ΓΕΥΣΕΙΣ ΕΟΡΤΩΝ

ΓΙΟΡΤΈΣ ΜΕ ΠΑΡΆΔΟΣΗ ΚΑΙ ΓΕΎΣΕΙΣ ΆΛΛΗΣ ΕΠΟΧΉΣ!

ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ένωση Ποντίων Ν. Μαγνησίας Κρητική Αδελφότητα Βόλου «Το Αρκάδι»

ΠολιτιστικόςΕξωραϊστικός Σύλλογος Τρικερίου

Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «ΙΩΝΕΣ» Σύλλογος Θρακών Βόλου

Σύλλογος Ζαγοριανών Βόλου

Σύλλογος Σοφαδιτών Μαγνησίας

Καλές γιορτές! ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2025 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ

1

2

3

4

5

EDITORIAL

ΓΙΟΡΤΈΣ ΜΕ ΠΑΡΆΔΟΣΗ ΚΑΙ ΓΕΎΣΕΙΣ… ΆΛΛΗΣ ΕΠΟΧΉΣ! ΓΡΆΦΕΙ Ο ΗΛΊΑΣ ΚΟΥΤΣΕΡΉΣ

Χριστούγεννα… παράδοση… γεύσεις… Ένα τρίπτυχο, που από μόνο του σε βάζει σε σκέψεις και θύμησες, που αν συνδυαστούν μεταξύ τους, θεωρώ πως το αποτέλεσμα είναι μαγικό! Πάντα σκεφτόμουν, όταν οι εορταστικές συζητήσεις περιστρέφονταν γύρω απ΄τα φαγητά και τα γλυκά, πόσο μπορεί να διαιωνιστεί μια συνταγή, αυτούσια, πρωτότυπη, χωρίς προσμίξεις στην πορεία και την αυτονόητη σε κάποιες περιπτώσεις, εναλλαγή παρόμοιων υλικών δημιουργίας, που βασίζεται ασφαλώς, στην μαεστρία και το ταπεραμέντο και της κάθε νοικοκυράς… Αναρωτιόμουν για κάποιες πρωτότυπες συνταγές, που πέρασαν από χέρια σε χέρια και από γενιά σε γενιά, απ΄την προγιαγιά, στη γιαγιά και από εκεί στην κόρη και ακολούθως στην εγγόνα, που θα ήθελε να φτιάξει το φαγητό ή το γλυκό των παππούδων της! Οι εποχές θα μου πείτε αλλάζουν, τα χρόνια περνάνε, οι ιδέες «φρεσκάρονται» και εκ των πραγμάτων, έστω και εάν η «κεντρική φιλοσοφία» διατηρείται, κάποια στοιχεία, που συνθέτουν ακόμη και τις συνταγές μαγειρικής, δεν μπορεί να είναι τα ίδια… Είναι όμως ένα βασικό συστατικό και αυτό, που μας «κρατά δεμένους», με την παράδοση, τα ήθη, τα έθιμα και όλα όσα προσπαθούμε να διατηρήσουμε και να μεταδώσουμε στις επόμενες γενιές, για να μείνουν στο διάβα των χρόνων, όσο το δυνατόν, περισσότερα αυτούσια στοιχεία. Ευτυχώς, που σ΄αυτό το πλαίσιο, δραστηριοποιούνται με επιτυχία μάλιστα, άνθρωποι που στελεχώνουν συλλόγους, οι οποίοι έχουν σχέση με την παράδοση, την ιστορία και τον πολιτισμό. Προσπαθούν να φέρουν απ΄το χθες, στο σήμερα και να διατηρηθεί μετέπειτα στο «αύριο», οτιδήποτε, μας φέρνει μνήμες απ΄το παρελθόν. Παρελθόν, το οποίο μπορεί να ήταν δύσκολο, όπως πάντα λένε οι γηραιότεροι, αλλά και… όμορφο, όπως μας διαβεβαιώνουν. Ο καθένας βέβαια για τους δικούς του λόγους, ακόμη και εάν στα κάλαντα κέρδιζαν μόνο ευχές, άντε και κανένα γλύκισμα, εάν ήταν οι «καλαντάδες» τυχεροί, να τραγουδήσουν την ώρα της δημιουργίας των γλυκών του σπιτιού που επισκέπτονταν! Σκεπτόμενοι λοιπόν, να συμβάλουμε και εμείς, στη διατήρηση κάποιων έστω στοιχείων της παράδοσής μας, «εγκαινιάζουμε» τις «Γεύσεις Εορτών», ως έναν «δίαυλο επικοινωνίας» και μετάδοσης των γνώσεων απ΄το παρελθόν, στο σήμερα… Συνοδοιπόροι σε αυτό, οι εκπρόσωποι των συλλόγων, που όπως σας περιέγραφα νωρίτερα, είναι αυτοί, που μέσα από δράσεις, εκδηλώσεις, παρουσίες, καταφέρνουν τα μέγιστα. Κάποιοι, καταγόμενοι από σημεία της Μαγνησίας, διαμένοντας ωστόσο πλέον στην πόλη, οπότε και η σύνδεσή τους είναι περιορισμένη με το …χωριό τους και κάποιοι άλλοι, εθνικοτοπικοί σύλλογοι, από άλλες γεωγραφικές περιοχές, που έστω και εάν ζουν χιλιόμετρα μακριά, παλεύουν για τη διατήρηση, προβολή και διάδοση της δικής τους τοπικής παράδοσης. Έτσι λοιπόν, στις φετινές «Γεύσεις Εορτών», μας παρουσιάζονται… σχετικά με την ιστορία ίδρυσης των συλλόγων τους, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους, αλλά ασφαλώς και τις συνταγές τους για αλμυρές και γλυκές γεύσεις, καλώντας όλους μας να τις δοκιμάσουμε, η Ένωση Ποντίων Ν. Μαγνησίας, η Κρητική Αδελφότητα Βόλου «Το Αρκάδι», η Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «ΙΩΝΕΣ», ο Σύλλογος Θρακών Βόλου, ο Σύλλογος Σοφαδιτών Μαγνησίας και απ΄τους εντός του νομού, προερχόμενους, ο Πολιτιστικός -Εξωραϊστικός Σύλλογος Τρικερίου και ο Σύλλογος Ζαγοριανών Βόλου.

Καλές γιορτές λοιπόν, τιμώντας την Παράδοση!

6

7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

22

10

Ένωση Ποντίων Ν. Μαγνησίας

Κρητική Αδελφότητα Βόλου «Το Αρκάδι»

48

34

Σύλλογος Θρακών Βόλου

Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «ΙΩΝΕΣ»

58

68

Πολιτιστικός - Εξωραϊστικός Σύλλογος Τρικερίου

Σύλλογος Σοφαδιτών Μαγνησίας

ΓΕΥΣΕΙΣ ΕΟΡΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

IΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ AΡΧΙΜΗΔΗΣ ΚΑΡΕΚΛΙΔΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΔΟΣΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΕΚΛΙΔΟΥ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2025

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΗΛΙΑΣ ΚΟΥΤΣΕΡΗΣ

ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ MARKETING ΝΑΝΣΥ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

80

Ιάσονος 77 - Κ. Καρτάλη Βόλος Τ: 2420 85531 - 4

Σύλλογος Ζαγοριανών Βόλου

*Το φωτογραφικό υλικό που αξιοποιήθηκε, προέρχεται απ΄το αρχείο του κάθε Συλλόγου και δόθηκε προς χρήση, απ΄το αντίστοιχο Δ.Σ. με την άδειά του. Η δημοσίευση φωτογραφιών όπου απεικονίζονται και παιδιά σε εκδηλώσεις, έγινε επίσης, με την σύμφωνη γνώμη και την άδεια των συμμετεχόντων και του Συλλόγου.

8

9

10

ΈΝΑ ΟΛΟΖΏΝΤΑΝΟ ΚΎΤΤΑΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉΣ ΖΩΉΣ ΤΗΣ ΜΑΓΝΗΣΊΑΣ Η ΈΝΩΣΗ ΠΟΝΤΊΩΝ ΝΟΜΟΎ ΜΑΓΝΗΣΊΑΣ, ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ…

11

ΠΟΝΤΟΣ

Η ΈΝΩΣΗ ΠΟΝΤΊΩΝ ΝΟΜΟΎ ΜΑΓΝΗΣΊΑΣ ΙΔΡΎΘΗΚΕ ΤΟ 1958 ΜΕ ΣΚΟΠΌ ΤΗΝ ΔΙΆΣΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΩΝ ΗΘΏΝ, ΕΘΊΜΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΌΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ ΤΟΥ ΠΌΝΤΟΥ.

Η

Ένωση Ποντίων νομού Μαγνησίας ιδρύθηκε το έτος 1958 με σκοπό την διάσωση και διάδοση των ηθών, εθίμων και παραδόσεων των Ελλήνων του Πόντου. Διαθέτει ιδιόκτητη Στέγη, δανειστική βιβλιοθήκη, χορευτικά τμήματα ενηλίκων, εφήβων και παίδων, καθώς και τμήματα εκμάθησης Ποντιακών χορών, τμήματα εκμάθησης της Ποντιακής διαλέκτου, όμως η αιχμή του δόρατος της Πολιτιστικής της δράσης από την ίδρυσή της, αποτελεί το θεατρικό τμήμα που ανεβάζει παραστάσεις στην Ποντιακή διάλεκτο.

ΟΛΟΖΩΝΤΑΝΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Αποτελεί ένα ολοζώντανο κύτταρο της Πολιτιστικής ζωής του νομού Μαγνησίας και όχι μόνο, διοργανώνοντας Πολυθεματικές εκθέσεις για την Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού, πολυήμερα Φεστιβάλ Ποντιακού θεάτρου, αφιερώματα σε κορυφαίους ποιητές, συνθέτες και τραγουδιστές όπως π.χ. Κ. Π. Καβάφη, Μ. Θεοδωράκη, Στ. Καζαντζίδη και πολυάριθμες φιλανθρωπικές δράσεις σε συνεργασία με τον Δήμο Βόλου και την Μητρόπολη.

12

Το Δ.Σ. της Ένωσης

13

ΠΟΝΤΟΣ

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Είναι μέλος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος και εργάζεται με πάθος για την επίτευξη των δύο μεγάλων στόχων του οργανωμένου Ποντιακού χώρου που είναι 1) Η διάσωση της Ποντιακής διαλέκτου και 2) Η διεθνής αναγνώριση της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού.

ΤΟ Δ.Σ. Η σύνθεση του παρόντος Δ.Σ έχει ως εξής: Πρόεδρος: Κων/νος Περκουλίδης, Αντ/δρος: Κορίνα Ιωαννίδου, Γραμματέας: Πόπη Τσουχνικά, Ταμίας: Αλέξης Στυλίδας, Μέλη: Ηλίας Παπαδόπουλος, Νίκος Θεοδωρίδης και Δημήτρης Ιωαννίδης.

14

15

ΠΟΝΤΟΣ

ΧΡΙΣΤΌΣ ’ΓΕΝΝΈΘΕΝ ΧΑΡΆΝ ’Σ ΣΟΝ ΚΌΣΜΟΝ!

Ήθη και έθιμα Δωδεκαημέρου των Ποντίων

Ο

Χειμώνας που σε διάφορα µέρη του Πόντου λέγεται ο Χειµός ή Χειµωγκός περιλαμβάνει τους μήνες Δεκέµβριο = Χριστιαννάρτς, Ιανουάριο = Καλαντάρτς , Φεβρουάριο = Κούντουρο. Στον Πόντο ο χειμώνας ήταν πολύ βαρύς, σταματούσαν οι εξωτερικές δουλειές, γύριζαν οι ξενιτεμένοι. Τα βράδια συνήθως τα περνούσαν σε σπίτια, κάνοντας τα νυχτέρια ή βεγγέρες, που στον Πόντο λεγόντουσαν Παρακάθια. Μα πιο πολύ περίμεναν τα Καλαντόφωτα για να κάνουν τα διάφορα μυστήρια, βαφτίσια, αρραβώνες, γάµους και άλλες γιορτές, γιατί τότε ήταν όλοι µαζεμένοι στο χωριό και ερχόντουσαν οι ξενιτεμένοι. Καλαντόφωτα οι πρόγονοι µας έλεγαν τις γιορτές από τα Χριστούγεννα μέχρι την ημέρα των Φώτων, ή και Δωδεκαήμερο. Με μεγάλη χαρά θα ετοιμαζόντουσαν να δεχτούν τη γέννηση του Θεανθρώπου. Την Παραμονή των Χριστουγέννων σταματούσαν κάθε εξωτερική δουλειά και θα συμπλήρωναν τις ετοιμασίες για τη μεγάλη γιορτή.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Χριστός ’γεννέθεν χαράν ’ς σον κόσμον, χα καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα. Χα καλόν παιδίν οψέ ’γεννέθεν, οψέ ’γεννέθεν, ουρανοστάθεν. Τον εγέννεσεν η Παναγία, τον ενέστεσεν (Αϊ Παρθένος-δις). Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν κι εκατήβεν ’ς σο σταυροδρόμιν Έρπαξαν Ατον οι χίλ’ Εβραίοι, οι χίλ’ Εβραίοι και μύριοι Εβραίοι. Ας ακρεντικά κι ας σην καρδίαν αίμαν έσταξεν, χολή ’κ’ εφάνθεν. Ούμπαν έσταξεν, και μύρος έτον, μύρος έτον και μυρωδία. Εμυρίστεν ατο ο κόσμος όλεν, για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα. Συ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα. Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρα και θημίζ’νε τον νοικοκύρην, Νοικοκύρη μ’ και βασιλέα. Δέβα ’ς σο ταρέζ’ κι έλα ’ς σην πόρταν, δος μας ούβας και λεφτοκάρα Κι αν αν’εις μας, χαράν ’ς σην πόρτα σ’. (Καλά Χριστούγεννα και εις έτη πολλά και πάντα και του χρόνου) Τη µέρα αυτή θα έβαζαν στο τζάκι το Χριστό κουρ’, που ήταν αλλού από µηλιά αλλού από αχλαδιά, αυτό ήταν ένα κούτσουρο κοµµένο ειδικά για τα Χριστούγεννα και θα άναβε στο τζάκι συνέχεια και τις τρεις µέρες των Χριστουγέννων, που τις έλεγαν, τα Χριστουήµερα. Την Παραμονή το απόγευμα τα παιδιά θα έλεγαν τα κάλαντα και οι νοικοκύρηδες θα τα φίλευαν µε διάφορα καλούδια (δώρα). Τα χαράματα θα χτύπαγε η καμπάνα και θα πήγαιναν όλοι στην εκκλησία. Η απόλυση γινότανε µε την ανατολή του ήλιου και η ημέρα ήταν αφιερωμένη στους ανθρώπους του σπιτιού, στην οικογένεια. Όσο για το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, στον Πόντο και μάλιστα στην Αργυρούπολη και στα περίχωρα της, αλλά και αλλού, από την Παραμονή των Χριστουγέννων κρεμούσαν στο εικονοστάσι σταυρωτά κλαδιά φουντουκιάς ή καρυδιάς ή µόνο καρπούς. Αλλού το δέντρο ήταν από πεύκο ή έλατο και το στόλιζαν εκτός από νωπούς καρπούς και µε κλαδάκια ελιάς στα φύλλα της οποίας σφήνωναν «λεφτοκάρια» = φουντούκια. Αλλού έβαζαν «τσιµσίρ» = πυξάρι. Και ερχόταν ο Ιανουάριος = Καλαντάρτς, θα έκαναν πάλι τις ίδιες ετοιμασίες, όπως την Παραμονή των Χρι-

«ΚΑΛΑΝΤΌΦΩΤΑ» ΛΈΓΟΝΤΑΝ ΌΛΕΣ ΟΙ ΓΙΟΡΤΈΣ ΑΠΌ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΎΓΕΝΝΑ ΜΈΧΡΙ ΤΗΝ ΗΜΈΡΑ ΤΩΝ ΦΏΤΩΝ

16

στουγέννων. Στο τζάκι τώρα θα έβαζαν ένα κούτσουρο, ειδικά κομµένο γι’ αυτή τη µέρα, που το έλεγαν το Καλαντοκούρ’ που ήταν ή από μηλιά ή αχλαδιά (ανάλογα µε το χωριό).

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου Πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου Αρχή μήλον έν’ κι αρχή κυδών έν’ Κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον Εμυρίστεν ατο ο κόσμος όλεν Για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα – καλέ μ’ αφέντα Έρθαν καλά παιδία ’ς σην πόρταν – και ξαν ’ς σην πόρτα σ’ Άψον το κερί σ’ κι έλα ’ς σην πόρτα σ’ Χα μηλόπα, χα ξερά τζιρόπα – ξερά τζιρόπα Χα ξερά, μαύρα κοκκυμελόπα – κοκκυμελόπα Χρόνια πολλά, πάντα και του χρόνου! Τον Γενάρη γινόντουσαν οι περισσότεροι γάµοι, γιατί τότε γύριζαν οι νέοι από την ξενιτιά και παράγγελναν στις αγαπημένες τους να τους περιμένουν, Καλαντάρτς και νέον’ έτος / κόρ’ θα παίρωσε οφέτος. Και τώρα όπως και τα Χριστούγεννα τα παιδιά θα γύριζαν στα σπίτια και θα έλεγαν τα κάλαντα. (Τα κάλαντα τα έλεγαν και οι μεγάλοι, αλλά τα έσοδα τα έδιναν για τη λειτουργία των Σχολείων). Σε μερικά χωριά την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά καβαλώντας κλαδιά από μηλιά, έμπαιναν θριαμβευτικά στο σπίτι φωνάζοντας: «Χριστούγεννα και κάλαντα και Φώτα και καλός καιρός και καλοχρονία και καλοκαρπία και να ζουν ο πατέρας και η μητέρα και όλοι οι σπιτιανοί» και ο νοικοκύρης τους έδινε φιλοδώρημα. Αλλού ευχόντουσαν στο νοικοκύρη να αποκτήσει αρσενικά παιδιά και θηλυκά μοσχάρια. Στην Τραπεζούντα τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα κρατώντας πολύχρωμα φανάρια, τα συμβολικά «Αρχήµηνιά, κι αρχή χρονιά, κι αρχή καλός µας χρόνος». Σε άλλα µέρη την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς ο αρχηγός της οικογένειας, άντρας ή γυναίκα «εκαλαντίαζεν τ’ οσπίτ’» σκορπίζοντας δηλαδή διάφορους καρπούς µέσα στο σπίτι και λέγοντας «Άµον το ρούζ’ νε αούτα τα καλά, αετσ’ πα να ρούζ’νε απέ’ σ’ οσπίτ’ ν’ εµουν τ΄ευλοϊας και τα καλοσύνας». Επίσης γυναίκες πήγαιναν δώρα στη βρύση του χωριού ή στο ποτάµι για να πάρουν το καλαντόνερο. Πήγαιναν και γύριζαν αµίλητες και µε αυτό ράντιζαν το σπίτι και έπιναν και λίγο, για να έρθει η ευλογία στο σπίτι. Την παραµονή το βράδυ της Πρωτοχρονιάς στα σπίτια ήταν συγκεντρωµένα όλα τα µέλη της οικογένειας ή και συγγενικά ή και φιλικά πρόσωπα. Το τραπέζι το έστρωνε η νύφη, κι αν δεν υπήρχε, η πρωτοκόρη και ο αρχηγός της οικογένειας έδινε φιλοδώρημα.

ΤΟ ΚΑΛΑΝΤΌΝΕΡΟΝ Καλαντόνερον ονομαζόταν το πρώτο νερό που έπαιρναν τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από την βρύση, την πηγή ή το πηγάδι από όπου προμηθεύονταν το πόσιμο νερό. Της λήψης του καλαντόνερου προηγούνταν το καλαντίασμαν της βρύσης. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα τοποθετούσαν κοντά ‘ς σο πεγάδ’ (βρύση) διάφορα δώρα όπως ξηρούς καρπούς (λεφτοκάρα, καρύδα, σύκα) στάρι, γλυκά, μήλα, κυδώνια, κ.λ.π. λέγοντας την ευχή: Κάλαντα και καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Αυτός που έπαιρνε το νερό, μέχρι να το πάει στο σπίτι δεν κοιτούσε πίσω του ούτε μιλούσε σε κανέναν. Έπινε όλη η οικογένεια από λίγο και ράντιζαν το σπίτι, την αυλή, τις αποθήκες, τα ζώα, τα χωράφια κ.λ.π. Τα μεσάνυχτα ο αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε καρύδια, αλλού φουντούκια και ρίχνοντας στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού έλεγε: «Ευτυχισμένο το Νέο Έτος! Εδέβεν η κακοχρονία και έρθεν η καλοχρονία». Στη συνέχεια έκοβε την πίτα που είχε µέσα ένα νόµισµα, αφού τη σταύρωνε τρεις φορές µε το μαχαίρι, το πρώτο κοµµάτι το αφιέρωνε στον πολιούχο Άγιο της ενορίας και το έβαζε στο εικονοστάσι. Αλλού έλεγαν: «Κάλαντα καλός καιρός, τα πάντα και του χρόνου». Το τραπέζι μετά το δείπνο έπρεπε να μείνει «Γουρεµένον» δηλαδή στρωμένο «ίδια να έλθουν να τρων απ΄ εμάς καλλίον που είναι» δηλαδή οι μάγισσες για να µη βλάψουν το σπίτι. Σε άλλα μέρη έβαζαν στη στέγη του σπιτιού ένα δίσκο µε φαγητά για να φάνε οι «µάισσες» «οι απ’ εμάς καλοί». Την 1η Ιανουαρίου όπως και την 1η Σεπτεµβρίου δεν επιτρεπόταν σε κανένα η είσοδος στο σπίτι, προτού µπει ο παπάς για να κάνει αγιασμό. Αυτές τις µέρες δεν έδιναν φωτιά έξω από το σπίτι, τα κορίτσια ψαλλίδιζαν τις άκρες των μαλλιών τους για να αυξηθούν περισσότερο. Ακόμη πίστευαν ότι την Πρωτοχρονιά δεν έπρεπε κανείς να κλαίει, γιατί θα έκλαιγε όλη τη χρονιά.

17

ΠΟΝΤΟΣ

Ένα άλλο έθιμο, που ήταν πολύ αγαπητό στον Πόντο, συνδεδεμένο µε το Δωδεκαήµερο και ιδιαίτερα την Πρωτοχρονιά, ήταν «οι Μωµόγεροι». Τα Μωµογέρια άρχιζαν την Πρωτοχρονιά και παρατείνονταν περιοδικώς µέχρι των Απόκρεων. Στη διάρκεια του Δωδεκαηµέρου εκτός από τους Μωμόγερους εμφανίζονταν και τα Πιζήαλα δηλαδή οι καλικάτζαροι.

ΤΑ ΠΊΖΗΛΑ (ΚΑΛΙΚΆΝΤΖΑΡΟΙ) Όπως σε όλα τα μέρη της Ελλάδας έτσι και στον Πόντο πίστευαν, ότι το Δωδεκαήμερο (Από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα) βγαίνουν τα πίζηλα (οι καλικάντζαροι) και ενοχλούν τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα ενοχλούσαν τα παιδιά και ιδίως τα αβάπτιστα, τις λεχώνες, τις νεόνυμφες και γενικά αδύναμα άτομα. Προκαλούσαν ζημιές στα πράγματα του σπιτιού, στα ζώα και στους αγρούς. Για να προστατευθούν απέφευγαν να κάνουν νυχτερινές δουλειές έξω από το σπίτι και να πετάξουν νερά έξω το βράδυ. Επίσης για να μην πλησιάζουν έλεγαν ψιθυριστά διάφορες προσευχές. Τα πίζηλα εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα Χριστούγεννα. Ανάλογα με την περιοχή ονομάζονται και πίζουλα, πίζελα και πιζήαλα.

ΦΏΤΑ ή ΘΕΟΦΆΝΕΙΑ Τα Φώτα ή Θεοφάνεια ήταν και είναι μια από τις πιο λαμπρές γιορτές της χριστιανοσύνης. Με τη γιορτή αυτή κλείνει το Δωδεκαήμερο. Έτσι στον Πόντο, όταν επρόκειτο να δηλώσουν κάποιοι γνωστά πράγματα, τους απαντούσαν. “Σ’ έμπαν είν’ τα κάλαντα και σ’ έξ’ τα Φώτα”, δηλ. στην είσοδο του Γενάρη είναι η Πρωτοχρονιά και στις έξι τα Θεοφάνεια. Η λέξη Φώτα παράγεται από το ουσιαστικό φως και δηλώνει την γιορτή των Θεοφανείων. Η γενική τη Φωτός χρησιμοποιείται σαν επίρρημα και σημαίνει κατά την γιορτή των φώτων. Στις Αμισό, Ινέπολη, Οινόη (Ούνγια) και στα Σούρμενα λέγανε το Φώτισμα, στις Κερασούντα, Κοτύωρα (Ορντού), Σάντα και στην Τραπεζούντακαι λέγανε το Φώτιγμαν και στη Χαλδία το Φώτιμαν. Όλες οι λέξεις είχαν τις σημασίες: λάμψη, βάπτισμα, αγιασμός με το νερό που αγιάσθηκε. Η λέξη “τα φώτα” σήμαινε τη βάφτιση του Χριστού, το φώτισμαν και σήμαινε: το φώτισμα και το ράντισμα με αγιασμό. Η λέξη «φωτίσα» σήμαινε τα βαφτίσια. Στις 5 του Γενάρη παραμονή των φώτων γινόταν ο αγιασμός των υδάτων μόνο μέσα στην εκκλησία και πάνω σε μια εξέδρα στολισμένη με κλαδιά. Κατόπιν ο παπάς γυρνούσε στα σπίτια και τ’ αγνίαζε με την αγιαστούρα του, ψάλλοντας το τροπάριο “Εν Ιορδάνη…”, ενώ οι πιστοί έριχναν κέρματα “απές σο παρχάτσ’”, που κρατούσε ένας μικρός, που συνόδευε τον παπά. Στον Πόντο έλεγαν σχετικά ότι αυτή την μέρα στον Ιορδάνη ποταμό, άνοιξε ο ουρανός και το Άγιο Φως κατέβηκε σαν πουλί πάνω από το Χριστό: “Σον Ιορδανοπόταμον ο ουρανόν ενοί(γ)εν Και τ’ Αεφώς άμον πουλίν σον Χριστόν εκατήβεν” Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα των ποντιακών Φώτων ήταν το μνημόσυνο των νεκρών που γινόταν την Παραμονή της γιορτής των Θεοφανίων. Σε κάθε σπίτι άναβαν τόσα κεριά, όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας που είχαν εκδημήσει, και ένα για εκείνον το ξένο που δεν είχε κανέναν σ’ αυτόν τον κόσμο. Για να μην ξεχνούν οι νεότεροι το χρέος τους στους παλιότερους, έγκαιρα τους μάθαιναν ένα τετράστιχο με τις βασικές επιθυμίες των τεθνεώτων: Τα Φώτα θέλω το κερί μ’ και Των Ψυχών κοκκία (κόλυβα) και την Μεγάλ’ Παρασκευήν έναν μαντήλιν δάκρυα! Τα Θεοφάνεια με τον μεγάλο αγιασμό ράντιζαν τα σπαρτά. Στη Σάντα, που την αποτελούσαν επτά ενορίες γι’ αυτό και ονομαζόταν και «Επτάκοσμος» τα Θεοφάνια, η πρωτότοκος κόρη ζύμωνε την «Αλυκόν πίταν» από καλαμποκίσιο αλεύρι, κομμάτια της οποίας οι ανύπαντρες έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι για να δουν ποιον θα παντρευτούν. Τα ήθη αυτά και τα έθιμα των Ελλήνων του Πόντου, τ α παρατήρησαν και τα μελέτησαν πολλοί επιστήμονες, αποδεικνύοντας έτσι τη συνέχεια της παράδοσης από τα παλιά χρόνια στο Βυζάντιο και από το Βυζάντιο στον Πόντο. Οι Έλληνες του Πόντου διασκέδαζαν λοιπόν διατηρώντας τα πανάρχαια ήθη και έθιμα των προγόνων µας, που πίστευαν ότι «Βίος ανεόρταστος, µακρά οδός απανδόκευτος». Δηλαδή ζωή χωρίς γιορτές είναι μεγάλος δρόμος χωρίς πανδοχείο.

18

Ποντιακή γαστρονομία κατά το δωδεκαήμερο Τσιριχτά (Λουκουμάδες) Συνταγή για 4-6 άτομα

Υλικά: 500 γρ. αλεύρι, 1 σακουλάκι ξηρή μαγιά, αλάτι, νερό, 2 αυγά Για το σερβίρισμα: ζάχαρη με κανέλα ή μέλι με καρύδια Εκτέλεση: Σε ένα σκεύος ρίχνουμε το αλεύρι, την μαγιά ( διαλυμένη σε λίγο νερό ), λίγο αλάτι και το ανάλογο νερό και κάνουμε μια αραιή ζύμη σαν χυλό. Σκεπάζουμε το σκεύος και αφήνουμε την ζύμη να σταθεί μια ώρα περίπου και να φουσκώσει. Μόλις φουσκώσει, σε ένα βαθύ σκεύος και με αρκετό λάδι και με ένα κουταλάκι παίρνουμε μικρή ποσότητα, σαν μικρές μπαλίτσες, από τον χυλό μας και την τηγανίζουμε στο καυτό λάδι. Αφού τηγανίσουμε όλα τα τσιριχτά, πριν τα σερβίρουμε, τα πασπαλίζουμε με ζάχαρη και κανέλα ή μέλι και καρύδια.

Σαρμάδες με μαύρα λάχανα Συνταγή για 4-6 άτομα

Υλικά: 1+1/2 κιλό φύλλα από μαύρα λάχανα, 1 φλυτζάνι ρύζι γλασσέ, 4 κρεμμύδια τριμμένα, 2 κουταλιές μαϊντανό ψιλοκομμένο, αλάτι - μαύρο ή κόκκινο πιπέρι, 2 κουταλιές σάλτσα ντομάτας προαιρετικά, 1/2 φλιτζάνι λάδι+ 4κουταλιες για το μείγμα Εκτέλεση: Ζεματίζουμε τα λαχανόφυλλα για πέντε λεπτά σε βραστό νερό και τα στραγγίζουμε στο σουρωτήρι. Κατόπιν σε ένα σκεύος βάζουμε τον κιμά, το ρύζι, το αλάτι, το πιπέρι, τα κρεμμύδια, τον μαϊντανό, 4 κουταλιές λάδι και την σάλτσα (προαιρετικά) και ζυμώνουμε όλα τα υλικά. Κατόπιν βάζουμε λίγη ποσότητα μείγματος σε κάθε φύλλο μαυρολάχανο, το τυλίγουμε σφιχτά και το τοποθετούμε στην κατσαρόλα κυκλικά και σφιχτά. Στον πάτο έχουμε τοποθετήσει μια σειρά σκέτα φύλλα μαυρολάχανο. Αφού χρησιμοποιήσουμε όλο το μείγμα της γέμισης και τοποθετήσουμε όλους τους σαρμάδες στην κατσαρόλα, τους σκεπάζουμε με φύλλα, προσθέτουμε νερό, το οποίο καλό είναι να μην σκεπάζει τους σαρμάδες, ανάλογα αλάτι και 4 κουταλιές λάδι. Τοποθετούμε από πάνω ένα πιάτο για να τους συγκρατεί και τους βράζουμε έως ότου ψηθούν.

Ώτια Υλικά: Αλεύρι,10 αυγά, 1 κουταλάκι γιαούρτι, 4 βανίλιας, 1/2 φλιτζάνι ζάχαρη, 1/2 φλιτζάνι γάλα, αλάτι, λάδι για τηγάνισμα (κατά προτίμηση αραβοσιτέλαιο),1 μπέϊκιν πάουντερ, ζάχαρη και κανέλλα για γαρνίρισμα. Εκτέλεση: Σε ένα σκεύος χτυπάμε τα αυγά με τη ζάχαρη, το γάλα και το αλάτι. Προσθέτουμε το μπέικιν πάουντερ και το αλεύρι και το ζυμώνουμε με το χέρι μέχρι να παρασκευάσουμε μια σφιχτή ζύμη. Χωρίζουμε τη ζύμη μας σε μπάλες και με τον πλάστη ανοίγουμε τις μπάλες σε φύλλα ζύμης, σε αλευρωμένη επιφάνεια, όχι πολύ λεπτά. Κόβουμε το κάθε φύλλο σε λοξές λωρίδες πάχους 2 εκ. και μήκους 10 εκ. Ακριβώς στη μέση κάθε λωρίδας ρόμβου, ανοίγουμε με ένα μαχαίρι μια σχισμή και περνάμε τη μια άκρη της ζύμης. Μόλις τελειώσουμε την εργασία αυτή, τηγανίζουμε τα ωτία σε άφθονο λάδι ώσπου να ροδοκοκκινίσουν. Σερβίρονται σκέτα ή πασπαλισμένα με ζάχαρη και κανέλα.

19

20

21

22

«ΑΡΚΆΔΙ»: ΈΝΑΣ ΠΥΡΉΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΣΥΝΟΧΉΣ ΚΑΙ ΜΝΉΜΗΣ Η ΚΡΗΤΙΚΉ ΑΔΕΛΦΌΤΗΤΑ ΒΌΛΟΥ «ΤΟ ΑΡΚΆΔΙ», ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ…

ΦΩΤΟ © Ηλίας Σακελλάρης PHOTOGRAPHY

23

ΚΡΗΤΗ

Η ΚΡΗΤΙΚΉ ΑΔΕΛΦΌΤΗΤΑ ΒΌΛΟΥ «ΤΟ ΑΡΚΆΔΙ» ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΈΝΑΝ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΌΤΕΡΟΥΣ ΚΑΙ ΠΙΟ ΔΡΑΣΤΉΡΙΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΎΣ ΣΥΛΛΌΓΟΥΣ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ. ΙΔΡΎΘΗΚΕ ΑΠΌ ΚΡΗΤΙΚΟΎΣ ΜΕΤΑΝΆΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΓΌΝΟΥΣ ΚΡΗΤΏΝ ΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΣΤΆΘΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΒΌΛΟ ΚΑΤΆ ΤΟΝ 20ό ΑΙΏΝΑ. Συμπληρώνει φέτος 105 χρόνια ζωής. Σύμφωνα με το καταστατικό η επίσημη ημερομηνία ίδρυσής του είναι η 21η Αυγούστου 1920.

Σ

τόχος της ίδρυσής της είναι η διατήρηση και διάδοση της κρητικής παράδοσης, καθώς και η καλλιέργεια δεσμών αλληλεγγύης και πολιτισμού μεταξύ των Κρητών και των φίλων της Κρήτης στην περιοχή. Το όνομα «Αρκάδι» δεν είναι τυχαίο: αποτελεί φόρο τιμής στο ιστορικό μοναστήρι του Αρκαδίου, σύμβολο της κρητικής αντίστασης και της αυτοθυσίας. Η αναφορά στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου το 1866, όπου οι Κρητικοί θυσιάστηκαν για την ελευθερία τους, υπενθυμίζει στα μέλη της Αδελφότητας την αξία της ελευθερίας, της τιμής και της πίστης στα ιδανικά.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «Η ίδρυσις πραγματοποιήθηκεν τον Απρίλιον του 1920 με πρωτεργάτες και ιδρυτές τους αδελφούς κ.κ Παύλο και Γεώργιο Παπαδάκη, καπνεμπόρους, Κωνσταντίνον Γερωνυμάκη, Σιδηροδρομικόν. Εμμανουήλ Μπρουντάκην Τυπογράφον, Αργύρην Κοτσιφάκην, Τηλέμαχον Μαγουλάκην Τελωνειακόν, Αντώνη Σουργιάν, Κωνσταντίνον Αβαράκην Σιδηροδρομικόν, Ιωάννην Μαγουλάκην, Δημήτριον Σπυριδάκην εκαπιδευτικόν και αργότερα Τραπεζικόν Υπάλληλον και Ο Εμμανουήλ Πιτταράκης.» Μετά από αρχαιρεσίες το πρώτο διοικητικό Συμβούλιο αποτελούνταν από τους: «κ.κ Παύλον Παπαδάκην Πρόεδρον, Δημήτριον Σπυριδάκην, Γενικό Γραμματέαν και Μέλη του Συμβουλίου τους Αργύρην Κοτσιφάκην, Ιωάννην Μαγουλάκην, Γεώργιον Παπαδάκην και Εμμανουήλ Πιτταράκην».

Η ΔΡΑΣΗ Από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα, η Αδελφότητα έχει αναπτύξει πλούσια πολιτιστική δράση. Διοργανώνει πολιτιστικές, ιστορικές και κοινωνικές εκδηλώσεις που προβάλλουν το κρητικό στοιχείο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις επετειακές εκδηλώσεις προς τιμήν του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου κάθε Νοέμβριο, στην Αναπαράσταση απόσταξης τσικουδιάς «Τα Καζανέματα», στις παρελάσεις των εθνικών μας επετείων, αφιέρωμα στη Μάχη της Κρήτης, καθώς και εκδηλώσεις που τιμούν μεγάλες προσωπικότητες του νησιού, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Νίκος Καζαντζάκης , ο Νίκος Ξυλούρης κ.α.

24

Επίσκεψη Αρχιεπισκόπου Κρήτης

Φεστιβάλ παραδοσιακών χορών

25

ΚΡΗΤΗ

Η Αδελφότητα διατηρεί επίσης χορευτικά συγκρότημα παιδικών και ενηλίκων στα οποία διδάσκονται οι παραδοσιακοί κρητικοί χοροί, όπως ο πεντοζάλης, ο συρτός και η σούστα. Τα χορευτικά συγκροτήματα λαμβάνουν μέρος σε τοπικά και πανελλήνια φεστιβάλ, τιμώντας τη μουσικοχορευτική παράδοση της Κρήτης. Επίσης, διοργανώνονται σεμινάρια, εκθέσεις παρουσιάσεις βιβλίων καθώς και γαστρονομικές βραδιές κάθε πρώτη Τετάρτη του μήνα στην ιδιόκτητη αίθουσα που βρίσκεται στην οδό Μηλίνης 1, όπου παρουσιάζονται η κρητική κουζίνα και τα τοπικά προϊόντα, συνοδευόμενα πάντα με μουσική και χορό.

Μνημόσυνο Ολοκαυτώματος Αρκαδίου

Μετά από αρχαιρεσίες που έγιναν στις 9 Ιουνίου 2024 το Δ.Σ. της Αδελφότητας αποτελείται από τους/τις: Γιάννη Κοϊνάκη Πρόεδρο, Γιώργο Τζανιδάκη Αντιπρόεδρο, Ελευθέριο Σολιδάκη Γ. Γραμματέα, Χρήστο Παξιμαδάκη Ταμία, Μαρία Βαγδούτη Κοσμήτορα, Γεωργία Σταγάκη Μέλος, Απόστολο Ξενάκη Μέλος «Καζανέματα»

Η Αδελφότητα λειτουργεί ως πυρήνας πολιτισμού, κοινωνικής συνοχής και μνήμης για τους Κρητικούς του Βόλου. Αποτελεί ζωντανό παράδειγμα του πώς οι παραδόσεις ταξιδεύουν και ριζώνουν σε νέους τόπους, διατηρώντας ζωντανή την ταυτότητα και την πολιτιστική κληρονομιά ενός λαού. Αφιέρωμα στον Ν. Καζαντζάκη

Εθνικές Εορτές: παρέλαση στην παραλία του Βόλου

ΦΩΤΟ © Εleni Siappa

26

Κοπή πίτας

Εκδήλωση - αφιέρωμα στον Ν. Ξυλούρη

Πρώτη Τετάρτη του μήνα, αντάμωμα στη Στέγη

Παρουσίαση βιβλίου «Σασμός»

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΟΪΝΆΚΗΣ

Εκπαιδευτικός, Προέδρος Κρητικής Αδελφότητας Βόλου το ΑΡΚΑΔΙ

Εκδήλωση για τη Μάχη της Κρήτης

27

ΚΡΗΤΗ

ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΉΜΕΡΟ ΣΤΗΝ ΚΡΉΤΗ, ΜΙΑ… ΠΕΡΊΟΔΟΣ ΌΠΟΥ ΤΟ ΠΑΛΙΌ ΣΥΝΑΝΤΆ ΤΟ ΝΈΟ Ήθη, έθιμα & παραδόσεις της Κρήτης έως τα Φώτα ΤΟΥ ΓΙΆΝΝΗ ΚΟΪΝΆΚΗ

Εκπαιδευτικού -Προέδρου Κρητικής Αδελφότητας Βόλου το ΑΡΚΑΔΙ

Το

Δωδεκαήμερο, η περίοδος από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνια, κατέχει ξεχωριστή θέση στη λαϊκή παράδοση της Κρήτης. Η μεγαλύτερη νήσος της Ελλάδας διατηρεί ακόμη ζωντανά έθιμα και πρακτικές, που συνδέονται με την πίστη, τη γεωργία, τη μουσική και την κοινωνική συνοχή. Έθιμα παλαιά, με ρίζες άλλοτε χριστιανικές και άλλοτε προχριστιανικές, συνεχίζουν να αναβιώνουν, δημιουργώντας ένα πανέμορφο μωσαϊκό πολιτισμού.

ΧΡΙΣΤΟΎΓΕΝΝΑ – ΤΟ ΞΕΚΊΝΗΜΑ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΉΣ Στην Κρήτη, η προετοιμασία για τα Χριστούγεννα αρχίζει από τις αρχές Δεκεμβρίου. Οι νοικοκυρές πλάθουν “καλούδια” όπως τα μελομακάρονα (τα “φοινίκια” στην Κρήτη), τους κουραμπιέδες και τα ξεροτήγανα, που θυμίζουν ψημένο μέλι και χρυσό. Σημαντικό ρόλο παίζει το χριστόψωμο, ένα ζυμωτό ψωμί με περίτεχνο στολισμό, με σταυρό και σύμβολα όπως στάχυα, ζώα ή αμπελόφυλλα, ανάλογα με την ασχολία της οικογένειας. Το χριστόψωμο ευλογείται και κόβεται την ημέρα των Χριστουγέννων. Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι είναι πλούσιο και ιερό. Το κύριο πιάτο παραδοσιακά είναι το χοίρινο, κρέας που παλαιότερα σφαζόταν επί τόπου για να φτάσει το χειμώνα. Το χοιρινό συμβόλιζε την αφθονία, την ευχαριστία και την αρχή της νέας ζωής. Στα ορεινά χωριά, όπως στα Σφακιά ή το Οροπέδιο Λασιθίου, το τραπέζι συνοδεύεται από ρακί και παραδοσιακές μαντινάδες.

ΟΙ ΚΑΛΙΚΆΝΤΖΑΡΟΙ – ΛΑΪΚΈΣ ΔΟΞΑΣΊΕΣ Όπως σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, έτσι και στην Κρήτη υπάρχει η πίστη στους καλικάντζαρους, τα σκανταλιάρικα πλάσματα που ανεβαίνουν στη γη το Δωδεκαήμερο και προσπαθούν να πειράξουν τους ανθρώπους. Οι Κρητικοί, για να τους αποτρέψουν, έβαζαν τηγάνι με λάδι στη φωτιά, ώστε ο καπνός να τους διώχνει. Άλλοι άφηναν στη φωτιά ένα δαυλί, τον οποίο οι καλικάντζαροι φοβούνται, καθώς το φως θεωρείται αποτρεπτικό του κακού.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΆ – Η ΑΡΧΉ ΤΟΥ ΝΈΟΥ Η Πρωτοχρονιά σημαίνει τη νέα αρχή και είναι ημέρα για μαντείες, έθιμα και ευχές. Τα παιδιά της Κρήτης, όπως και αλλού, λένε τα κάλαντα, γνωστά και ως “Πρωτοχρονιάτικα”, τραγουδώντας ευχές από σπίτι σε σπίτι. Το δώρο τους είναι συνήθως χρήματα ή γλυκίσματα.

ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΉΜΕΡΟ ΣΤΗΝ ΚΡΉΤΗ ΕΊΝΑΙ ΜΙΑ ΠΕΡΊΟΔΟΣ ΌΠΟΥ ΤΟ ΠΑΛΙΌ ΣΥΝΑΝΤΆ ΤΟ ΝΈΟ. ΟΙ ΠΑΡΑΔΌΣΕΙΣ, ΟΙ ΕΥΧΈΣ, ΤΑ ΈΘΙΜΑ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΌΤΗΤΑ ΣΥΝΥΠΆΡΧΟΥΝ, ΔΙΑΤΗΡΏΝΤΑΣ ΖΩΝΤΑΝΉ ΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΉ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ.

28

Σημαντικός είναι και ο αγιασμός με την πρώτη κολυμπήθρα. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, πολλοί οικογενειάρχες πλένουν το πρόσωπό τους με νερό που έχει φυλαχτεί από τα Χριστούγεννα, το λεγόμενο «άγιο νερό», για ευλογία. Ακολουθεί το ρεπορτάζ της “πρώτης ποδαρικής”. Το πρώτο άτομο που θα μπει στο σπίτι πρέπει να θεωρείται καλότυχο και να φέρνει τύχη. Για να εξασφαλιστεί το καλό ποδαρικό, οι οικογένειες καλούν συχνά μικρά παιδιά ή κάποιο αγαπημένο πρόσωπο με θετική αύρα. Το σπάσιμο του ροδιού αποτελεί πάλι ένα σημαντικό έθιμο. Στο κατώφλι του σπιτιού σπάζουν ένα ρόδι με δύναμη, και όσο περισσότεροι σπόροι σκορπίσουν, τόσο καλύτερη θα είναι η χρονιά. Το ρόδι είναι σύμβολο ζωής, γονιμότητας και καλής τύχης.

ΤΑ ΦΏΤΑ (ΘΕΟΦΆΝΙΑ) – ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΉΜΕΡΟΥ Τα Φώτα ολοκληρώνουν το Δωδεκαήμερο. Η τελετή του Αγιασμού των Υδάτων έχει έντονη παρουσία στην Κρήτη, ιδιαίτερα σε παράκτιες περιοχές όπως το Ηράκλειο, τα Χανιά, το Ρέθυμνο και ο Άγιος Νικόλαος. Ο ιερέας ρίχνει τον σταυρό στη θάλασσα και οι γενναίοι νέοι βουτούν για να τον πιάσουν. Το έθιμο συμβολίζει τον αγιασμό της φύσης και την ένωση του ανθρώπου με το στοιχείο του νερού. Σε χωριά της ενδοχώρας, όπου δεν υπάρχει θάλασσα, ο αγιασμός γίνεται σε πηγές, πηγάδια ή δεξαμενές. Μετά τον αγιασμό, οι κάτοικοι ραντίζουν τα σπίτια, τα ζώα και τα κτήματα τους, για να προστατευτούν από το κακό και να εξασφαλίσουν καλή σοδειά. Τα Φώτα σηματοδοτούν επίσης την αποχώρηση των καλικάντζαρων, που υποτίθεται ότι επιστρέφουν στα έγκατα της γης. Με τον αγιασμό θεωρείται ότι “κλείνουν οι πύλες” του κακού και έρχεται η ειρήνη.

ΜΟΥΣΙΚΉ, ΧΟΡΌΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΖΩΉ Κατά το Δωδεκαήμερο, οι Κρητικοί δεν περιορίζονται στις θρησκευτικές τελετές. Η λύρα και το λαούτο έχουν την τιμητική τους. Διοργανώνονται γλέντια, όπου η μουσική και ο χορός είναι κυρίαρχα, συμβολίζοντας την κοινωνικότητα και τη συνέχεια της παράδοσης. Οι μαντινάδες, αυτοσχέδιοι στίχοι που τραγουδιούνται με συνοδεία μουσικής, εκφράζουν συναισθήματα, χιούμορ και ευχές για το νέο έτος.

Το Δωδεκαήμερο στην Κρήτη είναι μια περίοδος όπου το παλιό συναντά το νέο. Οι παραδόσεις, οι ευχές, τα έθιμα και η θρησκευτικότητα συνυπάρχουν, διατηρώντας ζωντανή την κρητική ταυτότητα. Αν και η εποχή αλλάζει, πολλά από αυτά τα έθιμα συνεχίζουν να τελούνται, όχι μόνο για λόγους πίστης, αλλά και ως τρόπος να θυμόμαστε και να τιμούμε την πολιτιστική μας κληρονομιά. Μέσα από το χριστουγεννιάτικο χριστόψωμο, τις μαντινάδες, τα κάλαντα και τον αγιασμό των υδάτων, η Κρήτη τιμά τη ζωή και την κοινότητα, κρατώντας άσβεστη τη φλόγα της παράδοσης.

29

ΚΡΗΤΗ

Κρητικές Οματιές Της Μαρίας Βαγδούτη-Μπολέτη Οι οματιές (ή ματιές ή ομαθιές) είναι παραδοσιακό κρητικό έδεσμα, πρόκειται ουσιαστικά για λουκάνικα γεμισμένα με ρύζι, συκώτι και μυρωδικά, παρασκευασμένα συνήθως μετά τη σφαγή του χοίρου, κατά τις χειμωνιάτικες γιορτές όπως τα Χριστούγεννα. Ακολουθεί μια παραδοσιακή συνταγή, όπως φτιάχνονται σε χωριά της Κρήτης.

Υλικά: • Έντερα του γουρουνιού(χοίρου) • Εντόσθια χοίρου(σπλήνα, συκώτι, λιπάκι και λίγο κρέας ψιλοκομμένα • Ρύζι , σταφίδες , αλάτι, πιπέρι, κύμινο και κανέλα.

• Εκτέλεση

Ψήσιμο: Σε μια κατσαρόλα βράζουμε νερό με λίγο αλάτι και ρίχνουμε τις οματιές και τις ψήνουμε για μια ώρα. Μόλις βράσουν, τις βάζουμε στο φούρνο για λίγο, να πάρουν χρώμα και να ψηθούν καλά.

Προετοιμασία του εντέρου/κοιλιάς: - Πλένουμε καλά τα έντερα του γουρουνιού και τα βάζουμε σε μια λεκάνη με νερό. Προσθέτουμε λεμόνι, αλάτι και ξίδι για 2-3 ώρες.

- Βράζουμε τα εντόσθια και τα κόβουμε σε κομμάτια. Στη συνέχεια τα γεμίζουμε με τα παραπάνω υλικά.

- Ράβουμε προσεκτικά με κλωστή ή στερεώνουμε με σπάγκο τις άκρες.

Συμβουλές: • Το καλό καθάρισμα του εντέρου είναι το πιο σημαντικό βήμα.

• Μερικοί Κρητικοί χρησιμοποιούν και λίγο αίμα από το χοίρο για να δώσει χρώμα στη γέμιση.

• Οι οματιές διατηρούνται για αρκετές μέρες, ειδικά αν ψηθούν καλά. Αυτό το παραδοσιακό φαγητό συνδέεται άμεσα με το κλίμα της γιορτής, τη συλλογικότητα και την παραδοσιακή χρήση όλων των μερών του ζώου. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της σοφίας και της οικονομίας στη διατροφή των παλιών Κρητικών.

30

συνταγές Χανιώτικη κρεατότουρτα Της Μαρίας Τζανιδάκη Η χανιώτικη κρεατότουρτα είναι ένα παραδοσιακό, πλούσιο και γιορτινό πιάτο από τα Χανιά της Κρήτης, που συνήθως φτιάχνεται στις μεγάλες γιορτές. Πρόκειται για πίτα κλειστή (σαν πίτα φούρνου), γεμισμένη με αρνίσιο ή κατσικίσιο κρέας, μυρωδικά και τυριά, που ψήνεται αργά ώστε να γίνει ζουμερή και πεντανόστιμη. Ακολουθεί μια συνταγή που μας έδωσε η κ. Μαρία Τζανιδάκη.

Υλικά για το φύλλο: • 300 ml ζωμό κρέατος • 1 φλιτζάνι του καφέ λάδι • 2 φακελάκια μαγιά • 1 κουταλάκι του γλυκού αλάτι • 1 κουταλάκι του γλυκού ζάχαρη • 1 κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις

Εκτέλεση: Βράζουμε το αρνί και το αφήνουμε να κρυώσει. Σε μια λεκάνη κόβουμε σε μικρά κομμάτια το κρέας, ρίχνουμε τη μυζήθρα, τη γραβιέρα τριμμένη, τον ψιλοκομμένο δυόσμο, αλάτι και πιπέρι.

Υλικά για τη γέμιση: • 1 κιλό κρέας αρνί • 500 γραμμάρια μυζήθρα • 200 γραμμάρια γραβιέρα Κρήτης • 2-3 κουταλιές στακοβούτυρο • Αλάτι • Πιπέρι • Ψιλοκομμένο δυόσμο

Το ζυμάρι το κόβουμε σε δυο κομμάτια, το ένα μεγαλύτερο από το άλλο. Ανοίγουμε δυο φύλλα μισό εκατοστό πάχος. Το μεγαλύτερο φύλλο το στρώνουμε στο κάτω μέρος του ταψιού και να καλύψει και τα τοιχώματα.

Για το φύλλο βάζουμε όλα τα συστατικά σε μια λεκάνη και ζυμώνουμε ώστε να γίνει μια ελαστική ζύμη και την αφήνουμε να φουσκώσει και να ξεκουραστεί για μια ώρα.

Ρίχνουμε το περιεχόμενο της λεκάνης με το κρέας και το σκεπάζουμε με το δεύτερο φύλλο. Ραντίζουμε με το στακοβούτυρο και ψήνουμε στους 200 βαθμούς αντιστάσεις μέχρι να ροδίσει η πίτα περίπου 35 με 40 λεπτά.

31

ΚΡΗΤΗ

Κρητικές συνταγές Ξεροτήγανα Ιεράπετρας Της Δέσποινας Κοϊνάκη Τα ξεροτήγανα της Ιεράπετρας είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδοσιακά γλυκίσματα της Κρήτης που φτιάχνονται τα Χριστούγεννα αλλά και σε γάμους, γιορτές και γλέντια. Στην Ιεράπετρα, έχουν ιδιαίτερη θέση στα έθιμα, τόσο για την παρασκευή όσο και για το σερβίρισμά τους, καθώς συχνά συνοδεύονται από μαντινάδες και παραδοσιακά όργανα. ΕΚΤΈΛΕΣΗ: Ζύμη: • Σε μια λεκάνη ρίχνουμε το αλεύρι, το λάδι, τα αυγά, τη ζάχαρη, τη ρακή και το αλάτι.

• Ανακατεύουμε και προσθέτουμε νερό σιγά-σιγά, ώστε να φτιάξουμε μια ζύμη λεία και ελαστική.

• Αφήνουμε σκεπασμένη τη ζύμη να ξεκουραστεί για 30 λεπτά. Άνοιγμα φύλλου: • Κόβουμε τη ζύμη σε μπαλίτσες και ανοίγουμε λεπτά φύλλα με το πλάστη (ή τη μηχανή φύλλου).

• Κόβουμε λωρίδες πλάτους περίπου 4-5 εκατοστών και μήκους 40-50 εκατοστών. Δίπλωμα: • Τυλίγουμε κάθε λωρίδα δίνοντας σχήμα ροδιού ή ροζέτας ενώ τηγανίζεται (παραδοσιακά το κάνουν πάνω στο πιρούνι ή με δύο ξυλάκια).

• Έτσι δημιουργούνται τα γνωστά «τριαντάφυλλα» ξεροτηγάνων.

Υλικά (για 50-60 κομμάτια): • 1 κιλό αλεύρι μαλακό • 4 αυγά • ½ ποτήρι ελαιόλαδο • 1 σφηνάκι ρακή ή ξύδι • 1 κουταλιά ζάχαρη • 1 ποτήρι χλιαρό νερό (ή όσο πάρει) • Λίγο αλάτι • Ελαιόλαδο για το τηγάνισμα Για το σιρόπι: • 1 κιλό μέλι • ½ ποτήρι νερό • 1 ξυλάκι κανέλας

Τηγάνισμα: • Ζεσταίνουμε καλά το λάδι και τηγανίζουμε μία-μία τις ροζέτες μέχρι να ροδίσουν και να γίνουν τραγανές. Σιρόπι: • Βράζουμε το μέλι με το νερό και την κανέλα για 2-3 λεπτά.

• Βουτάμε τα ξεροτήγανα καυτά στο μέλι ή τα περιχύνουμε. Συμβουλές: • Η ζύμη πρέπει να είναι ελαστική και να ανοίγει πολύ λεπτή.

• Στην Ιεράπετρα, συνηθίζουν να τα στολίζουν με σουσάμι και καρύδια.

• Για πιο ελαφριά γεύση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μισό μέλι – μισή ζάχαρη στο σιρόπι (αν και παραδοσιακά βάζουν μόνο μέλι).

32

33

34

ΜΕ ΙΣΧΥΡΉ ΠΑΡΈΜΒΑΣΗ ΣΤΑ ΤΟΠΙΚΆ ΚΑΙ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΆ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΆ ΔΡΏΜΕΝΑ Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΕΣΤΊΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΏΝ Ν. ΙΩΝΊΑΣ ΜΑΓΝΗΣΊΑΣ «ΙΩΝΕΣ», ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ…

35

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

ΟΙ «ΙΩΝΕΣ» ΙΔΡΎΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ 24 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 1994 ΩΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΊΑ ΤΩΝ ΔΕΎΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΤΡΊΤΗΣ ΓΕΝΙΆΣ ΠΡΟΣΦΎΓΩΝ ΤΗΣ ΝΈΑΣ ΙΩΝΊΑΣ ΜΑΓΝΗΣΊΑΣ, ΜΕ ΣΚΟΠΌ ΝΑ ΔΙΑΣΏΣΟΥΝ, ΝΑ ΠΡΟΒΆΛΛΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΤΑΛΑΜΠΑΔΕΎΣΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΝΈΟΥΣ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΉ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆ ΤΩΝ ΠΡΟΓΌΝΩΝ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΙΑΊΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΎ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ.

Η

Πηγή φωτογραφίας: in.gr

Εστία με την πολύπλευρη δράση της, υπό την άγρυπνη καθοδήγηση των Προέδρων, της διορατικής και πρώτης εμπνεύστριας, Άννας Αϊβαζόγλου, της αθόρυβης αλλά δυναμικής, Άννας Πετσιάβα στη συνέχεια και της Αργυρώς Μάμαλη-Κοπάνου σήμερα, τη συνέπεια των μελών των Δ.Σ., αλλά και τη στήριξη των φίλων της έχει σημειώσει ισχυρή παρέμβαση στα πολιτιστικά δρώμενα, όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο αλλά και πανελλαδικά.

ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΊΑ ΤΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΏΝ ΙΔΕΩΔΏΝ Με στόχους πολλαπλούς και διευρυμένους στην υπηρεσία των Μικρασιατικών ιδεωδών έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στο σκέλος της έρευνας με τη δημιουργία αξιόλογων αρχείων όσο και στο σκέλος των πολιτιστικών εκδηλώσεων ευρύτατης εμβέλειας και κύρους. Η Εστία παρουσιάζει δύο μεγάλους, ετήσιους θεσμούς: τα «Μικρασιατικά» και τη «Μνήμη Βυζαντίου» που προβάλλουν πλούσια θεματική και στους οποίους συμμετέχουν έγκριτοι επιστήμονες και λογοτέχνες.

36

Από την επίσκεψη σχολείων στη έδρα του Συλλόγου

Το «σπίτι» των Ιώνων

Ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος στα εγκαίνια της Εστίας. Αριστερά ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού κ.κ. Ιγνάτιος

37

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Εξέχουσα θέση στο έργο της Εστίας κατέχει το πλούσιο εκδοτικό της έργο (είκοσι ένα βιβλία-μελέτες-λευκώματα). Επιπλέον παρουσιάζει ετήσιο ημερολόγιο με ειδικό αφιέρωμα στο ιστορικό-πολιτισμικό γίγνεσθαι της Μικρασίας. Στους στόχους της συμπεριλαμβάνονται η δημιουργία επικοινωνιακής σχέσης και πολιτιστικών ανταλλαγών με Μικρασιατικούς πληθυσμιακούς πυρήνες, αλλά και το «άνοιγμα» της Εστίας στην κοινωνία (ξεναγήσεις-ποικίλες συνεργασίες) και ιδιαίτερα στους νέους (Σχολεία-Πανεπιστήμια).

Η ΕΣΤΙΑ Από το 2023 οι «ΙΩΝΕΣ» στεγάζονται σε νεόδμητο ευπρόσωπο κτήριο που βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας και εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο. Βασικός σκοπός της Εστίας είναι να στεγάσει σε αυτό τα οράματα και τις δράσεις της, να λειτουργήσει ως κυψέλη εργασίας για μαθητές, σπουδαστές, σωματεία ,ερευνητές που επιθυμούν να γνωρίσουν τον Μικρασιατικό Πολιτισμό και την τοπική ιστορία, διαθέτοντας πλούσιο αρχειακό υλικό, κειμήλια, χώρους εκθέσεων, εκδηλώσεων, σεμιναρίων με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Ένα δηλαδή ανοιχτό στην κοινωνία Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού. Η Εστία διαθέτει: Αρχείο γνήσιων δημόσιων και ιδιωτικών εγγράφων. Αρχείο φωτογραφιών-έργων τέχνης. Αρχείο πρωτογενούς υλικού από αφηγήσεις-καταγραφές. Μουσειακό υλικό (κειμήλια, αυθεντικές φορεσιές, εργόχειρα κ.α.). Ιματιοθήκη. Βιβλιοθήκη Μικρασιατικού Βιβλίου. Στην Εστία λειτουργούν: Τμήματα εκμάθησης παραδοσιακών χορών παίδων, εφήβων, ενηλίκων. Τμήμα χορωδίας ενηλίκων. Θεατρικό Τμήμα.

ΤΟ Δ.Σ. Το σημερινό Διοικητικό Συμβούλιο απαρτίζουν οι: Μάμαλη-Κοπάνου Αργυρώ Πρόεδρος, Μεντεκίδου Ευλαμπία Αντιπρόεδρος, Παρασκευά Βάσσα Γεν. Γραμματέας, Δήμου Πασχάλης Ταμίας, Κυρίτση Χρυσάνθη Μέλος, Κεχαΐδης Κώστας Μέλος, Τογκουσίδου-Καθηνιώτου Ευρυδίκη Μέλος.

Τα μέλη του Δ.Σ. (πάνω)

Τμήμα χορωδίας (υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Λαγού)

38

Τμήμα παραδοσιακών χορών (διδάσκουσα Μαρία Κατσιαρδάνη)

Τμήμα παραδοσιακών χορών

Το Θεατρικό Τμήμα του Συλλόγου.

«Μικρασιατικά 2025»

39

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

«ΈΤΣΙ ΤΑ ΒΡΉΚΑΜΕ, ΈΤΣΙ ΘΑ Τ’ ΑΦΉΣΟΥΜΕ!»…

«Αντέτια!»… Τα όμορφα έθιμα και οι γλυκές συνήθειες απ΄τους καλοκάγαθους ανθρώπους της Aνατολής…

«Α

ντέτια!»… Έτσι ονόμαζαν τα όμορφα έθιμα και τις γλυκές συνήθειες οι καλοκάγαθοι άνθρωποι της ανατολής, εκεί στις αγαπημένες τους πατρίδες! Τ’ αντέτια που περνούσαν από γενιά σε γενιά και τηρούνταν με θρησκευτική ευλάβεια! «Έτσι τα βρήκαμε, έτσι θα τ’ αφήσουμε!» Ήταν πάντα η ίδια στερεότυπη απάντηση σε όποιον τα αμφισβητούσε.

ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΑ-ΣΤΑΥΡΟΨΩΜΙΑ Το χριστόψωμο παρέμενε πάντα ο βασικός άρτος της γιορτής των Χριστουγέννων, το ευλογημένο ψωμί του τραπεζιού και του σπιτιού που στήριζε τη ζωή του νοικοκύρη και των σπιτικών του, ακόμη και των ζωών και της σοδειάς. Τα μικρασιατικά χριστόψωμα ήταν αυτά που έφερναν υγεία και μπερικέτι. Η παρασκευή τους ακολουθούσε δυο τεχνικές που τις καθόριζε η ιερότητα και η συμβολική σκοπιμότητα. Η πρώτη ήταν η τεχνική του ζυμώματος με συμπληρωματικά υλικά και η δεύτερη η φιλοτέχνηση της μορφής και της επιφάνειας. Τα υλικά έπρεπε να είναι ακριβά και αγνά, ψιλοκοσκινισμένο σιτάρι και σουσάμι- σαν τους μεταξωτούς άρτους των Βυζαντινών- ζυμωμένα, ανάλογα τη προτίμηση, με γλυκάνισο, μαστίχα, ζάχαρη, κανέλα, γαρύφαλλο, σταφίδα, ροδόνερο κλπ. Το προζύμι παλιό, σπιτίσιο, πιασμένο με αγιασμό από τη μέρα του Σταυρού, το σκεύος του ζυμώματος καθαρό. Η νοικοκυρά με ιεροτελεστία, έκανε το σταυρό της, ευχόταν κάθε τι καλό για το σπίτι και άρχιζε το ζύμωμα. Ακολουθούσε το στόλισμα και τα κεντίδια, σύμβολα και πλουμίδια ευγονικά και θρησκευτικά που κεντούσαν τα άξια χέρια της νοικοκυράς με ψαλίδι, μαχαίρι, πιρούνι ή με την ίδια τη ζύμη. Στο κέντρο, απαραίτητος ο Σταυρός από ζύμη ή αποτυπωμένος με τη βοήθεια ξύλινου σπιτικού Σταυρού φερμένου από προσκύνημα ή με ξυλόγλυπτη σφραγίδα. Στις άκρες και στο κέντρο του Σταυρού, έβαζαν καρύδια ή αμύγδαλα, ως προσφορά καρπών, αντιπροσωπευτικά της σοδειάς. Ύστερα κεντούσαν με τέχνη στις ελεύθερες επιφάνειες έναν κόσμο από σπίτια, ζώα, δουλειές. Όλα είχαν τη σημασία τους. Θημωνιές με στάχυα, ευχή για τη σπορά που ήταν βαθιά στη γη. Κλήματα με σταφύλια και κλωνάρια ελιάς με την ευχή «όσο νερό έχει η θάλασσα, τόσο λάδι και κρασί στο σπίτι.» Μαργαρίτα με τόσα πέταλα όσα τα μέλη της οικογένειας και επάνω σκεπή σπιτιού. Αρνάκια, κλωσοπούλια και αλλά ζώα για ν αβγατίσουν, ανακατεμένα με σύμβολα θρησκευτικά όπως αστεράκια, τριάδες, σταυρουδάκια κλπ. Το φίδι σαν σύμβολο γονιμότητας, το αλέτρι με τα βόδια ακόμη και τον ίδιο το ζευγά ή τον βοσκό φιλοτεχνούσαν οι «μερακλούδες ψωμοκεντήστρες». Τελετουργική όμως ήταν και η κοπή του χριστόψωμου. Ο πατέρας, ο νοικοκύρης του σπιτιού, σαν μεγάλος λειτουργός, το πρωτοσταύρωνε, έψελνε, ευχόταν «Χρόνια- Πολλά» κι έπειτα έκοβε και μοίραζε στον καθένα από μια φέτα. Πολύτιμες μαρτυρίες για ιδιαίτερες περιπτώσεις κοπής του ψωμιού έχουμε κατά τόπους στη Μικρά Ασία και Ανατολική Θράκη, όπως π.χ. στον Γέροντα: Την παραμονή των Χριστουγέννων, έστρωναν ένα πεντακάθαρο άσπρο κεντημένο σεντόνι στο πάτωμα και ο πατέρας κυλούσε το χριστόψωμο σαν ρόδα. Αν έπεφτε από τα δεξιά, τότε είχανε καλοχρονίσματα και καλές σοδειές, ενώ αν πήγαινε από τα αριστερά, το μπερικέτι θα ’ταν λιγότερο.

Η ΕΛΠΊΔΑ ΚΑΙ Η ΠΊΣΤΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΎΤΕΡΟ ΚΥΒΕΡΝΟΎΣΕ ΚΆΘΕ ΠΡΌΛΗΨΗ, ΚΆΘΕ ΠΡΆΞΗ ΚΙ ΈΘΙΜΟ

40

ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ Υλικά: • 1500 γρ. αλεύρι δυνατό για ψωμί • 100 γρ. μαγιά νωπή • 1 κουταλιά σούπας γλυκάνισο • 1 ξυλάκι κανέλα • 5 φύλλα δάφνης • 1/2 φακελάκι μαστίχα Χίου • 1 κουταλάκι μαχλέπι • ¼ ποτηριού καλαμποκέλαιο • 350 γρ. ζάχαρη • ¼ ποτηριού καλαμποκέλαιο για το πλάσιμο Εκτέλεση: Βράζω σ’ ένα ποτήρι νερό για 5΄το γλυκάνισο, τη δάφνη και την κανέλα. Ρίχνω σε λεκάνη το αλεύρι, κάνω στη μέση ένα λάκκο και ρίχνω το νερό σουρωμένο από τα μυρωδικά (3/4 ποτηριού). Έπειτα προσθέτω τη ζάχαρη,τη μαστίχα κοπανισμένη και το καλαμποκέλαιο. Διαλύω τη μαγιά σε λίγο χλιαρό νερό και την προσθέτω στο μίγμα, αφού προσέξω να είναι σε ελαφρώς ζεστή θερμοκρασία. Βουτώντας συνέχεια τα χέρια σε καλαμποκέλαιο, συνεχίζω το ζύμωμα προσθέτοντας ανάλογα χλιαρό νεράκι ή αλεύρι, ώστε να πετύχω μια ζεστή και αφράτη ζύμη. Σκεπάζω το ζυμάρι σε ζεστό μέρος για ν’ ανέβει, για 2 ώρες περίπου. Έπειτα, βουτώντας πάλι τα χέρια σε καλαμποκέλαιο, πλάθω το ψωμί ή τα ψωμιά και τα βάζω σε ταψάκια με λαδόκολλα. Κρατώντας λίγη ζύμη, κάνω στο πάνω μέρος του ψωμιού τα σχήματα που θέλω, με κυρίαρχο πάντα το σταυρό. Στολίζω με ξηρούς καρπούς, ρίχνω σουσάμι και μαυροκούκι και αφήνω σε ζεστό μέρος για 45΄χωρίς να το καλύψω.. Ψήνω σε προθερμασμένο φούρνο στους 200ο C, έως ότου το ψωμί να ροδίσει. (Τοποθετούμε το χριστόψωμο στο κέντρο του εορταστικού τραπεζιού, σε πιατέλα στρωμένη με άσπρη, κεντημένη πετσέτα.)

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΆΤΙΚΑ ΕΔΈΣΜΑΤΑ Τις παραμονές «του Χριστού» οι νοικοκυρές είχαν μεγάλη έννοια: «Ανασκουμπώνονταν» για να ετοιμάσουν το φαγητό της μεγάλης γιορτής, καθώς και τα γλυκά. Η χριστουγεννιάτικη σούπα, με όλες της κατά τόπους πα-

41

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

ραλλαγές και ονομασίες, ήταν αυτή που κυριαρχούσε στο πρωινό γεύμα της γιορτής και έπρεπε να ετοιμαστεί πρώτη από τη νοικοκυρά. Έβραζε και μοσχοβολούσε το βράδυ της Παραμονής, δίπλα στο νερό που ζεσταινόταν για τα λουσίματα και τα μπάνια της οικογένειας. Άλλα φαγητά, όπως και «μεζελίκια», που θα αφθονούσαν στο γιορτινό τραπέζι χρειάζονταν επίσης την ανάλογη προετοιμασία. Στη Σμύρνη και σε άλλα αστικά κέντρα: Καταπιάνονταν με το διάνο (γαλοπούλα) που ήθελε ολόκληρη επιστήμη για να γίνει όπως πρέπει. Πρώτα να τον μαδήσουν, να τον καλοπλύνουν κι έπειτα να τον παραγεμίσουν με ψιλοκομμένα εντόσθια και ρύζι καβουρντισμένα, σταφίδες ξανθιές και κουραντί (σταφίδα μαύρη ψιλή), κουκουνάρια, πιπέρι, μπαχάρι, μοσχοκάρυδο, κάστανα ψημένα στη χόβολη (κάρβουνα και στάχτη). Ξεχωριστή φροντίδα ήθελε και η σούπα με το κριάσι (κρέας), που θα έτρωγε η οικογένεια το πρωί της γιορτής. Έβραζαν στηθούρι απ’ το βράδυ και το πρωί έριχναν το ρύζι, για να κάνουν τη σούπα αυγολέμονο. Άλλες φορές έβραζαν σκεμπέ (στομάχι, κοιλιά) και ποδαράκια για να γίνει πατσάς. Το κρέας της τζαμούσας (βουβάλας), το προτιμούσαν ιδιαίτερα. Αυτά τα ζώα έρχονταν στα Σφαγεία από τα ενδότερα και ήταν νόστιμα και τρυφερά. Έπλαθαν όμως και τα φοινίκια. Μετρούσαν το σαμόλαδο* (λάδι από σουσάμι) και τη ζάχαρη, ετοίμαζαν την αλουσιά (σταχτόνερο) κι ανακάτευαν το χαμούρι (ζυμάρι, μίγμα) με κανέλλα και καρεφίλια (γαρύφαλλα). Έπειτα τα έπλαθαν και τα πατούσαν στο καλμπούρι (χοντρό κόσκινο) για να βγει το σχέδιο. Αφού ψήνονταν στο φούρνο, άρχιζε άλλη διαδικασία με τέχνη και καρκουλάρισμα (υπολογισμό). Μέλωμα και βούτηγμα σε ζάχαρη και κανέλλα, να γίνουν ζαχαρωμένα και θρουψαλιαστά (να τρίβονται) κι έπειτα πασπάλισμα με καρυδόψιχα. Άλλες φορές ετοίμαζαν και αυγοκαλάμαρα* ή ζύμη για λουκουμάδες που τους έψηναν και τους έτρωγαν ανήμερα, μετά το πρωινό γεύμα. Στα Βουρλά: Τη νύχτα των Χριστουγέννων, έφτιαχναν τηγανίτες μελωμένες με πετιμέζι (γλυκός, βρασμένος μούστος). Αρκετές απ’ αυτές τις πετούσαν στο σοκάκι ή τις έβαζαν σε πιάτα και τις άφηναν στα σταυροδρόμια, για να χορτάσουν τους Καλικάτζαρους, να μην μπουν και «λερώσουν» τα σπίτια τους. Για τον ίδιο λόγο άφηναν και μερικές μπροστά στο τζάκι. Κάποιες φορές, έλλειπαν μερικές από τις μετρημένες, καθώς τις έτρωγαν κρυφά οι παρακόρες. Οι αφελείς και τα παιδιά πίστευαν πως ήρθαν οι Καλικάτζαροι και τις… «κανόνισαν». Στο Λιβίσι: Έψηναν καπαμά στο ταντούρι. Σε πήλινη γάστρα που την έχρηζαν με ζυμάρι, έβαζαν μοσχαρίσιο κρέας, κυδώνια, δαμάσκηνα, πορτοκαλόφλουδα και μπαχαρικά. Στην Πέραμο της Κυζίκου: Έβραζαν κρέας και όρνιθες σ’ ένα μεγάλο μπακιρένιο τέντζερη. Από το ζωμό τους θα γινόταν η καθιερωμένη χριστουγεννιάτικη παπάρα, «το γιόμοσμα». Το ψωμί ήταν από νωρίς κομμένο σε μικρά κομμάτια απλωμένα σε μεγάλο ταψί, για να στεγνώσουν και να ξεραθούν. Το πρωί μετά τη λειτουργία, έριχναν το ψωμί μέσα στο ζωμό και σερβιριζόταν αχνιστό το «γιόμοσμα», για να φαγωθεί μαζί με το κρέας. Στο Κούμπαο της Ανατ. Θράκης :Την παραμονή της γιορτής, σε μεγάλη μπακίρα, πάνω σε πολλά ξύλα στο τζάκι, έβραζαν το κεφάλι του χοίρου για να κάνουν «τη ματιά» (πατσά, πηχτή). Μετά η νοικοκυρά την έβαζε σε σουπιεράκια, έριχνε σκόρδο και ξύδι και τη μοίραζε στη γειτονιά. Στην Καππαδοκία: Ετοίμαζαν «χερσέ», το φαγητό που πίστευαν ότι έφαγε η Παναγία όταν ήταν λεχώνα. Ψιλοκομμένο πλιγούρι, είτε βρασμένο με κόκαλα όπως στο Γκέλβερι και στα Φάρασα, είτε με τις κοιλιές των βοδιών όπως στο Νέφσεχιρ και στο Μιστί, είτε με βοδινό κρέας όπως στο Τσαρικλί Νίγδης. Ο «χερσές» ήταν φαγητό που μαγειρευόταν με παραλλαγές σ’ ολόκληρη τη Μ. Ασία και σε πολλά μέρη ονομαζόταν «κεσκέκι*». Στη Σπάρτη Μ. Ασίας: Ιδιαίτερο βάρος, στο χριστουγεννιάτικο «σπαρταλίδικο» τραπέζι είχε η σούπα «κιουλάχ μαντί*» που ετοίμαζε η νοικοκυρά με φύλλο ανοιγμένο, από τη παραμονή. Μαγειρευόταν με γαλοπούλα ή κότα ή κρέας μοσχαρίσιο. Στο Μιστί έκαναν «γκιλντήρια» (γιουβαρλάκια) με ψιλοκομμένο κρέας βοδινό. Σε αρκετές περιοχές βρίσκουμε τον «καϊγκανά» («φούστρον», το έλεγαν στον Πόντο), φαγητό με αυγά, αλεύρι, μέλι ή πετιμέζι. «Χριστός γιοντζασί» (τριφύλλι του Χριστού) το έλεγαν στα Φλαβιανά και ήταν γονιμικό φαγητό που το έφτιαχναν για να χαιρετήσουν τη γέννηση του Χριστού και κάθε γέννηση παιδιού. Στο Γκέλβερι οι παντρεμένες γυναίκες προσέφεραν «καϊγκανά» στην εκκλησία, τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων που είναι η «Σύναξη της Θεοτόκου», και η κλησάρισσα το μοίραζε στις άτεκνες. Στον Πόντο: Έφτιαχναν τσουρέκια ή «κολόθια » (μικρούς άρτους για τη ψυχή των πεθαμένων) τα οποία και μοίραζαν σε όλο το εκκλησίασμα. Στην Τραπεζούντα: Το βράδυ αρωμάτιζαν με μαυροπίπερο, σκόρδο και άλλα μπαχαρικά την «κεφάλα» του χοί-

42

43

ρου και τη φούρνιζαν σε αναμμένο με πουρνάρια φούρνο. Το πρωί της άλλης μέρας, ανάμεσα σε άλλα γιορτινά φαγητά, πρώτο ήταν το χοιρινό κεφάλι. Τα «ισλί»* ή «ιτσλί»(έτσι τα έλεγαν στον Πόντο) ήταν χαρακτηριστικά, χριστουγεννιάτικα και αγαπητά γλυκά σ’ ολόκληρη τη Μ. Ασία. Και δεν ήταν μόνο αυτά, βέβαια, που γέμιζαν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι αλλά και πολλές άλλες τοπικές νοστιμιές που προκαλούσαν την όρεξη των καλοφαγάδων, αλλά και αυστηρώς νηστευόντων μέχρι τη μέρα αυτή, Μικρασιατών. Βαθιά θρησκευόμενοι οι κάτοικοι των χωριών και των αστικών κέντρων κλείνονταν νωρίς το βράδυ στα σπίτια τους και καθισμένοι κοντά στη φωτιά αφηγούνταν γλυκές ιστορίες της Γέννησης. Πολλές νοικοκυράδες ξεκρεμούσαν την εικόνα της Γέννησης ή της Βρεφοκρατούσας απ’ το εικονοστάσι και την ακουμπούσαν στην κονσόλα της σάλας ή της κρεβατοκάμαρας. Μπροστά της άναβαν το καντήλι κι έπειτα θυμιάτιζαν και προσεύχονταν. Το τζάκι δεν έμενε ποτέ παραμελημένο -αλλιώς ήταν γρουσουζιά- τα χριστόξυλα τροφοδοτούσαν συνεχώς τη φωτιά, οι σκιές μεγάλωναν στους τοίχους και οι ιστορίες με τους Καλικάτζαρους έπαιρναν κι έδιναν. Τα παιδιά άκουγαν με ορθάνοιχτο το στόμα, ώσπου την ησυχία τάραζαν οι χαρούμενες φωνές μικρών ή μεγάλων: «Να τα πούμε;», «Αμέ, πείτε τα, πείτε τα!».

*Σαμόλαδο: Το λάδι από το σουσάμι ήταν απαραίτητο σε κάθε σπίτι, δίνοντας χαρακτηριστική γεύση σε γλυκά και φαγητά. Το ελαιόλαδο σπάνιζε καθώς η ελιά ευδοκιμούσε μόνο στα παράλια. *Αυγοκαλάμαρα: Τα γλυκά αυτά, κάτι σαν δίπλες ή τηγανίτες, ονομάστηκαν έτσι, επειδή έμοιαζαν με τηγανητά καλαμάρια.Τα έλεγαν και «του παππά τ΄ αυτιά». (Παρατίθεται συνταγή στο τέλος). *Κεσκέκι: Το γονιμικό αυτό φαγητό είχε βασικό υλικό το σιτάρι, παράγωγο της μάνας γης. Το ετοίμαζαν σε γάμους και γιορτές. *Μαντί: Γεμιστά «πουγκάκια» από λεπτό φύλλο, ψήνονταν σε ζωμό κρέατος και περιχύνονταν με γιαούρτι και σκόρδο. Κλασικό Καππαδοκικό φαγητό. *Ισλί ή ιτσλί: Αυτά τα τριγωνικά, γεμιστά φοινίκια τα τρυπούσαν με πιρούνι, σχεδιάζοντας σχήματα στην επιφάνειά τους, για «το κακό το μάτι».

Ισλί-Ιτσλί Υλικά: • 4 κούπες βούτυρο ανάμεικτο • 2 κούπες χυμό πορτοκάλι • 2 φλιτζάνια καφέ ζάχαρη • 1 μπέικιν • Αλεύρι για όλες τις χρήσεις όσο πάρει για να γίνει εύπλαστη ζύμη Γέμιση: • 500 γρ. καρυδόψιχα χοντροκομμένη • ½ κούπα ζάχαρη • ½ κούπα παξιμάδι τριμμένο • 1 κ.γ. κανέλα • 1/2 κ.γ. γαρίφαλο Σιρόπι: • 5 κούπες ζάχαρη • 5 κούπες νερό • Χυμό από ½ λεμόνι • Πρέπει να βράσουν όλα μαζί για 3-4 λεπτά Εκτέλεση: Χτυπώ στο μίξερ το βούτυρο για να αφρατέψει, ρίχνω τη ζάχαρη και συνεχίζω προσθέτοντας τα υπόλοιπα υλικά. Τέλος ρίχνω το αλεύρι σε μεγάλες ποσότητες, βάζοντας στη συσκευή τα γάντζα. Αν θέλω μπορώ να ζυμώσω όπως παλιά με τα χέρια ελαφρά, χωρίς να κουράσω τη ζύμη. Σχηματίζω μπαλάκια και στο καθένα κάνω μικρή γούβα βάζοντας μια κουταλιά γέμιση. Τα κλείνω, δίνω τριγωνικό σχήμα και μ’ ένα πιρούνι κεντώ στην επιφάνεια ένα σχήμα σα δεντράκι. Τα ψήνω στους 180ο μέχρι να ροδίσουν και τα σιροπιάζω μετά από 5 λεπτά ζεστά με κρύο σιρόπι, απλώνοντάς τα σε ταψί. (Στολίζουμε γιορτινές πιατέλες με ισλί, πασπαλίζοντας με λίγο τριμμένο καρύδι, έτσι ώστε να φαίνεται το κέντημα στην επιφάνειά τους.)

44

Τ’ ΑΪ – ΒΑΣΙΛΙΟΎ Πρωταντικρύσματα και πρωτακούσματα είναι τα βασικά στοιχεία της αγωνιώδους μαντικής του πρωινού της Πρωτοχρονιάς. Το καλό ποδαρικό και το καλό πρώτο συναπάντημα είναι πρωταρχική έγνοια, γι αυτό και κάποτε… σκηνοθετείται επίτηδες, καθώς επιλέγουμε το πώς και από ποιούς θα πραγματοποιηθεί.

ΤΟ ΑΜΊΛΗΤΟ ΝΕΡΌ Ένα έθιμο που γινόταν με μικρές παραλλαγές, σχεδόν παντού στη Μικρά Ασία, ήταν το ποδαρικό με το αμίλητο νερό. Οι ισχυρές δυνάμεις του ζωντανού φυσικού στοιχείου, του νερού, μεταφέρονταν από τις πηγές, από τα πηγάδια και τις βρύσες στο σπίτι και στην οικογένεια, για να δώσουν τούτη την ώρα την πολυπόθητη καλοτυχιά και παράλληλα να χαρίσουν μια πλούσια, ευκαρπική χρονιά. Παράλληλα, η επίσκεψη στις βρύσες συνοδευόταν, κάποιες φορές, από προσφορές, όπως καρπούς, γλυκά, κουλούρια κ.α., τις οποίες άφηναν εκεί με την ευχή να μη σταματήσει ποτέ η ευλογημένη ροή αυτού του πολύτιμου στοιχείου της φύσης και όπως τρέχει αυτό «έτσι να τρέχουν και τ’ αγαθά στο σπίτι!» Έτσι λοιπόν τα χαράματα της Πρωτοχρονιάς, ένας νέος κατά προτίμηση συγγενικής ή φιλικής οικογένειας, του οποίου ζούσαν και οι δύο γονείς, πήγαινε στη βρύση να φέρει το «αμίλητο νερό». Στη διάρκεια της μεταφοράς του δεν έπρεπε να βγάλει λέξη απ΄ το στόμα του, αλλιώς το ποδαρικό δε θα ήταν γουρλίδικο. Όπως ήταν φυσικό, πολλοί νέοι συνωστίζονταν στη βρύση για τον ίδιο σκοπό και τελετουργικά με θρησκευτική κατάνυξη και σοβαρότητα, παρέμεναν άφωνοι μέχρι να γεμίσουν τη στάμνα τους. Έπειτα κάθε νεαρός ιερουργός έφερνε το «αμίλητο νερό» στο σπίτι, όπου η πόρτα ήταν μισάνοιχτη με τους νοικοκυραίους σε αναμονή, για να υποδεχτούν τον «Άι Βασίλη». Ο νεαρός άνοιγε την πόρτα κι έλεγε: - Καλημέρα και τ΄ Άι - Βασιλιού - Καλώς τον Άι - Βασίλη, απαντούσαν οι νοικοκυραίοι Έπειτα έμπαινε στο σπίτι κι έβρεχε με το νερό μια πέτρα, που είχε φέρει από το δρόμο, δίνοντας τις εξής ευχές: «Όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχει κι ευτυχία μέσα στο σπίτι!» «Όπως βαραίνει η πέτρα, να βαρύνει κι η σακούλα του νοικοκύρη». «Όπως είναι αυτή σκληρή να ‘ναι κι αυτός γερός!» (ο νοικοκύρης). Μετά έκαναν χειραψίες, ασπάζονταν τον νεαρό και του πρόσφεραν γλυκίσματα. Η ελπίδα και η πίστη για το καλύτερο κυβερνούσε κάθε πρόληψη, κάθε πράξη κι έθιμο. Χαρούμενοι όλοι, με άφθονα αγαθά έπρεπε να περάσουν τούτη τη χρονιάρα μέρα ευχαριστημένοι. Γι αυτό έλεγαν: «Δεν πρέπει να γκρινιάξουμε, δεν πρέπει να πικραθούμε, δεν πρέπει να πεινάσουμε, να μη δανείσουμε, ούτε να δανειστούμε, να μη μελετήσουμε λέξεις κακές, όπως φτώχεια, κρύο, στενοχώρια, αρρώστια. Σήμερα μελετούμε μόνο το καλό και τότε η τύχη θα ξεγελαστεί και θα μπει στο σπίτι η υγεία και η καλοπέραση!» Τα έθιμα και οι συνταγές είναι από το βιβλίο «Αντέτια Δωδεκαημέρου», της Αργυρώς Μάμαλη-Κοπάνου

45

46

47

48

ΣΚΟΠΌΣ Η ΔΙΑΤΉΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΓΆΛΗΣ ΘΡΑΚΙΏΤΙΚΗΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ Ο ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΘΡΑΚΏΝ ΒΌΛΟΥ, ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ…

49

ΘΡΑΚΗ

Ο ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΈΧΕΙ ΣΚΟΠΌ ΤΗ ΔΙΑΤΉΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΓΆΛΗΣ ΘΡΑΚΙΏΤΙΚΗΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆΣ ΜΈΣΩ ΤΗΣ ΜΕΤΆΔΟΣΗΣ ΗΘΏΝ ΚΑΙ ΕΘΊΜΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΓΌΝΩΝ ΜΑΣ.

Ο

Σύλλογος Θρακών Βόλου ιδρύθηκε το 1992. Εκπροσωπεί τους τρεις νομούς της ελληνικής Θράκης: τον Ν. Ξάνθης, τον Ν. Ροδόπης και τον Ν. Έβρου καθώς και όσους Θρακιώτες διαβιούν στο Νομό Μαγνησίας και κατάγονται ή έχουν ρίζες από την ευρύτερη περιοχή της Θράκης, Ανατολικής και Βόρειας. Ο Σύλλογος έχει σκοπό τη διατήρηση της μεγάλης θρακιώτικης παράδοσης και πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της μετάδοσης ηθών και εθίμων των προγόνων μας.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ Το έργο αυτό πραγματοποιείται μέσα από διαλέξεις με ειδικούς ομιλητές για θέματα που αφορούν εθνικά ζητήματα και κυρίως αυτά που έχουν σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό της Θράκης, με συνεστιάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, με τη συμμετοχή του στις εκδηλώσεις και παρελάσεις της πόλης μας, εκθέσεις φωτογραφιών και παρουσιάσεις βιβλίων, με αναβίωση εθίμων καθώς και οργάνωση χορευτικών και μουσικοθεατρικών παραστάσεων. Διαθέτει δανειστική βιβλιοθήκη και ιματιοθήκη με 50 παραδοσιακές φορεσιές. Η διατήρηση της πλούσιας θρακιώτικης μουσικής παράδοσης γίνεται μέσα από τα χορευτικά τμήματα, τα οποία παίρνουν μέρος με επιτυχία σε εκδηλώσεις που οργανώνονται στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας αλλά και σε εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα. Ο Σύλλογος είναι ιδρυτικό μέλος της Π.Ο.Θ.Σ, της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θρακικών Συλλόγων και από το 2010 είναι μέλος της IOV-UNESCO, της παγκόσμιας ομοσπονδίας διατήρησης και ανάπτυξης των παραδοσιακών χορών.

50

Στην Ορεστιάδα

Χορός μετά την κοπή της πίτας

Μπροστά από το Ελληνικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη

51

ΘΡΑΚΗ

«Ζωγράφειο» Λύκειο, Κωνσταντινούπολη

Παιδικό χορευτικό τμήμα

Μουσικο-θεατρική παράσταση, Πτολεμαΐδα

Παρέλαση στην παραλία του Βόλου

52

Βράβευση, Θούριο

Το Δ.Σ. του Συλλόγου

Ημέρα μνήμης Θρακικού Ελληνισμού

Το έθιμο της Καμήλας

Χορωδία Θρακών Βόλου

53

ΘΡΑΚΗ

ΤΟ ΤΡΑΠΈΖΙ ΜΕ ΤΑ «ΕΝΝΙΆ ΦΑΓΗΤΆ»! Τα έθιμα απ΄την περιοχή της Θράκης

ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΚΕΙΜΈΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΎΛΛΟΓΟ ΘΡΑΚΏΝ ΒΌΛΟΥ: ΑΘΗΝΆ ΝΙΚΟΛΊΔΟΥ, ΥΠΕΎΘΥΝΗ ΕΚΔΗΛΏΣΕΩΝ

ΤΑ ΕΝΝΙΑ ΦΑΓΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΒΡΑΔΙΝΑ ΚΑΛΑΝΤΑ (ΠΑΡΑΜΟΝΉ ΧΡΙΣΟΥΓΕΝΝΩΝ) Στα χωριά του Έβρου το βράδυ της Παραμονής Χριστουγέννων όλοι οι κάτοικοι, αφού τακτοποιούσαν τις δουλειές και τα ζώα τους, ετοιμάζονταν για τη μεγάλη γιορτή της χριστιανοσύνης. Η κάθε νοικοκυρά ετοίμαζε το τραπέζι με τα «εννιά φαγητά», όσοι δηλαδή και οι μήνες που περίμενε η Παναγιά μας, τη γέννηση του Χριστού. Πρώτα τοποθετούσε το «χριστόψωμο» ζυμωμένο με «τα σημάδια», όπως το σταυρό και το ζευγάρι, «το ζυγό» όπως λέγανε για να έχει ευλογία το σπίτι. Μετά λάχανο τουρσί σαλάτα που δεν έλειπε από κανένα σπίτι, την αλάδωτη φασολάδα, τις ελιές, το κρεμμύδι, το σκόρδο, πατάτες ψητές και κρασί κόκκινο από τη σοδειά τους. Τον αριθμό εννιά συμπλήρωνε το καρπούζι που το κρατούσαν από το καλοκαίρι στο αμπάρι μέσα στα άχυρα, ειδικά για αυτή τη μέρα. Στο τραπέζι ακουμπούσαν και την κεραμίδα με το θυμίαμα. Κάθονταν όλοι γύρω από το τραπέζι (σοφρά) κι έκαναν πρώτα το σταυρό τους. Ο πατέρας θυμιάτιζε όλη την οικογένεια κι ύστερα πήγαινε στο στάβλο για να θυμιατίσει και τα ζώα. Τα αμπάρια, τις αποθήκες, να είναι πάντα γεμάτα και τα ζώα γερά. Αφού έτρωγαν, περίμεναν με αγωνία να έρθουν τα παλικάρια του χωριού να πουν τα βραδινά κάλαντα, «το κόλι», όπως λέγαν. Μαζεύονταν στην πλατεία του χωριού κι εκεί ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές και λουλούδια στα κεφάλια τους, έριχναν τον πρώτο πυροβολισμό για να ξεκινήσουν. Όλο το χωριό έμενε ξάγρυπνο κι αντηχούσε από τις φωνές μέσα στη νύχτα. Πρώτα πήγαιναν στο σπίτι του παπά, να τους ευλογήσει. Μετά στο σπίτι του προέδρου κι έτσι ξεκινούσαν. Για κάθε σπίτι είχαν κι άλλα λόγια: για τους νιόπαντρους, για τα φανταράκια, για τον αφέντη και τα κορίτσια που ο καθένας ενδιαφερόταν: «Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε το μαρμαρωστρωμένο Να μ’ αξιώσει ο Θεός να μπαίνω και να βγαίνω» Τα έλεγαν εναλλάξ, πρώτα η μια ομάδα κι ύστερα συνέχιζε η άλλη. Συνήθως οι νοικοκυρές έδιναν χριστόψωμο που ήταν κεντημένο με λουλούδια, πουλάκια και μικρά σταυρουλάκια. Επάνω στο χριστόψωμο έβαζαν τους «παράδες» που τους έπαιρνε ο αρχηγός λέγοντας τον «ντουβά», δηλαδή την ευχή που ταίριαζε στο κάθε σπιτικό. «Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε ο αφέντης χρόνους πολλούς να έχει. Χαρές πάντα να βλέπει, τ’ αμπάρια τ’ να ‘ναι γεμάτα Τα πουδάρια τ’ να μην τουν πουνάν Του κιφάλι τ’ να μην τουν πουνά!» Όλοι μαζί έλεγαν δυνατά «Αμήν!» και φεύγανε για το επόμενο σπίτι. Κι έτσι γύριζαν όλο το χωριό μέχρι το ξημέρωμα. Τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων το χωριό γλεντούσε με τα χρήματα που μάζευαν τα παλικάρια κι εκεί να δεις γλέντια και τρανούς χορούς στην πλατεία και στα μαγαζιά το βράδυ…!

ΤΟ ΣΦΑΞΙΜΟ ΓΟΥΡΟΥΝΙΟΥ «Από το καλοκαίρι σε όλα τα χωριά του Έβρου η κάθε οικογένεια έκανε κουμάντο κι αγόραζε ένα μικρό γουρουνάκι για τα Χριστούγεννα που θα τους έδινε τροφή και αποθέματα μέχρι το Πάσχα.

Η «ΒΑΡΒΆΡΑ» ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΑΝΑΠΌΣΠΑΣΤΟ ΚΟΜΜΆΤΙ ΤΗΣ ΛΑΪΚΉΣ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΉΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ

54

Παραμονές των εορτών μαζεύονταν οι συγγενείς στην αυλή να βοηθήσουν. Πρώτη δουλειά ήταν να βάλουν το καζάνι. Οι παππούδες κοιτούσαν τα εντόσθια και ερμήνευαν τα σημάδια: εάν κάνει βαρύ χειμώνα κι αν ο νοικοκύρης αυτή τη χρονιά θα έχει καλή σοδειά. Οι νοικοκυρές κερνούσαν κρασί κόκκινο φρέσκο από τα αμπέλια μας κι ετοίμαζαν το νηστήσιμο φαγητό: έπαιρναν το λάχανο τουρσί που δεν έλειπε από κανένα σπίτι, το έκοβαν ψιλό, ψιλό πάνω στο ξύλο, το έβαζαν στο ταψί με λίγο ρύζι και μια χούφτα φασόλια και το έψηναν στη μασίνα. Μοσχομύριζε όλο το σπίτι. Οι άντρες με το που έκοβαν το γουρούνι, άρχιζαν την τακτοποίησή του: άλλο μέρος για λουκάνικα, άλλο για καβουρμά, άλλο για λίπος, άλλο για τσιγαρίδες κι άλλο για τη «μπάμπου», το φαγητό που θα τρώγαν ανήμερα τα Χριστούγεννα.» (Από τις αφηγήσεις της Χρυσούλας Μπρέντα από τον Κριό του Ν. Έβρου)

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ «Η βαρβάρα» είναι ένα αγαπημένο και ιδιαίτερα διαδεδομένο έθιμο στους πληθυσμούς της Θράκης από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι και σήμερα. Σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, η Αγία Βαρβάρα έσωσε τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Θράκης, όταν εχθροί επιχείρησαν τη γενοκτονία τους με μαζικές δηλητηριάσεις τροφίμων. Παρουσιάστηκε λοιπόν στον ύπνο μιας χριστιανής και προειδοποίησε τους πιστούς να μη φάνε τίποτα αλλά να βράσουν σιτάρι και ό,τι άλλο βρισκόταν στα σπίτια τους εκείνη την περίοδο για να περάσουν τις δύσκολες μέρες του χειμώνα. Έτσι έγινε η πρώτη «βαρβάρα», ένα γλυκό ζουμί από βρασμένο σιτάρι, αποξηραμένα φρούτα και ξηρούς καρπούς.

Μια άλλη εκδοχή είναι αυτή που συνδέεται με τη λατρεία της θεάς Εκάτης. Κατά την αρχαιότητα οι Θράκες γιόρταζαν στις αρχές του χειμώνα τα «Εκαταία» προς τιμήν της θεάς παρασκευάζοντας το «Εκαταίον Δείπνον» με στάρι, ξερά σύκα, σταφίδες και καρύδια. Και οι δυο εκδοχές μαρτυρούν ότι το έθιμο της Βαρβάρας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της Θράκης που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Παραμονή της Αγίας η κάθε νοικοκυρά φτιάχνει τη δική της «βαρβάρα». Ανήμερα, μετά την εκκλησία μοιράζεται στη γειτονιά και στα συγγενικά σπίτια. Τα παιδάκια την πάνε στολισμένη στη νονά πάνω «στον καλό δίσκο» και η νονά τα φιλεύει.

55

ΘΡΑΚΗ

Παραδοσιακές συνταγές Βαρβάρα

Για το έθιμο της Αγίας Βαρβάρας, 4 Δεκεμβρίου Υλικά: 1 κιλό στάρι αποφλοιωμένο, 1 κιλό ζάχαρη, 1 κούπα καρύδια χοντροκομμένα, 1 κούπα σταφίδες άσπρες, 1 κούπα σουσάμι καβουρδισμένο και 15 - 20 σύκα ξερά, κανέλα, 5 - 6 ξυλάκια και σκόνη Εκτέλεση: Παραμονή της Αγίας Βαρβάρας βράζουμε το στάρι, αφού πρώτα το μουλιάσουμε για 4 - 5 ώρες. Θα πρέπει να βράσει σε μπόλικο νερό μέχρι να ασπρίσει και να βγάλει όλο του το άμυλο. Το αφήνουμε όλη νύχτα να κρυώσει. Το πρωί της Αγίας Βαρβάρας, αφού ανάψουμε πρώτα την καντήλα κι ευχαριστήσουμε την Αγία μας, ετοιμάζουμε το σιρόπι σε μια κατσαρόλα. Βάζουμε 4 - 5 ποτήρια νερό και 3/4 του κιλού ζάχαρη. Τις σταφίδες, τα σύκα και δύο ξυλάκια κανέλα, αφού βράσουν, τα ρίχνουμε μέσα στο στάρι που έχει γίνει τώρα πιο αραιό και χυλώδες. Σε ένα μπολ μεγάλο βάζουμε τα καρύδια, το σουσάμι σπασμένο (στο γουδί ή στο μίξερ), το 1/4 της ζάχαρης, τη σκόνη κανέλας (2 -3 κουταλάκια του γλυκού) και τ’ ανακατεύουμε όλα μαζί. Σερβίρισμα: Σε ένα ατομικό μπολάκι γεμίζουμε μέχρι τα 3/4 με σιτάρι. Από πάνω βάζουμε 1- 2 κουταλιές σούπας από το μείγμα του καρυδιού και μετά στολίζουμε όπως θέλει η κάθε νοικοκυρά: Άλλοτε βάζουμε ρόδι για γούρι, άλλοτε μακρόστενα λεπτά κομμάτια μήλου με κανέλα, ακόμη και μανταρίνι. Αυτή είναι η βαρβάρα που τη μοιράζουμε στους συγγενείς, στη γειτονιά κι εκείνοι γεμίζουν τα μπολάκια μας με τη δική τους βαρβάρα. Χρυσούλα Μπρέντα, Κριός Έβρου

Συνταγές του Δωδεκαήμερου

Λάχανο τουρσί με χοιρινό Το «καλό» φαγητό του χειμώνα Υλικά: • 1 κιλό χοιρινό χωρίς κόκαλο • 1 κιλό λάχανο τουρσί ψιλοκομμένο • ½ κούπα ρύζι καρολίνα • 1 κουταλιά κόκκινο πιπέρι • 1 κ.γ. πιπέρι μαύρο • 1 κουτάλα λάδι σούπας • 1 κουταλιά πελτέ Εκτέλεση: Αφού κάνουμε μικρές μερίδες το κρέας, το τσιγαρίζουμε στο λάδι και βάζουμε 1 κούπα νερό να βράσει σε σιγανή φωτιά. Αφού τελειώσει το νερό, βγάζουμε το κρέας από την κατσαρόλα και βάζουμε το λάχανο τουρσί πολύ ψιλοκομμένο. Το φέρνουμε δυο τρεις σβούρες, ρίχνουμε το κόκκινο πιπέρι, τον πελτέ και συνεχίζουμε να ανακατεύουμε. Βάζουμε δυο ποτήρια νερό να βράσει στο ταψί, το ρύζι, το λάχανο και στο τέλος τις μερίδες του χοιρινού όμορφα από πάνω. Το ψήνουμε στους 200 βαθμούς για 30 λεπτά. Δε βάζουμε καθόλου αλάτι, αφού το λάχανο έχει την αρμύρα του. Το συνοδεύουμε με κόκκινο κρασάκι που του πάει πολύ και χρόνια πολλά!» Χρυσούλα Μπρέντα, Κριός Έβρου

56

της Θράκης μας Μπάμπω

Το φαγητό των Χριστουγέννων Υλικά: • ½ κιλό πνευμόνι χοιρινό • ½ κιλό συκώτι χοιρινό • ½ κιλό κρέας χοιρινό ψαχνό • 1 φλιτζάνι ρύζι άσπρο γλασσέ • 1 πράσο ψιλοκομμένο κι αν θέλουμε τσιγαρισμένο • κόκκινο γλυκό πιπέρι και μαύρο, αλάτι • Και το παχύ έντερο του γουρουνιού Εκτέλεση: Πλένουμε καλά το έντερο κι από τις δύο μεριές. Σε μια λεκανίτσα βάζουμε το έντερο, νερό, ξίδι, φέτες λεμονιού, αλάτι και το αφήνουμε μέχρι να ετοιμάσουμε τα υλικά. Κόβουμε πολύ ψιλά, σαν κιμά, το κρέας και τα εντόσθια. Ανακατεύουμε με το χέρι όλα τα υλικά σε μια άλλη λεκάνη μαζί με λίγο νεράκι και γεμίζουμε σιγά σιγά τα έντερα (όχι πολύ γεμάτα, γιατί θα σκάσουν). Δένουμε τις άκρες με κλωστή, δε σφίγγουμε να μην κοπεί και τρυπάμε προσεκτικά με μια βελόνα σε διάφορες μεριές. Βάζουμε την μπάμπω στην κατσαρόλα μαζί με νερό, τόσο που σχεδόν να τη σκεπάζει. Την αφήνουμε να σιγοβράζει στη μασίνα πριν την πρώτη καμπάνα και την τρώμε μετά την εκκλησία, αφού ο Χριστός μας γεννηθεί. Ελένη Κουτσουβέλη, Φέρες Έβρου

Καβουρμάς Πηγή φωτογραφίας: allgood.gr

Υλικά: • Κρέας χοιρινό και μοσχάρι από ένα κιλό.

• Βούτυρο φυτίνη και βιτάμ και λίγο λάδι • 3 - 4 πράσα ψιλοκομμένα • Αλάτι • Πιπέρι • Ρίγανη

Εκτέλεση: Βράζουμε τα κρέατα χωριστά πολύ καλά, μέχρι σχεδόν να λιώσουν. Τα τσιγαρίζουμε με τα βούτυρα και το λάδι και ρίχνουμε τα πράσα. Προσθέτουμε αλάτι, πιπέρι και λίγη ρίγανη. Το βάζουμε σε μπολάκια και καλή απόλαυση. Συνήθως το τρώμε με αυγά τηγανιτά αλλά και σκέτο, σαν κρύο μεζέ για ουζάκι. Ελένη Κουτσουβέλη, Φέρες Έβρου

57

58

ΣΤΌΧΟΣ Η ΠΡΟΒΟΛΉ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ ΤΗΣ ΓΕΝΈΘΛΙΑΣ ΓΗΣ ΤΩΝ ΣΟΦΆΔΩΝ Ο ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΣΟΦΑΔΙΤΏΝ ΜΑΓΝΗΣΊΑΣ, ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ... Οι πληροφορίες για το αφιέρωμα βασίστηκαν στα Ημερολόγια του 2007, 2011, 2019

59

ΣΟΦΑΔΕΣ

Πηγή φωτογραφίας: https://www.youtube.com/watch?v=UIeVfTbA-I0

Ο

Ο τόπος μας...

ΣΎΛΛΟΓΌΣ μας ιδρύθηκε το 1981 και λειτουργεί ως σήμερα με πλούσια και πολυποίκιλη δράση. Ιδρυτές του ο Κλεισθένης Βασιλείου, ο αείμνηστος Νίκος Βλόντζος, ο Βασίλης Μπαζιάνας, ο Τόμης Παπανικολάου, ο Γιάννης Αθανασιάς, ο Απόστολος Τσέργας και ο επίτιμος, σήμερα, πρόεδρος Νίκος Σταφυλάς, που υπήρξαν άξιοι πρόεδροί του.

ΜΕΡΙΚΟΊ από τους βασικούς στόχους του είναι να προβάλλει τον πολιτισμό της γενέθλιας γης στην πόλη που τώρα ζουν τα μέλη του, να μεταλαμπαδεύει στη νέα γενιά αξίες της φυλής μας, να χαρίζει ευχάριστες στιγμές, αλλά και να δημιουργεί προβληματισμό στα μέλη του για τη διάσωση του ήθους και της ποιότητας στη ζωή μας. ΔΡΆΣΕΙΣ φιλανθρωπικού χαρακτήρα, πολυήμερες και ημερήσιες εκδρομές, καθώς και μικρές εξορμήσεις και επισκέψεις, συναντήσεις αποκλειστικά για διασκέδαση και σύσφιξη σχέσεων, εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και η λειτουργία χορευτικών τμημάτων για παιδιά και ενήλικες, με αναβίωση εθίμων της σοφαδίτικης παράδοσης, είναι τα μέσα με τα οποία επιδιώκεται η πραγμάτωση των στόχων. Επιτυχημένες είναι πάντα οι συνεργασίες μας με τους Δήμους Βόλου και Σοφάδων, τις αντίστοιχες Περιφερειακές Ενότητες Μαγνησίας και Καρδίτσας, την ΕΚΠΟΛ Μαγνησίας, την Ι. Μ. Δημητριάδος, καθώς και με άλλους συλλόγους και φορείς πολιτισμού σε εκδηλώσεις ευρύτερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

60

Κοπή της βασιλόπιτας του Συλλόγου, 2025

Χριστουγεννιατικη εκδηλωση του Συλλόγου στο «Αχίλλειον», 2024

61

ΣΟΦΑΔΕΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΌ ΗΜΕΡΟΛΌΓΙΟ ΤΈΛΟΣ, σημαντικό εκδοτικό επίτευγμα υπήρξε για το Σύλλογό μας το θεματικό «Ημερολόγιό» του, μελέτη που εκδιδόταν ανελλιπώς από το 2002 ως το 2019 βασισμένο σε πληροφορίες Σοφαδιτών. Τη συγγραφή και την επιμέλεια στο διάστημα 2002-2007 είχε η φιλόλογος και τ. Προϊσταμένη Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Μαγνησίας, Έβη Σταφυλά, ενώ από το 2008 ως το 2019 τη σκυτάλη πήρε η επίσης φιλόλογος, Ελένη Παπαλοπούλου-Τσέργα. Παρουσιαζόταν κάθε χρόνο στο κοινό του Βόλου και της γενέθλιας γης, και μοιραζόταν στους Σοφαδίτες και στους φίλους μας, αποσπώντας ευνοϊκά σχόλια και θερμότατες κριτικές από επώνυμους ανθρώπους των γραμμάτων. Το υλικό αυτών των Ημερολογίων αποτέλεσε τη βάση για τη σύνθεση ενός βιβλίου από την Ελένη Παπαλοπούλου-Τσέργα με τίτλο «Η Ελληνική επαρχία από την παράδοση στην αστικοποίηση. Η περίπτωση των Σοφάδων Καρδίτσας», που είναι υπό έκδοση.

ΤΟ Δ.Σ. Η ΣΎΝΘΕΣΗ του σημερινού Διοικητικού Συμβουλίου που συνεχίζει όλη αυτή την προσπάθεια είναι η εξής: Πρόεδρος: Ελένη Παπαλοπούλου-Τσέργα, Αντιπρόεδρος: Δήμητρα Σαλταγιάννη, Γραμματέας: Απόστολος Τσιώτας, Ταμίας: Χρήστος Βαϊόπουλος, Κοσμήτορας: Αναστασία Κουτσοπούλου, Έφορος: Ελισάβετ Κατοίκου, Μέλος: Κωνσταντία Λουκά και Αναπληρωματικά Μέλη: Μαρία Πόπωτα και Ευάγγελος Βασιλείου.

Η ΒΡΆΒΕΥΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΜΕ ΈΠΑΙΝΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΊΑ ΑΘΗΝΏΝ ΤΟ 2009 ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟΣΥΛΛΟΓΉ ΠΑΡΑΜΥΘΙΏΝ ΜΕ ΤΊΤΛΟ «ΌΠΩΣ Τ΄ ΆΚΟΥΣΑ ΑΠΌ ΤΗ ΓΙΑΓΙΆ ΜΟΥ…» ΕΠΙΚΎΡΩΣΕ ΤΗ ΣΟΒΑΡΌΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΆΘΕΙΆΣ. Κοπή πίτας με παιδιά του χορευτικού τμήματος του Συλλόγου μας, 2025

62

Από την κοπή πίτας το 2017

Από την κοπή πίτας το 2018

Από την κοπή πίτας το 2024

63

ΣΟΦΑΔΕΣ

ΑΠ΄ΤΗΝ «ΓΟΥΡΝΟΧΑΡΆ», ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΌΨΩΜΟ ΚΑΙ ΤΑ… «ΚΑΡΚΑΤΖΟΎΛΙΑ»!

Ήθη, έθιμα και παραδόσεις των Σοφάδων

Το

Δεκέμβρη ο κρύος καιρός και τα χιόνια μάζευαν όλα τα μέλη της οικογένειας γύρω από το αναμμένο τζάκι, που το χειμώνα ήταν σημείο αναφοράς του σπιτιού. Πολλές οι γιορτές του μήνα. Η μεγαλύτερη, όμως, απ’ όλες είναι στις 25 Δεκεμβρίου, η Γέννηση του Χριστού, η πιο λαμπρή μέρα της Χριστιανοσύνης. Από την παραμονή των Χριστουγέννων όλοι μας πιστεύαμε πως τα παγανά, τα “καρκατζούλια”, ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο για να τυραννήσουν για δώδεκα μέρες τους ανθρώπους κάνοντας ζημιές και, κυρίως, μαγαρίζοντας με τα περιττώματά τους το αλεύρι και τη στάχτη. Την παραμονή της μεγάλης γιορτής τα αγόρια ξεχύνονταν σ’ όλα τα σπίτια του χωριού για να πουν τα κάλαντα. Το “φίλεμα” απλό: σύκα, σταφίδες, “κουκόσες” (καρύδια), κάποιες δεκαρίτσες. Χριστούιννα, Πρωτούγιννα, Πρώτη γιορτή του χρόνου, Ιβγάτι για να μάθητι, τώρα Χριστός Γιννιέτι, Γιννιέτι κι ανατρέφιτι, στου μέλι και στου γάλα Του μέλι τρων’ οι άρχοντες, του γάλα οι αφεντάδες. Τις παραμονές σ’ όλα σχεδόν τα σπίτια είχαν τη “γουρνοχαρά”, έσφαζαν, δηλαδή, το γουρούνι, που το `χαν οικόσιτο. Συμμετείχαν όλα τα μέλη της οικογένειας και η γειτονιά. Ο καθένας έπαιζε το ρόλο του και είχε τις δικές του δουλειές και υποχρεώσεις στο σφάξιμο, το τεμάχισμα, το “ξεπάστωμα”, το μαγείρεμα, την αποθήκευση. Τα παιδιά έπαιρναν τη “φούσκα”(κύστη του ζώου) και την έκαναν μπάλα. Οι νοικοκυρές, επίσης, έφτιαχναν Χριστόψωμο και κουραμπιέδες. Το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι με όλα τούτα τα αγαθά ήταν πραγματική πανδαισία, όταν, μάλιστα, συνοδευόταν από κρασί, τραγούδι και χορό. Η Πρωτοχρονιά άρχιζε την παραμονή με τα κάλαντα από τα αγόρια, που πρωί-πρωί ξεχύνονταν στους δρόμους και στις γειτονιές και τραγουδούσαν: Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει - Βασίλη, πούθι έρχισι, και πούθι κατιβαίνεις; - Από τη μάνα μ’ έρχουμι, στου δάσκαλου πααίνω.

- Αν είσαι και γραμματικός, πες μας την αλφαβήτα. Στην πατιρίτσα ακούμπησι, να πει την αλφαβήτα Κι η πατιρίτσα ήταν χλωρή κι απόλυσι κλουνάρια Κλουνάρια, χρυσοκλώναρα, χρυσουκουμπουδιασμένα Που τα κομπόδιασε ο Χριστός, μι του διξί του χέρι Μι του δεξί, μι του ζιρβί, μι τ’ άγιου του Βαγγέλιου Τα φιλέματα φτωχικά, αλλά καλοδεχούμενα πάντα. Υπήρχε, βέβαια, περίπτωση κάποιο σπίτι να μην δεχτεί τα παιδιά για τα κάλαντα, οπότε, εκείνα έφευγαν δυσαρεστημένα και “στόλιζαν” τη νοικοκυρά με πειρακτικά λόγια: «Χριστούιννα, Πρωτούιννα, βαβά κωλοβιδούρινα!...» (“βιδούρα”, ήταν μεταλλικό δοχείο που χωρούσε μέσα 20 οκάδες σιτηρά).

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΆΤΙΚΟ ΤΡΑΠΈΖΙ, ΉΤΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΉ ΠΑΝΔΑΙΣΊΑ, ΌΤΑΝ, ΜΆΛΙΣΤΑ, ΣΥΝΟΔΕΥΌΤΑΝ ΑΠΌ ΚΡΑΣΊ, ΤΡΑΓΟΎΔΙ ΚΑΙ ΧΟΡΌ…

64

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς κάθε σπίτι περίμενε να κάνει ποδαρικό ένας “γουρλής”, για να πάει καλά η χρονιά. Οι νοικοκυρές ζύμωναν τη “βασιλοκ’λούρα” με όλη την τέχνη τους και να πώς: Έφτιαχναν δυο φύλλα ζυμάρι και σ’ ένα ταψί που το ΄χαν αλείψει λίγο “λίπα” έστρωναν το ένα φύλλο. Πάνω του έβαζαν ένα μικρό κομματάκι κεραμίδι (όποιος το πετύχαινε θα ’παιρνε το σπίτι), ένα στάχυ (ο τυχερός θα ’παιρνε τα σιτοχώραφα), ένα κομματάκι άχυρο (ο τυχερός θα ’χε τα γελάδια), ένα χορτάρι (ο τυχερός θα ’χε τα πρόβατα), ένα κλαδάκι από κλίμα (του τυχερού θα του τύχαινε το αμπέλι), μια δεκάρα (ο τυχερός θα έπαιρνε όσα μετρητά υπήρχαν στο σπίτι). Πάνω από όλα αυτά άπλωναν το δεύτερο φύλλο. Ακολουθούσε το στόλισμα της βασιλοκουλούρας με λίγο προζύμι που είχε κρατηθεί από την αρχή. Η κουλούρα αυτή κοβόταν την Πρωτοχρονιά μόνο για τα μέλη της οικογένειας. Την παραμονή των Φώτων οι νοικοκυρές ζέσταιναν νερό στα καζάνια, και πλένονταν άνθρωποι και ρούχα για να φύγουν τα “καρκατζούλια” που μαγάριζαν τα πάντα. Οι γονείς από τα χαράματα έφερναν από την εκκλησία αγιασμό και ράντιζαν ανθρώπους, σπίτι, ζωντανά, φυτά. Το πρωί άντρες ντυμένοι με προβιές και κουδούνια γύριζαν στα σπίτια και αναβίωναν το έθιμο με τα “ρογκάτσια”, τραγουδώντας την παρακάτω διασκευή από τα κάλαντα, κρατώντας μια σούφλα και ζητώντας από τις νοικοκυρές να τους δώσουν ό τι είχε μείνει από τις γιορτές: Καμόσου (λίγο) απού λουκάνικου, καμόσου από μπουμπάρα, Καμόσου από πλιβραμιά, να γίνει σουφλιμάδα… Τα παιδιά με τις παρέες τους έλεγαν τα δικά τους κάλαντα: Σήμερα είναι των φωτών και των μεγάλων εορτών, Γιορτάζουν οι εκκλησιές και προσκαλούν τους άρχοντες, Γερόντους και παιδιά. Σ’ αυτό το σπίτι που ’ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει. Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνους πολλούς να ζήσει. Να ζήσει σαν τον Όλυμπο, σαν τ’ άσπρο περιστέρι . Ή με άλλη σκωπτική παραλλαγή: Σήμερα τα Φώτα, ταχιά (αύριο) γεννάει η κότα Την άλλ’ ου κουκουτσέλους, την άλλ’ ου γκαραβέλους, Μες τ’ς βαβάς την τρούπα, τ’ς βαβάς την παλιαρούτα.

Μετά την εκκλησία ο παπάς άγιαζε στο ποτάμι τα νερά, πετώντας έναν ξύλινο σταυρό. Όποιος τυχερός τον έπιανε γύριζε με το σταυρό όλα τα σπίτια και μάζευε λεφτά. Ο παπάς μετά τον αγιασμό, συνοδευόμενος πάντα από ένα βοηθό, “φώτιζε” με τη σειρά όλα τα σπίτια του χωριού. Λεφτά δεν έπαιρνε. Όμως όλες οι νοικοκυρές τον φίλευαν μια κεντημένη βασιλοκουλούρα, που την κρατούσαν από την Πρωτοχρονιά γι’ αυτή την περίπτωση. Έτσι, ευχαριστημένοι και αγιασμένοι έμπαιναν οι παππούδες μας ξανά στην καθημερινότητά τους, περιμένοντας για μια καινούργια ανάπαυλα το Πάσχα, την άλλη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης.

65

ΣΟΦΑΔΕΣ

Χριστουγεννιάτικες συνταγές

Πηγή φωτογραφίας: cookeatup.com

Οι Χριστουγεννιάτικες συνταγές των Σοφάδων, όπως και οι υπόλοιπες, βασίζονταν στα προϊόντα της περιοχής, το αλεύρι, τα αυγά, τα πουλερικά, το χοιρινό και τη “λίπα” (το χοιρινό λίπος). Επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τις συνταγές που ακολουθούν, καθώς τις συνήθιζαν οι συγχωριανοί μας στις γιορτές των Χριστουγέννων αλλά και σε ονομαστικές γιορτές, φιλοξενίες, στις “καλές μέρες” του χειμώνα, όπως έλεγαν.

«Μελαχρινή»1 Υλικά: • 20 αυγά • 20 κουταλιές ζάχαρη • 10 κουταλιές σιμιγδάλι • 10 κουταλιές αλεύρι • 20 κουταλιές καρύδια • Κανέλα, γαρίφαλο • 1 σόδα Για το σιρόπι: • 3 ποτήρια ζάχαρη • 2 ποτήρια νερό • λίγο λεμόνι

Εκτέλεση: Χτυπάμε χωριστά τα ασπράδια μαρέγκα και χωριστά τους κρόκους με τη ζάχαρη, αφού χτυπηθούν και τα δύο τα ενώνουμε και ρίχνουμε τα υπόλοιπα υλικά σιγά, σιγά. Τοποθετούμε το μίγμα σε λαδωμένο ταψί και το ψήνουμε στη γάστρα. Αφού ψηθεί, το σιροπιάζουμε με το σιρόπι. Μελαχρινή: Ήταν γλύκισμα χριστουγεννιάτικο αλλά και, γενικότερα, κέρασμα στις χειμωνιάτικες γιορτές 2 Τσιγαρίδες: Ήταν μικρά κομματάκια, υπολείμματα χοιρινού, που μάζευαν όταν τα Χριστούγεννα έσφαζαν και τεμάχιζαν το γουρούνι σε κάθε αγροτικό σπίτι. Έβραζαν στα καζάνια επί ώρες μαζί με τη “λίπα”, το λίπος του γουρουνιού που το έλιωναν, το διατηρούσαν μέσα στους τενεκέδες και το χρησιμοποιούσαν στο μαγείρεμα αντί λαδιού, το οποίο δεν παράγονταν στην περιοχή των Σοφάδων. Όταν είχαν κάποιον έκτακτο μουσαφίρη, έβγαζαν από τη “λίπα” τσιγαρίδες και τις τηγάνιζαν με αυγά. Ήταν ένας πεντανόστιμος και πρόχειρος μεζές. Σήμερα, αντί για τσιγαρίδες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε χοιρινή πανσέτα, αφού την κόψουμε σε κυβάκια. Θα πρέπει, όμως, τότε να σιγοβράσουμε τα κομματάκια περίπου 2 ώρες, για να λιώσει το λίπος..

1

66

Πηγή φωτογραφίας: tasty.athinorama.gr

των Σοφάδων

Τσιγαρίδες με αυγά2 Υλικά: • 200 γρ. περίπου τσιγαρίδες • 6 αυγά • αλάτι (λίγο) • πιπέρι

Εκτέλεση: Τηγανίζουμε τις τσιγαρίδες σε χαμηλή φωτιά μέσα στο λίπος τους μέχρι να ροδίσουν. Χαμηλώνουμε τη φωτιά και τις σιγοβράζουμε για 15΄περίπου, μέχρι να λιώσει όλο το λίπος και να μείνει μόνο το ψαχνό στις τσιγαρίδες. Σπάζουμε τα αβγά και αλατοπιπερώνουμε με προσοχή γιατί οι τσιγαρίδες είναι αρμυρές. Τα χτυπάμε με πιρούνι και τα ρίχνουμε στη σάλτσα. Με ξύλινο κουτάλι και απαλές κινήσεις μπρος πίσω ανακατεύουμε τα αβγά με τις τσιγαρίδες

Καβρουμάς με χηνάρι ή κότα Φωτογραφία: Αχιλλέας Μπανάσιος

«Κότα - πίτα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη» (παροιμία) Υλικά: • 1 χηνάρι ή κότα τεμαχισμένα • 6 - 7 κουταλιές της σούπας αλεύρι • 1 κρασοπότηρο λάδι • Αλάτι, • Πιπέρι • Σκόρδο στουμπισμένο με ξύδι Εκτέλεση: Βράζουμε λίγο το χηνάρι ή την κότα και στραγγίζουμε το κρέας. Στον ταβά με λίγο λάδι κοκκινίζουμε το αλεύρι και ρίχνουμε λίγο, λίγο ζουμί στο οποίο είχαν βράσει τα πουλερικά, για να χυλώσει, προσέχοντας να μη σβολιάσει ο χυλός. Στη συνέχεια ρίχνουμε το κρέας για να βράσει καλά σε σιγανή φωτιά. Στο τέλος βάζουμε στον ταβά και το στουμπισμένο σκόρδο με το ξύδι και το φαγητό είναι έτοιμο. Εναλλακτικά μπορούμε, αντί σκόρδο και ξύδι, να αυγοκόψουμε το φαγητό μας. Έτσι κι αλλιώς, θα είναι πεντανόστιμο.

67

68

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΉ «ΜΆΧΗ» ΔΙΑΤΉΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΆΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΙΔΙΑΊΤΕΡΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΎ ΑΠΟΘΈΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΚΕΡΊΟΥ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΌΣ-ΕΞΩΡΑΪΣΤΙΚΌΣ ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΤΡΙΚΕΡΊΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ…

ΦΩΤΟ © Dimitris Georgiadis

69

ΤΡΙΚΕΡΙ

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΌΣ- ΕΞΩΡΑΪΣΤΙΚΌΣ ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΤΡΙΚΕΡΊΟΥ ΙΔΡΎΘΗΚΕ ΤΟ 1984, ΑΠΌ ΜΙΑ ΟΜΆΔΑ ΤΡΙΚΕΡΙΩΤΏΝ ΠΟΥ ΕΚΤΊΜΗΣΑΝ ΌΤΙ Η ΊΔΡΥΣΗ ΕΝΌΣ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΘΑ ΣΥΝΈΒΑΛΛΕ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΆ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΉΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΊΤΕΡΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΎ ΑΠΟΘΈΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΎ.

Η

Ο Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας Τρικερίου

ομάδα αυτή αποτελούταν από τους Κων/νο Κλιάρη ως Πρόεδρο, Αφροδίτη Οικονόμου ως Ταμία, Κατερίνα Κολυμπάση ως γραμματέα και μέλη τους Κων/νο Κλιάρη του Σπυρίδωνα, Αγλαϊα Μαραβέλια και Ιωάννη Νιζάμη. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι ξεκίνησαν την λειτουργία του συλλόγου γεμάτοι όρεξη για την προβολή της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς του τόπου μας και με όραμα να την μεταλαμπαδεύσουν στις επόμενες γενιές και να την κάνουν γνωστή στον νομό μας στην αρχή αλλά και ευρύτερα στην χώρα και στο εξωτερικό αν αυτό γινόταν δυνατό. Αν δει κανείς την πορεία του συλλόγου από τότε διαπιστώνει ότι ο σκοπός αυτός έχει εν’ μέρει επιτευχθεί.

ΟΙ ΔΡΆΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΎΧΘΗΚΑΝ Το Τρίκερι, ως ιστορικός τόπος (ιστορική πρωτεύουσα του Δήμου Νοτίου Πηλίου), ο πολιτισμός του, η απαράμιλλης ομορφιάς γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά του και οι γεωγραφικές του ομορφιές, έχουν διαδοθεί και προβληθεί πανελληνίως και στο εξωτερικό. Βιβλία έχουν εκδοθεί, τηλεοπτικές έρευνες έχουν διεξαχθεί και προβληθεί, μουσικές έρευνες για την παραδοσιακή του μουσική (Δόμνα Σαμίου) έχουν εκπονηθεί. Το 1992 δημιουργήθηκε δανειστική βιβλιοθήκη και το 1997 ιδρύεται χορευτικό τμήμα ενηλίκων που οι δράσεις τους συνεχίζονται ακόμη και σήμερα. Λειτουργούν εδώ και χρόνια τμήμα καράτε για τα παιδιά και τμήματα ζούμπας και πιλάτες για ενηλίκους.

70

Το προηγούμενο Δ.Σ. του Συλλόγου

Το τωρινό Δ.Σ. του Συλλόγου

Συμμετοχή για την απελευθέρωση των Ιονίων Νήσων στην Κέρκυρα

71

ΤΡΙΚΕΡΙ

Οι δράσεις του συλλόγου συνεχίζονται με την ίδρυση τράπεζας αίματος και την συμμετοχή των χορευτικών τμημάτων του σε διοργανώσεις άλλων πολιτιστικών φορέων της Μαγνησίας αλλά και όλης της Ελλάδας. Έτσι εκτός από τα χωριά του Πηλίου συμμετείχαμε στις εκδηλώσεις για την απελευθέρωση των Ιονίων Νήσων στην Κέρκυρα αλλά και σε εκδηλώσεις στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Επιπλέον ο σύλλογος συμμετείχε σε τηλεοπτική παραγωγή της ΕΤ3, διαδίδοντας το πολιτιστικό μας απόθεμα. Ο σύλλογός μας συνεργάζεται τόσο με την τοπική αυτοδιοίκηση (Δήμος Νοτίου Πηλίου) συμμετέχοντας σε κοινωνικές δράσεις (καθαρισμός μονοπατιών, ευτρεπισμός δημοσίων χώρων, στήριξη πολύτεκνων οικογενειών κ.λ.π.). Συνεργάζεται επίσης με τους άλλους δυο Πολιτιστικούς Συλλόγους, τον Περιβαλλοντικό-Πολιτιστικό Σύλλογο Μύλου-Γεροπλίνας “ΑΙΑΝΤΕΙΟΝ¨ και τον “Εν’ Τρικερίω” που εδρεύει στον Βόλο για την συνδιοργάνωση εκδηλώσεων όπως το ετήσιο Πολιτιστικό Φεστιβάλ Τρικερίου, που τα τελευταία τέσσερα χρόνια διοργανώνεται κάθε Αύγουστο στο χωριό.

Η ΤΡΙΚΕΡΙΏΤΙΚΗ ΓΥΝΑΙΚΕΊΑ ΦΟΡΕΣΙΆ Επίσης ο σύλλογος συμμετείχε με εκθέματα στην έκθεση στο μουσείο της πόλεως του Βόλου για την τρικεριώτικη γυναικεία φορεσιά και πρόσφατα συμμετείχε σε εκπαιδευτική - περιβαλλοντική δράση για τα παιδιά του χωριού. Το τελευταίο Διοικητικό Συμβούλιο, αποτελούμενο από τις κες Ελένη Διχτά, ως Πρόεδρο και τις Ελένη Σίμου, Ασημούλα Σίμου, Γαρυφαλλιά Σίμου και Αγλαΐα Μαραβέλια συνεχίζει τις δραστηριότητες του συλλόγου έχοντας πάντα υπόψη το όραμα εκείνων των πρωτοπόρων τρικεριωτών που ίδρυσαν τον σύλλογο πριν 41 χρόνια. Ο χορός της Πρωτομαγιάς

ΦΩΤΟ © Εleni Siappa

72

Δράσεις για την Τρικεριώτικη φορεσιά

Έκθεση Τρικεριώτικης φορεσιάς στο Μουσείο Ιστορίας του Βόλου

Συμμετοχή για την απελευθέρωση των Ιονίων Νήσων στην Κέρκυρα

Το πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής

73

ΤΡΙΚΕΡΙ

ΤΡΊΚΕΡΙ, ΜΙΑ… ΠΑΛΙΆ ΝΑΥΤΙΚΉ ΠΟΛΙΤΕΊΑ ΜΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΉ ΙΣΤΟΡΊΑ

Τα ήθη, έθιμα και παραδόσεις του Δωδεκαημέρου ΓΡΆΦΕΙ Ο ΙΩΆΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΟΎΚΑΣ

Πρόεδρος Περιβαλλοντικού - Πολιτιστικού Συλλόγου Μύλου-Γεροπλίνας Τρικερίου “ΑΙΑΝΤΕΙΟΝ”

Το

Τρίκερι είναι μια παλιά ναυτική πολιτεία με σημαντική ιστορία, έλαβε μέρος στην ελληνική επανάσταση και έχει μεγάλη ναυτική παράδοση που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Αν και γεωγραφικά είναι χωριό του Πηλίου, ξεχωρίζει και διαφοροποιείται έντονα από τα άλλα πηλιορείτικα χωριά λόγω του ναυτικού του χαρακτήρα. Η γεωγραφία του τόπου, το βραχώδες και άγονο του εδάφους και η έλλειψη οδικής συγκοινωνίας με τον Βόλο μέχρι την δεκαετία του 1980, δημιούργησαν μια κλειστή κοινωνία που σε πείσμα των καιρών, παρέμεινε “αμόλυντη” από τις νεωτεριστικές επιδράσεις που χαρακτήριζαν την εποχή εκείνη. Ως εκ τούτου διατηρεί εν μέρει και σήμερα έναν χαρακτήρα ιδιαίτερο, στην ντοπιολαλιά, τα ήθη και τα έθιμα. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην πλούσια γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά του χωριού, που αποτελεί το σήμα κατατεθέν του και σε κάθε περίσταση οι τρικεριώτισες με υπερηφάνεια επιδεικνύουν.

ΆΓΙΟ ΔΩΔΕΚΑΉΜΕΡΟ ΣΤΟ ΤΡΊΚΕΡΙ Οι γιορτές των Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων στο Τρίκερι, ιδιαίτερα τα παλαιότερα χρόνια όπου και ο πληθυσμός ήταν σαφώς μεγαλύτερος , διακρίνονταν για την έντονη θρησκευτικότητά τους. Για να κατανοηθεί καλύτερα το πλαίσιο των κοινωνικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων θα πρέπει να τονισθεί ότι η συμμετοχή των οικογενειών σε αυτές, ιδιαίτερα την παλαιότερη εποχή, ήταν εξαρτημένη με την παρουσία του ναυτικού ή ψαρά ή σφουγγαρά πατέρα και συζύγου κατά την εορταστική εκείνη περίοδο στο σπίτι. Οι οικογένειες που είχαν την τύχη να έχουν τον πατέρα ή τον σύζυγο στο σπίτι γιόρταζαν με εξωστρέφεια και χαρά τις εορτές και συμμετείχαν όλοι σε αυτές. Από την άλλη πλευρά, “οι ξενιτεμένες”, όπως έλεγαν τις γυναίκες που οι άνδρες τους έλειπαν στην θάλασσα, ήταν πιο μαζεμένες στην παρουσία τους στις εορταστικές εκδηλώσεις. Την παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά, όπως και σε όλη την χώρα τραγουδούν τα κάλαντα. Οι γυναίκες στα σπίτια άρχιζαν την προετοιμασία για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Αξημέρωτα το πρωί των Χριστουγέννων χτυπάει η καμπάνα του Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδας όπου και αρχίζει ο όρθρος και η Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων. Εκεί μαζεύεται όλο το χωριό και ιδιαίτερα τα παλαιότερα χρόνια οι σύζυγοι ή και οι κόρες των εορταζόντων ανδρών (Χρήστος), έρχονταν στον Ναό φορώντας την πλουμιστή παραδοσιακή τους φορεσιά, δίδοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα στην ακολουθία. Έχοντας ιδιαίτερα έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα και έχοντας κρατήσει οι περισσότεροι την 40ήμερη νηστεία των Χριστουγέννων, προσέρχονταν σχεδόν όλοι στην Θεία Κοινωνία. Στη συνέχεια χαρούμενοι όλοι κατέβαιναν από τον Ναό στα σπίτια τους και απολάμβαναν το μεσημεριανό χριστουγεννιάτικο τραπέζι με κύριο πιάτο κόκορα κοκκινιστό με σπιτικές χυλοπίτες και γλυκό, τρικεριώτικο μπακλαβά. Την παραμονή της πρωτοχρονιάς τα παιδιά τραγουδούν πάλι τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα και το πρωί αρχίζει ο όρθρος και η Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος όπου τελείται η λειτουργία του

ΟΙ ΓΙΟΡΤΈΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΈΝΝΩΝ, ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΆΣ ΚΑΙ ΦΏΤΩΝ ΣΤΟ ΤΡΊΚΕΡΙ, ΙΔΙΑΊΤΕΡΑ ΤΑ ΠΑΛΑΙΌΤΕΡΑ ΧΡΌΝΙΑ, ΔΙΑΚΡΊΝΟΝΤΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΝΤΟΝΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΌΤΗΤΆ ΤΟΥΣ

74

Μεγάλου Βασιλείου. Οι Βασίληδες λοιπόν έχουν την τιμητική τους και επαναλαμβάνονταν πάλι η ίδια παρουσία των συζύγων των εορταζόντων με την παραδοσιακή φορεσιά. Η ημέρα συνεχίζονταν με το γιορτινό πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και τις επισκέψεις στα σπίτια των εορταζόντων. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες υπήρχε το έθιμο η νύφη να πηγαίνει στην πεθερά, δυο κότες για το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι.

TΑ ΚΆΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΊΩΝ Ιδιαίτερη σημασία είχε ο εορτασμός των Θεοφανείων στο Τρίκερι λόγω της σχέσης του με την θάλασσα. Τα παιδιά και πάλι ξεκινούν τις εκδηλώσεις με τα κάλαντα των Θεοφανείων που ήταν ιδιαίτερα στο χωριό: Αύριο είναι του Φωτός φωτί-, φωτίζεται ο κόσμος και οι παπάδες περπατούν με τον, με τον σταυρό στο χέρι και μες στα σπίτια μπαίνουνε και λεν, και λεν τον Ιορδάνη βοήθεια να τον έχουμε, τον Μέ-, τον Μέγα Ιωάννη. Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε, Έλα, έλα να με βαφτίσεις”. “Εγώ είμαι δούλος του Θεού και πως και πως να σε βαφτίσω, την αυστηρή σου κορυφή δεν η-, δεν ημπορώ ν’ αγγίξω”. Εσχίστηκε ο ουρανός και βγή-, και βγήκε περιστέρι, και μέγα θαύμα έγινε σ’ όλη, όλη την οικουμένη.

Στο χωριό μετά την Θεία Λειτουργία των Φώτων στον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδας, με ψαλμωδίες κατέβαιναν στα πηγάδια όπου και έριχναν τον σταυρό για να αγιασθούν τα νερά. Στην συνέχεια ο ιερέας γυρνούσε στα σπίτια και αγίαζε τους πιστούς και τα σπίτια τους. Οι κάτοικοι τον φίλευαν με γλυκά και χρήματα για το καλό της χρονιάς. Στο επίνειο του χωριού στην Αγία Κυριακή κατέβαιναν οι περισσότεροι για να αγιάσουν τα νερά της θάλασσας. Τα καϊκια και οι ψαρόβαρκες ξεμάκραιναν λίγο από την ακτή και πολλοί, ιδίως νέοι ήταν έτοιμοι να βουτήξουν στα κρύα νερά για να πιάσουν τον σταυρό. Πράγματι μέσα στους ήχους από τις μπουρούδες των καϊκιών οι νέοι έπεφταν στο νερό και ο τυχερός της χρονιάς έφερνε τον σταυρό στον ιερά και έπαιρνε την ευλογία του. Σήμερα, με το χωριό να έχει αρκετά λιγότερο κόσμο από τις παλαιότερες ένδοξες εποχές του, γίνονται προσπάθειες από τον Δήμο Νοτίου Πηλίου και τους τοπικούς Πολιτιστικούς Συλλόγους να διατηρηθούν όσο γίνεται τα έθιμα αυτά και να παραδοθούν στις επόμενες γενιές.

75

ΤΡΙΚΕΡΙ

Τρικεριώτικες

Κόκορας κοκκινιστός Υλικά: • Ένας κόκορας.

• Μια κούπα λάδι.

• Ένα κρεμμύδι ξερό.

• Μια σκελίδα σκόρδο.

• Δυο κουταλιές πελτέ.

• Αλάτι, πιπέρι, ένα φύλλο δάφνη.

• Χυλοπίτες χειροποίητες

Εκτέλεση: Σε μια κατσαρόλα μεγάλη, τοποθετούμε τον κόκορα τεμαχισμένο σε μερίδες. Προσθέτουμε το λάδι, το κρεμμύδι, και τσιγαρίζουμε μέχρι να πάρει χρώμα ο κόκορας. Προσθέτουμε αλάτι, πιπέρι, δάφνη και νερό μέχρι να σκεπαστεί ο κόκορας και το αφήνουμε να βράσει. Ρίχνουμε τις χυλοπίτες και βράζουμε για άλλα δέκα λεπτά. Σερβίρουμε ζεστό.

Κρέας με κυδώνια Υλικά: • Αρνί μπούτι σε μερίδες δυο κιλά περίπου.

• Ένα κρεμμύδι.

• Μισή κούπα λάδι.

• Αλάτι, πιπέρι.

• Δυο κουταλιές πελτές.

• Δυο κιλά κυδώνια κομμένα σε φέτες. Εκτέλεση: Σε κατάλληλη κατσαρόλα βάζουμε το αρνί, το κρεμμύδι ψιλοκομμένο, το λάδι, το αλάτι, το πιπέρι και τον πελτέ. Το αφήνουμε να βράσει και μετά ρίχνουμε τα κυδώνια. Αφήνουμε για μια ώρα να βράσουν και σερβίρουμε ζεστό.

76

συνταγές

Τρικεριώτικος μπακλαβάς Υλικά: • Δυόμιση κιλά φύλλο λεπτό για μπακλαβά.

• Ενάμιση κιλό αμύγδαλο τριμμένο και ολόκληρα αμύγδαλα ξεφλουδισμένα για την διακόσμηση.

• Μισό κιλό καρύδι τριμμένο.

• Εκατό γραμμάρια τριμμένη φρυγανιά. Ένα κουταλάκι γαρύφαλλο σκόνη.

• Δυο κουταλάκια σκόνη κανέλλα.

• Ένα κουταλάκι μοσχοκάρυδο, καρπό τριμμένο. Ένα ποτήρι κρασιού, ζάχαρη.

• Φρέσκο βούτυρο ένα κιλό. Για το σιρόπι: τρία κιλά ζάχαρη, μισό κιλό μέλι, δώδεκα ποτήρια νερό, χυμό λεμονιού, δυο βανίλιες.

Εκτέλεση: Σε ένα μεγάλο μπώλ ανακατέβουμε καλά τα αμύγδαλα, τα καρύδια, την φρυγανιά, την κανέλλα, το γαρύφαλλο, το μοσχοκάρυδο και τη ζάχαρη ώστε να δημιουργηθεί ένα ομοιόμορφο μίγμα. Σε ένα ταψί, στρώνουμε επτά φύλλα σαν βάση και στη συνέχεια πασπαλίζουμε το μίγμα και κάνουμε στρώσεις φύλλων και μίγματος μέχρι να τελειώσει το μίγμα. Κάθε στρώση ένα φύλλο. Όταν τελειώσει το μίγμα τοποθετούμε επάνω δέκα φύλλα. Κόβουμε σε τρίγωνα κομμάτια και στο κέντρο κάθε κομματιού βάζουμε ένα ξεφλουδισμένο αμύγδαλο. Ζεσταίνουμε το βούτυρο μέχρι να λιώσει και περιχύνουμε τον μπακλαβά. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 180 βαθμούς για μισή ώρα. Σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε τα υλικά για το σιρόπι όλα μαζί και βράζουμε για 4 λεπτά. Περιχύνουμε τον μπακλαβά κρύο με το ζεστό σιρόπι.

Σημείωση: Το αποτέλεσμα της παρουσίασης, προέκυψε με τη συνεργασία του Πολιτιστικού-Εξωραϊστικού Συλλόγου Τρικερίου και του Περιβαλλοντικού – Πολιτιστικού Συλλόγου Μύλου-Γεροπλίνας «ΑΙΑΝΤΕΙΟ», καθώς και την αμέριστη βοήθεια του κ. Γιάννη Παντελούκα.

77

78

79

80

ΜΙΑ ΙΔΈΑ ΠΟΥ ΈΓΙΝΕ ΘΕΣΜΌΣ… Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΆ ΤΟΥ ΣΥΛΛΌΓΟΥ Ο ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΖΑΓΟΡΙΑΝΏΝ ΒΌΛΟΥ, ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΤΑΙ…

81

ΖΑΓΟΡΑ

ΑΠΌ ΤΑ ΠΡΏΤΑ ΚΙΌΛΑΣ ΒΉΜΑΤΑ, Ο ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΕΊΧΕ ΜΙΑ ΞΕΚΆΘΑΡΗ ΑΠΟΣΤΟΛΉ: ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΉΣΕΙ ΕΝΩΜΈΝΟΥΣ ΤΟΥΣ ΧΩΡΙΑΝΟΎΣ, ΌΠΟΥ ΚΙ ΑΝ ΒΡΊΣΚΟΝΤΑΙ.

www.discover-pelion.gr

Σ

Ζαγορά

ε μια άλλη εποχή, το 1979, τότε που οι άνθρωποι έφευγαν από τα χωριά τους για να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή, πέντε συγχωριανοί μας με πρωτοπόρο τον αείμνηστο κ. Κωνσταντίνο Μώρο, πήραν μια απόφαση που θα άφηνε βαθύ αποτύπωμα στο μέλλον. Παρόλο που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους, ποτέ δεν την ξέχασαν. Από την επιθυμία τους να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη, τους δεσμούς και την ταυτότητα του χωριού μας, γεννήθηκε ο «Σύλλογος Ζαγοριανών Βόλου» «Η Ζαγορά, ένας θεσμός που έκτοτε συνοδεύει γενιές ολόκληρες.

Ο ΣΚΟΠΟΣ

Από τα πρώτα κιόλας βήματα, ο Σύλλογος είχε μια ξεκάθαρη αποστολή: να διατηρήσει ενωμένους τους χωριανούς, όπου κι αν βρίσκονται. Για τον λόγο αυτόν, οργανώθηκαν οι πρώτες εκδηλώσεις κοινωνικής σύσφιξης: χοροί που ένωναν ανθρώπους και εποχές, εκδρομές, παρουσιάσεις σημαντικών προσώπων του χωριού μας που συνετέλεσαν στην ανάδειξη και ανάπτυξη του χωριού μας. Κι όλα αυτά δεν ήταν απλώς ψυχαγωγία· ήταν ένας τρόπος να μείνει η κοινότητα μας ζωντανή, α διατηρηθούν οι σχέσεις, να μοιραζόμαστε στιγμές και εμπειρίες, ακόμη κι αν οι αποστάσεις μας χώριζαν.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ Με τον καιρό, ο Σύλλογος δεν έμεινε μόνο στις εκδηλώσεις. Άρχισε να αγκαλιάζει ολοένα και πιο ουσιαστικές ανάγκες του χωριού μας. Η κοινωνική προσφορά έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας του. Στάθηκε δίπλα σε συγχωριανούς που αντιμετώπιζαν οικονομίες δυσκολίες και σοβαρά προβλήματα υγείας, προσφέροντας βοήθεια με διακριτικότητα και σεβασμό. Παράλληλα, μερίμνησε για την υγεία των ανθρώπων του

82

Πολιτιστικές εκδηλώσεις

Το τωρινό Δ.Σ. του Συλλόγου

Από τις εκδρομές του Συλλόγου

83

ΖΑΓΟΡΑ

Κοπή πίτας του Συλλόγου

χωριού: με πρωτοβουλίες για την εγκατάσταση απινιδωτή και αγορά ιατρικού μηχανήματος που στα χέρια των επιστημόνων μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια. Αυτές οι δράσεις δεν είναι απλώς ενέργειες που ενός Συλλόγου· είναι αποδείξεις ότι η αλληλεγγύη, όταν καλλιεργείται από καρδιάς, μπορεί να αλλάξει ζωές. Είναι η συνέχεια της ίδιας εκείνης αγάπης που ένιωσαν οι πέντε ιδρυτές όταν πήραν την απόφαση να κρατήσουν ζωντανή την παράδοση, την μνήμη και την ανθρωπιά του τόπου μας. Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, ο Σύλλογος εξακολουθεί να αποτελεί φόρο συνοχής και προσφοράς. Κάθε δράση, κάθε εκδήλωση, κάθε πρωτοβουλία, είναι μια υπενθύμιση ότι η δύναμη του Συλλόγου μας είναι ανεκτίμητη. Ο Σύλλογος μας δεν είναι απλώς μια ιστορία που ξεκίνησε το 1979. Είναι η απόδειξη ότι όταν οι ρίζες είναι βαθιές, ούτε ο χρόνος ούτε η απόσταση μπορούν να τις ξεριζώσουν!

ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ Δ.Σ. Το σημερινό συμβούλιο το απαρτίζουν οι εξής: Πρόεδρος: Σαμαράς Απόστολος, Αντιπρόεδρος: Κανελλής Γεώργιος, Γραμματέας: Ψαρολόγου Ελένη, Ταμίας: Γάκη Βαρβάρα, Κοσμήτωρ: Δημοπούλου Βασιλική, Μέλος: Κουτσελίνη Γαρυφαλλιά, Μέλος: Τάσιου-Κουρελά Γεωργία. ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΚΕΙΜΈΝΟΥ- ΚΑΤΑΓΡΑΦΉ: ΒΑΣΙΛΙΚΉ ΔΗΜΟΠΟΎΛΟΥ

Κοπή πίτας του Συλλόγου

84

Δραστηριότητες του Συλλόγου

Δωρεά dobler στο Κ.Υ. Ζαγοράς

Δωρεά-τοποθέτηση αυτόματου απινιδωτή στη Ζαγορά

85

Δωρεά νερού στους αποκλεισμένους κατοίκους Χορευτού λόγω Daniel

ΖΑΓΟΡΑ

ΑΠ΄ΤΟ ΑΣΒΈΣΤΩΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΓΛΥΚΆ, ΜΈΧΡΙ ΤΟ «ΠΆΝΤΡΕΜΑ» ΤΗΣ ΦΩΤΙΆΣ ΚΑΙ ΤΟ «ΠΟΔΑΡΙΚΌ»… Παραδόσεις, ήθη και έθιμα της Ζαγοράς και του Πηλίου, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Φώτα

Το

μήνα Δεκέμβριο αλλά και τον Ιανουάριο, οι γιορτές τους, έχουν ιδιαίτερο χαρακτήρα στη Ζαγορά. Από του Αγίου Νικολάου μέχρι τα Χριστούγεννα, γινόταν η προετοιμασία για τις γιορτές. Οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια, ασβέστωναν τις σκάλες των σπιτιών, έφτιαχναν τα γλυκά, κυρίως κουραμπιέδες, φοινίκια και μπακλαβά, γέμιζαν τις πιατέλες του σπιτιού. ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΉ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΈΝΝΩΝ αλλά και της Πρωτοχρονιάς γινόταν σφάξιμο της κότας, που ήταν

το κύριο πιάτο της εορταστικής ημέρας. Μαγειρευόταν κυρίως σούπα με ρύζι ή τραχανά και το «καράβι» δηλαδή το οστό του στήθους της, αν ήταν «γεμάτο» δηλαδή συμπαγές και όχι διάφανο, ήταν καλό σημάδι για την οικογένεια. Θα πήγαινε καλά η χρονιά και το σπίτι τους θα ήταν «γεμάτο» όπως έλεγαν. Όσοι είχαν γουρούνια τα έσφαζαν και εκτός από το πρασοσέληνο, έφτιαχναν και ωραία λουκάνικα με πράσο και πορτοκαλόφλουδα.

ΌΠΟΙΟΙ ΈΒΡΙΣΚΑΝ ΤΟΝ «ΠΑΡΆ» ή ΤΗΝ ΚΡΑΝΙΆ ή ΤΟ ΚΛΉΜΑ ή ΤΗΝ ΕΛΙΆ, ΉΤΑΝ ΟΙ ΤΥΧΕΡΟΊ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑΣ…

86

ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΉ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΆΣ οι νοικοκυρές ζύμωναν την «Βασλοκλούρα», η οποία ήταν ένα μεγάλο καρβέλι ψωμί. Μέσα έβαζαν ένα κέρμα, και όποιος το έβρισκε στο κομμάτι του είχε όλο το χρόνο χρήματα, ένα κομματάκι ξύλο κρανιάς για να είναι γερός όλο το χρόνο, ένα κομματάκι κλήμα και ένα κομματάκι ελιάς σε σχήμα σταυρού, για καλή σοδειά και ειρήνη στο σπίτι του όλο το χρόνο. ΤΟ ΒΡΆΔΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΉΣ, την Πρωτοχρονιά «παντρεύαν» τη φωτιά, βάζοντας στο τζάκι να καίει ένα

ξύλο από θηλυκό δέντρο και ένα από αρσενικό, δηλαδή οξιά με πλατάνι ή αράδι με ελιά. Μόλις ξημέρωνε η νοικοκυρά πήγαινε να πάρει νερό από την κεντρική βρύση του χωριού και να τη φιλέψει παράδες, ρύζι, στάρι ή γλυκά λέγοντας: «Όπους τρεχ’ του νιρό στη βρύσ’, έτσι να τρέχ’ κι του μπιρικέτ (τα καλά) στου σπιτ’».

ΤΟ «ΠΟΔΑΡΙΚΌ» είχε επίσης μεγάλη σημασία για το σπίτι, καθώς και ποιον άνθρωπο θα έβλεπαν πρώτο, το

πρωί της Πρωτοχρονιάς. Το μεσημέρι, όλοι γύρω από το τραπέζι αντάλλασσαν ευχές και πριν ξεκινήσουν το φαγητό τους, ο σπιτονοικοκύρης «σταύρωνε» την κουλούρα και την μοίραζε. Το πρώτο κομμάτι ήταν του Χριστού, το δεύτερο του Άι Βασίλη, το τρίτο του σπιτιού και πάει λέγοντας από τον μεγαλύτερο στον μικρότερο. Όποιος έβρισκε τον «παρά» ή την κρανιά ή το κλήμα ή την ελιά, ήταν οι τυχεροί της οικογένειας. ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΉ ΤΩΝ ΦΏΤΩΝ και πριν χτυπήσουν οι καμπάνες για τον Μέγα Αγιασμό, οι νοικοκυρές μάζευαν τη στάχτη και την σκόρπιζαν γύρω-γύρω από το σπίτι για να διώξουν τα καλικαντζούρια. Μετά πήγαιναν στην εκκλησία και από αυτόν τον αγιασμό έπαιρναν για να ραντίσουν τα κτήματα τους.

Όλες αυτές οι γιορτές συνοδευόταν με τα κάλαντα που τραγουδούσαν την παραμονή της κάθε γιορτής, το πρωί τα παιδιά και μόνο τ’ αγόρια και το βράδυ οι άντρες μ’ένα καραβάκι στολισμένο. Το βράδυ της παραμονής των Φώτων οι άντρες τραγουδούσαν: Καλησπερίτς’ αφέντη μου να μη σου πέσει βάρους Έτσι τα φέρνει ο καιρός και τα γυριζ’ ου χρόνους. Εσέ σου πρέπει αφέντη μου καράβια να αρματώσεις Και τα σχοινιά του καραβιού Να τα μαλαματώσεις Εσέ σου πρέπει αφέντη μου, καρέκλα καρυδένια Για να ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά καμπυλουφρύδου Πω’χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγαρ’αστήθι…

87

ΖΑΓΟΡΑ

Παραδοσιακά Πηλιορείτικα φαγητά των εορτών Πηγή φωτογραφίας: www.gastronomos.gr

Χριστουγεννιάτικη Πηλιορείτικη κότα γεμιστή 1 κότα (όχι κοτόπουλο) περίπου 3 κιλών Για την γέμιση: • 300-400 γραμ κρέας μοσχαρίσιο (ψιλοκομμένο) • 2 μέτρια κρεμμύδια • 1 κοφτή κουταλιά της σούπας ζάχαρη • Αλάτι και πιπέρι • 10-12 κάστανα ψητά • Ελαιόλαδο Για την σούπα • 1 ποτήρι του νερού ρύζι ή τραχανά ξυνό • 2 αυγά • 1-2 λεμόνια (χυμό)

Εκτέλεση: Γεμίζουμε την κότα με τα κάστανα και τη γέμιση όσο μπορεί να χωρέσει η κότα και ράβουμε καλά τα ανοίγματα της κότας για να μη μας βγει έξω η γέμιση. Βάζουμε την κότα σε ένα σκεύος προσθέτοντας νερό, σε σιγανή φωτιά, να βράσει, 3 ώρες περίπου ή και περισσότερο ανάλογα πόσο σκληρή είναι. Αφού βράσει, το ζουμί το χρησιμοποιούμε για να φτιάξουμε τη σούπα υπολογίζοντας 1 φλυτζάνι του καφέ ρύζι ή τραχανά για κάθε μερίδα. Στο τέλος «αυγοκόβουμε». Την κότα μας την τοποθετούμε σε ένα ταψί, την αλείφουμε με ελαιόλαδο ή μαργαρίνη και τη βάζουμε σε μέτριο φούρνο μέχρι να πάρει ωραία κρούστα.

Πηγή φωτογραφίας: www.greekgaia.com

Χοιρινό πρασοσέληνο με αυγολέμονο Υλικά: • 1 και ½ χοιρινό με κόκκαλο • 1 κιλό σέλινο με ρίζα • 600γρ χοντρά πράσα (το άσπρο μέρος μόνο) • 1 ξερό μεγάλο κρεμμύδι • 1 ποτηράκι λευκό κρασί • Το χυμό από 1-2 λεμόνια • Ελαιόλαδο • Αλάτι και πιπέρι

Εκτέλεση: Ψιλοκόβουμε τα λαχανικά μας και τα πλένουμε πολύ καλά. Τσιγαρίζουμε το κρέας με το κρεμμύδι που έχουμε ψιλοκόψει. Προσθέτουμε και τα πλυμένα λαχανικά μας. Σβήνουμε με κρασί. Προσθέτουμε 1 με 1 ½ λίτρα νερό και σιγοβράζουμε. Αλάτι και πιπέρι. Εφόσον το φαγητό μας είναι έτοιμο, φτιάχνουμε το αυγολέμονο και περιχύνουμε με αυτό το φαγητό μας.

88

Παραδοσιακά Πηλιορείτικα γλυκά των εορτών Πηγή φωτογραφίας: www.puremomentum.gr

Φοινίκια Υλικά: • 1 ποτήρι νερού παρθένο ελαιόλαδο • 1 ποτήρι νερού καταστάλαμα (αλυσίβα) • 1 ποτήρι κρασιού ζάχαρη • 1 κουτ της σούπας αμμωνία • 1 κουτ του γλυκού σόδα • ½ ποτήρι του νερού χυμό πορτοκάλι και το ξύσμα του • Αλεύρι μαλακό, όσο πάρει, έως ότου η ζύμη μας να γίνει μαλακή Για τη γέμιση: Καρύδια-ζάχαρη κρυσταλλική Μοσχοκάρυδο και κανελογαρύφαλλο Εκτέλεση: Κάνουμε μικρά μπαλάκια τα οποία ανοίγουμε, βάζουμε λίγο από τη γέμιση στο καθένα και τα κλείνουμε. Δίνουμε το σχήμα μελομακάρονου και με ένα πιρούνι τρυπάμε ελαφρώς, δίνοντας τα σχέδιο. Ψήνουμε στους 180C για 45’. Μετά το ψήσιμο και αφού είναι χλιαρά, τα βουτάμε σε νερό που βράζει για λίγο, τα βάζουμε σε απορροφητικό χαρτί και τέλος τα πασπαλίζουμε με ζάχαρη κρυσταλλική και καρύδια χοντροκομμένα.

Πηγή φωτογραφίας: www.giorgostsoulis.com

Μπακλαβάς Yλικά: • 1 ½ κιλό φύλλο κρούστας (παλαιότερα το φύλλο το άνοιγαν στο χέρι) • 1 ½ κιλό καρυδόψιχα • ½ κιλό λάδι καλαμποκιού • 1 ½ κούπα παξιμάδι τριμμένο • ½ κουτ γλυκού γαρύφαλλο • ¼ κουτ γλυκού μοσχοκάρυδο • 3 κουτ σούπας ζάχαρη κρυσταλλική

Εκτέλεση: Σε μεγάλο ταψί στρώνουμε τα φύλλα αφού πρώτα τα βουτυρώσουμε ένα-ένα και πάνω τους προσθέτουμε την καρυδόψιχα με το παξιμάδι και τα μπαχαρικά μας. Ψήνουμε για 1 ½ ώρα στους 120C. Μόλις βγάλουμε το μπακλαβά μας τον σιροπιάζουμε με το ζεστό σιρόπι.

89

Για το σιρόπι • 2 κιλά ζάχαρη • 6 κούπες νερό • ½ κουτ γλυκό ξινό (κιτρικό οξύ) • Λίγο λεμόνι χυμό • Φλούδες λεμονιού • Ξύλο κανέλας • 6-7 γαρύφαλλα

90

91