Langs de mooiste diepjes van drenthe

WANDELGIDS

F O K KO B O S K E R

DE L DE N A W

OP O N K EN

T PUN K S E RE

00

INLEIDING EEN LUSTOORD ONDER HANDBEREIK

00

E TA P P E 1 — 1 8 K M VA N G R O N I N G E N N A A R R O D E N O V E R P E I Z E E N A LT E N A D E O N L A N D E N A L S B R O E D P L A AT S V O O R NIEUWE WILDERNIS

00

E TA P P E 2 — 1 8 K M RONDJE RODEN OVER TERHEIJL E E N E N K E LT J E VA N D E H E L N A A R H E T PA R A D I J S

00

E TA P P E 3 — 1 9 K M VA N R O D E N N A A R N O R G Z I G Z A G O V E R D E F L A N K E N VA N H E T L I E V E R S C H E D I E P NAAR NORG

00

E TA P P E 4 — 1 9 K M RONDJE NORG E E N WA N D E L M E K K A I N E E N W E B VA N Z A N D PA D E N

00

E TA P P E 5 — 1 7 K M VA N N O R G N A A R V E E N H U I Z E N O P Z O E K N A A R E S S E N T I Ë L E S TA P S T E N E N I N D E S L O K K E RT

00

E TA P P E 6 — 2 2 K M RONDJE VEENHUIZEN N A A R D E B R O N I N D E B O V E N L O O P VA N D E D I E P J E S

INHOUD

00

E TA P P E 7 — 1 7 K M VA N V E E N H U I Z E N N A A R Z E I J E N E E N G R O E T M E T E E N K N I P O O G A A N L A N D L O P E R B O S K E R

00

E TA P P E 8 — 1 9 K M VA N Z E I J E N N A A R D O N D E R E N O V E R V R I E S D E P L AT G E T R E D E N M Y T H E VA N H E T AUTHENTIEKE DRENTHE

00

E TA P P E 9 — 1 5 K M VA N D O N D E R E N N A A R E E L D E- PAT E R S W O L D E E E N AV O N T U U R L I J K E R E I S D O O R D E T I J D O V E R O N G E P L AV E I D E PA D E N

00

E TA P P E 1 0 — 1 5 K M R O N D J E E E L D E- PAT E R S W O L D E F E E Ë R I E K S N O E R VA N L A N D G O E D E R E N O P D E R A N D VA N Z A N D E N V E E N

00

E TA P P E 1 1 — 1 5 K M ONEINDIGE MOERASSEN TOT AAN DE D O R P E L VA N G R O N I N G E N

00

E TA P P E 1 2 — 1 7 K M RONDJE GRONINGEN D O O R S TA D S PA R K E N , H O F J E S E N D E G E Z E L L I G S T E W I N K E L S T R AT E N

6

INLEIDING

INLEIDING

EEN LUSTOORD ONDER HANDBEREIK

Het begint met een idee dat langzamerhand postvat in je hoofd. Soms verdwijnt het even naar de achter足 grond om daarna nog krachtiger op de voorgrond te treden. Aanleiding was een bezoek aan het kantoor van Natuurmonumenten in Veenhuizen, waar ik in 2012 een vrijwilliger sprak die zich bezighield met de gebieden rond Bakkeveen en in de Kop van Drenthe die onder natuur足 beheer vallen. Hij sprak vol vuur over de natuur足 ontwikkeling rond de Slokkert; het zaadje was geplant.

8

EEN LUSTOORD ONDER HANDBEREIK

B

ij thuiskomst speurde ik op internet. De Slokkert bleek de bovenloop van het Lieversche Diep en verderop het Peizerdiep, dat dwars door De Onlanden tot aan Groningen stroomt. Een geweldig mooie

blauwe levensader die de stad Groningen aan de werelderfgoedkandidaat Veenhuizen koppelt. Wat zou er mooier zijn dan voor dat uitgestrekte gebied een route te beschrijven met verhalen die historie, natuurbeleving en wandelgenot met elkaar verbinden.

In augustus 2015 kon ik de daad bij het woord voegen. Vanuit Groningen begon ik aan een magnifieke wandeltocht, opgedeeld in twaalf etappes van rond de vijftien kilometer, die mij over Roden, Norg en Een naar Veenhuizen bracht. Vervolgens zocht ik een pad dat me vanuit het ‘Siberië van Noord-Nederland’ over Zeijen, Donderen en Eelde terug naar Groningen voerde. Al deze plaatsen bieden potentiële overnachtings­ plekken en zijn tevens het eindpunt van een etappe. Daarnaast zijn er routebeschrijvingen van rondwandelingen toegevoegd vanuit Roden, Norg, Veenhuizen, Eelde en Groningen; routes die in een dag te lopen zijn met start en finish in deze plaatsen.

In mijn voorgaande acht boeken met wandelingen door Friesland en Groningen heb ik in totaal ruim 1.500 kilometer aan paden voor voetreizigers en levensgenieters beschreven. Het moet gezegd: de 180 kilometer over kaden, schouwpaden, landwegen en zand- en bospaden door de Kop van Drenthe behoren werkelijk tot de mooiste die ik ooit heb gelopen. De schoonheid van de natuur en vooral de variatie in landschappen is onontkoombaar, het was werkelijk een genot om deze paradijselijke achtertuin van Groningen te verkennen.

De Onlanden sluiten aan op de Piccardthof, de Hoornse Plas en het Stadspark, de natuurlijke longen van de stad. De groene loper is daarmee uitgerold tot aan het centrum. Een uitnodiging erop uit te gaan met als reisgids de verhalen in Langs de mooiste diepjes in de Kop van Drenthe.

Het was de stichting Kop van Drenthe die van meet af aan enthousiast meewerkte aan de realisatie van het plan een boek met wandelreportages te wijden aan het werkgebied van de recreatieondernemers. De gemeente Noordenveld sloot daar direct bij aan, gevolgd door de gemeente Tynaarlo met Toeristisch Informatie Punt (TIP) Eelde en de stad Groningen, het waterschap Noorderzijlvest en Prolander van de provincie Drenthe. Veel van de betrokkenen beseften dat de streek ‘goud in handen’ heeft nu er met de herinrichting van de beekdalen een samenhangend wildpark is geschapen. Tijdens een netwerkbijeenkomst van recreatieondernemers in Noordenveld maakten de deelnemers een lijstje van wat zij vrienden uit

8

INLEIDING

het buitenland in hun streek wilden tonen. Het beekdalenlandschap sprong er uit als meest indrukwekkend mooi gebied. ‘Je voelt dat het een ontzettend oud landschap is’, schreef een van hen. De grote diversiteit van dieren in de ruige natuur in samenhang met de landgoederen en de indrukwekkende variatie, vonden de toerisme-experts bijzonder. ‘Hier is alles wat Drenthe biedt: van hoogveen naar laagveen, beekdalen, esdopren, wijken, werelderfgoed en hunebedden. Er zijn zoveel mogelijk­ heden. Om de vijf kilometer wacht een nieuw verrassend uitzicht.’ Een van de aanwezigen schrijft: ‘Op een vroege zomeravond, wandelend door De Onlanden, hoorde ik keer op keer de roerdomp. Fantastisch!’ Een ander beschrijft de reeën in het ochtendlicht in het stroomdal van de Peester­ maden als meest memorabele gebeurtenis. ‘Een oase van rust, ruimte en natuur.’

Wildernis in de ware zin van het woord mag dan in Nederland niet meer bestaan − immers elke vierkante meter grond is wel eens op de schop gegaan − toch is er een vrijplaats voor natuur geschapen die zijn weerga in Noord-Nederland niet kent. Alleen De Onlanden met zijn ruigten, waterplassen, kaden, glooiingen en moerasbossen beslaat al 2.500 hectare.

Met de beekdalen tussen Veenhuizen en Vries en de bossen rond Norg en Huis ter Heide en daarbij het wonderschone Fochtelooërveen beslaat het natuurgebied een oppervlakte die de Veluwe naar de kroon steekt. En met heel wat meer variatie. Onlangs zag ik langs de A7 in een kruidenrijk grasland tegen Groningen aan een groepje van vijf reeën grazen en rusten.

Mijn zoon stuitte tijdens een nachtelijk rondje skateboarden in het Stadspark op een vos. Wild genoeg, zou ik zeggen. Bij Roderesch spotte ik op een grauwe dag de grote zilverreiger in zijn smetteloze verenkleed. Niet voor niets geldt de prachtige vogel als beeldmerk voor De Onlanden. Mijn dag was gelijk goed, ondanks het druilerige weer.

Bij het ontwerpen van de route is rekening gehouden met de specifieke invalshoeken van het waterschap, de landinrichting, de natuurbeheerders, en de vele toeristische- en recreatieve voorzieningen. Als onderlegger heb ik gebruikgemaakt van de wandelroutes zoals het Recreatieschap Drenthe die heeft ingetekend voor het toekomstige wandelnetwerk. Daarmee preludeer ik op een toekomstig wenselijke situatie. De provincie zit nog te broeden op de financiering van de noodzakelijke ontsluiting van alle paden in Drenthe.

In dit wandelboek, de tweede in de knooppuntenreeks, is veel aandacht voor de natte en kruidenrijke groenlanden langs het netwerk van beken en stroompjes en voor de aardkundige vorming van het gebied en de

9

EEN LUSTOORD ONDER HANDBEREIK

cultuurhistorische elementen zoals de brink足 dorpen met hun romaanse kerken en Saksische boerderijen. De diepjes vormen een natuurlijke verbinding tussen stad en platteland. Slokkert, Groote Diep, Lieversche Diep, Peizerdiep en Oostervoortsche Diep en het Eelderdiep inclusief de Nieuwe Masloot tussen Winde en Bunne met de Grote Masloot en de omliggende hoger gelegen flanken van de beekdalen zijn een verkenning meer dan waard.

De watertjes vormden in vroegere tijden de levensader die Groningen als Saksische enclave in de Friese Ommelanden voedde. Boeren vervoerden over het water hun goederen die in de marktplaats verhandeld werden. De stroompjes zijn de bakermat van de hoofdstad van Noord-Nederland. Nu is dit kralensnoer aan natuur andermaal een bron waaraan stedelingen en streekbewoners zich kunnen laven. Langs deze ruige levenslijnen kan het wild tot aan de poort van Groningen komen. en wie weet zelfs de stad in glippen. Het is heel goed denkbaar dat bever en otter zich in de Onlanden thuis zullen voelen. Sporen van de laatste zijn inmiddels al aangetroffen in de Eelder- en Peizermaden. Grote grazers zoals de Schotse hooglanders zijn onder handbereik van wandelende stadsbewoners en plattelanders.

Dankzij de inspanningen van beleidsmakers, natuurminnaars en idealistische dorpsinitiatieven is een Hof van Eden geschapen om even aan de drukte te ontsnappen. Een samenhangend gebied om op adem te komen, te verpozen, te verwijlen en de gedachten de vrije loop te laten. Of juist door het wandelen het eenvoudige genoegen te ervaren van een geluksmoment. Dat kan domweg verscholen liggen in een zomerbries, een vlucht zwaluwen, de zang van een leeuwerik of het zonlicht, dat de

10

INLEIDING

herfstooi van bomen in vuur en vlam zet. Geuren, geluiden, het spotten van reeën of kraanvogel of de aanblik van een traag meanderende rivier tussen beboste zandruggen, een loodgrijs wolkendek en een aantrekkende wind, dat alles doet je beseffen te leven. Mooi om zo’n lustoord onder handbereik te hebben. De Kop van Drenthe mag zich gelukkig prijzen. Veel plezier en bonne route.

April 2016 Fokko Bosker — Landloper van beroep

11

EEN LUSTOORD ONDER HANDBEREIK

E TA P P E 1

12

E TA P P E 1

VA N G R O N I N G E N N A A R R O D E N O V E R P E I Z E E N A LT E N A — 1 8 K M

DE ONLANDEN ALS B R O E D P L A AT S V O O R NIEUWE WILDERNIS

Water zo ver het oog reikte. Een guur land, de bodem voor weinig geschikt. Elke winter stond een groot gebied ten zuidwesten van de stad Groningen blank.

De wateroverlast duurde tot in het voorjaar. Eeuwenlang verliep de reis naar Roden moeizaam. Slechts een voetpad over een glibberig dijkje leidde over Roderwolde naar de Kop van Drenthe. Zo’n honderd jaar geleden namen boeren, waterschappers en notabelen het besluit dit vermaledijde veenland voor eens en voor altijd hun wil op te leggen. Inmiddels zijn de polders van de Eelder- en Peizermaden deels teruggeven aan de natuur. Een onafzienbaar gebied verruigt ziender­ogen. De nieuwe wildernis reikt al tot aan de stadswallen. De Onlanden lonken. Een ode aan de natuur.

13

D E O N L A N D E N A L S B R O E D P L A AT S V O O R N I E U W E W I L D E R N I S

G

roningen ligt op een uitloper van de Hondsrug die tot aan de Grote Markt

loopt. De zandrug ligt als een eiland in een enorm laagveen­ moeras dat grotendeels bestaat uit veenpolders met weiden. In 1998 liepen delen van de provincie in een mum van tijd onder water bij extreme regenval, hoog water en ongunstige wind. Ook de stads- en woonwijken werden bedreigd. Er was een groot gebrek aan tijdelijke waterberging om de zondvloed het hoofd te bieden. Beleidsmakers, politici, hydrologen en water­ schappers staken de koppen bij elkaar.

Waarom niet van de nood een deugd maken en minder productieve, laaggelegen landbouwgebieden − die met veel kunst en vliegwerk in stand werden gehouden − hun natuurfunctie teruggeven? De laagveengordel rond Groningen

zou bovendien als water­buffer bij extreme wateroverlast kunnen dienen, was de gedachte. Zeker nu klimaatdeskundigen meer wolk­breuken en stormen voorspellen als gevolg van de versnelde opwarming van de aarde.

De Peizer- en Eeldermaden maken deel uit van dit omvangrijke noodbergingsgebied dat rond de 7.000 hectare beslaat, een gebied groter dan de beroemde Oostvaardersplassen, dat als pronkstuk van de nieuwe wildernis geldt.

De landbouwkundige herinrichting van Roden-Norg en Peize bood de provincies, het waterschap Noorderzijlvest en natuurbeschermers een

Groningen: Hampshire Hotel - Plaza Groningen. Dit hotel met zijn opvallende uiterlijk ligt in een prachtige omgeving aan het Hoornse Meer, aan de rand van Groningen. Je kunt er volop genieten van rust en ruimte. Laan Corpus den Hoorn 300, 9728 JT, Groningen, Nederland | info@hampshire-plazagroningen.nl | +31 (0)50 524 8000.

14

E TA P P E 1

ideale kans om in kort tijdsbestek een metamorfose in het landschap te bewerk­stelligen. Zo’n 2.500 hectare nieuwe natuur verhuisde van de tekentafel naar de werkelijkheid. Daarmee is een prachtige schakel met de zandgronden van Drenthe ontstaan, waardoor wandelaars via voetpaden de brinkdorpen, bossen en heidevelden binnen handbereik hebben. Een dergelijke groene route, die het Fochteloërveen bij Veenhuizen en de rand van Assen en al het moois daartussen met elkaar verbindt, is mijn doel.

Het is nog volop zomer als mijn queeste een aanvang neemt. Vanaf het Centraal Station aan de stadsgracht, waarachter het oude Groningen zich

Midden in het centrum van Groningen vindt u het Martini Hotel. Al sinds 1871 verwelkomt dit sfeervolle en karakteristieke hotel gasten met een persoonlijke benadering. Het Martini Hotel ligt op loopafstand van de Martinitoren, winkels, musea en het station. Gedempte Zuiderdiep 8, 9711 HG Groningen, +31 50 312 99 19, www. martinihotel.nl.

15

D E O N L A N D E N A L S B R O E D P L A AT S V O O R N I E U W E W I L D E R N I S

veilig waande achter de bolwerken en wallen van weleer, loop ik over het viaduct naar de Parkweg. Deze brede weg met hoog opgetrokken huizen tot drie verdiepingen vormt de stenen toegangspoort tot het Stadspark. Er heerst een uitgelaten losheid, een vrolijke stemming van terrasjes en buitenleven. Het is vakantie en dat merk je. Het Stadspark is vol hardlopers, joggers, fietsers en wandelaars, een bonte mix die zich laaft aan de groene long. Vanaf de diverse omliggende sportvelden klinken luide aanmoedigingen, kreten, gejuich en applaus.

Industrieel Jan Evert Scholten gaf in 1909 de aanzet tot de oprichting van de Vereeniging Het Stadspark. Tussen Hoogkerk − waar hij in 1896 de Noord-Nederlandsche Beetwortelsuikerfabriek had gesticht − en de stad verwierf hij met enkele gelijkgestemden 65 hectare grond voor de aanleg van een park, waar arbeiders en vermogende stadsbewoners konden flaneren en verpozen. In 1913 startte het werk en op 19 mei 1926 was de opening in het Stadsparkpaviljoen een feit. Het beulswerk in het zompige veen werd door werklozen gedaan. Het gebied leende zich door de natte ondergrond slecht voor landbouw of stadsuitbreiding, maar lag ideaal op een steenworp van het centrum. De landschapsarchitect Leonard Springer wilde met zijn ontwerp van vijvers, kronkelende paden en glooiingen een park creëren dat de concurrentie aankon met de stadstuinen van Wenen,

Camping Stadspark ligt aan de rand van het grootste park van Groningen vlakbij het natuurgebied De Onlanden en vormt een prima uitvalsbasis voor wandelingen of fietstochten in de omgeving. www.campingstadspark.nl, Campinglaan 6, 9727 KH Groningen, 050-525 1624.

16

E TA P P E 1

Musea: Het Groninger Museum is een museum voor kunst en cultuur in de stad Groningen en een van de topattracties van de provincie. Het museumgebouw geldt als ĂŠĂŠn van de hoogtepunten van het postmodernisme. Bezoekadres: Museumeiland 1, 9711 ME Groningen, www.groningerrmuseum.nl

Berlijn, Amsterdam en Londen. Ik zou zeggen: missie geslaagd. Het is een weldadige oase die de ideale springplank vormt naar de achterliggende Onlanden. Het Stadspark is zelfs thuis voor de vos, zoals mijn zoon ondervond. Omdat hij niet kon slapen, ging hij op zijn longboard cruisen door de stad. Midden in de nacht, boardend over de paden van het park, stond hij opeens oog in oog met Rein Vos. Ik was stinkend jaloers toen hij het mij later vertelde. Daar droom ik al jaren van. Over de brede Concourslaan en Paviljoenlaan loop ik naar de Campinglaan. Onder het bladerdak is het heerlijk koel. Via een tunneltje gaat het pad onder de A7 door naar de Piccardthof, een initiatief van de in 1938 opgerichte Bond van Volkstuiners. Volksrecreatie en volkstuinieren gingen wonderwel hand in hand. De strakke ordening van de tuintjes en huizen op de Piccardthof en de losse ongedwongenheid aan de Bruilweering vormen een grappig contrast. Bruil betekent ‘drassig land’, wat duidelijk maakt dat deze hele hoek van Groningen deel uitmaakte van het onland: land waar weinig mee uit te richten was.

Van ’s ochtends acht tot zonsondergang staat de poort open naar de volkstuinen, die veelal omgetoverd zijn in een bloemenzee met schattige zomerhuisjes. Achter op het terrein is een toegang naar het natuurgebied rond de Piccardtplas, een zandwinning die zich vulde met water na de aanleg van de snelweg tussen Groningen en de Randstad. Het is een belangrijke stapsteen in het herstelplan voor de natuur langs de beekdalen Roderwolde: Midden in Roderwolde met een terras aan het water en uitzicht op de moerassen van De Onlanden ligt café Het Rode Hert. Voor een verkwikkende lunch of een kop koffie en thee zie www.cafehetrodehert.nl. Hoofdstraat 32, 9315 PB Roderwolde, 050-5034238.

18

E TA P P E 1

tussen Peize, Eelde en Groningen. Ransuil, ijsvogel, maar ook koekoek, wielewaal, rietzanger en roofvogels zoals buizerd en havik strijken hier neer. Ik stuit op een kudde Schotse hooglanders die verkoeling zoekt in een waterplas. Loom kijken ze me vanonder hun roodbruine haarlok aan.

Bedachtzaam. Een beetje wild ogen ze wel met hun vervaarlijke horens en onpeilbare blik. Het prachtige gebiedje schurkt aan tegen de villawijk bij de Ter Borchlaan.

Aan weerszijden van de weg kampjes weiland. Vliegen pesten de paarden en strijken in horden neer op de warme huid. De paarden schudden zich om de plaaggeesten af te weren. Tussen de bomen door glinstert in de verte de Piccardtplas in het zonlicht. De vrijstaande huizen vormen een mooie staalkaart van eigentijdse stedenbouw, geen woning hetzelfde.

Soms zijn het architectonische pareltjes die aan de buitenrand van de stad verrijzen, als moderne equivalent voor de buitenhuizen van de adel en vermogenden in vroegere tijden. De weg sluit aan op nieuwbouwwijk Rietwijk, de uitbouw van Eelderwolde. Na jaren van malaise lijkt de woningbouw op te krabbelen. Een paar passerende fietsers merken het ook op: ‘Er wordt weer gebouwd, dus het gaat wel goed, hé?’

Achterlangs sluip ik de bewoonde wereld uit, de achterdeur van Groningen brengt me al binnen het uur vanuit het centrum van de stad in de wildernis van De Onlanden. Voor me strekken ruisende rietvelden zich uit en bloemrijke bermen. De horzels weten me ook te vinden. Als ik stilsta om Roden: Fletcher Hotel-restaurant Langewold beschikt over een sauna en een eigen fitness ruimte en ligt tegen het centrum van Roden aan. Het hotel behaalde een Zoover award in 2015. Ceintuurbaan Noord 1, 9301 NR Roden, +31(0)50-50 13 850, www.hotellangewold.nl

19

D E O N L A N D E N A L S B R O E D P L A AT S V O O R N I E U W E W I L D E R N I S

een notitie te maken strijken ze op mijn blote armen en benen neer. Eentje plet ik met mijn notitieblokje. Het is natuur, maar deze overwinning doet me toch goed. Rechts de braakliggende uitbreiding van Groningen die direct aan de Bruilweering grenst, links tot aan de horizon een prettig stemmende leegte. Een vlakke prairie zinderend in de zon − het treft aardig het beeld van oernatuur. Riet- en zeggemoerassen, struweel en bosjes bieden een ideale wijkplaats aan honderden trekvogels. De grote zilverreiger geldt als boegbeeld voor het ingezette natuurherstel, dat in luttele jaren zijn beslag heeft gekregen. De inspanningen lonen. De grote variatie aan biotopen van weiden, beken, bosjes, rietvelden, sloten en de nabijheid van het Leekstermeer en de creatie van een groot doorstroommoeras aan weerszijden van het Peizer- en Eelderdiep geven zeldzame dieren zoals porseleinhoen, waterspitsmuis en groene glazenmaker een welkom steuntje in de rug. Maar ook algemenere soorten zoals ooievaar, bruine- en blauwe kiekendief, slechtvalk, buizerd, ree en vos gedijen in dit opnieuw door mensenhand gecreëerde reservaat, waar de natuur de vrije hand krijgt.

Otters, bevers en lepelaars voelen zich ongetwijfeld thuis in dit waterland.

Het hoeft niet lang te duren of de beverkolonie aan het Zuidlaardermeer kan een filiaal beginnen in De Onlanden. De otter is al meerdere malen gesignaleerd in de waterrijke delta. Dat is niet verbazingwekkend, want er lopen slechts een paar paden door het immense gebied, de resterende ruimte is rustig genoeg om zelfs de schuwe marterachtigen gastvrij te onthalen. Een brug over het Peizerdiep biedt over de Onlandse Dijk toegang tot het hart van de Matsloot. Het landschap vouwt zich open in de lage laagveenvlakte van de hooilanden (maden) tussen de zandrug waarop Peize en Roden liggen en de stad Groningen. De natte zone dient in geval van nood als flexibele waterberging en maakt tegelijk een natuurlijker waterafvoer op het Leekstermeer mogelijk. De open weilanden ten zuiden van het Soltmeer, dat vroeger brak was door de invloed van de zee, kunnen door het opkrikken van de waterstand en het herstel van grondwaterstromen weer uitgroeien tot bloem- en kruidenrijke akkers. Nu al landen hier elke winter 50.000 kolganzen om aan te sterken.

Met de andere laaggelegen polders rondom is Groningen de afgelopen jaren voorzien van het grootste waterbergingsgebied van Nederland. In potentie kan het uitgroeien tot een natuurpark van internationale allure.

De waterrijke buffer is een potentiële evenknie van de Oostvaardersplassen en vormt een spannende springplank naar een vele malen afwisselender en qua natuur­schoon rijker achterland. De Onlanden dienden de boeren in de omgeving van oudsher als hooiland, waar ze drie keer per jaar

20

E TA P P E 1

voedzaam gras konden oogsten. Door de grootschalige winning van turf in de veengebieden nam de waterabsorberende functie van het hoogveen snel af. Bij regenval stroomde het water in ijltempo naar de laagste delen, de Eelder- en Peizermaden, die in de negentiende en begin twintigste eeuw veelvuldig blank stonden.

De Drentsche Courant berichtte op 11 augustus 1885: ‘Tengevolge van den veel gevallen regen zijn de hooilanden hier en vooral op de Roderwolderen Peizermade aan eene zee gelijk; het is bijna niet te geloven dat er in zoo korten tijd er zooveel water is gevallen, vurig wordt hier naar droog weeder verlangd, vooral door hen die hun hooi nog niet hebben ingezameld. Velen zijn er, die het hooiland voor een hoogen prijs gepagt hebben en wier hooi thans geheel onder water bedolven is. De toekomst van dezulken is waarlijk donker; geen hooi en bovendien de pacht betalen.

Zij kunnen hun vee verkopen, maar hoe dan nieuw vee weder te krijgen?

Hun eenige hoop is op lankmoedigheid van den verpachter.’ In 1863 volgde de oprichting van waterschap Roderwolde als een van de eerste in Drenthe.

In 1910 was het weer raak, aldus de Leekster Courant: ‘Ook het Eelder- en Peizerdiep zijn in hun tegenwoordige staat niet meer te herkennen. Zij hebben al hun madelanden overstroomd. Ook de hooger gelegen bouwen weidelanden zijn thans voor een gedeelte onder geloopen.’ In 1927 wordt de aanzet gegeven tot de inpoldering van 1.200 hectare wei- en hooiland. Gejuich ging op onder de bevolking. ‘Het droogleggen en drooghouden van de Matsloot zal in de allerhoogste behoefte voorzien.’

Eindelijk is ook de aanleg van de weg over Peizermade naar Peize mogelijk, een weg die in tranen is gelegd. De eerste aannemer ging failliet vanwege de talloze verzakkingen als gevolg van de drassige ondergrond.

Technologische vooruitgang en een beter begrip van de waterstromen maakten het mogelijk natuur- en boerenbelangen beter op elkaar af te stemmen. De Onlandse Dijk loopt tussen manshoog riet door dat zacht ritselt in de wind. Een fazant vliegt met schorre kreten weg. In de verte aan de rand van een plas zie ik een witte reiger geduldig staan hengelen naar een visje. Libellen in alle soorten en maten dansen om me heen. Hun gezelschap is me duizend keer liever dan de dazen, die zich maar al te graag laven aan mijn bloed. Ik wandel in een drafje om de aanvallers een landingsplek te onthouden. Het moet een komisch gezicht zijn: man met rugzak en hoed hollend tussen de wuivende rietpluimen. Gelukkig ben ik alleen, geen mens die me ziet. De kade die om het moeras is opgeworpen biedt soelaas. Op die hoogte heeft de wind vrij spel en zijn er beduidend minder horzels. Na het passeren van elzenbroekbos Groot Waal, waar kennelijk een buizerd zijn horst heeft ingericht, sla ik voor Roderwolde links

21

D E O N L A N D E N A L S B R O E D P L A AT S V O O R N I E U W E W I L D E R N I S

af naar het Peizerdiep. De kreten van de roofvogel begeleiden me op weg naar de Stenhorsten over een pad dat eerst het Peizerdiep een stuk volgt en dan heerlijk tussen de weilanden − met vee − door slingert over een uitloper van de zandrug naar Peize. Ik moet mijn blik afwenden om het lelijke industrieterrein aan de rand van het dorp te negeren. Van welstand is eigenlijk geen sprake met deze lelijke entree naar de boerennederzetting, die tussen de zeventiende en negentiende eeuw dankzij de hopcultuur behoorlijk welvarend was. De kleine percelen akkers, omzoomd door bomen, heggen en singels boden voor het brouwen van bier zo cruciale gewas bescherming tegen weersinvloeden en schimmels. In de eerste week van september vond de oogst plaats. Pede side betekent zoveel als ‘kant van het moeras’, omdat de nederzetting aan de rand van het moeras lag dat zich uitstrekte tot aan Groningen. De belangrijkste afnemers voor de hop waren de bierbrouwers in Groningen.

Tot 1900 was Peize met zijn ligging op een zandeiland te midden van het laagveen slecht toegankelijk. De Spikkeweg, die Peize met Roden verbond, bestond eeuwenlang uit weinig meer dan takkenbossen en alleen in de zomer was de modderige zandweg naar Groningen berijdbaar. Het is slecht voor te stellen dat de huidige fijnmazige infrastructuur nog maar zo kort bestaat. Tot na de Tweede Wereldoorlog waren inwoners van Foxwolde en Roderwolde bijna een dag onderweg voor hun bood­ schappen in de stad. Over de Esweg loop ik het dorp in, door het dorpsbos met beuken, eiken en naaldbomen bereik ik over het zandpad De Pol. Een rustige landweg, de Oostinglaan. Langs kleine kampjes weiland met verspreid staande huizen en kleine verbouwde boerderijtjes met opvallend veel paardenbakken vervolg ik naar de Altenaweg. Voor de brug met de Grote Matsloot ga ik linksaf over het schouwpad langs het water.

Vervolgens banjer ik dwars door een weiland, met de sloot aan de linkerkant, in de richting van het dorpsbosje van Altena. Over een schelpenpad bereik ik het dorp, dat in een heerlijke landerige rust verkeert.

In de wei langs de Grote Velddijk staan koeien te grazen. Ik hoor hun kiezen malen en magen borrelen. Hoe vredig kan het zijn?

Vanaf de Schrenhulsedijk heb ik een weids uitzicht over het dal van het Lieversche Diep. Dit is de kers op de taart. Na zo’n afwisselende zwerftocht

Aan de Brink van Roden: staat het Wapen van Drenthe. De creatieve keukenbrigade verzorgt heerlijke lunches of diners, ook voor een kop koffie of thee kan de voetreiziger terecht op terras of binnen. Heerestraat 1 - 9301 AC Roden, (050) 50 191 92, www. hetwapenvandrenthe.nl.

22

E TA P P E 1

door moerassen, over kaden, schouwpaden en zandwegen wacht het monumentale bos van landgoed Mensinghe, dat aan de overzijde van het water tot aan de boorden van het meanderende diepje reikt. Het bruggetje over het diep is uitgegroeid tot een geliefde picknickplek met uitzicht over het riviertje en het beekdal. Een groepje fietsers geniet van het uitzicht en kijkt vanuit de hoogte neer op een visser die onder aan de stroom足 versnelling en de kunstige vistrap zijn hengel heeft uitgeworpen. De zeeforel en andere trekvissen kunnen nu weer stroomopwaarts paaien.

Op een boomstam tegen de bosrand aan zit een stel. De vrouw geeft net de borst aan haar baby. De namiddagzon zet het decor in een gouden gloed. Het lijkt al met al een tafereel dat zo lijkt weggelopen uit een landschapsschildering van de zeventiende eeuw. Ik volg de bovenloop van het Peizerdiep een stukje en neem vervolgens het pad langs een sloot die vol staat met gele bloempjes. Een paar wandelaars groeten vriendelijk. In het weiland stapt parmantig op zijn lange stelten een ooievaar rond. Dit is duidelijk zijn terrein. Het zandpad langs camping Ot en Sien brengt me naar de Catharinakerk en het centrum. Ik ben weer terug in de bewoonde wereld.

Musea: Havezate Mensinge is een van de meest boeiende landgoederen in Drenthe en is een van de weinige authentiek ingerichte havezaten van de provincie. Alle vertrekken zijn toegankelijk en geven een goed beeld van het vroegere leven en wonen op een voornaam landgoed. Mensingheweg 7, 9301 KA Roden, 050-5015030, www. mensinge.nl

23

D E O N L A N D E N A L S B R O E D P L A AT S V O O R N I E U W E W I L D E R N I S