Σκαγιοποιείο Σύρου - Εκεί όπου κάποτε έσταζε μολύβι

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΚΑΓΙΟΠΟΙΕΙΟ ΣΥΡΟΥ

Σταγόνες από µολύβι Σε άλλες σελίδες του χρόνου και της Ιστορίας µεταφέρεται ο επισκέπτης µε το που περάσει το κατώφλι του Σκαγιοποιείου του Γεωργίου Αναιρούση στη Σύρο. Και δεν είναι παράξενο, αφού αυτό το µουσείο είναι αλλιώτικο από τ’ άλλα. ∆εν αποξενώνει το θεατή µε προθήκες και εκθέµατα, αντίθετα, διατηρεί αυτούσια και αυθεντική τη διαδικασία παραγωγής «κυνηγετικών σφαιριδίων» µε σκοπό να ψιθυρίσει στο αυτί του επισκέπτη µια τέχνη που έρχεται από το 19ο αιώνα. Κείµενο-φωτό: Θεανώ Καρούτα

14 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ Κυνήγι

EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ Κυνήγι 15

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Χ

τισμένο με πέτρα, το μικρό κτίριο των λίγων τετραγωνικών μέτρων με τον ψηλό πύργο, που πολλοί εσφαλμένα νομίζουν για καμινάδα, περιμένει μερικά βήματα έξω από την Ερμούπολη να πάει τον επισκέπτη πίσω στο 1884, τότε που ο σιδηρουργός από την Ανδρο, Γεώργιος Αναιρούσης, αγόρασε το κτίσμα σε έναν πλειστηριασμό της Εθνικής Τραπέζης και έφτιαξε το σκιαγιάδικο που έμελλε να λειτουργήσει από το 1889, για περίπου μισό αιώνα. Το σκαγιάδικο του Αναιρούση, διατηρώντας μέχρι τις μέρες μας σημαντικό τμήμα του αυθεντικού του εξοπλισμού και των εργαλείων, καθίσταται πλέον η πληρέστερη μονάδα του είδους της σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σήμερα, όντας ένα μουσείο του εαυτού του, ξεναγεί χωρίς φιοριτούρες και φανφάρες όποιον ενδιαφέρεται, στη δύσκολη δουλειά της παραγωγής σκαγιών, χωρίς ίχνος αυτοματοποιημένων διαδικασιών, όταν τα ανθρώπινα χέρια, μαύρα από το γραφίτη, χειρίζονταν τα «σουρωτήρια», τα εργαλεία και τα καζάνια, αναμιγνύοντας το μολύβι με το αντιμόνιο, μέχρι να σημάνει η λήξη την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Το όνειρο πίσω απ’ τον πύργο Η ρίψη των σκαγιών από μεγάλο υψόμετρο, που καθιστούσε απαραίτητη την ύπαρξη πύργου στα παλιά σκαγιοποιεία και που έμελλε να αλλάξει τον τρόπο παραγωγής τους, δεν ξεκίνησε παρά από ένα όνειρο. Ηταν ο Γουίλιαμ Γουότς, ένας υδραυλικός από το Μπρίστολ της Αγγλίας που εξαιτίας του ονείρου του θα γινόταν αυτός που θα αντικαθιστούσε τις παλιότερες τεχνικές παραγωγής

Ο Γουότς ονειρεύτηκε πως περπατούσε εν μέσω καταιγίδας, όμως αντί για νερό από τον ουρανό έπεφτε λιωμένο μολύβι. Ονειρο που δεν ξέχασε...

16 eλευθεροσ tυποσ Κυνήγι

σκαγιών σε όλο τον κόσμο. Λέγεται ότι ονειρεύτηκε πως περπατούσε εν μέσω καταιγίδας, όμως αντί για νερό από τον ουρανό έπεφτε λιωμένο μολύβι, οι σταγόνες του οποίου ήταν τέλεια σφαιρικές. Ο Γουότς ξύπνησε, όμως δεν ξέχασε το όνειρό του, το οποίο του γέννησε μια ιδέα, την οποία φυσικά αποφάσισε να ελέγξει για να διαπιστώσει κατά πόσο ήταν πραγματοποιήσιμη. Ετσι, ανέβηκε στην κορυφή του πύργου της εκκλησίας St. Mary απ’ όπου έριξε λιωμένο μολύβι μέσα σε νερό που υπήρχε από κάτω. Η δοκιμή του στέφθηκε με επιτυχία και έτσι οι μονάδες παραγωγής σκαγιών υιοθέτησαν τη ρίψη τους από μεγάλο ύψος σε νερό ως το γρηγορότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο δημιουργίας. Ετσι άρχισαν να δημιουργούνται οι πύργοι στα κτίρια, οι οποίοι εξασφάλιζαν το απαιτούμενο υψόμετρο, ενώ, αν αυτό δεν επαρκούσε, συμπληρωνόταν από βαθιά πηγάδια. Παρά τη διευκόλυνση στη διαδικασία παραγωγής που προσέφερε ο πύργος, η εργασία στα σκαγιάδικα εξακολουθούσε να είναι ανθυγιεινή, πολύωρη και κουραστική, με τους πέντε έως δέκα εργάτες να έρχονται καθημερινά σε επαφή με το μόλυβδο, το αντιμόνιο και το αρσενικό, στοιχεία εξαιρετικής τοξικότητας που συνήθως τους οδηγούσαν με σταθερά βήματα προς ασθένειες που επέφεραν το θάνατο.

Οι πρώτες ύλες Στο σκαγιοποιείο του Αναιρούση ο μόλυβδος προερχόταν από τα μεταλλεία του Λαυρίου. Το βαρέλι που περιείχε μόλυβδο σε «χελώνες» ανελκυόταν στον πύργο ψύξης, ο οποίος είχε μεν μεγάλο ύψος, το εμβαδό του όμως ήταν τέτοιο που μόνο ένας εργάτης χωρούσε να δουλέψει εκεί πάνω. Ο μάστορας εκεί έφτιαχνε σ’ ένα καυτό καζάνι το απαιτούμενο κράμα μολύβδου και αντιμονίου, χημικό συστατικό που σκλήραινε το μέταλλο και εμπόδιζε την παραμόρφωση των σφαιριδίων. Στη συνέχεια, προσέθετε 1% αρσενικό, το υλικό που διαχώριζε το κράμα του μετάλλου σε σταγονίδια. ¶

η αρχη τησ πτωσησ Το λιωμένο κράμα μεταφερόταν κατόπιν σε διπλανή καταπακτή, όπου στηριζόταν ένα «τρυπητό» διάφορων διαμετρημάτων. Εν συνεχεία, με μια μεγάλη κουτάλα έχυνε το υλικό στο τρυπητό αυτό, μια διαδικασία που αν απαιτούσε κάτι ήταν ταχύτητα και ακρίβεια κινήσεων. Οι σταγόνες, πέφτοντας από την κορυφή του πύργου, ύψους περίπου 20 μέτρων, στερεοποιούνταν και αποκτούσαν το σφαιρικό τους σχήμα που δεν παραμορφωνόταν με την πτώση τους στο νερό. Για τα σκάγια μεγαλύτερου διαμετρήματος απαιτούνταν μεγαλύτερο ύψος και για το λόγο αυτό κάτω από τη λεκάνη ψύξεως με το νερό υπήρχε πηγάδι. Ο ιδιοκτήτης και μόνο αυτός είχε την αρμοδιότητα να ελέγχει την ποιότητα των σκαγιών παίρνοντας δείγματα, ενώ, αν έμενε ικανοποιημένος, τα σκάγια «ψαρεύονταν» με μεγάλες, διάτρητες, για να φεύγει το νερό, κουτάλες, είτε από τη λεκάνη είτε από το πηγάδι.

Ο σιδηρουργός από την Ανδρο, Γεώργιος Αναιρούσης, αγόρασε το κτίσμα σε έναν πλειστηριασμό και έφτιαξε το σκιαγιάδικο που έμελλε να λειτουργήσει το 1889 eλευθεροσ tυποσ Κυνήγι 17

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ∆ΙΑΛΟΓΗ Η διαλογή των σκαγιών ήταν το επόµενο βήµα και η διαδικασία χωριζόταν σε δύο στάδια: Κατά την πρώτη διαλογή τα σκάγια στρώνονταν σε ελαφρώς κεκλιµένο επίπεδο, σε µια γυάλινη πλάκα, και αφήνονταν να κυλήσουν. Οσα από αυτά ήταν τέλειες σφαίρες κυλούσαν µε µεγάλη ταχύτητα και σε ευθεία γραµµή και εξαιτίας της πορείας τους αυτής, όταν «έβρισκαν» στο τέλος της πλάκας, «χοροπηδούσαν» σε ένα δοχείο που ήταν τοποθετηµένο κάτω από την άκρη της. Τα ελαττωµατικά, από την άλλη, ή «παλαβά», όπως τα χαρακτήριζαν οι εργάτες, κυλούσαν σε διάφορες κατευθύνσεις και καθώς δεν αποκτούσαν την απαραίτητη ορµή

18 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ Κυνήγι

για να υπερπηδήσουν την προεξοχή συγκεντρώνονταν σε ένα δοχείο στο τέλος του κεκλιµένου επιπέδου, απ’ όπου και οδηγούνταν στο ξαναλιώσιµο. Στη διαλογή δεύτερου επιπέδου τα σκάγια έπρεπε να διαχωριστούν ανάλογα µε το µέγεθός τους και αυτό γινόταν µε κυλίνδρους που έφεραν οπές διαφορετικών διαµετρηµάτων σε χειροκίνητο κόσκινο. Σ’ αυτό το στάδιο τα σκάγια που δεν είχαν τέλεια σφαιρικότητα έµεναν µέσα στους κυλίνδρους και λιώνονταν ξανά. Οσα περνούσαν από τις οπές κλείνονταν στη συνέχεια σε ένα περιστρεφόµενο βαρέλι που περιείχε γραφίτη και εκεί αναδεύονταν µέχρι να µαυρίσουν και να γυαλίσουν.

ΤΕΛΙΚΟ ΣΤΑ∆ΙΟ Τα σκάγια που περνούσαν µε επιτυχία τα δύο στάδια διαλογής, µαυρισµένα και γυαλισµένα πια, ήταν έτοιµα να συσκευαστούν. Τα ασηµένια σκάγια απλώνονταν σε µουσαµάδες σε µια µικρή, χωρίς οροφή, έκταση εντός του σκαγιοποιείου, για να στεγνώσουν στον ήλιο και να πάρουν το χαρακτηριστικό λευκό, παγωµένο χρώµα τους. Εµπαιναν σε τσίγκινα κουτιά τα οποία κατασκευάζονταν σε φανοποιείο, επίσης ιδιοκτησία του Αναιρούση, δίπλα στο σκαγιάδικο, και απ’ όπου έπαιρναν το δρόµο για τα εργοστάσια κατασκευής φυσιγγίων.

EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ Κυνήγι 19