Εύφορη Γη #010

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Η καλλιέργεια της ελιάς κατά της κλιματικής αλλαγής Ακραία καιρικά φαινόμενα εξαφανίζουν την παραγωγή = Ευκαιρίες και κλιματικά έξυπνες επενδύσεις = Νέα δεδομένα για το γλοιοσπόριο = Αλτερναρίωση ο νέος εχθρός της ελιάς = Παραδοσιακές ποικιλίες στο… μικροσκόπιο = Οι επιπτώσεις στη μελισσοκομία = =

ΟΜΑΔΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ

Κιλκίς: Υψηλές αποδόσεις και προσδοκίες για το επιτραπέζιο σταφύλι = Ανάγκη για οργάνωση κι εκπαίδευση =

4.

Ακραία καιρικά φαινόμενα με ακραίες συνέπειες στην αγροτική παραγωγή 5. Στο Olive Clima το ευρωπαϊκό βραβείο LIFE 2019 7. Η κλιματική αλλαγή έχει άμεση επίδραση στις ασθένειες της ελιάς 10. Αλτερναρίωση - η νέα απειλή για την ελιά 11. Αναλύσεις φύλλων ελιάς κι εδάφους για καλύτερο αποτέλεσμα 12. Xylella fastidiosa: «Ένα βακτήριο με παρελθόν, παρόν και μακρύ μέλλον» 13. Μύκητας εξοντώνει το γλοιοσπόριο!

16. Προκλήσεις για μια νέα οικονομία υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής 18. «Κλειδί» για την παραγωγή και την προώθηση των προϊόντων οι Ομάδες Παραγωγών 20. Οργάνωση κι εκπαίδευση για βιώσιμη αγροτική παραγωγή Ρόδι: Ανάγκη για συστράτευση των παραγωγών 21. Εργαστήριο Γεωργικής Εντομολογίας στο Παν. Πελοποννήσου 24. Οι κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν και τη μελισσοκομία 25. Άδειες αλιευτικού τουρισμού και στην Ελλάδα 26. Στην Ισπανία οι νικητές του 1ου εθνικού διαγωνισμού γευσιγνωστών ελαιολάδου 27. Ταχίνι με ελληνικό σουσάμι

Κλιματική αλλαγή: Ένα στοίχημα που δεν πρέπει να παίξουμε

Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και το αποδεικνύει κάθε φορά με τα ακραία καιρικά φαινόμενα, που έχουν συνέπειες σε ανθρώπινες ζωές, περιουσίες και καλλιέργειες. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής, η θωράκιση των περιουσιών και των καλλιεργειών θα έπρεπε να είναι το στοίχημα για την πρόληψη των συνεπειών, αφού δε μπορεί να παίζουμε «κορώνα - γράμματα» κάθε φορά που ένα φαινόμενο πλησιάζει ή χτυπά σφοδρά και αναπάντεχα. Καταιγίδες, μπουρίνια, χαλαζοπτώσεις, αστραπές και κεραυνοί, παράλληλα με καύσωνες, ανεμοθύελλες, και κάθε λογής ακραίο φυσικό φαινόμενο θα πρέπει να αποτελέσουν την αφορμή για να υπάρξουν ριζικές αλλαγές, όχι μόνο με στόχο να ανατραπεί η κλιματική αλλαγή, αλλά και για να ληφθούν προληπτικά μέτρα μέχρι -και αν- να γίνει αυτό. Στον τομέα της αγροτικής παραγωγής, η αλλαγή που έρχεται προφανώς πρέπει να φέρει και τροποποιήσεις στον τρόπο καλλιέργειας, στην μέθοδο και στην επιλογή των καλλιεργειών και των ποικιλιών ανά περιοχή. Μια αλλαγή που θα πρέπει να γίνει οργανωμένα, με σχέδιο, εκπαίδευση και αποτέλεσμα, με την Πολιτεία να ανα-

2 • Εύφορη Γη

λαμβάνει ουσιαστικό ρόλο και να μην περιορίζεται σε αοριστολογίες και θεωρίες. Και αν ήδη έχουν γίνει σημαντικά βήματα στον τομέα της γεωργίας ακριβείας, με τη συμμετοχή οργανωμένων σχημάτων κι επιστημονικών φορέων, σίγουρα δεν αρκεί, αν δεν κινητοποιηθούν περισσότεροι από τον τομέα της παραγωγής. Δεν είναι ανάγκη να συνεχίσουν οι μικροί και άλλοι παραγωγοί να περιμένουν αν και πότε ο ΕΛΓΑ θα αποζημιώσει από τις καταστροφές, αφού μια προσαρμογή στις νέες συνθήκες ίσως μπορούσε να δώσει λύσεις και μικρότερες ζημιές για μεγαλύτερη μερίδα ανθρώπων της γης. Οι καλλιεργητικές περίοδοι, το είδος των καλλιεργειών, οι εγκαταστάσεις, τα μέτρα πρόληψης και τα μέσα, η πρόγνωση των καιρικών συνθηκών και πολλά ακόμα, πρέπει να αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, τα βασικά θέματα μιας ουσιαστικής συζήτησης, για να γίνουν και τα πρώτα βήματα στην αλλαγή της νοοτροπίας του συνόλου των παραγωγών. Αρκεί η Πολιτεία να σταθεί μπροστάρης και υποστηρικτής. Κέλλυ Δημητρούλια kellydimitroulia@gmail.com

Κέλλυ Δημητρούλια Δημοσιογράφος Υπεύθυνη Έκδοσης

Ρούλα Γιακισικλόγλου Graphic Designer

Τάσος Γεωργακόπουλος Κωνσταντίνος Σταθόπουλος Φωτογραφία - Βίντεο

Ντίντα Πλεμμένου Επιμέλεια κειμένων

Γεωργία Σοφιανού Αθηνά Πουλοπούλου Ομάδα Συνεργασίας

«Δια Λόγου» Υπηρεσίες Μετάφρασης Μεταφράσεις – Υποτιτλισμός Τεύχος 10ο Έκδοση Άνοιξη - Καλοκαίρι 2019 Free press – ανάτυπο του e-magazine Εύφορη Γη Copyright Εύφορη Γη 2019 Στοιχεία επικοινωνίας social media www.e-gi.gr eforigi.com@gmail.com +30 6974600678 Facebook: e-gi.gr Instagram: efori_gi

ΧΑΛΑΖΙ

Ακραία καιρικά φαινόμενα με ακραίες συνέπειες στην αγροτική παραγωγή Η κλιματική αλλαγή έχει ουσιαστικές συνέπειες στον αγροτικό τομέα, με σημαντική ζημιά για τον παραγωγό και το μέλλον των καλλιεργειών. Έχει δείξει τα δόντια της πλήττοντας αγροτικές εκτάσεις σε πολλές περιοχές της χώρας, ενώ ιδιαίτερα βαρύ είναι το χτύπημα για τους μικρούς αγρότες, οι οποίοι πασχίζουν για ένα μεροκάματο στην ύπαιθρο, χωρίς οργανωμένες εγκαταστάσεις. Κόποι μιας ολόκληρης χρονιάς πήγαν στράφι μέσα σε 5 λεπτά, όταν το χαλάζι τσάκισε καλλιέργειες με πορτοκάλια, καρπούζια, πεπόνια, τομάτες, μαρούλια και άλλα λαχανικά στη Νότια Πελοπόννησο. Η χαλαζόπτωση ήταν τόσο σφοδρή, που άνοιξαν 4 • Εύφορη Γη

σαν τριαντάφυλλα τα ώριμα, έτοιμα για την αγορά, καρπούζια. Η νεροποντή και ο αέρας προκάλεσαν μεγάλη καταστροφή σε καλλιέργειες στην Χαλκιδική, όπου δυστυχώς η σφοδρότητα της κακοκαιρίας στέρησε και ανθρώπινες ζωές. Το πλήγμα είναι τεράστιο σε πολλές περιοχές από το πέρασμα μιας σφοδρής, αναπάντεχης για πολλούς κακοκαιρίας, παρά τις προειδοποιήσεις. Οι πρώτοι μήνες του καλοκαιριού χαρακτηρίζονται από μεγάλη ατμοσφαιρική αστάθεια στις ηπειρωτικές περιοχές της χώρας και από πολλούς πλέον είναι αναμενόμενα τα ακραία καιρικά φαινόμενα.

Στο Olive Clima το ευρωπαϊκό βραβείο LIFE 2019

Η καλλιέργεια της ελιάς εργαλείο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πώς η επιστροφή στην παραδοσιακή καλλιέργεια της ελιάς, χρησιμοποιώντας σύγχρονα μηχανήματα, μπορεί να συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το Olive Clima απέδειξε πως το σωστό κλάδεμα, ο θρυμματισμός και όχι το κάψιμο των κλαδιών, το κομπόστ που δημιουργείται από υπολείμματα της ίδιας της καλλιέργειας και η διασπορά του στα χωράφια, όπως και η σπορά σπορομειγμάτων, μπορούν να έχουν αποτέλεσμα. Το ελληνικό έργο Olive-Clima απέσπασε το ευρωπαϊκό βραβείο LIFE για το 2019, αφού κατάφερε να μειώσει το Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα της ελιάς αποδεικνύοντας πως η καλλιέργειά της μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο αντιμετώπισης και μετριασμού της κλιματικής αλλαγής. Απέδειξε πως οι περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές του είναι οικονομικά πιο βιώσιμες από τις παραδοσιακές. Στο έργο συμμετέχει ως εταίρος η Ομάδα Παραγωγών «Νηλέας» από τη Μεσσηνία, με τις Ενώσεις Πεζών και Μεραμβέλου, όπως επίσης τον ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου, το Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων, τον ΑγροΤύπο, τη Ρόδαξ Αγρο, το Πανεπιστήμιο Βασιλικάτα Ιταλίας και η «Ανατολική Α.Ε.». Στόχος του

είναι η εφαρμογή νέων καλλιεργητικών πρακτικών στην ελαιοκομία για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες. Το έργο Olive Clima απέδειξε, με τις καλλιεργητικές πρακτικές που εισήγαγε, τα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των ελαιώνων, όπως επίσης και την αναγκαιότητα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, η οποία απειλεί την ίδια την βιωσιμότητα της καλλιέργειας. Το έδαφος των ελαιώνων αποθηκεύει διοξείδιο του άνθρακα αντί να εκλύει, συμβάλλοντας στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου που ευθύνεται για την κλιματική αλλαγή. Το έργο, το οποίο ξεχώρισε ανάμεσα στα 15 καλύτερα έργα σε όλη την Ευρώπη, στις κατηγορίες «Περιβάλλον», «Φύση» και «Κλιματική Αλλαγή», και τελικά διακρίθηκε, σχεδιάστηκε το 2009 από τον αείμνηστο γεωπόνο και σύμβουλο του «Νηλέα» από το 2002 Γιώργο Μιχαλόπουλο, ξεκίνησε το 2013 και ολοκληρώθηκε το 2017. Φιλοσοφία του ήταν η ανάπτυξη της συνεργασίας των παραγωγών για την παραγωγή ελαιολάδου υψηλής περιβαλλοντικής ποιότητας, το οποίο θα επιτύγχανε διαφοροποίηση έναντι του ανταγωνισμού και βελτίωση του εισοδήματος του παραγωγού. Το μότο του ήταν «τρώγο5 • Εύφορη Γη

ντας ελαιόλαδο και ελιές βελτιώνεις την υγεία σου και το περιβάλλον», όπως επεσήμανε μιλώντας στην εκπομπή «Εύφορη Γη» ο πρόεδρος της ομάδας παραγωγών «Νηλέας» Γιώργος Κόκκινος. Στην ίδια εκπομπή μιλήσαμε με τον Ιάκωβο Σαρηγιάννη, γενικό διευθυντή της Αναπτυξιακής Εταιρίας ΟΤΑ Ανατολικής Θεσσαλονίκης «Ανατολική Α.Ε.», ο οποίος στάθηκε στη μεγάλη σημασία ανάλογων πρωτοβουλιών και στις προσπάθειες που γίνονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Επίσης, με τον διευθυντή της Διεύθυνσης Αγροτικής

6 • Εύφορη Γη

Οικονομίας και Κτηνιατρικής Τριφυλίας Αντώνη Παρασκευόπουλο, ο οποίος στάθηκε στη σημασία της εφαρμογής καλών πρακτικών. Καθώς επίσης με τον Κωνσταντίνο Κόκκινο, αναφορικά με την ενασχόληση σήμερα των νέων με την ελαιοκαλλιέργεια και τη σημασία της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Να σημειωθεί πως η τελετή βράβευσης των «LIFE AWARDS 2019» έγινε το Μάιο στις Βρυξέλλες, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής εβδομάδας περιβάλλοντος «EU GREEN WEEK.

Η κλιματική αλλαγή έχει άμεση επίδραση στις ασθένειες της ελιάς ΑΎΞΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΊΑΣ ΚΑΙ ΒΡΟΧΟΠΤΏΣΕΩΝ ΑΛΛΆΖΟΥΝ ΤΑ ΔΕΔΟΜΈΝΑ

Η κλιματική αλλαγή έχει άμεση επίδραση στις ασθένειες της ελιάς. Αυτό προκύπτει από την ανάπτυξη του σχετικού θέματος από τον καθηγητή στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Επ. Παπλωματά. Όπως επισημαίνει, η αύξηση της θερμοκρασίας και της βροχόπτωσης θα μπορούσε να οδηγήσει και σε αύξηση ασθενειών που προσβάλλουν το φύλλωμα. Το κυκλοκόνιο είναι ένα από αυτά τα παθογόνα και οι προσβολές είναι πάρα πολύ χαρακτηριστικές κι ευνοούνται όταν υπάρχει πάρα πολλή υγρασία. Το καλοκαίρι δεν έχει καμία δράση, αλλά την άνοιξη και το φθινόπωρο, έχει μεγάλη δράση πάνω στην ελιά. Έγινε γνωστό από την Κέρκυρα, μια περιοχή που χαρακτηρίζεται από μεγάλη υγρασία και παρατηρούνται μεγάλα δέντρα με πλήρη αποφύλλωση. Η κερκόσπορα ακούστηκε πως εντοπίστηκε και κοντά στο κέντρο της Αθήνας. Ευνοείται υπερβο-

λικά από την υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία. Έχει αποδειχθεί πειραματικά, ότι τα παθογόνα της ανθράκωσης, ευνοούνται όταν αυξάνεται η φυλλική επιφάνεια του φυτού. Όπως εξηγεί ο καθηγητής, η ανθεκτικότητα των φυτών στα παθογόνα θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματική, διότι κάτω από συνθήκες κλιματικής αλλαγής θα μπορούσαν να εκμεταλλεύονται καλύτερα και τη διαθεσιμότητα του νερού και να έχουν καλύτερη θρεπτική κατάσταση. Η διάρκεια όμως αυτής της ανθεκτικότητας θα μπορούσε να απειληθεί από την αύξηση των κύκλων μόλυνσης του παθογόνου. Αναφέρθηκε ακόμα στη βερτισιλλίωση, ένα από τα σοβαρότερα παθογόνα της ελιάς, μίλησε για τα πειράματα και όπως είπε μεταξύ άλλων, «εκείνο το οποίο μας ενδιαφέρει είναι οι πιο έντονες και πιο ακραίες κλιματικές αλλαγές. Εχουμε δώσει 7 • Εύφορη Γη

μεγάλη σημασία στην αύξηση της θερμοκρασίας, στο φαινόμενο του θερμοκηπίου κι έχουμε παραβλέψει τη βροχόπτωση, η οποία στην περίπτωση των ασθενειών των φυτών φαίνεται να είναι πολύ πιο σοβαρός παράγοντας». Το γλοιοσπόριο εμφανίστηκε για πρώτη φορά να προσβάλλει τα άνθη της ελιάς το 2008 στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Το 2009 εμφανίστηκε στην Ισπανία και το 2015 δυστυχώς και στην Ελλάδα. «Εκείνο που δε γνωρίζαμε είναι πως προσβάλλονται τα άνθη και εκτός από αυτά που καταστρέφονται, μένουν λανθάνουσες μολύνσεις και το μικρόβιο κρύβεται μέσα στον καρπό. Παραμένει αδρανές μέχρι ο καρπός να λάβει ένα τέτοιο μέγεθος και σχήμα κατά τα τέλη του καλοκαιριού να εμφανιστούν μολύνσεις από το πουθενά» είπε ο καθηγητής και σημείωσε πως το παθογόνο ευνοείται από την ύπαρξη νερού ή υγρασίας στην ατμόσφαιρα. Πέρα από την ύπαρξη νέας φυλής, έχει προβληματίσει και μελετάται αν είναι πράγματι νέος ει-

8 • Εύφορη Γη

σβολέας ή αν υπήρχε ως ήσσονος σημασίας, μέχρι που οι καιρικές συνθήκες το ευνόησαν. Εμφανίστηκε να προσβάλλει τα άνθη σε Δυτική Ελλάδα, Πρέβεζα, Αιτωλοακαρνανία, Πελοπόννησο, Βόρεια Εύβοια και Ανατολικό Αιγαίο, Μυτιλήνη -πέρυσι βρέθηκε στη Νάξο και φέτος στην Πάρο. Το πρόβλημα επεκτείνεται και μένει να δούμε αν επεκτείνεται ή αν διαπιστώνεται λόγω της μεταβολής του κλίματος. Από τα μετεωρολογικά στοιχεία σταθμού της Μεσσηνίας διαπιστώνεται πως η μέση θερμοκρασία τα τελευταία 10 χρόνια αυξήθηκε και το 2018 σημειώθηκε η μεγαλύτερη θερμοκρασία. Το 2009 και το 2014 είχαμε τις περισσότερες βροχοπτώσεις της τελευταίας 10ετίας. Διαπιστώθηκε ακόμα ότι τον Σεπτέμβριο, τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο του 2018 η θερμοκρασία ήταν η μεγαλύτερη των τελευταίων 10 ετών, το ίδιο συνέβη και τον Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο. Να σημειωθεί πως το 2016 και το 2018 κατεγράφη η μεγαλύτερη καταστροφή από γλοιοσπόριο και πρωιμότητα της ελιάς. Τον Φεβρουάριο του 2018, έτος με μεγάλα προβλήματα, ήταν 3 φορές μεγαλύτερη η βροχόπτωση από το 2017. Επίσης το Μάιο και τον Ιούνιο παρατηρήθηκε αυξανόμενη τάση της βροχόπτωσης. Το 2018 τον Μάρτιο και τον Απρίλιο, σημειώθηκαν οι υψηλότερες θερμοκρασίες της 10ετίας. Η βροχή τον Μάιο και τον Ιούνιο σημείωσε από τις

υψηλότερες καταγραφές της 10ετίας, άρα υπήρξαν σημαντικές κλιματολογικές συνθήκες. Υπήρξε μετατόπιση της βροχής, καθώς κατεγράφη αρχές άνοιξης αντί για φθινόπωρο και χειμώνα. «Η κλιματική αλλαγή περιμένουμε να έχει διαφορετική επίδραση στις διάφορες ασθένειες μεταξύ ενός φυτού κι ενός παθογόνου, λόγω της αλληλεπίδρασης του φυτού και του μικροβίου σε κάθε τέτοιου είδους ασθένεια» σημειώνει ο καθηγητής. Σημείωσε δε πως επιπλέον ακόμα έχουμε πολύ βασικές ελλείψεις σχετικά με τις γνώσεις μας για τους κλιματικούς παράγοντες που θα επηρεάσουν τις ασθένειες. Η γνώση της αλληλεπίδρασης ενός τέτοιου παράγοντα που συνολικά θα επηρεάσει την εξέλιξη των ασθενειών, βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο καθώς είναι διασυνοριακά προβλήματα που πρέπει να μελετηθούν σε μεγάλο επίπεδο, μιας ηπείρου, π.χ. Νότια Ευρώπη.

9 • Εύφορη Γη

Αλτερναρίωση η νέα απειλή για την ελιά ΝΈΑ ΔΕΔΟΜΈΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΛΟΙΟΣΠΌΡΙΟ

«Δεν θεωρώ ότι το γλοιοσπόριο ήρθε πρόσφατα. Πρέπει να υπήρχε στην Ελλάδα, απλά τα τελευταία χρόνια η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει σε αυτή τη μεγάλη έξαρση» αναφέρει για το γλοιοσπόριο στην ελιά ο αναπληρωτής καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Δ. Τσιτσιγιάννης. Εκτιμά πως το γλοιοσπόριο πιθανότατα υπήρχε σε πάρα πολύ μικρούς πληθυσμούς, αλλά ευνοείται στην Ελλάδα από τις καιρικές συνθήκες, όπως πέρυσι που σημειώθηκαν πολύ μεγάλα ποσοστά βροχοπτώσεων, σε πολλές περιοχές της Δυτικής Ελλάδας, στη Μεσσηνία και τη Λακωνία. Ο κ. Τσιτσιγιάννης στην τοποθέτησή του στο πλαίσιο ενημέρωσης για τα “Αναδυόμενα Φυτοπαθολογικά προβλήματα στην Ελλάδα και τον κόσμο” στην Καλαμάτα, μίλησε με θέμα «Αναδυόμενες και νέες ασθένειες της ελιάς: Γλοιοσπόριο, Κερκόσπορα, Αλτερναρίωση - Αιτιολογία, επιδημιολογία και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση». Όσον αφορά στην αντιμετώπιση του γλοιοσπορίου, εξήγησε πως υπάρχουν κάποια σκευάσματα, αλλά δεν είναι ακριβώς γνωστή η επιδημιολογία της ασθένειας 10 • Εύφορη Γη

ακόμα στην Ελλάδα, οπότε είναι επιτακτική η ανάγκη έρευνας. Οι εταιρείες πάντως έδρασαν αρκετά γρήγορα κι έχουν ήδη εγκριθεί σκευάσματα στην καλλιέργεια της ελιάς. Όπως τονίζει ο καθηγητής, ψεκασμοί πρέπει να γίνονται πριν και μετά την άνθιση για την αντιμετώπιση του γλοιοσπορίου. Σημείωσε όμως πως δεν είναι όλες οι σήψεις της ελιάς από το γλοιοσπόριο. Γι’ αυτό πρέπει να εξετάζονται τα δείγματα σε εξειδικευμένο εργαστήριο, ώστε να γίνεται σωστή διάγνωση και να διαπιστώνεται αν πρόκειται για γλοιοσπόριο, κερκόσπορα, αλτερναρίωση, ή άλλο, ώστε να μη γίνονται άσκοποι ψεκασμοί, χωρίς να ξέρουμε την αιτία, ειδικά την περίοδο του φθινοπώρου. Οι έρευνες ωστόσο οδήγησαν και σε μια ακόμα ασθένεια της ελιάς,την αλτερναρίωση. Όπως λέει ο κ. Τσιτσιγιάννης, «η αλτερναρίωση προκαλεί σήψεις καρπών και νέκρωση οφθαλμών και αποτελεί ένα πάρα πολύ σοβαρό πρόβλημα και στη Δυτική Ελλάδα, να είμαστε σε εγρήγορση για το νέο παθογόνο για την ελιά, που το βρήκαμε σε παγκόσμιο επίπεδο».

Αναλύσεις φύλλων ελιάς κι εδάφους για καλύτερο αποτέλεσμα Την ανάγκη αναλύσεων στο φύλλωμα αλλά και στο έδαφος επισημαίνει ο ο δρ. Γ. Ψαρράς από τον ΕΛΓΟ Δήμητρα, αναφορικά με τη θρέψη και τη λίπανση της ελιάς. Ο κ. Ψαρράς εξήγησε πώς αντιμετωπίζονται τα προβλήματα θρέψης και πώς γίνεται η ορθολογική λίπανση της ελιάς μιλώντας σε ημερίδα για τα “Αναδυόμενα Φυτοπαθολογικά προβλήματα στην Ελλάδα και τον κόσμο” σε Μεσσήνιους παραγωγούς, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι «δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε σε αρχικό στάδιο -οπτικά τουλάχιστον- τα διάφορα προβλήματα κι επομένως δεν είναι αξιόπιστος τρόπος τα συμπτώματα για να προχωρήσουμε στη λίπανση». Όπως επίσης σημείωσε, «οι ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων μειώνουν σημαντικά την παραγωγή, αλλά σε αντίθεση με άλλες ασθένειες, σπάνια θα χάσουμε δέντρο από αυτές». Ωστόσο, επειδή η έλλειψη θρεπτικών στοιχείων δεν «χτυπά καμπανάκι», πολλές φορές εξελίσσεται χωρίς να λαμβάνουμε τα κατάλληλα μέτρα. Βέβαια, αντίθετα, υπάρχει η πιθανότητα να χαθούν δέντρα λόγω τοξικότητας. Όπως εξηγεί, όλα τα θρεπτικά στοιχεία είναι απαραίτητα

και όλα δυνητικά μπορούν να μας δημιουργήσουν πρόβλημα. Όταν μιλάμε για την ελιά, συνήθως τα προβλήματα αφορούν σε άζωτο, κάλλιο και βόριο και λιγότερο σε φώσφορο, ασβέστιο και μαγνήσιο -και μην ξεχνάμε κια τον ψευδάργυρο. Αναφορικά με τα διαθέσιμα εργαλεία διάγνωσης, αυτά είναι οι αναλύσεις εδάφους και φύλλων. Όπως εξηγεί, την εικόνα για το τι λείπει από το φυτό και μας δημιουργεί προβλήματα, την παίρνουμε από την ανάλυση των φύλλων της ελιάς. Πρέπει όμως να έχουμε τουλάχιστον κάποιες βασικές ιδιότητες και κάποια μακροστοιχεία –ιδίως ως προς το φώσφορο, κάλλιο- από το έδαφος, ώστε και να επιλέξουμε σωστά τον τύπο του λιπάσματος αλλά και να ερμηνεύσουμε καλύτερα το πρόβλημα, για να ακολουθήσουμε τον κατάλληλο τρόπο για τη λύση του προβλήματος. Όπως τονίζει, η φυλλοδιαγωστική είναι το πιο αξιόπιστο εργαλείο, ενώ αναφορικά με τη λίπανση, εξήγησε πως θα πρέπει να είναι κλαδεμένος ο ελαιώνας και να μην υπάρχουν διαβρώσεις για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Δίνοντας έναν γενικό μπούσουλα για τη λίπανση, σημείωσε πως για κάθε 50 κιλά παραγόμενου καρπού ελαιοδέντρου ας θεωρήσουμε πως έχουμε χάσει μισό κιλό άζωτο, μισό κιλό κάλλιο και 100 γραμ. φωσφόρου. Για τους τρόπους εφαρμογής είπε πως τον χειμώνα, στο έδαφος απλώνουμε το λίπασμα σε μεγαλύτερη επιφάνεια, ενώ σε περιοχές που έχουμε κλίση, εφαρμόζουμε στην επάνω μεριά. Ειδικά για το κάλλιο, σημείωσε πως θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τις δυνατότητες του αρδευτικού συστήματος το καλοκαίρι, ενώ για την υδρολίπανση ενδεικτικά ανέφερε πως πέτυχαν οι δοκιμές και υπάρχει ικανοποιητική θρεπτική κατάσταση, με δόση που περιέχει γύρω στα 4 κιλά καλλίου, αντί για 10 – 12 κιλά στο έδαφος. Η διαφυλλική εφαρμογή όμως, για στοιχεία όπως άζωτο και κάλλιο, δε μπορεί να καλύψει τις ανάγκες. Τόνισε δε πως οι ψεκασμοί αποδίδουν καλύτερα την άνοιξη, όταν τα φύλλα είναι νεαρά και όχι στρεσαρισμένα.

11 • Εύφορη Γη

Xylella fastidiosa

«Ένα βακτήριο με παρελθόν, παρόν και μακρύ μέλλον» «Η Xylella fastidiosa είναι ένα βακτήριο που έχει παρελθόν, έχει παρόν και -απ΄ό,τι φαίνεται- θα έχει και μεγάλο μέλλον», σύμφωνα με τον Δημήτριο Γκούμα, καθηγητή στο Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων της σχολής Τεχνολογίας Γεωπονίας και Τεχνολογίας Τροφίμων στην Κρήτη. Η Xylella fastidiosa ως μια αναδυόμενη απειλή για τον ελαιώνα της χώρας μας, αποτελεί ακόμα μια σημαντική ασθένεια της ελιάς, για την οποία η κλιματική αλλαγή αποτέλεσε την αφορμή να μάθουμε περισσότερα γι΄αυτήν. Όπως εξηγεί ο κ. Γκούμας, αναπτύσσεται μέσα στα αγγεία του φυτού, προκαλεί δυσλειτουργία στη διαχείριση και την τροφοδοσία του δέντρου με θρεπτικά στοιχεία. Μεταφέρεται με τα έντομα και λίγα από τα φυτοπαθογόνα βακτήρια έχουν αυτή την ικανότητα. Να σημειωθεί πως έχει μεγάλη ποικιλότητα και παραλλακτικότητα, ανάλογα με την περιοχή στην οποία εξαπλώνεται και το εύρος των ξενιστών που μπορεί να μολύνει. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο κ. Γκούμας, έχει διάφορα «ξαδερφάκια», τουλάχιστον 6 μέχρι σήμερα. Το συγκεκριμένο παθογόνο παρουσιάστηκε το 1880 σε μια καλλιέργεια αμπελιού και δυστυχώς και σήμερα δημιουργεί προβλήματα σε αμπελοκαλλιέργειες στην Καλιφόρνια. Η κλιματική αλλαγή και άλλοι παράγοντες οδήγησαν τους επιστήμονες να μάθουν περισσότερα γι΄αυτό γιατί όπως φαίνεται θα ασχοληθούν περισσότερο στο μέλλον. Η συνέχεια δόθηκε το 2013, όταν βρέθηκαν τα πρώτα άρρωστα φυτά στην περιοχή της Απουλίας της Ιταλίας. Μετά από αμφισβήτηση κάποιων χρόνων, σήμερα υπάρχει βεβαιότητα για τις συνέπειές 12 • Εύφορη Γη

της. Ανιχνεύτηκε σε περιοχές της Ιταλίας, έφτασε στην Τοσκάνη και το 2019 ανιχνεύτηκε σε φυτά λεβάντας στην Πορτογαλία. Αυτή τη στιγμή πάνω από 8.000 τ. χλμ. θεωρούνται μολυσμένα. Κατ΄έτος όμως εκτιμάται πως οι εστίες μόλυνσης αυξάνουν κατά 40.000 χιλιόμετρα. Υπάρχει ανησυχία γενικότερα στην Ιταλία, την Ισπανία και άλλες περιοχές, όπου έχουν παρουσιαστεί κρούσματα, αλλά και στην Ελλάδα, καθώς βασικός παράγοντας είναι το πολλαπλασιαστικό υλικό, άρα θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σε φυτοϋγειονομικά ελεγμένα φυτά, που εισάγουμε.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΣΤΟ… ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ

Μύκητας εξοντώνει το γλοιοσπόριο! Πειράματα σε τομάτες και δοκιμές σε ελαιόδεντρα Είναι πραγματικά εντυπωσιακά τα αποτελέσματα δοκιμών σε παραδοσιακές ποικιλίες, τόσο ως προς την αναβίωσή τους μέσα από σύγχρονους τρόπους καλλιέργειας, όσο και για τη συμβολή τους στην καταπολέμηση παθογόνων. Πειράματα σε τομάτα απέδειξαν ότι μύκητας μπορεί να εξοντώσει το γλοιοσπόριο και σύντομα αναμένονται πειράματα σε ελαιώνες. Ο δρ. Κώστας Δελής, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στη γενετική και βιοτεχνολογία φυτών, ασχολείται με τις παραδοσιακές ποικιλίες με την ομάδα του, όπως με τη χοντροκατσαρή τομάτα στη Μεσσηνία, η οποία έχει ήδη εγγραφεί στον εθνικό κατάλογο ποικιλιών. Αναμένεται μάλιστα σύντομα, με διατηρητή το πρώην ΤΕΙ, νυν Πανεπιστήμιο, να διατίθεται και στην παραγωγή. Όπως εξήγησε ο κ. Δελής, μιλώντας σε εκδήλωση του Κέντρου Αγροδιατροφικής Επιχειρηματικότητας Μεσσηνίας «ως επιστήμονες μας ενδιαφέρει πολύ το γενετικό υλικό, γιατί είναι ουσιαστικά ένα ρεζερβουάρ που μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε πράσινη βιοτεχνολογία. Δεύτερος λόγος είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν αυτές οι τομάτες και όλες οι παραδοσιακές ποικιλίες που έχουν χαθεί από την εντατική καλλιέργεια και φυσικά το κόστος

αγοράς του πολλαπλασιαστικού υλικού για τους παραγωγούς». Οι παραδοσιακές καλλιέργειες εγκαταλείφθηκαν χωρίς ουσιαστικά να γίνει κάποια έρευνα για τα υβρίδια που ήρθαν στην αγορά. Αυτό αποτελεί για τους βελτιωτές, ένα πάρα πολύ πολύτιμο κεντρικό υλικό, καθώς αυτό το γενετικό υλικό είναι και η βάση για το υλικό των υβριδίων, όπως εξηγεί ο καθηγητής. Αυτή η αντικατάσταση έφερε ουσιαστικά απώλεια οργανοληπτικών χαρακτηριστικών, που έφεραν οι παραδοσιακές ποικιλίες, επισημαίνει. Η έρευνα ωστόσο οδήγησε σε σημαντικά αποτελέσματα. Το 2017 δημοσιεύθηκαν αποτελέσματα σχετικά με το άρωμα της τομάτας, πράγμα που οδήγησε στην αποδοχή πως έχει χαθεί αυτό το άρωμα, αφού ο στόχος ήταν τελείως διαφορετικός. Ένα άλλο ζήτημα έχει να κάνει με το ότι μπορούμε να κρατάμε σπόρους από τις παραδοσιακές ποικι-

λίες, με μεγάλο όφελος ως προς το κόστος. Τα υβρίδια, βέβαια, δίνουν πάρα πολύ μεγάλη σοδειά, ενώ έχουν ομοιογενή παραγωγή, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία μπορεί να επαναλαμβάνονται και υπάρχει η δυνατότητα να βελτιωθούν κάποια χαρακτηριστικά, όπως η μετασυλλεκτική ζωή. Στα θετικά των παραδοσιακών ποικιλιών είναι μεταξύ άλλων και η διατηρησιμότητα των σπόρων, όπως και η προσαρμοστικότητά τους έναντι των καταπονήσεων που αντιμετωπίζουν στην περιοχή που καλλιεργούνται και είναι εξοικειωμένοι οι καλλιεργητές. Όσον αφορά στην χοντροκατσαρή, η πρώτη καταγραφή που έχει εντοπιστεί, σύμφωνα με τον κ. Δελή, είναι του 1982. Η εν λόγω ποικιλία έχει πολύ μεγάλους καρπούς, αποφεύγεται η καλλιέργειά της σε θερμοκήπιο γενικά, αλλά στην περίπτωση της ομάδας του κ. Δελή, έγινε - και μάλιστα με 13 • Εύφορη Γη

εξαιρετικά χαρακτηριστικά κι εξαιρετικά οργανοληπτικά. «Αρχικά εμείς αναζητήσαμε εάν αυτή η ποικιλία έχει αποδοτικότητα σε εντατική καλλιέργεια, όπως στην υδροπονία» ανέφερε συμπληρωματικά, επιβεβαιώνοντας τα εξαιρετικά αποτελέσματα. Μεταξύ των όσων ακόμα ανέφερε, ήταν και η απομόνωση βακτηρίων, μόνο από την τομάτα. Όπως είπε μεταξύ άλλων, «πήραμε τους πιο ισχυρούς παθογόνους μύκητες, μεταξύ των οποίων και το γλοιοσπόριο, το 2016. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα αλληλεπίδρασης του γλοιοσπορίου και συγκεκριμένου μύκητα. Ο μύκητας έμπαινε μέσα στο γλοιοσπόριο και το σκότωνε. Τα πειράματα που θα ακολουθήσουν τον Σεπτέμβριο, είναι τι παρεμπόδιση μπορεί να γίνει στα ελαιόδεντρα, με τη διασπορά αυτού του μύκητα. Όσο για τους επόμενους στόχους, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου έχει αρκετές παραδοσιακές ποικιλίες με εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον για τα οργανολη-

14 • Εύφορη Γη

πτικά τους χαρακτηριστικά, πέρα από τη χοντροκατσαρή, και την τομάτα «καρδιά του βοδιού» και άλλες. Ειδικά για την χοντροκατσαρή να σημειωθεί πως έχει καταγραφεί κι έχει μπει στον εθνικό κατάλογο εδώ και 2 χρόνια. Έχει δοθεί στην τράπεζα γενετικού υλικού στη Θεσσαλονίκη και τώρα αναμένεται τους επόμενους μήνες, Σεπτέμβριο – Οκτώβριο να εκδοθεί το ΦΕΚ που θα δώσει τη δυνατότητα να εμπορεύεται, με διατηρητή το εν λόγω πανεπιστήμιο και να γίνει η σποροπαραγωγή της για την Πελοπόννησο». Επόμενα βήματα, σύμφωνα με τον καθηγητή, μπορούν να είναι μια συστηματική σποροπαραγωγή ιδανικά με τα στελέχη τα βακτηριακά που έχουν απομονωθεί αλλά και σποροπαραγωγή για απαιτητικούς παραγωγούς που θα παίρνουν φυτά ήδη εμβολιασμένα με ενδοφυτικά βακτήρια και μύκητες, τα οποία θα προστατεύονται έναντι ασθενειών, τα οποία αφενός θα είναι πιστοποιημένα και θα απαιτούν λιγότερα φυτοφάρμακα μέσα στο χρόνο.

Προκλήσεις και ευκαιρίες για μια νέα οικονομία υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής

Οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται για μια νέα οικονομία, υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής, καθώς επίσης προτάσεις προώθησης της καινοτομίας για βιώσιμη ανάπτυξη, αποτέλεσαν τον πυρήνα σεμιναρίου στην Ακαδημία Αθηνών, από το Περιβαλλοντικό Παρατηρητήριο Navarino Environmental Observatory (ΝΕΟ) και την πρεσβεία της Σουηδίας. Δόθηκε έμφαση στις ευκαιρίες που απορρέουν από τις κλιματικά έξυπνες επενδύσεις που οδηγούν την αναμόρφωση της Ευρώπης τον 21ο αιώνα. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των φυσικών πόρων για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης και ο ρόλος της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων για την κλιματική μετάβαση παγκοσμίως, τονίστηκαν κατά τη διάρκεια των ομιλιών. Με την ανεξέλεγκτη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού παράλληλα με την απρόβλεπτη κλιματική αλλαγή, είναι σαφές ότι τώρα είναι η στιγμή να επικεντρωθούμε στις ευκαιρίες της νέας οικονομίας του κλίματος και να εντείνουμε τις προσπάθειες για πολιτική πρωτοβουλία και προσέλκυση επενδύσεων. Το θέμα του σεμιναρίου ήταν «Προκλήσεις και Ευκαιρίες για μια Νέα Οικονομία υπό το πρίσμα της Κλιματικής Αλλαγής: Προώθηση της καινοτομίας για Βιώσιμη Ανάπτυξη». Ετέθη υπό την αιγίδα της Προ16 • Εύφορη Γη

εδρίας της Δημοκρατίας και τις εργασίες τίμησαν με την παρουσία τους ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος και η πριγκίπισσα Βικτώρια της Σουηδίας. Παρέστησαν επίσης ο τέως αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος, η πρέσβης της Σουηδίας Charlotte Sammelin και άλλοι. «Η δραστηριότητα αυτή, που ήταν έμπνευση του αειμνήστου Βασίλη Κωνσταντακόπουλου, συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία από τον Αχιλλέα Κωνσταντακόπουλο και τους συνεργάτες του» τόνισε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Αντώνης Κουνάδης. Ο πρόεδρος της ΤΕΜΕΣ Α.Ε. Αχιλλέας Κωνσταντακόπουλος από την πλευρά του ανέφερε: «Η συνεχής στήριξη στο ΝΕΟ επαληθεύει την πεποίθησή μας ότι οι επενδύσεις για τον βιώσιμο τουρισμό είναι μέρος της λύσης για ένα καλύτερο μέλλον». Η πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης κ.

Astrid Soderbegh Widding, τόνισε χαρακτηριστικά: «Το Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης φιλοξενεί μια σειρά από ερευνητικούς σταθμούς, με βορειότερο αυτό της Tarfala στην Αρκτική και νοτιότερο το ΝΕΟ, στη Μεσσηνία. Το κλίμα, η θάλασσα και το περιβάλλον γύρω από την Βαλτική και την Μεσόγειο αποτελούν το πεδίο έρευνάς μας. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι η

διεθνής ερευνητική συνεργασία είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου να κατανοήσουμε την ατζέντα 2030 και τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης. Πιστεύουμε επίσης ότι τοπική και διεθνής συνεργασία πρέπει να πάνε χέρι-χέρι, και η Ευρώπη, από Βορρά προς Νότο, πρέπει να ενώσει τις δυνάμεις της στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων που σχετίζονται με θέματα του κλίματος και του περιβάλλοντος». Το Bolin Centre for Climate Research του Πανεπιστη-

μίου της Στοκχόλμης είναι ένα πρωτοποριακό Ινστιτούτο στο πεδίο του κλίματος και της περιβαλλοντικής έρευνας. Το Κέντρο Επιπτώσεων του Περιβάλλοντος στην Υγεία του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών διεξάγει πρωτοποριακές έρευνες τις τελευταίες δεκαετίες, σχετικά με το όζον, τις επιδράσεις της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα και την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο.

17 • Εύφορη Γη

«Κλειδί» οι Ομάδες Παραγωγών

Κιλκίς: 4,5 τόνους επιτραπέζιο σταφύλι/στρέμμα για εξαγωγή

Εξαιρετική ποιότητα, πάρα πολύ μεγάλη οψιμότητα και καλές αγορές με ικανοποιητικές τιμές κατάφεραν μέσα σε λίγο χρόνο τα μέλη της ομάδας παραγωγών «Μακεδονικοί Αμπελώνες». Τόλμησαν και καλλιέργησαν μια ποικιλία που ούτε οι ίδιοι δεν ήξεραν, αλλά κατάφεραν να κερδίσουν καταναλωτές στο εξωτερικό. Πρόκειται για την επιτραπέζια ποικιλία Crimson την οποία τα 18 μέλη της ομάδας που συστάθηκε το 2015, καλλιεργούν σε συνολικά 500 στρέμματα. Η έδρα της ομάδας είναι στο Κιλκίς και τα αποτελέσματα έρχονται μόνο και μόνο από την παραγωγή τους, με δεδομένη τη μη ύπαρξη επιδοτήσεων. Η παραγωγή τους με την εφαρμογή γεωργίας ακριβείας, φτάνει στους 4,5 τόνους το στρέμμα, αν εξαιρέσει κανείς την περυσινή χρονιά, η οποία δεν ήταν καλή. Το μέλος της Ομάδας Παραγωγών Σταφυλιού Crimson, Γεώργιος Παπαδόπουλος μιλώντας στην Καλαμάτα, σε ημερίδα του Κέντρου Αγροδιατροφικής Επιχειρηματικότητας Μεσσηνίας (ΚΑΕΜ)τόνισε: «Είχαμε την τύχη να ανταμώσουν οι δρόμοι μας με την Αμερικανική Γεωργική Σχολή. Μας βοήθησαν απίστευτα για να εφαρμόσουμε γεωργία ακριβείας και το κάνουμε αρκετά καλά. Εκσυγχρονίσαμε την παραγωγή μας, 18 • Εύφορη Γη

αποκτώντας καλλιέργεια με επιστημονικές αισθήσεις». Και όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει, νωρίτερα δεν είχαν τη δυνατότητα να ξέρουν τι γίνεται στο έδαφος που καλλιεργούν. Η τεχνολογία τούς έδειξε τι γίνεται κάτω από τη ρίζα, όπως και στα φύλλα του φυτού, ενώ οι μετεωρολογικοί σταθμοί που εγκαταστάθηκαν, τους βοηθούν να γνωρίζουν με σιγουριά τι καιρό θα κάνει και πότε. «Πετύχαμε πάρα πολύ καλή ποιότητα, η οποία μας βοήθησε να βγούμε στις αγορές χωρίς να φοβόμαστε» επεσήμανε και στάθηκε στα δυο «όπλα» της ομάδας, που είναι η εξαιρετική ποιότητα και πάρα πολύ μεγάλη οψιμότητα. Για παράδειγμα πέρυσι έκοβαν σταφύλια έως τις 7 Νοεμβρίου και αν δεν περίμεναν χιόνια, θα έκοβαν κι ένα μήνα μετά. «Καταφέραμε να προσελκύσουμε αγορές χωρίς να κάνουμε μεγάλες προσπάθειες. Ασχοληθήκαμε όμως με

το προϊόν μας. Ασχοληθήκαμε επιστημονικά και προσελκύσαμε μεγάλες αγορές. Ήρθαν σε επαφή μαζί μας μεγάλες αλυσίδες». Να σημειωθεί πως το εν λόγω προϊόν απευθύνεται σε ξένες αγορές -θεωρείται ακριβό για την ελληνικήκαι όπως φαίνεται τα μέλη της ομάδας ομονοούν στην πώληση και την τιμή, αφού αποφάσισαν -σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο- πως όλη η παραγωγή, στο 100%, θα περνάει μέσα από την ομάδα και όλοι θα διαπραγματεύονται μέσα από αυτήν, επειδή όλα τα χτήματα καλλιεργούνται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, είναι σκεπασμένα και γίνεται εκπαίδευση του προσωπικού. Επίσης, σχεδιάζουν να κάνουν ακόμα σημαντικά βήματα στο μέλλον, όπως το να… συνοδεύει το προϊόν τους ολόκληρη η πορεία του από το χωράφι μέχρι τον καταναλωτή, με κάθε απαραίτητη πληροφορία. Επιπλέον, αν και μοιάζει λίγο από… ταινία, αλλά δεν το θεωρούν ακατόρθωτο, ελπίζουν να καταφέρουν να έχουν στοιχεία για τον καταναλωτή που απολαμβάνει τα σταφύλια τους, πράγμα που εκτιμούν πως θα δώσει υπεραξία στο προϊόν τους.

19 • Εύφορη Γη

Οργάνωση κι εκπαίδευση για βιώσιμη αγροτική παραγωγή «Η παραγωγή που δεν οργανώνεται κινδυνεύει να μην έχει τύχη» παρατηρεί, αναφερόμενος στις ομάδες παραγωγών ο πρόεδρος του «Νηλέα», με έδρα τη Χώρα Μεσσηνίας, Γιώργος Κόκκινος. Είναι μια ομάδα που ξεκίνησε και συνεχίζει με το σκεπτικό της ολοκληρωμένης διαχείρισης. Ο ίδιος έχει διαπιστώσει τις δυνατότητες που υπάρχουν μέσα από την οργάνωση αλλά και τις συνέπειες που δημιουργεί το μεγάλο έλλειμμα στην εκπαίδευση, αναφορικά με την οργάνωση της καλλιέργειας και τα ολοκληρωμένα συστήματα παραγωγής, ελλείψεις από τους παραγωγούς μέχρι τους γεωπόνους. «Η έλλειψη αγροτικών σχολών παραμένει σημαντική, παρά το γεγονός πως η γεωργία παίρνει άλλα χαρακτηριστικά, καθώς οι εξελίξεις τρέχουν με ασύλληπτους ρυθμούς, ενώ

οι νέοι μαθαίνοντας από τους παλιούς οδηγούνται στη λάθος κατεύθυνση». Αυτό σχολίασε μεταξύ άλλων ο κ. Κόκκινος αναφερόμενος στις ομάδες παραγωγών, τονίζοντας την ανάγκη για βασική και διά βίου εκπαίδευση αγροτών και κτηνοτρόφων, στις βασικές μορφές οργάνωσης. Όπως σημειώνει, με αφορμή ημερίδα του Κέντρου Αγροδιατροφικής Επιχειρηματικότητας Μεσσηνίας, το έλλειμμα της εκπαίδευσης δημιούργησε πολλά προβλήματα. Δε γίνεται διοίκηση επιχειρήσεων χωρίς στοιχειώδεις γνώσεις. Μίλησε για την ανάγκη συνεργασιών, και δημιουργίας υποχρεωτικών αγροτικών σχολών για την ελληνική γεωργία, αφού όπως είπε χαρακτηριστικά «έτσι όπως τρέχει ο ανταγωνισμός, η κατάσταση δε νομίζω ότι θα πάει μακριά».

ΡΟΔΙ

Ανάγκη για συστράτευση των παραγωγών Νέους τρόπους πρέπει να βρουν οι καλλιεργητές ροδιού να προσελκύσουν το ενδιαφέρον της αγοράς, καθώς τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι όπως τα περίμεναν. Τα καλλιεργητικά προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι καλλιεργητές, όπως για παράδειγμα το σκίσιμο του καρπού, έχουν βρει τις λύσεις τους μέσα από την εμπειρία που έχει αποκτηθεί, όπως μάλιστα επισημαίνει και ο διευθυντής της ΔΑΟΚ Τριφυλίας Αντώνης Παρασκευόπουλος, αναφερόμενος στις καλλιέργειες της ευρύτερης περιοχής. Παραμένει όμως κύριος προβληματισμός η προώθηση του προϊόντος, λόγω των μικρών αποδόσεων και της χαμηλής ζήτησης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έτσι, το ελληνικό ρόδι, δεν έχει κατακτήσει τη θέση που του αξίζει, παρόλο που θεωρείται ακόμα για πολλές πε-

20 • Εύφορη Γη

ριοχές, μια πολλά υποσχόμενη εναλλακτική καλλιέργεια. Όλη αυτή η πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί, οδηγεί συμπερασματικά στην ανάγκη οι καλλιεργητές να οργανωθούν σε ομάδες, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη, γνώση κι εμπειρία, που θα τους οδηγήσει με αξιώσεις σε κάθε υφιστάμενη η νέα αγορά.

Εργαστήριο Γεωργικής Εντομολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου ΤΜΉΜΑ ΓΕΩΠΟΝΊΑΣ - ΣΧΟΛΉ ΓΕΩΠΟΝΊΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΉΣ Δρ Γεώργιος Ι. Σταθάς Καθηγητής Γεωργικής Εντομολογίας

Το προσωπικό του Εργαστηρίου Γεωργικής Εντομολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, του τμήματος Γεωπονίας, της Σχολής Γεωπονίας και Διατροφής δραστηριοποιείται στη διδασκαλία και την έρευνα των θεμάτων φυτοπροστασίας που αφορούν στην αντιμετώπιση των εντομολογικών εχθρών των καλλιεργειών. Η διδασκαλία αφορά στα μαθή-

ματα «Γεωργική Εντομολογία και Ζωολογία» που διδάσκεται στο 3ο εξάμηνο σπουδών, «Ζωικοί Εχθροί Ανθοκηπευτικών» που διδάσκεται στο 6ο εξάμηνο και «Ειδική Εντομολογία Οπωροκηπευτικών και Φυτών Μεγάλης Καλλιέργειας» που διδάσκεται στο 7ο εξάμηνο. Η διδασκαλία των μαθημάτων αυτών περιλαμβάνει το θεωρητικό μέρος που γίνεται στις αίθουσες διδασκαλίας και το εργαστηριακό μέρος που γίνεται στο εργαστήριο, το εντομοτροφείο, τα θερμοκήπια και το αγρόκτημα του Ιδρύματος. Διδασκαλία των μαθημάτων γίνεται και σε συνεργασία με καθηγητές από το εξωτερικό στο πλαίσιο του προ-

γράμματος Erasmus, με ανταλλαγή καθηγητών και φοιτητών από Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Η επιστημονική γνώση που παρέχεται κατά τη διδασκαλία των παραπάνω μαθημάτων εμπλουτίζεται και επικαιροποιείται με νέα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία προκύπτουν αφενός από τα αποτελέσματα των ερευνητικών εργασιών που γίνονται στο Εργαστήριο, και αφετέρου από αποτελέσματα ερευνητικών εργασιών που δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά ή ανακοινώνονται σε εντομολογικά συνέδρια. Η έρευνα που γίνεται στο Εργαστήριο Εντομολογίας εκπονείται από το επιστημονικό προσωπικό του 21 • Εύφορη Γη

Εργαστηρίου και τους φοιτητές με τη βοήθεια του Ειδικού Τεχνικού Προσωπικού, με πειράματα που διεξάγονται υπό ελεγχόμενες συνθήκες στο εργαστήριο, στο ύπαιθρο, καθώς και σε συνθήκες ημι-υπαίθρου σε εντομολογικούς κλωβούς εκτεθειμένους σε φυσικές συνθήκες. Ο εξοπλισμός του εργαστηρίου διαθέτει θαλάμους ελεγχομένων συνθηκών για την εκτροφή εντόμων στο εντομοτροφείο, επωαστικούς θαλάμους (incubators), χώρους ανάπτυξης φυτών ξενιστών για την εκτροφή εντόμων, στερεοσκόπια, μικροσκόπια, εντομολογικές συλλογές, κ.α. Η έρευνα σε θέματα γεωργικής εντομολογίας γίνεται και σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες οι οποίοι εργάζονται σε Ερευνητικά Ιδρύματα και Πανεπιστήμια της χώρας μας και του εξωτερικού, όπως της Ιταλίας, Ουγγαρίας, Γεωργίας, Τουρκίας, Ισραήλ. κ.α. Τα θέματα που ερευνώνται αφορούν σε μελέτες της βιολογίας και της οικολογίας των επιβλαβών εντόμων των καλλιεργειών και της δράσης των φυσικών εχθρών τους, στο πλαίσιο εφαρμογής μεθόδων βιολογικής καταπολέμησης. Κατά τις εργασίες αυτές, έντομα τα οποία έχουν βρεθεί κατά καιρούς στη Μεσση22 • Εύφορη Γη

νία, καταγράφονται για πρώτη φορά στη χώρα μας και ορισμένα από αυτά για πρώτη φορά στη Ευρώπη. Μελετάται η σπουδαιότητά τους ως εχθροί των καλλιεργειών και αξιολογείται η δυνατότητα των φυσικών εχθρών τους να περιορίσουν τους πληθυσμούς τους. Οι φυσικοί εχθροί είναι κυρίως ωφέλιμα έντομα αρπακτικά ή παρασιτοειδή, τα οποία τρέφονται με τα επιβλαβή αυτά είδη. Τέτοια ωφέλιμα έντομα εκτρέφονται μαζικά στο Εργαστήριο, μελετώνται τα βιολογικά χαρακτηριστικά τους και εν συνεχεία εξαπολύονται στη φύση για την αντιμετώπιση εντομολογικών εχθρών των καλλιεργειών στην Ελλάδα, αλλά αποστέλλονται και σε άλλες χώρες. Η αντιμετώπιση των επιβλαβών εντόμων γίνεται με την εφαρμογή διαφόρων μεθόδων, όπως είναι η χημική μέθοδος, οι βιοτεχνικές μέθοδοι, οι βιοτεχνολογικές μέθοδοι, η εφαρμογή καλλιεργητικών μέτρων, η λήψη νομοθετικών μέτρων, ή ο συνδυασμός περισσοτέρων της μιας από τις παραπάνω μεθόδους, ο οποίος εντάσσεται στη λογική της εφαρμογής Συνδυασμένης ή Ολοκληρωμένης Καταπολέμησης των επιβλαβών εντόμων. Μεταξύ των μεθόδων αυτών, η βιολογική

καταπολέμηση αποτελεί το σημαντικότερο ερευνητικό αντικείμενο του Εργαστηρίου Εντομολογίας του ΤΕΙ Πελοποννήσου. Η βιολογική καταπολέμηση περιλαμβάνει τη φυσική βιολογική καταπολέμηση, η οποία είναι αυτή που επιτελείται στη φύση χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση, την κλασική βιολογική καταπολέμηση, η οποία γίνεται με την εισαγωγή μετά από μεταφορά εξωτικών ειδών ωφελίμων εντόμων από άλλες χώρες και τη διαχείριση, η οποία αφορά στην ενίσχυση ή διαφύλαξη των υπαρχόντων πληθυσμών ωφελίμων εντόμων σε μια περιοχή, με την ανθρώπινη παρέμβαση. Το Εργαστήριο Εντομολογίας του ΤΕΙ Πελοποννήσου δραστηριοποιείται και στους τρεις πιο πάνω άξονες της βιολογικής καταπολέμησης, με την καταγραφή των υπαρχόντων ωφελίμων ειδών στην περιοχή της Μεσσηνίας και άλλων περιοχών, την ανταλλαγή ωφελίμων ειδών εντόμων με άλλες χώρες και την ενίσχυση των πληθυσμών των ωφελίμων εντόμων της Μεσσηνίας με μαζικές εξαπολύσεις αρπακτικών εντόμων της Οικογένειας Coccinellidae σε καλλιέργειες προσβεβλημένες από κοκκοειδή έντομα και αφίδες. Τα αποτελέσματα των ερευνητικών

αυτών εργασιών δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά, ή ανακοινώνονται σε διεθνή εντομολογικά συνέδρια, συμβάλλοντας στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης διεθνώς, στην προσέλκυση επιστημόνων για συνεργασία από άλλες χώρες οι οποίοι ερευνούν παρόμοια θέματα και στην προβολή του Ιδρύματος. Εκτός όμως από τις ανωτέρω πειραματικές δράσεις, το Εργαστήριο Γεωργικής Εντομολογίας οργανώνει επιστημονικές ημερίδες και σεμινάρια στο χώρο του ΤΕΙ για την ενημέρωση των γεωπόνων, των παραγωγών και των πολιτών της Μεσσηνίας σε ενδιαφέροντα εντομολογικά θέματα, όπως: «Αναδυόμενοι κίνδυνοι για τις καλλιέργειες και τη φυσική βλάστηση στη Μεσσηνία και στη χώρα γενικότερα», «Συμβιώνοντας με τα κουνούπια. Αντιμετώπιση και Δημόσια Υγεία», «Εντομολογικοί εχθροί της ελιάς: Προβλήματα – Αντιμετώπιση» και «Advancing work safety for pest control workers», σε συνεργασία με άλλους επιστημονικούς φορείς όπως το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και την Εντομολογική Εταιρεία Ελλάδος. Επίσης, στο πλαίσιο

των δραστηριοτήτων σε θέματα Βιολογικής καταπολέμησης, οργανώθηκε κατά το παρελθόν σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Βιολογικής Καταπολέμησης (I.O.B.C.:International Organization of Biological Control), το Διεθνές Συνέδριο «Integrated Protection of Olive

Crops», Kalamata, Greece, May 11-14, 2015. Η ενημέρωση του κοινού γίνεται επίσης με συνεντεύξεις και εκτεταμένη αρθρογραφία σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η μελέτη της ωφέλιμης και επιβλαβούς εντομοπανίδας δεν γίνεται μόνο σε καλλιέργειες της Μεσσηνίας, αλλά μελετώνται και τα επιβλαβή και ωφέλιμα έντομα σε κοινόχρηστους χώρους και πάρκα της Καλαμάτας, ώστε να διερευνηθεί η δυνατότητα αντιμετώπισης εντομολογικών προσβολών των καλλωπιστικών φυτών στο αστικό και περιαστικό πράσινο με φυσικές μεθόδους, για την αποφυγή χρήσης τοξικών για τον άνθρωπο εντομοκτόνων ουσιών. Παρόμοιες δράσεις γίνονται και στον Ταΰγετο, με σκοπό την μελέτη μεθόδων προστασίας της ελάτης από εντομολογικές προσβολές.

23 • Εύφορη Γη

Οι κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν και τη μελισσοκομία

Επόμενο βήμα τα μελισσοκομικά πάρκα

Η μελισσοκομία αποτελεί μια δραστηριότητα που συμβάλλει στο περιβάλλον και παράλληλα προσφέρει απασχόληση σε μεγάλη μερίδα ερασιτεχνών και επαγγελματιών. Με αφορμή την τελευταία ανθοκομική διοργάνωση στην Καλαμάτα, η οποία ήταν αφιερωμένη στα μελισσοκομικά φυτά, ο πρόεδρος του Συλλόγου Μελισσοκόμων Μεσσηνίας, Λακωνίας, Αρκαδίας. Γιώργος Λάγιος, αναφέρθηκε μιλώντας στην «Εύφορη Γη» πως ένα από τα κύρια προβλήματα που απασχολούν τον κλάδο είναι το κλίμα που έχει αλλάξει σημαντικά και οι καιρικές συνθήκες που μεταβάλλονται συνεχώς. Επισήμανε πως φέτος λόγω της κρύας άνοιξης που είχαμε, η απόδοση δεν ήταν αρκετά καλή. Ο Γιάννης Λιοντήρης, διευθυντής των Γεωτεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Καλαμάτας, μίλησε για σοβαρό περιβαλλοντικό ζήτημα λόγω της μείωσης των μελισσοσμηνών. Ένα πρόβλημα που απασχολεί διεθνώς τον κλάδο. Ο ίδιος τόνισε επίσης ότι επόμενος στόχος είναι να δημιουργηθεί μια κινηματική δράση ενημέρωσης, στη Μεσσηνία αλλά και γενικότερα στην Πελοπόννησο, για τους κινδύνους αυτούς. Μείζον πρόβλημα -είπε- αποτελεί η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων 24 • Εύφορη Γη

αλλά και η ακτινοβολία από τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας, που πιθανόν επηρεάζουν τις μέλισσες. Με όλα αυτά, ανάγκη υπάρχει πλέον για την εγκατάσταση και ίδρυση ενός μελισσοκομικού πάρκου στα όρια του νομού ή ακόμα και στους γειτονικούς νομούς, ώστε να είναι θωρακισμένα τα μελισσοσμήνη και να προστατεύονται. Το θέμα φαίνεται ν’ αντιμετωπίζουν θετικά και οι εμπλεκόμενοι φορείς όπως και οι τοπικές αρχές. Ωστόσο, ο κ. Λάγιος συμπλήρωσε πως ακόμα στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει κάτι παρόμοιο, αλλά γενικά υπάρχει θέληση και στόχος να προστατευθούν οι μέλισσες. Ο συγκεκριμένος χώρος, το μελισσοκομικό πάρκο, θα απευθύνεται σε επαγγελματίες μελισσοκόμους αλλά και για τους ερασιτέχνες, ενώ θα υπάρχει και χώρος ενημέρωσης επισκεπτών. Εκτιμώμενος χρόνος είναι το φετινό καλοκαίρι ώστε να αρχίσουν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες. Τέλος μίλησε και για την κινηματική δράση “Σώστε τις μέλισσες” που στόχο έχει να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο και όπως φαίνεται από τις πρώτες απόπειρες ενημέρωσης έχει απήχηση στον κόσμο.

Άδειες αλιευτικού τουρισμού και στην Ελλάδα Οι ψαράδες γίνονται... ξεναγοί

Αύξηση σημειώνουν τους τελευταίους μήνες οι άδειες αλιευτικού τουρισμού στην Ελλάδα, μια νέα πραγματικότητα, η οποία σταδιακά αποκτά το κοινό της. Πρόκειται για μία πρωτότυπη ιδέα, που ξεκίνησε το 2012 και υλοποιήθηκε το 2015 με το νέο νομοσχέδιο που βγήκε από το υπουργείο Τουρισμού. Ο συνδυασμός της προβολής της ομορφιάς της θάλασσας και του επαγγελματικού ψαρέματος, με βοηθό το Διαδίκτυο, είναι ο καλύτερος τρόπος για να οδηγηθούμε σε ένα ταξίδι γνώσεων, γεύσεων, εμπειριών, στο οποίο μόνο οι άνθρωποι της θάλασσας μπορούν να μας ξεναγήσουν. Η αρχική σκέψη για τη δημιουργία αλιευτικού τουρισμού στην Ελλάδα ήρθε από το εξωτερικό και από το πώς σε άλλες χώρες έχουν αξιοποιηθεί τα αλιευτικά σκάφη στο κομμάτι του τουρισμού, χαρίζοντας μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες και έξτρα έσοδα στους αλιείς. Ο Γιώργος Λουρδής ίδρυσε την πλατφόρμα www. fishingtrips.gr,, η οποία σήμερα μετρά 150 επαγγελματίες ψαράδες με άδειες αλιευτικού τουρισμού.

Οι νικητές γευσιγνωσίας ελαιολάδου Με επιτυχία και σημαντική συμμετοχή, από Έλληνες και ξένους γευσιγνώστες, πραγματοποιήθηκε στην Καλαμάτα ο πρώτος Εθνικός Διαγωνισμός Ομάδων Γευσιγνωστών Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιολάδου. Ο διαγωνισμός έγινε στο ΤΕΙ Πελοπονήσου, στις εγκαταστάσεις του Εργαστηρίου Γευσιγνωσίας Ελαιολάδου Καλαμάτας, που διοργάνωσε τον διαγωνισμό σε συνεργασία με τον διεθνή οργανισμό International Extra Virgin Olive Oil Savantes. Οι δύο πρώτες ομάδες θα συμμετάσχουν στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Ομάδων Γευσιγνωστών Ελαιολάδου, που θα γίνει τον Οκτώβριο στην Ισπανία. Τα εισιτήρια για τις νικήτριες ομάδες θα προσφέρει το Επιμελητήριο Μεσσηνίας. Στο διαγωνισμό συμμετείχαν γευσιγνώστες και γευσιγνώστριες σε ομάδες των τριών ατόμων, ενώ υπήρξαν και συμμετοχές εκτός διαγωνιστικής διαδικασίας, από την Τουρκία και τη Σουηδία. Οι δύο πρώτες νικήτριες ομάδες που αναδείχθηκαν είναι: Α. Νίκος Πολυχρονόπουλος - Γιάννης Αγγελής - Παύλος Παναγιωτόπουλος (72 βαθμοί). Β. Λυκούργος Πολυχρονόπουλος - Εφη Ζωντανού Τάκης Δημητρακόπουλος (65 βαθμοί). Ακόμα, βεβαιώσεις ότι γίνονται μέλη του καταλόγου 26 • Εύφορη Γη

International Extra Virgin Olive Oil Savantes πήραν οι γευσιγνώστες Κωνσταντίνος Τσορώνης, Νίκος Πολυχρονόπουλος, Τάκης Δημητρακόπουλος και Ελένη Δεδούση. Στον διαγωνισμό έλαβαν μέρος συνολικά 50 γευσιγνώστες και γευσιγνώστριες. Στην Τεχνική Επιτροπή του διαγωνισμού συμμετείχαν οι επικεφαλής ομάδων των τριών εργαστηρίων της Ελλάδας που είναι αναγνωρισμένα από το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου για τη γευσιγνωστική ανάλυση του παρθένου ελαιολάδου, α) η χημικός Αλίκη Γαλή προϊσταμένη στο Τμήμα Χημικών Αναλύσεων και επικεφαλής της Ομάδας Γευσιγνωσίας Ελαιολάδου στο υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης, β) η Εφη Χριστοπούλου επικεφαλής του Εργαστηρίου Οργανοληπτικών Δοκιμών ΣΕΒΙΤΕΛ και χημικός εμπειρογνώμονας της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου, καθώς και γ) ο Βασίλης Δημόπουλος επικεφαλής του Εργαστηρίου Γευσιγνωσίας Ελαιολάδου Καλαμάτας, o Simon Field, Ιδρυτής και Διευθυντής του International Extra Virgin Olive Oil Savantes και η Ιωάννα Μηλιώνη, Υπεύθυνη Ποιότητας & Επικοινωνίας - Εργαστήριο Γευσιγνωσίας Ελαιολάδου Καλαμάτας.

Ελληνικό σουσάμι ψημένο σε ξυλόφουρνο & αλεσμένο σε πετρόμυλο

Το ταχίνι, που το γευόμαστε με κάθε τύπο χαλβά, το αλείφουμε σε ψωμί, το βρίσκουμε αναμεμειγμένο με μέλι, κακάο, ή σκέτο, έχει ήδη μπει στα περισσότερα σπίτια και διαρκώς κατακτά όλο και περισσότερο έδαφος στο συνταγολόγιο της ελληνικής γαστρονομίας. Η «Εύφορη Γη» μάς συστήνει τον Κώστα Τσίρνα, ο οποίος διατηρεί οικοτεχνία στον Έβρο, και καλλιεργεί το δικό του σουσάμι. Μας μίλησε για τις εκτάσεις 140 στρεμμάτων που καλλιεργεί, για τη μεταποίηση και την παρασκευή του «εβρίτικου παραδοσιακού ταχινιού». Παρακολουθήσαμε και σας μεταφέρουμε βήμαβήμα τη διαδικασία παρασκευής, στις εγκαταστάσεις της οικογενειακής μονάδας του Κώστα Τσίρνα, στο Ελληνοχώρι Έβρου. Το σουσάμι του Κώστα Τσίρνα ψήνεται σε ξυλόφουρνο, ενώ αξίζει να σημειωθεί, πως αλέθεται σε παραδοσιακό πετρόμυλο, αφού αυτά τα δυο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαδικασίας είναι που απογειώνουν τη γεύση του προϊόντος. Πώς φτάνει το ταχίνι στο σπίτι μας Το σουσάμι, λοιπόν, βυθίζεται σε νερό και στη συνέχεια συνθλίβεται, προκειμένου να διαχωριστούν οι πυρήνες από το πίτουρο. Στη συνέχεια, οι σπόροι εμποτίζονται σε θαλασσινό νερό, ώστε να βυθιστεί ο φλοιός. Οι πυρήνες που επιπλέουν, συλλέγονται από την επιφάνεια για να ψηθούν στον ξυλόφουρνο και στη συνέχεια, να αλεστούν στον παραδοσιακό πετρόμυλο, παράγοντας μια ελαιώδη πάστα, η οποία συσκευάζεται και φτάνει στα ράφια των καταστημάτων και στο τραπέζι μας. Το ταχίνι του Κώστα Τσίρνα, αν και παράγεται σε περιορισμένη ποσότητα, διανέμεται σε όλη την Ελλάδα. Επίσης, έχει ανοίξει και ο δρόμος της εξαγωγής, για την Αυστραλία και την Αμερική.

27 • Εύφορη Γη

28 • Εύφορη Γη