Airsportsmail 2012-02 (29)

Tijdschrift van de 足 Koninklijke 足Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart

Jaargang 29 l Juni 2012

Passende oplossingen voor snorvliegers

Veiligheid versus Kwaliteit l Cor Dijkman Dulkes Award Nieuwe Europese regelgeving voor medische verklaringen Geen clearance voor Luchtruimvisie l Steilspiralen in stijl | Juni 2012

1

inhoud

Het laatste nieuws via

www.knvvl.nl

Juni 2012

3 Voorwoord Frits Brink, Voorzitter KNVvL 4 Nieuwe Europese regelgeving voor medische verklaringen 6 Veiligheid versus Kwaliteit 7 P assende oplossingen voor snorvliegers 8 Highlights uit het KNVvL jaarverslag 10 Win jij de Cor Dijkman Dulkes Award?

11 Vliegen in en met alle soorten en maten 12 Steilspiralen in stijl 13 Column: Orange Airport Werkhovenl 14 Geen clearance voor Luchtruimvisie Staatssecretaris Atsma bezoekt KNVvL

15 Agenda en verder

Verschijnt 4x per jaar en is een ­uitgave van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL).

KvK 40409050 ‘s-Gravenhage. NE ISSM 0040/6023 Adres: KNVvL, Houttuinlaan 16A, 3447 GM Woerden, T: (0348) 437 060, F: (0348) 437 069, E: communicatie@knvvl.nl Redactie en acquisitie: Marijke van Geem Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Frits Brink, Sem van den Brink, Bert van Eijk, Marijke van Geem, Hans van Hoesel, Huib Holsteijn, Frank Moorman, Hans Nordsiek, ­Ronald Termaat, Marja Osinga, Ronald Overdijk Foto’s: Bert Bijl, Bert van Eijk, Marijke van Geem, Frank Moorman, Henk Wadman, Annette Witte Cover: Frank Moorman Ontwerp en ­vormgeving: Verheul Communicatie, ­Alphen aan den Rijn. Druk en verzending: Okay Color Graphics, Alphen aan den Rijn.

Kopij: aanleveren in Word (*.doc) als ‘platte tekst’ (= zonder enige opmaak). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden kopij te corrigeren, in te korten of niet te plaatsen. Geplaatste artikelen geven niet noodzakelijk de mening weer van redactie en uitgever (KNVvL), tenzij zij expliciet in functie zijn onderschreven. Anonieme bijdragen worden niet geplaatst, evenals bijdragen met lasterlijke uitlatingen jegens personen of instanties. Beeldmateriaal: van digitale foto’s het onbewerkte bronbestand uit de camera aanleveren. Bestandgrootte 1 MB, liefst groter, vanwege de voor druk vereiste resolutie (300 dpi). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden beeldmateriaal op kwaliteit te beoordelen, te selecteren of niet te plaatsen.

Publicatierechten: tenzij de inzender anders aangeeft, gaan redactie en uitgever (KNVvL) er vanuit dat ingezonden tekst en beeldmateriaal vrij van rechten in ‘Air Sports Mail’ gepubliceerd kunnen worden en ook ter beschikking staan voor gehele of gedeeltelijke publicatie op officiële websites van de ‘KNVvL’. Voor het overige mag niets uit deze uitgave op enigerlei wijze worden ­gereproduceerd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ©All rights reserved. No part of this magazine may be reproduced in any form or by any means without prior permission from the publisher. Advertenties: tarieven voor zakelijke advertenties zijn opvraag­ baar op het redactieadres, zie boven, of via communicatie@knvvl.nl.

2

| Juni 2012

Niet terug bij af Foto Marijke van Geem

Op 11 april bracht staatssecretaris Joop Atsma op onze uitnodiging een werkbezoek aan de KNVvL. Met deze bewindspersoon had ik de afgelopen maanden diverse keren contact over uiteenlopende actuele gebeurtenissen binnen de recreatieve luchtvaart. Steeds weer bleek hij vanuit zijn brede achtergrond in de sportwereld een warme belangstelling te tonen voor de belangen van de luchtsporters. Maar ons ­gevoel dat met name de commerciële luchtvaart overheersend aandacht krijgt ten koste van de ‘kleine’ luchtvaart maakte het wenselijk een werkbezoek voor te stellen.

Op het vliegveld Teuge is door een delegatie van het KNVvL bestuur een gesprek met de staatssecretaris gevoerd, waarbij actuele onderwerpen en problemen uitvoerig aan de orde zijn gekomen. Ook heeft de directeur van vliegveld Teuge, mevrouw Meiltje de Groot, een goede situatieschets gegeven van de mooie regionale luchthaven. Een veld met uitstekende mogelijkheden, maar ook met de nodige problemen.

Eigenlijk op schaal goed vergelijkbaar met de situatie van de general aviation in Nederland.

Door de KNVvL is lang stilgestaan bij de betekenis van de recreatieve luchtvaart voor de gehele luchtvaartsector. En bij de wens dat ­deregulering voor ons van groot belang is. Veel zaken die nu voor ons worden geregeld kunnen we beter - en zeker goedkoper - zelf ­regelen binnen onze sector. Een goed voorbeeld is de uitgifte van alle niet-commerciële brevetten. Hiervoor moeten wij ons de komende tijd sterk maken, samen met onze collega’s. Met de staatssecretaris zijn goede afspraken gemaakt om diverse dossiers met voortvarendheid en zorgvuldigheid op te pakken. Ik hoop van harte dat de demissionaire status waarin het kabinet zich nu bevindt ons niet weer terug bij af brengt.

Een hoofdpijndossier kwam ook aan de orde; de situatie rond het vliegveld Valkenburg. Met de betrokken zweefvliegclubs wordt hard gewerkt de mogelijkheden voor de zweefvliegers op dit veld te

Joop Atsma (links) en Frits Brink (rechts)

continueren. Wijzigingen van de bestemming van dit veld moeten we accepteren, maar iedere nuchtere Nederlander zal bevestigen dat de oorspronkelijke plannen voor grootschalige woningbouw op zijn minst zullen worden bijgesteld. Teleurstellend is de opstelling van het ministerie van Financiën. Blind voor de realiteit weigert dit departement mee te werken aan redelijke verzoeken de zweefvliegers op zijn minst nog een aantal jaren hun sport te laten beoefenen. De hoop is gevestigd op de gemeenten Wassenaar en Katwijk en de provincie Zuid-Holland om met ons mee te denken. Belangrijk is ook dat de ­kamerleden Ingrid de Caluwe (VVD) en Maarten Haverkamp (CDA) over deze situatie inmiddels vragen aan de betreffende bewinds­ personen hebben gesteld.

Tot slot nog een positieve ontwikkeling. Onder de bezielende leiding van Ben Droste en Dick Starink zijn twee belangrijke luchtvaart­ fondsen samengevoegd, die ontwikkelingen en personen die de ­vooruitgang van de luchtvaartsector hebben bevorderd selecteerden en eerden. Het Fokker – Van der Bergh van Heemstedefonds en het Generaal Snijdersfonds vormen nu het Nederlands Lucht- en Ruimtevaart Fonds (NLF). De KNVvL is vereerd het secretariaat van dit NLF te mogen voeren.

Frits Brink, Voorzitter KNVvL

| Juni 2012

3

Nieuwe Europese ­regelgeving voor medische verklaringen

Nederland start april 2013 met EASA richtlijnen

In april 2013 zal Nederland starten met het afgeven van EASA medische verklaringen, gebaseerd op de nieuwe medische eisen van EASA (European Aviation Safety Agency). Alle huidige medische verklaringen blijven geldig tot de datum waarop deze verlopen. Dan zal er bij de eerstvolgende keuring een EASA medisch certificaat worden afgeven.

Tekst Marja Osinga, voorzitter Vliegmedische Adviescommissie Foto Archief

T

ot voor kort was het niet duidelijk

had gekozen. Op 8 april 2013 start

geldig gedurende de g­ eldigheidsduur die

wanneer de EASA regelgeving

­Nederland dus met de afgifte van EASA

er op vermeld staat. Indien de geldigheid

voor medische verklaringen in

medische verklaringen. Alle huidige

van deze verklaringen afloopt en de

zou gaan. Vlak voor de deadline van

­medische verklaringen zoals JAR/FCL

EASA regelgeving in werking is ­getreden,

8 mei 2012 werd duidelijk dat Nederland

klasse 1 en 2 en de KNVvL vliegmedisch

zal bij de eerstvolgende keuring een EASA

voor een opt-out, uitstel van één jaar,

verklaringen (zweefvlieg­keuring) blijven

medisch certificaat worden ­afgeven.

4

| Juni 2012

Wie mogen medische keuringen uitvoeren?

- AME’s Vliegmedische keuringen mogen verricht worden door erkende Aeromedical ­Examiners (AME). Er is verschil in bevoegdheden van AME’s. Sommigen mogen keuringen verrichten voor alle klassen, anderen alleen voor klasse 2 en LAPL. ­Erkende aeromedische centra mogen voor alle klassen keuringen verrichten.

­Uiterlijk 2017 moeten alle v­ liegers over

Op de KEI website staat een aantal AME’s die zowel klasse 2 als straks LAPL

een EASA medisch certificaat beschikken.

keuringen mogen uitvoeren. Zie www.brevet.aero/medische-keuringseisen

In Engeland en Zwitserland wordt EASA omstreeks juli 2012 i­ngevoerd, alle

- Huisartsen

andere lidstaten hebben eveneens voor een

Indien een lidstaat dit toestaat, mogen ook huisartsen een LAPL medische

opt-out van een jaar gekozen.

­keuring uitvoeren. Engeland heeft de afgelopen jaren met dit systeem veel ­ervaring opgedaan. De betreffende huisarts moet wel aan een aantal eisen

LAPL en klasse 2

­voldoen. Hij moet hierbij o.a. kunnen beschikken over de volledige medische

Het nieuwe brevet, Light Aircraft Pilot

voorgeschiedenis van de kandidaat. Vanuit het Platform General Aviation gaan

­Licence (LAPL), met een bijbehorende

wij hierover in onderhandeling met de DGB/ILT. In Nederland mag de eigen

­medische keuring is aanleiding voor de

­huisarts geen verklaringen afleggen over zijn patiënten, dit zal dus sowieso een

wijziging in medische verklaringen.

andere huisarts moeten zijn.

Met dit nieuwe medisch certificaat mag u binnen de Europese lidstaten vliegen,

- Sportartsen

daarbuiten heeft u naast het LAPL brevet

Op dit moment is een aantal sportartsen, aangesloten bij de Federatie Sport

een klasse 2 medisch certificaat nodig.

­Medische Instellingen (FSMI), bevoegd om keuringen te verrichten voor zweef-

De eisen voor de LAPL keuring liggen

vliegers, recreatieve ballonvaarders en snorvliegers. De kandidaten ontvangen

onder de ICAO klasse 2 keuring en zijn

bij goedkeuring een KNVvL nationaal medisch certificaat, gebaseerd op de ICAO

­lager dan de EASA klasse 2 keuring.

klasse 2 keuring. Ook dit blijft geldig totdat de geldigheidsduur afloopt. Of deze

Als u een klasse 1 medisch certificaat

sportartsen de bevoegdheden kunnen krijgen zoals die voor huisartsen geldt, is

(commercieel vliegen) heeft is dit ook geldig

onderwerp van discussie. Een aantal sportartsen is inmiddels opgeleid tot AME,

voor onder andere PPL en LAPL brevet.

zodat u voor zowel klasse 2 als LAPL bij een van deze sportartsen terecht kunt.

Inhoudelijk wijkt de nieuwe LAPL keuring iets af van de KNVvL keuring. Op sommige punten liggen de eisen lager, of iets hoger.

Of dit voor u een voordeel kan zijn

Geldigheidsduur medische verklaringen

hangt van uw situatie af, dit is niet in het algemeen aan te geven. Hiermee hangt

- Huidige JAR/FCL klasse 2:

­samen dat het voor u mogelijk gunstiger

Tot 40 jaar:

60 maanden (totdat de leeftijd van 42 jaar wordt bereikt)

is zo snel mogelijk een EASA keuring aan

40-50 jaar:

24 maanden

te vragen, of juist uw huidige medische

Boven 50 jaar: 12 maanden

keuring aan te houden. Voor klasse 2 zijn de eisen ongeveer identiek aan de huidige JAR/FCL eisen. Er zijn kleine verschillen,

- EASA klasse 2: Tot 40 jaar:

60 maanden (totdat de leeftijd van 42 jaar wordt bereikt)

meestal ten gunste van de kandidaat.

40-50 jaar:

24 maanden (totdat de leeftijd van 51 jaar wordt bereikt)

Ook hiervoor geldt dat dit op individuele

Boven 50 jaar: 12 maanden

basis bekeken moet worden.

- Huidige KNVvL keuring: Tot 30 jaar:

60 maanden (totdat de leeftijd van 32 jaar wordt bereikt)

Vragen hierover kunt u per

30-50 jaar:

24 maanden

e-mail ­sturen naar de Vliegmedische

Boven 50 jaar: 12 maanden

­Adviescommissie: medicalboard@knvvl.nl

- LAPL: Tot 40 jaar:

(voor alle ­lucht­sporten)

60 maanden (totdat de leeftijd van 42 jaar wordt bereikt)

Boven 40 jaar: 24 maanden

of naar de Commissie ­Medische Zaken, afdeling zweefvliegen (ook voor ballonvaardes

Meer informatie: www.brevet.aero/medische-keuringseisen

en snorvliegers): cmzzweefvliegen@gmail.com

| Juni 2012

5

Veiligheid versus Kwaliteit De KNVvL werkt aan de invoering van het Safety Management ­System (SMS). Dit systeem is niet te verwarren met Quality ­Management System (QMS), kwaliteitssystemen die we kennen van ISO en NEN. Wat is nu het verschil tussen SMS en QMS? Tekst Huib Holstein

H

et doel van QMS is klanten­

audit naar de output van een product, naar

tevredenheid. Het doel van SMS

variaties daarin en stelt veranderingen

De belangrijkste

is veiligheid. Je kan dus een

voor. SMS onderzoekt gebeurtenissen en

verschillen tussen

­kwaliteitsproduct of -dienst hebben met

alle factoren die van invloed waren op een

SMS en QMS:

ISO en NEN normen maar nog steeds

gebeurtenis. Belangrijk doel van SMS is

geen veilig product of veilige dienst hebben.

het verhogen van veiligheid om daarmee

QMS

Andersom kan veiligheid niet garant staan

risico’s of ongelukken te voorkomen.

- aanwijzen van afwijkingen

voor een kwaliteitsproduct of –dienst.

SMS kijkt echter niet alleen naar de absolute

- klant gedreven

Een deel van de verwarring tussen de twee

veiligheid, de eindgetallen, maar vooral

- producten en diensten

systemen komt omdat voor beide systemen

naar het proces van veiligheid vergroten.

dezelfde tools worden gebruikt. SMS is

Dit is essentieel, want goede ‘veiligheids­

SMS

een zakelijke benadering om veiligheid te

eindgetallen’ zeggen nog niets over goede

- z akelijke benadering

managen. Veel mensen denken echter

veiligheidsprocedure. Om te verduidelijken:

dat systemen die ontworpen zijn om

er zijn (luchtvaart)-bedrijven die uit­

­herhaaldelijk kwaliteit te borgen - denk

stekende veiligheidsgetallen hebben maar

bijvoorbeeld aan de productie van auto’s -

een ­bijzonder slechte veiligheidsprocedure

hetzelfde is als telkens op een veilige

of organisatie om risico’s te beheersen.

manier producten produceren.

Met andere woorden: deze bedrijven

om een goed SMS te introduceren. QMS

­hadden tot nu toe geluk!

helpt dus wel om een SMS goed te laten

Proces en eindgetallen

om veiligheid te managen - focus op proces

werken. Een veiligheidssysteem maakt

Het gaat erom hoe de management tools

SMS voor iedereen

­alleen kans als het wordt begrepen door

worden gebruikt. Het veiligheidssysteem

Wel kan je stellen dat wanneer een QMS

alle mensen die er deel van uitmaken;

doet onderzoek naar incidenten en

goed werkt in een organisatie er op het

voor de KNVvL betekent dit niet alleen de

­accidenten. Een kwaliteitssysteem doet een

­gebied van SMS-beleid al veel gewonnen is

gebruikers van het luchtruim, maar ook alle mensen daarom heen, zoals vrijwilligers, technici, crew, bestuur van clubs en

Een veiligheidssysteem maakt ­alleen kans als het wordt begrepen door alle mensen die er deel van uitmaken 6

| Juni 2012

­afdelingen, management van organisaties.

Duidelijk is dat SMS niet kan werken door inzet van een Veiligheidsmanager of een Veiligheidscommissie. Daar kom ik in later schrijven nog op terug.

Passende oplossingen voor

snorvliegers Ruim een jaar geleden schreef ik hoopvol, dat de passende oplossing voor snor­vliegen, zoals beschreven in de motie De Rouwe/Meewis van eind maart 2010, nabij kon zijn. De status rondom de Regelgeving Burger­ luchthavens en Militaire Lucht­havens (RBML) is echter onveranderd.

Tekst en foto’s Frank Moorman

T

er herhaling, de RMBL geeft snorvliegers twee mogelijk-

vijf gaven hun medewerking om allerlei redenen niet. De uitslag

heden om te landen en op te stijgen: of je maakt gebruik

van het experiment zou de visie immers niet veranderen. Het

van de zware Luchthavenregeling, waarbij je meestal

­experiment was vooraf al mislukt.

50 vluchten per jaar kunt maken. Of je maakt gebruik van de TUG (Tijdelijk en Uitzonderlijk Gebruik), waarmee je twaalf dagen

SnorVliegRegeling

per jaar en dan meestal slechts twee vluchten per dag kunt doen,

In oktober 2011 werd de Tweede Kamer ingelicht over de situatie.

die je minimaal 24 uur van tevoren moet melden.

Een maand later werd tijdens een RBML evaluatie overleg afgesproken, dat er toch nog een poging ondernomen zou worden

Mislukt experiment

om het experiment met de vier enigszins welwillende provincies

In april 2011 zou er een belangrijk overleg tussen het Directoraat-

op te starten. Op 12 april 2012 vond het vervolgoverleg tussen

Generaal Luchtvaart en Maritieme Zaken (DGLM), de Inter­

de ICL en de KNVvL plaats. Direct bij aanvang van dit overleg

provinciale Contactgroep Luchthavens (ICL) en de KNVvL zijn.

bleek, dat er nog steeds geen draagvlak was voor het experiment.

De weg naar de passende oplossing, leek geopend. DGLM had

De in december 2010 voorgestelde SnorVliegRegeling (SVR) werd

een experiment voorgesteld, waarbij de door de KNVvL gewenste

besproken. De ICL zag hier mogelijkheden in, maar de eerste

situatie voor snorvliegen, zoals die ook voor vrije ballonnen,

­formele reactie op het concept was bedroevend. De definitieve

schermzweeftoestellen en zeilvliegen per 1 juli 2010 geldt, in de

­reactie laat nog op zich wachten (situatie 8 mei 2012).

praktijk getoetst zou worden. Na een evaluatie zou het tot een

De kern van het probleem is, dat men wil vasthouden aan de

­definitieve passende oplossing zou moeten leiden.

­mogelijkheden, die de RBML biedt. En die voorziet juist niet in

De KNVvL en de ICL waren in goed overleg tot een concept voor

praktische mogelijkheden voor de snorvlieger: voor vliegscholen

de uitvoering van het experiment gekomen. De staatssecretaris had

al helemaal niet. Eén provincie neemt inmiddels aanvragen voor

daarop de Tweede Kamer op 27 juni 2011 over het voorgenomen

Luchthavenregelingen en TUGs niet in behandeling. Dat is niet

experiment ingelicht. Hiermee was invulling gegeven aan de

alleen heel erg jammer, maar ook tegen de geest, waarin de

­

motie. In september 2011 bleek echter, dat geen enkele provincie

RBML geschreven was: prachtige luchtsport bereikbaar maken

het experiment echt zag zitten. Drie waren zelfs pertinent tegen en

voor de gewone mens.

| Juni 2012

7

Wat gebeurde er in 2011 bij de ­Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart? In het KNVvL

High lights

jaarverslag zijn de feiten en cijfers ­

van 2011 gepresenteerd.

In deze ­Airsportsmail presenteren we de highlights.

uit het KNVvL jaarverslag Vrijwilligers Bondsbureau

De KNVvL kan niet bestaan zonder de belangenloze inzet van

Het bondsbureau heeft breed ingezet op een facilitaire verbetering.

vrijwilligers. Anderzijds is vrijwilligheid geen vrijblijvendheid.

De vergaderruimte is uitgerust met audiovisuele middelen en

Als kwaliteitsbond wil de KNVvL deze standaard ook uitdragen

WiFi, er is BHV opgeleid personeel aanwezig, er zijn nieuwe

via haar vrijwilligers. Het jaar 2011 was tevens het Europese jaar

­computers aangeschaft en verbeteringen in de huursituatie

van de Vrijwilliger. De KNVvL heeft in het kader daarvan extra

­doorgevoerd. Voor bestuurders, werknemers en vrijwilligers zijn

activiteiten uitgevoerd. Op 22 oktober is er een vrijwilligersdag

@knvvl.nl e-mailadressen ingevoerd en een Google Docs

geweest voor alle leden die activiteiten voor de KNVvL verrichten.

­documentbeheer voor hen opgesteld.

Medailles en penningen Verzekeringen

De KNVvL reikt aan personen die een grote bijdrage of verdienste

De lopende verzekeringen van de KNVvL zijn geïnventariseerd

hebben geleverd medailles en penningen uit. In het onderstaande

en geactualiseerd. De afdeling zweefvliegen heeft haar dekkings-

overzicht worden de personen genoemd aan wie besloten is een

omschrijving verbeterd voor vliegen op buitenlands EU geregis-

erkenning te verstrekken.

treerde toestellen. Er is nu verder één centraal contactpersoon op

F.A. Paymans

KNVvL

Medaille in goud

C. Borra

Schermvliegen

Medaille in goud

L.H.M. Gommans

Motorvliegen

Medaille in zilver

B.N. Swanenburg

Modelvliegsport

Medaille in brons

M.J. de Heij

Schermvliegen

Medaille in brons

T. Kuijpers

Zweefvliegen

Penning in zilver

het bureau die samenwerkt met de corresponderende afdelingsvrijwilligers. Ook is er voor vrijwilligers een WEGAS-verzekering afgesloten voor het afdekken eigen risico van vervoersmiddelen bij KNVvL-activiteiten.

Personeel

In 2011 hadden 14 werknemers een vast of tijdelijk dienst­ verband, overeenkomend met 11,53 fte. Bij het personeel zijn er enkele mutaties geweest.

8

| Juni 2012

Leden en verenigingen

De KNVvL had als doel ledengroei en ledenverjonging.

Beide doelen zijn gerealiseerd in 2011. Met de instelling van het

Brevetten

aspirant lidmaatschap bij de afdelingen parachutespringen en

Hieronder een overzicht van het totaal aantal brevetten,

zweefvliegen, en met het clublidmaatschap bij gemotoriseerd vliegen

­uitgegeven door het KNVvL Examinering Instituut in 2011.

is het aantal leden gegroeid van grofweg 12.500 naar 15.000.

De andere l­uchtsporten verstrekken hun brevetten en

Deze ledengroei betrof ook veel leden jonger dan 30 jaar.

bevoegdheden in eigen b ­ eheer. Parachutespringen verstrekte in totaal 123 nieuwe brevetten en 24 nieuwe bevoegdheden.

Afdeling

aantal aantal absolute leden leden leden31-12-’10 31-12-’11 mutatie

Brevet

Aantal

Zweefvliegen (GPL)

1267

n.v.t.

18

18

Ballonvaren (BPL)

17

Algemene Luchtvaart Afdeling

335

315

-20

Snorvliegen (PGL)

115

Schermvliegen (PgPL)

563

Luchtvaartkennis

109

105

-4

65

68

3

Schermvliegen (IPPI)

116

4

4

0

Aerobatics

Luchtvaart- wetenschappen Historisch luchtvaart

Operations

Operations is naast sport één van de beleidsspeerpunten van de

Ballonvaren

233

222

-11

KNVvL. Immers, zonder voldoende (toegang tot het) luchtruim

Gemotoriseerd vliegen (incl. clubleden)

545

645

100

komt de beoefening van recreatieve luchtvaart in het geding.

Na vertrek van mevr. Ekkelenkamp en het aftreden van DB lid dhr. F.A. Paymans zijn de operationele zaken allemaal ingedeeld

Modelvliegsport (incl. clubleden)

4.439

4.326

-113

in projecten met verantwoordelijkheid bij een bestuurslid en een

Parachutespringen

2.229

3.705

1476

beleidsmedewerker op het bureau. Tevens is er duidelijke online

Schermvliegen

1.569

1.555

-14

406

387

-19

3.764

3.999

235

13.698

15.349

Kwartaal- lidmaatschap

-58

Zeilvliegen Zweefvliegen Subtotaal

13.698

15.291

Dubbelleden (lid van meer dan een afdeling)

-283

Ledenaantal t.b.v. NOC*NSF

13.698

projectdocumentatie beschikbaar zodat informatie beschikbaar is, de kennis gedeeld kan worden en de projectvoortgang wordt bewaakt. Deze nieuwe structuur heeft de voordelen van het spreiden van de werklast. Aan de andere kant moeten communicatie en aansturing goed geborgd zijn. Zowel voor de KNVvL als voor de externe gesprekspartners was het wennen aan deze nieuwe structuur.

Operations is zeer arbeidsintensief, voor zowel personeel als vrijwilligers. Vaak is voor niet-direct betrokkenen de grote inzet van vrijwilligers niet zichtbaar. Bovendien wordt soms niet het gewenste resultaat bereikt, dan wel een gedeeltelijk resultaat.

15.008

1310

Onze leden kunnen dit als falen van de KNVvL ervaren.

Als zaken wel bevredigend worden afgerond of ten gunste van onze leden worden beïnvloed, is de inbreng van onze KNVvL ­vertegenwoordigers op het resultaat een vanzelfsprekendheid.

De KNVvL kan niet bestaan zonder de belangenloze inzet van vrijwilligers, Anderzijds is vrijwilligheid geen vrijblijvendheid

| Juni 2012

9

In 1969 kwam Cor Dijkman Dulkes (1938) in het nieuws omdat een door hem ontworpen en ­zelfgebouwd vliegtuig van het strand bij Wijk aan Zee naar vliegveld Zestienhoven bij Rotterdam vloog. Daarmee zette deze luchtvaartpionier de eerste stappen die zouden leiden tot een ­bloeiende Nederlandse luchtvaarttak: de zelfbouw van je eigen luchtvaartuig.

Deze self-made man is tot aan zijn overlijden in 2006 zeer actief gebleven in de luchtvaart en was voor velen een grote inspiratiebron. En nu is er een nieuwe prijs naar hem vernoemd!

Cor Dijkman Dulker op Texel

Win jij de Cor Dijkman Dulkes Award?

Nieuwe prijs voor jonge luchtvaartpioniers Tekst Hans Nordsiek Foto Henk Wadman

D

e Cor Dijkman Dulkes Award is

Aanmelden

een nieuwe luchtvaartprijs voor

Ken jij iemand die in aanmerking moet

jonge luchtvaartpioniers in

komen voor de Cor Dijkman Dulkes Award?

-D e gegevens van de nominatie moeten verifieerbaar zijn; -D e nominatie moet ondertekend worden

de leeftijd van 11 tot en met 17 jaar.

Meld diegene dan nu aan. Schrijf voor

Deze wordt vanaf 2012 elke twee jaar

1 oktober een brief of e-mail aan de KNVvL

Vermeld in je brief of e-mail ook de

­uitgereikt aan een jongere die zich in de

met daarin jouw motivatie en waarom

­contactgegevens van de genomineerde

Nederlandse luchtvaart heeft onder­scheiden

deze jongere in de luchtvaart inzet, durf

en natuurlijk je eigen contactgegevens.

met inzet, durf en door­zettings­vermogen.

en doorzettingsvermogen heeft getoond.

De aanmelding sluit op 1 oktober 2012.

De prijs bestaat uit een kunstwerk en

De nominatie moet aan de volgende eisen

­vouchers die recht geven op gratis

voldoen:

Uitreiking 7 november 2012

­lidmaatschappen, rondvluchten en

- De genomineerde is in de leeftijd van

De Cor Dijkman Dulkes Award wordt uit-

andere luchtvaartactiviteiten. De award is vernoemd naar de Nederlandse luchtvaartpionier Cor Dijkman Dulkes.

Luchtvaart en jeugd

Luchtvaart is educatief, uitdagend, fasci-

door twee volwassenen;

11 tot en met 17 jaar en wordt dit jaar

gereikt door mevrouw Wolanda Dijkman

geen 18;

Dulkes, gelijktijdig met de uitreiking van

- De genomineerde heeft in enige

de Fiets van Messel Award. In 2012 vinden

vorm van luchtvaart inzet, durf en

de uitreikingen plaats op 7 november. De

­doorzettingsvermogen getoond;

genomineerden krijgen hier nader bericht

- De motivatie voor de genomineerde

over. Het initiatief wordt ondersteund door

nerend en karaktervormend. Bij uitstek

heeft een lengte van minimaal 200 en

de KNVvL, de NFHL (Nationale Federatie

uiterste waardevolle thema’s voor de

maximaal 400 woorden;

Historische Luchtvaart) en The Storyteller.

­

­opgroeiende mens. De Cor Dijkman Dulkes Award heeft tot doel de jeugd nauwer bij de luchtvaart te betrekken. De jury

Stuur je nominatie voor 1 oktober naar Cor.Dijkman.Dulkes.Award@knvvl.nl of

­bestaat uit een groep prominente mensen

per post naar KNVvL, Houttuinlaan 16A, 3447 GM Woerden onder vermelding van

uit de luchtvaartwereld, die de nominaties

‘Nominatie Cor Dijkman Dulkes Award’.

beoordelen.

10

| Juni 2012

Bert van Eijk (61), getrouwd en gepensioneerd recherchedocent Politieacademie, droomt zijn hele leven over luchtvaart.

Als modelvliegtuigbouwer met een sportvliegbrevet, lijken al zijn dromen te zijn uitgekomen. Speciaal voor Airsportsmail ­beschrijft Bert wat hij nog te dromen heeft.

Vliegen in en met alle soorten en maten Tekst en foto’s Bert van Eijk

“I

k was als kleine jongen al gefascineerd door de luchtvaart. ­Samen met mijn oudere broer fietste ik regelmatig van ­Woerden naar Soesterberg om daar het vliegen in het echt te

zien. Mijn slechtste herinnering uit die tijd: na uren wachten aan de kop van de baan door de Marechaussee weggestuurd worden en dan achter je een straaljager zien landen. Waren wij nou zo’n gevaar voor ’s lands veiligheid? Dan maar modelbouwen met de bekende Veritas bouwplaten. De vaardigheden moest ik nog ­ontwikkelen. Ook de eerste plasticmodellen waren voor verbetering vatbaar, maar nadat het kunstje ook was afgekeken van de ervaren bouwers konden de modellen uiteindelijk in de vitrine.”

Bij de Marine

“Ik kreeg de kans om van mijn hobby mijn werk te maken in 1967, toen de Koninklijke Marine mij in dienst nam als vliegtuigmaker konstabel, zeg maar bewapeningsmonteur. Het werd nog leuker toen ik werd overgeplaatst naar het toenmalige vliegkampschip van Nederland, H.M. Karel Doorman (R-81). Helaas was de vreugde van korte duur; in één etmaal braken er twee branden uit in de machinekamers. Na een half jaar werd ik overgeplaatst naar Vliegtuigsquadron 4, bij de Grumman Trackers. Bij een nieuw

Model Fly Baby in actie

vliegkampschip zou dit squadron aan boord geplaatst worden, maar dit kwam er niet van.”

Sportvliegbrevet

Voor de Fly Baby werd dit 1 : 3,6. Het model heeft een spanwijdte

“Jarenlange kriebels zorgde ervoor dat ik in 1995 mijn sportvlieg-

van 1,86 meter, maar het gewicht van 9,6 kilo was te hoog om

brevet haalde. Hierdoor kwam het modelvliegen even op een lager

lekker mee te vliegen. Uiteindelijk heb ik letterlijk de zaag in het

pitje, want cross country door Nederland met de Cessna, de Piper

staartdeel gezet en dit opnieuw gebouwd, zodat het gewicht van

en de Cirrus SR 20 is een heel leuke bezigheid. Regelmatig maak

het model nu 8,2 kilo bedraagt. Ondanks dat het nog lichter

ik nog een vluchtje Texel of Rotterdam. Tijdens een vlucht van

zou kunnen, vliegt de Fly Baby nu goed en doe ik zelfs mee aan

Eelde naar Lelystad spotte ik een leuk vliegtuig in een hangaar.

wedstrijden met dit model. Op het laatste WK in Polen zat ik dicht

Het bleek de home built dubbeldekker Fly Baby B1 van Roland

bij de top tien, helaas moest ik door storingen in de ontvang­

van Haarlem. Dit was na een Cri Cri en een Super Emeraude zijn

apparatuur een vlucht laten vervallen. Komend jaar is het WK in

derde model. Roland stelde mij zijn bouwhandleiding ter beschik-

Spanje waar ik weer voor Nederland uitkom. Ik stel nog geen (te)

king en het schaalbouwen kon beginnen.”

hoge doelen omdat dat voor mij nog niet aan de orde is. Wel heb ik een nieuw droomproject in het CAD programma staan, waar ik

Fly Baby

in de toekomst nog beter mee zou kunnen presteren. Het leuke is

“Met foto’s en metingen werd een CAD tekening van de Fly Baby

dat ik vroeger zelf aan deze Grumman Tracker heb gesleuteld.

vervaardigd, waarmee in elke gewenste schaal gebouwd kan worden.

Maar het duurt nog wel even voordat we in de lucht zijn!”

| Juni 2012

11

Steilspiralen in stijl Het contrast kan bijna niet groter, maar schermvliegers die willen oefenen met steilspiralen voor in de bergen kunnen tegenwoordig in het vlakke Heemskerk terecht.

Hier staat een G-force trainer, een ­simulator waarmee op een veilige manier deze moeilijke manoeuvre kan worden getraind.

Tekst Sem van den Brink Foto’s Gforce-trainer.nl

E

en steilspiraal is een manoeuvre met enig risico, waarbij de schermvlieger met hoge snelheid in een spiraalbeweging afdaalt. Schermvliegers gebruiken de steilspiraal om in de

bergen snel veranderend weer voor te zijn, of om te voorkomen dat ze in een wolk worden gezogen. De daalsnelheid in een steilspiraal kan oplopen tot 24 meter per seconde! Tijdens de steil­ spiraal kunnen de centrifugale krachten zo hoog oplopen dat de

Ook kan het m ­ ateriaal op een veilige manier getest worden.

vlieger buiten bewustzijn kan raken. “Dat noemen we een G-LOC,”

Thijs Versloot: “Onlangs hebben we geprobeerd de noodparachute

vertelt Max Morriën, eigenaar van de G-force trainer in Heemskerk.

te trekken in de steilspiraal. Door de G-krachten blijft deze

“In de G-force trainer kunnen schermvliegers oefenen met de

tegen het harnas gedrukt. Hierdoor moeten de harnassen worden

juiste ademhalingstechniek om een G-LOC te voorkomen. Maar

aangepast en een safety notification worden verspreid.”

ook hoe je in een steilspiraal komt, hoe hard je kunt gaan en hoe je de manoeuvre kan beëindigen.”

Voor andere luchtsporters

Uiteraard is de G-force trainer ook zeer geschikt voor andere Veilig oefenen

luchtsporters die willen trainen met G-krachten. In het kader van

Thijs Versloot is compagnon van Max Morriën en demonstreert

veiligheid is het goed te weten hoe vliegers reageren op verhoogde

de G-force trainer. De G-krachten lopen daarbij op tot maar

G-krachten en, nog belangrijker, hoe we daarmee omgaan. In een

liefst 6,5 G. Hij vertelt: “De G-force trainer heeft een diameter

veilige omgeving zonder de extra mentale belasting van het vliegen

van 10 meter en kan qua snelheid krachten tot 7 G simuleren.

zelf, laat de G-force trainer je bewust worden van de fysieke effecten

Het lijkt dan net alsof je in een centrifuge zit. Je voelt de wind

van verhoogde G-krachten op je lichaam. En door oefeningen

langs je gezicht en je wordt hard in je harnas gedrukt.

­

leren piloten hiermee om te gaan.

Ademhaling is dan heel belangrijk, want bij hyperventilatie of juist te trage ademhaling versnelt de kans op een G-LOC.”

Hoe blijf je zo lang mogelijk goed functioneren

Het is voor ­schermvliegers een prettig idee in een veilige omgeving

onder deze omstandigheden? Kijk voor de ­mogelijkheden

te kunnen ontdekken waar de grens ligt voor steilspiralen.

op www.gforce-trainer.nl

12

| Juni 2012

column Orange Airport Werkhoven

B

ent u wel eens op Koninginnedag in Werkhoven geweest?

ecologische scan van het weiland gemaakt worden. De deskundoloog

Het is misschien wat laat, maar dit jaar was het echt een

die de studie uitvoerde had er negen A4’tjes voor nodig plus een

aanrader. De plaatselijke Oranjevereniging had namelijk

foto van een voorbij sprintende haas en woelmuiskeutel. Daarna

bedacht om wat oude vliegmachines in een weiland te laten landen

moest van elk vliegtuig een no noise certificate worden overlegd,

en opstijgen. Dankzij de vliegers van de Stichting Historische

vanwege het lawaai. Serieus, van elk type werd berekend hoever

Vliegtuigen Seppe werd het een groot succes. Spannende buiten-

van de bebouwing gevlogen moest worden. Voor de liefhebbers;

landingen voor de piloten en voor het publiek prachtige taferelen,

met een Tiger Moth is dat 170 m en een Piper J3 is dat 83 m.

als er een startende tweedekker vanachter een boerenschuur

­Uiteindelijk is die Ontheffing TUG er wel gekomen. Met een

­tevoorschijn kwam. Wanneer er weer een motor handmatig met

hoop voorwaarden, zoals een handhaver van de provincie die

de propeller werd aangeslingerd, klonk er luid applaus.

aanwezig moest zijn.

Net als vele historische voer- en vaartuigen zijn ook historische

U denkt nu vast dat met de Ontheffing TUG de zaak beklonken

vliegtuigen voor het publiek interessante bezienswaardigheden.

zou zijn. Nou, nee. De vliegstrip-in-een-weiland bleek als ‘lucht-

De tijdelijke vliegstrip in Werkhoven gaf de luchtvaartgezindheid

vertoning’ te worden aangemerkt. Nu is starten en landen geen

een nostalgische, positieve impuls. Maar het organiseren van

kunstvliegen, maar toch moest er een beschikking voor een lucht-

zo’n tijdelijke vliegstrip is geen sinecure. Elke provincie kent bij de

vertoning afgegeven worden. En alle deelnemende piloten moesten

vergunning eigen afwegingen. Wat in de ene provincie wél mogelijk

ineens in het bezit zijn van een vertoningslicentie, oftewel een

is, dat wordt in de aangrenzende provincie anders beoordeeld.

Display Authorization (DA). Gelukkig bleek de KNVvL behulpzaam,

En dan de bemoeienis van de centrale overheid. Die stelt regels

door de deelnemers te voorzien van een DA voor static display.

die op z’n zachtst gezegd volstrekt buiten proporties, irrelevant en

Ja, u leest het goed.

onpraktisch zijn als het om een tijdelijke vliegstrip gaat.

Mijn oproep aan de beleidsmakers: de volgende keer dat een

In Werkhoven verleende een boer met een gigantisch weiland

Oranjevereniging met zo’n enthousiast idee komt, maak het ons

spontaan zijn medewerking. Een mooi gebaar, maar toen begon

en vooral uzelf niet zo lastig. Doe wat zo ongeveer elke regerings-

de papierwinkel. De burgemeester moest een verklaring van

coalitie voorstelt: verminder de lastendruk en laat wat meer over

geen bezwaar afgeven vanwege openbare orde en veiligheid.

aan de zelfregulering die er bij de sector is. Want een tijdelijke

Daar leek het idee direct al te struikelen vanwege ambtenaren

vliegstrip zoals Orange Airport Werkhoven was, doet werkelijk

die te kort door de bocht gingen, maar de verklaring kwam er.

geen vlieg kwaad!

Toen naar de provincie voor een Ontheffing Tijdelijk en ­Uitzonderlijk Gebruik (TUG). Wat bleek: er moest een verplichte

Hans van Hoesel

| Juni 2012

13

Geen clearance voor Luchtruimvisie Het Ministerie van Infrastructuur & Milieu is na het vaststellen van de Luchtvaartnota ­begonnen met het opstellen van de Luchtruim­ visie (LRV). In dit visiedocument moet beleidsmatig vast komen te liggen welke soorten luchtvaart en vliegvelden prioriteit hebben.

Tekst Ronald Overdijk

Volgens het kabinetsbeleid gaat Schiphol boven alles. In de ­presentatie van het werkconcept LRV kwamen de meeste luchtsporten er redelijk van af met uitzondering van parachute­ springen. De KNVvL en andere General Aviation partijen (AOPA, NACA, NVL) hebben commentaar mogen leveren op de bijlage 2 (behoeften) en 3 (knelpunten) van de LRV. Lange tijd was onbekend wat er met dit commentaar gebeurde en het hele proces liep ook nog eens vertraging op. Nadien is de LRV via het Centrum voor Publieksparticipatie (CPP) voor commentaar publiekelijk bekend gesteld. De sluitingstermijn was 11 mei.

Knelpunten

Het hoofddocument van de LRV is kwalitatief op orde. Wel wordt prioriteit gegeven aan Schipholverkeer en dat van de vliegvelden van nationale betekenis (Rotterdam, Eindhoven, Lelystad). Naast kansen voor de luchtsporten in de vorm van simpeler luchtruim en (iets) meer hoogte zijn er ook impliciete

Staatssecretaris Atsma bezoekt KNVvL

en onbekende bedreigingen. Bijlage 3 staat vol met knelpunten en het is niet bekend hoe die operationeel ingevuld gaan worden.

Op 11 april jl. bracht staatssecretaris Atsma

Er staat een 4de Initial Approach Fix gepland voor Schiphol

een bezoek aan de KNVvL op vliegveld Teuge. In een

verkeer met gevolgen voor luchtverkeer boven Soesterberg en

goed gesprek was er voor de KNVvL gelegenheid

Hilversum. Er zal één TMA Holland Regional worden ingevoerd,

om de problematiek waar de kleine luchtvaart

waarbij de luchtruimclassificatie niet bekend is.

­tegenaan loopt, toe te lichten.

Tekst Ronald Termaat Foto’s Marijke van Geem

Onzekerheden

Het werkconcept gaat er tevens van uit dat al het niet Schiphol-

Met de Staatsecretaris is onder andere gesproken over de rol

verkeer ver van Schiphol moet blijven. Hierdoor zal er meer

van de KNVvL in de Nederlandse luchtvaart. Het is duidelijk

druk komen op het luchtruim aldaar door commercieel verkeer

dat voor de niet-commerciële luchtvaart de KNVvL met

wat weer een verdringing genereert voor de luchtsporten en de

15.000 leden dé partner van de overheid is. Een aantal

kleine luchtvaart. Ook de ruimtelijke en operationele invulling

­belangrijke onderwerpen is besproken, zoals de toekomstige

van Unmanned Aerial Vehicles (UAV’s) is onduidelijk. Gaat

invulling van de uitgifte van niet-commerciële vliegbrevetten

dit belangrijk dan sport en recreatie worden? Dat zou zomaar

en de inspectie-rol van ILenT versus vliegveiligheid. Hierbij

kunnen. Kortom, er zijn genoeg onzekerheden. De KNVvL heeft

is een duidelijk verschil van inzicht tussen de overheid en de

derhalve gereageerd om haar belangen te waarborgen. Het CPP

sector. Verder kwam ook de nieuwe, soms strijdige, wet-

zal al het commentaar verzamelen en op onderwerpen indelen.

en regelgeving en de beschikbaarheid van luchtruim voor de

Het Ministerie van I&M zal op basis hiervan de definitieve

recreatieve en sportieve luchtvaart aan bod. Uit dit gesprek

LRV aan de Minister aanbieden, naar verwachting deze zomer.

worden verschillende punten tijdens regulier overleg tussen

Dan wordt pas echt duidelijk wat er opgeschreven staat.

de KNVvL en de overheid verder opgepakt.

14

| Juni 2012

agenda en verder Evenementen 2012

EK Radiobestuurde

Nationaal

DONAC 2012

­helikopter

Modelvliegkamp 2012

Wanneer: 31-08-2012

Luchtfestival

Wanneer: 28-07-2012

Wanneer: 04-08-2012

Locatie: vliegveld Lelystad

Bergeijk 2012

Locatie: Ballenstedt,

Locatie: Oss

MLA Fly-in Gees

Wanneer: 22-06-2012

Duitsland

EK Radiobestuurde

Wanneer: 01-09-2012

Locatie: Bergeijk

WK radiobestuurde

handstart zweef

Locatie: Gees

EK Radiobestuurde

schaalmodellen

Wanneer: 11-08-2012

WK Radiobestuurde

kunstvlucht

Wanneer: 03-08-2012

Locatie: Chamblay,

­elektrozweef

Wanneer: 26-07-2012

Locatie: Santa Cilia Airfield,

Frankrijk

Wanneer: 16-09-2012

Locatie: Châteauroux,

Spanje

WK Lijnbesturing

Locatie: Buzau, Roemenië

Frankrijk

EK Vrije vlucht zweef,

­snelheid, kunstvlucht

Texel Airshow 2012

rubber, motor

en teamrace

Wanneer: 28-07-2012

Wanneer: 04-08-2012

Wanneer: 25-08-2012

Locatie: Texel

Locatie: Capannori, Italië

Locatie: Pazardzhik, Bulgarije

Zichtbaar Ledenvoordeel

15% korting bij Vliegbril.nl Voor de komende twee jaar heeft de KNVvL met Vliegbril.nl/George de Jong Optiek een contract afgesloten waarbij alle leden op vertoon van hun lidmaatschapspas van de KNVvL een korting van maar liefst 15% ontvangen op alle producten en diensten van George de Jong Optiek.

Vliegbril.nl is de website van George de Jong Optiek in Amsterdam, waar vliegers en piloten terecht kunnen voor een op maat gemaakte vliegbril. Eigenaar en vervent vlieger Peter Tutuarima heeft ­inmiddels heel wat vliegers aan een goede gezichtscorrectie geholpen.

Naast zijn 25-jarige ervaring in het optiekvak, kent hij als vlieger heel goed de eisen en persoonlijke wensen die veel vliegers aan hun bril stellen. Denk bijvoorbeeld aan specifieke afstanden waarop scherp zicht gewenst is, niet alleen in de verte, maar ook dichtbij op instrumenten en navigatieapparatuur.

Vliegbril.nl sponsort Kernploeg Zweefvliegen

George de Jong Optiek voorziet de leden van de Kernploeg ­Zweefvliegen van zonnebrillen en (eventueel) gezichtscorrigerende hulpmiddelen, zodat zij optimaal kunnen presteren!

| Juni 2012

15

ledenpagina

Voordelen van het KNVvL lidmaatschap - Verzekeringen; Voor de verschillende ­vliegende afdelingen zijn, met uitzondering van gemotoriseerd vliegen, collectieve ­WA-verzekeringen afgesloten.

- 4 keer per jaar hèt Nederlandse tijdschrift op het gebied van luchtsporten ‘Airsportsmail’ - Online ledenadministratie, wijzig zelf je ­gegevens online via mijn.knvvl.nl

Contactinformatie bondsbureau Ledenadministratie: richard.schotanus@knvvl.nl Financiële zaken: charlotte.zinnekeveld@knvvl.nl Operationele zaken: maya.de.best@knvvl.nl Communicatie: marijke.van.geem@knvvl.nl KNVvL Examinering Instituut (KEI): kei@knvvl.nl Directie en bestuur via: magriet.spoelstra@knvvl.nl Tel. 0348-437060, Fax. 0348-437069 Kijk voor contact met onze afdelingen op www.knvvl.nl/contact voor de betreffende e-mailadressen.

Meer informatie over brevetten van het KEI: www.brevet.aero

- Belangenbehartiging op nationaal en internationaal niveau - Juridische ondersteuning bij het aanvragen van luchtsportterreinen - Flinke ledenkorting op de brevetten, ­uitgegeven door het KEI

Opzeggen lidmaatschap Het opzeggen van uw lidmaatschap dient altijd schriftelijk te geschieden en kan uitsluitend door het lid persoonlijk worden

- Korting op producten en diensten van Opticien George de Jong

verricht. De opzegging dient uiterlijk 30 november van het

- KNMI Meteo informatie luchtvaart

van de KNVvL. U ontvangt altijd een schriftelijke bevestiging

­lopende kalenderjaar te zijn ontvangen door de ledenadministratie van uw opzegging. Heeft u deze niet ontvangen, dan mag u er niet van uitgaan dat uw lidmaatschap is opgezegd.

Nieuwsbrief De KNVvL verstuurt elke twee weken een digitale nieuwsbrief. Ontvang je deze ­nieuwsbrief nog niet, maar wil je wel op de hoogte blijven? Meld je dan nu aan voor de nieuwsbrief via http://www.knvvl.nl/actueel/aanmelden-nieuwsbrief