De (vergeten) kracht van het luisteren

“Wat kleine Momo als geen ander kon, was luisteren. [...] Momo kon op zo’n manier luisteren dat hulpeloze of besluiteloze mensen ineens precies wisten wat ze wilden. Of dat verlegen mensen zich plots vrij en dapper voelden. Of dat ongelukkige en depressieve mensen zelfverzekerd en gelukkig werden. En als iemand dacht dat het leven een puinhoop en zinloos was [...], en dat allemaal aan de kleine Momo vertelde, dan realiseerde hij zich op een mysterieuze manier dat hij het helemaal mis had. Dat zoals ze waren, [...] ze belangrijk waren voor de wereld op hun eigen speciale manier. Dat is hoe Momo kon luisteren.” - Michael Ende

LUISTEREN IS EEN GESCHENK AAN ANDEREN EN JEZELF Deze openingszinnen van Michael Ende’s kinderboek ‘Momo’ getuigen van de transformerende krachten van luisteren. Als er naar ons geluisterd wordt, voelen we ons minder alleen, minder vastzittend, en meer in staat tot zelfinzicht, we voelen ons meer gewaardeerd en gerespecteerd. We voelen de bevrijdende gloed van aandacht, en ontwikkelen een onderliggend vertrouwen in onszelf.

“Diep luisteren is het soort luisteren dat kan helpen het lijden van een ander te verlichten. [...] Je luistert met maar één doel: hem of haar helpen om het hart leeg te maken. Zelfs als hij/zij dingen zegt die vol zijn van verkeerde percepties, vol van bitterheid, ben je nog steeds in staat om met medeleven te blijven luisteren. Omdat je weet dat als je zo luistert, je die persoon een kans geeft om minder te lijden.” - Thich Nhat Hanh (boeddhist) Tegelijkertijd is goed luisteren een kans om te leren en te groeien. Als luisteraars vergroten we onze eigen intelligentie en emotionele reikwijdte, ontwikkelen we empathie en begrip en versterken we onze relaties.

WIE LUISTERT ER NAAR U? Maar in Endes boek, is Momo een zeldzame uitzondering. Er is niemand die luistert zoals Momo. In onze maatschappij lijkt luisteren ook een zeldzame gave te zijn. Toen de schrijfster Kate Murphy van de New York Times (auteur van het boek “You’re Not Listening”) mensen op vijf continenten de vraag stelde “wie luistert er naar jou?”, was het antwoord meestal een lange pauze. De respondenten hadden moeite om iemand

te noemen, wie dan ook, die echt naar hen luisterde zonder naar een telefoon te kijken, een glazige blik te krijgen of een mening te geven. Velen gaven toe dat ze zelf geen goede luisteraars waren, en de meesten konden niet eens beschrijven wat het betekende om goed te luisteren. “De meeste mensen luisteren niet met de intentie om te begrijpen; ze luisteren met de intentie om te antwoorden.” - Stephen Covey (auteur van “The 7 Habits of Highly Effective People”)

WE HEBBEN GELEERD HOE WE MOETEN LEZEN, SCHRIJVEN EN SPREKEN. MAAR HOEVEEL VAN ONS HEBBEN GELEERD HOE TE LUISTEREN? We geven voorrang aan spreken boven luisteren, stellen onderzoekers. Dit begint al op school. Goede cijfers hangen af van iemands vermogen om te spreken in de klas en teksten te schrijven. Maar in hoeverre houden we rekening met de luistervaardigheid van een leerling en in hoeverre waarderen we die? “Lena zou vaker mondeling moeten meedoen.” Een dergelijke opmerking vormde vroeger regelmatig de beoordeling van mijn leraren. Ook in het bedrijfsleven heeft het spreken in het openbaar zich ontwikkeld tot een belangrijke praktijk van professionele ontwikkeling, maar is er geen praktijk gewijd aan luisteren. En zelfs in de politiek zien we deze dynamiek: terwijl er vrijheid van meningsuiting is, hebben we geen vrijheid van luisteren.

WE KUNNEN ONZE OGEN SLUITEN, MAAR NIET ONZE OREN Bovendien leven we in een steeds sterker gepolariseerde cultuur van “agressieve persoonlijke marketing” waar “zwijgen gelijk staat aan achterop raken”, vertelt Kate Murphy. Niet luisteren is een kans missen om je merk vooruit te helpen en je stempel te drukken. “Waarde wordt toegekend aan wat je uitstraalt, niet aan wat je absorbeert. [...] Het beeld van succes en macht is tegenwoordig iemand die met een microfoon op een podium rondloopt of van achter een podium een toespraak houdt. Het geven van een TED talk [...] is de grote droom.” - Kate Murphy (auteur van “You’re not listening”) We bagatelliseren ten onrechte het belang van luisteren, betoogt Murphy, die ons eraan herinnert dat de evolutie ons oogleden heeft gegeven zodat we onze ogen kunnen sluiten, maar geen overeenkomstige structuur om onze oren af te sluiten. Luisteren is essentieel voor onze overleving.

OEFENEN MET LUISTEREN Het is tijd om onze luistervaardigheden aan te scherpen. Het goede nieuws: luisteren is geen vaardigheid waarmee we al dan niet geboren worden; het is een oefening die we elke dag kunnen oefenen en verbeteren. Psychologen en bemiddelaars reiken ons verschillende benaderingen aan, waarvan “actief luisteren” misschien wel de bekendste is. Actief luisteren is bedacht door de psycholoog Carl Rogers en beschrijft een actief proces waarbij de luisteraar aandachtig moet luisteren naar wat er verbaal en non-verbaal wordt gecommuniceerd. De luisteraar wordt aangemoedigd om niet alleen de inhoud van wat er gezegd wordt te interpreteren, maar ook de aanwezige emoties en de lichaamstaal. Tot de technieken behoren parafraseren (de zojuist ontvangen informatie met eigen woorden herhalen), het verbaliseren van emoties (de basis-gevoelens en emoties van de spreker in woorden weergeven) en aanmoedigen (met behulp van non-verbale gebaren de spreker laten weten dat je meeleeft).

“ZIJ DIE LUISTEREN, VERANDEREN DE WERELD” - NOBEL VREDESCENTRUM Of het nu onze leerlingen zijn, onze collega’s, onze familie of buren - door naar iemand te luisteren zoals Momo naar haar vrienden luistert, kunnen we hun leven veranderen. En ook wij worden uitgenodigd om te veranderen: om ons inlevingsvermogen te vergroten, om van perspectief te veranderen en om onze relaties te verdiepen. In tijden waarin mensen zich niet gehoord voelen, is dit een kans die we niet voorbij mogen laten gaan.

OVER DE AUTEUR Lena Bäunker is een communicatiespecialist gevestigd in Rotterdam. Zij biedt workshops aan voor teams die geïnspireerd zijn door de kracht van luisteren en graag een luisterpraktijk in hun werk willen integreren, afgestemd op specifieke behoeften van het team. www.lenabaunker.com