FysioPraxis maart 2022

Vakblad voor de fysiotherapeut - ledenblad KNGF

Gesprekshulp gescheurde meniscus

Mentale uitdagingen bij sportrevalidatie

jaargang 31 maart 2022

nr 2

Fysiotherapie en het syndroom van Korsakov

U kent Chemodol, de hypo-allergene afwasbare massage-olie.

Maar Chemodis heeft meer massage-oliën.

Zoals Chemotherm, een massage-emulsie met milde en verantwoorde warmtewerking. Het zuiver plantaardige Olivine, zonder conserveermiddelen en emulgatoren. Chemovine, speciaal voor de sterk behaarde huid.

Over de rug van Chemodol.

En, speciaal voor de overgevoelige huid, Chemoderm met natuurlijke werkstoffen en de ongeparfumeerde Baselin Emulsion met biologische eigenschappen.

Uw leveranciers kunnen u er alles over vertellen.

Of bel voor meer informatie: +31 (0)72 - 520 50 83 www.chemodis.nl

Chemodis B.V.

CHEMODIS

Dat ligt voor de hand

Para-medische Farmacie Postbus 9160 NL-1800 GD Alkmaar Tel. +31 (0)72 - 520 50 83 E-mail: sales@chemodis.nl

colofon

FysioPraxis is het officiële tijdschrift van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) en verschijnt 10 keer per jaar.

Redactieadres

KNGF Postbus 248, 3800 AE Amersfoort E: fysiopraxis@kngf.nl Coördinatie en eindredactie

Liesbeth Immink E: fysiopraxis@kngf.nl T: 033 467 2953 Redactie

Saskia Bon (hoofdredacteur) Sander van de Hoef Corelien Kloek Niek Koenders Judith de Rooij Advertenties

Cross Media Nederland Sjaak Bruins E: sjaak@crossmedianederland.com Thijs de Koning E: thijs@crossmedianederland.com T: 010-760 73 26 www.crossmedianederland.com

redactioneel

Samen beslissen over zorg In de gezondheidszorg is de laatste jaren steeds meer aandacht voor het samen beslissen over zorg, ook wel shared decision making genoemd. Samen beslissen over zorg is een manier van werken waarbij zorgverlener en patiënt samen tot een behandelbeleid komen dat het beste bij de patiënt past.

Het valt daarbij op dat de nadruk niet meer ligt op de uiteindelijke beslissing die gemaakt wordt, maar juist op het proces dat naar de beslissing toewerkt. Het primaire doel is dat patiënten betrokken worden bij hun eigen zorg en de behandelopties die ze hebben. Daarmee krijgen patiënten de ruimte om te reflecteren op wat belangrijk is voor hun leven en de mogelijkheid om een actieve rol te spelen in beslissingen rondom hun gezondheid.

Adreswijzigingen KNGF-leden

www.mijnKNGF.nl

Abonnementen niet-KNGF-leden Een particulier abonnement kost per jaar € 109 en buitenlandse abonnees betalen € 50 voor een digitale versie (prijswijzigingen voorbehouden).

Abonnementen kunnen op ieder moment starten en je betaalt aan het begin van het jaar voor het aankomend jaar.

Beëindiging kan op elk moment, met inachtneming van één maand opzegtermijn. Er volgt een verrekening naar rato en teveel betaald abonnementsgeld wordt gecrediteerd.

KNGF, Postbus 248, 3800 AE Amersfoort E: ledenadministratie@kngf.nl T: 033 467 29 29 Verantwoordelijkheid

De redactie beslist over de samenstelling van FysioPraxis.

De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de door hen geschreven artikelen en het KNGF voor het KNGF-katern.

Auteursrecht © 2022 KNGF. Artikelen mogen alleen worden overgenomen en/of vermenigvuldigd na schriftelijke toestemming van het KNGF en met bronvermelding. Voor overname voor commerciële doeleinden vragen we een passende vergoeding.

Bladconcept

Jessica Dales, Dock35

Het mooie van deze ontwikkeling is dat zowel patiënt als zorgverlener hier voordelen van heeft. Het resultaat is dat de patiënt meer is betrokken, beter is geïnformeerd, meer kennis en een realistischer beeld heeft van de voor- en nadelen van een behandeling, waarmee de patiënttevredenheid toeneemt. Ook de tevredenheid van de zorgverlener neemt toe, omdat een goed voorgelichte patiënt de kwaliteit van besluitvorming verhoogt.

In dit nummer van FysioPraxis beschrijven Julia Noorduyn en haar medeauteurs een mooie casuïstiek over samen beslissen rondom de zorg bij patiënten met een degeneratieve meniscusscheur (pag. 8). Zij laten zien hoe ‘de gesprekshulp’ in de praktijk wordt ingezet.

Naast deze casuïstiek bevat dit nummer ook andere interessante artikelen met recente en nieuwe inzichten voor praktijk en wetenschap, zoals een tweede casuïstiek waarin de (sport-)psychologische interventie na een voorste-kruisbandreconstructie wordt beschreven (pag.

14). Ook de bevindingen van een cross-sectionele studie over de rol van de fysiotherapeut bij patiënten met het syndroom van Korsakov (pag. 18)zijn wat ons betreft de moeite waard.

Wij wensen je veel leesplezier toe!

Vormgeving en drukwerk Cross Media Nederland Foto omslag

Mcklin Fotografie ISSN

Namens de redactie, Judith de Rooij

0927- 5983

fysiopraxis@kngf.nl @FysioPraxis

FysioPraxis maart 2022 | 3

op de cover

Hans van den Rijk Wie ben je?

Waar is de coverfoto gemaakt?

Ik ben Hans van den Rijk, fysiotherapeut en manueel therapeut.

In onze praktijk Fysiotherapie Bottendaal aan de Graafseweg in Nijmegen, waar ik al sinds 1986 werkzaam ben.

ook in het vak zit. Ook hij koos voor een prachtig vak met een enorme dynamiek, een vak dat altijd in beweging is.

Ik lees FysioPraxis vooral om…

Valt je iets op, heb je een opmerking of aanvulling? We horen het graag!

Reacties kun je sturen naar:

… op te hoogte te blijven van wat er speelt en om me te verdiepen in de onderwerpen die me boeien.

fysiopraxis@kngf.nl @FysioPraxis

Ik ben er trots op dat…

Foto: Mcklin Fotografie

… ik aan het (bijna) einde van mijn mooie carrière, ik ben nu 65 jaar, nog steeds enthousiast ben over mijn vak en dat ik met plezier nog een paar jaar blijf werken.

OPROEP

Wil je zelf een artikel aanleveren?

Wij nodigen je daar graag toe uit. Ga naar www.kngf.nl/fysiopraxis voor de auteursrichtlijnen.

De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen die niet aan de kwaliteitseisen van FysioPraxis voldoen, af te wijzen.

Ik heb gekozen voor fysiotherapie omdat… … ik deels erfelijk belast ben: mijn vader was heilgymnast-masseur. Ik vind het mooi om te zien dat onze zoon Tees nu

agenda KNGF-scholingen

Maart 23 maart

• ONLINE Workshop herziene richtlijn Reumatoïde artritis 2018 • ONLINE Lezing KNGFrichtlijn Oncologie

29 maart ONLINE Workshop Lage rugpijn en LRS

30 maart ONLINE Workshop KNGFrichtlijn Zelfmanagement

21 april

• ONLINE Workshop Inzicht in data met LDF-dashboard • NVFL-webinar Neuropathie: herkennen, onderzoeken en behandelen, Nieuwegein

7 april

• NVMT Oostendorplezing: Pijn is perceptie – ook voor de manueel therapeut, Harmelen • NVMT Algemene Leden Vergadering, Harmelen • ONLINE Workshop KNGFrichtlijn Zelfmanagement

ONLINE Workshop Lage rugpijn en LRS

26 april

31 mei

8 april

ONLINE Lezing KNGF-richtlijn Oncologie

ONLINE Workshop Inzicht in data met LDF-dashboard

NVFB 40-jarig jubileumcongres ‘Toen en Nu’

11 april

April

ONLINE Lezing KNGF-richtlijn Lage rugpijn

ONLINE Workshop KNGFrichtlijn Zelfmanagement

12 april

4 april:

ONLINE Workshop Effectieve dossiervoering

Informatie, inschrijven en meer scholingen, congressen, lezingen en trainingen van het KNGF: www.mijnkngf.nl

Plug & Play • • • •

1 op 1 training Circuittraining Past binnen de KNGF-richtlijn Lage rugpijn Eenvoudig te bedienen

SMART

• Specifiek: sturing, Motor Control • Meetbaar en reproduceerbaar • Aanwijsbaar, uw cliënt met Motor Control insufficiëntie • Realistisch, zichtbaar en voelbaar resultaat • Tijdsgebonden, binnen 2 tot 6 sessies

T

010 416 93 93

www.veldon.nl

4 | FysioPraxis maart 2022

Mei

5 april

E

info@veldon.nl

21 mei

Dag van de Fysiotherapeut, ’s-Hertogenbosch

30 mei ONLINE Lezing KNGF-richtlijn Oncologie

inhoud

VERDER

6 Geschiedenis: inspiratiebron Henk Mohr 7 Kort nieuws 7 Column Jeroen van Egmond 11 Wisselcolumn 24 Wetenschap – samenvatting

08

14

13

18

8 Samen beslissen

14 Return to sport

Patiënten met een degeneratieve meniscusscheur worden vaak geopereerd terwijl dit niet altijd de beste behandeling is voor de patiënt. Een gebrek aan goede, begrijpelijke en eenduidige informatie in de hele zorgketen kan daar een oorzaak van zijn.

Daarom is de gesprekshulp gescheurde meniscus ontwikkeld. Deze casuïstiek laat zien hoe de gesprekshulp zorgverlener en patiënt kan helpen om samen tot een behandelbesluit te komen.

13 Caudasyndroom

Na de diagnose caudasyndroom werd Maurits met spoed geopereerd aan zijn rug.

Vanwege zijn achondroplasie had hij als tiener al meerdere rugoperaties achter de rug en een dwarslaesie op latere leeftijd werd niet uitgesloten. Eind augustus verhuisde hij vanuit het UMC Utrecht naar De Hoogstraat Revalidatie, waar hij onder meer met fysiotherapeut Anne-Claire Nuijens hard aan het werk ging. Hoe zag zijn revalidatietraject eruit en waar staat hij nu?

Terugkeren naar de sport na een blessure kan naast een fysieke uitdaging ook een flinke mentale uitdaging zijn. Toch blijft dat gedeelte binnen de sportrevalidatie vaak nog onderbelicht. Hoe kunnen de (sport)fysiotherapeut, de bewegingswetenschapper en de sportpsycholoog de sporter samen ondersteunen bij het ­optimaliseren van de psychologische gereedheid om weer te gaan sporten?

18 Korsakov

In Nederland zijn ongeveer 9.000 pa­tiënten met het syndroom van Korsakov. De symptomen die bij dit syndroom horen hebben een grote impact op het leven van deze patiënten en hun omgeving.

Denk aan het ervaren van problemen bij uitvoerende taken, aan apathie, een beperkt ziekte-inzicht en confabulaties.

Wat zouden fysiotherapeuten voor deze patiëntengroep kunnen betekenen? In dit artikel een eerste aanzet.

Specialistenkatern 26 NVMT: Het lumbosacraal radiculair syndroom

KNGF-katern 29 In het zonnetje: Juul van Grootel en Marcella Burghard 30 FysioWijzer: Aanbevelingen dry needling 33 Achter het nieuws: Organisatiegraad Paramedische Zorg FysioPraxis maart 2022 | 5

SGF

Stichting Geschiedenis Fysiotherapie

Henk Mohr: voorloper en inspiratiebron Tijdens een seminar van de Stichting Geschiedenis Fysiotherapie (SGF) in oktober 2021 werd fysio- en manueel therapeut Henk Mohr uitgebreid in het zonnetje gezet. Na een carrière van 55 jaar besloot hij op 85-jarige leeftijd te stoppen met werken. Tijdens het seminar blikten we terug op zijn inspirerende carrière.

Tekst: Huub Vossen en Anton de Wijer | Beeld: ­Stichting Geschiedenis ­Fysiotherapie, Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland

‘Dr. Nek’ Henk staat bekend als een bevlogen fysio- en manueel therapeut, die met vitaliteit, toewijding en absorptievermogen zo veel mogelijk uit zijn talenten en passies haalde. Wij kennen hem als inspirerend collega, praktijkhouder, docent en expert, onder andere op het gebied van het KISS-syndroom. Maar in Ede, waar Henk praktiseerde, werd hij ook wel ‘Dr. Nek’ genoemd, vanwege zijn deskundigheid op nekgebied.

Vanwege zijn afscheid hadden zijn directe collega’s in het bijzijn van zijn familie een terugblik georganiseerd in het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk, residentie van de SGF. Nietsvermoedend arriveerde hij daar voor een interview in het kader van de Oral History-opnames van de SGF, maar hij werd vervolgens verrast en toegesproken door onder anderen Eric Saedt en Peter Teunissen.

Historische impressie Anton de Wijer, voorzitter van de SGF, gaf tijdens het seminar allereerst een historische impressie van de indrukwekkende locatie van het Trefpunt Medische Geschiedenis op Urk. Hij lichtte toe hoe het zit met de huidige archiefopbouw van de fysiotherapie en gaf aan dat er in het historisch archief regelmatig interessante ontdekkingen worden gedaan. De SGF beschikt namelijk over veel materiaal. Naast een rijke historie over de grondleggers in de fysiotherapie, waaronder Ling, Cyriax, Metzger en Mom, krijgt de SGF ook steeds meer belangrijke stukken van de Beroepsinhoudelijke verenigingen van het KNGF in beheer.

KISS-syndroom Terug naar Henk. Eric Saedt memoreerde vervolgens dat Henk zeer bevlogen was met het behandelen van cervicale functiestoornissen bij zuigelingen en gaf uitleg over het zogenaamde KISSsyndroom. Hij begon zijn betoog met het onlangs verschenen proefschrift van Femke Driehuis: ‘Manual physiotherapy diagnosis and treatment in infants: a cry for help’.1 Het onderzoek is gericht op de diagnostiek van vermoedelijke ‘hoog cervicale functiestoornissen’ van zuigelingen. Uit het proefschrift blijkt onder andere dat er geen doorslaggevend bewijs is voor het gebruik van de passieve hoog cervicale rotatietesten, maar dat er wel sprake lijkt te zijn van hoog cervicale functiestoornissen bij zuigelingen (Level 2). Eric, die veel met Henk samenwerkte op dit gebied, benadrukte hoe Henk de harde mobilisaties omvormde tot milde handgrepen en hoe hij aangaf dat er veel meer geoefend moet worden op de uitvoering en toepassing van de manuele handgrepen.

‘Dr. Gentle Hand’ Peter Teunissen besprak vervolgens de roots van het vakgebied manuele therapie. Zo moesten de zogenaamde ‘­bonesetters’, die zonder het principe van evidence based medicine werkten, zich redden met de inzichten en middelen die er op dat moment waren.

Vele namen uit de begintijd van het ­vakgebied kwamen voorbij, waarbij de propaganda vooral was gericht op ‘harde manipulatie’.

Calamiteiten konden dan ook niet uitblijven. Wat was er nodig om die te voorkomen, vroeg Henk zich af? ­Pre-manipulatieve screening of extra scholing? In ieder geval moest de ‘hand van de ­therapeut’ geschoold worden (‘gentle hand’). Dat is waar we sterk in geloven en waar we nu staan, aldus Peter. Wij zouden Henk dan ook graag ‘Dr. Gentle Hand’ noemen.

James Gerlagprijs Er is nu gelukkig een borging van ­manueel therapeutische ­kwaliteit door middel van een register voor de specifieke ­doelgroep kinderen: het register kinder-manueeltherapeut (zie: www.ewmm.net/register). Ontwikkelingen waarbij Henk Mohr een grote rol speelde en waar hij in 2002 met een Ridderorde een koninklijke onderscheiding voor kreeg.

Tijdens dit seminar ontving Henk – als blijk van waardering voor zijn inzet en verdiensten voor de manuele therapie – ook de James Gerlagprijs uit handen van het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie (NVMT). De prijs zal in 2022 op het NVMT-congres nog eens officieel worden uitgereikt.

Literatuur en volledig verslag van het seminar: www.kngf.nl/fysiopraxis Henk Mohr ontvangt de James Gerlagprijs

6 | FysioPraxis maart 2022

kort nieuws

Subsidie oefentherapie voor vermoeidheid bij mensen met MS Vermoeidheid is een van de meest voorkomende en invaliderende klachten bij MS. Om deze klacht te bestrijden zijn er geen effectieve medicijnen voorhanden. Uit eerder onderzoek blijkt dat o ­ efentherapie, in het bijzonder training van uithoudingsvermogen of gemengde kracht- en conditie­training, vermoeidheid bij MS kan verminderen.

In 2015 hebben fysiotherapie-onderzoeker dr. Marc Rietberg en collega’s een Cochrane-review geschreven over oefentherapie voor vermoeidheid bij mensen met MS die gebruikt is als leidraad voor het opstellen van behandelrichtlijnen. In de afgelopen zes jaar zijn er meer dan veertig studies uitgevoerd, daarom is het noodzakelijk het overzicht bij te werken.

De nieuwe versie kan gebruikt worden bij het opstellen van verbeterde richtlijnen en behandelprotocollen met nieuwe en specifiekere adviezen voor in de praktijk.

Bron: VU

Stormloop op fysiotherapiepraktijk van Turkse Arnhemmer

Emre Zorlu is nog maar net als eerste Turkse Arnhemmer een eigen praktijk voor fysiotherapie begonnen en het loopt al storm. Al na drie maanden is de toeloop van patiënten van Turkse komaf op Fysiotherapie Lenta aan de IJsselburcht in de wijk Presikhaaf zo groot dat hij moet uitbreiden. Sinds kort springt een vrouwelijke collega wekelijks een dag bij.

Zorlu: “Ja, ik ben een Turkse fysiotherapeut, maar ik ben – en dat wil ik benadrukken – er voor iedereen. Het is wel een voordeel dat ik als fysiotherapeut kennis heb van de taal en cultuur van een groot deel van mijn patiënten. Ik ken hun achtergrond.

Dat werkt drempelverlagend, vooral bij de eerste generatie Turken, die de Nederlandse taal niet of minder goed beheerst.”

column

Plicht?

Beste collega, Soms blijft ethiek in mijn stukjes vrij impliciet, maar nu een keer expliciet aandacht voor een begrip uit de ethiek-top 10: plicht.

Hulpverleners (en docenten) hebben veel verplichtingen en omdat wij met mensen werken, zijn die vrijwel altijd van moreel-ethische aard. Waar ethici zich echter al eeuwenlang het hoofd over breken, is waar de drijvende kracht achter een plicht vandaan komt.

De bekendste plicht-ethicus is Immanuel Kant. Hij baseert de kracht om je plicht te doen in de goede wil. En ja, natuurlijk willen we allemaal het goede doen, maar weten we ook dat er tussen droom en daad wetten en praktische bezwaren in de weg staan, en zelfs weemoedigheid (die niemand kan verklaren). Dat Elsschot het hierbij had over een man die overweegt zijn vrouw te vermoorden, laat ik maar even rusten.

Terug naar het onderwerp: de plicht roept, maar wie zal antwoorden? Handhaving is een belangrijke manier om een ondergrens te bewaken. Deze aanpak stond centraal in de begindagen van integriteitsbeleid: compliance. Wat echter al snel duidelijk werd, is dat het kennen en handhaven van alle regels en plichten niet genoeg is om ons werk goed te doen, er is altijd een grijs gebied waarin we zelf onze mening moeten vormen. In dat gebied staan ethisch redeneren en leerprocessen centraal.

Wat vaststaat is dat het handelen van mensen laat zien wat voor hen, blijkbaar, van waarde of belang is. Je bent verplicht om gezamenlijke besluitvorming te doen. Als je dat invult als informed consent (of nog beperkter, een vinkje in je dossier), kan je niet meer ‘gepakt’ worden, maar laat je tegelijk iets zien van hoe je de (kennis en ervaring van de) ander waardeert, of juist niet. Het helpt daarbij om onderscheid te maken tussen het uitvoeren van een losstaande verrichting (toestemming vragen, vinkje zetten) en uitdrukkingshandelingen, een inzicht dat ook van belang is bij het inzetten van zorgtechnologie.

Kant schreef ook dat we de plicht hebben de mens nooit als middel, maar altijd als doel op zich te zien. Tja, vertel dat maar eens aan de big data-/techbedrijven. Of waarschijnlijk nog wel actueel als je dit leest: aan regeringen die een vaccinatieprogramma inzetten om zorgkosten te beteugelen.

Ingewikkeld wordt het als ik zou willen oproepen tot een plicht om je handelingen zorg te laten uitdrukken. Maar goed, ik heb geen kracht of macht over, maar wel vertrouwen in je!

Collegiale groet, Jeroen van Egmond docent fysiotherapie en zorgethicus j.van.egmond3@hva.nl

Bron: De Gelderlander FysioPraxis maart 2022 | 7

casuïstiek, diagnostiek en behandeling

Welke behandeling past het best?

Samen beslissen met de gesprekshulp gescheurde meniscus Patiënten met een degeneratieve meniscusscheur worden nog vaak geopereerd terwijl dit niet altijd de beste behandeling is voor de patiënt. Een gebrek aan goede, begrijpelijke en eenduidige informatie in de hele zorgketen is mogelijk een belangrijke oorzaak. Met deze reden is de gesprekshulp gescheurde meniscus ontwikkeld. De gesprekshulp helpt de patiënt met het verkrijgen van inzicht in de voor- en nadelen van een behandeling en welke behandeling het beste bij de patiënt past. In deze casus laten we zien hoe de gesprekshulp ingezet wordt in de praktijk en de zorgverlener en patiënt kan helpen om samen tot een behandelbesluit te komen.

Tekst: Julia Noorduyn, Amanda Klaassen, Liske Hulleman en Rudolf Poolman

De heer S. Keep is 57 jaar oud, heeft pijnklachten aan zijn rechterknie en gaat hiermee via directe toegankelijkheid fysiotherapie naar de fysiotherapeut.

Uit de anamnese blijkt dat zijn klachten acht weken geleden zijn ontstaan na een rondje hardlopen. De heer S. Keep ervaart pijn in rust (NRS 3) en tijdens lopen (NRS 6). Hij ervaart pijn aan de mediale zijde van zijn knie ter hoogte van de gewrichtsspleet en dit is in de afgelopen weken toegenomen. Meneer wordt niet beperkt in het uitvoeren van zijn beroep als bedrijfsarts, maar wel bij het hardlopen (PSK 80). Het lichamelijk onderzoek toont een milde hydrops aan, drukpijn ter hoogte van de mediale gewrichtsspleet, de McMurray-test is mediaal positief en er is geen instabiliteit of laxiteit van de knie.

Tevens geeft de patiënt geen slotklachten aan. De conclusie van de fysiotherapeut luidt: een verdenking op een mediale meniscusscheur.

Meneer heeft in 2011 een partiële meniscectomie aan zijn linkerknie gehad met goed resultaat. Hij vraagt zich daarom af of hij niet weer doorverwezen moet worden, via de huisarts naar de orthopeed, om geopereerd te worden. De fysiotherapeut legt aan de patiënt uit dat er een wijziging is geweest ten aanzien van het zorgbeleid bij een degeneratieve meniscusscheur en dat oefentherapie de voorkeur heeft. Vanwege de positieve ervaring met de operatie aan de ­linkerknie geeft de patiënt aan alsnog naar de huisarts te willen gaan voor een verwijzing naar de orthopeed.

8 | FysioPraxis maart 2022

Doelmatige zorg In de afgelopen jaren is de behandel- en kosten­ effectiviteit van operatieve en conservatieve behandeling voor degeneratieve meniscusscheuren onderzocht. Meerdere gerandomiseerde klinische onderzoeken (randomized clinical trials, RCT’s) tonen aan dat de uitkomsten van een meniscusoperatie niet beter zijn dan van een conservatieve behandeling.1-6 Naar aanleiding van systematische reviews en meta-analyses die de evidentie van de effectiviteit van een artroscopische meniscectomie vergeleken met conservatieve behandeling zijn de richtlijnen herzien. De orthopedische en huisartsrichtlijnen stellen nu dat een conservatief behandelbeleid, bestaande uit actieve oefentherapie met eventueel leefstijlinterventies en pijnstilling (hierna: oefentherapie) als eerste behandeloptie moet worden ingezet voor deze patiëntenpopulatie.7-9 Behalve behandeleffectiviteit is er ook gekeken naar kosteneffectiviteit van de ­meniscusoperatie in vergelijking met oefentherapie. Uit de budget­ impactanalyse bleek dat als 50% van de ­patiënten met een degeneratieve meniscusscheur conservatief behandeld wordt in plaats van operatief, dit in vijf jaar resulteert in een kostenbesparing van ongeveer 53 miljoen euro voor de ­gezondheidszorg en een besparing van ongeveer 92,5 miljoen euro aan maatschappelijke kosten.10 Terwijl de functionele uitkomsten en kwaliteit van leven dus heel vergelijkbaar zijn bij beide interventies in de patiënten van 45 jaar of ouder met een degeneratieve meniscusscheur.1-6 Het is nu de uitdaging om voor patiënten en zorgverleners inzichtelijk te maken dat een conservatieve behandeling even goede uitkomsten heeft als een operatieve ingreep. Deze informatie kan in de hele zorgketen eenduidig worden verstrekt en kan worden toegepast bij het gezamenlijk opstellen van een behandelplan.

Samen beslissen Als we teruggaan naar de casus van de heer S. Keep dan blijkt hieruit dat meneer een voorkeur heeft voor een operatieve ingreep op basis van een eerdere ervaring in 2011. Na het intakege­ sprek met de fysiotherapeut krijgt hij de gespreks­ hulp gescheurde meniscus digitaal toegestuurd en wordt er een tweede consult gepland voor de week daarop. De dag na de afspraak neemt meneer thuis de gesprekshulp door. In de gespreks­ hulp staat informatie over knieklachten bij een gescheurde meniscus, de behandeling zonder operatie en de behandeling met operatie. Na de informatie kan hij stellingen invullen om te toetsen of de informatie goed is overgekomen. In het laatste deel van de gesprekshulp vult hij in wat voor hem

persoonlijk belangrijk is plus zijn persoonlijke voorkeuren, zoals in het voorbeeld van figuur 1a en 1b.

Een week later heeft de patiënt een telefonisch consult met de fysiotherapeut. De fysiotherapeut heeft voorafgaand aan het consult de persoonlijke voorkeuren van de patiënt bekeken en kon deze informatie gebruiken bij het consult voor het gezamenlijk opstellen van het behandelplan.

Samen beslissen is een proces waarbij de zorgverlener en de patiënt samen beslissen over de beste behandeling voor de patiënt.11 Ter ondersteuning van de behandelkeuze kan de patiënt een (digitale) gesprekshulp raadplegen. De informatie in de gesprekshulp over de verschillende behandel­opties is samengesteld op basis van hoogwaardige wetenschappelijke informatie en opgesteld door patiënten, zorgverleners en wetenschappers. De informatie wordt gepresenteerd in begrijpelijke ‘gewone’ taal. De zorgverlener reikt de

»

Figuur 1a

Screenshot uit de online gesprekshulp: wat is voor mij belangrijk?

Figuur 1b

Screenshot uit de online gesprekshulp: waar ligt mijn voorkeur?

FysioPraxis maart 2022 | 9

»

­ espreks­hulp uit aan de patiënt die de informatie g kan lezen. Daarna vult de patiënt in welke voorkeuren hij/zij heeft en wat de patiënt belangrijk vindt in het dagelijks leven (zie ook figuur 1a en 1b). Vervolgens hebben de zorgverlener, bijvoorbeeld de fysiotherapeut, en de patiënt een gesprek waarin de voorkeur van de patiënt wordt besproken en maken ze een gezamenlijk behandelplan.

Voor de patiënt en de zorgverlener heeft het toepassen van gespreks- en keuzehulpen veel voordelen. De patiënt ervaart meer controle over de besluitvorming, minder angst en onzekerheid over de behandeling, meer vertrouwen en betere therapietrouw.11 Bovendien kan het zorgen voor een verschuiving van zorgconsumptie doordat er een associatie is tussen het toepassen van gespreks- en keuzehulpen en het verminderen van operatieve ingrepen bij aandoeningen die ook conservatief behandeld kunnen worden.11,12 Het toepassen van de gesprekshulp heeft ook potentiële voordelen voor de zorgverlener, zoals: effectievere gespreksvoering en meer inzicht in persoonlijke wensen en behoeften van de patiënt. Dit draagt bij aan betere zorgkwaliteit en heldere ondersteuning bij het samen beslissen.13,14

Gesprekshulp gescheurde meniscus De gesprekshulp gescheurde meniscus (figuur 1a en 1b) is tot stand gekomen door een multidisciplinaire werkgroep van fysiotherapeuten, orthopeden, een huisarts, patiëntvertegenwoordiger, wetenschappers en een ontwikkelaar van gespreks- en keuzehulpen.

De gesprekshulp bevat informatie over de aandoening, de verschillende behandelingen en de vooren nadelen van deze behandelingen. Daarnaast bevat de gesprekshulp vragen en stellingen waardoor de voorkeuren van de patiënt inzichtelijk worden.

Toepassing De gesprekshulp gescheurde meniscus wordt gebruikt door huisartsen, fysiotherapeuten en orthopeden bij patiënten met knieklachten die worden verdacht* van een meniscusscheur of die een bewezen meniscusscheur hebben. * De meerwaarde van een diagnostische MRI-scan is niet bewezen. Net zoals in de rug, is ook in de knie geen duidelijk verband tussen degeneratieve veranderingen en ervaren pijn.16,17 Daarom wordt afgeraden om een MRI te maken in het diagnostisch proces. Het uitgangspunt is om niet een scan te behandelen, maar de patiënt.

10 | FysioPraxis maart 2022

Resultaat Een week na de eerste afspraak heeft de heer S. Keep het telefonisch consult met de fysiotherapeut. Meneer geeft aan dat na het lezen van de informatie uit de gesprekshulp over de voor- en nadelen van de behandelingen en het invullen van de persoonlijke voorkeuren zijn voorkeur uitgaat naar oefentherapie. Hij heeft dankzij de gesprekshulp en in overleg met de fysiotherapeut zijn voorkeursbehandeling aangepast van een meniscusoperatie naar oefentherapie. Meneer is

­ emotiveerd om te starten met oefentherapie en g heeft samen met de fysiotherapeut afgesproken om de oefentherapie na drie maanden te evalueren. Indien de klachten dan niet verbeterd zijn, kan er alsnog worden overwogen om hem terug te verwijzen naar de huisarts

Aanbeveling Fysiotherapeuten, huisartsen en orthopeden kunnen de gesprekshulp gescheurde meniscus inzetten om samen met de patiënt een behandelplan te maken dat bijdraagt aan doelmatige zorg. De gesprekshulp kan daarbij fungeren als aanvulling op de gespreksvaardigheden van de zorgverlener.

Samen beslissen kan leiden tot minder onnodige operaties en het verbeteren van de patiënttevredenheid.11,12,15 Wanneer de gesprekshulp ingezet wordt in de gehele zorgketen zou dit instrument kunnen bijdragen aan eenduidige informatie en passende zorg.

Ben je benieuwd naar de gesprekshulp gescheurde meniscus? Scan de onderstaande qr-code

Wij, het onderzoeksteam van de ESCAPEtrial, hebben geen commercieel belang en verdienen niks aan de keuzehulp. Wij zijn eigenaar van de inhoud van de gesprekshulp en werken samen met Patiënt+ om de onderzoeksresultaten breder te implementeren.

Julia Noorduyn, fysiotherapeut en ­promovenda orthopedie, OLVG, Amsterdam

Amanda Klaassen, fysiotherapeut en onderzoeker orthopedie, OLVG, Amsterdam

Liske Hulleman, physician assistant ­orthopedie, OLVG,Amsterdam

Prof. dr. Rudolf Poolman, orthopedisch chirurg OLVG, Amsterdam en bijzonder hoogleraar zorgevaluatie orthopedie Leids Universitair Centrum, Leiden

J.C.A.Noorduyn@olvg.nl

Literatuur: www.kngf.nl/fysiopraxis

wisselcolumn

Diversiteit “Wat vind je ervan om in het kader van diversiteit deze wisselcolumn een beetje afwisselend aan een man of vrouw te geven?” was de vraag die Arianne Verhagen mij stelde in het februarinummer van FysioPraxis.

Daar liggen volgens mij nog wel uitdagin­ gen. Hiervoor moet niet alleen meer kennis worden verzameld, maar moeten vooral ook bestaande kennis en succesvolle prak­ tijkvoorbeelden worden geïmplementeerd binnen onze beroepsgroep.

Ook ik zie dat diversiteit een actueel onderwerp is in onze maatschappij.

Diversiteit gaat over veel meer dan verschillen tussen man en vrouw, het gaat over alle manieren waarin we van elkaar verschillen zoals cultuur, economische status en leeftijd. Binnen de gezondheidszorg wordt gestreefd om de gezondheidsverschillen tussen verschillende groepen te verminderen.

Gaan we dit realiseren? Ik hoop het, we werken er als onderzoeksteam hard aan mee en ik zie daarbij veel kansen voor fysiotherapeuten. Zij kunnen hun behandeling goed personaliseren, zodat iedere patiënt, rekening houdend met diversiteit, de meest optimale behandeling krijgt. Of we nu alle kennis al hebben om dit optimaal te doen?

Terugkomend op de vraag van Arianne: Om en om de pen doorgeven aan een mannelijke of vrouwelijke hoogleraar of lector is naar mijn mening niet haalbaar, maar vooral ook niet nodig. Niet haal­ baar omdat de verhouding man/vrouw binnen de groep hoogleraren en lectoren helaas heel scheef verdeeld is (lees: weinig divers). Een mooi streven om dit de komende jaren als beroepsgroep wat rechter te trekken. Ook al vind ik het belangrijk dat er primair gekeken wordt wie de beste mensen zijn om op die posities terecht te komen. In het verlengde hiervan vind ik dat we de pen moeten doorgeven op basis van kennis, aan degene die het meest weet over het onderwerp van de vraag.

In mijn geval is dit over ondernemer­ schap, passend bij het volgende the­ manummer. Ik wil de pen dan ook graag doorgeven aan John Verhoef, die tot 1 maart werkzaam was als lector Eigen Regie bij Fysiotherapie en Beweegzorg aan de Hogeschool Leiden. Naast hem hiermee nog even in het zonnetje te zetten en te bedanken voor zijn enorme inzet voor ons vakge­ bied, wil ik hem vragen wat zijn gouden tip is voor fysiotherapeuten ten aan­ zien van het wijkgerichte werken. Zo wisselen we het toch mooi af en komt de pen alsnog bij een man terecht.

Cindy Veenhof is lector van het lectoraat Innovatie van Beweegzorg aan Hogeschool Utrecht.

Daarnaast is ze hoogleraar Fysio­therapiewetenschap in het UMC Utrecht binnen de afdeling Revalidatie, Fysiotherapie­ wetenschap en Sport.

INSCHRIJVING OPENT IN APRIL FysioPraxis maart 2022 | 11

Jouw vak vindt plaats in de praktijk, niet in de boeken.

Daarom maken wij jouw nascholing praktisch.

Ontdek de unieke link tussen kennis en praktijk op fysiolinks.nl

Master Musculoskeletale Echografie voor Fysiotherapeuten Musculoskeletale echografie is een mooi voorbeeld van hoe een beeldvormende techniek kan bijdragen tot een meer evidence based diagnostisch- en therapeutisch proces voor fysiotherapeuten. Het toepassen en interpreteren van echografie is een specialistisch proces en vraagt om een gedegen en diepgaande opleiding om de juiste diagnostische conclusies te trekken. Samenwerken met huisartsen en specialisten krijgt met deze studie Musculoskeletale Echografie voor fysiotherapeuten nieuwe dimensies en biedt mooie kansen.

Werk je in de dagelijkse praktijk graag op het hoogste niveau van ontwikkeling? Dan past deze Echografie opleiding zeker bij jou!

Werkveld Musculoskeletale Echografie

De Master in de Musculoskeletale Echografie (MSc.) is een nieuwe specialisatie binnen de fysiotherapie en uniek in zijn soort.

De gespecialiseerde therapeut is werkzaam in het musculoskeletale domein.

Opbouw & praktische zaken

Je krijgt begeleiding van dé specialisten uit het vakgebied o.a. verbonden aan de VUB en de Sint Maartenskliniek. Verder word je meegenomen in de Extended Scope training en wordt anatomie aangeboden via onze digitale snijtafel en de benodigde anatomische preparaten. Dit alles gebeurt in een up-to-date omgeving met aangepaste apparatuur.

Toelating

De studie Echografie is toegankelijk voor fysiotherapeuten die na hun bacheloropleiding een hbo-masteropleiding in een fysiotherapie-specialisatie of een WO-master hebben afgerond. Heb je geen aanvullende specialisatie dan kan je instromen na het volgen van een schakelprogramma. Omvang studiepunten: 90 ECTS. NVAO geaccrediteerd.

University of Physiotherapy 2647 A5 Musculoskeletale Echografie.indd 1

Marktleider in excellent onderwijs

04-03-2022 09:03

Foto: Wiep van Apeldoorn

patiënt in beeld

Maurits: Op 21 augustus 2021 werd ik na de diagnose caudasyndroom met spoed geopereerd aan mijn rug. Door mijn bouw – ik heb achondroplasie – had ik al een flinke voorgeschiedenis met mijn rug. In mijn tienerjaren onderging ik meerdere rugoperaties en een dwarslaesie op latere leeftijd werd niet uitgesloten. Vlak vóór deze operatie kon ik niet meer staan, lopen, plassen en poepen, maar daarna ook niet meer. Wel stopte de acute zenuwpijn.

Op 26 augustus verhuisde ik naar De Hoogstraat Revalidatie.

Daar leerde ik Anne-Claire kennen. Met haar oefende ik in de loopbrug, met een sleeprollator en uiteindelijk met een normale rollator. Ook kreeg ik van haar oefeningen om mij lichamelijk weer fit te krijgen. Naast de individuele therapieën deed ik mee aan groepstherapieën, waar ik de basisvaardigheden leerde die ik nodig heb voor een transfer van en naar mijn rolstoel. In december volgde een tweede operatie, waarna ik weer terugkwam in De Hoogstraat om verder te revalideren.

Naast het trainen van spieren stelde ik met Anne-Claire ook andere doelen op die voor mij belangrijk zijn, zoals vanuit mijn rolstoel of van achter mijn rollator een auto instappen of op een pianokruk of hoge barkruk klimmen. Dat zijn voor mij belangrijke dingen, die ik nu dankzij haar weer kan.

Verderop in dit nummer geeft de fysiotherapeut van Maurits een toelichting op de behandeling (zie pag. 23).

FysioPraxis maart 2022 | 13

casuïstiek, diagnostiek en behandeling

(Sport)psychologische interventie na een voorste-kruisbandreconstructie

De mentale uitdaging van een sportblessure Terugkeren naar de sport na een blessure is naast een fysieke uitdaging, ook een mentale uitdaging. Het mentale gedeelte is echter nog vaak onderbelicht binnen de sportrevalidatie. Door het gebruik van vragenlijsten kan de mentale status van de patiënt geobjectiveerd én bespreekbaar gemaakt worden. Indien gewenst kan de sportpsycholoog een rol spelen in het revalidatietraject van de patiënt.

Tekst: Wouter Welling, Peter Eppinga en Sten Dallinga

Uit onderzoek blijkt dat factoren als ‘angst voor een nieuwe blessure’ of ‘een gebrek aan vertrouwen in het eigen lichaam’ de belangrijkste redenen zijn voor mensen om te stoppen met sporten na een blessure.1 Binnen de (sport)fysiotherapie liggen kansen om meer aandacht te besteden aan het mentale aspect van een blessure om het percentage van patiënten dat stopt met sportbeoefening te verlagen. Door het periodiek afnemen

14 | FysioPraxis maart 2022

van vragenlijsten (om de 2 à 3 maanden), kan op een eenvoudige manier inzicht worden verkregen in de psychologische gereedheid voor terugkeer naar het pre-­operatieve niveau van sport van de sporter.2,3 Op deze manier kan er adequaat worden gehandeld. In deze casuïstiek beschrijven wij onze werkwijze omtrent psychologische problematiek bij een sporter na een voorste-kruisband (VKB)-reconstructie waarin de (sport)fysiotherapeut, de bewegingswetenschapper, en de sportpsycholoog elkaar aanvullen.

Casuïstiekbeschrijving Een jonge vrouw van negentien jaar heeft in ­februari 2020 haar VKB gescheurd in de rechterknie tijdens een landing bij het korfballen. In juni 2020 is haar VKB gereconstrueerd middels een hamstringplastiek. In de eerste zes maanden na de VKB-reconstructie verloopt de revalidatie volgens plan. De belastbaarheid van de knie neemt toe en de fysieke testen wijzen uit dat de revalidatie op schema ligt (zie tabel 1). Het doel van de revalidatie is een terugkeer naar het pre-operatieve niveau van sporten, zogenaamd return to sport (RTS). Doordat de revalidatie volgens verwachting verloopt, worden er steeds meer sportspecifieke elementen als springen, wenden/keren en sprinten aan de revalidatie toegevoegd. De betrokken (sport)fysiotherapeut merkt hierbij dat de sporter nieuwe oefeningen vaak erg spannend vindt, en merkt terughoudendheid vanuit de patiënt om de revalidatie in sportspecifieke situaties te doen plaatsvinden.

Meetmoment #1 Na zes maanden wordt de sporter getest door de bewegingswetenschapper, om de fysieke en mentale status in kaart te brengen. De testbatterij bestaat uit de volgende onderdelen: · een isokinetische krachttest om de quadricepsen hamstringkracht in kaart te brengen;3,4 · een batterij van éénbenige sprongtesten, zogenaamde hoptesten (single leg hop-, triple leg hop- en side hop-test);3,4 · een analyse van bewegingskwaliteit met de Landing Error Scoring System (LESS) test;3,4 · de Anterior Cruciate Ligament–Return to Sport after Injury (ACL-RSI)-vragenlijst om de psychologische gereedheid voor RTS in kaart te brengen.3,4,5 De resultaten van de testbatterij afgenomen zes maanden na de VKB-reconstructie laten zien dat de fysieke vooruitgang volgens plan verloopt.

Opvallend is de lage score op de ACL-RSI, een vragenlijst gericht op de psychologische gereedheid voor RTS.

Een aantal quotes illustreren dit: · “Elke keer als ik aan mij knieblessure denk, ben ik bang dat het opnieuw gebeurt.” · “Het lijkt niet meer mijn eigen knie te zijn, maar die van iemand anders.” · “Ik twijfel of ik het risico wil lopen om een nieuwe VKB-blessure op te lopen door weer te gaan korfballen.” · “Ik heb niet het vertrouwen dat mijn knie stabiel kan blijven tijdens korfbal.”

De (sport)fysiotherapeut bespreekt deze resultaten met de sporter. De waarde vanuit de vragenlijst geeft een objectieve bevestiging van de opgemerkte factoren door de (sport)fysiotherapeut. In een gesprek over de resultaten en de eerdergenoemde waarnemingen worden de angstgevoelens omtrent de knie en een gebrek aan vertrouwen bevestigd. Hierna wordt er in een multidisciplinair overleg besloten om een sportpsycholoog in te schakelen om het traject richting RTS te optimaliseren.

Interventie sportpsycholoog De sportpsycholoog werkt met Acceptance and Commitment Therapy (ACT).6 In gemiddeld drie consulten staan psycho-educatie en het aanleren van diverse vaardigheden (bereidheid & acceptatie, defusie en toegewijd handelen) centraal. Deze helpen om te gaan met de angst en onzekerheid.

Er zijn ook psychosomatische fysiotherapeuten (PSF) die met ACT werken, zij kunnen in veel gevallen ook een interventie doen bij de hieronder beschreven casuïstiek.

In het eerste gesprek met de sporter wordt duidelijk dat het vertrouwen van de sporter in het oordeel van professionals is verminderd. Ze heeft in het verleden een aantal keer gehoord dat er weinig aan de hand was met haar knie. Vervolgens kreeg ze toch een blessure. Door meerdere vervelende ervaringen zoals het oplopen van de VKBblessure, zijn activiteiten als springen en landen

»

Tabel 1 Aangedane zijde

Niet-aangedane zijde

Limb symmetry index (>90%)

Norm

Quadriceps kracht (60 deg/sec)

186,5 Nm

198,1 Nm

93,6%

Hamstring kracht (60 deg/sec)

113,2 Nm

119,2 Nm

95,0%

111,9 Nm4

Single leg hop test

143 cm

147 cm

97,3%

140 cm4

Triple leg hop test

448 cm

456 cm

98,2%

446 cm4

Side hop test

46 keer

49 keer

93,9%

45 cm4

LESS-score

4,0 (norm <5,0)

n.v.t.

n.v.t.

<5,04

ACL-RSI-vragenlijst

31% (norm >65%)

n.v.t.

n.v.t.

>65%5

Scores testbatterij meetmoment #1 FysioPraxis maart 2022 | 15

»

door haar brein bestempeld als zeer risicovol. Het brein maakt vervolgens gedachten en gevoelens aan om te voorkomen dat de sporter deze risicovolle situaties opzoekt. De functie van gedachten is het aansturen op fundamentele fysieke en psychologische behoeften, zoals bijvoorbeeld veiligheid.6,7 De functie van emoties en gevoelens is aansturen op gedrag als reactie op de cognitieve beoordeling van de situatie.6,7 De natuurlijke neiging van de sporter was om deze gedachten en gevoelens serieus te nemen. Ze vermeed daardoor risicovolle situaties, wat experientiële vermijding wordt genoemd.7 De sporter hanteerde de coping om zichzelf positief toe te spreken, ook wel bekend als zelf-spraak (self-talk).8 Ze probeerde hier tevergeefs controle op te krijgen en de gevoelens te verminderen. Dit werkte voor haar slechts tijdelijk. De angstige gevoelens en gedachten kwamen steeds als een boemerang terug.

In de eerste stap van de interventie van de sportpsycholoog leert de sporter om de angstige gevoelens en gedachten te accepteren, in plaats van ze te bestrijden en vermijden.6,9 Een veelgebruikte oefening binnen dit proces is ‘touwtrekken met je gedachten en gevoelens’. De sporter en sportpsycholoog nemen plaats aan uiteinden van het touw. De sportpsycholoog staat symbool voor de ongewenste gedachten en gevoelens (angst).

De sporter mag proberen de sportpsycholoog in het denkbeeldige ravijn te trekken, om zo van de angstige gevoelens af te komen. Maar hoe harder de sporter trekt, hoe meer weerstand de sportpsycholoog biedt. Dit kost uiteindelijk veel energie en zorgt ervoor dat de sporter vermoeid raakt.

Uiteindelijk wordt de sporter gevraagd het touw los te laten (symbool voor de strijd met de angst), en daarmee de angst te accepteren. Deze oefening maakt duidelijk dat de strijd met de angst meer energie kost dan de angst zelf.

De sporter moet leren in te zien dat haar strijd met de angst dysfunctioneel is. De strijd kan averechts werken en paradoxaal genoeg voor meer angst en onzekerheid zorgen, omdat de angst steeds weer terugkomt. We krijgen angst voor de angst. De sporter leert in de interventie om haar initiële vecht-of-vluchtreactie om te zetten in bereidheid om deze gevoelens en gedachten te verdragen. Een oefening die hierin kan helpen is het vasthouden van een bal die schokjes geeft.

Dit geeft onprettige gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties. De sporter leert de neiging te herkennen om de bal direct los te laten (proces om van onprettige gevoelens af te komen).

In plaats daarvan wordt gevraagd of de sporter de bal wat langer vast kan houden (proces van toelaten en accepteren onprettige gevoelens).

De sporter wordt gevraagd om met een nieuws-

16 | FysioPraxis maart 2022

gierige blik te observeren wat voor sensaties ze ervaart. Na enige tijd ervaart de sporter het gevoel anders (minder vervelend bijvoorbeeld). Daardoor verandert de relatie met het gevoel.6,10 In plaats van een directe vecht-of-vluchtreactie, ontstaat er een meer accepterende houding. Dit is te vertalen naar sprongvormen binnen de revalidatie, waar de sporter nu ook flexibeler kan reageren op de gevoelens van angst (accepterende houding in plaats van vluchtreactie). De opdracht die de sporter meekrijgt, is om binnen en buiten de sport bewust onprettige situaties op te zoeken, zodat ze oefent met de vaardigheid bereidheid. Tussen de sessies door wordt de betrokken (sport)fysiotherapeut gevraagd om de sporter angstige situaties op te laten zoeken met oefeningen, zodat ze door middel van exposure kan oefenen.

In stap twee van de interventie leert de sporter gedachten te defuseren.8,9 In een vraaggesprek bleek dat ze gefuseerd was met gedachten; ze voelden serieus en als waarheid aan. Een gedachte als “Ik heb niet het vertrouwen dat mijn knie stabiel kan blijven tijdens korfbal” zorgde op zichzelf al voor gevoelens van angst, zelfs terwijl ze op dat moment geen sprongoefening hoefde te doen. De sporter wordt geleerd om de gedachten onschadelijker te maken. Een oefening die hiervoor wordt gebruikt is om de onprettige gedachte op te schrijven op papier. Vervolgens vergroot je de afstand tussen de sporter en het papier. Hierdoor wordt de gedachte meer op afstand gezet en verandert de relatie met de gedachte.8,9 Het gevolg is dat de gedachte minder zwaar aanvoelt.

Rol (sport)fysiotherapeut mentale ondersteuning Naast de sportpsycholoog speelt ook de (sport) fysiotherapeut een rol in de mentale ondersteuning van de sporter. De (sport)fysiotherapeut zoekt met de sporter (bewust en onbewust) gefaseerd de angst op, met bewegingsoefeningen die dit uitlokken. In deze casus wekken sprongvormen (landing) binnen de revalidatie angstgevoelens op bij de korfbalster, aangezien zij geblesseerd is geraakt bij een landing. De (sport)fysiotherapeut heeft tijdens de revalidatie een rol in het ondersteunen van het ingezette proces van bereidheid en acceptatie bij de sportpsycholoog. De (sport) fysiotherapeut heeft hierbij aandacht voor de goede uitvoer van de oefeningen waarbij de sporter in deze casus ook bevraagd wordt of en hoe de sporter angst bemerkt, welke lichamelijke sensaties daarbij aanwezig zijn en welke gedachten en gevoelens er bij de sporter op komen.

Voorbeeldvragen die gebruikt worden zijn: “hoe merk je dat je angst hebt”, “waar voel je dat in je lijf” en “wat voor gedachten komen hierbij op?”

Vervolgens herinnert de (sport)fysiotherapeut de sporter aan het proces om angstgevoelens te

accepteren en toe te laten tijdens de revalidatie.

Belangrijk is dat de sporter niet van de angst af hoeft te komen, maar dat de relatie met angst verandert. De (sport)fysiotherapeut en de sportpsycholoog hebben tijdens het proces wekelijks contact over de voortgang om op deze manier het proces van ACT te optimaliseren.

Figuur 1 Score ACL-RSI 100 90 70

Meetmoment #2

60

Negen maanden na de VKB-reconstructie wordt de negentienjarige korfbalster opnieuw getest met de eerder beschreven testbatterij. Het afkappunt voor de ACL-RSI-vragenlijst voor RTS wordt geadviseerd op >65%.5 Met andere woorden, wanneer een sporter >65% scoort zou de psychologische gereedheid voor RTS goed genoeg moeten zijn.

Uit de resultaten van de scores van de korfbalster blijkt dat de psychologische gereedheid voor RTS verbeterd is door de multidisciplinaire inzet van de (sport)fysiotherapeut, de bewegingswetenschapper, en de sportpsycholoog binnen de revalidatie.

50

Discussie Een professional die in deze casus niet is ingezet maar wel een rol kan spelen is de psychosomatisch fysiotherapeut. Het verschil met de psychosomatisch fysiotherapeut is dat deze het primair vanuit het fysiek functioneren aanpakt, en de rol van angst dan daarin meeneemt. Deze kan vervolgens soortgelijke interventies inzetten als de sportpsycholoog. De sportpsycholoog in deze casus richt zich vooral primair op de angst zelf. De angst kan bijvoorbeeld ook in andere domeinen een rol spelen. Ook wanneer er meer onderliggende problematiek is (psychopathologie) kan een sportpsycholoog wellicht meer betekenen.

Een tweede overweging is om het in kaart brengen van de psychologische gereedheid middels de ACL-RSI-vragenlijst al in een eerder stadium (drie maanden) van het revalidatietraject af te nemen.

Mogelijk dat dit leidt tot het eerder inzetten van een ACT-interventie, waardoor het revalidatietraject al in een eerder stadium geoptimaliseerd kan worden.

Conclusie Terugkeren naar de sport na een blessure is ook een mentale uitdaging. Een multidisciplinaire aanpak binnen het revalidatietraject tussen de (sport) fysiotherapeut, de bewegingswetenschapper en de sportpsycholoog helpt een sporter bij het optimaliseren van de psychologische gereedheid voor een terugkeer naar de sport. Sommige sporters hebben belang bij (sport)psychologische hulp, waarbij de sporter leert om te gaan met angst en onzekerheid. Naast de sportpsycholoog kan de (sport)fysiotherapeut hierbij een rol spelen, door

78

80

40 30

31

20 10 0

6 maand

9 maand

ACL-RSI-scores zes en negen maanden na de VKB-reconstructie

de sporter om te laten gaan met angst en onzekerheid zonder dat dit hoeft te verdwijnen. Hierbij wordt ingezet op een verandering in de relatie met negatieve gedachten. Om te onderzoeken welke sporters mogelijk baat hebben bij (sport)psychologische hulp, kan de ACL-RSI-vragenlijst worden gebruikt. Ook kan deze vragenlijst worden ingezet om het effect van de interventie op de psychologische gereedheid voor RTS gedurende het revalidatietraject te monitoren.

Wouter Welling, bewegingswetenschapper, Pro-F Fysiotherapie, Enschede en Rijksuniversiteit Groningen, Centrum voor Bewegingswetenschappen, Groningen Peter Eppinga, sportfysiotherapeut en bewegingswetenschapper, Medisch Centrum Zuid, Groningen en Het ­Omnium, TopsportZorgCentrum, Groningen Sten Dallinga, sportpsycholoog, Het Omnium, TopsportZorgCentrum, Groningen en Innergy Performance Coaching, Groningen

w.welling1989@gmail.com

Literatuur: www.kngf.nl/fysiopraxis

FysioPraxis maart 2022 | 17

wetenschap – kwantitatief onderzoek

Patiënten met het syndroom van Korsakov

Is er voor de fysiotherapeut een rol weggelegd?

In Nederland zijn er ongeveer 9.000 patiënten met het syndroom van Korsakov. De symptomen die bij dit syndroom horen hebben een grote impact op het leven van deze patiënten en hun omgeving. Denk aan het ervaren van problemen bij uitvoerende taken, aan apathie, een beperkt ziekte-inzicht en confabulaties. Over de mogelijke betrokkenheid van fysiotherapeuten bij deze patiëntengroep is nog weinig geschreven. In dit artikel wordt hier een eerste aanzet voor gedaan.

Tekst: Corine Knulst-Verlaan, Erik Oudman, Albert Postma en Jan Wijnia

Het syndroom van Korsakov is een restsyndroom dat gevonden wordt bij ­patiënten die een Wernicke Encefalopathie hebben doorgemaakt maar niet onmiddellijk een adequate behandeling met vitamine B1 hebben ontvangen.1 In de praktijk zijn dit vaak patiënten met een langdurige geschiedenis van alcoholmisbruik. Korsakov is een

18 | FysioPraxis maart 2022

beschadiging aan het brein en leidt tot symptomen als geheugenverlies, moeite met uitvoerende taken, apathie, beperkt ziekte-inzicht en confabulaties. Een confabulatie is een overdreven, onwaar of gefantaseerd verhaal. De patiënt is er bij een confabulatie van overtuigd dat hij de waarheid spreekt.2 Hoewel het hebben van het syndroom van Korsakov niet direct leidt tot fysieke problemen, worden bij deze patiëntengroep vaak comorbiditeiten gezien zoals COPD (30%), car-

diovasculaire aandoeningen (25%) en Diabetes Mellitus (16%).3,4 Naar verwachting wonen in Nederland zo’n 8.000 tot 10.000 patiënten met dit restsyndroom, waarvan ongeveer 1.350 patiënten zijn opgenomen in een van de gespecialiseerde woonvoorzieningen.2 Er zijn verschillende definities van het syndroom van Korsakov in omloop.

Zo classificeert de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

(DSM)-5 het als uitgebreide neurocognitieve stoornis door alcohol, het ­amnestisch-, confabulerende-type.5 Kopelman en collega’s omschrijven de volgende karakteristieken van het syndroom van Korsakov: ernstige ­geheugen- en functiestoornissen na een periode van intensief alcoholgebruik en thiaminetekort. Deze stoornissen zijn vastgesteld in een neuropsychologisch onderzoek na ten minste zes weken abstinentie.6 Naast de verschillende definities die in omloop zijn, wordt er ook gebruikgemaakt van paraplubegrippen als ‘alcohol-gerelateerde dementie’ en ‘alcohol-gerelateerd hersenletsel’.1 Hoewel het hebben van het syndroom van Korsakov niet per definitie leidt tot een indicatie voor fysiotherapie, worden in de Wernicke-fase van Korsakov vaak ernstige motorische problemen geobserveerd.

Hierbij is vooral een sterk verminderde balans en een verhoogd valrisico opvallend. De reden van de motorische problemen is een ongecoördineerd verlopende beweging (ataxie) van met name de benen. De patiënt loopt als een ‘dronkenman’, ook als er geen alcohol meer in het spel is. In de acute fase zijn veel ­patiënten zelfs niet in staat om te lopen.4,6 Het zorgprogramma ‘Korsakov in het verpleeghuis’ uit 2007 omschrijft dat fysiotherapeuten betrokken kunnen zijn om patiënten met het syndroom van Korsakov te stimuleren tot activiteiten.7 Daarnaast zijn fysiotherapeuten betrokken bij bijvoorbeeld het beoordelen van de loopveiligheid en behandeling van klachten aan het bewegingsapparaat. Op dit moment is onbekend hoeveel patiën­ ten met het syndroom van Korsakov worden behandeld in de eerstelijnsfysiotherapiepraktijk.

In dit onderzoek brengen we een aantal aspecten van het fysiek functioneren bij patiënten met het syndroom van Korsakov in kaart. Deze gegevens geven richting aan het antwoord op de vraag of er bij deze patiënten een indicatie voor fysiotherapie is.

Methode Participanten De doelpopulatie voor dit onderzoek zijn patiënten met het syndroom van Korsakov. Voor dit onderzoek is een gelegenheidssteekproef genomen. De

deelnemers aan dit onderzoek zijn inwoners van Korsakovcentrum Slingedael (KCS) in Rotterdam. Voor alle bewoners geldt dat zij een neuropsychologisch onderzoek hebben gehad na ten minste zes weken van abstinentie waarbij ernstige ­geheugen- en uitvoerende functiestoornissen werden gevonden. De bewoners hebben ook een geschiedenis met alcoholisme en voedingstekorten (met name thiaminedeficiëntie), wat terug te vinden is in de medische dossiers van de deelnemers. Ten tijde van het onderzoek hebben de bewoners ten minste zes maanden geen alcohol meer gebruikt. De bewoners van KCS voldoen daarmee aan de DSM-5-definitie voor het syndroom van Korsakov en aan de karakteristieken die Kopelman et al.

(2009) toeschrijven aan het syndroom van Korsakov.6 Studieontwerp Het betreft een cross-sectionele studie.

Hierbij zijn op één moment twee fysiotherapeutische meetinstrumenten gebruikt, namelijk de Zes Minuten Wandel Test (6MWT) en de Performance-Oriented Mobility Assessment ofwel de test van Tinetti.8,9 De testen zijn afgenomen door de verschillende fysiotherapeuten van KCS en waren onderdeel van de reguliere fysiotherapeutische zorg.

Zes Minuten Wandel Test De Zes Minuten Wandel Test (6MWT) is een veelgebruikte test door fysiotherapeuten om de fysieke capaciteit van ouderen in kaart te brengen.8,10 Bij het afnemen van de 6MWT wordt de proefpersoon gevraagd om in zes minuten zo ver mogelijk te lopen. Om de 6MWT af te kunnen nemen moet de deelnemer een score van 3, 4 of 5 op de Functional Ambulant Categories halen.11,12 De uitkomst op de 6MWT betreft een score in meters. De 6MWT is een betrouwbaar en valide meetinstrument gebleken bij patiënten met de ziekte van Alzheimer.13,14 Helaas is de 6MWT nog niet gevalideerd voor patiënten met het syndroom van Korsakov.

Voor de 6MWT zijn referentiewaarden beschikbaar die door een vergelijking voor iedere individuele deelnemer berekend kan worden.15 Een behaald 6MWTresultaat dat lager is dan deze 82% wordt als ongebruikelijk gezien.8,16

POMA De Performance-Oriented Mobility Assessment (POMA) is een fysiotherapeutisch meetinstrument dat het valrisico in kaart brengt.9 De test bestaat uit twee delen: een evenwichtsdeel en een gangevaluatie. Het resultaat is een uitkomst op een ordinale schaal waarbij een score tussen 0 en 28 behaald kan worden. Een score van meer dan 24 punten duidt op een laag valrisico, een score van 19-24 punten duidt op een verhoogd valrisico en een score van minder dan 19 punten duidt op een hoog valrisico. De betrouwbaarheid en validiteit van dit meetinstrument is nog niet onderzocht bij patiënten met het syndroom van Korsakov. Uit onderzoek bij patiënten met een CVA en patiënten met de ziekte van Parkinson is gebleken dat de POMA een betrouwbaar en valide meetinstrument is.17,18 Dataverzameling Op baseline zijn de volgende gegevens verzameld: geslacht, leeftijd, lengte en gewicht. Hiervoor zijn de medische dossiers van de deelnemers gebruikt.

De overige gegevens voor het onderzoek zijn verzameld tijdens ‘de meetweek’.

Gedurende deze week zijn de 6MWT en de POMA gebruikt om het fysiek functioneren van bewoners met het syndroom van Korsakov in kaart te brengen. Om deze testen af te nemen is gebruik­gemaakt van een protocol. Dit zorgde ervoor dat alle deelnemers de test uitvoerden in gelijke omstandigheden. Zo werden voor alle deelnemers de metingen in dezelfde week afgenomen, in dezelfde ruimte en ontvingen de bewoners vergelijkbare aanmoediging van de fysiotherapeuten.

Data-analyse Van de behaalde resultaten op de 6MWT en de POMA zijn het gemiddelde en de standaarddeviatie bepaald. Voor de 6MWT zijn referentiewaarden bekend.

Deze zijn gebaseerd op een groep gezonde proefpersonen tussen de 40 en 80 jaar.15 De referentiewaarden kunnen gebruikt worden om behaalde resultaten van de bewoners met Korsakov te vergelijken met de referentiewaarden van gezonde proefpersonen. Een gepaarde t-test is gebruikt om te toetsen of een eventueel verschil in de resultaten op de 6MWT en de referentiewaarden FysioPraxis maart 2022 | 19

»

Foto: Rawpixel.com

» ­statistisch significant is. Ook werd een t-test gebruikt om het verschil tussen mannen en vrouwen te toetsen.

Omdat het bij de POMA ordinale data betreft, wordt bij de analyse van deze resultaten de Mann Withney U-test gebruikt om na te gaan of er een ­statistisch significant verschil is in de score ­tussen mannen en vrouwen.

Voor het verwerken van de baseline gegevens, het berekenen van de referentiewaarden is Microsoft Office Excel gebruikt.

Resultaten In totaal werden 102 bewoners van KCS geïncludeerd voor dit onderzoek. De gemiddelde leeftijd van deze groep deelnemers was 62 jaar (standaarddeviatie: 7 jaar).

6MWT Voor 38 bewoners uit deze groep geldt dat de 6MWT onderzoeksgegevens niet compleet zijn. Redenen voor de missende gegevens waren; niet gemotiveerd (n=2), angstig voor publieke ruimte (n=2),

20 | FysioPraxis maart 2022

voldeden niet aan inclusiecriteria voor 6MWT (n=7), lichaamslengte onbekend (n=3) en afwezig (n=24). Redenen die werden opgegeven voor afwezigheid bij de meetweek zijn bijvoorbeeld geen motivatie voor deelname en angst om hun kamer te verlaten. In totaal konden de gegevens van 64 bewoners (waarvan 13 vrouwen) gebruikt worden in dit onderzoek.

De gemiddelde score op de 6MWT was 301 meter (standaarddeviatie: 110 meter). Gemiddeld liepen vrouwen 338 meter (standaarddeviatie: 124 meter) en mannen 291 meter (standaarddeviatie: 105 meter). Er is geen statistisch significant verschil gevonden tussen deze twee groepen (p = 0,17).

Deelnemers van dit onderzoek scoorden lager op de 6MWT in vergelijking met gezonde proefpersonen (gemiddeld 23 meter minder, p < 0,01). Van alle bewoners met het syndroom van Korsakov behaalde 98,5% een score lager dan de 82% referentiewaarde.

POMA Van de 102 beschikbare bewoners is bij 28 bewoners de POMA niet afgenomen.

Redenen waarom deze bewoners niet meededen zijn; 3 bewoners waren niet gemotiveerd voor deelname, 1 bewoner was afwezig, 4 bewoners waren rolstoelgebonden en van 20 bewoners is onbekend waarom zij niet deelnamen.

De gemiddeld behaalde score op de POMA was 24,5 (standaarddeviatie: 3,8). De gemiddelde score voor vrouwen was 25,8 (standaarddeviatie: 2,8). De gemiddelde score voor mannen 24,2 (standaarddeviatie: 3,9). Er was geen statistisch significant verschil tussen de scores van vrouwen en mannen (p = 0,15). Vier bewoners scoorden lager dan 19 (zeer hoog valrisico). Veertien bewoners behaalden een score tussen de 19 en 24 (verhoogd valrisico).

Discussie Met dit onderzoek is inzicht verkregen in twee aspecten van het fysiek functioneren bij patiënten met het syndroom van

Korsakov. Uit het resultaat op de 6MWT blijkt dat bewoners van een instelling voor langdurige zorgverlening met Korsakov gemiddeld fors lager scoren op fysieke capaciteit dan gezonde proef­ personen met vergelijkbare baseline­ gegevens. Op de resultaten op de POMA blijkt dat 76% van de patiënten een laag valrisico heeft. Van de patiënten had 24% een verhoogd of hoog valrisico.

Eerder onderzoek in een andere patiën­ tenpopulatie suggereert dat er een significant negatieve correlatie is tussen de score op de POMA en het aantal valincidenten en dat de uitkomst op de 6MWT gecorreleerd is aan de uitkomst op de Timed Up and Go Test.19,20 Er kan daarom voorzichtig beargumenteerd worden dat een beperkte functionele capaciteit en een hoog valgevaar mogelijk leiden tot beperkingen in het dagelijks leven, bijvoorbeeld bij participatie in sociale activiteiten of werkzaamheden.

De rol van comorbiditeit Lichamelijke comorbiditeit komt vaak voor bij patiënten met het syndroom van Korsakov. In de literatuur is terug te vinden dat bij 67% van de patiënten sprake is van comorbiditeit.3,4,6 COPD (30%) en cardiovasculaire aandoeningen (25%) worden het meeste gezien.3 Bij deze aandoeningen is bekend dat fysiotherapeutische behandeling soms, wellicht zelfs vaak, nodig is.21,22 Van de onderzochte groep is niet bekend in welke mate COPD, cardiovasculaire aandoeningen en eventueel andere aandoeningen die de fysieke capaciteit kunnen beperken voorkwamen. Dit is gemiste informatie en het is aan te bevelen om dit in een volgend onderzoek wel mee te nemen.

Generaliseren?

Voor dit praktijkgerichte onderzoek is gebruikgemaakt van de beschikbare steekproef bij KCS. Deze groep patiënten woont in een woonvoorziening waarbij zij ondersteuning ontvangen in de vorm van bijvoorbeeld zorg, structuur en sociale activiteiten. Voor volgend onderzoek is het van belang om ook het fysiek functioneren van zelfstandig wonende patiënten met het syndroom van Korsakov in kaart te brengen. Hiervoor is het nodig om inzicht te krijgen in het aantal patiënten met het syndroom van Korsakov dat zelf-

standig woont en in hoeverre zij in beeld zijn bij de huisartsenpraktijk. Hoewel bij de onderzoekers het vermoeden bestaat dat patiënten met het syndroom van Korsakov in de thuissituatie beter scoren op conditie, zijn de verschillen tussen de groepen dermate groot dat ook bij thuiswonende patiënten met Korsakov verondersteld kan worden dat zij afwijkend zullen scoren.

Fysiotherapie Onder de bewoners van KCS scoorde 98,5% lager dan het afkappunt van 82% op de referentiewaarde. En hoewel de gemiddeld behaalde score op de POMA wees op een laag valrisico, behaalde toch 24% van de patiënten een score die wees op een verhoogd of zeer hoog risico op vallen. Zowel een verminderde fysieke capaciteit als een verhoogd valrisico zijn aangrijpingspunten voor de fysiotherapeut. Door middel van fysiotherapeutische interventies kan de fysiotherapeut met de patiënt toewerken naar een verbetering van fysieke capaciteit en een afname van het valrisico. Zo kan het concept van foutloos leren toegepast worden om bijvoorbeeld compensatiestrategieën en nieuwe fysieke activiteiten aan te leren. Afhankelijk van de individuele hulpvraag en het medische dossier kan bepaald worden welke fysiotherapeutische interventies van toepassing zijn.

Tot op heden is er nog weinig tot geen onderzoek gedaan naar de effectiviteit van fysiotherapeutische interventies bij ­patiënten met het syndroom van Korsakov. Wij bevelen verder onderzoek op dit gebied van harte aan. Daarbij is het relevant om na te gaan hoe de neurocognitieve stoornissen de behandeling beïnvloeden.

Conclusie Dit artikel startte met de vraag wat de fysieke capaciteit van patiënten met het syndroom van Korsakov is en of er indicatie lijkt voor fysiotherapeutische betrokkenheid bij deze patiëntengroep.

De resultaten van dit onderzoek laten zien dat het grootste deel van de patiën­ ten met Korsakov wonend in KCS een fors verminderde fysieke capaciteit heeft. Zij behaalden een veel lagere score op de 6MWT dan je zou verwachten op basis van referentiewaarden. Bij een deel

(24%) van de patiënten is sprake van een verhoogd tot zeer hoog valrisico. Om te voorkomen dat dit leidt tot verminderde participatie in sociale en maatschappelijke activiteiten, kan een fysiotherapeut bijdragen aan verbetering van de fysieke capaciteit van patiënten met het syndroom van Korsakov.

Dankzegging Wij willen het team fysiotherapie van Korsakov Centrum Slingedael, onderdeel van Lelie Zorggroep, van harte bedanken voor hun hulp bij dit onderzoek. Zonder de inzet van Toke Struik, Gerrie Bette en Femmy de Keizer was dit onderzoek niet mogelijk geweest.

Corine Knulst-Verlaan MSc, fysiotherapeut, klinisch gezondheidswetenschapper, Lelie Zorggroep, Korsakov Expertisecentrum Slingedael, Rotterdam Dr. Erik Oudman, GZ-pyscholoog, psychologische functieleer, Helmholtz Instituut, Universiteit Utrecht, Lelie Zorggroep, Korsakov Expertisecentrum Slingedael, Rotterdam Prof. dr. Albert Postma, voorzitter onderzoekscommissie, hoogleraar psychologische functieleer, Helmholtz Instituut, Universiteit Utrecht, Lelie Zorggroep, Korsakov Expertisecentrum Slingedael, Rotterdam Dr. Jan Wijnia MD, specialist ouderengeneeskunde, Lelie Zorggroep, Korsakov Expertisecentrum Slingedael, Rotterdam

corineverlaan@gmail.com

Literatuur: www.kngf.nl/fysiopraxis

FysioPraxis maart 2022 | 21

Evidence Based Practice in Health Care MSc/Drs TWEEJARIGE UNIVERSITAIRE DEELTIJD MASTERSTUDIE TOT KLINISCH EPIDEMIOLOOG (MEDISCH WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEKER)

Master Musculoskeletale Fysiotherapiewetenschappen Leer klinisch experimenteel onderzoek doen naar musculoskeletale aandoeningen en werkingsmechanismen van fysiotherapie.

Geen premaster vereist, part-time en HBO docentgraad mogelijk.

Geen premaster nodig!

START 21E ACADEMISCH JAAR SEPTEMBER 2022

BRIDGING HEALTH CARE AND SCIENCE

Bekijk het onderzoek “Valpreventie”

Een eersteklas carrièrestap als startpunt naar een hoog wetenschappelijk niveau.  Modern en actueel onderwijs met een multidisciplinaire benadering.  (Inter)nationaal gerespecteerd en NVAO-geaccrediteerd.  Voor verpleeg- en verloskundigen, medici, paramedici en promovendi. 

CONTACT, VOORLICHTINGSDATA, INFORMATIE EN AANMELDING: medi-maart22.pdf 1 1-3-2022 14:12:12 WWW.AMC.NL/MASTEREBP

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

vu.nl/MFW

patiënt in beeld

vervolg van pag. 13

Foto: Wiep van Apeldoorn

­

Fysiotherapeut Anne-Claire Nuijens: Maurits werd op 26 augustus 2021 opgenomen in De Hoogstraat Revalidatie te Utrecht. Zijn diagnose luidde: para­ plegie, type caudasyndroom, bij absolute kanaalstenose L3-L5 bij achondroplasie (een zeldzame botaandoening).

Hiervoor is Maurits op 21 augustus 2021 geopereerd. De spierkracht in de segmenten L2 en L3 was MRC 4/5, daaronder MRC 0. Het doel van de revalidatie was om weer zo zelfstandig mogelijk te functioneren. De combinatie van paraplegie en achondroplasie maakte de revalidatie complex en uitdagend, omdat er bijna niets op maat was voor hem. Alle activiteiten die we revalidanten met een paraplegie leren, moesten net wat anders worden aangepakt.

Door goed samen te werken (Maurits is ervaringsdeskundige op het gebied van achondroplasie), gecombineerd met de inzet en positieve instelling van Maurits, zijn we al een heel eind gekomen. Naast de conditie-, spierkrachten looptraining hebben we steeds aan nieuwe functionele doelen gewerkt, zoals het in en uit bed of de rolstoel ­klimmen, op een pianokruk klimmen en op locatie op een barkruk klimmen. Maurits pakte hierin zelf de regie.

Op 9 december 2021 werd hij opnieuw geopereerd, waarbij decompressie L3-L4 en L4-L5 met duraverwijdingsplastiek plaatsvond. Inmiddels heeft er ook wat herstel plaatsgevonden in de segmenten onder L3 (MRC 1-2). Maurits loopt nu zo’n 150 meter zelfstandig met rollator (FAC 4, EVO’s beiderzijds), voor de tweede operatie was dit ongeveer 80 meter. Tijd en training zullen uitwijzen of er nog verder herstel zal plaatsvinden.

Meer weten over de aanpak? Neem contact op met Anne-Claire Nuijens (a.nuijens@dehoogstraat.nl).

Anne-Claire Nuijens, fysiotherapeut bij De Hoogstraat Revalidatie in Utrecht FysioPraxis maart 2022 | 23

wetenschap – samenvatting

The role of the social network during inpatient rehabilitation: A qualitative study exploring the views of older stroke survivors and their informal caregivers Sandra Jellema, Kim Bakker, Ria Nijhuis-van der Sanden, Rob van der Sande en Esther Steultjens

Klinische vraag Hoe kijken patiënten na een beroerte en mantelzorgers aan tegen het betrekken van hun sociale netwerk bij de intramurale revalidatie zodat dit netwerk hen na ontslag kan helpen om hun meest waardevolle activiteiten te hervatten?

Conclusie van de auteurs Veel patiënten en mantelzorgers zagen geen reden om hun sociale netwerk bij de revalidatie te betrekken. Als patiënten echter de gelegenheid kregen om hun waardevolle activiteiten na de beroerte in een ‘levensechte’ context uit te proberen, werden zowel zijzelf als hun mantelzorger zich bewust van toekomstige uitdagingen en stonden ze meer open voor het betrekken van hun netwerk.

te betrekken. Als patiënten echter de gelegenheid kregen om, samen met hun mantelzorger, waardevolle activiteiten in een ‘levensechte’ context uit te proberen, werden ze zich allebei meer bewust van eventuele toekomstige uitdagingen en stonden ze meer open voor het idee om hun netwerk bij de revalidatie te ­betrekken.

Het inzicht in de behoefte aan ondersteuning na ontslag van patiënten na een beroerte en mantelzorgers kan vergroot worden door ze waardevolle activiteiten uit te laten proberen in een ‘levensechte’ context. Indien ze hierin toestemmen, kunnen fysiotherapeuten hun sociale netwerk actief bij de revalidatie te betrekken.

Sandra Jellema, docent en onderzoeker HAN University of Applied Sciences, Academie Paramedische Studies, Nijmegen sandra.jellema@han.nl Samengevat uit: Top Stroke Rehabil. 2022;29(1): 30-39. doi: 10.1080/10749357.2020.1871285

Drie geriatrische revalidatiecentra.

Feasibility of a blended therapy approach in the treatment of patients with inflammatory myopathies

SAMENVATTING

Pierrette Baschung Pfister, Ruud Knols, Rob de Bie en Eling de Bruin

Onderzoeksopzet Kwalitatieve studie.

Onderzoekslocatie

Eenmaal thuis na een beroerte hebben patiënten en mantelzorgers ondersteuning nodig van hun netwerk (familie, vrienden, kennissen en buren) om belangrijke activiteiten weer op te pakken. Helaas is een steunend netwerk niet altijd aanwezig en kunnen sociale contacten geleidelijk verdwijnen. Revalidatieprofessionals zouden het sociale netwerk van patiënten en mantelzorgers al tijdens de intramurale revalidatiefase actief kunnen betrekken en hun kunnen leren hoe ze de juiste steun kunnen bieden. In deze kwalitatieve interviewstudie werd achterhaald wat patiënten en mantelzorgers van vroege netwerkbetrokkenheid vinden.

Uit interviews met twaalf patiënten en negen mantelzorgers bleek dat zij verwachtten hun activiteiten zonder noemenswaardige hulp van anderen te kunnen hervatten. Ze zagen daarom geen reden om hun netwerk bij de revalidatie

24 | FysioPraxis maart 2022

Klinische vragen Wat is (1) de haalbaarheid van een blended interventie bestaande uit telerevalidatie in combinatie met face-to-­ face-fysiotherapiesessies, en (2) wat zijn mogelijke effecten hiervan op spier­ niveau, handicap en kwaliteit van leven bij patiënten met een spierziekte?

Conclusie van de auteurs Gebruik van een trainingsprogramma op een tablet, in combinatie met face-to-­ face-fysiotherapiesessies, is haalbaar en veilig bij patiënten met een spierziekte.

De interventie werd positief ontvangen door de deelnemers. Er werd geen effect gevonden op spierniveau, handicap en kwaliteit van leven.

Onderzoeksopzet Een haalbaarheidsstudie.

Onderzoekslocatie Universitair ziekenhuis in Zürich, Zwitserland.

SAMENVATTING Omdat spierziekten relatief zeldzaam zijn, kan aangenomen worden dat patiënten een betere kwaliteit van zorg krijgen door gespecialiseerde fysiotherapeuten. Een blended behandeling is voor in myositis-­ behandeling gespecialiseerde fysiotherapeuten en hun patiënten veelbelovend, omdat het helpt eenvoudiger met elkaar in contact te blijven. In deze studie voltooiden dertien deelnemers een blended interventie zonder enige therapiegerelateerde bijwerkingen. De gemiddelde therapietrouw was 84% en deelnemers beoordeelden het nut van de tablet-interventie als ‘goed’. De algehele tevredenheid over de therapiesessies, het thuisprogramma en de technologie was ook ‘goed’.

Ongeveer de helft van de deelnemers wenste langere trainingen en meer trainingen per week dan in deze haalbaarheidsstudie aangeboden werd. Alle deelnemers beschouwden de tablet als een geschikt hulpmiddel voor telerevalidatie, hoewel drie deelnemers technische problemen ervaarden. De meest motiverende aspecten waren de schriftelijke feedback van de fysiotherapeut, het weten dat de fysiotherapeut de training volgde en deelname aan een onderzoek. Andere motiverende aspecten waren: “Ik kan op elk moment thuis sporten”, “Ik hoop dat ik dankzij de training opnieuw sterker zal worden en het ziekteverloop verander” en “Persoonlijke begeleiding en trainingstips”. Op basis van de goede haalbaarheid lijkt het zinvol voor in myositis-behandeling gespecialiseerde fysiotherapeuten een blended behandeling aan hun patiënten met spierziekten aan te bieden. De intensiteit en duur van behandeling zouden aangepast kunnen worden, waardoor mogelijk een groter effect op spierniveau, handicap en kwaliteit van leven kan worden behaald.

Eling de Bruin, professor aan de Eidgenössische Technische Hochschule Zürich, Zwitserland en het Karolinska Instituut, Zweden eling.debruin@hest.ethz.ch Samengevat uit: Arch Physiother. 2021;11(1):14. doi: 10.1186/s40945-021-00108-z

specialistenkatern

Redactie: de Beroepsinhoudelijke Verenigingen Coördinatie & Eindredactie: Liesbeth Immink

NVMT

Het lumbosacraal radiculair syndroom (LRS) Van aanbeveling naar praktijk

26 FysioPraxis maart 2022 | 25

NVMT | NEDERLANDSE VERENIGING VOOR MANUELE THERAPIE

specialistenkatern

Van aanbeveling naar praktijk

Het lumbosacraal radiculair syndroom (LRS) In december 2021 is de hernieuwde KNGF-richtlijn Lage rugpijn en lumbosacraal radiculair syndroom (LRS) gepubliceerd.1 Een belangrijk verschil met de vorige KNGF-richtlijn Lage rugpijn, uit 2013,2 is de toevoeging van het LRS. De richtlijn geeft aanbevelingen voor het fysiotherapeutisch diagnostisch en therapeutisch handelen bij patiënten met een LRS. In dit artikel wordt een aanzet gegeven de aanbevelingen concreter te vertalen naar de praktijk. Bovendien worden de aanbevelingen vergeleken met aanbevelingen uit andere relevante richtlijnen.

Tekst: Adri Apeldoorn, Hans van Helvoirt, Nynke Swart en Raymond Ostelo

Waarom de toevoeging van LRS? Er lagen verschillende redenen ten grondslag aan het toevoegen van LRS aan de KNGF-richtlijn Lage rugpijn. Zo komen aanbevelingen voor het fysiotherapeutisch handelen bij patiënten met lage rugpijn en bij patiënten met een LRS met weinig of milde klachten in belangrijke mate overeen, is het LRS niet altijd goed te onderscheiden van lage rugpijn (met name bij weinig of milde klachten), bestonden er voor het LRS nog geen KNGF-richtlijnen en is de toevoeging in lijn met recente internationale richtlijnen van hoge methodologische kwaliteit.3,4 Onder LRS wordt verstaan: pijn in de bil en/of in het been uitstralende pijn, vergezeld van een of meerdere klachten of symptomen die suggestief zijn voor een aandoening van een specifieke lumbosacrale zenuwwortel, zoals prikkelingsverschijnselen (paresthesieën) en neurologische uitvalsverschijnselen (hypesthesie/hypalgesie, parese, verlaagde reflexen).1,5 Voor informatie over de epidemiologie, pathofysiologie, prognostische factoren voor aanhoudende klachten, symptomatologie, lichamelijk onderzoek en redenen om (terug) te verwijzen naar de huisarts verwijzen we naar de KNGF-richtlijn Lage rugpijn en LRS.1

26 | FysioPraxis maart 2022

Indicatiestelling voor fysiotherapie bij LRS In de KNGF-richtlijn komt de indicatie­ stelling voor fysiotherapie bij patiënten met een LRS overeen met die voor lage rugpijn en is deze als volgt beschreven: Bepaal op basis van de anamnese en het lichamelijk onderzoek of er een indicatie is voor fysio- of oefentherapie.

Er is een indicatie om fysio- of oefentherapie te starten wanneer: • een patiënt met lage rugpijn bij de fysio- of oefentherapeut komt met een hulpvraag die gerelateerd is aan beperkingen in dagelijkse activiteiten en/of maatschappelijke participatie op basis van het bewegend functioneren, en • de therapeut geen aanleiding ziet om (terug) te verwijzen naar de huisarts of de verwijzend specialist (oftewel afwezigheid van ‘rode vlaggen’).

De KNGF-richtlijn geldt dus niet voor patiënten met een LRS én kenmerken die wijzen op een mogelijke onderliggende ernstige pathologie, zoals koorts, urine-incontinentie, ernstige motorische uitval (MRC-score ≤ 3 uit 5), en/of ernstige pijn (NPRS ≥ 8).1

Behandeling van het LRS De KNGF-richtlijn adviseert bij de behandeling rekening te houden met de mate

van weefselreactiviteit. De mate van weefselreactiviteit reflecteert het vermogen van weefsel om fysieke prikkels te verwerken en is waarschijnlijk gerelateerd aan de fysieke toestand van de patiënt en de mate van ontstekingsactiviteit.6-8 De KNGF-richtlijn verdeelt de mate van weefselreactiviteit in drie niveaus (hoog, matig en laag) en sluit hiermee aan bij de richtlijn frozen shoulder van de American Physical Therapy Association.6 Voor het vaststellen van de mate van weefselreactiviteit is onderzoek naar de relatie tussen pijn en actieve en passieve bewegingen belangrijk. Ook diverse andere klinische bevindingen kunnen worden gebruikt bij de beoordeling van de mate van reactiviteit, zoals het pijnniveau, de mate van fysieke beperkingen, en de range of motion van de lumbale wervelkolom. De behandelvorm en de behandelintensiteit dienen vervolgens te worden afgestemd op de ernst van de weefselreactiviteit.1,6,7 Het bepalen van behandelinterventies op basis van de mate van weefselreactiviteit heeft de potentie om gerichter en effectiever te kunnen behandelen.8

Richtlijnen van de medisch specialisten De NHG-standaard Lumbosacraal radiculair syndroom (2015)9 adviseert naast pijnmedicatie een activerende benadering voor zover de klachten dit ­toelaten

(inclusief werk), eventueel onder begeleiding van een fysiotherapeut. De belasting dient aanvankelijk stapsgewijs uitgebreid te worden. Indien de klachten juist bij liggen duidelijk minder zijn, kan de ­patiënt bedrust houden. De periode met bedrust dient zo kort mogelijk gehouden te worden. In de meeste gevallen is het voldoende om bewegingen die de pijn provoceren of de rug belasten, tijdelijk te vermijden.

De indicatiestelling voor fysiotherapie volgens de NHG-Standaard en de KNGFrichtlijn komen niet geheel overeen.

Volgens de NHG-Standaard dient behandeling door een fysiotherapeut alleen overwogen te worden indien 1) de patiënt naar inschatting van de arts een intensievere activerende begeleiding behoeft, 2) de patiënt enigszins afgeremd moeten worden bij het opvoeren van de fysieke activiteiten en 3) begeleiding nodig is ten aanzien van het bewegingspatroon in geval van een parese. Verwijzing naar een manueel therapeut voor behandeling met technieken als manipulatie en tractie wordt niet aanbevolen.

De richtlijn Lumbosacraal Radiculair Syndroom (LRS) van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie (2020)5 voegt hieraan toe dat een fysio- of oefentherapeut de patiënt kan begeleiden gedurende de eerste maanden van een LRS, omdat in deze periode over het algemeen een conservatief beleid wordt gevoerd.

In de eerste maanden ervaren patiënten

vaak onzekerheid ten aanzien van hun pijn en weten ze niet goed wat ze moeten doen om de pijn te verzachten.

Huidige evidentie van fysiotherapeutische behandelmethoden Literatuuronderzoek naar randomised cli­ nical trials (RCT’s) van interventies die zijn onderzocht in de KNGF-richtlijn (educatie, oefentherapie, gedragsgeoriënteerde behandeling, mobilisaties, manipulaties, massage en elektrotherapie) voor patiënten met een LRS levert acht publicaties op.10-17 (Zie tabel 3 op www.kngf.nl/fysiopraxis voor een overzicht van deze RCT’s.)

Hierbij is gezocht in richtlijnen1,3,5,9 en een systematisch literatuuronderzoek18 en zijn alleen artikelen geselecteerd waarbij de interventies ten opzichte van elkaar zijn onderzocht, of ten opzichte van wachtlijst, placebo of geen behandeling.

Bovendien diende meer dan 50% van de geïncludeerde patiënten gediagnosticeerd te zijn met een LRS. In dit artikel is geen ruimte voor een uitgebreide bespreking van de acht RCT’s, maar de bewijskracht (kwaliteit van bewijs) op verschillende uitkomstmaten voor specifieke interventies voor patiënten met een LRS is laag tot zeer laag. Voor meer informatie verwijzen we naar de KNGF-richtlijn Lage rugpijn en LRS1 en de NICE-richtlijn.3

voor mobilisaties en manipulaties bij patiënten met een LRS. De werkgroep van de KNGF-richtlijn formuleerde vanwege deze grote onzekerheden een zwakke aanbeveling tegen het toepassen van mobilisaties en manipulaties bij pa­ tiënten met een LRS. Deze aanbeveling is niet alleen gebaseerd op de grote onzekerheid ten aanzien van de effectiviteit bij een LRS, maar ook op basis van de grote onzekerheid ten aanzien van mogelijke ernstige bijwerkingen, zoals forse pijntoename en motorische uitval. In tegenstelling tot de KNGF-richtlijn geeft de NICErichtlijn een zwakke aanbeveling vóór mobilisaties en manipulaties. De NICErichtlijn adviseert deze interventies alleen toe te passen in combinatie met een oefenprogramma vanwege de zeer lage bewijskracht.3 Hoewel beide richtlijnen niet exact dezelfde inclusiecriteria hebben gehanteerd voor geschikte RCT’s, zijn de ‘overige overwegingen’ waarschijnlijk de reden geweest voor het verschil tussen de aanbevelingen. Zo erkent de NICErichtlijn dat mobilisaties en manipulaties ernstige bijwerkingen kunnen geven bij patiënten met een LRS, maar wordt hier minder de nadruk opgelegd, omdat de door hen geïncludeerde RCT’s geen ernstige bijwerkingen lieten zien.

Mobilisaties en manipulaties

Vertaling van de aanbevelingen in de KNGF-richtlijn naar de praktijk

De KNGF-richtlijn en de NICE-richtlijn rapporteren beide een zeer lage ­bewijskracht

De KNGF-richtlijn heeft concrete aanbevelingen geformuleerd voor de

Tabel 1 Hoge weefselreactiviteit • Veel pijn (≥7/10) • Nachtelijke pijn en/of pijn in rust • Zeer beperkte lumbale flexie ROM van 0 tot 30 graden • Pijn in de lumbale wervelkolom of het been binnen de maximale ROM van de LWK bij vooroverbuigen vanuit stand • Ochtendpijn of -stijfheid die langer duurt dan 60 minuten • Kortdurend lopen leidt niet tot pijnvermindering • Fysiek activiteitenniveau zeer ernstig beperkt (≥ 60% beperkt op functionaliteitsvragenlijsten)

Matige weefselreactiviteit • Middelmatige pijn (4-6/10) • Soms nachtelijke pijn en/of in rust • Voornamelijk pijn in de lumbale wervelkolom of het been in de eindstandige ROM van de LWK bij vooroverbuigen vanuit stand • Fysiek activiteitenniveau ernstig beperkt (40-60% beperkt op functionaliteitsvragenlijsten)

Lage weefselreactiviteit • Weinig pijn (≤3/10) • Geen nachtelijke pijn en geen pijn in rust • Enige (herkenbare) pijn in de lumbale wervelkolom of het been in de eindstandige ROM van de LWK bij vooroverbuigen vanuit stand • Fysiek activiteitenniveau matig beperkt (20-40% beperkt op functionaliteitsvragenlijsten)

Onderverdeling mate van weefselreactiviteit* bij patiënten met een lumbosacraal radiculair syndroom (LRS) ROM: range of motion, LWK: lumbale wervelkolom *De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de mate van weefselreactiviteit in hoog, matig en laag was voldoende (PABAK-OS 0,69 [95% BI = 0,59 tot 0,78]) bij 101 patiënten met schouderklachten en 24 beoordelaars.19 FysioPraxis maart 2022 | 27

NVMT | NEDERLANDSE VERENIGING VOOR MANUELE THERAPIE

specialistenkatern

NVMT | NEDERLANDSE VERENIGING VOOR MANUELE THERAPIE

specialistenkatern

Tabel 2 Hoge weefselreactiviteit Informeren, uitleggen, sturen, begeleiden

Matige weefselreactiviteit Informeren, uitleggen, sturen, begeleiden

Lage weefselreactiviteit Informeren, uitleggen, sturen, begeleiden

• Informatie over LRS • Informatie over ongewenste toename van weefselreactiviteit (geen pijntoename toestaan tijdens en/of na de behandeling, ADL of duurtraining [evt. max. 15 min. indien de patiënt anders niets kan doen]) • Pijneducatie • Uitleg belasting-belastbaarheid • Uitleg herstelbelemmerende en herstelbevorderende factoren • Naar behoefte overdag rusten in een comfortabele lighouding om de mate van weefselreactiviteit te verminderen; de duur en frequentie van het liggen is afhankelijk van de pijnintensiteit en het effect van rusten

• Informatie over LRS • Informatie over ongewenste toename van weefselreactiviteit (geringe pijntoename toestaan tijdens de behandeling, ADL of duurtraining tot maximaal 4 uur na de activiteit) • Pijneducatie • Uitleg belasting-belastbaarheid • Uitleg herstelbelemmerende en herstelbevorderende factoren • Naar behoefte overdag rusten in een comfortabele lighouding om de mate van weefselreactiviteit te verminderen; de duur en frequentie van het liggen is afhankelijk van de pijnintensiteit en het effect van rusten

• Informatie over LRS • Informatie over ongewenste toename van weefselreactiviteit (geringe pijntoename toestaan tijdens de behandeling, ADL of duurtraining tot maximaal 4 uur na de activiteit) • Pijneducatie • Uitleg belasting-belastbaarheid • Uitleg herstelbelemmerende en herstelbevorderende factoren

Oefenen Oefenen Oefenen • Optimaliseren van de functie van • Houdingsinstructie gericht op pijnreductie • Houdingsinstructie gericht op de lumbale wervelkolom (kracht, pijnreductie • Actieve ROM-oefeningen gericht op mobiliteit [artrogeen, myofasciaal, • Graduele opbouw actieve ROMpijnreductie, belast (stand of zit) of neurogeen], en motorische controle oefeningen en normale motoriek belast onbelast (lig) • Graduele opbouw intensieve (stand of zit) of onbelast (lig) • Niet intensieve duurtraining zoals duurtraining (60-70% van de • Duurtraining zoals wandelen, fietsen, wandelen, fietsen, zwemmen (1 uur per max. hartslag, minimaal 1 uur zwemmen (minimaal 1 uur per dag dag eventueel in kortdurende blokken aaneengesloten 2-3x per week) aaneengesloten) van 10-15 minuten) • Ontspanningsoefeningen • Ontspanningsoefeningen Wees alert op toenemende pijn of klachten gedurende de tijd (dagen/weken), zoals nachtelijke pijn en ochtendstijfheid Overzicht fysiotherapeutische behandelstrategieën bij patiënten met een lumbosacraal radiculair syndroom (LRS) LRS: lumbosacraal radiculair syndroom, ADL: activiteiten dagelijks leven, ROM: range of motion

­ ehandeling van patiënten met een LRS. b In twee tabellen hebben we getracht deze aanbevelingen concreter te vertalen naar de praktijk. Tabel 1 toont een praktische invulling voor de beoordeling van weefselreactiviteit en tabel 2 een overzicht van de behandelstrategieën die hieraan gekoppeld zijn. De inhoud van de tabellen borduurt voort op de KNGFrichtlijn en is bewerkt en aangevuld op basis van expert-opinie van de auteurs van deze bijdrage.

Onderzoek naar de onderbouwing van de inhoud van tabel 1 en 2 wordt door ons aanbevolen. Uiteindelijk zal dit moeten leiden tot meer specifieke aanbevelingen voor de fysiotherapeut voor de behandeling van patiënten met een LRS.

28 | FysioPraxis maart 2022

Adri Apeldoorn, Noordwest Ziekenhuisgroep, afdeling Revalidatie, Alkmaar; Breederode Hogeschool, master Manuele Therapie, Rotterdam.

Hans van Helvoirt, Rugpoli Brabant, Centrum voor Musculoskeletale Geneeskunde en Anesthesiologie, Tilburg Nynke Swart, senior beleidsmedewerker richtlijnontwikkeling KNGF, Amersfoort Raymond Ostelo, hoogleraar Evidence Based Physiotherapie, Department of Health Sciences (Faculty of Science, VU) & Department of Epidemiology and Data Science (Amsterdam UMC, locatie VUmc) en Amsterdam Movement Sciences research institute

a.t.apeldoorn@nwz.nl

Literatuur en tabel 3: www.kngf.nl/fysiopraxis

Redactie: KNGF | Coördinatie: Saskia Bon en Liesbeth Immink | Eindredactie: Liesbeth Immink

30: Veilig toepassen van Dry Needling 33: Organisatiegraad Paramedische Zorg

In het z nnetje ‘Angst verminderen en makkelijker mobiliseren. Dat is het doel’ Eind 2021 wonnen fysiotherapeuten Juul van Grootel en Marcella Burghard de ‘NVZF aanmoedigingsprijs Innovatie & Onderzoek’ met hun Rehabilizer. Dit hulpmiddel moet het mobiliseren van patiënten die aan de beademing liggen op de ic een stuk makkelijker maken.

We vroegen Juul en Marcella naar de Rehabilizer, het winnen van de prijs én hun hoop op het vinden van een marktpartner.

beangstigend en oncomfortabel voor de patiënt. Nadat we weer eens aan het worstelen waren met alle lijnen, dachten we ‘dit moet toch beter kunnen?’ We zijn dus op de Rehabilizer uitgekomen. Een hulpmiddel dat de lijnen fixeert rond de schouder. Het geeft houvast, stabiliteit en zorgt ervoor dat de lijnen op één punt vastzitten. De Rehabilizer maakt het werk op de ic een stuk makkelijker, waardoor er meer aandacht en tijd is voor het mobiliseren.”

Wanneer verwachten jullie de Rehabilizer echt te kunnen introduceren?

Juul van Grootel (links) en Marcella Burghard (rechts) Tekst: Rianne Vinke

Gefeliciteerd met het winnen van de prijs: dat moet als een aanmoediging voelen om door te gaan!

“Absoluut. We zijn in november 2020 gestart met de ontwikkeling van de Rehabilizer en we hebben in het voorjaar van 2021 meegedaan aan de Ureka Mega Challenge van het UMC Utrecht. Die wonnen we niet, maar die wedstrijd heeft de ontwikkeling van de Rehabilizer wel in een stroomversnelling gebracht. Dat we de NVFZ aanmoedigingsprijs Innovatie & Onderzoek 2021 hebben gewonnen is een mooie opsteker. Daar zijn we heel trots op. En met het geldbedrag van 2.500,- euro kunnen we het prototype verder ontwikkelen.”

Wat voor reacties krijgen jullie op de Rehabilizer?

“We hebben heel veel enthousiaste reacties gehad na het winnen van de prijs.

Vooral binnen het UMC Utrecht natuurlijk, omdat we daar werken, maar ook daarbuiten voelen we ons gesteund door de ziekenhuisfysiotherapie. We merken dat fysiotherapeuten op de ic ook zeggen ‘dat moeten we in de gaten blijven houden’.

Op een positieve manier hè? Het UMC Utrecht heeft het winnen van de prijs en de werking van de Rehabilizer ook breed gedeeld binnen het ziekenhuis. Dat is goede pr voor onze afdeling.”

Over de werking van de Rehabilizer gesproken.

Kunnen jullie daar iets over vertellen?

“We werken beiden vaak met complexe longpatiënten die aangesloten liggen aan allerlei lijnen en slangen. Om te kunnen mobiliseren moeten we vaak met twee personen zijn. Eén begeleidt dan de slangen, de ander richt zich voornamelijk op de patiënt. Het is uitdagend voor de verpleegkundige/fysiotherapeut en best

“Oh, dat gaat nog jaren duren. We zijn binnen het UMC Utrecht nu bezig met een interne studie naar onder andere de gebruiksvriendelijkheid ervan. Daarna volgt nog een grote studie naar het klinisch effect. Daar hebben we wel subsidie voor nodig. Momenteel zijn we in afwachting van het bericht of we die subsidie krijgen. We hopen van wel. Wij denken dat patiënten met een Rehabilizer eerder uit bed kunnen, dat hun spierkracht minder achteruit gaat en dat ze misschien wel sneller van de ic af kunnen. Al moeten we dat natuurlijk wel eerst aantonen.

Hopelijk sluit er ook snel een marktpartner aan zodat de Rehabilizer ook echt ontwikkeld kan worden. Met een beetje mazzel wordt de Rehabilizer dan over tien jaar wereldwijd gebruikt op ic’s. Fingers crossed.”

Rianne Vinke, communicatie KNGF

FysioPraxis maart 2022 | 29

FysioWijzer

Breed draagvlak om risico’s te verminderen

Aanbevelingen voor een veilige toepassing van dry needling Dat dry needling steeds populairder wordt is een understatement. Sinds 2007 voeren steeds meer fysiotherapeuten dry needling-behandelingen uit en onder patiënten neemt de vraag toe. Dry needling is een interventie die in Nederland wordt gebruikt als een vorm van fysiotherapie, onder andere ter pijninhibitie en verbetering van gewrichtsmobiliteit. Er zijn steeds meer scholingsaanbieders die deze interventie doceren. Het is belangrijk om te beseffen dat de toepassing van dry needling niet vrij is van risico’s. In veruit de meeste gevallen verloopt de behandeling zonder problemen. Maar de afgelopen jaren zijn ook verschillende complicaties, incidenten en calamiteiten beschreven en gemeld bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en de VvAA schadeverzekeringen NV, zoals pneumothorax (klaplong) en infectie.

n

Door ­middel van dit document waarborgen we als beroepsgroep de veiligheid van patiënten.

Tekst: Betty Beersma, Margriet Eleveld, Herman Leidekker, Piet van Liere, Matthijs Luitjes, Frank Timmermans, Jasmijn van Blijswijk Beeld: C10 – ontwerp

voorval

orgaan

Aanleiding

In het document ‘Aanbevelingen voor de veilige toepassing van Dry Needling’, ontwikkeld door experts op het gebied van dry needling in samenwerking met het KNGF, wordt beschreven hoe de kans op de meest belangrijke complicaties, incidenten en calamiteiten geminimaliseerd kan worden. Het document gaat specifiek in op de veilige toepassing van dry needling en geeft dus geen aanbevelingen over of en wanneer dry needling een effectieve interventie is om toe te passen.

ald

In FysioPraxis februari 2019 publiceerde het KNGF een artikel over pneumothorax als gevolg van dry needling. Een aantal experts (en docenten) op het gebied van dry needling waren zeer verontrust door de voorgestelde aanbevelingen in dat artikel. De aanbevelingen om de musculatuur in de thoraxregio veiliger te behandelen zouden het risico op een pneumothorax niet verkleinen, maar mogelijk zelfs vergroten. Reden voor twee opleidingen (Myofasciale Pijn Seminars Groningen en Dry Needling Canada) om een gezamenlijke reactie

Tabel 1 Mogelijke complicaties, incidenten en calamiteiten van dry needling Complicatie

Incident

Incident

Calamiteit

gebruikelijk en minimaal ongewenst medisch voorval

ongebruikelijk en mild ongewenst medisch voorval

zelden optredend en mild ongewenst medisch voorval

zeer zelden optredend en ernstig ongewenst medisch voorval

1-10%

0,1-1%

0,01-0,1%

< 0,01%

bloeding

duizeligheid

ademhalingsproblemen

aanprikken van een orgaan

hematoom

ernstige pijn tijdens dry needling

bewusteloosheid

afbreken van een naald

lokale pijn

hoofdpijn

bloeddrukschommelingen

desoriëntatie

lokale zwelling

braken

epiduraal hematoom

neusbloeding

hartritmestoornis

moeite met spreken

ontsteking

lokale ontsteking

naald vergeten

prikkeling van een zenuw

pneumothorax

vermoeidheid

sepsis

Data op basis van Brady 2014. Nederlandse terminologie op basis van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz)

30 | FysioPraxis maart 2022

FysioWijzer

Aanbevelingen voor de veilige toepassing van Dry Needling

© Myofasciale Pijn Seminars Groningen & Dry Needling Canada

Auteurs: B.T.M. Beersma, M.J.I. Eleveld, H.D. Leidekker, P.J. van Liere, M.C.E. Luitjes en F.J. Timmermans

Algemeen

Versie 1 Amersfoort, februari 2022

Pneumothorax

Neurogeen letsel

Infectie

Complicaties

Toestemming

De toepassing van Dry Needling brengt risico met zich mee. In dit document lees je aanbevelingen om dat risico zoveel mogelijk te reduceren.

Klik op een onderwerp om meer te leren over een veilige toepassing van Dry Needling om zo incidenten, complicaties en calamiteiten te voorkomen.

in te sturen die werd gepubliceerd in FysioPraxis september 2019. Want ook al zijn de risico’s van dry needling gering: uit het artikel over pneumothorax in FysioPraxis bleek dat het veilig toepassen van dry needling nog voor verbetering vatbaar was. Daarom is het in het belang van alle patiënten die met dry needling worden behandeld, om aanbevelingen omtrent de veilige toepassing van dry needling op papier te zetten.

Daarna ging een werkgroep met fysiotherapeuten en docenten van beide ­opleidingen samen met het KNGF aan de slag voor het opstellen van ‘Aanbevelingen voor de veilige toepassing van Dry Needling’. Het doel van dit document is kort en duidelijk: zoveel mogelijk dry needling-­ gerelateerde complicaties, incidenten en calamiteiten voorkomen.

Breed draagvlak vastgestelde thema’s Om de kwaliteit van het document te verhogen en er daarnaast voor te zorgen dat de aanbevelingen breed worden gedragen is van begin tot eind herhaaldelijk input gevraagd van bijvoorbeeld docenten van verschillende andere dry needling-­ opleidingen, de beroepsinhoudelijke verenigingen NVMT, NVFS, NVBF en NVOF, de IGJ en de VvAA. Het proces begon met het inventariseren van thema’s waarover aanbevelingen opgesteld moesten worden. Op basis van cijfers uit de wetenschappelijke literatuur (zie tabel 1) en meldingen van incidenten, complicaties en calamiteiten die de IGJ en

de VvAA tussen 2016 en 2021 hebben ontvangen, zijn de volgende onderwerpen als meest relevant beoordeeld om aanbevelingen voor te ontwikkelen: pneumothorax, neurogeen letsel, infectie, complicaties en toestemming.

Het doel van dit document is kort en duidelijk: zoveel mogelijk dry needlinggerelateerde complicaties, incidenten en calamiteiten voorkomen Dry needling als onderdeel van de therapie Dry needling moet niet worden gezien als ‘een trucje met een naald’. Bij het onderzoek van myofasciale pijn wordt de patiënt in zijn geheel bekeken. Zijn er klachtonderhoudende factoren?

Is er nevenpathologie? Is de myofasciale pijn de primaire bron van de klachten of is er sprake van onderliggende primaire pathologie en zijn de myofasciale triggerpoints een secundair fenomeen? In welke mate is er sprake van (centrale) sensitisatie? Welke plaats heeft myofasciale pijn binnen de neuromatrix van de patiënt?

Als dry needling vervolgens van toegevoegde waarde kan zijn bij een patiënt moet je het als fysiotherapeut zien als een van de behandelmoFysioPraxis maart 2022 | 31

FysioWijzer

gelijkheden die je hebt en als een onderdeel van een volledige therapiesessie en niet als een opzichzelfstaande behandeling. Het is van groot belang dat dry needling wordt ingezet als een voorwaarde scheppende interventie om patiënten klachtenvrij hun dagelijkse bezigheden uit te kunnen laten voeren. Accurate toepassing van dry needling moet daarmee gezien worden als een vak op zich, want – naast de bovengenoemde kennis van pathofysiologische processen die myofasciale pijn veroorzaken en/of beïnvloeden – zijn anatomische kennis (in vivo) en palpatievaardigheden van groot belang om de veiligheid van dry needling te waarborgen. Er gaat immers niets boven de veiligheid van de patiënt.

Het is van groot belang dat dry needling wordt ingezet als een voorwaarde scheppende interventie om patiënten klachtenvrij hun dagelijkse bezigheden uit te kunnen laten voeren

sing van dry needling, met als gemeenschappelijk doel de risico’s van de behandeling nóg kleiner te maken. Tot slot willen we iedereen bedanken die ons geholpen heeft bij het opstellen van de documenten, in het bijzonder dr. Jan Dommerholt, Jo Franssen, Annemarie Smilde en de medewerkers van het KNGF. Daarnaast hebben we als kerngroep veel gehad aan de input van de VvAA en IGJ. We kijken naar een mooie én veilige toekomst voor dry needling in Nederland.

MEER INFORMATIE Bekijk de aanbevelingen voor een veilige toepassing van dry needling op het KNGF Kennisplatform.

De toekomst van dry needling in Nederland Met de ontwikkeling van de aanbevelingen is een belangrijke stap gezet in de veilige toepassing van dry needling. Volgende stap is het implementeren van deze aanbevelingen door alle dry needling-­ opleidingen. Een kritische houding door en ten aanzien van scholingsaanbieders en regelgeving is daarin belangrijk. De aanbevelingen kunnen mogelijk invloed hebben op de inhoud en de duur van opleidingen. Tevens is het van belang dat er voldoende aandacht is voor het regelmatig organiseren van bijscholing na afronding van een dry needling-cursus om de kennis en vaardigheden op peil te houden die noodzakelijk is voor dry needling als bijzondere handeling. Daarnaast is het van belang dat dry needling, waar relevant, ook een plek krijgt in Nederlandse richtlijnen in navolging van de Verenigde Staten en Canada; de landen waar dry needling zijn oorsprong vond. In deze landen is dry needling al langer een onderdeel van de richtlijnen voor bijvoorbeeld lage rugpijn en nekpijn.

Dankwoord Het ontwikkelen van de aanbevelingen hebben we als een leerzaam proces ervaren en als werkgroep kijken we er positief op terug. De samenwerking tussen de opleidingen, het KNGF en andere partijen was gebaseerd op onderling vertrouwen en respect. Het resultaat mag er zijn: solide en duidelijke aanbevelingen voor de veilige toepas-

32 | FysioPraxis maart 2022

Betty Beersma, manueel therapeut en fysiotherapeut, docent Myofasciale Pijn Seminars Groningen Margriet Eleveld, fysiotherapeut, docent Myofasciale Pijn Seminars Groningen Herman Leidekker, fysiotherapeut, Praktijk voor Nek-, Schouder- en Armklachten Groningen Piet van Liere, fysiotherapeut, master manueel therapeut, docent, senior instructeur Dry Needling Canada, vestigingsverantwoordelijke PMC In Balans, Wolphaartsdijk Matthijs Luitjes, fysiotherapeut, docent Myofasciale Pijn Seminars Groningen Frank Timmermans, fysiotherapeut, docent, CGIMS, Dry Needling Canada, Dryneedling.nl Jasmijn van Blijswijk, medewerker kwaliteitsbeleid, KNGF

achter het nieuws

Organisatiegraad Paramedische Zorg

‘Met een gemandateerde afvaardiging van paramedici in de regio sta je sterker’ ‘Organisatiegraad’ is een belangrijk thema van de Bestuurlijke Afspraken Paramedische Zorg 2019-2022. Het doel van ‘organisatiegraad’ is dat paramedische zorgverleners meer gaan samenwerken en zo bijdragen aan de Juiste Zorg op de Juiste Plek. Het programma ‘Organisatiegraad Paramedische Zorg’ is inmiddels behoorlijk op stoom. Waar wordt aan gewerkt? En wat betekent dat voor jou als zorgverlener? Programmamanager Gijs van Lieshout vertelt.

Tekst: Connie Brouwer

Waarom heet het programma eigenlijk ‘Organisatiegraad Paramedische Zorg’? Organisatiegraad is een nogal abstracte term…

“Organisatiegraad is een bestuurlijke term en inderdaad niet de meest sexy benaming. Waar het om draait, is het bevorderen van de Juiste Zorg op de Juiste Plek door als paramedische zorgverleners goed samen te werken. Door een gemandateerde afvaardiging samen te stellen van de diverse paramedische beroepsgroepen in de regio, worden paramedici een sterkere gesprekspartner in het regionale overleg met andere zorgverleners en zorgverzekeraars. Het beter organiseren van de eerstelijnszorg voor degenen die zorg nodig hebben staat voorop. En ja, voor zorgverzekeraars is het van belang met bijvoorbeeld grotere partijen zaken te doen; dit levert voor elke partij schaalvoordelen op.”

Dus het doel is: samen de zorg beter vormgeven?

“Ja, beter samenwerken is het middel waarmee we betere eerstelijnszorg willen realiseren. Wat de beste omvang is en hoe een samenwerkingsverband de meeste toegevoegde waarde kan hebben verschilt per regio. Het belangrijkste is dat we allemaal het gezamenlijke doel voor ogen houden.”

Hoe weet je met wie je moet gaan samenwerken?

“Dat hangt af van wat er speelt in een regio. Elke regio is anders, maar voor alle regio’s geldt dat de paramedische zorg nog niet goed vertegenwoordigd is. We zijn dan ook druk bezig met het ­verzamelen van veel informatie om voor elke regio een helder beeld te krijgen.

We willen bijvoorbeeld weten hoeveel paramedische zorgverleners er zijn, welke zorg er is en hoeveel er wordt afgenomen. Ook willen we weten wat voor soort mensen er wonen. Het maakt nogal uit of je in een krimpregio zit waar meer vergrijzing is, of in een stedelijke omgeving met meer jonge gezinnen.

Belangrijk is dat iedereen van dezelfde informatie uitgaat. Alleen dan kun je je doel scherper stellen én beter inschatten wie bij je past om dat doel te bereiken en op zoek gaan naar gelijkgestemden.

Bovendien weet je dan welke kennis je nodig hebt om samen sterker te staan.

Maak gebruik van ieders talent met de patiënt in het vizier!”

Hoe vertel je op een verjaardagsfeest over dit programma?

“Ik moet altijd eerst uitleggen wat paramedici zijn: nee, géén ambulancepersoneel. Daarna vertel ik dat ik probeer om paramedici beter georganiseerd te krijgen, zodat het voor de patiënt gemakkelijker is om in één keer de juiste zorg te krijgen.

Daarvoor moet je als paramedici goed van elkaar weten wat een ander doet.”

Het programma eindigt op 31 december 2022. Wat wil je dan bereikt hebben?

“Ik ben een tevreden man als in een echt groot aantal regio’s – het doel is 25 – een duidelijke stap is gezet op het gebied van samenwerking, zoals ‘van niets tot iets’, of ‘van monodisciplinair naar multidisciplinair’. Strategie- en innovatiebureau BeBright ontwikkelde een meetlat om de vorderingen te kunnen meten.

Mijn streven is dat er in elke regio een samenwerkingsverband is gerealiseerd mét mandaat. Daarvoor zijn (heldere!) samenwerkingsafspraken voldoende.”

Waar ligt jouw grootste uitdaging?

“Voor mij als programmamanager is de grootste uitdaging om een goede afstemming te krijgen tussen de verschillende programmalijnen en verschillende uitvoerders. Dat betekent het bij elkaar brengen van ‘zakelijk en structuur’ en ‘meer organisch’. De zorg is vaak nogal organisch ingesteld en kan soms wel wat meer

Gijs van Lieshout: ‘Je moet als paramedici goed van elkaar weten wat een ander doet’ FysioPraxis maart 2022 | 33

achter het nieuws

‘Als we ons goed organiseren, zijn we beter zichtbaar’ zakelijkheid gebruiken. Wel moet dat op de juiste manier worden gecombineerd.

Dat laatste is mijn opdracht.

We hebben een goed team, een mix van mensen met een zakelijke achtergrond of een achtergrond in de zorg. We werken goed samen en geven elkaar feedback.

Ik krijg bijvoorbeeld tegengas – en dat is goed – als ik te snel wil en te zakelijk praat. Wat we vanuit het programma doen, moet natuurlijk wel goed passen bij de zorgwereld. Al is een beetje een zakelijke instelling soms juist wat nodig is. Een andere uitdaging is ook wat boter bij de vis te krijgen: we willen komen tot

een structurele financieringsbron zodat samenwerkingsverbanden gemakkelijker opgezet kunnen worden. Hoe is nog niet duidelijk, maar weet dat we er druk mee bezig zijn.”

Waar ben je trots op?

“We hebben een goede methode om objectieve informatie te kunnen geven en de zorgverleners te inspireren door te laten zien wat er in de regio allemaal kan. Ook is er een aantal dialoogsessies met paramedici geweest, die positief verliepen. Mensen zeggen dat ze er graag mee verder gaan. Ook ben ik trots op het

Dit artikel verscheen eerder in Nederlands Tijdschrift voor Oefentherapie, nummer 4 – december 2021.

34 | FysioPraxis maart 2022

­ latform waar de mensen in de verschilp lende samenwerkingsverbanden kennis en ervaring kunnen uitwisselen. We gaan nog veel meer informatie op het platform zetten, zodat paramedici enthousiast blijven en zelf verder kunnen als het programma afgelopen is.”

Wil je meedoen of heb je vragen?

Kijk op www.organisatiegraad.nl en mail naar info@organisatiegraad.nl.

Connie Brouwer, projectsecretaris Paramedisch Platform Nederland

MASTER MANUELE THERAPIE De Masteropleiding Manuele Therapie is een post-HBO Master of Science (Msc) die Bachelor fysiotherapeuten opleidt tot klinisch specialist in de manuele therapie. Manuele Therapie richt zich op het onderzoeken en behandelen van patiënten met klachten aan het bewegingsapparaat die samenhangen met beperkingen in activiteiten en participatie en zich uiten in het neuromusculoskeletale (NMS) domein.

Omvang studiepunten: 90 ECTS. NVAO geaccrediteerd.

MASTER SPORTFYSIOTHERAPIE Masters Sportfysiotherapie onderscheiden zich door hun diepgaande kennis van anatomie, kinematica, pathologie, trainingsleer en fysiologische herstelprocessen en de gevolgen daarvan op keuzes die gemaakt worden in de sportrevalidatie.

Zij excelleren in het onderbouwd klinisch redeneren, het maken van sportspecifieke bewegingsanalyses en het uitwerken van een innovatieve sportrevalidatie waarbij de integratie van de domeinspecifieke concepten, zoals onder andere motorisch leren, kracht en lenigheid kenmerkend zijn.

Omvang studiepunten: 90 ECTS. NVAO geaccrediteerd.

MASTER MUSCULOSKELETALE ECHOGRAFIE VOORFYSIOTHERAPEUTEN Musculoskeletale echografie is een mooi voorbeeld van hoe een beeldvormende techniek kan bijdragen tot een meer evidence based diagnostisch- en therapeutisch proces voor fysiotherapeuten. Het toepassen en interpreteren van echografie is een specialistisch proces en vraagt om een gedegen en diepgaande opleiding om de juiste diagnostische conclusies te trekken. Samenwerken met huisartsen en specialisten krijgt met deze studie Musculoskeletale Echografie voor fysiotherapeuten nieuwe dimensies en biedt mooie kansen. Werk je in de dagelijkse praktijk graag op het hoogste niveau van ontwikkeling? Dan past deze Echografie opleiding zeker bij jou!

Omvang studiepunten: 90 ECTS. NVAO geaccrediteerd.

MASTER OROFACIALE FYSIOTHERAPIE De Master Orofaciale Fysiotherapie is een HBO Master of Science (MSc) die fysiotherapeuten opleidt tot klinisch specialist in de hoofd-hals regio. Orofaciale fysiotherapie richt zich op het onderzoeken en behandelen van patiënten met temporomandibulaire en neurofysiologische klachten. Hierbij speelt interdisciplinaire samenwerking met andere medische specialismes een belangrijke rol.

Omvang studiepunten: 90 ECTS. Accredidatie NVAO in aanvraag.

MASTER FYSIOTHERAPIE IN DE GERIATRIE Veroudering betekent biologische verandering. Dat heeft gevolgen voor de reservecapaciteit, herstelprocessen en fysiologie van ouderen. Als geriatriefysiotherapeut kun je een wereld van verschil maken.

Je zorgt ervoor dat patiënten optimaal effect behalen uit hun inspanningen en maximale kwaliteit van het leven ervaren. Tijdens de masteropleiding Fysiotherapie in de Geriatrie leer je, door specifieke kennis en vaardigheden, ouderen hun potentieel beter te benutten.

Omvang studiepunten: 90 ECTS. NVAO geaccrediteerd.

MASTER BEKKENFYSIOTHERAPIE Bekkenfysiotherapie is een specialisatie binnen de fysiotherapie die zich richt op mensen met gezondheidsproblemen in de bekkenregio; op mannen, vrouwen en kinderen van alle leeftijden.

De bekkenregio bestaat uit het bekken met de bekkenbodemmusculatuur en de bekkenorganen, de lumbale wervelkolom en de heupen.

In de bekkenregio ziet men bij uitstek de interactie tussen het musculoskeletale systeem en inwendige orgaansystemen.

Zo vindt in deze regio bijvoorbeeld de krachtoverdracht plaats van de onderste extremiteit naar de romp en omgekeerd.

Omvang studiepunten: 90 ECTS. NVAO geaccrediteerd.

OPEN DAG 6 APRIL 2022 University of Physiotherapy

Marktleider in excellent onderwijs

Fysiotherapeuten

Leren voor beter met o.a. de masteropleidingen kinderfysiotherapie en manuele therapie.

Beter kies je voor Breederode.

Als professional moet je jezelf blijven ontwikkelen.

Zorgen dat je beter wordt in wat je doet. Breederode biedt verschillende masteropleidingen om als fysiotherapeut de volgende stap te zetten en te leren voor beter. Scan de code of kijk op breederode.nl.

Alle masteropleidingen starten in september.