Oppervlaktetechnieken april 2016

14

24

Poedercoaten van gerecycled polypropyleen

Trots op het werk

Toeleveranciers

Meersporenaanpak Chroom VI bij NedTrain

Innovatie? Schrijf u in voor de ION Borghardt Award

04 | 60 e jaargang | april 2016

Het vakblad voor de professional

Thema Spraakmakende constructies

22

26

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 1

Indufinish is een specialist op het gebied van oppervlaktebehandelingstechniek. Al meer dan twintig jaar zijn we actief in die industrie. Daarbij richten we ons op maar liefst vijf segmenten: poedercoaten, KTL, voorbehandeling thermisch zink, anodiseren en galvanotechniek.

Die veelzijdigheid, gecombineerd met ons brede kennisniveau, maakt ons een unieke speler op de markt. Indufinish streeft naar langetermijnrelaties met opdrachtgevers. We hebben daarom het Full Surface-concept opgezet: een uniek concept dat gericht is op een langdurige en succesvolle samenwerking.

Onze opdrachtgevers maken op verschillende manieren gebruik van onze expertise. Zo zijn we voor de ene klant alleen de toeleverancier van componenten, terwijl we voor de andere klant het ontwerp en de installatie van een complete turnkey-oplossing verzorgen. Daarnaast houden we ons ook bezig met reparatie, onderhoud en optimalisatie van bestaande installaties.

ADD YOUR SURFACE! Check onze mogelijkheden op: 2 | Oppervlaktetechnieken april 2016 indufinish.com ww w.

Indufinish b.v.

Willem Barentszstraat 5 | NL-7825 VZ Emmen | The Netherlands T+31 (0) 591 630003 | F+31 (0) 591 632398 | E info@indufinish.com

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION).

Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie), Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur). realisatie Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Hans de Rond (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 89,50, digitaal abonnement: € 44,75. Een abonnement kan ieder moment ingaan per de 1e van de maand en wordt genoteerd tot wederopzegging. Een opzegging voor het abonnement dient vóór 1 december bij Vereniging ION in bezit te zijn, om op te kunnen zeggen voor het eerstvolgende abonnementsjaar.

Een aanmelding/opzegging kan gestuurd worden per e-mail naar info@vereniging-ion.nl of post naar Vereniging ION, Postbus 2600, 3430 GA Nieuwegein. Bij een niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen het daarvoor geldende tarief. advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Mocht u in de nacht van 6 op 7 mei over de A1 tussen Hilversum en Amsterdam willen rijden, dan bent u bij deze gewaarschuwd dat dat niet gaat lukken. Dan wordt namelijk de nieuwe spoorbrug op zijn plek gezet. Nou ja, tegen de oude aan, zodat men nog drie maanden de tijd heeft om er sporen en bovenleidingen aan te brengen en nog zo wat. Welke oppervlaktebehandeling deze brug heeft ondergaan, leest en ziet u op pagina 24 - 25.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult)

gluren Misschien was het u nog niet opgevallen, maar dit blad wil inspireren, de lezers inspireren om door een andere bril naar de dagelijkse en toekomstige werkelijkheid te kijken. We willen dus die andere bril aanreiken en een beeld geven van het andere perspectief. Waarom? Het zal u waarschijnlijk niet ontgaan dat de werkelijkheid in hoog tempo verandert. U kunt daarvoor de ogen sluiten, maar het is maar zeer de vraag of dat met het oog op de continuïteit van het bedrijf verstandig is.

De uitdaging waar bedrijven voor staan, is aanpassen of ten onder gaan. Een uitdaging die we ook in de natuur zien door de eeuwen heen. Planten en dieren die zich niet tijdig wisten aan te passen aan veranderingen in het klimaat of leefomgeving zijn uitgestorven. Wij mensen worden geacht wijzer te zijn, maar zien onszelf wel geconfronteerd met snelle technologische en maatschappelijke veranderingen.

Als je niet goed weet hoe je die veranderingen met succes kunt bijhouden, is het altijd verstandig om te kijken hoe anderen het doen. Gluren bij de buren dus.

Dat gluren bij de buren hebben we ook voor dit nummer naar hartenlust gedaan.

Zij zijn we naar Rijkswaterstaat gegaan om kennis te nemen van kunststof sluisdeuren die in principe geen oppervlaktebehandeling nodig hebben om pakweg 100 jaar mee te gaan. Moet de branche zich zorgen maken?

Ook zijn we naar NedTrain gegaan, het onderhoudsbedrijf van de NS, om te kijken hoe zij met de problematiek van Chroom VI-houdende verf omgaan. Van hun aanpak kunnen we nog wat opsteken.

Ook hebben we de presentatie Robots en circulaire economie bijgewoond op de Techn.

ION-dag. Daar gaven twee heren een helder doorkijkje van de snelle veranderingen op technologisch en maatschappelijk vlak. Zij gaven genoeg stof om je erdoor te laten inspireren, als je tenminste wilt voorkomen dat je out of business raakt.

Maar er zijn ook genoeg ander inspirerende artikelen in dit nummer. Wat dacht u van poedercoaten op gerecycled polypropyleen? Of van lagere energiekosten door betere monitoring? En we roepen u op deel te nemen aan de innovatieprijs ION Borghardt Award 2016 wat hopelijk zal leiden tot vele inspirerend inzendingen.

En dan hebben we nog behoorlijk wat inspirerend kort nieuws gehaald uit de wereld om ons heen. Ik wens u dus weer veel leesplezier! ●

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 3

Column

Airblast-Abrasives Straalmiddelen Metallisch High carbon steel shot High carbon steel grit Low carbon steel shot Gietijzergrit RVS straalmiddelen Draadkorrel

Niet-metallisch Corund bruin Corund wit Glasparel Garnet Aluminium silicaat / Slakken grit

Dit jaar bestaan de kwaliteitslabels Qualicoat dertig en Qualisteelcoat tien jaar. Qualanod bestaat inmiddels al meer dan veertig jaar. Stuk voor stuk kwaliteitslabels die inmiddels in de markt herkenbaar en waardevol zijn. Maar welke garantie geeft zo’n kwaliteitslabel nu eigenlijk?

Volgens ISO 8402 is kwaliteit: het geheel van eigenschappen en kenmerken van een product of dienst dat van belang is voor het voldoen aan vastgestelde of vanzelfsprekende behoeften.

In ons geval is kwaliteit te definiëren als de samenhang tussen de eigenschappen van het substraat, de aanmaak van het product, de juiste oppervlaktebehandeling, een goede montage en een doelmatig onderhoud. Slechts als op alle onderdelen het maximale wordt gepresteerd, is de kwaliteit zo hoog mogelijk. Maar hoe haal je de maximale prestatie in een keten die afhankelijk is van zoveel factoren die worden beïnvloed door heel veel mensen en omstandigheden?

Bij elke licentiehouder worden inspecties uitgevoerd. De inspectierapporten worden door de General Licencee (GL - in Nederland Qual.ION) beoordeeld en geanonimiseerd doorgestuurd naar Zürich, de hoofdzetel van het kwaliteitslabel. Daar worden de inspectierapporten van de gehele wereld in een grote database geladen en bekijkt een Technical Committee (TC) wat de zwakke plekken uit het systeem zijn. Daarbovenop komen de ervaringen van de leden van de TC (van elk land een afgevaardigde-applicateur). Als een voorstel (resolutie) is opgesteld, wordt deze ingebracht in het Executive Committee (EC - van elk land een afgevaardigde, meestal iemand van de branchevereniging), die het voorstel op haalbaarheid, juridische waarde en kosten beoordeelt. Uiteindelijk besluit de EC of het voorstel wordt opgenomen in de technische specificatie.

egbert stremmelaar | directeur Vereniging ION

Airblast-Abrasives B.V. - Postbus 9334 - 1800 GH Alkmaar Tel.: 072 5715569 - Fax: 072 5714340 info@airblast-abrasives.com - www.airblast-abrasives.com

Kwaliteit is toewijding en samenwerking

4 | Oppervlaktetechnieken april 2016

Je kunt dus stellen dat een licentiehouder het best mogelijke resultaat levert door vrijwillig te verklaren dat hij de processen uitvoert volgens de laatste stand van de techniek op grond van de wereldwijde ervaringen van alle collega’s. En deze verklaring wordt regelmatig onafhankelijk getoetst door een k euringsinstituut. Pas als een applicateur zich aansluit bij het kwaliteitslabel, voldoet aan alle voorwaarden en zich ook inspant om de kwaliteit verder te verhogen, krijgt hij/zij het certificaat.

Elke applicateur doet ongetwijfeld zijn of haar best, maar alleen labelhouders laten hun hoge standaard onafhankelijk toetsen. En bij alle jubilea zullen we tijdens de Week van de Oppervlaktetechnologie in oktober (zie ook pagina ) uiteraard stilstaan. ●

14

Inhoud vereniging ion 36 Oppervlaktebehandelingen: 17 Programma Week van de oppervlaktetechnologie bekend De Week van de Oppervlaktetechnologie is hét event op het gebied van oppervlaktetechnologie in de Benelux.

Centraal in deze week staan de vakbeurs Surface en het Oppervlaktetechnologiecongres. Veel aandacht voor innovaties en de toegevoegde waarde van oppervlaktetechnieken.

Meersporenaanpak Chroom VI bij NedTrain Menig oppervlaktebehandelaar heeft regelmatig te maken met de problematiek omtrent Chroom VI. Onder het mom van Gluren bij de buren ging de redactie op bezoek bij een bedrijf dat regelmatig in het nieuws is geweest omtrent Chroom VI: NedTrain. Hoe is dat onderwerp bij dat bedrijf opgedoken en wat hebben zij concreet gedaan om medewerkers te beschermen tegen Chroom VI? Wat kunnen wij daarvan leren? Duidelijk is dat zij een uitgebreid controle- en verbeterprogramma hebben opgezet.

22 Innovatie? Schrijf u in voor de ION Borghardt Award De inschrijving voor de innovatieprijs ION Borghardt Award 2016 start op 1 mei. De thema’s die dit jaar centraal staan, zijn “ketenoptimalisatie” en “innovatief bij markintroductie”. De inschrijvingstermijn is vanwege de tussenliggende zomervakantie verlengd van 1 mei tot 1 september. De winnaar ontvangt naast de door een kunstenaar gemaakte award, de eeuwige roem en een plaquette.

ALGEMEEN 30 Lagere energiekosten door

Kunststof sluisdeuren maken conservering bijna overbodig Sluisdeuren zijn altijd van hout en staal en moeten geconserveerd worden. Toch?

Nou, niet altijd. Sterker nog: er dient zich een alternatief aan waar we in de toekomst nog weleens vaker mee te maken kunnen krijgen: vezelversterkte kunststof sluisdeuren. Onlangs zijn die in het verbrede Wilhelminakanaal in Tilburg geplaatst.

Conservering is niet nodig. Dat is niet minder dan een wereldprimeur. Maar is dit geen bedreiging voor de broodwinning van oppervlaktebehandelaars?

18

betere monitoring Energiekosten vormen vaak een aanzienlijk deel van de totale bedrijfskosten.

Met goed beheer (monitoren) is hier een substantieel financieel voordeel te behalen. De eerste stap die bedrijven kunnen zetten, is het aanpakken van de inkoop van elektriciteit en/of aardgas. Deze stap hebben vele bedrijven al gezet. Maar het monitoren van het energiegebruik wordt steeds belangrijker.

32 Bedrijfsmatig overleven?

Pas je aan of sterf!

Welke grote veranderingen komen er in de nabije toekomst op ons af? Of is dat de verkeerde vraag? Moeten we zelf meesturen aan de veranderingen?

Hoe zorgen we ervoor dat we niet out of business raken door de snelle veranderingen? Dit soort vragen stonden centraal in de presentatie Robots en circulaire economie van Fountainheads op de Techn.IONdag op 12 april. Een geestverruimend verslag.

welke kennis heeft de constructeur?

Op initiatief van ION zijn er vorig jaar zes artikelen over diverse oppervlaktebehandelingen gepubliceerd in vaktijdschrift Constructeur. Dit om aan ontwerpers en constructeurs kennis te verstrekken over allerlei aspecten van oppervlaktebehandelingen, zodat zij daar bij de keuzes in hun werk rekening mee kunnen houden. Het eerste artikel gaat over functies en waarde van diverse oppervlaktebehandelingen.

organische deklagen 26 Poedercoaten van gerecycled polypropyleen Fabrikanten worden aan steeds strengere milieueisen onderworpen.

Autofabrikanten worden bijvoorbeeld verplicht om een steeds groter deel van hun voertuigen te vervaardigen uit gerecycled materiaal. Aangezien steeds meer onderdelen en producten worden gemaakt van kunststoffen, liggen hier kansen voor het gebruik van gerecyclede materialen in plaats van ‘virgin’ materiaal. Een verkenning.

34 Chroom (VI): weg ermee!

Voor veel bedrijven staat het thema Chroom (VI)-vrije processen hoog op de agenda. Het ultieme doel is een Chroom (VI)-vrij voorbehandelingsproces voor aluminium met dezelfde kwaliteit als een traditionele behandeling. Daarvoor dient nog een stap verder gekeken te worden dan de eisen gesteld door certificeringsinstituten zoals Qualicoat.

Er zijn Chroom (VI)-vrije processen ontwikkeld die in de praktijk ruimschoots voldoen.

ALGEMEEN 29 Mijn Mening 40 EEN 43 Brancheregister

Bij de voorpagina: Sluisdeuren en andere kunstwerken die in het water verblijven, krijgen altijd een doorwrochte oppervlaktebehandeling. Maar bij kunststof sluisdeuren is dat niet meer nodig. En sommigen praten zelfs over kunststof kunstwerken in zout water. Waar gaat dat heen?

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 5

> 2 4e 6. 0 0 00 ex edi 0 po ti e be s zo an ek ten er s >

Meer oog voor oppervlaktebehandeling van materialen

Dit is uw kans!

Laat zien waar uw oplossingen voor staan ION, Vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland, organiseert Surface 2016, dé vakbeurs voor oppervlaktetechniek. Een ambitieus vervolg op de succesvolle voorgaande edities. Oppervlaktebehandeling geeft producten op velerlei manieren meerwaarde. Dat mag gezien worden!

De beurs heeft ijzersterke troeven zoals de hoge waardering en specifieke interesse van de bezoekers en de ondersteuning door tal van brancheverenigingen.

Surface is de one-stop-shop voor oppervlaktetechniek

met unieke exposities, side-events, themapleinen en zo’n 200 toeleveranciers en applicateurs.

Ontmoet uw doelgroepen op Surface 2016. Verzeker u nu van uw standplaats. Bel Rob Lindenbergh van 2XPO B.V. telnr. +31 73 629 39 39 of stuur een e-mail naar info@surfacevakbeurs.nl. Voor meer informatie zie ook www.surfacevakbeurs.nl. Surface maakt deel uit van de week van de oppervlaktetechnologie.

Surface 2016. Alles behalve oppervlakkig.

In samenwerking met:

www.surfacevakbeurs.nl

6 | Oppervlaktetechnieken april 2016

4 t/m 6 oktober Brabanthallen ‘s-Hertogenbosch

Agenda

mei ● Meeting Materials Composites 10 mei, Berchem (Antwerpen) www.sim-flanders.be ● Klassikale cursus Poedercoaten niveau 2 12 mei www.vereniging-ion.nl ● Klassikale cursus Anodiseren niveau 1 17 mei www.vereniging-ion.nl ● Qualicoat-congres 17 - 18 mei, Londen www.vereniging-ion.nl ● Klassikale cursus Straler 18 mei www.vereniging-ion.nl

● Webinar Stoffenmanager 25 mei, 10.00 - 11.00 uur. www.vereniging-ion.nl ● Het Grootste Kennisfestival van Nederland 25 mei, Deventer www.hetgrootstekennisfestivalvannederland.nl ● Klassikale cursus Galvanotechniek niveau 2 26 mei www.vereniging-ion.nl\ ● The Solar Future Netherlands 26 mei, Utrecht www.thesolarfuture.nl

JUNI

● Workshop Lean Manufacturing 19 mei en 31 oktober, Utrecht www.mikrocentrum.nl

● Sluitingsdatum Nationale Staalprijs 1 juni www.nationalestaalprijs.nl

● Klassikale cursus Natlakken niveau 2 23 mei www.vereniging-ion.nl

● Graphene Conference 9 juni, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

● Cursus moderne oppervlaktetechnologie 23 mei, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

● Challenging glass 16 - 17 juni, Gent www.challengingglass.com

Meeting Materials Composites SIM-Flanders, M2i en Bond voor Materialenkennis organiseren de cross-secties bijeenkomst Meeting Materials Composites. In 2013 en 2014 organiseerde SIM-Flanders met succes de Ronde Tafel voor Composieten in Vlaanderen waarop telkens honderd aanwezigen waren uit de gehele waardeketen. Hierop voortbouwend is er dit jaar de Meeting Materials Composites.

De bedoeling is dat Vlaamse en Nederlandse industriëlen en onderzoekers kennis maken met elkaar om aldus een win-win te creëren over de Moerdijk heen. Het programma omvat onder meer presentaties over verscheidene facetten van de composietindustrie en netwerkmogelijkheden met bedrijven en onderzoekers over de grens. Vanaf treinstation Berchem worden shuttlebussen ingezet. Opgeven via www.simflanders.be/node/560.

Stoffenmanager® Premium Werkt uw bedrijf veilig en gezond met gevaarlijke stoffen? Lopen medewerkers gezondheidsrisico’s, welke maatregelen kunnen er dan genomen worden en is dat voldoende? Stoffenmanager® is een online tool die u helpt om bovenstaande vragen te beantwoorden en volgt bovendien de vier stappen zoals door Inspectie SZW voorgeschreven. Het gratis Webinar ‘Kennismaken met Stoffenmanager Premium’ stelt u in de gelegenheid om de verschillende functionaliteiten van het pakket te ervaren.

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 7

kort Nieuws Staalbouwwedstrijd 2016 - Start van de 17e editie Het startsein van de Staalbouwwedstrijd is gegeven. Deze wedstrijd wordt jaarlijks beurtelings georganiseerd in België en in Luxemburg en is aan zijn zeventiende editie toe. Nieuw zijn de Publieksprijs en Prijs voorgelakt staal Dit jaar wordt een extra prijs toegekend aan het project waarbij op een correcte, innovatieve en esthetische wijze voorgelakt staal werd toegepast. De prijs wordt toegekend over alle categorieën heen. Ook krijgen de deelnemers

aan de Staalbouwdag 2016 de mogelijk een publieksprijs toe te kennen. De prijs wordt eveneens toegekend over alle categorieën heen.

Deelnemen De deelname aan de Staalbouwwedstrijd 2016 staat open voor bouwprojecten op Belgische bodem die volledig of gedeeltelijk in staal gerealiseerd werden (uitgezonderd categorie E - internationale projecten) tussen juni 2014 en eind mei 2016. Het reglement is te vinden op de website van Infosteel.

Tijdschema • Stap 1: aanmelden via het inschrijvingsformulier - bij voorkeur voor 27 april • Stap 2: indienen volledig dossier kan tot 1 juni • Begin juli: bekendmaking van de genomineerde projecten • 15 november: bekendmaking van de laureaten en prijsuitreiking op de Staalbouwdag. ●

Meer informatie www.infosteel.be

Adviezen om cursussen verder te verbeteren Bart van de Moosdijk, afstudeerstudent Opleidingskunde aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, is onlangs bij ION gestart met een onderzoek die moet leiden tot bruikbare adviezen waarmee ION haar cursussen nog verder kan verbeteren. “Toen ik voor het eerst bij Vereniging ION binnen stapte, werd ik direct

gegrepen door de positieve energie die er heerst. Ze willen zich blijven verbeteren, hier sluit ik me graag bij aan. De wereld van de oppervlaktetechniek is nieuw voor me, maar ik vind het ontzettend fascinerend. Ik geloof in de kracht van opleiden. Een krachtige opleiding levert meer gemotiveerde en meer ontwikkelde

medewerkers op. Hier draag ik graag mijn steentje aan bij.”

Hij vervolgt: “ION biedt unieke cursussen die medewerkers verder brengen binnen de oppervlaktetechniek. In mijn onderzoek ga ik me focussen op de cursussen poedercoaten. Naast het bestuderen van relevante literatuur ga ik vooral ook het ‘veld’ in. Ik interview andere organisaties en scholen die vakmensen opleiden en ik ga praten met lidbedrijven, de deelnemers van de cursussen en hun docenten.

“Deze inzichten ga ik combineren tot bruikbare adviezen waarmee ION haar cursussen poedercoaten nog verder kan verbeteren. ION wil deze ontwikkelkansen ook gaan benutten binnen andere cursussen. Met dit onderzoek wil ik ION helpen haar cursussen nog meer te ontwikkelen.” ●

Duurzaamheid centraal op Qualicoat congres 2016 In 2016 bestaat Qualicoat 30 jaar en Qualideco 20 jaar. Qualicoat heeft door de jaren heen haar toegevoegde waarde bewezen voor het borgen van de coatingkwaliteit op aluminium (bouw)delen. Door deze waarde is de acceptatie en de bekendheid van Qualicoat als kwaliteitslabel groot. Dat heeft door de jaren heen geleid tot een forse groei van het aantal licentiehouders. Qualicoat is inmiddels op alle werelddelen vertegenwoordigd. Alle reden dus om bij dit jubileum stil te staan.

Dat zal gebeuren in de vorm van een congres op 17 en 18 mei in Londen. Op het congres zal

8 | Oppervlaktetechnieken april 2016

het sleutelwoord Sustainability (duurzaamheid) zijn en er zal sprake zijn van een Architectural Journey (een reis door de architectuur). Onder andere Prof. Michael Stacey (Chair in Architecture, Architecture & Tectonics Research Group, Nottingham University + Convenor Michael Stacey Architects) zal spreken over de tendensen, de ontwikkelingen en de verwachtingen van coating op aluminium in de architectuur. Hierbij zal hij gebruik maken van een eigen onderzoek naar de duurzaamheid van aluminium in al haar verschijningsvormen in de bouw. Het programma van het congres telt twaalf lezingen waarin onder meer ingegaan wordt op de ontwikkeling van QUALICOAT & QUALIDECO, verantwoorde

winning van aluminium, de rol en betekenis van QUALIDECO, duurzame reinigingsmethodes, de toekomst van metalen gevels en een strategie om QUALICOAT en QUALIDECO meer onder de aandacht te krijgen bij architecten. ● NB: Bij voldoende aanmeldingen uit Nederland kan Vereniging ION een reispakket samenstellen en uiteraard is er ook een partnerprogramma.

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

Composietcluster ontvangt miljoenensubsidie Twaalf hightech composietbedrijven uit Noord-Holland en zes kennisinstellingen hebben onlangs voor het project ‘Valorisatie Hightech Sector Composieten NH’ een bijdrage van 2,25 miljoen euro ontvangen uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) binnen het programma ‘Kansen voor West II’. Het cluster werkt samen om onderzoek en innovatie in de composietsector te bevorderen. De provincie Noord-Holland co-financiert het project met een bijdrage van €750.000.

Thijs Pennink van Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord: “De composietbedrijven in Noord-Holland hebben veel potentie. Alleen wordt dit nog onvoldoende benut, omdat kennis over materialen en technieken nog te weinig wordt gedeeld. De subsidie wordt ingezet voor kennisuitwisseling en samenwerking tussen MKB en onderwijs- en kennisinstellingen en het versnellen van innovaties en marktintroducties. Als resultaat rekenen we op een groei van minimaal 140 fte in werkgelegenheid en meer dan 10 miljoen aan vervolginvesteringen.” ●

Het materiaal composiet bestaat uit door hightech vezel versterkte kunststoffen. De composietenmarkt is nog relatief jong, maar groeit sterk en speelt een belangrijke rol in de transitie naar duurzaamheid. Directeur

Meer informatie

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties.

Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

www.hollandmineraal.nl

www.nhn.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 9

kort Nieuws Overzicht recent geslaagden Constructieschilder H.J.J. Driessen, H. van Hollander, R.A.E. Manten, J. Ronken, M.L. Theunissen, M.G. ten Vaarwerk, D.H. Visser, M.P. van Zuidland (Hertel Geleen).

Galvanotechniek niveau 2 M. den Haan, A.P. den Houdijker, B. Stofregen, T.B. Verbaas (Galvamé Oppervlaktetechnieken).

Galvanotechniek opmaat W. van Doorne, I. Legel, R.T. Mense (Quooker).

Straler H.J.J. Driessen, W.G.M. Eijpe, H. den Hollander, R.A.E. Manten, J. Ronken, M.L. Theunissen, M.G. ten Vaarwerk, D.H. Visser (Hertel Geleen).

Subsidie voor MKB via MIT-regeling Binnenkort is er weer subsidie beschikbaar voor MKB-ondernemers die aan de slag willen met een innovatieproject. Vanuit de overheid (Rijk en provincies) is het budget verhoogd tot 55 miljoen euro. Vanaf 10 mei kunnen de subsidie-instrumenten kennisvouchers, innovatieadviesprojecten en haalbaarheidsstudies worden aangevraagd.

Kennisvouchers

Haalbaarheidsstudie

Een MIT-kennisvoucher is een ‘waardebon’ waarmee een MKB-ondernemer een kennisinstelling kan inschakelen om kennis in te kopen. Met de kennisvoucher kan de MKB-ondernemer de helft van de rekening van de kennisinstelling voldoen. De maximale waarde van een voucher is 3.750 euro.

Aanvragen indienen voor R&D-samenwerkingsprojecten is vanaf 5 juli mogelijk. Om te achterhalen of uw projectidee past binnen de MIT-regeling, kunt u het projecttoetsformulier invullen op www.rvo.nl/subsidies-regelingen/ aanvragen-mit.

Innovatieadviesproject

Met een haalbaarheidsstudie worden vooraf de risico’s en mogelijkheden van een voorgenomen innovatietraject onderzocht. Een haalbaarheidsstudie bestaat voornamelijk uit deskresearch, zoals literatuuronderzoek, octrooionderzoek, inventarisatie van beschikbare technologie en potentiële partners, marktverkenning en concurrentieanalyse. De subsidie bedraagt 40% van de subsidiabele kosten met een maximum van 50.000 euro per haalbaarheidsstudie. Alleen de kosten van de MKB-ondernemer komen in aanmerking.

Een MKB-ondernemer kan een innovatieadviesproject laten uitvoeren door een kennisinstelling of een onafhankelijke adviesorganisatie. De subsidie bedraagt de helft van de subsidiabele kosten en is maximaal 10.000 euro.

R&D-samenwerkingsprojecten Een R&D-samenwerkingsproject is gericht op de vernieuwing van producten, productieprocessen of diensten. Het is een samenwerking met minimaal één andere MKB- ondernemer.

De subsidie is 35% en bedraagt maximaal € 200.000 per innovatieproject (maximaal € 100.000 per deelnemer). Ook dit jaar worden de aanvragen die het beste bijdragen aan de doelstellingen van de topsector het hoogste gerangschikt en maken dus het meeste kans op subsidie. Dit subsidie-instrument is vanaf 5 juli beschikbaar.

De sluiting van alle instrumenten is 1 september 2016. De afhandeling van de aanvragen gebeurt op volgorde van binnenkomst, met uitzondering van de R&D-samenwerkingsprojecten: dit is een tender. ●

Meer informatie Onderzoek en ontwikkeling.

10 | Oppervlaktetechnieken april 2016

T 088 042 42 42

SMART SOLUTIONS

FOR INDUSTRIAL COATING

COMBINATIE MASKERINGEN

1

2

Ontdek onze range van HangOn maskeringen die gebruikt kunnen worden voor meerdere gaten en/of assen!

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

1 Flensplug / GKW 2 Metrische holle pull plug / GDM H 3 Drievoudige multiplug / GMU 4 Holle metrische plug / GGM 3

5

5 Geribbelde siliconen slang / SSR 4

6

Corode

6 Metrische draadplug hol / GTM H

Benelux BV

Neem voor meer informatie contact met ons op!

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 Glasbeek ad 2.pdf 1 7-11-2013 12:51:30 corode@corode.nl - www.corode.nl

www.hangon.co

ZUIVEREN EN HERGEBRUIK VAN AFVALWATER Voordelen vacuümverdamping n Best Beschikbare Techniek - BAT n Hoge reductie van COD, chlorides, sulfaten, zware metalen enz. n Zeer laag energie verbruik n Geen verbruik chemicaliën n Zeer hoog rendement, minimaal 90% n Hergebruik destillaat water

Vacuümverdamping o.a. voor n n n n n

Olie emulsies Ontvettingsbaden Fosfateerbaden Polijst afvalwater Terugwinning metalen uit spoelwater

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Omnial waterzuiveringtechniek | Maassluis | T +31 (0)10 761 6228 | info@omnial.nl | www.omnial.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 11

kort Nieuws Oppervlaktebehandelaars in maart veel positiever dan in februari Situatie in de Oppervlaktebehandeling in maart ook veel beter dan de totale industrie Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in maart veel positiever dan in februari zijn over de groei in de branche: indexscore 65,3 versus 57,3. De branche ontwikkelde zich in maart ook veel beter dan de totale Nederlandse industrie: 53,6 (dit wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten).

Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei. De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (in samenwerking met MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in maart ten opzichte van februari zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel positiever ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel positiever • De levertijd van de leveranciers is vrijwel hetzelfde • De voorraden eindproduct zijn vrijwel hetzelfde • Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen flink toe volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand.

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken met betrekking tot de verschillende aspecten in de afgelopen maand: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in maart veel beter dan in de totale industrie • Het orderniveau is veel beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink hoger • Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ●

Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld je aan via www.formdesk.nl/ion/abonnee.

Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ion/pers.

Fors meer steun voor innovatieve snelle groeiers Er komt een tweede investeringsfonds dat kan leiden tot 1,2 miljard euro aan extra investeringskapitaal voor jonge, snelgroeiende en innovatieve bedrijven. Dit gebeurt met de oprichting van het Dutch Venture Initiative-2 fonds, de opvolger van het succesvolle DVI-1. Het fonds is bedoeld om snelgroeiende bedrijven betere toegang tot investeringskapitaal te geven en andere private investeerders aan te trekken.

EIF dragen ieder 100 miljoen euro bij aan het fonds. Met institutionele beleggers lopen gesprekken die ertoe moeten leiden dat ook zij 100 miljoen euro via DVI-2 in deze ondernemingen investeren, zodat er 300 miljoen euro in het fonds komt. Op basis van de verwachte hefboomeffecten is de inschatting dat samen met private partijen uiteindelijk circa 1,2 miljard euro nieuwe financiering beschikbaar komt voor jonge snelgroeiende innovatieve bedrijven.

DVI-2 dragen we ook de komende jaren bij aan een gezonder financieringsaanbod.” Dankzij het eerste DVI hebben veel startups en scaleups kunnen doorgroeien tot grote, succesvolle bedrijven. ●

DVI-2 is gelanceerd door minister Kamp van Economische Zaken (EZ) en CEO Gilibert van het Europees Investeringsfonds (EIF). EZ en

Minister Kamp: “Innovatieve bedrijven maken onze economie concurrerender en zijn cruciaal voor het behoud van onze welvaart. Met het

Meer informatie

12 | Oppervlaktetechnieken april 2016

www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerievan-economische-zaken

Nieuwe leden Airblast B.V. Nijverheidsplein 2 A 1704 RB Heerhugowaard Tel. 072-5718002 info@airblast.com www.airblast.com

Airblast Abrasives B.V. Jan Ligthartstraat 1 1817 MR Alkmaar Tel. 072-5715569 info@airblast-abrasives.com www.airblast-abrasives.com Sinds 1974 is Airblast wereldwijd actief op het gebied van straal- en verfspuitoplossingen binnen de anticorrosieindustrieën. Airblast biedt effectieve en efficiënte apparatuur voor het straal- en verfspuitproces. Voor alle industrieën waar zij actief in zijn, biedt Airblast een compleet programma aan apparatuur die onder zware omstandigheden zijn getest. Ook Sybrandy te Amersfoort valt al geruime tijd onder de Airblast-groep.

In de toekomst zullen zij zich steeds meer en nadrukkelijker als Ariblast gaan presenteren in Nederland en de vestigingen zijn nu als groep verbonden aan de Vereniging ION.

Coatingsystemen Van der Lans Vondelwende 21 2182 VT Hillegom Tel. 06-14306694 info@coatingsystemenvanderlans.nl www.coatingsystemenvanderlans.nl Na jaren als salesmanager voor Rippert uit Duitsland te hebben gewerkt, gaat Iwan van der Lans verder als zelfstandig adviseur. Hierdoor kan Iwan zich meer richten op het advies, training en het optimaliseren van coatinginstallaties in Nederland. De firma Rippert is gestopt met de Benelux-afdeling en zal op een andere manier haar klanten bedienen.

Hier zal Iwan van der Lans zich nog steeds voor inzetten.

Wijzigingen in het Activiteitenbesluit Het Activiteitenbesluit milieubeheer (hierna: Activiteitenbesluit) bevat algemene regels voor inrichtingen. Het uitgangspunt van dit besluit is om zoveel mogelijk inrichtingen onder algemene regels te brengen. Het Activiteitenbesluit kent eisen voor verschillende milieuaspecten.

Afhankelijk van het type inrichting (A, B of C) zijn meer of minder onderdelen van het Activiteitenbesluit van toepassing. Daar waar het Activiteitenbesluit voornamelijk doelvoor-

schriften bevat, vindt uitwerking plaats in de Activiteitenregeling milieubeheer (hierna: Activiteitenregeling). De afgelopen periode zijn het Activiteitenbesluit en de Activiteitenregeling via meerdere besluiten op diverse punten gewijzigd. Deze wijziging noemen we de vierde tranche van het activiteitenbesluit. Uitgebreide informatie hierover vindt u op de website van ION. ●

Vereniging ION proud partner Additive World Conference Op 22 en 23 maart 2016 was op de High Tech Campus in Eindhoven de vierde editie van de Additive World Conference. Additive Manufacturing, vaak 3D Printing genoemd, is een sterk opkomende techniek in de maakindustrie. Omdat verwacht wordt dat op relatief korte termijn minimaal tien procent van alle metalen producten via deze technologie wordt vervaardigd, heeft ION met twaalf lidbedrijven een werkgroep

3D Metal Printing opgericht. Samen met deelnemers van AddLab zoekt deze werkgroep naar oplossingen voor de post processing, de oppervlaktebehandeling voor deze maakdelen.

Logisch dus dat Vereniging ION een proud partner van de Additive World Conference was.

Een verslag van deze conferentie vindt u in het ledenportal op de website. ●

NEN nu koninklijk In 2016 bestaat NEN 100 jaar, een mijlpaal in de geschiedenis van normalisatie in Nederland. Tijdens het jubileumfeest op 13 april 2016 ter ere van het 100-jarig bestaan van NEN heeft NEN het predicaat Koninklijk mogen ontvangen. Kees van der Waaij, bestuursvoorzitter van NEN, nam het predicaat in ontvangst uit handen van commissaris van de Koning in Zuid-Holland, Jaap Smit. ●

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 13

foto’s NedTrain

algemeen

Meersporenaanpak Chroom VI bij NedTrain Menig oppervlaktebehandelaar heeft regelmatig te maken met de problematiek omtrent Chroom VI. Onder het mom van Gluren bij de buren ging de redactie op bezoek bij een bedrijf dat regelmatig in het nieuws is geweest omtrent Chroom VI: NedTrain.

Hoe is dat onderwerp bij dat bedrijf opgedoken en wat hebben zij concreet gedaan om medewerkers te beschermen tegen Chroom VI? Wat kunnen wij daarvan leren?

NedTrain is een dochteronderneming van de NS. De organisatie richt zich volledig op het onderhoud aan en reparatie van treinstellen. Sinds de jaren negentig werkt NedTrain niet meer met Chroom VI-houdende verf, maar men komt het wel tegen in de oude verflagen van diverse treintypes, vaak in de oorspronkelijke verflaag die destijds door de treinfabrikant is aangebracht. Dit speelt bij onderhoud en revisie een grote rol. Chroom VI kan makkelijk vrijkomen bij werkzaamheden als schuren, slijpen en stralen.

Bij NedTrain gaat het om een natlakprobleem.

Bij elektrochemische en metallieke deklagen komt geen Chroom VI vrij bij bewerking, omdat Chroom VI al tijdens het productieproces is omgezet naar een onschadelijke variant van Chroom.

Toen uit verfmonsters in 2015 klip en klaar bleek dat oude verflagen Chroom VI bevatten, zijn er alarmbellen afgegaan. Vanaf dat moment is NedTrain concrete acties gaan opzetten om de problematiek te inventariseren en verdere maatregelen te treffen. Eén van de maatregelen is dat bij de NS-organisatie iemand is vrijgemaakt die zich volledig richt op Chroom VI. Dat is Margriet Muis, programmamanager Chroom VI bij NedTrain. “We hebben in Haarlem een groot revisiebedrijf waar treinen compleet uit elkaar worden gehaald, helemaal kaal worden gemaakt en weer verder worden bewerkt.

Vanwege grote drukte op die locatie wilden we uitwijken naar een andere locatie en moesten we vaststellen of we daar veilig konden gaan

14 | Oppervlaktetechnieken april 2016

werken. In de voorbereidingsfase hebben we onder meer verfmonsters afgenomen van een trein waaruit toevalligerwijs bleek dat er Chroom VI in de verflaag van de buitenwanden zat. Direct aansluitend zijn we bij alle treintypes gaan kijken naar de aanwezigheid van Chroom VI in bestaande verflagen. Dat bleek bij zeven types het geval te zijn.”

Metingen aan de man Dat was een behoorlijke schok voor de organisatie. Grote vraag was natuurlijk hoe NedTrain ervoor kon zorgen dat de medewerkers veilig konden werken. Dit betekende dat de blootstelling aan Chroom VI-houdende stof verder geminimaliseerd en onder controle gebracht moest worden. “Eén van de eerste stappen was dat we met het adviesbureau RPS Analyse, dat geaccrediteerd is voor Chroom VI-onderzoek, persoonsgebonden blootstellingsmetingen hebben gedaan. Medewerkers kregen een meetinstrument opgehangen waarmee de blootstelling gedurende een werkdag of gedurende een bepaalde taak werd vastgelegd. Ook hebben we metingen in de omgeving gedaan, gericht op mensen die erlangs liepen of in de hal aanwezig waren. Uit die metingen bleek dat gedurende een werkdag de dagnorm niet werd overschreden, maar dat de blootstelling wel verder teruggedrongen kon worden.”

Ook is in 2015 een Risico Inventarisatie en Evaluatie opgesteld waarmee de werkzaamheden zijn geïnventariseerd die tot blootstelling aan

Margriet Muis: “Het meten van blootstelling via meetapparatuur ‘aan de man’ vinden we een meer betrouwbare indicator dan bloedonderzoek.”

Chroom VI kunnen leiden. Vervolgens is op basis van de blootstellingsmetingen gekeken waar welke maatregelen getroffen moesten worden.

Daaruit bleek dat NedTrain al heel veel gedaan had om de problematiek omtrent fijnstof te beheersen, wat nu goed van pas kwam om de risico’s van Chroom VI te beheersen. De grootste slag die de organisatie moest maken, was het verder inperken van de verspreiding van stof.

Dit is gebeurd door een bepaalde zonering op de werkplek door te voeren en door het plaatsen van plastic flappen om bepaalde werkplekken heen.

Bij het polijsten van een treinstel spelen persoonlijke beschermingsmiddelen een zeer grote rol.

Papieren overalls “Daarnaast werden medewerkers verplicht om papieren overalls te dragen die direct buiten de werkplek uitgetrokken moesten worden.

Ze mogen niet meer met vuile kleding naar de kantine. En op een aantal werkplekken waar eerst mondkapjes waren voorgeschreven, zijn we nu overgestapt op halfgelaatsmaskers met A2/P3-filters. Een aparte puzzel voor ons was hoe we het gritten van kleine oppervlakten en componenten werkbaarder en ook veilig konden doen, buiten de afgesloten gritcabine.

We hebben een oplossing gevonden in de hoog vacuümstraler. Dit is een moderne vorm van gritten waarbij je de verflagen verwijdert en tot het kale staal straalt.”

De hoog vacuümstraler is een dikke slang

“ Zorg dat je goed weet aan welke risico’s je je medewerkers blootstelt en tref daarop adequate beheersmaatregelen.” (diameter 8 - 10 cm) waar de buitenste ring met 10bar luchtdruk de conservering eraf grit en de binnenring de gritkorrels en het vrijgekomen stof afzuigt. Het stof verdwijnt in het reservoir en het grit circuleert terug naar de buitenste ring. Bij deze werkwijze is tijdens blootstellingsmetingen geen Chroom VI gedetecteerd.

NedTrain past deze werkwijze toe voor het schoonstralen van slechte plekken op buitenwanden van treinen of kleinere componenten.

Gedrag van Chroom VI Chroom VI is een bewust gemaakte vorm van chroom. Het wordt toegevoegd aan verf, omdat het onder andere metalen oppervlakten tegen roest en aanslag beschermt. In vaste vorm brengt Chroom VI geen schade toe aan de gezondheid en het milieu. Chroom VI is alleen schadelijk in stof- of dampvorm bij langdurige en/of veelvuldige blootstelling.

Chroom VI komt vrij bij het spuiten met chroomhoudende verf en door het geverfde oppervlak te schuren, slijpen, zagen of verhitten. Stof waar Chroom VI in zit, komt dan in de lucht. Vooral bij spuitwerkzaamheden en het verwijderen van verf kan stof met Chroom VI in de lucht komen.

Stofzuigers en afzuigsystemen Daarnaast is naar een idee van een medewerker iets nieuws toegepast bij het repareren van kleine beschadigingen aan de laklaag. Dit wordt toegepast in drie over Nederland verspreide onderhoudslocaties van NedTrain. Bij kleine beschadigingen werden deze plekken altijd geschuurd met een schuurmachine met directe afzuiging. Maar bij die werkwijze is nu ook een frame met afzuiging gekomen dat met zuignappen op een vlakke buitenwand wordt geplaatst.

In dit frame zitten gaatjes die het stof afzuigen naar een industriële stofzuiger. Alle stofzuigers en afzuigsystemen zijn bij NedTrain voorzien van een Absoluut filter. Verder is het bedrijf gestart met een onderzoek om te achterhalen wat de blootstelling aan Chroom VI in het verleden geweest zou kunnen zijn. Een eerste stap daartoe is een verkenning om te achterhalen welke informatie van vroeger nog boven tafel te halen is. Die verkenning richt zich onder meer

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 15

Tijdens het slijpen van een treinwand en tijdens andere werkzaamheden vindt persoonsgebonden meting plaats om de blootstelling te meten. Dit gebeurt via meetapparatuur “aan de man”.

Slijp- en laswerkzaamheden. op de technische specificaties van toegepaste verven en werkwijzen. Als de verkenning is afgerond, wordt die voorgelegd aan de externe Commissie van Deskundigen die de aanpak van NedTrain rondom Chroom VI gaat toetsen. Vervolgens zal met het RIVM gekeken worden hoe het verleden onderzocht zal worden en start het feitelijke onderzoek.

Grenswaarde Margriet Muis: “Ook gaan we een werkgroep opzetten die zich richt op de medische onderzoeken van onze medewerkers. Als NS zien we het als de verantwoordelijkheid van de werkgever om een veilige werkomgeving te creëren voor de medewerkers. Dat is ook de boodschap aan alle werkgevers: zorg dat je goed weet aan welke risico’s je je medewerkers blootstelt en tref daarop adequate beheersmaatregelen. Niet alleen technische maatregelen zijn belangrijk, maar ook voorlichting en medische onderzoeken.” Zij vervolgt: “Bij dat laatste wordt ook vaak gedacht aan bloedonderzoek als een betrouw-

“ Voor ons is bloedonderzoek als indicator voor het aantonen van Chroom VI onvoldoende betrouwbaar.” bare indicator of iemand gezondheidsschade heeft opgelopen. Biologische monitoring, door middel van bloed- of urineonderzoek, is echter een minder geschikte methode voor het bepalen van blootstelling aan Chroom VI, omdat Chroom VI in het lichaam al snel wordt gereduceerd tot Chroom III, een vorm die op zichzelf niet schadelijk is voor de gezondheid. Er wordt op dit moment volop onderzoek gedaan om een geschikte biologische indicator te vinden specifiek voor de blootstelling aan Chroom VI. We kiezen daarom op dit moment niet voor biologische monitoring, maar hanteren blootstellingsmetingen als uitgangspunt en volgen de ontwikkelingen in de wetenschap rondom de bloedonderzoeken.” Tot slot: “Als norm hanteren wij de grenswaarde voor een blootstelling

op basis van de meest risicovolle vormen van Chroom VI, namelijk de goed oplosbare zouten.

Dit betekent dat wij de blootstelling toetsen aan de norm voor dagblootstelling (8 uur) van 5 microgram per kubieke meter en de norm voor piekblootstelling (15 minuten) van 10 microgram per kubieke meter. Als actiewaarde (die aangeeft wanneer Nedtrain beheersmaatregelen treft) is tien procent van de norm voor dagblootstelling het uitgangspunt. De piekblootstelling mag niet overschreden worden.” ●

Meer informatie www.nedtrain.nl www.gezondheidsraad.nl/nl/nieuws/openbaar-conceptrapport-chroom-vi-verbindingen

Chroom VI en het lichaam

Omzetting

Als geen of onvoldoende persoonlijke beschermingsmiddelen worden gebruikt, kan Chroom VI in het lichaam terechtkomen door inademing, via de mond (inslikken) en via de huid (bijvoorbeeld bij het zweten). Bij inademing kan het stof met Chroom VI vooral achterblijven in de neus, sinussen en luchtwegen. Afhankelijk van de grootte van de stofdeeltjes kunnen deze tot diep in de longen doordringen. Chroom VI kan ook via de mond in het lichaam komen. In dat geval heeft het vaak te maken met slechte hygiëne; het stof zit op de handen of op voedsel en een persoon kan het dan inslikken. Eenmaal in het lichaam wordt Chroom VI snel omgezet in Chroom III. Chroom III is een belangrijk voedingssupplement en is niet schadelijk voor de gezondheid. Het maagdarmkanaal verwerkt Chroom III en zorgt dat het wordt uitgescheiden via de urine en ontlasting.

Chroom VI kan binnen of buiten een lichaamscel worden omgezet naar Chroom III. De omzetting verloopt snel; daarom wordt het meestal buiten lichaamscellen omgezet. Omzetting buiten de lichaamscel veroorzaakt nauwelijks tot geen schade. Bij een hoge blootstelling aan Chroom VI kan het lichaam het echter niet meer aan om alle Chroom VI om te zetten in Chroom III. Dan kan Chroom VI de cellen binnendringen. In dat geval vindt de omzetting van Chroom VI naar Chroom III plaats binnenin de cel. In de cel worden door de omzetting stoffen gevormd (zogenaamde actieve metabolieten) die schade kunnen veroorzaken, zoals aan het DNA. Schade aan het DNA kan leiden tot bijvoorbeeld kanker of auto-immuunziekten.

16 | Oppervlaktetechnieken april 2016

vereniging ion

Innovaties en toegevoegde waarde van oppervlaktetechnieken centraal

Programma Week van de oppervlaktetechnologie bekend De Week van de Oppervlaktetechnologie is hét event op het gebied van oppervlaktetechnologie in de Benelux. Centraal in deze week staan de vakbeurs Surface en het Oppervlaktetechnologiecongres, die van 4 tot en met 6 oktober 2016 in de Brabanthallen in Den Bosch plaatsvinden.

Oppervlaktebehandeling is van essentieel belang voor menig product. Het doel van de week is om iedereen die iets met oppervlaktetechnieken van doen heeft, te informeren over heden en toekomst van de oppervlaktetechnologie in Nederland. Hierbij is er zowel aandacht voor de technologie, de mens als initiator, innovator en gebruiker, alsook de invloed van wet- en regelgeving op de ontwikkeling van de technologie.

De Week van de Oppervlaktetechnologie richt zich onder meer op constructeurs, industrieel ontwerpers, architecten, technisch managers, inkopers, studenten van relevante opleidingen, vakmensen die regelmatig oppervlaktetechnieken toepassen zoals in de automotive, bouw, infrastructuur, machinebouw en vliegtuigindustrie en uiteraard de oppervlaktebehandelende sector zelf.

Uiteenlopende activiteiten De Vakbeurs Surface vindt dit jaar plaats in de Brabanthal van de Brabanthallen in Den Bosch.

Dit is één van de pijlers van de Week van de Oppervlaktetechnologie. Op de beurs is er speciale aandacht voor innovatie (waaronder de ION Borghardt Award), zijn er exposities ingericht zoals Surface Solutions en Future Skins en worden er diverse workshops gegeven. In het Surface Lab tijdens de beurs kan men kwaliteit ervaren. Uiteraard is er ook veel gelegenheid voor ontmoeten, netwerken en informeren.

In de naastgelegen drie zalen (Paradezaal, Carrouselbar en Boschzaal) vindt een congresprogramma plaats met meer dan 75 lezingen, spreekuren, infosessies en masterclasses. Daar zullen ook contactmomenten worden gerealiseerd tussen bedrijven uit de oppervlaktebehandelende industrie, gebruikers en toepassers van producten die voorzien zijn van een oppervlaktebehandeling, studenten, bevoegd

gezag en kennisinstituten. Een groot aantal voordrachten en discussiemogelijkheden geven een overzicht van de huidige stand van de technologie en inzicht in de ontwikkelingen op het gebied van techniek en wet- en regelgeving die de toekomst van de branche in hoge mate zullen bepalen. Er zal veel aandacht zijn voor maatschappelijke thema’s, zoals energiebesparing, duurzaamheid, kwaliteit, ketenoptimalisatie, robotisering, maatschappelijk verantwoord ondernemen, veiligheid en recycling/hergebruik van materialen. Alvast een greep uit de onderwerpen die uiteraard allemaal een relatie hebben met oppervlaktetechnieken: • RVS-gebruik in de machinebouw voor de voedingsmiddelenindustrie • Algemene machinebouw • Architectuur/ontwikkelingen in de bouw/ beleving van kleuren • Gevelelementen en kwaliteitsborging van gevelelementen • Technologieën voor de automotive en carrosseriebouw • Hechting van oppervlaktebehandelingen/ coatings en lijmen • Behandelen van niet-metalen ondergronden zoals glas, MDF, hout en composiet/kunststof • Smart Coatings • Additive Manufacturing (3DMetalPrinting).

• Robotisering en automatisering van productieprocessen • EN1090, Arbo, Milieu, Wet- & Regelgeving, Inspectie, Normontwikkeling en Energie(besparing) • Masterclass Corrosie en Conserveren.

In totaal hebben reeds twaalf brancheverenigingen, vele kennisinstituten, diverse hogescholen en universiteiten en vele innovatieve bedrijven,

alsmede vertegenwoordigers van het bevoegd gezag zoals de Inspectie SZW, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland in Brussel, het Ministerie van Economische Zaken, enkele kwaliteitsorganisaties en de NEN hun bijdrage toegezegd. Diverse onderzoeksprojecten van studenten worden toegelicht.

ION Borghardt Award De innovatieprijs ION Borghardt Award (zie ook pagina ...) wordt tijdens de opening van de Vakbeurs Surface uitgereikt door drs. Jeroen Heijs van het ministerie van Economische Zaken. De jury zal, onder leiding van dr. ir. Arjan Mol van TU Delft, bepalen wie voor deze editie het meest innovatieve idee heeft ingediend. De tien beste inzendingen worden genomineerd en zullen op de Surface tentoongesteld worden.

De drie beste inzendingen ontvangen een plaquette. Voor de beste studenteninzending is een geldprijs van € 500,- beschikbaar.

60 jaar!

Tijdens de businessavond op woensdag 5 oktober zal worden stilgestaan bij het 60-jarig bestaan van dé branchevereniging voor de oppervlaktebehandelende industrie en het 60-jarig bestaan van het Vakblad Oppervlaktetechnieken. Ook is er aandacht voor 10 jaar Qualisteelcoat en 30 jaar Qualicoat.

Open dagen Op vrijdag 7 en zaterdag 8 oktober zal een aantal bedrijven een open dag organiseren.

Iedereen kan dan met eigen ogen zien wat er allemaal gebeurt in de branche. ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 17

algemeen

THEMA SPRAAKMAKENDE CONSTRUCTIES

Een deel van de sluis met gesloten sluisdeuren.

Kunststof sluisdeuren maken conservering bijna overbodig Sluisdeuren zijn altijd van hout en staal en moeten geconserveerd worden. Maar onlangs zijn er in het verbrede Wilhelminakanaal in Tilburg vezelversterkte kunststof sluisdeuren geplaatst waar geen conservering op toegepast hoeft te worden. Dat is niet minder dan een wereldprimeur en iets waar we als land trots op kunnen zijn. Maar is dit geen bedreiging voor de broodwinning van sommige oppervlaktebehandelaars? Of blijft dit bij een eenmalige actie? Hoog tijd om naar Tilburg af te reizen.

In het verbrede Wilhelminakanaal bij Tilburg wordt gewerkt aan een nieuw sluizencomplex dat de oude sluis zal vervangen. Hierdoor kunnen grotere schepen door het Wilhelminakanaal naar Tilburg varen. Dit maakt onderdeel uit van een groter plan in Noord-Brabant om een betere bereikbaarheid over water te realiseren en de provincie op die manier ook een economische impuls te geven. In het nieuwe sluizencomplex zijn in januari vier vezelversterkte

18 | Oppervlaktetechnieken april 2016

kunststof sluisdeuren geplaatst. De deuren zijn 12 meter hoog en bij elkaar 10,50 meter breed.

Ze hebben een dikte van ruim een halve meter.

Iedere deur weegt 32,5 ton. De deuren moeten bestand zijn tegen een heel grote waterdruk vanwege een waterniveauverschil van 7,60 meter.

“Met de keuze voor kunststof sluisdeuren is Rijkswaterstaat een beetje over zijn eigen schaduw heen gesprongen”, zegt Jos Vorstenbosch

Krabbe, senior adviseur van Rijkswaterstaat.

“Bij dit soort projecten denkt iedereen meteen aan staal of hout als het om de materiaalkeuze gaat. Dat is ook wel enigszins begrijpelijk, want het zijn bewezen technieken waarvoor normen zijn ontwikkeld waaraan je het ontwerp kun toetsen. Sluisdeuren van kunststof zijn in deze grootte en met deze waterdruk nog nooit eerder toegepast. Toch hebben wij hiervoor gekozen, omdat wij ervan overtuigd zijn dat

Jos Vorstenbosch Krabbe: “Ik vraag me af waarom we kunststof sluisdeuren niet twintig jaar eerder hebben ingevoerd.”

het met de sterkte van die deuren wel goed zit. En deze sluisdeuren hebben geen groot onderhoud nodig, waarmee we een hogere beschikbaarheid van de vaarweg bereiken en op termijn geld besparen.”

gekeken. Maar hierover valt pas iets te zeggen als het nieuwe sluizencomplex in gebruik wordt genomen. Dat zal in de tweede helft van dit jaar gaan gebeuren. Momenteel is men nog niet klaar met de bouw van het hele complex.

Flink financieel voordeel

Conservering

Bij aanschaf zijn kunststof sluisdeuren wel duurder dan deuren van traditionele materialen, maar die deuren hebben regelmatig onderhoud nodig. Dat betekent dat ze er iedere vijftien jaar of eerder uitgehesen moeten worden voor reiniging en conservering. “Alleen het hijsen kost al gauw een halve ton, en dan komen de andere kosten er nog bij. We gaan er nu vanuit dat de kunststof sluisdeuren in principe honderd jaar zonder groot onderhoud blijven functioneren.

Ondanks het feit dat er een heel groot vertrouwen is in de sterkte van de sluisdeuren, kostte het bij Rijkswaterstaat toch wel behoorlijk wat intern overleg voordat hiervoor gekozen werd.”

In de lucht- en ruimtevaart, de auto-industrie, de windmolenindustrie en ook bij de fabricage van opslagtanks en leidingen worden composieten al langer en met succes toegepast. Maar de wereld van de grond-, weg- en waterbouw geldt als behoudzuchtig als het om de toepassing van nieuwe materialen gaat. Maar er is wel interesse voor. Nu de vezelversterkte kunststof sluisdeuren zijn geplaatst, wordt er overal op de wereld met argusogen naar de werking ervan

Kunststof sluisdeuren worden aangeprezen omdat ze niet alleen licht en sterk zijn, maar ook onderhoudsvrij en milieuvriendelijk. Maar voor applicateurs is natuurlijk de conservering van belang. Voor de bestrijding van corrosie of om ze een kleurtje te geven, is conservering hier natuurlijk niet nodig. Je zou deze sluisdeuren onbeschermd in het water kunnen laten staan, maar op termijn zullen er toch wel wat verouderingsverschijnselen optreden (enige algengroei en dergelijke). Gelet op de samenstelling van het materiaal en de dikte van de huid is dat geen probleem, maar het ziet er na verloop van tijd gewoon niet zo mooi uit. Daarom is besloten om een topcoat aan te brengen, bestaande uit twee laagjes van een halve millimeter. De toegepaste topcoat is een vrij normale Marine NPG Topcoat. Het is een polyester coating die niet veel verschilt van het materiaal van de sluisdeur zelf, maar chemisch wat resistenter is.

Jos Vorstenbosch Krabbe: “We hadden de hele deur met deze meer chemisch resistente polyesterhars kunnen maken maar dat is nogal duur, terwijl je er op het gebied van sterkte niet

Een kunststof sluisdeur in ingeklapte positie.

veel mee opschiet. Om de kosten te drukken, is alleen de toplaag van een duurdere soort gemaakt. Het is gewoon met een roller opgebracht, dezelfde techniek die in de scheepvaart wordt gebruikt. De deuren zijn iets meer dan een halve meter dik, maar zijn niet massief.

Ze bestaan uit een sandwichconstructie: twee huidplaten die onderling verbonden zijn met dwarsverbanden. Daartussen zit schuim. Aan de buitenkant van de deuren zitten houten balken.

Die zitten altijd op sluisdeuren en zijn bedoeld als bescherming tegen aanvaringen. In dit geval hadden de balken ook heel goed van kunststof kunnen zijn, bijvoorbeeld van polyethyleen, maar de sluizenbouwer heeft toch traditioneel voor hout gekozen.”

Vervorming Sterke punten van kunststof sluisdeuren zijn dat ze niet kunnen rotten of roesten, bestand zijn tegen UV-straling en ook goede weerstand bieden tegen brand. Ook de zeer lange levensduur en lage onderhoudskosten springen er natuurlijk uit. Punt van aandacht bij deze sluisdeuren is wel het ontbreken van standaarden of normen om de sterkte aan te toetsen. Weliswaar zit er al tamelijk lang een Europese norm voor het gebruik van kunststoffen in de pen, maar die is nog niet klaar. Wel zijn bij het ontwerp van de deuren de al beschikbare proefversies van die norm gebruikt. Dat geldt ook voor de

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 19

Sluisdeuren in gesloten positie.

Nederlandse aanbeveling die voor een dergelijk gebruik is geformuleerd. Een ander punt van aandacht is de vervorming die in kunststoffen kan optreden bij belasting. Ook bij de sluisdeuren is dat het geval.

“Het materiaal gaat in de loop van tijd wat vervormen, wat ook van invloed is op de juiste werking van de deuren. Dit neem je als extra punt mee in de veiligheidsberekening voor de deuren. Het materiaal is dermate sterk, dat vervorming constructief eigenlijk geen probleem is, maar in dit geval hebben we in het ontwerp meegenomen dat het niet te veel vervormt. Niet omdat de veiligheid dan in gevaar komt, maar omdat het nu eenmaal niet zo’n prettig gezicht is als je op een boot in de sluis staat en je ziet de deur vervormen. De beperkte vervormbaarheid komt ook ten goede aan de werking van de sluisdeuren, zowel tijdens het openen en sluiten als tijdens het schutten, wanneer de deuren gesloten zijn.”

Tot slot: “Al met al vraag ik me af waarom we kunststof sluisdeuren niet twintig jaar eerder hebben ingevoerd. Als het aan mij ligt, gaan we dit vaker doen. We hebben nu een eerste stap gezet waar internationaal heel veel belangstelling voor is. Het is, denk ik, nog iets te vroeg om dergelijke deuren toe te passen in zout water, maar op termijn moet het volgens mij wel kunnen. Zeker is dat het belang van goede coatings

20 | Oppervlaktetechnieken april 2016

Allereerste kunststof sluisdeuren in de Biesbosch De kunststof sluisdeuren in het nieuwe sluizencomplex bij Tilburg zijn niet helemaal nieuw voor Nederland. In de vaarweg Nieuwe Merwede-Amer door de Brabantse Biesbosch ligt de Spieringsluis in de gemeente Werkendam. Van die sluis werden in 2000 de houten sluisdeuren vervangen door deuren van vezelversterkte kunststof. Maar deze schutsluis met puntdeuren is veel kleiner (een schutkolklengte van veertig meter, breedte zes meter) en wordt alleen voor de recreatievaart gebruikt. Wel is het de eerste sluis in Nederland met kunststof sluisdeuren.

Deze deuren wegen maar 5.100 kilo, terwijl de oude houten deuren 14.000 kilo wogen. Bij de Spieringsluis is dezelfde soort kunststof gebruikt als in Tilburg. Die kunststof is van goede kwaliteit, maar niet van de hoogste kwaliteit. Volgens Rijkswaterstaat is dat ook niet nodig voor de sterkte, maar is het wel van belang dat je de kunststof bij wijze van spreken op de hoek van de straat moet kunnen krijgen in verband met mogelijke vervolgprojecten. Bestaan de sluisdeuren in Tilburg uit een sandwichconstructie uit één stuk, de deuren van de Spieringsluis bestaan uit gevouwen plaatdelen en open profielen die aan elkaar zijn bevestigd.

Als enige verouderingsverschijnsel is nu wat algenaangroei aan de deuren waar te nemen.

Rijkswaterstaat heeft bij het ontwerp van de sluisdeuren in het verbrede Wilhelminakanaal gekeken naar de ervaring met en het functioneren van de sluisdeuren in de Spieringsluis. Ook de komende tijd zal er met die sluisdeuren ervaring worden opgedaan.

dan zal toenemen. Ik zou het fantastisch vinden als bij de renovatie van de Oosterscheldekering een schuif van kunststof geplaatst zou worden.

Omdat je bij grote constructies te maken hebt met doorbuiging, zou je voor een hybride constructie kunnen kiezen, bestaande uit kunststof en hier en daar verstijvers uit staal. Tot slot ver-

wacht ik dat het kunststof voor grote en stevige constructies goedkoper zal worden, zodat een grotere toepassing van kunststof sluisdeuren voor de hand ligt.” ●

Meer informatie www.rijkswaterstaat.nl

parts2clean Quality needs perfection Toonaangevende internationale handelsbeurs voor reiniging van industriële onderdelen en oppervlakken

Zinc 786

31 mei – 2 juni 2016 Stuttgart ▪ Duitsland parts2clean.com

el Parall &S met O

Dé Natlak specialist • Voor iedere ondergrond • Watergedragen en solvent systemen • U vraagt, wij draaien!

Utrechtsestraatweg 224 • 3911 TX Rhenen • Holland • Tel. +31(0)318-472020 Fax +31(0)318-471911 • E-mail: info@mol-coatings.com • www.mol-coatings.com

Oppervlaktetechnieken www.rosler.com Wij zijn dé partner voor het leveren en onderhouden van o.a straal-, ontbraam-, polijsten reinigingssystemen.

ontbramen

Glijslijptechniek • Straaltechniek

polijsten

Onze installaties behoren tot de beste technieken voor oppervlaktefinishing, voor- én nabehandeling. In ons testcentrum onderzoeken wij het optimale afwerkingsproces. Met 40 machines operationeel, kunnen ook processen worden uitbesteedt tegen concurrerende tarieven.

slijpen

more than 100000 solutions

stralen

reinigen just one supplier www.rosler.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 21

vereniging ion

Innovatie?

Schrijf u in voor de ION Borghardt Award De inschrijving voor de innovatieprijs ION Borghardt Award 2016 start op 1 mei. Via de website www.vereniging-ion.nl kunt u eraan deelnemen. De thema’s die dit jaar centraal staan, zijn “ketenoptimalisatie” en “innovatief bij markintroductie”. De inschrijvingstermijn is vanwege de tussenliggende zomervakantie verlengd van 1 mei tot 1 september.

Een ketting is zo sterk als de zwakste schakel.

Een applicateur is een onderdeel van een hele procesketen. Om de BV Nederland concurrerend te houden, moet de hele keten sterk zijn. Hier kan een toeleverancier, een laboratorium, maar ook de applicateur een belangrijke rol spelen.

Met andere woorden: wat doet een bedrijf om de ketenpartners te ontzorgen, de kwaliteit hoog, de traceerbaarheid goed en de kosten laag te houden?

Innovatief bij marktintroductie Ofschoon uiteraard ook ontwikkelprojecten zijn toegelaten, is het wel de bedoeling dat onderzoek gevolgd moet worden door een marktintroductie en dus een reële markt moet bedienen. Immers, slechts het bedienen van een markt leidt tot omzet. En hier wil de jury graag zien dat er nieuwe wegen bewandeld worden.

Dit kan zowel in productietechniek, alsook in product-markt combinaties.

Criteria Ofschoon de aandacht dit jaar vooral op deze twee onderwerpen wordt gelegd, is elke inzending met als uitgangspunt oppervlaktetechniek een potentiële kanshebber. Een aantal steekwoorden als hulpmiddel daarbij is: - People, Planet en Profit - Ketenoptimalisatie

22 | Oppervlaktetechnieken april 2016

- Nieuw in de markt - Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen - Innovatief - Energiebesparing - Ontzorgen van de klant - Marktpotentie - Arbeidshygiëne/veiligheid - Marktbelang, beantwoord dit een marktvraag - Duidelijkheid en begrijpbaarheid Opgemerkt wordt dat veel bedrijven goede ideeën hebben en baanbrekend bezig zijn.

Bescheidenheid blijkt regelmatig een reden om een innovatie niet in te dienen. Ten onrechte blijkt vaak. Daarom bij deze de oproep om ook voor uw gevoel niet zulke baanbrekende innovaties, toch in te sturen. Ook studenten worden nadrukkelijk uitgenodigd om hun innovatieve idee in te zenden.

Jury De Stichting ION Borghardt Award is een separate stichting onder voorzitterschap van dr. ir.

Hans van der Weijde (hoofd onderzoek verpakkingsstaal van Tata Steel). Voor elke editie wordt een onafhankelijke jury benoemd, waarbij gekeken wordt naar de uitgangspunten van de genoemde editie. De juryvoorzitter voor 2016 is weer dr. ir. Arjan Mol, universitair hoofddocent afdeling technische materiaalwetenschappen, metals processing, MPMP, corrosietechnologie

en elektrochemie op de TU Delft. De volledige samenstelling van de jury zal in het meinummer van OT bekend worden gemaakt.

Inschrijving De inschrijving staat open tot 1 september.

Op de website van ION vindt u het inschrijfformulier en nadere informatie over de wijze van inschrijven . De genomineerden voor de award zullen tijdens de WEEK VAN DE OPPERVLAKTETECHNOLOGIE 2016 (WOT2016, van 4 tot en met 6 oktober te ’s-Hertogenbosch) op een walk of fame geplaatst worden. Tijdens de officiële openingshandeling van de WOT2016 op 4 oktober zal de winnaar bekend worden gemaakt en de ION Borghardt Award worden uitgereikt.

De opening van de WOT2016 en de uitreiking van de ION Borghardt Award 2016 worden verricht door drs. Jeroen Heijs, MT lid, Directoraat Generaal Bedrijfsleven en Innovatie, Directie Topsectoren en Industriebeleid van het ministerie van Economische Zaken.

Opbrengst ION Borghardt Award In de aankondigingen van de vakbeurs Surface/ WOT16 zal aandacht worden besteed aan de genomineerden. Tevens zullen de genomineerden tijdens de vakbeurs Surface op de ION Borghardt Award expositie (recht tegenover de stand van Vereniging ION) en in de beurscatalogus ge-

plaatst worden. De winnaar ontvangt naast de award (speciaal voor deze editie gemaakt door kunstenaar Marcel Bastiaans), de eeuwige roem en de plaquette, ook media-aandacht in onder andere het vakblad Oppervlaktetechnieken.

Het betreft onder meer een groot redactioneel artikel waarin het belang van de winnende inzending wordt weergegeven. Indien de studentenprijs uitgereikt wordt (dit ter beoordeling van de jury), is er voor de winnaar, naast de eeuwige roem en een plaquette, een geldprijs van €500 beschikbaar. Uiteraard zal ook over deze innovatie een artikel in het vakblad Oppervlaktetechnieken verschijnen.

Doelen Award Met de ION Borghardt Award wil de Vereniging ION een aantal doelen bereiken. In willekeurige volgorde zijn dit: 1. Bekendheid van de branche (juist ook buiten de branche) vergroten. Laten zien dat oppervlaktetechnieken overal worden toegepast.

De meerwaarde van de oppervlaktetechnieken in de maakindustrie promoten.

2. Trots op de branche vergroten. Laten zien aan (potentiële) medewerkers dat er veel variaties en gradaties zijn in het vak. Vakmanschap, professionaliteit en creativiteit zijn kernwoorden in ons dagelijkse werk.

Ontwikkelen is een must om ook in de toekomst bestaansrecht te hebben.

3. De branche triggeren op nieuwe mogelijkheden. Mogelijk ook door samenwerking tussen een lid/leden en de kunstenaar.

4. Blikvangers voor de branche creëren die op beurzen en op andere events een gesprek entameren.

5. Netwerk vergroten.

6. Invulling geven aan de maatschappelijke betrokkenheid van de vereniging.

De Award De INO Borghardt Award wordt voor deze editie speciaal gemaakt door beeldend kunstenaar Marcel Bastiaans uit Oischot. In het meinummer van OT zullen we Marcel en de Award aan u voorstellen en een aantal van zijn werken laten zien. Daarnaast zal Marcel invulling geven aan het project Kunstenaars in de Oppervlaktetechnieken. Vereniging ION zal gedurende (ruim) één jaar deze kunstenaar centraal stellen. ION zal enkele door de kunstenaar ter beschikking gestelde kunstwerken op haar evenementen laten zien en daar regelmatig via (sociale) media over communiceren. Marcel is daarmee de opvolger van beeldend kunstenaar Marga Janssen uit Overloon.

Hans van der Weijde, voorzitter van de Stichting ION Borghardt Award.

Winnaar 2014 Bij de vorige editie van de Surface won Heras de ION Borghardt Award vanwege de hekwerklijn Grence: een nieuwe generatie spijlenhekwerk die hoog scoort op het gebied van duurzaamheid en prijsstelling. Grence is het resultaat van de gecombineerde productiemethoden ‘Heras Stent Technology’ en ‘Twist Lock’. Deze innovatie maakt lassen overbodig en zorgt voor een fraaiere afwerking. De methode vereist veel minder zink, is minder arbeidsintensief en reduceert intern transport. Door het gehele productieproces kan de CO2-uitstoot tot maximaal 70% verminderen ten opzichte van conventionele oplossingen. Zie voor meer informatie de website www.vereniging-ion.nl/winnaar-ionborghardt-award-heras-bv-uit-oirschot

WOT 2016 Vereniging ION organiseert eenmaal in de twee jaar een WEEK VAN DE OPPERVLAKTETECHNOLOGIE (WOT). In deze week zit ook de beurs Surface in de Brabanthallen te ’s-Hertogenbosch. WOT 2016 is onder andere 9.000 vierkante meter exposite en beleving, netwerkevents, open dagen bij bedrijven, contact met het onderwijs, gesprekken met het bevoegd gezag en drie congreslijnen. ●

Meer informatie De maakster van de ION Borghardt Award 2014 Marga Janssen bij een kunstwerk van haar.

www.vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 23

THEMA SPRAAKMAKENDE CONSTRUCTIES

Trots op het werk Het lijkt erop dat de trein al over de nieuwe spoorbrug over de A1 bij Muiderberg rijdt, maar dat is gezichtsbedrog. De in het oog springende brug nadert haar voltooiing en zal binnenkort op haar plaats worden gezet. De voornaamste oppervlaktebehandeling die bij deze 255 meter lange brug is toegepast, is zinkschooperen. Maar eerst is er gestraald tot Sa 2,5. Vervolgens is er een zinkschoopeerlaag aangebracht van 150 micrometer gevolgd door een sealer om de poriĂŤn te dichten. Dan is er met zinkschooperen een tussenlaag aangebracht van 50 micrometer en tot slot een eindlaag van 125 micrometer die de brug de kleur geeft en beschermt tegen UV-straling.

Het Belgische bedrijf Victor Buyck tekende voor de constructie en oppervlaktebehandeling van de brug. Het meeste oppervlaktebehandelingswerk is uitgevoerd in een bedrijfshal in Gent waarna de losse delen naar de locatie zijn gebracht. In de nacht van 6 op 7 mei wordt de brug strak tegen de oude brug aangezet.

Foto Jaap van Peperstraten.

24 | Oppervlaktetechnieken april 2016

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 25

organische deklagen

Poedercoaten van gerecycled polypropyleen Fabrikanten worden aan steeds strengere milieueisen onderworpen.

Autofabrikanten worden bijvoorbeeld verplicht om een steeds groter deel van hun voertuigen te vervaardigen uit gerecycled materiaal.

Aangezien steeds meer onderdelen en producten worden gemaakt van kunststoffen, liggen hier kansen voor het gebruik van gerecyclede materialen in plaats van ’virgin‘ materiaal.

Een belangrijke beperking van het gebruik van gerecycled kunststof is dat de kleur van het eindproduct moeilijk te beheersen is. Doordat een recyclaat wordt samengesteld uit verschillende gebruikte producten, is de kleurtoon zeer inconsistent. Daarbij worden de mogelijkheden beperkt door de kleurstoffen die reeds aanwezig zijn in de recyclestroom. Het verwijderen van kleurstoffen uit deze recyclestroom is nagenoeg onmogelijk. Veelal worden kunststof onderdelen dan ook in de gewenste kleur gespoten met een natte lak. Dergelijke lakken zijn zeer effectief, maar bevatten soms oplosmiddelen die schadelijk zijn voor het milieu en leiden tot een zekere mate van verlies door overspray (coating die niet op het substraat terechtkomt).

Het aanbrengen van een poedercoating is vele malen efficiënter dan het gebruik van spuitlakken. Tijdens het poedercoatproces wordt ten opzichte van spuitlakken zeer weinig materiaal verspild doordat de overspray kan worden hergebruikt. Bovendien verloopt het proces sneller, aangezien een enkele laag voldoende bescherming en optische verbetering biedt. Daarnaast

26 | Oppervlaktetechnieken april 2016

hoeft een poedercoating na een curing-proces niet verder te drogen en is het product direct gereed voor gebruik, opslag of transport.

Materiaal Aangezien het poedercoaten van kunststoffen niet gebruikelijk is, zal een aantal obstakels moeten worden overwonnen. Normaal gesproken worden poedercoatings toegepast op metalen (bijvoorbeeld staal of aluminium), een materiaalsoort die totaal andere eigenschappen heeft dan kunststoffen. Redenerend vanuit het poedercoatproces is er een aantal randvoorwaarden waaraan het substraat zal moeten voldoen. Een belangrijke stap in het poedercoatproces is het aarden van het substraat, waardoor het elektrostatisch geladen poeder dat wordt opgespoten hieraan kan blijven kleven. Dit houdt in dat het product dat gepoedercoat moet worden in zekere mate elektriciteit moet kunnen geleiden.

De tweede uitdaging is dat het curing-proces van de lak zal plaatsvinden bij verhoogde temperatuur. Voor gebruikelijke toepassingen (me-

talen) spreekt men over temperaturen van 180 °C of hoger gedurende gemiddeld tien minuten.

De meeste kunststof producten verliezen bij een dergelijke thermische belasting hun vormvastheid. Daarnaast is het natuurlijk van belang dat de poedercoating na het uitharden goed vast blijft zitten op het substraat. Met name kunststoffen als PP en PE staan erom bekend dat ze zich, mede vanwege hun hydrofobe eigenschappen, moeilijk laten lakken of verlijmen.

Voor dit project is de keuze gemaakt om deze uitdaging aan te gaan door gebruik te maken van substraten die vervaardigd zijn uit PP.

Elektrische geleiding Het verkrijgen van elektrische geleiding in kunststoffen kan op verschillende manieren.

Om de verwerking van het materiaal zo min mogelijk te hinderen en de kosten beperkt te houden, is voor het onderzoek gekozen om gebruik te maken van carbon black (roet). Om te bepalen wat het benodigde percentage roet is, zijn substraten gemaakt met verschillende roetgehaltes, variërend van 5 tot 20 massaprocent

Figuur 1: Poederadhesie ten gevolge van veranderende oppervlakteweerstand.

(m%). Van deze substraten is de oppervlakteweerstand bepaald. Vervolgens zijn ze gepoedercoat en is een optische vergelijking gemaakt van de resultaten (afbeelding 1). Hierdoor wordt direct zichtbaar dat een substraat met een roetgehalte van 10% of lager onvoldoende elektrische geleiding biedt. Bij toevoeging vanaf 15 m% additief blijkt het substraat voldoende geleidend voor voldoende poederaanhechting.

Vanwege de aanzienlijke hoeveelheid additief is onderzocht wat de invloed hiervan is op de mechanische eigenschappen van het materiaal. De opvallendste veranderingen die zijn gemeten, zijn een aanzienlijke toename in impactsterkte en een flinke afname van de rek bij breuk. Hoewel zich tijdens het spuitgieten van de substraten en proefsamples geen moeilijkheden hebben voorgedaan, blijkt uit metingen een sterke daling van de Melt Flow Index (MFI). De stijfheid (E-modulus) en sterkte (maximale trekspanning) van het materiaal nemen lichtelijk toe.

Mogelijk kan de benodigde hoeveelheid additief worden teruggedrongen door de menging van het carbon black in het PP te verbeteren.

Daarnaast zou ook de keuze gemaakt kunnen worden om gebruik te maken van andere additieven als carbon-nanotubes, grafiet of grafeen.

Gepoedercoat substraat PP.

Temperatuurbestendigheid Zoals aangegeven, vindt het vloeien en uitharden van poedercoatings traditioneel gezien plaats bij temperaturen van 180°C en hoger.

DSM Powdercoating Resins te Zwolle heeft een innovatieve (low-bake) poedercoating ontwikkeld die al bij 130°C volledig uithardt gedurende tien minuten. Uit experimenten is gebleken dat de substraten van PP deze thermische belasting kunnen verdragen zonder dat er merkbare vervormingen optreden. Of dit ook zal gelden voor een ander type kunststof substraat zal proefondervindelijk moeten worden vastgesteld.

Coatingadhesie Door het combineren van het additief en de innovatieve poedercoating kan er een poedercoating aangebracht worden op PP, maar de coatingadhesie is daarmee nog onvoldoende gebleken. Om de coatingadhesie te bevorderen, is een aanvullende plasmabehandeling benodigd (in samenwerking met MAAN Research & Development bv in Raalte). De mate van coatingadhesie is gekwantificeerd aan de hand van pull-off tests (figuur 2). Opvallend zijn de resultaten na behandeling met de Maan PlasmaJet, waarbij verreweg de hoogste treks-

terkten worden gemeten. Deze waarden komen in de buurt van waarden die worden gevonden bij poedercoatings op metalen.

Een ander voordeel van het PlasmaJet-proces is dat het bij atmosferische druk kan worden toegepast. De overige gasplasma’s worden in een sterk vacuüm uitgevoerd. Het op- en afbouwen van dit vacuüm neemt veel tijd in beslag (ruim 20 minuten per batch), wat nadelig is voor de totale doorlooptijd. Bovendien wordt voor het opwekken van dit plasma perslucht gebruikt, wat zeer gemakkelijk beschikbaar is.

Gedurende dit onderzoek werden de plasmabehandelingen steeds handmatig uitgevoerd.

Indien deze techniek op grotere schaal (massaproductie) wordt toegepast, is het wenselijk om te investeren in een geautomatiseerde variant van deze oppervlaktebehandeling. Door de functionele unit van deze behandeling bijvoorbeeld op een robotarm te monteren, zouden substraten met een ingewikkelde geometrie op grote schaal voorbehandeld kunnen worden.

Bovendien is de apparatuur dankzij de geringe afmetingen eenvoudig in een poedercoatlijn te integreren.

Figuur 2 - Resultaten pull-off tests.

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 27

Omslag van het boekje over het onderzoek naar Poedercoaten op PP.

Einde levenscyclus?

Milieubelasting

Het zou natuurlijk een beperking zijn als met deze oppervlaktebehandeling het einde van de levenscyclus van de kunststof bereikt is. Het is niet ondenkbaar dat de poedercoating bij recycling een negatieve werking heeft op de verwerking en mechanische eigenschappen van het materiaal. Experimenteel is echter aangetoond dat dit niet het geval is. De substraten met poedercoating zijn vermalen en opnieuw gecompoundeerd, zodanig dat opnieuw een roetgehalte van 15 m% in het materiaal aanwezig is. Vervolgens zijn hier succesvol nieuwe substraten van gemaakt via spuitgieten. Het bepalen van de mechanische eigenschappen van dit materiaal heeft geleid tot de conclusie dat het materiaal na herverwerking nog steeds bruikbaar is. De substraten van gerecycled materiaal zijn vervolgens ook geschikt gebleken voor het opnieuw aanbrengen van een poedercoating.

Om te bepalen of de milieubelasting van het aanbrengen van een poedercoating op gerecycled PP gunstig is, is een levenscyclusanalyse (LCA) toegepast. Hierin is een vergelijking gemaakt tussen het poedercoaten van gerecycled PP, het natlakken van gerecycled PP en het pigmenteren van virgin PP (het pigmenteren van gerecycled PP is voor zeer weinig kleuren mogelijk). Uit deze vergelijking blijkt dat poedercoaten van gerecycled PP verreweg de laagste milieubelasting met zich meebrengt.

Vanuit dit oogpunt is het dus zeker de moeite waard om de mogelijkheden van deze techniek verder te onderzoeken en uit te breiden.

Toekomstperspectief Dit onderzoek naar het poedercoaten van gerecycled PP heeft aangetoond dat deze oppervlaktetechniek kansen biedt voor de industrie. Het is mogelijk om op dit materiaal

Lectoraat Kunststoftechnologie Het lectoraat Kunststoftechnologie van de Christelijke Hogeschool Windesheim werkt als onderzoeksgroep binnen het HBO voortdurend aan het verbeteren van de onderwijs- en onderzoeksvoorzieningen voor kunststofverwerking. Daarvoor zijn drie programmalijnen opgesteld: recycling, duurzaam verwerken (inclusief 3D-printen) en Composiet Hybride Ontwerp. Het lectoraat is verweven met de afdeling Engineering & Design. Daarbinnen zijn met name de opleidingen Werktuigbouw, Industrieel Product Ontwerp en Civiele Techniek nauw betrokken bij de onderzoeksprojecten die met en voor de industrie worden uitgevoerd. Het accent ligt daarbij logischerwijs op procesoptimalisatie voor de kunststofverwerkende industrie, ontwerp in kunststoffen en composiet in machinebouw en civiele toepassingen.

28 | Oppervlaktetechnieken april 2016

een poedercoating aan te brengen die optisch in orde is. Daarnaast blijkt uit dit onderzoek dat er zeer goede aanwijzingen zijn dat ook de adhesie van de coating op dit bijzondere substraat voldoende is. Op dit moment wordt binnen het Lectoraat Kunststoftechnologie nader onderzocht wat er op fysisch en chemisch gebied gebeurt op de interface tussen de coating en het substraat. Met deze inzichten kan de coatingadhesie in de toekomst wellicht nog worden verbeterd. Daarnaast wordt er binnenkort een serie experimenten uitgevoerd met het aanbrengen van een poedercoating op andere thermoplastische kunststoffen en vezelversterkte kunststoffen.

Naar verwachting zal de curing-temperatuur van low-bake poedercoatings in de toekomst nog lager worden. Indien deze ontwikkeling zich doorzet, kan de techniek ook op kunststoffen worden toegepast met een nog geringere temperatuursbestendigheid. Het verder doorontwikkelen van dit proces kan er toe leiden dat gerecyclede kunststoffen een duurzamere en hoogwaardigere toepassing kunnen krijgen. â—?

Meer informatie www.windesheim.nl/onderzoek/onderzoeksthemas/technologie/kunststoftechnologie

Mijn mening De rubriek Mijn Mening is bedoeld voor lezers die willen reageren op gepubliceerde artikelen of op actuele ontwikkelingen in de branche om daarmee bij te dragen aan vakinhoudelijke verdieping. Wilt u ook reageren? Mail de redactie via Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Chroom III: op wie moet je je verlaten?

Over het komende verbod op zeswaardig chroom is al veel gezegd, maar nog lang niet alle vragen zijn beantwoord. Voor een klein bedrijf dat moet overstappen op driewaardig chroom voelt zo’n overstap als een sprong in het duister. Op wie moet je je verlaten? Alle leveranciers zeggen: “Koop ons proces.” In ons bedrijf gaan we binnenkort starten met een chroom III-bad voor proefnemingen. Zo gaan we uitdokteren wat voor ons het beste werkt.

Kamphorst Galvanotechniek is gespecialiseerd in het vernikkelen en verchromen van messing artikelen. Dat doen we al heel lang. We hebben een automatische lijn en een handlijn voor het specialistische werk.

Enkele jaren geleden hadden we een klant die een zodanige dekking in het chroom wilde, dat die met chroom VI niet te bereiken was. We dachten toen dat dat een goede gelegenheid was om over te stappen op driewaardig chroom. Een overstap die kansen bood op een kwalitatieve stap voorwaarts, maar ook een sprong in het duister, want je weet niet precies hoe de baden zich houden. Voorlichting is er zeker: De anodes zijn wel duur, maar gaan jaren mee... Een prima bad, vergelijkbaar met een nikkelbad... Alleen, opgeloste metalen hebben wel invloed op de kleur van de chroomlaag! Maar ook daar is dan wel weer een oplossing voor: een ionenwisselaar, geen enkel probleem…

Toen die klant er plotseling mee stopte, was bij ons ook de animo om over te stappen weg.

Momenteel staat de motivatie niet ter discussie, maar we zitten wel met vragen waar nog geen betrouwbaar antwoord op is. Aan een overstap zitten risico’s. We weten immers niet wat de effecten precies zijn op de behandelde producten. Maar we weten wel dat als het niet goed gaat, je direct met een hoop uitval zit en ook niet ‘zomaar even’ op iets anders overstapt. Om nog maar te zwijgen over de kosten. Als het misgaat, ben je mooi in de aap gelogeerd.

Een overstap op driewaardig chroom heeft wel arbotechnische voordelen.

Dat is belangrijk, want mijn medewerkers moeten er dagelijks mee werken, vooral in de handlijn. Maar voor zover ik het kan nagaan, heeft eigenlijk niemand een heel goed inzicht in de gevolgen van driewaardig chroom op de langere termijn. Ik hoor bijvoorbeeld niets uit de automobielindustrie, die ik toch beschouw als een soort leidende industrie. Door die stilte ontstaat het idee dat het daar nog niet helemaal goed gaat.

Wie moet je dan vertrouwen? De leveranciers? Iedere leverancier zegt: “Koop ons proces.” Enige gezonde scepsis is wel op z’n plaats. Diverse collega’s hebben al veel leergeld betaald. Ik zou eigenlijk van mijn leveranciers willen horen wat er nou aan de eigenschappen van de chroomlaag verandert, om daarmee de klant gerust te kunnen stellen.

Wij werken met messing producten en er zal dan ook veel koper en zink in het bad komen. Daarover is minder expertise vergeleken met ijzer in het bad. Al die metalen hebben invloed op de kleur. Misschien dat klanten het amper in de gaten hebben, maar dat weet je van tevoren niet.

Wij gaan binnenkort een nieuw bad inrichten, waarmee we proeven gaan doen om te kijken of het werkbaar is. We hopen dat we dan meteen een goede leverancier te pakken hebben, want bij dit soort zaken wil je liever geen fouten maken. ● Breun Kamphorst

Enkele verchroomde producten voor de sanitair markt

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 29

algemeen

Tekst Edwin Bossenbroek

Lagere energiekosten door betere monitoring Energiekosten vormen vaak een aanzienlijk deel van de totale bedrijfskosten. Met goed beheer – monitoren - is hier een substantieel financieel voordeel te behalen.

De eerste stap die bedrijven kunnen zetten, is het aanpakken van de inkoop van elektriciteit en/of aardgas. Deze stap hebben vele bedrijven al gezet. Maar het monitoren van het energiegebruik wordt steeds belangrijker. Voor het monitoren van elektriciteit, aardgas of warmte zijn verschillende systemen verkrijgbaar.

In het kort is dit de benadering van Edwin Bossenbroek van het adviesbureau Energy Circle.* Bossenbroek: “Wie gebruikmaakt van de juiste instrumenten om hierop in te spelen, loopt aanzienlijk minder risico om tegen een te hoge prijs energie in te kopen. Een strategische aanpak beperkt risico’s en zorgt voor meer greep op kosten en verbruik.” Minder energieverbruik is ook een manier om grote kostenbesparingen te realiseren. Bossenbroek: “Dat draagt niet alleen

30 | Oppervlaktetechnieken april 2016

bij aan het verbeteren van de winstgevendheid van de onderneming, maar ook aan internationale afspraken om de uitstoot van CO2 te beperken. Energiebesparing draagt bovendien ook bij aan een duurzaam en dus groen imago en maatschappelijk verantwoord ondernemen.”

Meerdere manieren Energiebesparing is in bestaande situaties vaak te realiseren via technische maatregelen, zoals

het vervangen van de verlichting door LEDsystemen, het vervangen van de oude cv-ketel door een hoog rendement-ketel en/of door extra isolatie aan te brengen. In de industrie zijn de bedrijfsprocessen ook vaak te optimaliseren, zoals het beperken en voorkomen van persluchtlekkages en het optimaliseren van stoomsystemen om stoom voor een productieproces op te wekken. Ook is het vaak mogelijk het eindproduct beter of goedkoper te produceren,

met als neveneffect een lager energiegebruik per (kg) product. Al deze maatregelen kosten geld, maar kunnen op korte termijn al worden gerealiseerd, inclusief de besparingen. “Er zijn nog veel meer besparingsmaatregelen te nemen,” stelt Bossenbroek.

Ontregeling van installaties Klimaatinstallaties waarmee het pand wordt verwarmd, gekoeld en eventueel bevochtigd, zijn ooit ingeregeld en worden periodiek onderhouden. Na verloop van tijd kan een klimaatregeling echter ontregeld raken. Als de regelingen voor de koeling of airco niet gekoppeld zijn met de verwarming, kunnen zowel de verwarming als de koeling bijvoorbeeld ingesteld staan op 21°C voor de betreffende ruimte. Dit leidt tot een overlap van temperatuurcorrecties: er wordt zowel verwarmd als gekoeld. Dit is relatief eenvoudig op te lossen, door de regelingen te koppelen of door de koeling enkele graden hoger in te stellen dan de verwarming. Het niet juist ingesteld staan van de regelingen komt helaas vaak voor. Ook een te hoge ruimtetemperatuur, onvoldoende nachtverlaging, het blijven verwarmen in de avonden of weekenden, het te vroeg opstarten en andere ‘gewoonten’ kunnen tot wel twintig procent meer energieverbruik leiden.

Meten is nog steeds weten Steeds opnieuw is te zien dat er met relatief simpele maatregelen veel bereikt kan worden.

Bij grootverbruikers wordt het verbruik van elektriciteit en aardgas gemeten met een zogenaamde telemetriemeter. Dat betekent dat het verbruik over korte periodes wordt gemeten en op afstand uitgelezen door het meetbedrijf. Van elektriciteit wordt per kwartier het verbruik gemeten, voor aardgas gebeurt dat per uur. Bossenbroek: “Door deze kwartier- of uurverbruiken in een grafiek weer te geven, is op een eenvoudige manier inzicht te krijgen in

Voorbeeld maandag 14 juli 2014

het energiegebruik. Zo wordt het patroon van het verbruik zichtbaar gemaakt, zowel overdag als ’s nachts. In een oogopslag kun je zien of er ’s nachts ‘vreemde’, niet-verwachte verbruiken zijn. Vaak worden opmerkelijke verschillen of vreemde patronen zichtbaar. Besparingen kunnen groot zijn. Onnodig nachtverbruik is met wel vijftig procent terug te dringen.”

Meetdiensten Via de energiefactuur betaalt u ook voor meetdiensten. Veel bedrijven hebben nauwelijks een idee wat hiermee bedoeld wordt. Meetdiensten zijn diensten die door een meetbedrijf worden uitgevoerd. Bij grootverbruikers staan de kosten voor de meetdiensten op de factuur van de netbeheerder, bij kleinverbruikers brengt de leverancier deze kosten in rekening. Meetdiensten zijn kosten die samenhangen met de meter en het meten van het elektriciteits- of gasverbruik.

Onder meetdiensten valt de meterhuur, het onderhoud van de meter, het uitlezen van de meterstanden (elektronisch op afstand of door de meteropnemer), het zogenaamde valideren van de meetgegevens, etc. Deze diensten vallen onder een wettelijke verplichting.

Dus alles wat samenhangt met de energiemeter wordt gefactureerd onder het kopje meetdiensten. “De meetdiensten zijn voor zakelijke gebruikers een vrije markt. Hier geldt dus hetzelfde als bij de inkoop van energie: je kunt zelf bepalen wie jouw meetbedrijf is of gaat worden.

Je kunt dus ook ‘wisselen’ van meetbedrijf’’, aldus Bossenbroek. “En dit weten de meeste ondernemers niet. Hier valt dus ook te besparen op de kosten.” Energy Circle ondersteunt hierin al diverse ondernemers.

Monitoring energiegebruik De overheid gaat binnenkort een project opzetten om het monitoren van het energiegebruik meer onder de aandacht te brengen van de afnemers en ondernemers. Door de monitoring

kunnen op een relatief eenvoudige wijze energiebesparingen worden gerealiseerd. Om het gebruik te volgen, te monitoren, is het handig om dit zoveel mogelijk te automatiseren. Al kan het natuurlijk ook door periodiek, eens per week of maand, de meterstanden op te nemen. Maar het geheel automatiseren is veel gemakkelijker en er komt veel meer informatie beschikbaar. Meetbedrijven, die uw verbruik op dit moment al meten, hebben hier systemen voor om via een portal het verbruik zichtbaar te maken. Ook andere bedrijven spelen hierop in en bieden webtools aan.

Bossenbroek: “Let wel even op. Dit is een dienst waarvoor veelal betaald moet worden en die niet onder de meetdiensten valt. Hier ontstaat nog wel eens een misverstand, omdat men denkt dat er twee keer voor hetzelfde betaald wordt. Maar meetdiensten en het aanleveren van meetdata zijn echt andere diensten.”

De portals van de meetbedrijven richten zich vooral op de hoofdmeter(s). Maar naast de meetbedrijven zijn er ook andere partijen in de markt die hierop inspelen. Deze marktpartijen bieden vaak ook aan om tussenmeters te plaatsen. Met tussenmeters kan op een gedetailleerd niveau, per afdeling of zelfs machine of installatie het verbruik gemeten en gemonitord worden. Afwijkingen in het verbruik kunnen gerichter aan een installatie worden toegeschreven. “Hiermee heb je een tool in handen om op een relatief eenvoudige wijze energiekosten te besparen en ook bij te dragen aan het verduurzamen van je organisatie.” ● * Energy Circle bv is een onafhankelijk adviesbureau met een brede kennis op het gebied van energie, van inkoop tot besparing, van beheer tot juridische trajecten.

Meer informatie www.energycircle.nl e.bossenbroek@energycircle.nl

Voorbeeld donderdag 17 juli 2014

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 31

algemeen

Bedrijfsmatig overleven?

Pas je aan of sterf!

Welke grote veranderingen komen er in de nabije toekomst op ons af? Of is dat de verkeerde vraag? Moeten we zelf meesturen aan de veranderingen? Hoe zorgen we ervoor dat we niet out of business raken door de snelle veranderingen? Dit soort vragen stonden centraal in de presentatie Robots en circulaire economie van Jan-Henk Bouman en Wim van Rooijen van Fountainheads, op de Techn.IONdag op 12 april. Een verslag.

De twee sprekers noemen zichzelf trendverkenners. Ze willen ondernemende mensen bij elkaar brengen om de toepassing van kennis te versnellen. Hun presentatie is in het bijzonder bedoeld voor mensen die hun eigen omgeving positief kunnen veranderen. Dat is van groot belang, omdat de uitdaging is hoe je bijblijft in deze tijd van snelle technologische innovaties.

Het antwoord is dat je in staat moet zijn om je te verbinden met de wereld, met de nieuwe generatie en met de toekomst. Als je daar niet in slaagt, raak je out of business, volgens de twee sprekers.

Jan-Henk Bouman: “We leven in een wereld die zich met exponentiële snelheid ontwikkelt.

De technologie groeit exponentieel, maar wij zijn gewend lineair te denken. Kijk naar onze bedrijven en naar onze steden: die zijn lineair opgebouwd. Wat voor gevoel geeft dat bij een exponentiële ontwikkeling?” Hij laat een filmpje zien van een man in een zelfrijdende auto die met hoge snelheid over een bochtig parcours scheurt. “De vraag is: kun je verbonden zijn met de snelheid waarmee de wereld verandert? Van belang is dat je extra informatie nodig hebt. Die informatie moet je actief gaan opzoeken en je ervoor openstellen.”

Wim van Rooijen: “De uitdaging is dus om je te verbinden met de toekomst, maar hoe ziet

32 | Oppervlaktetechnieken april 2016

de toekomst eruit? Als we naar de toekomst willen kijken, gaan we uit van het verleden en proberen dan een lijn door te trekken. Maar dan sluit je exponentiële ontwikkeling uit, terwijl dat juist de ontwikkeling is waar we in zitten.

Beter is om je te verplaatsen naar een jaartal in de toekomst, bijvoorbeeld 2025, en van daaruit terug te kijken naar nu. En je dan af te vragen hoe en waar je kunt ingrijpen en sturen, zodat je uitkomt op het punt in 2025.” Hij haalt een uitspraak van hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans aan: “We leven niet meer in een tijdperk van veranderingen, maar in veranderingen van tijdperk.”

Gluren bij de buren Volgens Wim van Rooijen is dat geen woordgrapje, maar een extra stimulans om goed te kijken naar bedrijven die het nu goed doen. “Apple is daar een toonbeeld van. Dat bedrijf brengt producten op de markt die er vijf jaar geleden helemaal niet waren. Hoe krijgen ze het voor elkaar om die dingen te bedenken? Dat komt doordat ze verbonden zijn met de generatie die zich in garageboxen en op zolderkamertjes verborgen houdt en volop experimenteert met nieuwe dingen om de wereld te veranderen.

Wat daarbij heel belangrijk is, is dat ze vaak over de schutting heen kijken. Ze gluren bij de buren.

Je moet verbonden raken met de toekomst om te voelen wat er gaat gebeuren, zodat je op het juiste moment stappen kunt zetten voor jouw bedrijf. Je moet op onderzoek gaan en kijken welk invloed de komende ontwikkelingen op jouw branche, bedrijf en werkzaamheden hebben.”

Ook wijst hij erop dat we niet te lang moeten vasthouden aan de dingen waar we tevreden over zijn. “Als je niet het lef hebt om jezelf in de voet te schieten, dan doet iemand anders dat wel. Steve Jobs noemde het kill your own darlings. Als je niet bereid bent om de bestaande product/markt-combinaties kritisch tegen het licht te houden en jezelf te verbeteren, dan word je wel door iemand anders in de wielen gereden. Ander voorbeeld: hoe komt het dat Google nu bezig is met een zelfrijdende auto?

Dat is mogelijk doordat de medewerkers een vijfde deel van de werktijd vrij krijgen om heel andere dingen te bedenken. Met die auto willen ze het autoverkeer veiliger maken. Google is niet bezig om een auto uit te vinden, maar om een nieuwe vorm van mobiliteit uit te vinden.

Dat is een wezenlijk andere benadering.”

Computer schrijft kookboek Jan-Henk Bouman: “Het is niet altijd eenvoudig om een helder beeld van de toekomst te

Gluren bij de buren.

krijgen. Het lijkt wel alsof het zicht je wordt ontnomen door een mist. Wat dan te doen? Dan moet je gaan bewegen. Dus onderzoek doen, experimenteren, nieuwe wegen bewandelen.

Je hebt maar één kans: het is aanpassen of sterven.” Een uitdaging die om een adequaat antwoord vraagt, is de opmars van de intelligentie van computers en robots. “In 1976 verloor schaker Kasparov van een computer. Nu zien we steeds vaker computers die verbonden zijn met allerlei databases en die kunnen nadenken.

Onlangs won een computer van de wereldkampioen van het spel GO. Dat komt doordat de computer alle GO-wedstrijden paraat heeft en anders analyseert. De computer deed zetten die nog nooit eerder gedaan waren.”

De uitdaging is hoe de mens interactie gaat opbouwen met kunstmatige intelligentie. Een kunstmatig systeem dat leert en informatie doorgeeft aan apparaten die ermee verbonden zijn. “Kunstmatige intelligentie kan ook creatief zijn en boeken schrijven. Onlangs heeft het zijn eerste kookboek gemaakt, gebaseerd op experimenten met eigen data. Volgend jaar komt er een nieuwe robot die kan koken. ‘s Ochtends zet je de ingrediënten klaar en ‘s avonds kun je aan tafel. Daarnaast zijn er robots die helemaal zelfstandig opdrachten kunnen uitvoeren, ook al zijn er een paar pestkoppen die de robot

omduwen of tackelen.” Hij laat een filmpje zien waarop we een robot zien die een doos oppakt en ermee aan de wandel gaat, maar gehinderd wordt door mensen die hem de voet dwars zetten. De omgeduwde robot staat weer op, pakt de doos en gaat onverdroten door.

Geen lampen maar lumen Wim van Rooijen zoomt in op de circulaire economie: “In zo’n economie probeer je de keten te sluiten. Alles wat je er instopt, krijg je er weer uit zonder dat je verlies hebt. Een bekend voorbeeld is een bepaalde stoel die zo gebouwd is dat je aan het eind van de levensduur alles kunt demonteren en hergebruiken. Als je hier bij het ontwerp rekening mee houdt, maak je andere dingen. Wat is de betekenis van de circulaire economie? Dat zie je bijvoorbeeld bij de boormachine. Iedereen heeft een boormachine, maar hoe lang gebruiken we die machine gedurende zijn levensduur? Dat is welgeteld twaalf minuten. Eigenlijk willen we helemaal geen boormachine, we willen gaatjes.”

Een ander voorbeeld is Schiphol, dat tegen Philips zei: “We willen geen lampen kopen, maar licht. Hoe je voor het licht zorgt, maakt ons niets uit.” Hierdoor werd Philips gedwongen anders na te denken over hun product. Eigenlijk werd niet om een product gevraagd, maar om

een dienst. Philips werd verantwoordelijk voor het licht, voor de energierekening en voor de kapotte lampen. Philips is zijn best gaan doen om de meest energiezuinige lamp te maken die lang meegaat. Hierdoor veranderde het design van de lamp - om het onderhoud te vergemakkelijken - maar ook het businessmodel. “We moeten dus niet het oude minder slecht maken, maar echt iets nieuws verzinnen. Daarbij spelen de data een grote rol. Kijk bijvoorbeeld naar Tesla: alle auto’s zijn met elkaar verbonden via een centraal punt bij Tesla. Als de ene auto iets leert, waar ook ter wereld, komt dat in de Tesla-centrale en wordt het de volgende dag geüpload naar alle auto’s.”

Tijdens het napraten bleken velen geïnspireerd te zijn en wilden de masterclass een vervolg geven. Bij voldoende belangstelling willen ION en Fountainheads een aantal “brake-out”- inspiratiesessies organiseren. Informatie en eventueel opgeven kan via henraat@vereniging-ion.nl. ●

Meer informatie www.fountainheads.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 33

organische deklagen

Chroom (VI): weg ermee!

Voor veel bedrijven staat het thema Chroom (VI)-vrije processen hoog op de agenda. In 2017 wordt Chroom (VI) conform Europese REACH-wetgeving immers voor de meeste toepassingen verboden wegens de schadelijke effecten voor mens en milieu. Het ultieme doel is een Chroom (VI)-vrij voorbehandelingsproces voor aluminium met dezelfde kwaliteit als een traditionele behandeling. Daarvoor dient nog een stap verder gekeken te worden dan de eisen gesteld door certificeringsinstituten zoals Qualicoat. AD Chemicals is erin geslaagd om Chroom (VI)-vrije processen te ontwikkelen die in de praktijk ruimschoots voldoen.

Is dit een nieuwe ontwikkeling? Nee, al vijftien jaar is AD Chemicals als één van de voorlopers in de markt zeer actief in Chroom (VI)-vrije toepassingen. Door uitgebreide praktijktesten en een continue focus op procesverbetering zijn robuuste voorbehandelingssystemen ontstaan die een geduchte concurrent vormen voor Chroom (VI)-houdende processen. De weerstand tegen corrosie en de hechtingseigenschappen van het laksysteem zijn één op één vergelijkbaar met chromaathoudende systemen. Het spreekt dan ook voor zich dat deze oplossingen gecertificeerd zijn met een Qualicoat- en GSB-keurmerk. Een belangrijke vraag is echter of de 1.000 uur corrosieweerstand die deze normeringen voorschrijven afdoende is om te concurreren met Chroom (VI)? Als men kijkt naar de corrosieweerstand van Chroom (VI)-systemen wordt vaak 3.000 uren aangegeven als streefwaarde voor een goede kwaliteit. Om die reden heeft AD Chemicals haar chroomvrije processen op het gebied van corrosieweerstand en hechting vergeleken met deze 3.000 uur. Hiervoor schakelden zij het onafhankelijke onderzoeksinstituut IFO uit Duitsland in. IFO is een erkend inspectiebureau voor Qualicoat, Qualanod en Qualisteelcoat. De medewerkers van IFO zijn gekwalificeerd volgens onder andere NACE en hebben jarenlange

34 | Oppervlaktetechnieken april 2016

ervaring in projecten en bedrijven die zich bezighouden met metaalconservering. De resultaten van het IFO rapport zijn weergegeven in de grafiek hiernaast.

een bewuste keuze Schoen BV heeft meer dan zestig jaar ervaring in de behandeling van metalen oppervlakken, waarvan veertig jaar in poedercoating: van aluminium gevelelementen tot stalen hekwerken en alles ertussenin. Schoen BV, klant van AD Chemicals, werkt al meer dan tien jaar met

Chroom (VI)-vrije systemen en behoort daarmee tot de pioniers. Dit was voor Schoen BV een bewuste en vanzelfsprekende keuze. Vanuit goed werkgeverschap wilde zij namelijk niet dat haar personeel nog langer in aanraking kwam met het zeer toxische Chroom (VI). Andere belangrijke beweegredenen waren de mindere belasting van het milieu en het klaar zijn voor een duurzame toekomst. Schoen BV is blij deze keuze gemaakt te hebben en ziet het als onderscheidend vermogen in haar markt.

Bijkomend voordeel dat Schoen BV verder nog

Zowel corrosietesten als hechtingstesten voldoen volledig. Het complete IFO-rapport met alle details kan op verzoek worden toegezonden.

Onderdeel van de poedercoatlijn bij Schoen bv

ervaart, is dat de totale chemiekosten in een Chroom (VI)-vrij proces lager zijn, waardoor de eindklant een betere prijs/kwaliteit geboden kan worden.

Chroom (VI)-vrije varianten Binnen de Chroom (VI)-vrije processen zijn grofweg twee varianten te onderscheiden in de markt. Dit betreft enerzijds de volledig chroomvrije systemen op basis van zirkoon, titanium en polymeren en anderzijds de processen gebaseerd op Chroom (III). Zoals in de grafiek is te zien, kunnen beide varianten een goed alternatief vormen voor Chroom (VI).

Procesopvolging Chroom (VI) Een kritisch aspect in de juiste overstap naar een Chroom (VI)-vrij proces is de procesopvolging van de behandelingsbaden. Een hecht partnerschap tussen chemieleverancier en klant (poedercoatbedrijf ) is daarom zeer belangrijk.

AD Chemicals bepaalt om die reden dan ook altijd per individuele klant wat het meest optimale proces is qua beitsen, chemisch voorbehandelen, spoelen enzovoort. Belangrijke parameters die hiervoor in de gaten gehouden moeten worden, zijn: geleidbaarheid, PH-waarde en concentratie. Hierdoor kan de gewenste kwalitatieve lakhechting en corrosiewering

Afvalwaterzuivering Chroom (VI)-vrij

verkregen worden. Johan Oberink, directeur van Schoen BV, ziet dat door de extra focus op en aandacht voor deze stringentere parameters de productkwaliteit beter gewaarborgd wordt.

“Meer monitoring zorgt voor meer kwaliteitsbewustzijn binnen het gehele bedrijf”.

Milieubelasting (afvalwater) Vanwege de zeer giftige aard van Chroom (VI) dient in het afvalwaterzuiveringsproces altijd een reductiestap plaats te vinden naar Chroom (III) om het milieu niet ernstig te schaden. Deze gehele stap is met chroomvrij en Chroom (III)houdende systemen overbodig (zie afbeelding).

De afvalstromen van deze systemen kunnen namelijk direct via conventionele fysicochemische waterzuiveringsinstallaties worden verwijderd met als voordelen: sterk verminderde chemische belasting van het milieu, minder slib

en een kostenreductie van het afvalwaterzuiveringsproces.

Chroom (VI)-vrije toekomst Op basis van de behaalde testresultaten, waaronder 3.000 uur corrosietest en jarenlange praktijkervaring in de markt, kunnen we met recht zeggen dat het gebruik van AD Chemicals PreCoat- producten een weloverwogen keuze is in een overstap naar een Chroom (VI)-vrij proces met behoud van bestaande kwaliteit. ●

Meer informatie www.adinternationalbv.com chromefree@adinternationalbv.com www.schoenbv.nl info@schoenbv.nl

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 35

algemeen

Oppervlaktebehandeling is een ketenvraag

Oppervlaktebehandelingen: welke kennis heeft de constructeur?

Op initiatief van ION zijn er vorig jaar zes artikelen over diverse oppervlaktebehandelingen gepubliceerd in vaktijdschrift Constructeur. Dit om aan ontwerpers en constructeurs kennis te verstrekken over allerlei aspecten van oppervlaktebehandelingen, zodat zij daar bij de keuzes in hun werk rekening mee kunnen houden. Het leek de redactie van Oppervlaktetechnieken een goed idee om die artikelen - ingekort en ietwat aangepast - ook te publiceren in dit blad. Zo kunnen lezers achterhalen welke kennis aan werktuigbouwkundig constructeurs, ontwerpers en aan het engineering management via het vaktijdschrift is verstrekt en daarop voortbouwen. Als inleiding volgt hier het eerste artikel over functies en waarde van diverse oppervlaktebehandelingen.

Oppervlaktebehandelingen zijn onderdeel van een keten en goede communicatie met ontwerpers en opdrachtgevers verhoogt de kwaliteit van het werk en vermindert fouten.

Elke constructeur zou zich moeten afvragen of en hoe oppervlaktebehandelingen en materialen kunnen bijdragen aan een optimaal productontwerp. De redenen om een oppervlaktebehandeling uit te voeren, lopen uiteen van reinigen en verfraaien tot het verbeteren van mechanische en fysische eigenschappen als oppervlaktehardheid, slijtvastheid, tribologische eigenschappen, las- en soldeerbaarheid en het verbeteren van de elektrische (oppervlakte) geleiding of warmtegeleiding. Maar het kan ook gaan om bijvoorbeeld het aanbrengen van kleur voor signalerings- of psychologische doeleinden.

Keuzefactoren De oppervlaktebehandeling van een metalen voorwerp beïnvloedt niet alleen het uiterlijk of de technische kwaliteit van het product, maar heeft meestal ook belangrijke economische consequenties. Bij de keuze van een oppervlak-

36 | Oppervlaktetechnieken april 2016

De voornaamste technische factoren die een rol spelen bij de keuze van een oppervlaktebehandeling van metalen, hangen samen met het doel van de ‘bewerking’ - reinigen, verfraaien, beschermen -, de gebruiksomstandigheden, het te behandelen materiaal en het onderhoud.

Maar zeker ook met de eventuele giftigheid van het grondmateriaal, in verband met de steeds strengere gezondheids- en milieueisen. Ook de beoogde vorm en constructie en maattoleranties spelen een rol van betekenis.

stemd op het te behandelen materiaal. Voor de oppervlaktebehandeling kan het verschil maken of het grondmateriaal gegoten, gewalst, gesmeed of gesinterd is. Van groot belang zijn ook de warmtebehandelingen die eventueel zijn uitgevoerd, zoals spanningsvrij gloeien, harden en veredelen. Bij sommige metalen en legeringen is het van groot belang of deze in passieve of in actieve toestand verkeren, omdat daar de hechting van de lagen van af kan hangen. Vaak moet de oppervlaktegesteldheid vóór het uitvoeren van een oppervlaktebehandeling worden veranderd. Scherpe randen en kanten hebben voor de meeste oppervlaktebehandelingen een verminderde laagdikte tot gevolg.

Afhankelijk van de toegepaste deklaag verdient het aanbeveling om kanten te breken tot een straal van 1–3 mm. Dit om voortijdige corrosievorming te voorkomen. Datzelfde effect hebben lasspetters op de corrosiewering. Deze moeten eveneens voorafgaand aan een oppervlaktebehandeling worden verwijderd.

Grondmateriaal

Maattoleranties en vorm

De oppervlaktebehandeling moet zijn afge-

De vorm van een voorwerp of product kan soms

tebehandeling spelen drie groepen factoren een rol: • technische factoren • esthetische factoren • economische factoren.

Deze staan meestal niet op zichzelf, maar beïnvloeden elkaar. Het gaat daarom vrijwel altijd om een combinatie van factoren.

1. Technische factoren

Galvanotechniek: verbeteren van elektrische geleiding.

Poedercoaten voor kleurcodering en/of bescherming.

grote moeilijkheden opleveren bij het uitvoeren van bepaalde oppervlaktebehandelingen.

Soms is het zelfs geheel onmogelijk een verantwoorde kwaliteit te krijgen. Bij elektrolytische processen en elektrostatische processen (poedercoaten) kan bijvoorbeeld het effect van de kooi van Faraday optreden. Binnen in een stalen constructie dringen geen elektrische velden door, waardoor in geval van poedercoaten geen poeder op de binnenzijde terechtkomt. Bij elektrolytische processen zal minder tot geen metaalneerslag plaatsvinden op de binnenzijde.

Bij het ontwerpen moet ook rekening gehouden worden met corrosiegevoelige plaatsen. Door vuil- en vochtophopingen worden coatings sneller aangetast, waardoor corrosie kan ontstaan. Reiniging en onderhoud van oppervlak-

telagen spelen daarom ook een belangrijke rol.

Wanneer maten, vormen, afrondingen, scherpe hoeken en randen, schroefdraadprofiel, vlakheid en rondheid moeten worden aangehouden, kunnen sommige oppervlaktebehandelingen niet worden toegepast, omdat die een te grote ingreep betekenen. De juiste oplossing bij dergelijke vraagstukken is overleg vooraf tussen de constructeur en de oppervlaktebehandelaar.

Want goede vormgeving van producten leidt in veel gevallen tot een lagere prijs en een betere kwaliteit van het eindproduct.

diktes, felsranden, scherpe randen, inspringende hoeken en klinkverbindingen, zijn nadelig voor een goede oppervlaktebehandeling. Door de constructie te wijzigen, kunnen dergelijke nadelige details soms worden vermeden.

Bijzondere complicaties kunnen ontstaan wanneer de voorwerpen uit meer dan één materiaal bestaan, bijvoorbeeld staal en verzinkt staal, messing en soldeer, of metaal en kunststof. Ook hierbij is vroegtijdig overleg tussen oppervlaktebehandelaar en constructeur gewenst.

Constructie

De belangrijkste esthetische factoren zijn: • glans • glansbehoud • matheid • speciale oppervlakte-effecten • kleur en kleurgelijkheid • kleurvastheid • strakheid en oppervlaktedefecten.

Biertaps na diverse oppervlaktebehandelingen.

Constructie hangt uiteraard samen met vorm.

Constructiedetails, zoals nauwe spleten, blinde gaten, kraakranden, sterk uiteenlopende wand-

2. Esthetische factoren

In de meeste gevallen is het gewenst dat de begin-glans van een oppervlak zoveel mogelijk gelijk blijft. Alleen als een oppervlak hinderlijk glanzend is, is het gewenst dat de glans snel vermindert. Glansvermindering treedt op door slijtage en vervuiling, maar vooral door aantasting, zoals oppervlaktecorrosie bij metaaloppervlakken of verwering bij organische deklagen. De oorzaken achter glansverlies – de aard van het glanzende oppervlak, de milieuomstandigheden en het onderhoud – kunnen elkaar aanvullen en/of versterken. Matheid

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 37

kan ook doelbewust worden verkregen door mechanische bewerkingen, zoals stralen van metaaloppervlakken of door chemische behandelingen, zoals matbeitsen. Ook kunnen matte galvanische neerslag of matte lakken worden toegepast.

Speciale oppervlakteeffecten Zowel bij metaalbedekkingen als bij lakken zijn speciale oppervlakte-effecten mogelijk. Vaak hebben deze effecten een esthetische functie, maar ze kunnen ook kleine onvolkomenheden van de ondergrond camoufleren. Zinkkristallen (zinkbloemen) op thermisch verzinkt staal komen nauwelijks voor een speciaal effect in aanmerking, maar de kristalstructuur van aluminium kan door een speciale etsbewerking zichtbaar worden gemaakt. Na het anodiseren blijft deze dan zichtbaar. Ook bij het emailleren kan men speciale oppervlakte-effecten verkrijgen. Dat is ook mogelijk met effectlakken, zoals rimpellak, hamerslaglak, spetterlak, crack-lak en spinnenweb-lak. Aan deze effecten zijn soms ook nadelen verbonden. Rimpellak bijvoorbeeld, houdt gemakkelijk vuil vast en de putjes in hamerslaglak leiden tot een verminderde corrosieweerstand.

Kleur Kleuren zijn nauwkeurig te definiëren en met geschikte (meestal vrij kostbare) instrumenten nauwkeurig te bepalen. Veel mensen hebben een verminderd kleurwaarnemingsvermogen.

Kleurverschillen die de één ziet, vallen de ander niet op. Een groot voordeel is dat het menselijk oog een totaaloppervlak, zoals een gevelelement of een deur, in één keer kan waarnemen en beoordelen. Dat kan een meetinstrument niet. Voor nauwkeurig werk verdient het aanbeveling dat een waarnemer met voldoende ‘kleurenzin’ bij gelijkblijvende lichtomstandigheden de kleur beoordeelt.

Veel kleuren veranderen onder invloed van gebruiksomstandigheden. Deze veranderingen zijn doorgaans ongewenst. Bij metaalbedekkingen is de voornaamste oorzaak van kleurveranderingen corrosie. Bij lakken en poedercoatings kan het bindmiddel tot verkleuring bijdragen, meestal door vergeling of verkrijting, maar ook het pigment, door verbleking of verkleuring.

3. Economische factoren Belangrijke economische factoren bij de keuze van een oppervlaktebehandeling zijn: • de kosten van de behandeling • de seriegrootte • de verhoging van de verkoopwaarde • de gevraagde levensduur

38 | Oppervlaktetechnieken april 2016

Anodiseren: verbeteren van mechanische eigenschappen.

• de mogelijkheid tot onderhoud • de gevraagde kwaliteit.

Dat bij de economische factoren de kosten bovenaan staan, is niet toevallig. Een technicus is geneigd de andere factoren eerst te overwegen en dan pas over de kosten te spreken.

Maar in de praktijk blijken de kosten veelal een doorslaggevende factor bij de keuze van een oppervlaktebehandeling. In veel gevallen kan veel voorbereidend werk voor het maken van de juiste keuze vervallen, als blijkt dat een bepaalde groep behandelingen uit kostenoogpunt niet in aanmerking komt. Ook de seriegrootte kan sterk prijsbepalend zijn voor een oppervlaktebehandeling. Sommige behandelingen kunnen vaak aanzienlijk goedkoper in massa of in grote series worden uitgevoerd, dan bij behandeling per stuk.

even lang als de levensduur van het voorwerp zelf. Dit is nog niet altijd haalbaar, bijvoorbeeld bij gebouwen. Maar bij gebruiksgoederen, zoals auto’s, wordt ernaar gestreefd dit ideaal zoveel mogelijk te benaderen. De mogelijkheid tot onderhoud speelt in dit verband ook een economische rol. Sommige laktypen zijn gemakkelijk en ter plaatse te repareren. Andere lakken, zoals epoxylakken, zijn na enige tijd zó hard dat een volgende laklaag nog maar moeilijk hecht.

Het begrip waarde speelt ook een rol bij het gebruik van chemicaliën en andere stoffen in de oppervlaktebehandelende industrie die milieuschade kunnen veroorzaken. Behalve bij de fabricage speelt dit ook in het afvalstadium.

Is het product later te hergebruiken? Is het te demonteren? Wordt het product door de toegepaste deklagen geklasseerd als gevaarlijk afval?

Waarde

Tot slot

Maar oppervlaktebehandelingen kunnen financieel ook wat opleveren. Een fraai uiterlijk maakt het voorwerp ‘meer waard’ en het bepaalt samen met de vormgeving voor een groot gedeelte de ‘sales appeal’ - de aantrekkelijkheid voor de consument. Ook levensduur is een economische factor. De levensduur van de oppervlaktebehandeling moet in redelijke verhouding staan tot de levensduur van het metalen voorwerp. Een te korte levensduur vermindert de waarde van het voorwerp; een te lange levensduur betekent dat de oppervlaktebehandeling ‘te goed’ was. In beide gevallen is sprake van verlies. De levensduur van de oppervlaktebehandeling is idealiter ongeveer

De keuze van een behandeling voor een specifieke toepassing maakt of er voldaan is aan de selectiecriteria. De technische, esthetische en economische factoren zijn veelal niet los van elkaar te zien. Ze beïnvloeden elkaar. Als op basis van de gegeven specificaties een oppervlaktebehandeling wordt gekozen met een bepaalde specifieke kwaliteit, heeft dat effect op de economische levensduur en de total cost of ownership van het behandelde object. ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

General Metal Finishing

Decoratieve coating TriChrome® – Ecologisch Verantwoorde Decoratieve Chroomlaag

TriChrome® processen bieden high performance resultaten en ecologisch verantwoorde alternatieven voor zeswaardige chroomprocessen.

TriChrome® neerslagen hebben unieke legerings eigenschappen die kleur aanpassingen mogelijk maken en welke tegelijkertijd uitstekende bescherming tegen corrosie biedt.

Van licht naar donker: TriChrome® Ice, TriChrome® Plus, TriChrome® Smoke 2, TriChrome® Shadow and TriChrome® Graphite, een uitgebreide keuze van kleuren en designs, hetzij glanzend of satijn/matte oppervlakken.

De nieuwste ontwikkelingen zijn TriChrome® Graphite, met een zeer donkere en warme uitstraling. TriChrome® Ice, dat een heldere kleur biedt, het dichtst bij zeswaardig chroom beschikbaar.

Eigenschappen en Voordelen ▪ Cr(VI)-vrij– gemakkelijk in gebruik en een verhoogde veiligheid voor de werknemers ▪ Duurzame oplossing (ELV, WEEE, ROHS, REACH-compliant) ▪ Voor kunststof/plastic en metaal toepassingen ▪ Hoge corrosie weerstand ▪ Grote kleurkeuze van licht naar donker voor nieuwe ontwerpen TriChrome® is een beproefde en vertrouwde technologie, in gebruik bij meer dan 300 productlocaties wereldwijd.

Met TriChrome®, blijft Atotech voldoen aan de strengste industrie eisen, terwijl het ontwerpstandaarden biedt middels de beschikbare kleurnuances.

Atotech Nederland B.V. Postbus 255 · 3454 ZM De Meern · Nederland · www.atotech.com Tel. +31 30 240 90 10 · Fax +31 30 240 90 30 E-mail: office.nl@atotech.com

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 39

Op zoek naar samenwerkingspartners

Het Enterprise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterprise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777. Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hiernaast volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke. De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

40 | Oppervlaktetechnieken april 2016

Grafeen epoxyharssamenstellingen voor coatings en composieten met verbeterde elektrische geleidbaarheid, mechanische versteviging en corrosiebescherming Aanbod uit Spanje, referentie: TOES20150514003, geldig tot 16 juli 2016

SAMENVATTING Een Spaans bedrijf heeft aan de hand van een zelfontwikkeld proces innovatieve epoxyharspreparaten geproduceerd waarin grafeen is opgenomen. Het proces is toegepast op coatings en composieten om elektrische geleidbaarheid, mechanische versterking en corrosiebestrijding te verbeteren. Het bedrijf is op zoek naar commerciële overeenkomsten met technische bijstand.

Beschrijving Het is het Spaanse bedrijf gelukt om de verspreiding van grafeen nanoplaatjes te optimaliseren door nanomateriaal te onttrekken dat op grote schaal aanwezig is in epoxyharsen. De combinatie van chemische modificatie van de grafeen nanoplaatjes en de dispersiemethode levert een uitzonderlijk synergetisch effect op.

De Spaanse onderneming heeft deze methode op drie manieren toegepast op coatings en composieten: - Epoxy coatings: gemengd met de juiste harder, biedt het bijzondere mogelijkheden in onder meer vloeren, composieten voor auto’s, coatings, lakken enzovoort. Het geeft geleidende/doorlatende grondverf een zeer lage oppervlakteweerstand. Toepassingsgebieden: antistatische vloeren, doorlatende coatings, geleidende coatings, EMI (elektromagnetische interferentie) beschermende coatings enzovoort.

- Epoxycomposiet: het werkt als versterking van epoxy-gelamineerde composieten, waarbij de buigzaamheid van het materiaal drie keer toeneemt. Toepassingsgebieden: koolstofvezelversterkte composieten, glasvezelversterkte composieten, auto-onderdelen, sportartikelen enzovoort.

- Corrosiewerende epoxycoating: het zorgt voor een veelzijdige toevoeging in zuivere epoxyhars of waterhoudende matrices, waarbij met behulp van EIS (Electrochemistry Impedance Spectroscopy) een hoog anti-corrosieniveau wordt gemeten. De corrosiesnelheid wordt met een factor twee

verminderd in vergelijking met de primer als een actief corrosiewerend mechanisme. Door de aard van de grafeen nanoplaatjes ontstaat een passief beschermingsmechanisme dat de doorlaatbaarheid voor zuurstof en water reduceert. Dankzij dit gecombineerde effect komt deze corrosiewerende epoxycoating 50% beter uit de zoutkamertest ten opzichte van de primer. Toepassingsgebieden: coatings in de scheepvaart, exterieure metaalbeschermende coating, bouwsector enzovoort.

Gezochte partner Het bedrijf is op zoek naar industriële partners die bereid zijn om samen te werken in het kader van een handelsovereenkomst met technische bijstand. De partner moet ervaring hebben op het gebied van coatings en composieten. De partner moet in staat zijn om deze oplossingen binnen de eigen invloedssfeer te commercialiseren en technische bijstand krijgen om de samenstellingen waar nodig aan te passen.

Voordelen en innovaties - Momenteel is er geen bewezen eindsamenstelling van epoxyhars met grafeen op de markt. De enige ontwikkelingen die worden gemeld op dit gebied bevinden zich nog in de R&D-fase.

- De unieke dispersietechnologie van het bedrijf maakt het mogelijk om synergetisch grafeenmateriaal te ontwikkelen en samengestelde epoxyharsen met verbeterde eigenschappen te verkrijgen.

- Door de industriële schaalbaarheid van het proces is het mogelijk om aan verschillende behoeften van de industrie te voldoen. ●

Beschermende oxide keramische coating verzoek uit Letland, referentie: TOLV20150218001, GELDIG TOT 29 juni 2016

SAMENVATTING Een bedrijf uit Letland heeft een nieuw type beschermende oxide keramische coating voor metalen oppervlakken ontwikkeld. Massieve machineonderdelen van lichte legeringen met een keramische coating zijn slijtvaster en kunnen zeer lange tijd blijven functioneren in omgevingen met veel wrijving. Het bedrijf is op zoek naar technische samenwerking met machinefabrikanten en onderzoekscentra die geïnteresseerd zijn in de verdere ontwikkeling en implementatie van de technologie.

Beschrijving Het Plasma Elektrolytisch Oxidatie (PEO) proces betreft de oxidatie van onedele metalen (aluminium, titanium of magnesium) en het creëren van een beschermende oxide keramische coating op het oppervlak ervan. Het PEO-proces wordt uitgevoerd in zwakke alkaline elektrolyten met voltages van 400–900 V. De temperatuur van de elektrolyt komt niet boven de 15°C. Het bedrijf heeft een nieuw derde-generatie PEO-proces ontwikkeld, dat significant verschilt

van de bekende commerciële PEO-processen (Kepla-Coat, Keronite, Altim). Met de ontwikkelde, gepatenteerde technologie wordt een (2-3 maal) hogere productie-efficiëntie en een hogere kwaliteit van de coating bereikt. Met het nieuwe PEO-proces kunnen gladde (Ra 0,4–0,7 micrometer) coatings met een uniforme dikte worden verkregen, die sterk hechten aan onedele metalen, met een microhardheid van HV 1.100–1.500. De belangrijkste kenmerken van de nieuwe keramische coating zijn: - het ontbreken van een buitenste proceslaag met defecten - tijdens oxidatie groeit de keramische laag alleen in het metaal; de initiële grootte van het geoxideerde werkstuk blijft gelijk.

Deze nieuwe technologie kan worden toegepast in vele industrieën, waaronder Lucht- en Ruimtevaart, Auto-industrie, Grafische industrie, Militaire en Defensie-industrie, Geneeskunde, Energietechniek en Watervoorziening, als ook in Olie- en Gasindustrie (apparatuur/machines).

Gezochte partner Commerciële overeenkomst met technische ondersteuning. Het bedrijf is op zoek naar technische samenwerking met machinefabrikanten en onderzoekscentra die geïnteresseerd zijn in verdere ontwikkeling en implementatie van de technologie.

Voordelen en innovaties Keramische PEO coatings hebben een dichte microkristallijne structuur en bezitten een hoge adhesie- (hechting) en cohesiesterkte. PEO coatings zijn succesvol bestand tegen trillingen, ladingsbelasting en tegen thermische cyclibelasting. PEO coatings zijn chemisch inert. De corrosiewerendheid van PEO coatings is 1,5 keer zo hoog als de corrosiewerendheid van roestvast staal 316 (de corrosietesten zijn uitgevoerd met de gravimetrische methode in een oplossing van 3% melkzuur). De slijtvastheid van PEO coatings bij abrasieve (wrijvings-) slijtage is 40 tot 50 keer hoger dan bij roestvast. ●

Technologie voor de toepassing van diamantcoatingsynthese op snij-en boorgereedschap van verschillende substraatmaterialen Aanbieding uit Servië, referentie: TORS20140515001, geldig tot 12 juli 2016

SAMENVATTING Een Servisch laboratorium heeft een technologie ontwikkeld voor de toepassing van diamantcoating- synthese op snij- en boorgereedschap van verschillende substraatmaterialen. Diamantcoatingsynthese kan worden toegepast op vlakke en cilindrische substraten. Het gebruik van diamantcoatings levert energiebesparing, minder slijtage en prestatieverbetering op. Het laboratorium is op zoek naar een zakelijke samenwerking in de vorm van een agentuurovereenkomst met technische bijstand, een financiële overeenkomst of een technische samenwerkingsovereenkomst.

Beschrijving Het Servische laboratorium heeft een technologie ontwikkeld voor diamantcoatingsynthese op snij-en boorgereedschap van verschillende substraatmaterialen. Een beschermende diamantcoating op gereedschap komt tot stand door een chemisch gestuurd proces. Het wordt bereikt door hete filamentchemische dampdepositie van verschillende gassen. De techniek bestaat uit een klassieke thermische methode met behulp van een CO2-laser. Diamantcoatingsynthese kan worden toegepast op vlakke en cilindrische substraten. Het gebruik van coatings levert op allerlei ter-

reinen energiebesparing, slijtagevermindering en prestatieverbetering op.

Zo is het dankzij het gebruik van coatings niet meer nodig om een vacuümoven te gebruiken doordat hardsolderen wordt uitgevoerd in lucht.

Gezochte partner Financiële overeenkomst, handelsovereenkomst met technische bijstand, technische samenwerkingsovereenkomst.

Voordelen en innovaties De technologie van beschermende diamantcoatings is ontwikkeld om de hardheid van industrieel snij- en boorgereedschap te verbeteren en zo slijtage te verminderen. De levensduur kan met 50% worden verlengd, terwijl de snijprestaties met 50% kunnen toenemen. Met behulp van een diamant- coating wordt ook de uitsteekfunctie van het gereedschap verbeterd, waardoor het mogelijk is om sneller en schoner te snijden. En dankzij de verbeterde snijprestaties is ook het stroomverbruik een stuk minder. ●

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 41

Terugblik Column

Aanbod uit België, referentie: 11 BE 0324 3KBO, geldig tot 08-06-2016

SAMENVATTING Electron Beam Melting (EBM) is een innovatieve techniek die wordt gebruikt om gebruiksklare metalen (onder)delen te produceren. In het EBM-proces worden vaste metalen delen laag voor laag opgebouwd uit metaalpoeder dat wordt gesmolten met een krachtige elektronenbundel. Elke laag wordt gesmolten naar de exacte geometrie zoals gedefinieerd door een 3D-model. Een Belgisch collectief onderzoekscentrum zoekt partners voor onderzoek, technische en/of commerciële samenwerking, aanpassing aan specifieke behoeften, het testen van nieuwe applicaties, applicaties in nieuwe gebieden.

Beschrijving Vanuit CAD-bestanden bouwt de Electron Beam Melting (EBM) technologie delen laag voor laag op uit metaalpoeder (Ti6Al4V; Cr-Co) met behulp van een krachtige elektronenbundel. Elke laag wordt gesmolten naar de exacte geometrie zoals gedefinieerd door een 3D CAD- model. Additive manufacturing (3D printen) maakt het mogelijk delen met een zeer complexe geometrie te bouwen zonder enige tools, armaturen of klemmen, en zonder enig afvalmateriaal te produceren. Het EBM-proces wordt uitgevoerd in een vacuüm op hoge temperatuur en maakt eersteklas materiaaleigenschappen mogelijk, mechanisch en chemisch. De productietechnologie kan worden vertaald naar extreem-lichtgewicht ontwerpen of kleinere aantallen onderdelen. Het Belgische collectief onderzoekscentrum zoekt partners voor technische en commerciële samenwerking, aanpassing aan specifieke behoeften, testen van nieuwe applicaties, applicaties in nieuwe gebieden. Een team van engineers en technici zal ondersteuning bieden bij het opzetten van nieuwe projecten en toepassingen: 1. Onderdelen ontwerp - Selectie van het meest geschikte materiaal en ontwerp van het nieuwe deel 2. Productie prototype - Productie van de eerste prototypes voor evaluatie 3. Validatie onderdelen - Fysieke en mechanische karakterisering van de delen 4. Productie kleine series - Productie van series van een paar honderd tot een paar duizend delen voor marktpenetratiestudies of voor beperkte specifieke eindapplicaties.

5. Afwerkingsbehandelingen - Zo nodig bewerkingen, oppervlaktebehandeling en schilderen met behulp van industriële partners.

Gezochte partner Ondernemingen, onderzoekscentra, commerciële overeenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst.

Taak die door de gezochte partner moet worden uitgevoerd: ontwerpen en testen van nieuwe EBM-technologie applicaties.

Voordelen en innovaties - Het EBM-proces wordt uitgevoerd in een vacuüm (10-9 mbar) op hoge temperatuur (700°C) en maakt eersteklas materiaaleigenschappen mogelijk, mechanisch en chemisch (geen poederbesmetting) - Gebruiksklare delen in de medische of mechanische industrie (nabewerking kan noodzakelijk zijn) - 99,9% poederrecuperatie via een specifiek proces.

42 | Oppervlaktetechnieken april 2016

darling We denken lineair, maar de technologie ontwikkelt zich exponentieel. En we moeten ons verbinden met de toekomst. Zo bleek uit de presentatie van Fountainheads op de Techn.IONdag. Die bedrijfsnaam van die twee mannen is wel goed gevonden: ze willen als een fontein voortdurend nieuwe ideeën laten opborrelen om mee te gaan met de veranderingen, maar liever nog: ze voor te zijn. Misschien mogen wij gewone mensen onszelf ook weleens gedragen als Fountainheads. Niet voortdurend, maar wel vaker dan we nu wellicht doen.

Tja, die uitspraak kill your darlings van Steve Jobs komt eigenlijk uit de literatuur. Een roman schrijven is voor veel schrijvers een worsteling, maar tijdens het schrijven lijkt het soms alsof er met gulle hand prachtige zinnen en beelden zijn uitgestrooid die voor het opschrijven liggen. Zo prachtig, dat de schrijver er op slag verliefd op wordt. Maar schrijven is ook herlezen en schrappen. Veel fantastische zinnen die bij herlezing over onvoldoende zeggingskracht bleken te beschikken, zijn de vergetelheid in geschrapt. Kill your darlings dus.

Beter goed gejat, dan slecht bedacht, zal Steve Jobs hebben gedacht, want zijn uitspraak was dus niet origineel. Maar we hoeven ook niet de hele tijd origineel te zijn. Als we de “tekenen des tijds” maar verstaan. En wel zo dat we die tekenen in ons voordeel weten te brengen. Die tekenen opmerken, gaat het makkelijkst als we ons losmaken van het dagelijkse gedoe in ons werk. Dat werk moet zeker verricht moet worden, maar leidt dat tot iets waar ook een plaats voor is in de toekomst? Hoe vaak stellen we ons die vraag?

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Directe productie van metalen (onder)delen via Electron Beam Melting

Duidelijk is dat we niet de lijn uit het verleden kunnen doortrekken om daarmee een getrouw beeld van de toekomst te krijgen. Maar zo wordt er nog vaak gedacht. Misschien kunnen we beter SF-films of -boeken bekijken of lezen om een beter idee van de toekomst te krijgen. Sommige in het verleden bedachte dingen door (scenario)-schrijvers zien we nu om ons heen en vinden dat heel normaal. Zelf fantaseren is overigens ook niet verboden. Wees niet verbaasd wat u dan tegen kunt komen.

Misschien zit daar één darling bij die zich niet laat schrappen en uw bedrijf exponentieel doet groeien. ● oppervlaktetechnieken@ ellemmi.nl

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

anoden (titaan)

beschermkapjes, pluggen, tape

MAGNETO Special Anodes b.v.

T. 010-2620788 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

anodiseer (ophangrekken)

MEPACO b.v.

T. 071-5892863 Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

bakken, kunststof

Afvalwaterbehandelinginstallaties

EnviroChemie b.v.

T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

afvoer gevaarlijk afval

Official Benelux dealer

HAWKING

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se Kluthe Benelux b.v.

T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

brandwerende / brandvertragende coatings

chemisch / technisch reinigen

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HAWKING The green technology supply house

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

beitsen/passiveren Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

chemicaliën/ opp. behandeling

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

chemisch nikkel

Certificering

afzuiginstallaties

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl Sir John b.v.

T. 0182-396931 / F. 0182-396937 info@sir-john.nl / www.sir-john.nl TÜV Rheinland Nederland b.v.

T. 088-8887888 / F. 088-8887879 info@nl.tuv.com / www.tuv.com/coatings

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

anodemanden (titaan)

MacDermid Benelux b.v.

T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 43

coatinginstallaties service & onderhoud

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

filters (overspray)

glasparelstraalcabines

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

filters & pompen

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl

IST Benelux b.v.

T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

elektrostatisch poederspuiten, installaties

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Hittebestendige en non-stick coatings

Corode T. 0411 - 68 55 0

Droogapparatuur

hardchroom baden (kunststof)

Mefiag Filters & Pumps b.v.

Heerenveen T. 0513-630230 / F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

Hendor Pumps & Filters T. 0497-339389 / F. 0497-381593 info@hendor.com / www.hendor.com

galvanotechniek, glansmiddelen

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

haken

Parlevinkerweg 34 / 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Official Benelux dealer

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688 / F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

MacDermid Benelux b.v.

T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

filters (andreae, columbus industries)

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HAWKING

filters

Magistor b.v.

T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

industriĂŤle reiniging

The green technology supply house

Surtec Benelux b.v.

T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

galvanotechniek, installaties

hangbaansystemen

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

44 | Oppervlaktetechnieken april 2016

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kluthe Benelux b.v.

T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

kleur & glans

lakstraten

Metalliseren/Schooperen M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Admesy b.v.

Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties resent p r u e rs l k waaie & n e kaart or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl Amitech b.v.

T. 0341-429059 / F. 0341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

naverbrandingsinstallaties

moffelovens Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

marine coatings / Scheepvaartlakken

KTL/ATL lakken

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

natlakken (afdekmaterialen) Official Benelux dealer

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

laagdiktemeters

Helmut Fischer Meett. b.v.

Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255 / F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

NauMetrics PMI T. 074-3490022 / F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633 / F.0162-322907 info@verlab.nl / www.verlab.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg b.v.

T. 013-5703370 / F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

Multinal Group T. 088-2055300 / F. 088-2055301 info@multinal.com / www.multinal.com

Surface Treatment Ned. Maasbracht / T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

ontbramen

natlakspuitapparatuur

Nordson Benelux b.v.

Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

Thermo-Clean n.v. België T. 0032-13539060

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a.

T. +32 14 762377 / F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

Oppervlaktetechnieken april 2016 | 45

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Metalas Cleaning Systems b.v.

T. 010-4356036 / F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

ontvettingsmiddelen

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

poederspuitcabines Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

poederlakken/ poedercoatings

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51 / F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek

pompen (magnetisch aangedreven)

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

ovens

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662 / F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

Corode T. 0411-685500

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

protective coatings

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

MacDermid Benelux b.v.

T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Surtec Benelux b.v.

T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Official Benelux dealer

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

46 | Oppervlaktetechnieken april 2016

poederspuitapparatuur

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 info@petsonpaints.com / www.petsonpaints.com

pvd coatings

poedercoating (afdekmaterialen)

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

TIGER Coatings Belgium b.v.b.a T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Nordson Benelux b.v.

Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507 Wagner Systemen Nederland T.030-2410688 / F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

straalmiddelen

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

RĂśsler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Metalas Cleaning Systems b.v.

T. 010-4356036 / F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Eurogrit b.v., Papendrecht T. 078-6546770 / F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

shotpeenen

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

spuitcabines

straalinstallaties

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

T. 0495 - 592 210 / F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenb.v.@online.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Holtrop & Jansma b.v.

Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Straal- en conserveringsinstallaties

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

straalkasten

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

stralen (afdekmaterialen) Official Benelux dealer

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

straalcabines

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Magistor b.v.

T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

Airblast-Abrasives b.v.

T. 072-5715569 / F. 072-5714340 info@airblast-abrasives.com www.airblast-abrasives.com

LTC International VacuĂźmstraalapparatuur T. 078-641 80 50 / F. 078-641 80 80 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co Oppervlaktetechnieken april 2016 | 47

tanks (kunststof)

verduurzamen van metaal

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

Corode T. 0411-685500

technisch onderzoek

BESCHERMING EN KLEUR

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener info@rotocoat.nl / www.rotocoat.nl TÜV Rheinland Nederland b.v.

T. 088-8887888 / F. 088-8887879 info@nl.tuv.com / www.tuv.com/coatings

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

voorbehandelingsinstallaties

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

werpstralers

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

MAGNETO Special Anodes b.v.

T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

CAP Industrial b.v. tel- 010-4374737/ F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Twee-componenten apparatuur

verwerking afvalstromen

Big Bags Nieuw, gebruikt, misdruk T. 06 5107 56 93 / pwdroog@kpnmail.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

transportsystemen

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

verwarmingselementen (teflon)

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

waterbehandeling Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl BWT Nederland b.v.

T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

UV en EBC Lak

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

EnviroChemie b.v.

T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding

verwarmingselementen

van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-.

Corode T. 0411-685500

aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het

Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

48 | Oppervlaktetechnieken april 2016