MAÑANCIÑA
gonosznak látszott, pedig csak öreg volt1
AnnA T. SzAbóA escuridade era morada e bulideira, opaca, carmín e azul asemade, zoante, lentixenta, cega, densa, brillante e fonda á vez. Nela inzaban vermes, pólas, tremores, veas, manchas. Os borranchos, indiscernibles, eran as paredes barrigudas dun cuarto, o teito de trabes, unha cama, una mesa de cabeceira, unha cómoda, unha porta e unha fiestra. As tebras crepitaban. Axitábanse, moumeaban. Roncaban. O ronquido era nasal, xordo e áspero. Renxía, engulía e afogaba. A fonte do bruído era a cama e mais o vulto que durmía nela coa forma imperceptible dunha vella. Graúda.
A Bernadeta tiña os ollos cerrados, as pálpebras de lagarta, sen pestanas, a boca aberta, os labios lilas e esluídos e o pelo graxo e longo, esparexido sobre o cabezal. Era fea.
1 «parecía malvada, pero só era vella.»
Ou iso pensaba a outra muller, a Margarida, que estaba sentada ao lado nunha cadeira ríxida de vimbio, coas mans entrelazadas no colo e os polgares a daren voltas.
Na cama, a Bernadeta tomou unha bocalada groseira de aire, deixou a medias un estertor rouco e parou de respirar. Fóra soou o canto dunha curuxa e, a seguir, silencio. Margarida detivo os polgares. Estricou o pescozo, observou a vella e, por un momento, coidou que xa estaba. Que era a hora. No entanto, a sima escura da boca da Bernadeta suspirou, inhalou e recomezou o batifondo, e a Margarida volveuse reclinar no respaldo da cadeira. Continuou a xirar os dedos. Era una vella ranquela, de cabeza de pardal, ollos severos, boca inflexible, fazulas rechumidas, pescozo enxoito e carrelo encurvado. E rezaba. Levaba toda a noite a rezar a coitada da Margarida. Porque o Señor manda orar e facer orar. Só que, como Margarida non podía facer orar a ninguén, porque a lingua das súas parentas, as que tiñan lingua, era un baloco incapaz de dicir nada bo, rezaba ela. Coa esperanza de que se rezaba moito, antes ou despois, Deus había de escoitala. E había distinguila entre tantos pecados e pecadores. Habíaa aconchegar nos seus brazos de pai e dicirlle que nunca a ía desamparar, «filliña», que a Margarida era boa e era santa e que quedaba perdoada. Perdoada das cousas que fixera ela e das que fixeran as outras.
Primeiro rezaba polos que xa non estaban. Polos que se foran e non regresaran. Polo home, o Francesc. Polos
fillos, o Bartomeu, o Esteve e o Raposo. E polo Bernadí, o pai. Polo Martí o Tenro e polo Martí o Rengo non rezaba, porque non lle eran nada. Despois, polas mulleres da casa. Pola Joana, a nai, malia que fose ruín; e pola Blanca, a irmá, malia que fose desviada. Pola Àngela, a sobriña, malia que fose un estrago rezar pola Àngela; e pola Dolça, a sobriña neta, malia que a Dolça o que debía era podrecer no inferno e que a ouvisen berrar baixo as pedras por ser filla de quen era. Mesmo pola Elisabet rezaba, que por non ser nin parenta dela era, pero cada nosopai que rezaba pola Elisabet contaba por tres. Pola Bernadeta tamén oraba. Mais á vella que durmía na cama como una froita falmaguenta caída da árbore sobre todo tíñaa de ollo. Porque a Margarida, cando a Bernadeta morrese, quería estar presente. E queríao ver, quería ver como a graza e a salvación divinas se lle negaban polas moitas veces que se xuntara co diaño. A Margarida esperara a morte con ilusión. A dela. Imaxinara o seu pasamento como un estalo luminoso, un espasmo de gloria, un xúbilo definitivo, unha éxtase abafante ao son dos laúdes e as trompetas dun exército de anxos. Aleluia! Loados sexan os designios do Altísimo. Benia o Noso Creador. Figurárase a escena tantas veces que nin que ocorrese de verdade. As portas do ceo abríanselle ao paso. Os querubíns cantaban. Tiñan a boca rosada e carnosa, as fazulas de veludo, húmidos os ollos da ledicia. Ían descalzos e levaban cadansúa coroa de ouro e unha túnica de seda que se cinguía ao peito cun cordón tamén de ouro. E no medio
dos anxos estaba Noso Señor. Noso Señor, que tiña unha cara que se confundía coa do Francesc, cunha fochiña no medio do queixo e as mans ásperas e cheas de aneis, que lle tomaba o rostro e a bicaba como o día do seu casamento. «Benvinda á Gloria», dicíalle. E entón, cando no medio da luz fulgurante que dá a alegría, a Margarida volvía distinguir a boca do Señor diante dela, os ollos do Señor como dous cullarapos, El mirábaa desde tan preto, tan cerca, que vía todas as cousas que a coitada da muller tivera que vivir de máis e choraba bágoas que semellaban de leite. Mais saíulle a galiña choca, filliñas! Que chasco! Porque cando a coitada da Margarida morreu, coas mans entrelazadas, coas unllas primeiro rosas, despois brancas, coa boca aberta e os ollos albelos a enxergar xa os gozos eternos, toda ela preparada, arfando, degoirada e derretida, non houbo nin querubíns nin trompetas nin estalo luminoso nin espasmo de gloria nin xúbilo definitivo nin éxtase abafante. Só una roda de baldreos, de mulleres malencaradas. Grotescas e ordinarias. Talmente. Tan triste como soa. Porque cando o corazón pequeno, de tres cuartos, da Margarida dixo: basta!, esmorecido, feito un nó, adeus, que a loita finou!, cercárona as parentas. E no canto do Ceo e os anxos e as mans de Deus a enxugarlle as fazulas, a Joana, a nai, como unha egua desferrada, a Blanca, a irmá, que foi á única que se alegrou un pouco de ver e tampouco tanto, a Àngela, a sobriña, á que a morte lle conservara a expresión de porco bravo, e a Elisabet, que, se a Margarida non chega a ter
os sentidos debilitadísimos e atordados, lle arrinca os pelos todos da cabeza, rodeárona. Só que estaban mortas! As catro. Nosa Señora, que algunhas onde ía xa que morreran. Almas perdidas! A Margarida remexíase incapaz de dar fala, tan arrepiada estaba. Total, tampouco a ía ouvir ninguén porque as súas parentas berraban: «Margarida, Margarida, Margarida!», mentres a levantaban agarrándoa polos sobrazos e rían, e a nai sorríalle ensinándolle os ocos dos dentes e dicíalle: «Benvinda á casa, Margarida!», como se fose o mesmísimo demo a abrirlle as portas do inferno. A coitada da Margarida, que nin arrefecera aínda, mirábaas cuns ollos como piñóns polo terroríficas que eran, espantosas!, máis feas incluso do que recordaba, e coidou que soñaba, que non podía ser, que non morrera, que non era así, quita de aí, de maneira ningunha, non, non, non, por favor, Señor, por favor, polo amor de Deus, por Nosa Señora, por todos os santos e polos os anxos todos.
Se pola Margarida fose, cando morrese a Bernadeta, que xa moito non podía tardar, non se facía festa ningunha. Todo o que as gandulas das súas parentas pensaban e dicían ultimamente, que se os cubertos, que se o cabrito, que se as copas do pé azul, que se os boliños ou a sosenga,2 todo tiña que ver coa festa, coa festa, coa festa e nada máis que
2 Rustrido agridoce da cociña medieval cuxa preparación se describe máis adiante e que se elaboraba con carne de coello, lebre, cordeiro, tenreira, perdiz ou, como neste caso, cabrito.
co raio da festa. A Joana desde a cociña, entobada no seu recuncho, dáballes ordes, para aquí e para alá, facede isto e facede o outro, e as mulleres alangreaban pola casa, compangadas. Se pola Margarida fose, cando morrese a vella, organizábanlle un recibimento sobrio, austero, respectuoso e sereno. Nada que ver co dela.
Como choraba. Como choraba a coitada da Margarida cando, en vez de subir ao Ceo e ser recibida polo pastor das almas, as mulleronas trafulqueiras e fedellonas da súa casa a arrastraron escaleiras abaixo, que para iso ben a puideron chimpar a rebolos. Levárona para a cociña e obrigárona a sentar á mesa, xa posta con pratos, copas e potas. E despois abriron a boca e bebían, comían, vociferaban, batían palmas, brindaban, celebraban, erguíanse e estricaban o pescozo e levantaban os brazos ao aire. Á Margarida o prato repulsivo que lle puxeron diante enchéuselle de bágoas. Como unha calloubada. Mais non houbo unha soa das súas parentas que se prestase a consolala. Nin unha. Nin a nai. A nai dunha, que a arrancou das entrañas. Todo era desmando e gritar e beber e contar chistes e dar cuadas contra a mesa a nai. Todo era algareo e gandaina a Joana. Empoleirárase no escano. A Margarida mirábaa espavorecida. As outras berraban e alentábana. Bailaba! Como se non tivese memoria ou quixese escorrentala. Como se non recordarse o que non quería recordar. Como se naquela cociña horrenda, repleta de estadeas, xa non importasen as cousas que aconteceran. As vidas enteiras. As fillas e as nais.
A casa renxeu como se lle estalasen os ósos. Despois fíxose un silencio longo que rompeu fóra a curuxa, seguido de máis silencio. A noite aniñara dentro da masía como unha animalia e as sombras paseaban sen pés por ela. Cada recuncho tiña un negrume de seu, pesado, cavernoso e profundo. O cuarto onde durmía a Bernadeta era tétrico. A sala era lóbrega. As escaleiras semellaban un pozo. O ástrago era sinistro. A cociña era as fauces dun lobo. Sen fondo. As paredes, a lareira, a fiestra, a mesa, as cadeiras, a pía da louza nin se vían. Como se non estivesen alí. Como se non houbese cociña nin masía. Só calixe. A Joana estaba sentada no escano. Era unha muller vellísima. Tiña cara de cabalo, un ollo máis aberto que o outro e os pelos grises e espeluxados como unha crina, os brazos gordos e o ventre ancho. Aquel era o seu sitio. O escano ao pé da lareira, aínda que agora alí xa nunca se prendese lume.
A Joana casara en Sant Miquel de Barretons co herdeiro do Mas Clavell había máis anos dos que se daban contado. A cerimonia fora sinxela, austera e contra a media mañá para que aos noivos lles dese tempo a chegar á casa antes de empardecer. Marido e muller enfilaran por congostras esgrevias e carreiros a chupe de todas as cores do verde. Atravesaran serras, desfiladeiros, corgas, engrobas, cárcavas e valgadas frondosas e húmidas, entre faias e álamos tremedores, bidueiros e abrairas, aciñeiras, olmos e albedros que embastecían e se estreitaban como un abrazo asfixiante ata que a luz caía sobre a roupa dos noivos como unha
presada de moedas soltas. A Joana e o Bernadí avanzaran por esas montañas recónditas e arrevesadas un día enteiro, sen parar máis que cando atopaban oratorios. O Bernadí agachaba a cabeza, entornaba os ollos e pregáballe ao Señor que non deixase que o seu camiño se cruzase co de malfeitores e lobos. A Joana púñaselle ao lado e xuntaba as palmas, mais non rezaba. Mirábao. Porque había tres días xustos que se coñeceran e malamente o puidera mirar. Observáballe as mans moradas e calosas, os dedos como botifarras, o cocote peludo, as costas desmedidas, unha napia como un nabo, a fronte chea de engurras e as barbas mestas que, como silvas, lle rubían polas fazulas ata as cellas. Mais as preces do Bernadí foron en balde, a Joana case nin tempo tivo a concluír que o home semellaba un verrón, porque despois do mediodía as feras corrupias deron en cantar. Callaban o sangue nas veas. Cada ouveo como unha daga fría que che baixaba polas costas ata o ventre e, se non respirabas, non te furaba, só che remexía as tripas. O Bernadí, que os ventara había un anaco e que esculcaba, ansioso, o azul e o verde entre as árbores e os movementos repentinos das pólas, renegaba e cuspía. Camiñaba diante mentres a Joana o miraba desconcertada porque ía dando couces a penedos e árbores e, sen deixar de andar, xiraba o pé esquerdo como se non fose del e arrastrábao, virulento, polo chan. Non deran un cento de pasos monte arriba desde que as bestas empezaran a ouvear, cando, renxendo os dentes, o Bernadí se prostrou de xeonllos naquela
boscaxe indómita e de dentro da alpargata sacou un pé gris, de unllas grosas e amarelentas, que rañou e rañou e rañou, desacougado. E entón a Joana viuno. Santa Lucía! Nosa Señora! O Bernadí tiña un pé peludo e fedento con só catro dedos. Só catro dedos! Á Joana o corazón queríalle saír pola boca da alegría. E moito lle custou resistirse ao impulso de axeonllarse e encher aquel pezuño de bicos, talmente unha María Madalena. O home serenouse decontado. Calzou o pé rubio e escalazado e os noivos seguiron camiñando co luscofusco e os alaridos das bestas ao rabo. Antes de chegaren ao Mas Clavell, o Bernadí dixo, taciturno e pragmático, que na casa foran cinco irmáns, mais que aos outros catro llos arrebataran as feras. Primeiro coméranlles as ovellas. E cando xa non lles quedaban ovellas, metéronselles na casa e, quitando un brazo e un cacho da cabeza da meniña, aos irmáns papáronos enteiros. Ao Bernadí, que era un mangallón e que espoldrexaba como un tolo e berraba como un condenado, os lobos non o comeran. Pareceulles choio de máis. Só lle trincaran o belleco do pé esquerdo dunha trabada chafulleira. No pé, no sitio do belleco, ficoulle un repolgo branco, brillante e avultado que, cando os sentía ouvear, lle proía que o levaba o demo.
A nai do Bernadí enfermou despois de que os lobos lle devorasen catro dos fillos como se fosen pitos. Inchou. Primeiro os pés, morados. Despois os xeonllos, denegridos. Por fin o ventre, como un paxaro que caeu do niño. E morreu. E cando as feras, como se entendesen de
ofensas e aldraxes, a desenterraron da sepultura e lle comeron a cara e as mans, Bernadí e mais o pai, que ficaran sós, exclamaron: basta, acabou! E iniciaron unha guerra. Encomendáronse ao Espírito Santo, ao san Brais Glorioso, ao san Paulo, á santa Ágata e ao san Xoán, gardádenos do mal e do cachán, do lobo e mais do can, e de todas as feras que mal fan, e puxéronse a buscar lobeiras. Que sempre están orientadas ao sur e preto da auga. E a toller camadas. Que ata os vinte e cinco días aínda maman. E a armar trallos e pór engados. Situaban unha presa no extremo dunha táboa sobre unha barronca. Suxeitábana cunha pedra, que cubrían con ramaxe. Cando o animal subía á táboa para acadar o engado, esfragábase. Unían agullas de dúas en dúas con sedas de egua. Amarraban seis ou sete seguidas, retorcíanas, unha nun sentido e a outra no contrario e, unha vez ben ganchudas, metíanas nunha tallada de carne, meirande que as agullas mais pequena dabondo para que a puidesen enviar dun bocado. Deixaban unha pouca carnada aquí e outra pouca acolá, e os lobos engulían o cebo sen mastigar. Cando o dixerían, as agullas abríanse, púñanse en cruz e furábanlles as tripas.
Nos anos bos no termo de Dosrius pai e fillo cazaban os lobos de oito en oito. En Vilamajor, de sete en sete. Preto de Sant Hilari, ás medias ducias. En Espinelves e en Viladrau atrapaban as lobas meirandes; por baixo de Les Agudes, as leitaxes máis numerosas; e en Sant Sadurní d’Osormort, en Sant Celoni, en Vilanova de Sau e en Rupit
e Folgueroles, mataban tantos que lles perdían a conta.
O Bernadí e o pai localizaban as feras e daban razón ás casas convindas, que congregaban a xente dos arredores e, a un sinal do mestre lobeiro, que era o vello, gritaban e tocaban ferros para estreitar a circunferencia da batida e conducir os lobos aos foxos ou cousos, aos calellos onde os esfragaban. Onde os mataban a pedradas, con azconas, tirafondas, azagaias e forcadas de lobo, onde os esfolaban vivos ou llelos botaban aos cans para que os desfixesen. Ao pai do Bernadí gustábanlle as batidas. Pola compaña, polos berros e as gargalladas dos homes, e polo terror e os laios dos lobos diante da turba. Ata que un día, preto de Seva, una fera acurralada se abalanzou sobre o vello e lle deu tales dentadas na cara que, despois de morta, aínda tiña o fociño dentro da boca do home. Como se se bicasen. Ao vello quedoulle a queixada desfeita e as meixelas furadas, e case nin tragar podía, mais axiña deixou de facerlle falta. Porque a loba tiña a rabia. E esa doenza fai aborrecer a comida e a auga. Ao primeiro queixábase de dor de cabeza. Máis para diante movíanselle sós os músculos da cara e víanselle os dentes polos furados das meixelas. Despois retorcíase. A seguir entrou en furor. Escumaba polo nariz e por todos os buracos da boca. E o Bernadí pensou, horrorizado, que se o atrapaban a el tamén, que se as feras suíñas o atacaban polas costas e o comían nunha espenuca, gañaban a batalla. Acurtoulle o sufrimento ao pai e correu á poboación máis próxima, que era Seva, á procura dunha muller para casar.
A Joana, que suaba e arfaba para seguir o brío das alancadas do noivo, dicir non o dixo en voz alta, mais pensou que ela estaba á súa espera. Estaba á espera del, estaba. Porque a Joana pedira un home de todos os xeitos nos que se pode pedir un home. E non lle daba chegado. Pedírallelo a Deus e a Nosa Señora e ao santo Antonio, mais non a escoitaban. Ata que a Garreta, que era unha vella que servía con ela en Seva, que só comía papas de pan con leite porque xa non tiña dente ningún, e a Joana non quería ser como a Garreta, que a miraba e pensaba, meu Deus, como a Garreta, non, por favor, soa e vella e desmelada, a comer papas de pan con leite, lle preguntou: «Por que choras, rapariga?». A Joana contestoulle que choraba porque tiña cara de cabalo. Cara de besta. E despois de dicilo, aínda chorou máis, porque Deus e Nosa Señora e o santo Antonio viráranlle as costas e a deixaban espigar como unha leituga, sen atopar home casadeiro que a quixese. A Garreta daquela tenteouna: «Se Un non te escoita, por que non llo pides ao Outro?». A Joana contestoulle nun fío de voz que non sabía como se lle pedía nada ao Outro. A Garreta rogóuselle. Díxolle que, se a Joana quería, llo explicaba ela. Díxolle que se era para pedir nada máis unha cousa, era ben que fose soa, pola mañanciña. Que tiña que matar un gato. Nin moi pequeno nin moi grande. Mediano.
E pórlle unha faba en cada ollo, unha faba na boca e unha faba no ollo do cu. Que despois o tiña que soterrar e enriba do túmulo tiña que debuxar unha cruz e enriba da cruz
tiña que mexar. Que entón viña o demo e podíalle pedir o que lle tivese que pedir.
A Joana viuno mentres sacudía as cadeiras para secar a mexada. Entre as árbores. Primeiro os ollos. Porque faiscaban. Despois a mancha que era o pescozo rexo e a corcova e o carrelo. Despois o touro. Porque era un touro. Impoñente. Negro todo el como a noite máis negra. As cornas tíñaas negras, a carne por dentro dos ollos tíñaa negra, negras as pestanas; negras as orellas; negros o morro pingón de mocos, a testa chea de remuíños; o pescozo venoso, as patas, os pezuños, o ventre, os cadrís, as pudendas, negros. Dun negro tan fusco que a noite semellaba clara. E achegábase. A pelaxe brilláballe como se fose auga. Desprendía bafo e fedía como se a auga fose sucia e estancada. Era un fedor vivo, punxente. A Joana soltou a saia e incorporouse. O touro preguntou cunha voz máis doce e melancólica do que ninguén podería imaxinar: «Que queres, miña nena?». A Joana respondeulle como un paxariño que canta: «Quero un home cabal», dixo, «que sexa herdeiro, cun anaco de terra e casa de seu». O demo aceptou o pauto. A alma da Joana en troco de casala. Despois marchou, baixo unha lúa finísima, á procura dunha vaca. Ao día seguinte, o Bernadí Clavell pediulle a Joana para casaren.
O Bernadí prefería o enxeño á forza bruta. O silencio. A soidade. Cando lle morreu o pai, cazaba as feras con garduñeiras e trebellos, que tiñan brazos de cravos e picos que se cerraban de golpe. Mergullábaos en xurro para que os
bichos listos non lles notasen o cheiro a ferro e a home.
E seguía rastros e buscaba cagadas. As montañas estaban cheas de cagadas. As da garduña, que obraba nos camiños indiscriminadamente; as femias, cagadas finas; os machos, gordas. As do rabilongo, que ía de ventre en fendas de rochas, facendo montiños sempre no mesmo sitio. As do teixugo, que escavaba latrinas. As do raposo, que ciscaba onde lle cadraba. Se atrapaba algunha desas animalias, tamén a mataba. Con delicadeza. Púñalle o pé no pescozo, oprimíalle as costelas e esganábaa. As xenetas e as garduñas deixábanse coller como se nada e morrían logo. Os teixugos e os raposos querían máis paciencia, agardar un bo anaco ata que os asfixiaba. Unha vez mortos, tiráballes os ósos, a carne e as vísceras pola boca, sen dar corte ningún. Enchíaos de panasco dos bosques ata que quedaban tirantes e sen engurras e despois, cando baixaba ás poboacións, vendíaos.
Os lobos non facía falta matalos con finura. Plantaban o gasto por todas as partes. No medio. Como un sinal. Nas encrucilladas, sobre as penas. Para que o vises. Para que o recoñeceses. Os condenados sabían como tiñan que atacar cada presa; as ovellas polo pescozo, os porcos pola barriga, as vacas polo remollo para que se anicasen, os cabalos e os burros tanto tiña, porque coas patas de atrás daban couces e mellor era ir polos facos. Os nenos pola cabeza. E se atopaban unha besta parida, sabían que tiñan que puxar pola bolsa das augas e o cordón para ferila por
dentro. Ao pouco de matar, ciscaban brando, líquido e escuro, porque o primeiro que comían eran o sangue e as vísceras, que tinguían de negro a merda, e se repañaban a carcasa as cacas eran brancas, peludas e secas. Os diaños desas montañas o Bernadí matábaos sen miramentos. Por un lobo ou unha loba daban cinco soldos. Por unha niñada, outros cinco. E despois de pagar facíanlle un certificado, con cuño, para que puidese ir pedir con azos polas aldeas: «Aquí tendes o suíño que vos baleiraba o curral. Esta é a fera corrupia que tanto mal vos facía e vos degolaba o gando. Dade se queredes dar». A xente agasallábao con froitos pasos e melindres, e o home volvía ao Mas Clavell coas mans cubertas de cortes, unha saqueta de soldos e outra de larpeiradas. Sentaba á mesa, famento, como se levase sen comer desde que marchara, e devoraba a comida que a Joana lle puña diante, roncando para gabala, coa cara apegada ao prato e os ollos toldados polo bafo. O chorume do caldo esvaráballe pola barba, os dedos e os cóbados abaixo e cando remataba, coma quen que recuperara as forzas, abrazaba a muller coas mans barnadas. E a Joana, baixo aquel adramán, destapaba un cogordo como non había outro. Un cogordo que lle enchía a man toda. E que ela acariciaba con agarimo para non lle tronzar o pescozo de manteiga. Porque o Bernadí era feo como un verrón, a Joana podíao dicir, mais que cogordo! Mi madriña, que cogordo! Aveludado, duro e lindo como un mundo. Rosado e branco e brillante de orballo. Como se toda a finura, toda
a beleza, toda a alegría se xuntasen alí embaixo en forma de sombreiro, anel, esporas e pé, fincados como unha raíz na terra escura. Cogomelo, quen te plantou? Foi Nosa Señora que con cinco dedos aquí me espichou! A segunda vez o demo aparecéuselle con feitío de home. Unha noite encapotada foi á masía para botar contas. Mais
á Joana gustáralle tanto esa casa como unha cuncha ao caracol, como un corpo á alma, que era como se esculcase desde dentro dunha coiraza, por detrás dunha muralla. Era un home feo, macilento, escabelado, de cara branca e boca grande. Apetrenaba tanto como o touro, pero desta vez, no bravún a Joana distinguiu tamén trazas de cabra, de cu e de fogueira. Non o convidou a entrar. O demo saudouna cunha voz requintada e pomposa: «Boa noite teña, miña prenda». Ela non o cumprimentou. Espetoulle: «O Bernadí non é un home enteiro». Mais foi como se o buzaco non a entendese e a Joana tivo que explicarllo: «Pedín un home enteiro, que fose herdeiro, cun anaco de terra e casa de seu, e o Bernadí non é un home enteiro». O rabudo mirábaa sen dar creto. A Joana engadiu: «Fáltalle o belleco do pé esquerdo». Despois diso ouviuse un estrondo e un estalo terrible, e choveu catro días a envorcar. Das chaparradas afundiron as pontes de Sau, Querós, Sallent e Susqueda.
A Joana non pensou máis no demo, convencida de que lle comera as papas, ata que lle naceu a máis vella. A Margarida. Que lle saíu una criatura estransillada, de ollar severo e reprobatorio e peito azulino, sobresaltado e frenético.
A Joana achegáballe unha orella ás costelas e estremecíase. Porque aínda que non se vise, ao escoitar, percibíase; a criatura tiña un mal no corazón. Faltáballe un cacho. Que non quería dicir que a Margarida tivese un mal corazón. Non. Nin un corazón delicado. Tampouco. Quería dicir que tiña un corazón pequeno, correúdo, fibroso. Difícil de mastigar. Rabudo. De lebre. Despois da Margarida, a Joana deu a luz a Blanca, que naceu sen lingua. A boca como un niño baleiro. E á Joana volveuna picar o ferrete da sospeita, mais non atou cabos. Despois veu a Esperança. A súa Esperança, pequena, pobriña, que naceu sen fígado e morreu amarela como un pitiño. E parecía algo que non podía ser, abandonar aquel vurullo, soíño, de noite e pola calada, nun buraco frío e escuro no chan, xunto ao muro de Sant Miquel dels Barretons, para que estivese preto de Deus. Mais a Joana seguía sen querer dar creto. E entón tivo o herdeiro. Estaba de ser que lle chamasen Bernadí, como o pai, se non fose porque naceu sen furo alí por detrás e morreu inchado como unha longaínza. Coas carnes duras e denegridas. E mentres o Bernadí levaba aquel segundo vurullo para Sant Miquel, a Joana caeu na conta. Entendeuno. Comprendeu que todo tiña un prezo. E que o prezo é caro de máis, sempre. E que despois do pauto que fixera e desfixera co demo grazas ao belleco que lle faltaba ao marido, a toda a súa prole lle tiña que faltar algo. Ollou a casa, o home, a filla severa, a filla muda, e pensou que era moito máis do que tiña a Garreta. E a poder de salgueiro,
