Oppervlaktetechnieken maart 2016

03 | 60 e jaargang | maart 2016

Het vakblad voor de professional Thema Meet- & Regeltechniek

Techn.ION-dag: 12 april, Utrecht Inspireren, Ontmoeten, Netwerken Zie pagina 14

Organische deklagen

13

Beter dan ultrasoon reinigen

Techn.ION-dag

14

Flinke groei voor meervoudige klantontzorger

16

Elektrochemie en metallieke deklagen: Is chroom (VI) noodzakelijk in oppervlaktebehandeling?

20

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 1

> 2 4e 6. 0 0 00 ex edi 0 po ti e be s zo an ek ten er s >

Meer oog voor oppervlaktebehandeling van materialen

Dit is uw kans!

Laat zien waar uw oplossingen voor staan ION, Vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland, organiseert Surface 2016, dé vakbeurs voor oppervlaktetechniek. Een ambitieus vervolg op de succesvolle voorgaande edities. Oppervlaktebehandeling geeft producten op velerlei manieren meerwaarde. Dat mag gezien worden!

De beurs heeft ijzersterke troeven zoals de hoge waardering en specifieke interesse van de bezoekers en de ondersteuning door tal van brancheverenigingen.

Surface is de one-stop-shop voor oppervlaktetechniek

met unieke exposities, side-events, themapleinen en zo’n 200 toeleveranciers en applicateurs.

Ontmoet uw doelgroepen op Surface 2016. Verzeker u nu van uw standplaats. Bel Rob Lindenbergh van 2XPO B.V. telnr. +31 73 629 39 39 of stuur een e-mail naar info@surfacevakbeurs.nl. Voor meer informatie zie ook www.surfacevakbeurs.nl. Surface maakt deel uit van de week van de oppervlaktetechnologie.

Surface 2016. Alles behalve oppervlakkig.

In samenwerking met:

www.surfacevakbeurs.nl

2 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

4 t/m 6 oktober Brabanthallen ‘s-Hertogenbosch

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION).

Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie), Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur). realisatie Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Hans de Rond (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 89,50, digitaal abonnement: € 44,75. Een abonnement kan ieder moment ingaan per de 1e van de maand en wordt genoteerd tot wederopzegging. Een opzegging voor het abonnement dient vóór 1 december bij Vereniging ION in bezit te zijn, om op te kunnen zeggen voor het eerstvolgende abonnementsjaar.

Een aanmelding/opzegging kan gestuurd worden per e-mail naar info@vereniging-ion.nl of post naar Vereniging ION, Postbus 2600, 3430 GA Nieuwegein. Bij een niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen het daarvoor geldende tarief. advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Dit oude, maar niet afgezaagde, gezegde is onverminderd van toepassing op iedere brancheorganisatie die werkt aan de toekomst. En wel in het bijzonder door te zorgen voor een regelmatige aanwas van nieuwe jonge vakmensen. Tja…, waar haal je die vandaan? ION werkt sinds kort samen met organisaties die zich richten op praktijkonderwijs voor jongeren. Want onbekend maakt onbemind, nog zo’n gezegde.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult)

OVER DE HELE Soms gebeurt het dat je met een niet zo bekend onderwerp in de branche oppervlaktebehandeling bezig bent, en dan zie je ineens meerdere berichten over hetzelfde onderwerp voorbijkomen. Dit gebeurde deze maand bij het onderwerp grafeen. Op de dag van de oppervlaktetechnologie op 12 november vorig jaar was daar ineens ene Meike Stöhr, toponderzoekster naar grafeen aan de Rijksuniversiteit Groningen, die een boeiende presentatie gaf over dit onderwerp. Deze maand legt zij in OT via een interview uit wat die (on)mogelijkheden precies zijn.

Al zoekend naar praktijkvoorbeelden vond ik een bericht over een producent van gekleurde stoeptegels die grafeen daadwerkelijk toepast ter bescherming van kleur tegen UV-licht. Zie het kort nieuwsbericht daarover op pagina 12. Hij is al zo ver dat hij daarover volgende maand op een internationale conferentie over grafeen een lezing mag houden. Maar hij bekende door de telefoon dat hij best wel wat wetenschappelijke ondersteuning kon gebruiken. U begrijpt dat ik hem in contact heb gebracht met Meike Stöhr, iedereen blij.

De aandacht voor grafeen laat uitstekend zien hoe breed het werkveld van oppervlaktebehandelingen is. En dat zich voortdurend nieuwe mogelijkheden en toepassingen aandienen. Ook in deze editie blijkt dat maar weer eens. Zo hebben we artikelen over sublimeren, over de vraag of chroom noodzakelijk is in de oppervlaktebehandeling, over de zeer nauwkeurige productie van scheerfolies, industriële inkjet nozzle plates, en zeer fijnmazige zeefjes voor nebulizers bij VECO, over de betekenis van de Europese Energie-Efficiency-richtlijn voor de branche en over de toekomst van de oppervlaktebehandeling. Ook het uitgebreide programma van de Techn.ION-dag laat de breedte van het werkveld zien en de drang naar betere producten en productiemethoden.

Al die artikelen laten zien dat de productiesector voortdurend in beweging is en dat onze branche daarmee proactief aan de gang moet.

En dan hebben we nog vijf pagina’s kort nieuws met actuele en relevante berichten die met de branche te maken hebben.

Ik wens u dus weer veel leesplezier! ●

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 3

Column

Robots en zo

Airblast-Abrasives

Een robot is een programmeerbare machine die verschillende taken uit kan voeren. Het woord robot werd voor het eerst gebruikt door de Tsjechische schrijver Karel Čapek in zijn toneelstuk R.U.R. (dat staat voor Rossum’s Universal Robots) uit 1921, en is afgeleid van het Tsjechische woord robota, dat ‘werk’ of ‘verplichte arbeid’ betekent.

Metallisch High carbon steel shot High carbon steel grit Low carbon steel shot Gietijzergrit RVS straalmiddelen Draadkorrel

Niet-metallisch Corund bruin Corund wit Glasparel Garnet Aluminium silicaat / Slakken grit

Airblast-Abrasives B.V. - Postbus 9334 - 1800 GH Alkmaar Tel.: 072 5715569 - Fax: 072 5714340 info@airblast-abrasives.com - www.airblast-abrasives.com

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl

Wereldwijde standaard in finish oplossingen NTS Finish is als onderdeel van de NTSGroup een toonaangevende specialist op het gebied van voorbehandelen, natlakken, poedercoaten en bedrukken van metalen en kunststof producten. www.nts-finish.nl NTS Finish

4 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Accelerating your business

In de huidige tijd worden robots vooral ingezet om eentonig of gevaarlijk werk te doen. In sommige branches, zoals de automotive, is de automatisering en robotisering al ver doorgevoerd en doen robots ook specialistisch werk. In onze branche staat robotisering nog in de kinderschoenen. Toch zijn er ook in onze branche al ondernemers die robots hebben ingezet en zijn er ondernemers die zoeken naar passende automatiseringsoplossingen. Reden dus om te kijken wat de mogelijkheden zijn door te gluren bij de buren. Immers, de wereld draait door en de technologie schrijdt voort. Het zal voor een aantal ondernemers dus mogelijk ook wel een wake up call zijn, maar voor iedereen die in zijn vak voor wil lopen of bij wil blijven is de masterclass Robots van Fountainheads tijdens de Techn.ION-dag op 12 april te Utrecht een must.

Robots kunnen een waardevolle aanvulling zijn in het streven naar veilig werken en het realiseren van een hoge productkwaliteit. Ook kunnen robots de productiviteit van een onderneming (sterk) verhogen. Toch zal de factor mens in onze branche belangrijk blijven. Immers de verscheidenheid aan producten en processen is zo groot dat er het nodige handwerk te doen blijft. Echter ook de kennis en ervaring van de oppervlaktebehandelaar blijft belangrijk. Vandaar dat tijdens de Techn.

ION-dag ook veel aandacht is voor nieuwe technieken, het uitwisselen van ervaringen en het opdoen van nieuwe contacten.

Dat daarbij de factor gezelligheid niet mag ontbreken, is duidelijk. Daar is dus ook ruim in voorzien.

egbert stremmelaar | directeur Vereniging ION

Straalmiddelen

Alles is geregeld, het is nu alleen nog zaak dat u komt.

Immers: Inspireren, Ontmoeten en Netwerken kan alleen als u uw collega’s treft, en uw collega’s u treffen.

Graag tot 12 april! ●

16

Inhoud ALGEMEEN

de praktijk goed bruikbaar zijn. Enkele voorbeelden worden beschreven.

34 De toekomst van oppervlaktebehandeling Op 12 april praten we niet alleen over de huidige technologische en markgerichte uitdagingen voor de branche oppervlaktebehandeling, maar natuurlijk ook over die in de toekomst. Tijd dus om eens wat meer stil te staan bij de toekomst van de oppervlaktebehandeling. Dit doen we aan de hand van vier sleutelbegrippen: prijs, kwaliteit, flexibiliteit en innovatie.

28 De (on)mogelijkheden van grafeen Op papier lijkt grafeen een prachtig materiaal om mee te werken in de oppervlaktebehandelende industrie. Maar is het dat ook? En kan dat binnenkort al op grote schaal? Prof. Meike Stöhr, toponderzoekster naar grafeen aan de Rijksuniversiteit Groningen, werpt wat licht op de zaak. De mogelijke toepassingen van grafeen als oppervlaktelaag zien er interessant uit.

36 Meten is weten, gissen is missen Flinke groei voor meervoudige klantontzorger Het bedrijf is een beetje een vreemde eend in de bijt, maar gaat zich bij ION steeds meer thuis voelen. Het “vreemde” zit ‘m erin dat het bedrijf behalve afwerken en waterstralen van producten ook producten maakt vanaf tekening. Ook geven ze advies en zorgen ze voor het inzichtelijk vastleggen van alle metingen. In het kort is dat de beschrijving van The Stainless Solutions Group dat zich presenteert als een ‘total concept supplier’.

Deze uitspraak geldt nog steeds, bijvoorbeeld bij de vraag hoe betrouwbaar meetapparaten zijn. In Duitsland zijn vier studiefilmpjes uitgebracht waarin wordt uitgelegd hoe men de verkregen meetgegevens moet interpreteren.

Daarin wordt kritisch bekeken hoe metingen in de praktijk worden uitgevoerd.

Metingen op het gebied van laagdikte, hechting, glansgraad en viscositeit zijn op verschillende manieren te interpreteren. Dat wordt vaak vergeten.

38 Meer omzet door circulaire economie VECO gaat voor zeer nauwkeurige productie Om gaatjes van een paar micrometer precies op de juiste plek te krijgen, in de juiste vorm, en die allemaal volautomatisch te controleren, heb je veel meet- en regelapparatuur nodig. Die treffen we dan ook in ruime mate aan bij VECO, waar zo’n 1.400 verschillende producten per jaar worden gemaakt, variërend van scheerfolies, industriële inkjet nozzle plates, filterbladen voor de filtratie van suikerkristallen uit de melasse en zeer fijnmazige zeefjes voor nebulizers. De trend naar kleiner en fijner kan niet gerealiseerd worden zonder automatische en volcontinue kwaliteitsmeting.

22

In krap twee jaar is het begrip circulaire economie geïntroduceerd in de industriële wereld. Dat wil zeggen: er wordt veel over gepraat, maar het aantal praktijkvoorbeelden is momenteel nog beperkt.

Maar wat is circulaire economie precies en wat kunnen applicateurs daarmee? In dit artikel de antwoorden.

ELEKTROCHEMIE EN METALLIEKE DEKLAGEN 20 Is chroom noodzakelijk in oppervlaktebehandeling?

Het omzetten van producten met chroom (VI) naar chroomvrij is in een stroomversnelling gekomen. De zoektocht naar alternatieven voor chroom (VI) is niet zonder succes gebleven. Er zijn alternatieven die qua resultaten niet onderdoen voor chroom (VI) en in

vereniging ion 14 Techn.ION-dag: een dag vol Inspireren, Ontmoeten en Netwerken Op 12 april is de Techn.ION-dag in de Fabrique in Utrecht na de ALV. Het wordt een dag vol inspirerende lezingen en kansrijke ontmoetingen. Wie bij wil blijven in het vak, weet waar hij/zij op 12 april moet zijn.

33 Kennis duurzaam verankeren voorkomt kwaliteitsproblemen Vereniging ION richt zich op constante verbetering in de branche en positioneert zich als een breed kennisplatform voor alle oppervlaktetechnieken.

Kennis wil ION maar al te graag delen, zowel om een constante instroom van nieuwe gekwalificeerde medewerkers te bewerkstelligen, als om het werk te verbeteren. Daarom worden er cursussen georganiseerd; niet alleen voor mensen die al in de branche werken, maar binnenkort ook voor het praktijkonderwijs en voor opdrachtgevers en toeleveranciers.

ALGEMEEN 40 EEN 43 Brancheregister

Bij de voorpagina: Het aantal bedrijven in de Benelux dat het sublimeren toepast, is op de vingers van één hand te tellen. Maar dat gaat waarschijnlijk veranderen, omdat deze techniek zich uitstekend leent voor het bereiken van hoge eisen op het gebied van gladheid en dus voor het behandelen van rvs-producten voor hygiënische toepassingen. De voedingsmiddelen-, de farmaceutische en de procesindustrie vormen een dankbare markt. Hoog tijd dus om daar in OT (opnieuw) aandacht aan te besteden.

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 5

UV voor 3 dimensionale objecten

UV op een robot arm

UV en UV-LED installaties voor industriele toepassingen IST Benelux B.V.

www.ist-uv.nl info@bnl.ist-uv.com

EUROGRIT WORDT SIBELCO EUROPE NIEUWE UITSTRALING NVERANDERD UW VERTROUWDE LEVERANCIER VAN HOOGWAARDIGE STRAALMIDDELEN VOOR OPPERVLAKTEBEHANDELING Eurogrit BV maakt sinds 1985 deel uit van de Sibelco Groep. Sibelco is één van de grootste producenten van industriële mineralen ter wereld met 200 vestigingen in 41 verschillende landen.

De laatste jaren is Eurogrit meer en meer geïntegreerd in de Sibelco organisatie. In het licht van onze internationale groeistrategie, op basis van sterke lokale aanwezigheid, is een eenduidige naam en uitstraling van onze vestigingen in de verschillende Europese landen van groot belang. Daarom zijn wij vanaf heden in al onze externe communicatie herkenbaar als Sibelco Europe. De naam Eurogrit zal blijven bestaan als merknaam voor ons assortiment straalmiddelen.

Belangrijker is dat voor u als klant de kwaliteit van onze producten en onze service minimaal op gelijk niveau blijft.

Sibelco Europe r www.eurogrit.c

Papendrech www.sibelco tel

6 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN MAART 2016

s.eurogrit@sibelco.com

Agenda

maart

● Klassikale cursus Constructieschilder 30 maart www.vereniging-ion.nl ● Cursus Kwaliteit op de werkvloer 30 maart en 4 april, Eindhoven en Utrecht www.mikrocentrum.nl

APRIL

● ALV ION en Techn.ION-dag 12 april, Utrecht www.vereniging-ion.nl ● Start Cursus Additive Manufacturing 12 april, Eindhoven www.mikrocentrum.nl ● Cursus NEN 3140 basis 12 april, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

● Klassikale cursus Inspectie Staalconservering 4 april www.vereniging-ion.nl

● Studiedag Aesthetic and Protection van ATIPIC /NVVT 12 april, Brecht (Be) www.nvvt-nederland.nl

● Kennissessie CO2 Prestatieladder voor het MKB 5 april, Enschede www.zienergie.nl

● PaintExpo 19 – 22 april, Karlsruhe www.paintexpo.de

● Workshop over grafeen en commerciële kansen 5 april, Brussel www.graphene-flagship.eu ● Safety & Health @ Work 5 – 6 april, Rotterdam www.safetyandhealthatwork.nl ● Blue Innovation Course 6 & 20 april, Venlo www.blue-engineering.nl

● Materials 2016, vakbeurs met congres 20 en 21 april, Veldhoven www.materials.nl ● Nationaal techniekfestival Nederland innoveert 21 - 22 april, Rotterdam www.nederlandinnoveert.com ● Hannover Messe 25 - 29 april, Hannover www.hannovermesse.de

Techn.ION-dag Dit wordt een dag vol inspirerende lezingen en kansrijke ontmoetingen. Enkele onderwerpen van presentaties zijn: KTL en ATL voor decoratieve toepassingen, RVS behandelen door waterstralen (sublimotion), Energie Efficiency Plan, Stand van zaken inzake REACH-dossier Chroomtrioxide en Veiligheidsaarding in de oppervlaktebehandelende industrie.

Wie bij wil blijven in het vak, weet waar hij/ zij op 12 april moet zijn. Zie pagina 14 voor het uitgebreide programma.

Safety&Health@Work Een gezond personeelsbestand en veilige werkomgeving zorgen voor een laag verzuim en daarmee voor continuïteit en efficiënte productie. Dit staat centraal tijdens Safety&Health@Work, het tweejaarlijkse onafhankelijke platform voor oplossingen op het gebied van werkveiligheid en – welzijn. Exposerende bedrijven tonen de nieuwste producten en diensten ter bevordering van veilige werkomstandigheden en fysiek en mentaal welbevinden. In het inhoudelijke programma delen kennispartijen hun best practices met de bezoekers.

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 7

kort Nieuws Kennissessie CO2 Prestatieladder voor het MKB Niet alleen overheden, maar ook bedrijven vragen hun leveranciers steeds vaker om hun CO2 Footprint of zelfs naar een CO2 Prestatieladder-certificaat. Niet voor niets is de CO2 Prestatieladder het snelst groeiende certificeerbare MVO-instrument in Nederland.

Inmiddels zijn zo’n 650 bedrijven gecertificeerd en komen daar elke week vier nieuwe organisaties bij. Is het kansrijk u te laten certificeren op de CO2 Prestatieladder en wilt u nu echt eens van de hoed en de rand weten? Alle facetten van de CO2 Footprint en CO2 Prestatieladder worden compleet in kaart gebracht op dinsdagavond 5 april in Enschede.

Zo wordt er antwoord gegeven op praktische vragen als: - welke stappen moet u doorlopen om uw organisatie te laten certificeren?

- Welke kosten en tijdsinspanningen worden er van u gevraagd?

- Hoelang duurt een certificeringstraject eigenlijk?

- Wat kunt u zelf doen en wat kunnen adviesbureaus voor u betekenen?

De opzet van de CO2 Prestatieladder is praktisch ingericht. U kunt zelf uw ambitie en bijbehorende maatregelen opstellen. ●

Meer informatie www.zienergie.nl

Overzicht recent geslaagden Vereniging ION-cursussen Constructieschilder C.L. Ardjooetomo, M. van Baal, C.K. Baggerman, F.A. de Brito, R. van der Burg, F. Dinc, A. Geurtsen, W.J. Horstink, R.M. Kaasjager, D. Karijowidjojo, O. Korkmaz, R. Kum, J. Leeflang, G. van Loenen, J.A. Lopes Dias, E. Meeter, A. van Mierlo, A.Q. Raja, J.W.C. Timmermans (Bilfinger Industrial Services).

Galvanotechniek niveau 1 M.C.H. Hendriks (Loko Gramsbergen B.V.).

Inspectie Staalconservering R.N. de Groot (Straalbedrijf De Groot & Zn. V.O.F.), W.J. Horstink, G. van Loenen (Bilfinger Industrial Services B.V.), R.A.E. Manten (Hertel B.V.), P.E. Overal (Machinefabriek G. van der Ploeg), A. Pieterson (Strukton Civiel Projecten B.V.), M.W.T. Timmers, R. van der Veen (Hertel

8 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

B.V.), P.F. Zandvliet (Royal Haskoning DHV).

Poedercoaten niveau 1 K. van den Berg (Urgent Uitzendburo), J. Beumer (Particulier), L.D. Doeleman (Ministerie van Defensie), M.L. Ibay, M. Lubbers (Goma B.V.), D. van Veenendaal (G. van Rijn B.V.), R.P.J. van Vliet (EK Coatings B.V.), C.W. Dielingen, M.J. Faneite, B.D.S. Kater, M.M.I. Sahadat (PI Almere).

Poedercoaten niveau 2 A.J. Oudenaarden (Hieselaar Nederland B.V.), G.H. van Beek, J.H.J. Bladder, D. Bloemendaal, C.J. Fijneman (PI Vught).

Poedercoaten niveau 3 C.A.J. Gieteman (Metagro Special Coatings B.V.), A.J. Oudenaarden (Hieselaar Nederland B.V.).

Straler M. van Baal, C.K. Baggerman, R. van der Burg, A. Geurtsen, W.J. Horstink, D. Karijowidjojo, R. Kum, J. Leeflang, J.A. Lopes Dias, B.M.A. Oerlemans, J.W.C. Timmermans (Bilfinger Industrial Services).

Voorbehandelen niveau 1 P.G.G. Bolwerk, M.Dahle, R.J.M. Derckx, J.L.A. van der Heijden, R. Hetram, H.P.J. Janssen, H.M.T. Koolen, J.H. Kruizinga, J.P.M. Manders, R.C.D. Oliemeulen, P. de Wit (Impreglon Surface Treatment). ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

Kleuren nauwkeurig meten Onder de naam Color Catch Nano is een nieuwe technologie op de markt gebracht om kleuren nauwkeurig te meten van effen, gestructureerde oppervlakten of patronen om de kleur vast te stellen van de voorgeselecteerde kleurcollectie. Het is een instrument op zakformaat met een geïntegreerd calibratiesysteem dat meer dan 400 kleurcollecties beschikbaar heeft.

Het apparaat voorziet in automatische detectie en extractie tot vijf dominante kleuren. De camera en de geïntegreerde optics vergroot het beeld zes maal en meet de kleur op pixelniveau.

Het apparaat geeft de RGB, L*a*b*, en CMYK aan, maar ook de lichtheidwaarde van de meeste kleurcollecties. Hiermee zijn nauwkeurige kleurmetingen mogelijk op gladde oppervlakten, structuur en patronen (muren, textiel, hout, etc.). De gemeten kleur kan direct worden gebruikt in de App. Het apparaat werkt met iOS en Android Apps en functioneert met een smartphone, tablet (iOS of Android) en pc. ●

Meer informatie www.ral-shop.eu/nl

PaintExpo bestrijkt het gehele coatingproces Producenten en applicateurs kunnen op de PaintExpo in Karlsruhe kennisnemen van de nieuwste coatingtechnologieën en alles wat daarmee samenhangt. Op deze vakbeurs van 19 tot en met 22 april zullen meer dan 470 exposanten dit laten zien op een vloeroppervlak van meer dan 13.000 vierkante meter. Op het gehele werkterrein van de coatingwereld (van voorbehandeling tot kwaliteitscontrole en afwerking) zullen innovaties en andere nieuwe ontwikkelingen worden getoond.

Het gaat hierbij niet alleen om coatings voor metalen, maar voor allerlei soorten materialen en materiaalcombinaties. De exposanten komen uit 26 landen en laten hun oplossingen zien om het natlakken, poedercoaten en het aanbrengen van metallieke deklagen te optimaliseren. Het gehele spectrum van industriële coatingtechnologie komt aan de orde: systeemen toepassingstechnologie, drogen, automatisering, transporttechnologie, reinigen en voorbehandeling, milieutechnologie, perslucht, procesgassen, afvalwaterzuivering, meet- en testtechnologie, training en R&D. Bezoekers

kunnen gedetailleerde informatie krijgen en diverse systemen en processen met elkaar vergelijken. ●

Meer informatie www.paintexpo.de

Nieuwe MTG ultrasonone diktemeters Robuust, snel en makkelijk te gebruiken, zo omschrijft Elcometer de nieuwe MTG ultrasonone diktemeters. Dit assortiment draagbare ultrasone diktemeters meet accuraat diktes tot 500 mm (20”).

Dankzij het makkelijk te gebruiken menu in verschillende talen zijn deze meters ideaal voor een NDT-meting voor de eerste keer of voor gebruik door een Level III inspecteur. De MTG meters kunnen zonder of met weinig training direct worden gebruikt. De meters hebben diverse meetmodi zoals Pulsed-Echo (P-E), Echo-Echo ThruPaint™ & Velocity Mode, door de gebruiker in te stellen kalibratiegeheugens en tonen

metingen, statistieken, staafdiagram, grafiek, meting & differentieel en B-Scan.

Het nieuwe assortiment ultrasone diktemeters biedt een accuraatheid van ±1% over het gehele meetbereik van 0 tot 500 mm (20”) op gladde, ruwe, gebogen gecoate of ongecoate ondergronden. ●

Meer informatie www.elcometer.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 9

kort Nieuws Oppervlaktebehandelaars in februari minder positief dan in januari Situatie in de Oppervlaktebehandeling in februari wel veel beter dan de totale industrie Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in februari minder positief dan in januari zijn over de groei in de branche: indexscore 57,3 versus 61,1. De branche ontwikkelde zich in februari wel veel beter dan de totale Nederlandse industrie (51,7 dit wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten).

Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei.

De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (in samenwerking met MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in februari ten opzichte van januari zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel minder positief ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel minder positief • De levertijd van de leveranciers is vrijwel hetzelfde • De voorraden eindproduct nemen flink toe • Over de werkgelegenheid denkt men vrijwel hetzelfde.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen flink af volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand.

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken met betrekking tot de verschillende aspecten in de afgelopen maand: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in februari beter dan in de totale industrie • Het orderniveau is veel beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink hoger • Over de werkgelegenheid denken de inkopers positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ●

Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld je aan via www. formdesk.nl/ion/abonnee.

Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ion/pers.

Methodiek voor hygiënische machine-en procesinstallatie-industrie De Hygienic Design Netwerk (HDN) verschaft duidelijkheid in het labyrint van Europese normen en richtlijnen met betrekking tot ontwerp en bouw van machines en procesinstallaties in onder andere de voedingsmiddelenindustrie. HDN biedt met een methodiek duidelijkheid binnen de jungle aan Europese normen en richtlijnen. Bedrijven in de hygiënische machineen procesinstallatie-industrie, waaronder oppervlaktebehandelende bedrijven, kunnen gebruik maken van deze methodiek. HDN borgt dat installaties in de voedselproducerende en -verwerkende industrie aantoonbaar voldoen aan Europese regelgeving. Er is een platform HDN waaraan ieder bedrijf dat actief is voor de genoemde industrieën kan deelnemen. De hele industriële voedingsketen, van grote voedingsmiddelenbedrijven tot allerlei industriële toeleveranciers, streeft naar een ketengerichte aanpak

10 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

als het gaat hygiënisch veilige voedselproductie. HDN werkt dit zo praktisch mogelijk uit, bijvoorbeeld door meetbare waarden op te stellen voor hoe glad iets moet zijn volgens de Nederlandse Voedingsmiddelenrichtlijn en door concrete opleidingseisen te formuleren voor lassers, monteurs, pijpfitters enzovoorts. Eén en ander in overeenstemming met het werk van EHEDG European Hygienic Engineering Design Group.

Zie ook het artikel over The Stainless Solutions Group op pagina 16. ●

Meer informatie www.hdn4food.com www.ehedg.nl

Beurscomplex Karlruhe

PaintExpo Internationaal leidende vakbeurs voor de industriële lakverwerking

Chroom (VI) vrije processen Chroom (VI) alternatieven: Directe vervanging hexavalente chroomtoepassingen Geheel chroomvrij of op basis van chroom (III)

Hoogwaardige kwaliteit: AD Chemicals Chroom (VI) alternatieven voldoen aan of overtreffen marktstandaarden, zoals: Qualicoat, Qualisteelcoat, GSB, MIL

Substraten: (Gegalvaniseerd) Staal Aluminium

AD Chemicals is a part of AD International +31 (0) 167 526 900

adinternationalbv.com

Neem direct contact op via chemicals@adinternationalbv.com

PureFinish is de bewezen afwerkingstechniek voor RVS/ Inox die voldoet aan alle eisen voor sanitaire en hygiënische verwerking van farmaceutische- en levensmiddelen.

RVS / INOX

TNO 2015 PureFinish is de bewezen afwerkingstechniek voor RVS/ Inox die voldoet aan alle eisen voor de sanitaire en hygiënische verwerking van farmaceutische- en levensmiddelen.

19 t/m 22 april 2016 wereld

No

.1

ijd

we

re

w

Levensmiddelen & Farmacie

r eerd doo organisgebruikt RÖSLER een nieuwe maatstaf ge voor het beoordelen van machines en materialen van roestvast staal. Daarmee is er een afwerkingsproces bH Gmnieuw FairFair dat 9 ontwikkeld ongekende voordelen .1 tr -S th y Max-E ihingen realiseert rbo‘Finish‘ e oplevert.

Deze b O 4 4 D - 726 60255 0 hoogwaardige die e +49 7022 eigenschappen Tel.:grote xpo.dbieden p een meerwaarde in @ ainte fo in il: a E-M hygiënische industriëen. Een meer er gedetailleerd ingspartn vindt u op de rkoverzicht samenwe achterzijde.

ldwijd

De conventionele RA-norm (gemiddelde ruwheidswaarde) heeft bij RÖSLER plaats gemaakt voor de SRI (Soil Retention Index).

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de SRI index een betrouwbare meetwaarde is voor:

gladheid corrosiviteit vuilaanhechting reinigbaarheid

gladheid corrosiviteit vuilaanhechting reinigbaarheid

.com

texpo n i a p . w ww

Betrouwbaar meten

RÖSLER biedt PureFinish® aan in de vorm van machines, aanpassingen aan uw eigen apparatuur en u kunt uw werk bij ons uitbesteden. Neem contact met ons op om de bewerking op uw materialen te testen.

RÖSLER Benelux B.V. BE +32 2 361 0200 NL +31 412 646 600 www.rosler.com

Stand: E126

Food

and

Pharmaceutical

industry

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 11

kort Nieuws TU Delft: ‘Kosten aanpak corrosie jaarlijks 3 tot 7 miljard euro te hoog’ De aanpak van corrosie kost de Nederlandse maatschappij elk jaar onnodig veel geld. Dr. ir. Arjan Mol, als universitair hoofddocent Corrosietechnologie en Elektrochemie verbonden aan de TU Delft, denkt dat de kosten van corrosiebestrijding jaarlijks met drie tot zeven miljard euro te reduceren zijn. In totaal kost preventie en bestrijding van corrosie in Nederland elk jaar ruim drie procent van ons bruto binnenlands product (bbp).

Dat komt neer op minstens 22 miljard euro.

Dr. ir. Mol stoelt zijn beweringen op een nieuw onderzoek van NACE, de Wereldwijde Corrosie Autoriteit. NACE schat de jaarlijkse kosten van corrosie wereldwijd op 2,5 triljoen dollar. Dat komt neer op 3,4 procent van het Gross Domestic Product. Arjan Mol: “Voor de Nederlandse situatie moeten we denken aan een soortgelijk percentage. Naast de directe kosten voor toepassing van corrosiebeschermende maatregelen, zijn er ook indirecte kosten. Dit kan onder andere zijn efficiencyverlies voortvloeiend uit

corrosie. Denk bijvoorbeeld aan een pijplijn die dichtslibt, waardoor de productiviteit lager is.

Indirecte kosten komen in Nederland neer op nog eens drie procent van het bbp.” De kosten van corrosieaanpak zijn nodeloos hoog, stelt Mol. “Als alle beschikbare kennis over corrosie en bescherming tegen corrosie op de juiste manier in de praktijk wordt toegepast, dan scheelt dat zo’n 15 tot 35 procent aan jaarlijkse kosten.”

Wim Schalley, corrosie-expert bij Acotec, vult aan: “Ik constateer dat beslissers over de te gebruiken corrosiebescherming te weinig kennis hebben en daardoor geregeld verkeerde keuzes maken. Overheidsinstanties kiezen bijvoorbeeld voor extreme zekerheid. Om bijvoorbeeld roest te voorkomen, laten ze onnodig veel coatingslagen aanbrengen. Uiteraard is het aanbrengen van meer lagen duurder. Voor deze extra kosten draait de belastingbetaler op.”

corrosie bij weinigen goed op het netvlies staan.

“Corrosie is een sluipmoordenaar. Eigenaren van metalen constructies wachten vaak te lang met het bestrijden van corrosie. Het eerste jaar zien ze bijvoorbeeld geen corrosie, zodat het onderhoud wordt uitgesteld. Het jaar daarop weer. En dan opnieuw. Totdat het op een gegeven moment te laat is. Niet alleen leidt dit tot gevaarlijke situaties, het kan bovendien buitengewoon slecht voor het milieu uitpakken.

Denk daarbij aan een pijplijn die barst of lekt na aantasting door corrosie. Recent leidde corrosie in waterleidingen bijvoorbeeld tot gevaar voor gezondheid in de Amerikaanse plaats Flint.

Door een combinatie van verkeerd materiaalgebruik en onvoldoende corrosiewerende maatregelen, kwam er een hoge dosis lood in het water.” ●

Gevaren corrosie vaak onbekend

Meer informatie

Arjan Mol constateert dat ook de gevaren van

www.impact.nace.org

Gebruik grafeen voor kleurbescherming stoeptegels Het bedrijf PrintAgora uit Kampen gaat grafeenoxide gebruiken om stoeptegels met een fullcolour kleurenprint te beschermen tegen kleurvervaging door zonlicht. Het bedrijf ontwikkelde al eerder een techniek om stoeptegels te voorzien van fullcolour kleurenprints. Hierop kan bijvoorbeeld een foto geprint worden, belijning of wegwijsinformatie. Of ze worden gebruikt als gedenkmonument of voor het embleem Niet Parkeren.

PrintAgora maakt een toplaag van de betonnen stoeptegel door in een nat-in-nat-proces en met gebruikmaking van de capillaire werking één geheel te maken van beton, kleurstoffen en kleurbeschermers. De vraag was echter hoe verkleuring als gevolg van zonlicht voorkomen kon worden. Met de standaard UV-blokkers vervagen de kleuren namelijk al na een paar jaar. Ondernemer Michel de Ruiter van PrintAgora zegt hierover: “De standaard UV-blokkers worden na enkele jaren afgebroken en gaan vrije radicalen produceren. Door grafeenoxide te gebruiken, wordt de afbraak door UV-licht heel sterk tegengegaan. Deze theorie is door iemand van

12 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

tonnen stoeptegels, maar ook bij de productie van composieten. Zo heeft Michel de Ruiter ontdekt. “Ik ben ook bezig met 2D-rasters en polyester. Als je dat uitgiet en laat uitharden, is het makkelijk te breken. Maar door een hars te maken waarin grafeen als raster aan de oppervlakte komt, gaat dat breken veel en veel moeilijker. Dit kan in elke composiet toegepast worden.”

Via het contact met de universiteit van Cambridge is Michel de Ruiter uitgenodigd om eind april op het Graphene & 2D Materials Europe 2016 in Berlijn een presentatie over zijn vinding te verzorgen.

Zie ook het artikel over grafeen op pagina 28. ● Grafeen stoeptegel test. de universiteit van Cambridge bevestigd. Met grafeenoxide kun je vlokken maken en daarmee een veel betere hechting krijgen dan met pure grafeen. Uiteindelijk is het de goedkoopste manier om de kleuren van mijn stoeptegels te beschermen. Het is een laagdrempelige toepassing. Ik zeg weleens: grafeen ligt op straat.”

Grafeen is niet alleen goed te gebruiken in be-

Meer informatie www.printagora.eu www.idtechex.com/graphene-2d-materialseurope/show/en/speakers

Nieuwe leden Rotterdam Coatings B.V.

Groepslid Multinal Group

Multinal Hoogezand

Waalhaven NZ 59 3087 BJ Rotterdam Tel. 010-4299200 info@rotterdam-coatings.com www.rotterdam-coatings.com

Om met al haar vestigingen goed geïnformeerd te blijven, zijn alle vestigingen van Multinal aangesloten bij ION. Met vele verschillende disciplines kunnen zij zo hun klanten optimaal bedienen en altijd op de hoogte zijn van de laatste wet- en regelgeving, innovaties en marktontwikkelingen.

Abramskade 12 9601 KM Hoogezand Tel. 0598-394584 info@multinal.com www.multinal.com

Dit coatingbedrijf doet meer dan alleen maar poedercoaten. Denk bijvoorbeeld aan schooperen, stralen, verzinken, transport, staalwerk, watersnijden, zetten, knippen enzovoorts. Midden in Rotterdam bedient het de omgeving met service en onder het motto afspraak is afspraak. Binnenkort zal men gaan werken aan de NEN 1090 om zo te blijven voldoen aan de regelgeving en klantwensen.

Multinal Alphen aan den Rijn Curieweg 2 B 2408 BZ Alphen aan den Rijn Tel. 088-2055355 info@multinal.com www.multinal.com

Multinal Maassluis Weverskade 60 3147 PA Maassluis Tel. 010-5902203 info@multinal.com www.multinal.com

Multinal Ridderkerk De Schans 15 2983 GT Ridderkerk Tel. 088-2055350 info@multinal.com www.multinal.com

Multinal Duivendrecht Industrieweg 39 1115 AD Duivendrecht Tel. 020-6908911 info@multinal.com www.multinal.com

Beter dan ultrasoon reinigen Op de ESEF presenteerde Gibac Chemie de nieuwe reinigingsinstallatie voor batches: de Pero R nul. Directeur Tjerk Kaastra is er erg trots op, want de nieuwe reinigingsinstallatie reinigt veel beter dan de ultrasone reinigingsapparatuur. Het geheim zit ‘m in de volledige vacuümtechnologie met gebruik van alcohol.

“De reinigingsprestaties hiermee zijn zo hoog dat ASML aan de leveranciers voorschrijft dat ze met deze installatie moeten reinigen. Met de geïntegreerde destilleereenheid wordt het reinigingsmedium continu gedestilleerd voor een constante hoge kwaliteit. En dat bij laag aangesloten vermogen en laag energieverbruik.”

Het apparaat is zo “klein” dat het door een deuropening naar binnen kan. Het is dan ook bedoeld voor kleinere onderdelen voor bijvoorbeeld de optische en medische industrie, precisiefabricage en elektronica. Je kunt er een groot aantal onderdelen van verschillende materialen mee reinigen. Het te reinigen product kan naar keuze handmatig worden aangevoerd of via een automatische aanvoerband. ●

Meer informatie www.gibac.nl

Algemene ledenvergadering ION Op 12 april vindt, voorafgaand aan de Techn.ION dag, de algemene ledenvergadering plaatst van de Vereniging ION van 10.00-11.00 uur (aankomst 09.30 uur).

ALV en Techn.ION dag vinden plaats in De Fabrique op de Westkanaaldijk 7 in Utrecht. De ALV is dé gelegenheid om kennis te nemen van de agenda van ION en daar invloed op uit te oefenen. ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 13

ion

Techn.ION-dag: een dag vol Inspireren, Ontmoeten en Netwerken Op 12 april is de Techn.ION-dag in de Fabrique in Utrecht. Het wordt een dag vol inspirerende lezingen en kansrijke ontmoetingen. Wie bij wil blijven in het vak, weet waar hij/zij op 12 april moet zijn.

Na de ION-ALV ziet het programma er als volgt uit: 11.00 - 11.30 uur: Ontvangst met mogelijkheid tot bezoeken van de table tops 11.30 uur: Opening door de dagvoorzitter 11.35 - 12.00 uur: KTL en ATL voor decoratieve toepassingen Peter Vreuls, HAWKING Benelux.

‘Wat de boer niet kent, eet hij ook niet’ is een toepasselijk spreekwoord als het gaat over de toepassing van KTL- of ATL-deklagen buiten de automobiel- en radiatorenindustrie. Daar waar de automobielindustrie de specifieke eigenschappen van KTL en ATL al lang heeft omarmd, blijven andere sectoren achter bij het onderkennen van de mogelijkheden. Vreuls belicht in zijn presentatie de mogelijkheden van deze laktechniek voor allerlei (onverwachte) toepassingen en wil u inspireren om nieuwe markten aan te boren.

12.00 - 12.25 uur: RVS behandelen door waterstralen, Hans van Rangelrooij, Stainless Solution Group De waterstraalbewerking sublimeren is een nieuwe technologie die momenteel op slechts enkele plaatsen in de Benelux wordt toegepast. Deze techniek is uitstekend geschikt voor het behandelen van rvs-producten voor hygiënische toepassingen, zoals voor de voedingsmiddelen-, de farmaceutische en de procesindustrie waar bacteriewerendheid en anti-hechtingseigenschappen nodig zijn voor een optimaal reinigbaar resultaat. Ook de corro-

14 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

siebestendigheid van het rvs dat met dit proces behandeld is, is goed. In deze presentatie worden de technische aspecten en de toepassingsmogelijkheden toegelicht.

12.25 - 12.50 uur: Energie Efficiency Plan (MJA 2017-2020) Jac van Trijp, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) De MJA-deelnemers van Vereniging ION moeten uiterlijk op 15 november 2016 hun nieuwe Energie Efficiency Plan aanleveren bij RVO. Het plan beslaat de periode van 2017 tot en met 2020. Als gevolg van het Nationale Energieakkoord, het onlangs gesloten Klimaatakkoord in Parijs en de evaluatie van de convenantenaanpak wordt van de bedrijven in deze ronde extra inzet gevraagd. De wijze waarop dat in de nieuwe EEP-ronde vorm krijgt, zal worden toegelicht. Deze presentatie is ook zinvol voor niet-MJA-deelnemers, omdat het inzicht geeft in de mogelijkheden om het energieverbruik in uw bedrijf terug te dringen.

12.50 - 13.45 uur: Lunchpauze met mogelijkheid tot bezoeken van de table tops 13.45 - 14.45 uur: Robots en circulaire economie: een verkenning Jan-Henk Bouman en Wim van Rooijen, Fountainheads Technologie is vaak onzichtbaar, maar heeft een grote impact op onze economie. Ook in de oppervlaktebehandelende branche valt daarbij te denken aan de ontwikkelingen rond robotisering en de circulaire economie. Dus tijd voor een overzicht van de stand van zaken. De trendverkenners van Fountainheads geven een

actueel overzicht door te gluren bij de buren.

Wat gebeurt er in andere sectoren? Uiteraard wordt ook gekeken naar ontwikkelingen in de oppervlaktebehandelende branche. De sessie is bedoeld om ogen te openen, te verwonderen en te verrassen wat moet leiden tot nieuwe inzichten en energie.

14.45 - 15.30 uur: Netwerkpauze met mogelijkheid tot bezoeken van de table tops 15.30 - 15.55 uur: Stand van zaken inzake REACH-dossier Chroomtrioxide (CrO3) Egbert Stremmelaar, Vereniging ION Op 21 september 2017 is de sunset date voor een verbod op CrO3. Een algeheel verbod van CrO3 zal grote gevolgen hebben voor de maakindustrie in Europa, omdat er geen (volwaardige) alternatieven beschikbaar zijn voor veel van de applicaties. Hierbij moet worden opgemerkt dat het gebruik van de (proces)stof CrO3 goed gecontroleerd kan plaatsvinden met een minimalisatie van de risico’s, terwijl het eindproduct (in de meeste gevallen) uit chroom bestaat, en geen CrO3 bevat. De stelling van Vereniging ION is: “vervangen als het kan, maar autoriseren als het moet”. Dit met als doel dat er geen werkgelegenheid buiten de EU gedrukt mag worden als het binnen de EU verantwoord uitgevoerd kan worden. Waar staan we momenteel, en wat moet een downstream user verwachten?

15.55 - 16.20 uur: Veiligheidsaarding in de oppervlaktebehandelende industrie.

Ben van Tichelen, ATHEX Industrial suppliers Statische elektriciteit is een onderschat probleem. Dat bleek maar weer toen op 8 mei 2015

Afvoer van statische elektriciteit, door het aarden van procesonderdelen, is van groot belang om brand & explosies te voorkomen.

Foto ATHEX Industrial Suppliers.

in Wijchen een grote brand uitbrak bij een spuiterij. Oorzaak is waarschijnlijk de overslag van een vonk tussen een persoon en een niet goed geaarde installatie. In de IEC60079-32-1 wordt nauwkeurig beschreven wat gedaan moet worden om de risico’s van statische elektriciteit te minimaliseren. Deze presentatie geeft u aan de hand van praktische voorbeelden inzicht in de standaard en geeft u ook handvatten om uw eigen bedrijf tegen het licht te houden.

16.20 - 16.45 uur: 3D printen van schilderijen en wand/gevel-decoratie Clemens Weijkamp, Océ Technologies Binnen Project Eiger wordt in nauwe samenwerking met partners en klanten de haalbaarheid van nieuwe toepassingen van Elevated “reliëf” Printing onderzocht. Hiervoor worden nieuwe printprocessen en nieuwe inkten ontwikkeld.

Hoewel ook het aantal toepassingen nog steeds oploopt, zijn nog lang niet alle mogelijkheden bekend. Voorbeelden zijn momenteel 3D reproducties van schilderijen en wand/gevel-

decoratie. In deze voordracht worden de mogelijkheden toegelicht en wordt u uitgedaagd om na te denken over de kansen van deze technologie voor de oppervlaktebehandeling.

16.45 uur: Afsluiting door de dagvoorzitter 16.50 - 18.00 uur: Netwerkborrel met mogelijkheid tot bezoeken van de table tops

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

(advertentie)

Elektrophysik laagdiktemeters bij NauMetrics +31(0) 74 3490022 info@naumetrics.nl www.naumetrics.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 15

algemeen

Steeds meer markten geïnteresseerd in SUBLIMOTION-process®

Flinke groei voor meervoudige klantontzorger Het bedrijf is een beetje een vreemde eend in de bijt, maar gaat zich bij ION steeds meer thuis voelen. Het ’vreemde‘ zit ‘m erin dat het bedrijf behalve afwerken en waterstralen van producten ook producten maakt vanaf tekening. En als vierde tak is er het geven van advies en zorgen voor het inzichtelijk vastleggen van alle metingen die tijdens het werk worden uitgevoerd. In het kort is dat de beschrijving van The Stainless Solutions Group, dat zich presenteert als een ‘total concept supplier’.

De oppervlaktebehandeling die bij The Stainless Solutions Group (TSSG) het meest tot de verbeelding speelt, is het waterstralen door middel van sublimeren. Volgens Hans van Rangelrooij, sales en operations manager, was TSSG het eerste bedrijf in Europa dat hier 2,5 jaar geleden mee begon. Het gaat daarbij met name om het waterstralen van rvs, iets dat erg hoog scoort op de eisen die de voedingsmiddelenindustrie stelt. Die eisen richten zich voornamelijk op het verkrijgen van een superglad oppervlak waar bacteriën geen kans krijgen zich aan te hechten.

Maar langzamerhand melden zich ook klanten uit andere markten en industrieën.

Eerst maar eens beginnen bij de start en de groei van het bedrijf.

Negen jaar geleden startte Enrico Klop als eenmansbedrijf (Unlimited Stainless) met hoogwaardig laswerk van rvs, vooral voor de voedingsmiddelenindustrie. Daar is 2,5 jaar geleden Hygienic Surface Treatments met het SUBLIMOTION-process® als tweede tak bijgekomen. Even later kwam daar het afwerken (slijpen, schuren, polijsten en dergelijke) bij en ook de vierde tak: advies en begeleiding.

Zo’n 2,5 jaar geleden is Hans van Rangelrooij

16 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

in dienst getreden. Enrico Klop is nog steeds eigenaar van het bedrijf, maar richt zich volledig op de technische kant van de zaak en neemt nadrukkelijk de woordvoering niet op zich.

Hans van Rangelrooij: “Omdat wij ook producten van derden vervaardigen, zijn wij een vreemde eend gezien vanuit de branche oppervlaktetechnieken, maar wij zien onszelf als een totaalleverancier. Klanten kunnen de productie, afwerking en het sublimeren bij ons

Het rechterdeel van dit onderdeel is gesublimeerd.

uitbesteden of kiezen uit één van de takken. We zijn de afgelopen twee jaar gegroeid van zes naar twaalf medewerkers en willen nog verder uitbouwen. We hebben heel veel groeipotentieel en ambitie. Behalve voor de voedingsmiddelenindustrie werken we ook voor de farmaceutische industrie. De laatste tijd zien we ook bedrijven uit andere markten contact met ons zoeken, zoals uit de semi-conductorindustrie, de medische wereld, de ruimtevaart en uit de

Hans van Rangelrooij (l) en Enrico Klop bij enkele gesublimeerde onderdelen voor de producite van chocola.

bouw. Voor die (potentiële) klanten kunnen we zeker iets betekenen.”

Meerdere lidmaatschappen Het werken voor de voedingsmiddelenindustrie komt vaak neer op het vervaardigen en afwerken dan wel sublimeren van schroeftransporteurs voor doseersystemen, (dubbelwandige) voedingsmiddelentanks en diverse productonderdelen die daarmee samenhangen. In alle

gevallen bestaat het materiaal uit rvs. Gelet op de aard van de werkzaamheden en de belangrijkste klantenkring is de aanwezigheid van staal streng verboden in de afdeling waar het sublimeren plaatsvindt. Dit om contaminatie van het rvs met kleine staaldeeltjes te voorkomen.

Daarom zijn de lepels van de vorkheftruck niet van staal, maar van rvs. Ook zijn er geen houten pallets in de productiehal, maar kunststof pallets om maar geen last te hebben van een

Geen houten pallets maar kunststofpallets.

eventuele roestige spijker in een houten pallet.

“Ik zeg weleens voor de grap dat het enige staal dat bij ons binnenkomt het staal is dat in de veiligheidsschoenen zit,” geeft Van Rangelrooij aan. Vorig jaar is TSSG lid geworden van ION. “Wij hadden duidelijk behoefte aan lidmaatschap van een brancheorganisatie waar we met vakgenoten kunnen sparren over wet- en regelgeving. Dus zowel waar het gaat over afwerkingsmanieren als over oppervlaktebehandeling. In een brancheorganisatie zien we concurrerende bedrijven terug, hoewel ik ze niet zie als concurrenten, maar als collega’s.

We delen een gezamenlijk belang: de klant zo goed mogelijk helpen tegen de juiste condities.

Dat gezamenlijk belang vinden we belangrijk.

Daarom zijn we altijd al lid geweest van de Metaalunie vanwege ons productiewerk en sinds twee jaar ook van de DMFI, de Dutch Machinery Food Industrie. Dat is een soort brancheorganisatie binnen de Metaalunie.”

Hygiënisch werken Aansluiting bij de DMFI was belangrijk om beter zicht te krijgen op belangrijke ontwikkelingen binnen de voedingsmiddelenindustrie en

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 17

omdat binnen DMFI vorig jaar is gestart met de HDN-groep, de Hygienic Design Norm.

Die groep richt zich op het vervaardigen van producten op een voedselveilige manier, zodat voldaan wordt aan de hoge hygiënische eisen van de voedingsmiddelenindustrie. In de HDNgroep zitten dus ook grote voedingsmiddelenbedrijven. De hygiënische manier van werken wil men in de hele voedingsmiddelenketen tot stand brengen en borgen. Daarom komen er vanuit HDN ook opleidingen voor lassers, monteurs, pijpfitters, engineers enzovoorts.

“Voor ons was meteen duidelijk dat wij daaraan moesten meedoen. In Nederland hebben we wel de Voedingsmiddelenrichtlijn die beschrijft hoe glad of hygiënisch iets moet zijn, maar die geeft niet aan hoe die eisen bereikt moeten worden. En ook niet welke kwalificaties de mensen die het werk doen, moeten hebben.

HDN werkt de hygiënische eisen praktisch uit, bijvoorbeeld door specifieke certificaatseisen op te stellen voor de lasser, maar ook een betere uitwerking van begrippen als oppervlakteruwheid en passiviteitswaarde voor de optimale reinigbaarheid van een product. Door die praktische uitwerking krijgen we de kwaliteitsborging voor de klanten beter in de vingers. Bij de uitwerking van de eisen kijken we ook nadrukkelijk naar wat de EHEDG zegt, de European Hygienic Engineering Design Group. Die groep stelt hygiënische ontwerpeisen op voor bepaalde producten, maar zegt heel weinig over hoe die eisen gerealiseerd moet worden. Dat laatste doet de HDN-groep nadrukkelijk wel.”

Sublimotion Bij het voldoen aan de hygiënische eisen speelt het waterstralen/sublimeren van rvs-producten een belangrijk rol. TSSG ziet het sublimeren als een alternatief voor glasparelen of chemisch beitsen. “Bij chemisch beitsen ontstaan vlekken en blijven de haarscheurtjes gewoon bestaan; bij standaard glasparelen wordt het oppervlak te ruw. Om het alternatief waar te maken, hebben wij geen chemicaliën in dit pand, maar dus ook geen staal op de afdeling voor het sublimeren. We behandelen de producten op een verhoogd platform zodat er geen stof of vuil van buiten op de producten kan komen als de roldeur opengaat. Ook voorkomen we daarmee dat er remsporen van de heftruck in het proceswater kunnen komen. We willen heel strak sturen op onze manier van werken.

Daarom komt het ook goed uit dat we zelf ook kunnen afwerken voor het sublimeren om krassen en dergelijke te voorkomen.”

Van Rangelrooij vervolgt: “Het sublimeren is gericht op optimale corrosiebestendigheid en op het voorkomen van bacteriegroei. Tijdens het

18 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

slepen K320 speeltoestel geïnstalleerd. Binnen enkele weken zag dat roestbruin door corrosie.

We hebben de onderdelen in januari 2015 bij ons behandeld door middel van waterstralen/ sublimeren om de corrosie te verwijderen en het oppervlak corrosiewerend te maken.

Onlangs ben ik daar eens gaan kijken en het eerste wat opviel, waren de druppels op het speeltoestel. En er was geen spatje roest te zien.

We zien dat als een heel mooi voorbeeld van de waarde van het sublimotionproces op rvs. We denken dat het proces zelfs een goed alternatief kan zijn voor het poedercoaten van staal, omdat je bij sublimeren van rvs geen last kunt hebben van een coating die loslaat of waar corrosie achter kan komen.”

Intensivering klantencontacten

Het sublimeren gaat met microkorrels in water. sublimeren halen we de oxidehuid van het materiaal weg met de microkorrel in het water dat er met hogedruk op gespoten wordt. Daarna wordt het product afgespoten, gedroogd en in de passivatieruimte neergezet, zodat die oxidehuid zich door middel van autopassivatie kan herstellen. De waarde daarvan kunnen wij meten. Hoe hoger de passiviteitswaarde, hoe beter de bescherming tegen corrosie, bacteriën enzovoorts. Sublimeren is een proces op microniveau waardoor het behandelde product echt heel glad wordt zonder haarscheurtjes.

Ter vergelijking: stralen met keramische- of glasparels is te beschouwen als het werk van een schuurpapier met korrel 80. Zo beschouwd heeft het sublimotionproces een korrel 1000.”

Het bedrijf is concreet van plan om nog vóór de zomer het ISO 9001-certificaat te halen zodat de bedrijfsprocessen in het najaar aantoonbaar organisatorisch op orde zijn en ook de automatisering van de processen geregeld is. “Daarmee kunnen wij beter digitaal inzicht geven in de paramaters van het sublimeren, zoals de oppervlakteruwheid per product. Het digitaal registreren en vastleggen van alle parameters zal steeds belangrijker worden met het oog op de verlangde traceerbaarheid van producten.

Dan kun je bij geconstateerde gebreken snel achterhalen waar iets is misgegaan. Met name in de farmaceutische industrie wordt dit zeer op prijs gesteld.”

Contacten met klanten zullen worden geïntensiveerd. “Onze adviesgroep maakt meetrapportages en stuurt die mee naar de klanten. Hiernaast organiseren we seminars om de klant (of een groep klanten) te presenteren welke voordelen wij kunnen bieden. Ook zullen we doorgaan met de verbetering van de afwerkingsafdeling, een proces dat vorig jaar is ingezet. Hiermee kunnen we de afwerking nog beter afstemmen op de wensen en specificaties van de klant.”

Hans van Rangelrooij besluit: “Onze adviesgroep richt zich ook op goed overleg met de klant in het voortraject om de klantwens zo helder mogelijk te krijgen en om te bepalen met welke specificaties wij daarin kunnen voorzien. Dit zorgt voor een hogere kwaliteit en efficiënter werken. Al met al zien wij de toekomst van TSSG met vertrouwen tegemoet.” ●

Corrosiewerend Het proces resulteert ook in een hydrofoob oppervlak. Daarmee is de techniek interessant voor buitentoepassing. Van Rangelrooij pakt er een mooi voorbeeldproject bij: “Aan de kust in België had een klant in 2014 een rvs 304 ge-

Meer informatie www.stainlesssolutionsgroup.com

Vision on quality www.tqc.eu

O&S

Internationale vakbeurs voor oppervlakken en coatings Kijk onder het oppervlak: ■ Actuele oplossingen en trends ■ Innovatieve technologieën ■ Nieuwe contacten

31 mei – 2 juni 2016 Stuttgart ▪ Duitsland OundS-messe.de

CURVEX 3 BASIC l 4-kanaals ovenlogger l communicatie via gekleurde LED’s l Inclusief Ideal Finish Analysis

software

P o S I t E S t At - A

A U t o m At I S C h E A d h E S I E t E S t E R Nu met druk- / krasbestendig kleuren touchscreen en toetsenbord voor bediening met of zonder handschoenen

Nieuw model

el met Parall lean c parts2 Molenbaan 19 2908 LL Capelle a/d IJssel

+31(0)10 - 79 00 100 +31(0)10 - 79 00 129

info@tqc.eu www.tqc.eu

SMART SOLUTIONS

FOR INDUSTRIAL COATING

BUIZEN OPHANGEN 1 Standaard buishaken / ROB 2 Horizontale buishaken / HPY 3 Speciale buishaken 1

2

3

4

4 Speciale buishaken

Neem voor meer informatie contact met ons op! www.hangon.co

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 19

Elektrochemie en metallieke deklagen

Nieuwe technologie voor corrosiebescherming van aluminium oppervlakken

Is chroom (VI) noodzakelijk in oppervlaktebehandeling?

Tekst Willem Kuipers, Kluthe Benelux

Procesbaden in het Kluthe Technical Center voor productontwikkeling en klantspecifieke testen.

Het omzetten van producten met chroom (VI) naar chroomvrij is in een stroomversnelling gekomen. Dit is het geval in de automobiel- en truckindustrie en in de bouw bij het gebruik van bijvoorbeeld aluminium raamkozijnen. De zoektocht naar alternatieven voor chroom (VI) is niet zonder succes gebleven. Er zijn alternatieven die qua resultaten niet onderdoen voor chroom (VI) en in de praktijk goed bruikbaar zijn.

In de afgelopen vijftien jaar is men erin geslaagd om voorbehandeling van aluminium op basis van chroom (VI) te vervangen door chroom (III), of zelfs te vervangen door chroomvrije systemen op basis van zirkoon, titanium en polymeren. De corrosiebestendigheid is honderd procent vergelijkbaar met chromaathoudende systemen, hetgeen geresulteerd heeft in GSB- en QualiCoat-certificering. Desondanks zijn veel bedrijven terughoudend in het omzetten van carcinogene (kankerverwekkende) chroomhoudende (VI) systemen naar chroomvrije systemen. Voornamelijk gaat het hierbij om de hogere gevoeligheid van de conversiebaden door insleep van spoelwater en de herkenbaarheid door kleur van de conversielaag. Een

20 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

andere belangrijke reden is de beperkte inzetbaarheid van chroomvrije systemen in geval van meerdere metaalsoorten.

Alternatieven Door het verbod op het gebruik van chroom (VI)–verbindingen per september 2017 zijn goede alternatieven noodzakelijk. Een oplossing is het gebruik van niet-toxische chroom (III)-zouten. Kluthe is erin geslaagd een nieuw chroom (III) conversiesysteem te ontwikkelen voor het behandelen van aluminium oppervlakken, dat bekend is onder de naam Decorrdal AL 325. De testresultaten zijn zeer goed en te vergelijken met chroom (VI) en chroomvrije systemen van Kluthe (zie tabel 1). De eigen-

schappen zijn overeenkomstig de Qualicoat- en GSB-eisen. Bovendien is Decorrdal AL 325 ideaal voor de behandeling van verzinkte oppervlakken. De testresultaten staan in tabel 2. Ondanks de wetenschap dat Decorrdal AL 325 zowel bij aluminiumlegeringen als bij verzinkte stalen oppervlakken kan worden gebruikt, raden wij continu gebruik af. Door insleep van zinkionen in het conversiebad neemt de corrosiebescherming van aluminium af. De processen bij een gele of groene chromatering, gecombineerd met een zure beitsontvetting, kan heel goed worden ingebouwd in de nieuwe procedure.

Een vergelijking van de werkwijzen wordt getoond in tabel 3. Naast de al genoemde zeer goede eigenschappen van het gebruik

Erichsen impressie Buigproef (cylindrische doorn) Kogelslag Ruitjesproef Kooktest Mechanische belasting (zagen /boren) Condenswaterklimaattest (1000 uur) Condenswaterklimaattest (1000 uur) (SO2 belasting) Azijnzuur zoutsproeitest (1000 uur) Filiformtest (1000 uur)

EN ISO 1520 EN ISO 1519 EN ISO 6272-1 EN ISO 2409

ISO 6270-2 EN ISO 3231 EN ISO 9227 ESST EN 3665

geen scheurvorming; >5 mm geen scheurvorming; 5 mm geen Enthaftung bij 2,5 Nm Gt0 blaarvorming 0 coating komt niet los onderkruip < 1mm; blaarvorming 0 onderkruip <1 mm; blaarvorming 0 onderkruip < 1 mm max = ≤4mm; aantal≤20

voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet

Gt0 blaarvorming 0 Coating komt niet los Onderkruip < 2 mm Onderkruip < 1mm; blaarvorming 0

voldoet voldoet voldoet voldoet voldoet

tabel 1 Ruitjesproef Kooktest Mechanische belasting (zagen /boren) Neutrale zoutsproeitest (720 uu) Condenswaterklimaattest (1000 uur)

EN ISO 2409

EN ISO 9227 NSST ISO 6270-2

tabel 2

van chroom voor corrosiebescherming bieden chroom (III)-zouten de volgende voordelen: 1) Het oppervlak toont een verkleurende laag afhankelijk van type en functie aluminiumlegering; 2) De laag biedt uitstekende corrosiebescherming van ongelakte delen (bare corrosion).

Meerdere redenen voor chroom (III) De corrosiebescherming van ongelakte oppervlakken is met een chroom (III) voorbehandeling vele malen beter dan met een chroomvrij systeem. De voordelen van een chroom (III)-systeem zijn vergelijkbaar met een chroom (VI)-systeem. Kluthe heeft twee extra systemen ontwikkeld die slechts in kleine mate in samenstelling verschillen. De Decorrdal AL

Processtap Zure beitsontvetting Spoelen Spoelen Chromatering Spoelen Spoelen Spoelen (sproeikrans)

Aluminium plaatjes 1000 uur zoutsproeitest, foto Kluthe 320 is geschikt voor de behandeling van een aluminiumoppervlak van de legeringen van de 5000- en 6000-serie. Zelfs in geval van gegoten aluminium legeringen is de kwaliteit goed. Koperhoudende legeringen vertonen een aanzienlijk betere corrosiebescherming op ongelakte oppervlakken (zie tabel 4.) Het tweede systeem, Decorrdal ZN 320, is bedoeld voor toepassing op verzinkte oppervlakken. Daarmee kan worden gepassiveerd zowel op verzinkte op-

Product Decorrdal AL 20-16-1 Surfactant 511 Leidingwater Leidingwater Decorrdal AL 33-1 Leidingwater Leidingwater Demi-water

Processtap Zure beitsontvetting

Al (Si12 Cu0,05) 100 0

Al (Si12Cu1) 100 3

Spoelen Spoelen Spoelen Conversie Spoelen Spoelen ( sproeikrans)

Product Decorrdal AL 20/16-1 Surfactant 511 Leidingwater Leidingwater Demi-water Decorrdal AL 325 Demi-water Demi-water

pervlakken, als op elektrolytisch vervaardigde zinklagen. Decorrdal ZN 320 wordt al sinds 2012 met succes ingezet op de Duitse markt en heeft hiermee de chromaatpassivering vervangen. De gebruikers zijn zeer tevreden met de corrosiebescherming. Zelfs bij een chloridegehalte tot een niveau van 1000 mg/l worden goede resultaten bereikt (zie tabel 5.)

Kortom Door nieuwe ontwikkelingen kunnen we met een gerust hart zeggen dat chroom (VI) kan worden vervangen door chroom (III ) en door chroomvrije systemen op basis van zirkoon, titaan en polymeren. ●

Meer informatie www.kluthe.nl wkuipers@kluthe.nl

tabel 3 Duur SST 24 uur 168 uur tabel 4

Zonder behandeling 2,5% Decorrdal ZN 320 5,0% Decorrdal ZN 320 5,0% Decorrdal ZN 320 (1000 ppm chloride gehalte )

24 uur 90 0 0 0

168 uur afgebroken 2 0 2

tabel 5 Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 21

Elektrochemie en

THEMA MEET- EN REGELTECHNIEK

metallieke deklagen

VECO gaat voor zeer nauwkeurige productie Om gaatjes van een paar micrometer precies op de juiste plek te krijgen, in de juiste vorm, en die allemaal volautomatisch te controleren, heb je veel meet- en regelapparatuur nodig. Die treffen we dan ook in ruime mate aan bij VECO, waar zo’n 1.400 verschillende producten per jaar worden gemaakt, variërend van scheerfolies, industriële inkjet nozzle plates, filterbladen voor de filtratie van suikerkristallen uit de melasse en zeer fijnmazige zeefjes voor nebulizers. De trend naar kleiner en fijner kan niet gerealiseerd worden zonder automatische en volcontinue kwaliteitsmeting.

VECO is onderdeel van de SPGPrints Group in Boxmeer en valt onder de precision metal group. Het bedrijf heeft productievestigingen op verschillende plekken in de wereld, zoals in Engeland en India; in Amerika en Duitsland heeft VECO verkoopkantoren. De voornaamste oppervlaktebehandelingen die het bedrijf in Eerbeek uitvoert, zijn elektroformeren en het aanbrengen van plating lagen. In Engeland wordt chemisch geëtst en lasersnijden toegepast. Zo’n 95 procent van wat VECO maakt, wordt geëxporteerd. Allerlei grote OEM’s uit de wereld van industriële inkjetprinters, elektronische apparaten en medische apparatuur zijn afnemers van VECO’s producten. Bij de ontwikkeling daarvan wordt behoorlijk wat R&D-capaciteit ingeschakeld.

“We hebben het beredruk”, zegt Harrie Knol, hoofd R&D bij VECO. Samen met Wim Gravesteijn, manager productie engineering, vertelt hij over de diverse processen die voor de productie gebruikt worden en de meet- en regelapparatuur die daarbij komt kijken. “Vooral met de productie van nozzle plates voor de

22 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

inkjetindustrie en zeefjes voor de nebulizers voor medicijngebruik, zijn we nu erg druk.

Zo druk dat we clean rooms tekortkwamen.

Enkele jaren geleden hebben we het etsbedrijf Tecan gekocht in Engeland. We hebben al onze etsprocessen overgebracht naar Engeland en de ruimte die hier daardoor vrijkwam ingericht als clean rooms voor het maken van de nozzle plates en de zeefjes. Bij ons gaat het veelal om massaproductie van producten waarin veel kleine gaatjes van rond de 30 micrometer nodig zijn. Maar bij nebulizers gaat het om gaatjes van ongeveer vier micrometer.”

Additive manufacturing Het proces om tot die producten te komen, bestaat hoofdzakelijk uit het aanbrengen van een lichtgevoelige lak, die belicht en ontwikkeld wordt op een geleidende metaalplaat. Dan gaat dit in een galvanobad waarin de opgroei van nikkel tot stand wordt gebracht. VECO noemt dit een vorm van additive manufacturing. Harrie Knol: “Dit soort productieprocessen vindt plaats in clean rooms, klasse 1.000. Het gaat om 1.000 stofdeeltjes van een bepaalde grootte per cubic

feet (30x30x30 cm). Via een lithografisch proces maken wij een matrijs, zodat de matrijs geleidende en niet-geleidende stukken heeft. Op de geleidende stukken kun je nikkel neerslaan waarmee je producten kunt opbouwen. Het product, bijvoorbeeld een inkjet nozzle plate, wordt van de plaat afgehaald. In principe heb je een volledige vrijheid in het ontwerp. Je zou kunnen zeggen dat in dat proces alles mogelijk is.”

Voor de nauwkeurige productie gebruikt VECO veel meet- en regelapparatuur, maar ook de geëlektroformeerde producten zelf worden door de klanten van VECO regelmatig ingezet als essentieel onderdeel voor hun meetinstrumenten. Voorbeelden daarvan zijn contactors die gebruikt worden in de elektronica-industrie, codeerschijven en flow plaatjes voor onder meer de gasindustrie.

Enkele andere belangrijke productgroepen zijn: inkjet nozzle plates, nano-gestructureerde platen voor de offset-industrie en de securityindustrie (bankbiljetten en paspoorten), diverse

Veel aandacht wordt er besteed aan kwaliteitsbewaking.

filtertoepassingen, brandstofinjectie nozzles, scheerfolies en zeefjes voor medische nebulizers. Voor de suikerindustrie worden filterplaten gemaakt met gaatjes van 60 tot 70 micrometer om suikerkristallen te filtreren uit de melasse.

Al met al produceert VECO ongeveer 1.400 verschillende producten per jaar. Voor elk product dat in hoge aantallen wordt geproduceerd, is de productie in hoge mate geautomatiseerd.

En elk product is ‘slechts’ een niet onbelangrijk onderdeel van een eindproduct.

Miljoenen gaatjes Wim Gravesteijn: “We produceren uiterst effectief door een hoge mate van automatisering in combinatie met een groot formaat matrijs, die ook nog lang meegaat. In het algemeen willen wij heel nauwkeurig kunnen produceren en daarom willen we altijd nog betere apparatuur en nog betere stofcondities. Voor de productie van inkjets bijvoorbeeld, hebben we een beeldanalyse-apparaat dat in enkele minuten vele duizenden gaatjes van ongeveer 30 micrometer (plus of min 1) volledig doormeet. Deze apparatuur werkt 24/7 nagenoeg onbemand door.”

Bij het meten van de gaatjes wordt gekeken of ze aanwezig zijn, of ze rond zijn, of er een plat kantje aanzit, enzovoorts. Een robot pakt de plaatjes van 30 bij 30 centimeter en schuift die in het beeldanalyse-apparaat. Deze leest de ingelaserde code en weet dan precies waar de gaatjes zitten en wat de toleranties zijn. Alle gecontroleerde data worden opgeslagen en gaan mee naar de klant. Het mogelijke aantal gaatjes neemt steeds verder toe. De printkwaliteit verschuift naar 1.200 dpi waardoor er steeds meer gaatjes per vierkante centimeter gevraagd worden. De nozzle plates worden ingezet bij de productie van allerlei patronen op bijvoorbeeld laminaten, tegels en vloerdelen. Die worden contactloos met een inkjetprinter bedrukt. Een zeer grote variëteit aan patronen is mogelijk.

Nebulizers Meet- en regelapparatuur wordt steeds meer digitaal. Digitalisering wordt verder toegepast om de traceerbaarheid van producten te verzorgen.

Wim Gravesteijn: “Bij de inkjets bijvoorbeeld krijgt elk individueel product een heel fijne 2Dmatrix mee waarin het oorspronkelijke matrijs-

nummer staat, de datum van productie en de dimensies van het product. Met scanapparatuur is heel precies te zien hoe iets gemaakt is. Deze informatie is waardevol als er later problemen optreden die wellicht in de productie ontstaan zijn. Als je voor de automobielindustrie werkt, moet de traceerbaarheid op productniveau geregeld zijn.”

Een bijzonder product zijn de zeefjes voor nebulizers die worden gebruikt voor een spray-achtige medicijninname. Gravesteijn: “Het zeefje heeft gaatjes van drie tot vier micrometer en bestaat uit een legering van palladium en nikkel, opgebouwd via elektroformeren. Een nebulizerzeefje is een rondje van vijf mm, met in elk rondje duizend gaatjes. Door de gaatjes ontstaan bij verneveling van een medicijn druppeltjes, die zo klein zijn dat ze rechtstreeks in de bloedbaan van de patiënt worden opgenomen.

Het medicijn is bedoeld om longontsteking en infecties te bestrijden bij mensen die in de intensive care beademd worden. De druppelgrootte is zeer kritisch. In vergelijking met orale inname (tabletten) of injecties heb je maar tien tot vijftien procent van het medicijn

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 23

In schone ruimtes werken is heel belangrijk bij VECO.

nodig, met een navenante vermindering van de bijwerkingen.”

In een zogenoemd punchdometape-apparaat worden die zeefjes automatisch en met hoge snelheid geïnspecteerd en verpakt in een zeer gecontroleerde omgeving. Het project voor het op de markt brengen van de nebulizers is bijna afgerond. Vanaf 2009 is VECO hierbij al betrokken.

Nauwkeurig elektroformeren De elektroformeerbaden worden erg nauwkeurig gestuurd, vooral door de tijd en de stroomdichtheid goed in de gaten te houden (ampèreminuten). Met gelijkrichters wordt er op de micrometer nauwkeurig gestuurd. De gelijkrichters, pompen en dergelijke staan in een aangrenzende ruimte van de elektroformeerbaden.

Dit om het geluid van die apparaten voor de medewerkers zoveel mogelijk te beperken. Voor

de circulatie van de vloeistoffen heeft VECO een centraal vloeistofsysteem, uitgerust met filters en temperatuurregeling. Het systeem doseert de chemicaliën, pompt de vloeistoffen in de baden, vangt de overgestroomde vloeistof weer op in filterbakken met zeer nauwkeurige filters, waarna de gefilterde vloeistof weer naar de elektroformeerbaden wordt teruggevoerd.

Op diverse producten van VECO zit een chroomlaag om de slijtvastheid te vergroten. Gelet op het aankomende verbod op Chroom VI is VECO met de SPG Group al enkele jaren geleden gestart met het zoeken naar alternatieven. Er is binnen de SPG Group een speciale REACHmanager aangesteld. Harrie Knol: “Ik ben een groot deel van de R&D-capaciteit kwijt aan REACH. Ik denk dat als je op een goede manier met REACH omgaat, het je ook wat brengt. Voor ons denk ik aan een concurrentievoordeel op wereldschaal. Maar het kost ons nu wel enorm veel inspanning en geld. Wij doen onderzoek naar alternatieven, maar we nemen geen risico: we hebben ook autorisatie aangevraagd.”

Al met al kan gezegd worden dat de combinatie van nauwkeurig kunnen produceren en nauwkeurig kunnen meten voor VECO goed heeft uitgepakt. ●

Meer informatie Een vol vol codeerschijven, vastgehouden door een medewerker.

24 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

www.vecoprecision.com

algemeen

Innovaties en toegevoegde waarde oppervlaktetechniek centraal in week van de oppervlaktetechnologie Hét event op het gebied van oppervlaktetechnologie in de Benelux is de Week van de Oppervlaktetechnologie, WOT 2016. Centraal in deze week zijn de vakbeurs Surface en het Oppervlaktetechnologiecongres in de Brabanthallen van 4 tot en met 6 oktober in Den Bosch. Het doel van de week is om iedereen die iets van doen heeft met oppervlaktetechnologie te informeren over heden en toekomst van de oppervlaktetechnologie in Nederland.

Hierbij is er aandacht voor zowel de technologie, de mens als initiator, innovator en gebruiker van de technologie, als voor de invloed van wet- en regelgeving op de ontwikkeling van de technologie. Oppervlaktebehandeling is van essentieel belang voor menig product. De WOT 2016 richt zich op constructeurs, industrieel ontwerpers, architecten, technisch managers, vakmensen die regelmatig oppervlaktetechnieken toepassen (bijvoorbeeld in de automotive sector, bouw, infra, machinebouw en vliegtuigindustrie), inkopers, studenten van relevante opleidingen en uiteraard de oppervlaktebehandelende sector zelf.

Uiteenlopende activiteiten In de Brabanthal vindt de vakbeurs Surface plaats. Dit is één van de pijlers van de WOT 2016. Op de beurs is er speciale aandacht voor innovatie, worden workshops gegeven en zijn er exposities ingericht zoals Surface Solutions en Future Skins. In het Surface Lab kan men kwaliteit ervaren. Ook zullen er masterclasses worden georganiseerd voor studenten van het MBO en HBO over diverse oppervlaktebehandelingen. Uiteraard is er ook veel gelegenheid voor ontmoeten en informeren. In de naastgelegen drie zalen (Paradezaal, Carrouselbar en de Boschzaal) vindt parallel een seminarprogramma plaats waarbij contactmomenten worden gerealiseerd tussen bedrijven uit de oppervlaktebehandelende branche, gebruikers en toepassers van producten die voorzien zijn van een oppervlaktebehandeling, studenten, bevoegd gezag en kennisinstituten. In een groot aantal voordrachten en discussiemogelijkheden wordt een overzicht gegeven van de huidige stand van de

Een beeld van de Surface 2014 technologie en inzicht in de ontwikkelingen op het gebied van techniek en wet- en regelgeving.

Die ontwikkelingen zullen de toekomst van de branche in hoge mate bepalen. Er zal veel aandacht zijn voor maatschappelijke thema’s als energiebesparing, duurzaamheid, kwaliteit, ketenoptimalisatie, robotisering, maatschappelijk verantwoord ondernemen, veiligheid en recycling/hergebruik van materialen.

ION Borghardt Award De ION Borghardt Award (innovatieprijs) wordt op de openingsceremonie uitgereikt door een directielid van het Ministerie van Economische Zaken. De jury, onder leiding van dr. ir. Arjan Mol van de TU Delft, zal bepalen wie voor deze editie het meest innovatieve idee heeft ingediend. De Award zal worden gemaakt door beeldend kunstenaar Marcel Bastiaans. De tien beste inzendingen worden genomineerd en zullen op de Surface tentoongesteld worden.

De drie beste inzendingen ontvangen een plaquette. Voor de beste studenteninzending is

een geldprijs van 500 euro beschikbaar.

Op woensdag 5 oktober is er een netwerkavond waar stilgestaan wordt bij 60 jaar brancheorganisaties in de oppervlaktetechnologie en het 60-jarig jubileum van het vakblad Oppervlaktetechnieken.

In totaal hebben al twaalf brancheverenigingen en vele kennisinstituten en innovatieve bedrijven hun bijdrage toegezegd. Dit geldt ook voor vertegenwoordigers van het bevoegd gezag zoals ISZW, RVO Nederland, PV Nederland (Permanente Vertegenwoordiging van Nederland in Brussel), het Ministerie van EZ en enkele kwaliteitsorganisaties. In de komende maanden zal het programma verder ingevuld worden.

Dus hou voor de laatste informatie de website www.vereniging-ion.nl in de gaten. ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl www.surfacevakbeurs.nl stremmelaar@vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 25

Trots op het werk Levendige en donkere kleuren zijn steeds meer in trek bij eindgebruikers. Verffabrikanten bieden producten aan die met verfmachines en een bijbehorend softwareprogramma werden samengesteld. Die verven op maat zijn een mengsel van een base en één of meer universele pigmentconcentraten. Het bedrijf Guilmin ontwikkelt met het Belgische CoRI een universele geïntegreerde industrialiseerbare oplossing voor de productie en commercialisering van pigmentconcentraten (organische en anorganische pigmenten) voor het kleuren van vinyl- en acrylverven op waterbasis en “high solid” alkydeverven die aan de milieu- en markteisen voldoen. Deze nieuwe industriële oplossingen met versterkte eigenschappen van verffilms komen binnenkort op de markt.

26 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 27

Elektrochemie en

Tekst Armand van Wijck

metallieke deklagen

Bejubeld materiaal met ongekende eigenschappen: nieuw paradepaardje voor de oppervlaktetechniek?

De (on)mogelijkheden van grafeen Op papier lijkt grafeen een prachtig materiaal om mee te werken in de oppervlaktebehandelende industrie. Maar is het dat ook? En kan dat binnenkort al op grote schaal? Prof. Meike Stöhr, toponderzoekster naar grafeen aan de Rijksuniversiteit Groningen, werpt wat licht op de zaak.

Het is tweedimensionaal, transparant, heeft een gigantische elastische treksterkte en geleidt warmte en elektriciteit als geen ander materiaal.

De Nederlands-Britse natuurkundige Andre Geim en zijn collega Konstantin Novoselov ontdekten grafeen in 2004. In 2010 sleepten ze er de Nobelprijs voor de natuurkunde mee in de wacht. “Ze waren de eersten die erin slaagden om een laag grafeen te isoleren”, vertelt Meike Stöhr. “Dat was een enorme prestatie. Het toonde de wetenschap dat tweedimensionale materialen niet thermodynamisch onstabiel hoeven te zijn en dus ook het onderzoeken waard zijn.”

Meike Stohr

Sterker, grafeen – opgebouwd uit een enkele laag koolstofatomen – is voor een tweedimensionaal materiaal juist uitzonderlijk stabiel. Daarbij vormen de koolstofatomen een zeshoekige honingraatstructuur van krachtige koolstofbindingen, wat dit het sterkste materiaal maakt dat momenteel voorhanden is. Vanuit het perspectief als (zero-gap) halfgeleidermateriaal is het zo’n honderd keer sneller dan silicium.

Elektronen in grafeen gedragen zich als relativistische deeltjes zonder rustmassa, wat het erg interessant kan maken om er bijvoorbeeld

transistors mee te bouwen. Maar waar een transistor met een silicium-halfgeleider de stroom kan uitschakelen, blijft het in grafeen constant doorstromen, waardoor het materiaal in pure vorm niet geschikt is voor transistors.

“Momenteel werken we hard aan methodes om grafeen wel van een zogenaamde band-gap te voorzien, zoals silicium dat heeft, zodat de stroom ook uitgeschakeld kan worden”, aldus Stöhr. “Een manier om dat te doen, is door bepaalde moleculen op het grafeen te plaatsen, maar dat is nog niet zo gemakkelijk en we zijn

28 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

dit op dit moment verder aan het onderzoeken.”

De moeite waard is het wel, want zodra grafeen bruikbaar is voor elektronica, kunnen bijvoorbeeld computerchips nog kleiner en krachtiger worden en is er een goedkoop en makkelijk materiaal om mee te werken. Grafeen bestaat immers uit louter koolstofatomen.

Corrosiepreventie Veel interessanter op dit moment zijn volgens Stöhr de mogelijke toepassingen van grafeen als oppervlaktelaag. “Voor corrosiepreventie is een enkele laag grafeen al perfect. De elektrische eigenschappen doen er voor dit beschermingsdoel dan namelijk niet meer toe. Wat je dan overhoudt, is een enorm sterk, buigzaam, transparant en ultradun raster dat geen enkel zuurstof- of ander gasmolecuul doorlaat.”

Andere mogelijkheden die Stöhr voorziet, zijn grafeen als antifouling, als beschermende laag tegen slijtage en zelfs als smeermiddel. “Onlangs las ik nog een artikel waarin de auteurs grafeen onderzochten op smeereigenschappen op atoomniveau. Er is volgens mij nog geen marktrijp product voor, maar de potentie is er.”

Als transparante elektrode zou grafeen het volgens Stöhr ook goed kunnen doen. Het

Grafeen op Cu(111), gemaakt met behulp van scanning tunnelling microscopy (STM). Werkelijke grootte 10 x 10 nanometer. heeft maar één atoomlaag dikte en geleidt erg goed; een mooi alternatief dus voor de indiumtinoxide-lagen van PV-cellen. Ook hier wordt momenteel onderzoek naar gedaan. Als laatste noemt ze nog het verwerken van grafeen als composiet: “In plaats van moleculen toe te voegen aan je substraat voor het verkrijgen van de gewenste eigenschappen, voeg je dan moleculen toe aan het laagje grafeen. Zo behoud je het substraat, maar creëer je wel de materiaaleigenschappen aan het (grafeen) oppervlak ervan.”

Belemmerde groei Toch kleeft er voor de coatingindustrie nog een groot nadeel aan grafeen: het groeiproces.

Grafeen groeit prima op onder andere metalen substraten, maar niet in de ordegrootte van centimeters, laat staan meters. “Je kunt het niet laten groeien als mooie, grote schilfers. Hierdoor krijg je last van imperfecties: kleine gaatjes, waar gasmoleculen wel doorheen kunnen”, legt Stöhr uit. “Wanneer je grafeen laat groeien met een depositiemethode als CVD (chemical vapour deposition), dan heb je een hoop deeltjes die tegelijkertijd het oppervlak raken. Je krijgt dan overal als het ware verschillende zaadjes waaruit grafeen begint te groeien. Deze kleine

Grafeen op geoxideerd Cu(111), gemaakt met STM. Werkelijke grootte 3 x 3 nanometer.

Eigenschappen van grafeen • Specifiek oppervlak: 7,57 × 10−7 kg/m2 • E-modulus: 1.020 GPa • Treksterkte: 1,25 × 1011 Pa • Verzwakking door zichtbaar licht: 2,3% • Laagdikte: 3,35 × 10−10 m • Thermische geleidbaarheid: 5.000 W/(m·K) • Specifieke elektrische weerstand: 31 Ω·m

schilfers raken elkaar op een gegeven moment, maar vallen niet netjes in elkaar of zijn ten opzichte van elkaar gedraaid.”

Stöhr vertelt dat bedrijven als ASML en universiteiten momenteel veel onderzoek doen naar het groeiproces van grafeen, om zo grotere oppervlakten te kunnen creëren. Ook Tata Steel is volgens haar al bezig met het testen van grafeen als beschermlaag voor staal. Een veelbelovende methode is het optimaliseren van de druk tijdens het CVD-proces: “Het nauwkeurig afstemmen van de druk van het precursorgas, zodat je niet teveel van die grafeenzaadjes aan het oppervlak krijgt, maar wel nog steeds een stabiele groei realiseert”, aldus Stöhr. “En ik ben

Een artistieke impressie van grafeen, waarin duidelijk de honingraatstructuur te zien is.

ook nog een publicatie tegengekomen, waarin de onderzoekers beweerden grotere schilfers te produceren door bepaalde moleculen aan het grafeen toe te voegen.”

Natuurlijk is de vraag uiteindelijk aan welke criteria een product moet voldoen. Voor sommige doeleinden, zoals corrosiebescherming, volstaat wellicht een imperfecte grafeenlaag bestaande uit vele kleine schilfertjes. Stöhr: “Maar om uiteindelijk op grote schaal met grafeen te kunnen werken, is CVD wel één van de processen die je goed kunt opschalen. Of natuurlijk een roll-to-roll-proces. Onder andere Samsung is bij de ontwikkeling daarvan betrokken. Wanneer dat gaat werken met grafeen kun je er pas echt grote oppervlakten mee gaan coaten.” ●

Meer informatie - Meike Stöhr: www.rug.nl/staff/m.a.stohr - Over grafeen (betrouwbare uitleg op Wikipedia): https://en.wikipedia.org/wiki/ Graphene - Internationale publicatie-website over grafeen: www.graphene-info.com - Gebruik grafeen in roll-to-roll proces: www.graphene-info.com/tags/roll-roll

Een artistieke impressie van een enkele laag grafeen op een substraat.

Foto James Hedberg.

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 29

algemeen

Samenhang EEP, MJA3, Energieakkoord, Activiteitenbesluit en EED In 2012 stelde de Europese Commissie de richtlijn Europese Energie-Efficiency (EED) vast.

In de richtlijn is de Europese doelstelling opgenomen van een twintig procent lager Europees energieverbruik in 2020. De richtlijn bevat zowel verplichtingen voor lidstaten als voor bedrijven. In dit artikel schetsen we de samenhang tussen verschillende energiemaatregelen die van toepassing zijn op industriële bedrijven.

Een algemeen uitgangspunt is het stimuleren van energiebesparing door bedrijven. Voor sommige maatregelen is subsidie beschikbaar en in sommige gevallen is teruggave van betaalde energiebelasting mogelijk. De tijdelijke regeling implementatie artikelen 8 en 14 richtlijn energie-efficiëntie is in juli 2015 in werking getreden. Artikel 8 gaat over de uitvoering van energie-audits door grote ondernemingen. Artikel 14 betreft de kosten-batenanalyse bij nieuwbouw en renovatie van grotere stookinstallaties.

De regeling kunt u vinden op overheid.nl.

van uw bedrijf. Het EEP is een instrument voor het plannen van maatregelen en kan een belangrijk onderdeel vormen van uw duurzaamheids- en strategisch beleid. Elk bedrijf dat deelneemt aan een meerjarenafspraak energieefficiëntie (MJA3/MEE) moet - binnen negen maanden na ondertekening van, of toetreding tot deze meerjarenafspraak - een (concept) EEP opstellen. Het EEP moet vervolgens iedere vier jaar geactualiseerd worden.

Elk jaar, uiterlijk op 1 april, leveren deelnemers aan MJA3/MEE hun monitoringgegevens aan

Voor wie geldt artikel 8 van de EED? Heeft u een onderneming met meer dan 250 fte? Of heeft de onderneming een jaaromzet van € 50 miljoen of meer en een jaarlijks balanstotaal van meer dan € 43 miljoen? Dan is de energie-audit op u van toepassing. Voor veel grote ondernemingen geldt deze auditplicht echter niet, omdat zij al standaard een audit uitvoeren. Bijvoorbeeld de bedrijven die deelnemen aan de Meerjarenafspraak energie-efficiëntie 2001-2020 (MJA3) of de Meerjarenafspraak energie-efficiëntie ETS-ondernemingen (MEE).

Maar ook bedrijven met een internationaal erkend energie- of milieubeheerssysteem hoeven deze energie-audit niet uit te voeren.

De EEP Het energie-efficiëntieplan (EEP) geeft inzicht in de energetische situatie en de besparingsopties

30 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Energie hoogspanningsmast

bij RVO.nl. Op basis van de gerapporteerde resultaten ontvangen bedrijven al dan niet een zogenaamde voortgangsverklaring. Om in aanmerking te komen voor teruggave van betaalde energiebelasting bij een verbruik boven 10 miljoen kWh, moeten bedrijven zo’n voortgangsverklaring kunnen overleggen aan de Belastingdienst.

Actualiseren EEP-periode 2017-2020 Voor deelnemers aan het MEE-convenant geldt

dat hun energie-efficiëntieplan uiterlijk op 1 oktober 2016 geactualiseerd moet zijn voor de periode 2017-2020. Voor deelnemers aan het MJA3-convenant gelden twee indieningsdata: 1 oktober 2016 en 15 november 2016. De datum voor de oppervlaktebehandelende industrie is 15 november 2016.

Voor bedrijven die niet deelnemen aan de Europese CO2-emissiehandel (ETS) is het EEP ook belangrijk voor de invulling van het energieaspect in het kader van het Activiteitenbesluit of de milieuvergunning. Deze plannen worden beoordeeld door het bevoegd gezag. Op het moment dat u het EEP bij RVO.nl heeft ingediend, wordt u daarom geacht het voor u relevante bevoegd gezag hiervan op de hoogte te stellen. Echter, is uw bedrijf een ETS-inrichting, dan speelt het bevoegd gezag geen rol bij de totstandkoming van uw EEP.

Activiteitenbesluit Bepaalde bedrijven zijn verplicht om energiebesparende maatregelen te nemen. Dit geldt voor bedrijven met een verbruik van meer dan 50.000 kWh of meer dan 25.000 m3 aardgasequivalenten (Aeq). De energiebesparing levert ten opzichte van de investering al snel geld op.

In het Activiteitenbesluit, art. 2.15, staat dat ondernemers verplicht zijn alle maatregelen te nemen waarvan de terugverdientijd vijf jaar of korter is. In de gebouwde omgeving zijn veel maatregelen te nemen die een korte terugverdientijd hebben. De terugverdientijd is uiteraard afhankelijk van de energieprijs. Daarom zijn voor het verduidelijken van deze maatregelen erkende maatregelenlijsten opgesteld, om zo discussies te vermijden. Kan een bedrijf laten zien dat het voldoet aan de erkende maatregelenlijsten? Dan gaat het bevoegd gezag ervan uit dat de onderneming voldoet aan het Activiteitenbesluit.

Er zijn op dit moment erkende maatregelenlijsten beschikbaar voor de sectoren kantoorgebouwen, overheden en defensie, voor gezondheids- en welzijnszorginstellingen, onderwijsinstellingen, metalelektro en mkbmetaal, autoschadeherstelbedrijven, rubber- en kunststofindustrie en commerciële datacenters.

Voor een aantal andere sectoren zijn erkende maatregelenlijsten in ontwikkeling. Voor de oppervlaktebehandelende industrie wordt mogelijk in 2016 een start gemaakt.

De inzet van duurzame energie is ook een middel om de energie-efficiency te verhogen.

Energielabel In de erkende maatregelenlijsten wordt verwezen naar het Energielabel. Van kantoren met een Energielabel C wordt verwacht dat zij voldoen aan de gebouwgebonden maatregelen voor de verwarmingsinstallatie, isolatie van de buitenmuur, vaste verlichting en ventilatie-installatie.

InfoMil is het kenniscentrum voor het bevoegd gezag inzake onder andere energiebesparing in bedrijven. De toezichthoudende taken worden veelal uitgevoerd door een Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) of Omgevingsdienst.

Dit verschilt per regio. Het bevoegd gezag kan zijn eigen handhavingsstrategie bepalen. Vaak begint het bevoegd gezag ermee in gesprek te gaan met een bedrijf, om het bedrijf te stimuleren maatregelen te nemen. Als stok achter de deur kan een handhavingstraject worden ingezet, waarbij uiteindelijk maatregelen ook kunnen worden afgedwongen.

Energieakkoord In het Energieakkoord zijn afspraken gemaakt voor de intensivering van het toezicht en de handhaving op de energieaspecten in het Activiteitenbesluit. De VNG stimuleert gemeenten om meer uit energiebesparing bij bedrijven te halen. Om als bedrijf snel en eenvoudig te kunnen laten zien dat er wordt voldaan aan deze wetgeving, wordt momenteel het instrument

Energie Prestatie Keuring ontwikkeld.

Het Expertisecentrum Energiebesparing helpt brancheorganisaties, bedrijven en het bevoegd gezag bij kennisoverdracht rondom het uitvoeren van energiebesparingsmaatregelen.

MJA en het Activiteitenbesluit Ook MJA-deelnemers moeten voldoen aan het Activiteitenbesluit, maar voor de energiebepalingen in art. 2.15 is in het MJA-convenant afgesproken dat bedrijven via hun deelname aan MJA3 aan deze eisen voldoen. Ieder jaar leggen ze verantwoording af via de monitoring rondom het energieverbruik en de genomen maatregelen, en elke vier jaar maken zij een energie-efficiëntieplan (EEP), dat wordt getoetst door RVO.nl en van een advies wordt voorzien voor het bevoegd gezag. Bij de toetsing worden tevens de wettelijke bepalingen conform het Activiteitenbesluit meegewogen. Daarnaast zijn bedrijven verplicht een Energiezorgsysteem toe te passen. ●

Meer informatie www.rvo.nl www.infomil.nl www.energieakkoordser.nl www.vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 31

algemeen

Materials 2016: Benelux-trefpunt op materiaalgebied Op 20 en 21 april is Materials 2016 hét trefpunt van de Benelux op materiaalgebied. De doelgroep omvat professionals die betrokken zijn bij de keuze van materialen en het ontwerpen, toepassen en (na)bewerken van materialen en producten. Materials 2016 presenteert herkenbare praktijkproblemen en materiaaltoepassingen en wil een brug slaan naar de wereld van innovatie en onderzoek. Voor diepgang zorgen het congres met diverse (keynote-)lezingen over materiaaltrends en toepassingsverhalen. Tevens is er een apart “Smart Coatings” congres.

Materials 2016 is meer dan alleen een beurs over (nieuwe) materialen en materiaaleigenschappen. Ook de laatste ontwikkelingen in materiaaltechnologie komen aan bod. Op de beursvloer zijn veel voorbeelden van nieuwe technieken te vinden, zoals ‘smart’ coatings, analysetechnieken, verbindingstechnieken en simulatiesoftware. Onderwerpen zijn onder meer (nieuwe) materialen, coatings, analyseren, testen, meten, verbinden, omvormen, warmtebehandelingen, schade-onderzoek en specialistische materiaalbewerkingen.

Deze technieken bieden aansprekende oplossingen voor gewenste functionaliteiten. Verder is er veel aandacht voor oplossingen van allerlei ‘materiaaluitdagingen’, zoals corrosie, hechting,

temperatuurbestendigheid, lichtgewicht constructies, hergebruik, recyclebaarheid, slijtvastheid, wrijvingsweerstand, UV-bestendigheid en vervormbaarheid.

Breed overzicht Er zijn honderd exposanten uit binnen- en buitenland. Ook is er een Smart Coating Paviljoen, een eigen congres en de MATERIA tentoonstelling Materializing Design. Succesvolle productontwikkeling begint met relevante kennis van materialen en materiaaltechnologieën. Beursbezoekers krijgen een breed overzicht van wat er allemaal mogelijk is, om hen in staat te stellen de juiste keuzes te maken. Daarom krijgen naast nieuwe ontwikkelingen ook bestaande oplos-

singen een podium. Zo kan de beurs een brug slaan tussen de state-of-the-art van de huidige praktijk en de innovaties die er vanuit het wetenschappelijk onderzoek zitten aan te komen.

Een belangrijke meerwaarde is dat Materials een breed scala aan toepassingsgebieden bestrijkt.

Bezoekers kunnen leren van toepassingen die buiten hun alledaagse blikveld liggen en zich daardoor laten inspireren.

Uitgebreid congresprogramma

Het gratis congres- en lezingenprogramma telt ruim veertig bijdragen van onafhankelijke experts en exposanten. De keynote-lezingen, vanuit zowel de industrie als de wetenschap, zijn zorgvuldig geselecteerd door een onafhankelijke programmacommissie. Centraal in deze lezingen staan de materiaaluitdagingen en -ontwikkelingen binnen vier toepassingsgebieden: automotive, energy/solar, maritiem/offshore en machinebouw. Verder verzorgen exposanten en experts boeiende lezingen over onderwerpen als corrosie, meta-materialen, aluminium, composieten en design. Op de tweede beursdag vindt een congres plaats over “Smart Coatings”.

In alle lezingen wordt diepgaand een bepaald onderwerp behandeld.

Materials 2016 is gratis toegankelijk. ●

Meer informatie www.materials.nl

32 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

ion

Kennis duurzaam verankeren voorkomt kwaliteitsproblemen Vereniging ION richt zich op constante verbetering in de branche en positioneert zich als een breed kennisplatform voor alle oppervlaktetechnieken. Die kennis wil ION maar al te graag delen, zowel om een constante instroom van nieuwe gekwalificeerde medewerkers te bewerkstelligen, maar ook om te voorkomen dat opdrachten in de praktijk verkeerd worden begrepen of dat kansen worden gemist om het werk effectiever en efficiënter te doen.

Daarom verzorgt ION cursussen voor mensen die al in de branche werken. Maar men wil ook cursussen verzorgen voor het praktijkonderwijs en voor opdrachtgevers en toeleveranciers. De eerste stappen naar verbreding van de beschikbare cursussen zijn gezet.

Het vak oppervlaktetechnieken wordt niet meer in het reguliere dagonderwijs gegeven. Ook op praktijkscholen VMBO en MBO komt het vak er maar bekaaid vanaf. Maar Vereniging ION vindt het heel belangrijk dat er een gekwalificeerde instroom is van nieuwe medewerkers die feeling hebben met het vak. Men zoekt naar manieren om de vakmensen van morgen op te leiden. Maar ook wil men dat opdrachtgevers en toeleveranciers voldoende kennis over het vak hebben, zodat in de gesprekken met de applicateurs de juiste onderwerpen behandeld worden. Daarom maakt ION veel werk van goede praktijkgerichte cursussen die enerzijds een plek moeten vinden in het reguliere dagonderwijs en anderzijds bedoeld zijn voor opdrachtgevers en toeleveranciers.

Als eerste stap heeft ION contact gelegd met de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB). Ook is er aansluiting gezocht bij het project ‘Boris brengt je bij ‘n baan’.

Dit project is bedoeld om leerlingen in het praktijkonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs te begeleiden op weg naar een baan. Deze begeleiding gaat via hun onderwijsinstelling.

ION en SBB willen een leertraject aanbieden waarmee leerlingen branchekwalificaties kunnen verwerven. De twee organisaties onderzoeken hoe zo’n leertraject goed in praktijk gebracht kan worden. Een leertraject bestaat

Eerste pilotproject Er is de afgelopen jaren hard gewerkt om alle ION-cursussen te actualiseren. Al het cursusmateriaal wil ION nu ter beschikking stellen aan het reguliere dagonderwijs. Onderzocht wordt hoe het cursusmateriaal daarin een plek kan krijgen.

ION daagt scholen en onderwijsinstellingen uit om contact op te nemen voor de inpassing van de ION-cursussen. Als het nodig is dat cursussen daartoe aangepast moeten worden, zal dat worden gedaan.

uit een werkstage bij een leerbedrijf waarbij één dag per week lessen worden gevolgd op de praktijkschool. Er is momenteel een eerste pilotproject gedefinieerd dat voorziet in een leertraject op twee praktijkscholen in de regio Zaandam. Die scholen verzorgen allerlei technische cursussen.

Misverstanden en onnodige kosten Daarnaast wil ION cursussen verzorgen voor opdrachtgevers, toeleveranciers en ieder die meer wil weten van oppervlaktetechnieken.

Deze cursussen zijn erop gericht dat applicateur en opdrachtgever elkaar beter begrijpen. Om misverstanden en onnodige kosten te voorkomen, is het gewenst dat opdrachtgevers zich verdiepen in het werk van industriële oppervlaktetechnieken. ION wil in die kennislacune voorzien, onder meer door cursussen, masterclasses, workshops en thema(mid)dagen te organiseren. Onderzocht wordt hoe de cursussen aan opdrachtgevers en toeleveranciers kunnen worden gegeven. ●

Meer informatie Jongeren in het praktijkonderwijs.

Foto Joost van den Broek/ Hollandse Hoogte

www.vereniging-ion.nl www.borisbaan.nl schreuder@vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 33

tekst Noël Ruijters

algemeen

De toekomst van oppervlaktebehandeling Op 12 april praten we niet alleen over de huidige technologische en markgerichte uitdagingen voor de branche oppervlaktebehandeling, maar natuurlijk ook over die in de toekomst. Tijd dus om eens wat meer stil te staan bij de toekomst van de oppervlaktebehandeling. Dit doen we aan de hand van vier sleutelbegrippen: prijs, kwaliteit, flexibiliteit en innovatie. Na een korte theoriebeschrijving kijken we hoe de praktijk eruitziet.

De ontwikkeling van industriële bedrijven verloopt in een aantal achtereenvolgende stadia. In chronologische volgorde zijn dat prijs, kwaliteit, flexibiliteit en innovatie. Deze serie begrippen werd voor het eerst gepresenteerd door professor Ted Kumpe, voormalig hoofd van Philips Corporate Efficiency en Organisatie en hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg. De essentie is dat het niet of het één of het ander is, maar dat er steeds een markteis bijkomt.

De theorie: vier markteisen Bedrijven concurreren eerst op prijs. Dat doen ze door te streven naar interne efficiency. Als er meer concurrentie komt en de marges minimaal zijn geworden, zal behalve de prijs vervolgens kwaliteit een nieuwe, bijkomende eis worden.

Dat is de volgende fase in de ontwikkeling van een onderneming. Kwaliteit kun je op een aantal manieren benaderen. Gangbare definities zijn: ‘het voldoen aan klantwensen’, ‘het voldoen aan (product)specificaties’ en ‘zaken in één keer goed doen’. Met name dat laatste is voor het management interessant. Door zaken in één keer goed te doen, zorg je er niet alleen voor dat je het product maakt zoals het bedoeld was, maar bespaar je ook op de uitgaven doordat je minder klachten hebt, minder herstelkosten, minder vergaderingen, minder transportkosten, enzovoorts. Kortom, je bent in staat om tegelijkertijd een beter product te maken tegen een lagere prijs. Dat was de belangrijkste drijfveer achter de opkomst van kwaliteitsmanagement in de jaren tachtig en negentig.

De volgende eis is flexibiliteit. Flexibiliteit betekent ‘snel kunnen inspelen op veranderende marktomstandigheden’. Die veranderende marktomstandigheden kunnen het resultaat zijn van veranderende klantwensen, maar ook

34 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

van veranderingen in de techniek of van wetgeving. Dat betekent dat het tempo omhoog moet. Maar je kunt alleen maar sneller gaan werken als de kwaliteit van de processen heel goed is; kwaliteit komt dus vóór flexibiliteit.

Innovatie betekent dat je als onderneming gaat vernieuwen. Vernieuwen in je productaanbod, maar ook vernieuwen in de manier waarop je samenwerkt met klanten, collega’s en leveranciers: andere dienstverbanden, parttimers, flexcontracten en diverse leveranciers en dienstverleners die in een open structuur meewerken aan het verbeteren van de organisatie.

De praktijk Wat zien we aan de hand van deze sleutelbegrippen in de praktijk? De metaalbranche, en ook de oppervlaktebehandeling, is een branche met een lange historie, waar de marges vaak dun zijn. Tenzij je in een nichemarkt zit met goed betalende klanten of een speciaal

procedé hebt, zul je altijd moeten concurreren met partijen die het voor minder doen. Wil je daarboven uitstijgen, dan zul je meer kwaliteit moeten leveren. Dat begint bij het nauwkeurig vastleggen van afspraken met je klant. In de productie betekent dat een grote nadruk op orde en netheid en het strak beheersen van je procesparameters. Het vereist vaste procedures bij afwijkingen ten opzichte van de toleranties; operators die zelf verantwoordelijk zijn, en niet afhankelijk van de keuring door de afdeling Kwaliteit. Het vraagt om automatische doseerinstallaties of procesbeheersing via SPC (Statistical Process Control).

Iedereen moet weten wat we met kwaliteit bedoelen en iedereen moet kunnen zien hoe we presteren, gelet op onze doelstellingen.

Ingangskeuring vervalt, en eindcontrole wordt steeds meer een kwestie van procesbeheersing.

Door minder verstoringen in het proces verbetert ook de logistiek. Planning en uitvoering

Virtual reality doet zijn intrede bij opleiding voor spuiten.

Robotisering als vorm van innovatie van het proces.

gaan steeds beter op elkaar passen en daarmee verbetert de voorspelbaarheid. Het betekent ook dat we, naast de uren in de uitvoering, zo nu en dan samenzitten om na te gaan waar we kunnen verbeteren. Klanten en leveranciers denken mee over hoe we kosten kunnen besparen in de totale bedrijfskolom. Japanners noemen dat ‘het uitwringen van de handdoek’.

Maar het is anno 2016 niet alleen belangrijk om goedkoop en goed te zijn, we moeten ook nog snel kunnen werken: flexibel zijn. Snel kunnen inspelen op veranderende marktomstandigheden. De branche oppervlaktebehandeling was altijd al gewend aan korte levertijden, maar het tempo zal nog verder omhoog moeten.

24-uurs service zal de standaard worden. Pieken en dalen in de vraag moeten niet worden opgevangen door te improviseren, maar door een strakke organisatie die snel kan op- en afschakelen. Medewerkers die multi-inzetbaar zijn, uitzendkrachten die probleemloos zijn in te passen, op- en afschalen naar meer ploegen, uitbesteden aan betrouwbare concullega’s; we zullen dit allemaal goed voor elkaar moeten hebben. Bezettingsgraden moeten omhoog en de verhouding realisatie versus norm moet beter. Ook moet er bijvoorbeeld gekeken worden naar alternatieve vormen van op- en afrekken: moet alles met schroeven worden vastgezet of kan het ook anders? Zitten er verborgen mogelijkheden als we anders plan-

nen? We moeten samen met de klant aan tafel gaan zitten om te zien of we de wederzijdse planningen beter op elkaar kunnen afstemmen.

Kan hij producten later leveren en eerder weer ophalen? Daarmee reduceren we onze voorraad, en voorraad hebben we liever niet. Blijf daarbij bedenken: je kunt alleen maar snel zijn als de kwaliteit van het proces goed is; goed komt vóór snel. Ten slotte innovatie. We zitten in een tijd van vernieuwing op diverse vlakken.

De aandacht voor milieu en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wordt steeds groter. Onze branche zorgt voor een langere levensduur van de producten van onze klanten; daar liggen grote mogelijkheden. Laten we strengere regelgeving (Chroom VI) daarom niet zien als bedreiging, maar als een kans om onszelf beter te maken, de maatschappij beter te maken en onze marges te verhogen. De techniek verandert continu, zowel van wat we maken als van de manier waarop we het maken.

En waar de eisen hoger worden, worden ook de marges beter.

Op de Dag van de Oppervlaktetechnologie, eind vorig jaar, zagen we een groot aantal voorbeelden van technologische vernieuwing: zelfherstellende lakken, de toepassing van grafeen, solar-toepassingen, enzovoorts. Kennis kunnen we zelf ontwikkelen, maar het is vaak gemakkelijker en sneller als we samenwerking zoeken met kennisinstellingen: universiteiten,

Noël Ruijters: “Er zijn volop kansen.” ingenieurs- en adviesbureaus die onze kennis vergroten en onze processen en producten verbeteren. En er zijn volop kansen. Begin december bijvoorbeeld, sloot minister Henk Kamp een verbond met Akzo Nobel, Shell en BASF en de universiteiten van Utrecht, Eindhoven en Groningen om honderd miljoen euro te investeren in onder meer zelfherstellende lakken en lak die energie kan opwekken zoals een zonnepaneel.

Uitdagingen te over. Laten we er samen hard aan werken om zowel goedkoop als goed, snel en vernieuwend te zijn! ●

Meer informatie www.baton.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 35

THEMA MEET- & REGELTECHNIEK

algemeen

Meten is weten, gissen is missen Hoe betrouwbaar zijn meetapparaten? Om deze vraag te beantwoorden, zijn in Duitsland vier studiefilmpjes uitgebracht waarin wordt uitgelegd hoe men de verkregen meetgegevens moet interpreteren. De filmpjes zijn gemaakt door EGL e.V, DFO en de redactie van Besser lackieren.* Zij bekijken kritisch hoe metingen in de praktijk worden uitgevoerd. Metingen op het gebied van laagdikte, hechting, glansgraad en viscositeit zijn op verschillende manieren te interpreteren.

Bijvoorbeeld op welke plaatsen en hoe vaak een laagdikte gemeten wordt, welke tape wordt er gebruikt en hoe stevig wordt die aangedrukt bij de hechtingsproef?

Zo blijkt dat vele metingen al gedurende decennia domweg niet goed worden gedaan en men moet zich afvragen of de hierboven genoemde metingen in de huidige vorm nog wel zinvol zijn. Het meten van de viscositeit met een uitloopbeker (bij ons bekend als de DIN-cup 4) krijgt in het Duitse artikel zeer forse kritiek, omdat die zeer onbetrouwbaar en onnauwkeurig is. De uitloopbeker volgens DIN 53211 kan volgens de onderzoekers rechtstreeks het museum in. De uitloopbeker volgens ISO 2431 kan door zijn langere uitloopmond en de keuze van verschillende diameters nog op enige clementie rekenen, alhoewel de nauwkeurigheid van metingen onder de dertig seconden sterk afneemt.

Door de toename van verschillende types bindmiddelen met verharder en soorten verdunningsmiddelen is de zwaartekrachtmeting van de uitloopbeker sterk afhankelijk van de glijweerstand van de beker en de moleculaire structuur van de vloeistoffen. Dan hebben we het alleen nog over bindmiddelen die verdund worden met vluchtige organische stoffen (VOS).

De waterverdunbare lakken hebben een duidelijke structuurviscositeit en thixotropie. Twee reologische eigenschappen die de meting sterk beïnvloeden wat betreft tijd en glijweerstand.

Omdat water veel trager verdampt dan VOS is het toch wel belangrijk om de vloeibaarheid vast te stellen. Dit om een goede vloeiing van de laklaag te krijgen en zakkers te vermijden.

Om menselijke meetfouten te vermijden, is het beter om bij deze lakken de viscositeit te meten met een rotatie-meter. Reologisch gedrag,

36 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Commentaar van Gerard Rutjes, docent metaalconserveren voor de Vereniging ION. “De uitspraak Meten is weten, gissen is missen is nog steeds actueel. Alle parameters moeten goed zijn om een opdracht naar de wensen van de opdrachtgever uit te voeren. Metingen om dauwpunt, viscositeit, laagdikte, hechting, pH-waarde, straalruwheid enzovoorts vast te stellen, worden dagelijks op de werkvloer uitgevoerd. Maar de waarde van de metingen moet boven iedere twijfel verheven zijn.”

Hij vervolgt: “Als docent kom ik regelmatig in contact met metaalconserveerders. Zij werken meestal onder niet-geconditioneerde omstandigheden. Het bepalen van laagdikte en dauwpunt zijn van cruciaal belang. Gelukkig zie ik elk jaar het aantal gebruikers van een natte laagdiktekam en dauwpuntmeter stijgen. Lag de dauwpuntmeter eerst nog achterin de auto van de uitvoerder (vaak ook nog met een lege batterij), kom ik het nu steeds vaker tegen op de werkvloer. Veel bedrijven hebben ook het dagrapport aangepast aan de gegevensvolgorde van het meetapparaat. Dat wordt dus steeds beter. Meten blijft belangrijk, maar we moeten in dit digitale tijdperk verschillende interpretaties van metingen uitsluiten.” ●

Meer informatie Dauwpuntmeter (foto Elcometer). structuurviscositeit en thixotropie kunnen in de meting worden opgenomen evenals het vloeigedrag.

Besser lackieren Nr.21 18.12.2015. *EGL; Europäische Gesellschaft für Lackiertechnik.

DFO; Deutche Forsungschungsgesellschaft für Oberflächenbehandlung.

www.helmutfischer.nl

ElectroPass III Electrolytisch Passiveren

Een doorbraak in decoratief drie-waardig chroom plating MacDermid Enthone ElectroPass IIITM is een passiveer systeem voor driewaardig chroom plating. Het geeft een sterke verbetering van de corrosie-eigenschappen van stalen onderdelen die voorzien zijn van een nikkel en chroomlaag vanuit een TriMac III, Envirochrome of MaCrome drie-waardig chroomproces. ElectroPass III geeft corrosiewaarden op dun vernikkelde onderdelen die vergelijkbaar of zelfs beter zijn, dan zeswaardig chroom passiveringen

Voordelig, snel en niet destructief FISCHERSCOPE® X-RAY XAN® 310 / 315 Compacte en robuuste instapmodellen voor snelle en eenvoudige laagdiktemeting en materiaalanalyse

Wilt U meer weten? Contact: benelux@macdermid.com Ontdek hoe uw onderdelen kunnen voldoen aan automobiel, sanitair, meubelindustrie of uw lokale normen, zonder gebruik te maken van zeswaardig chroom.

KENMERKEN

• Sterke verbetering van de corrosiebestendigheid van stalen onderdelen die voorzien zijn van een nikkel, en driewaardig chroom bedekking

• Oplossing is vrij van zeswaardig chroom • Past in de meeste nikkel-chroom plating machines • Geschikt voor alle MacDermid decoratieve drie-waardig chroombaden

• Kosten efficiënt röntgenfluorescentie toestel voor het meten en analyseren van o.a. galvanisch aangebrachte lagen • Niet destructieve legeringsanalyse van metalen

• Simpel, robuust, precies en degelijk • Zeer goede herhaalbaarheid • Snelle, eenvoudige bediening en minimale kalibratie inspanning door excellente lange termijn stabiliteit

• Ruimtebesparend, compact ontwerp Neem gerust contact op. Wij helpen u graag met uw meetopgaven.

HELMUT FISCHER Meettechniek B.V.

+31 (0)40 2482255

info@helmutfischer.nl

For more information, please contact us at: MacDermid Enthone B.V. Koenendelseweg 29, 5222 BG's-Hertogenbosch Netherlands Tel: 31 73 6280 111 © 2016 MacDermid Enthone. All rights reserved.

Material Analysis

Microhardness

Material Testing

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties.

Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

www.hollandmineraal.nl

Coating Thickness

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 37

algemeen

Meer omzet door circulaire economie In krap twee jaar is het begrip circulaire economie geïntroduceerd in de industriële wereld. Dat wil zeggen: er wordt veel over gepraat, maar het aantal praktijkvoorbeelden is momenteel nog beperkt. Toch ziet het ernaar uit dat we die kant op moeten om te voorkomen dat de grondstoffen op zijn en de aarde (nog meer) vervuild raakt. Maar wat is circulaire economie precies en wat kunnen applicateurs daarmee? Iemand die daarop een antwoord weet, is Michel Schuurman, senior programmamanager Circulaire Economie van MVO Nederland.

38 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

afbeelding Milgro

MVO Nederland is een kennis- en netwerkinstelling van meer dan 70 aangesloten brancheorganisaties en ruim 2100 partners. Michel Schuurman geeft regelmatig presentaties over circulaire economie, zo ook op de Nieuwjaarsborrel van ION op 20 januari. Hoe is dat zo gekomen?

“Vanuit de Metaalunie en MVO Nederland was een Community of Practise opgericht om het begrip circulaire economie handen en voeten te geven. Toen ik daarover een lezing gaf, bleek ook de voorzitter van ION in de zaal te zitten en toen is het idee voor die presentatie ontstaan.

Vanuit MVO Nederland zien we in het algemeen nog weinig urgentiebesef van de oprakende grondstoffen en vervuilde aarde. Grote bedrijven gaan hier wel eerder mee aan de slag dan kleine bedrijven en kijken ook verder vooruit: vijf jaar of verder. De meeste MKB-ondernemers hebben een tijdshorizon van maximaal twee tot drie jaar.”

Het gebrek aan urgentiebesef ziet Schuurman wel als een probleem. Als lichtpuntje ziet hij dat schaarste aan grondstoffen naar verwachting zal leiden tot innovatie. We moeten daarbij overigens niet denken aan technologische innovatie, want die innovatie verklaart slechts 25 procent van het innovatiesucces. Maar liefst 75 procent van het innovatiesucces ontstaat door sociale innovatie. Dan moet je denken aan managementkennis, onderwijs en ervaring, organisatie, management, arbeid en samenwerking en verwerven, integreren en toepassen van nieuwe kennis. Schuurman wil graag wijzen op het grote belang van ketensamenwerking.

Anders denken “Ketensamenwerking is dè hefboom voor het realiseren van de circulaire economie. Want juist daar liggen kansen voor besparing of voor het overstappen op andere materialen en verdienmodellen. Door buiten de normale kaders te denken, ontdek je mogelijkheden om verspilling tegen te gaan. Dat geldt ook voor bedrijven in de oppervlaktetechnieken die ervan uitgaan dat ze weinig grip hebben op het materiaal door de keten heen. Maar door in gesprek te gaan met leveranciers, klanten en met de eindklanten kun je het optimale bewerkstelligen gelet op de circulaire economie.

Je zou kunnen vragen of je met hen kan praten over efficiënter (ver)werken. Of beginnen door een andere vraag te stellen aan de klant vanuit de gedachte om verspilling in de keten tegen te gaan. Je kunt het best beginnen op het punt

waarop je invloed kunt uitoefenen. Het is beter om zelf de eerste stap te zetten, waardoor je speelruimte groter is. Een brancheorganisatie kan hierbij ook een rol vervullen, bijvoorbeeld als netwerkspeler en door proactief passende kennis op te zoeken en beschikbaar te stellen.”

Hij wijst nog maar eens op de voordelen van een circulaire economie: meer grip op grondstoffen en hun toepassing, tegengaan van verspilling, een aantrekkelijke werkgever zijn, een betere omzet en meer ketensamenwerking.

“Het begint gewoon met de vraag: welke positieve keuze maak ik op een terrein die ik kan beïnvloeden?” ●

Meer informatie www.mvonederland.nl www.circulairondernemen.nl m.schuurman@mvonederland.nl

Mijn mening De rubriek Mijn Mening is bedoeld voor lezers die willen reageren op gepubliceerde artikelen of op actuele ontwikkelingen in de branche om daarmee bij te dragen aan vakinhoudelijke verdieping. Wilt u ook reageren? Mail de redactie via Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Alternatieven onderzoek hardchroom In 2016 bracht ZVO (Zentralverband Oberflächentechnik) een onderzoek naar buiten over mogelijke alternatieven voor hardchroom. Naar mijn mening is dat onderzoek onvolledig.

Zo kan op het gebied van anti-kleefeigenschappen worden opgemerkt dat deze worden bepaald door een aantal factoren betreffende de oppervlaktegesteldheid. Van belang daarbij zijn onder meer de oppervlaktestructuur, ruwheid en de oppervlakte-energie/-spanning.

Omdat deze karakteristieken buiten beschouwing worden gelaten, is het te kort door de bocht om een coating als hardchroom inzake lossingsverbetering aan te wijzen als de Haarlemmerolie.

Door het aanbrengen van een specifieke structuur alleen al (door middel van laser bijvoorbeeld), kan het oppervlak van een onderdeel qua afstotende eigenschappen reeds positief beïnvloed worden (denk aan het lotuseffect).

Bij de bepaling van mogelijke alternatieven van hardchroom moet voor de volledigheid ook een behandeling als tefloniseren (al dan niet in combinatie met nikkel) zeker genoemd worden. Deze behandeling levert namelijk zoals bekend (als het gaat om adhesieve werking) één van de beste resultaten doordat oppervlakte-energie hier maximaal gereduceerd wordt (het Tefal-effect).

Een PVD-coating zoals Balinit Dylyn Pro nadert de lossingseigenschappen van Teflon zeer dicht zonder dat de gevoeligheid voor slijtage en beschadiging ontstaat, zoals dat bekend is van het (zachte) Teflon.

En als het gaat om wrijving, dan blinken vooral de op koolstof gebaseerde PVD en PA(CVD)-coatings uit ten opzicht van ongeveer alle metallisch blanke oppervlakken! Zie voor voorbeelden uit deze Diamond Like Carbon- groep (DLC) het VDI 2840-normblad.

De hoeveelheid wrijving is afhankelijk van meerdere parameters, zoals ruwheid, hoge drukbelasting, aan-/afwezigheid van smering, relatieve vochtigheid enzovoort. Gelet op deze oorzaken kan gesteld worden dat een keramische DLC-coating altijd fors beter presteert dan het metallische hardchroom. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het tegengaan van koudlas en/of vreten door het aanbrengen van deze nietmetallische barrières!

Praktisch alle materialen hebben magnetische eigenschappen. De krachten die bij paramagnetisch gedrag optreden, zijn echter veel kleiner en bij dit gedrag vertoont het materiaal geen eigen spontaan magnetisch veld. Grofweg kan men ze dus als niet-magnetisch beschouwen. Paramagnetische stoffen kunnen ook wel beschouwd worden als “zwakke ferromagneten”.

Op basis hiervan kunnen we stellen dat keramische PVD/CVD-coatings zelf hooguit paramagnetische eigenschappen hebben en de magnetische eigenschappen van het onderliggende materiaal zeker niet zullen beïnvloeden.

Over de vraag of PVD/CVD-coatings geschikt zijn voor grote delen en/ of massaproductie kunnen we ook duidelijk zijn. Tegenwoordig zijn er vacuümkamers die stukken kunnen herbergen tot bijna twee meter doorsnede of een lengte van bijna vier meter. De Oerlikon Balzers RS 90 is bijvoorbeeld een machine die gekenmerkt wordt door een hoge output en flexibele inzetbaarheid in bijvoorbeeld high-volume automotive onderdelen. Afhankelijk van de afmetingen van de desbetreffende stukken, is het vaak mogelijk om duizenden stukken per batch te coaten (met een maximum van 1500 kg) en dat vaak drie tot vijf keer per dag!

Ook het produceren van coatings met machines die opgenomen zijn in een productielijn zal de komende jaren sterk toenemen.

Als het gaat om het milieuvriendelijk produceren en de (on)schadelijkheid van grondstoffen, zijn bijna alle Balinit-coatings FDA-gecertificeerd (Food and Drug Administration). De overige certificaten zijn te raadplegen via www.oerlikon.com/balzers/com/en/service-area/downloads-documents/ certificates-and-policies/.

Betreffende de kosten en de wijze van aanbrengen ben ik van mening dat, mits het nodige voorwerk is gedaan, er door efficiënt werken (bijvoorbeeld met speciale verpakkingen en/of speciale opnames) tegen zeer aanvaardbare kosten een functionele PVD-coating kan worden aangebracht die zichzelf in bijna alle gevallen terugverdient. ● Wim Geurts, Oerlikon Balzers Nederland

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 39

Op zoek naar samenwerkingspartners

Het Enterprise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterprise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777. Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hiernaast volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke. De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

40 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Innovatieve ontwikkeling op het gebied van yttriumoxide gestabiliseerd zirkoniumoxide coatings met een suspensieplasmaspraytechniek Aanbieding uit Griekenland, referentie: 12GR49R53R71, geldig tot 03-05-2016

SAMENVATTING Een op research gericht Grieks bedrijf heeft een technologie ontwikkeld voor het aanbrengen van yttriumoxide gestabiliseerd zirkoniumoxide (YGZ) coatings met behulp van de zogenaamde suspensie-plasma-spraytechniek. De unieke en innovatieve microstructuur met poriën van nano-afmetingen die verspreid zijn over de coating en de totale afwezigheid van een lamellaire structuur maakt deze coatings veel effectiever dan atmosferisch plasma-gespoten coatings.

Het bedrijf zoekt partners om een licentieovereenkomst en technische samenwerking mee aan te gaan.

Beschrijving YGZ coatings met een dikte variërend van 10 tot 350 micrometer worden aangebracht op metalen lagen/substraten. De microstructuur zonder specifieke kenmerken varieert afhankelijk van de toepassingseisen: of er worden gelijkmatig verspreide microporiën zichtbaar, of je ziet een zeer lage poreusheid, of een geconcentreerde verticaal gerichte verdeling van microporiën over het substraat. De ontwikkelde coatings bestaan uit spatten in het submicron-/ micronspectrum, zonder de state-of-the-art lamellaire structuur zoals die wordt waargenomen in atmosferisch plasma-gespoten coatings.

In deze techniek wordt het aanvangspoeder van

nano- of submicronafmetingen aangebracht door middel van waterige YGZ-suspensies.

Ondertussen behoudt de ontwikkelde coating zijn eigenschappen. Dankzij hun thermische werking lenen ze zich uitstekend voor toepassingen als warmtebarrièrebekledingen.

Gezochte partner Licentieovereenkomst, technische samenwerkingsovereenkomst. Oppervlaktebehandeling, coatingindustrie, drukkerijen, producenten van medische artikelen, auto-industrie, luchtvaart, turbinefabrikanten, producenten van metalen constructies die thermische bescherming nodig hebben, toepassingen bij hoge temperaturen en thermische werking. Activiteit van de partner: gezamenlijk verder ontwikkelen en toepassen van de technologie met de vereiste specificaties.

Voordelen en innovaties Het aanbrengen van warmgespoten nanostructuur-coatings met behulp van keramische poeders met nano- en submicrondeeltjes.

Afwezigheid van lamellaire structuur, spatten in het submicron/micron-spectrum, in de coating aanwezige, gelijkmatig verdeelde nano-poriën, beheersen van verschillende niveaus van poreusheid afhankelijk van toepassingseisen. ●

High target sputtersysteem (HiTUS) voor zeer hoogwaardige coatings Aanbod uit Verenigd Koninkrijk, referentie: TOUK20150330001, geldig tot 23-06-2016

SAMENVATTING Een MKB uit het Verenigd Koninkrijk dat zich richt op materiaalonderzoek & ontwikkeling heeft een zogeheten high target utilisation sputtering (HiTUS)-systeem gepatenteerd, dat hoogwaardige dunne filmcoatings kan maken. Daarmee kunnen lage-temperatuur deposities op kunststoffen, een hoge depositie, en lage-spanning coatings voor vrijwel vlakke dunne films op kunststoffen worden bereikt. Het bedrijf zoekt industriële partners die werken met flexibele elektronica, transparante geleidende oxides, hoge diëlektrische sterktes, om het systeem te testen overeenkomstig hun eigen behoeften, via licenties of joint venture overeenkomsten.

Beschrijving: Verschillende industrieën hebben behoefte aan het aanbrengen van dunne filmcoatings die allerlei onderscheidende kenmerken kunnen hebben, zoals lage-temperatuur depositie op kunststoffen, coatings met een zeer hoge depositie, lage-spanning coatings die een vrijwel vlakke dunne filmcoating op kunststoffen mogelijk maken, coatings met een hoge densiteit en sterk hechtende coatings. Echter, met gebruik van conventionele methoden is het creëren van dit soort coatings niet eenvoudig. Het Britse bedrijf heeft een gepatenteerde, op een plasmabron gebaseerde technologie ontwikkeld, die een hoge-dichtheid lage-energie gemagnetiseerd plasma produceert (ion densiteit >1.013 cm-3 en ion energie <10 eV) zonder dat er een doelobject hoeft te zijn om het plasma op te nemen of vast te houden. Met deze methoden is het mogelijk materiaaleigenschappen te produceren die met conventionele depositietechnologieën niet bereikt kunnen worden. Het betreffende plasma reageert met het coatingproces van het substraat op een unieke, gunstige manier in vergelijking met

conventionele sputterprocessen. Dit beïnvloedt de eigenschappen van de dunne filmcoating in positieve zin en versterkt reactieve depositieprocessen, met als resultaat dat films met een snelle depositie en hoge densiteit als coating kunnen worden aangebracht op temperatuurgevoelige polymeersubstraten.

Gezochte partner Het bedrijf zoekt partners die werken met flexibele elektronica, transparante geleidende oxides en hoge diëlektrische sterktes, om het systeem te testen overeenkomstig hun eigen behoeften, via licenties of joint venture overeenkomsten. Het bedrijf staat open voor toekomstige licentiering of andere samenwerkingsovereenkomsten met de partner. Partners worden gezocht in de industrie of in onderzoeksorganisaties.

Voordelen en innovaties De toepassing van elders gegenereerd plasma betekent dat onafhankelijke controle van alle procesparameters kan worden bereikt, inclusief doelvoltage en ionenstroom. Het ondersteunt de productie van superieure high-performance coatings. De toegepaste lage-temperatuur condities betekenen dat het mogelijk is kunststoffen of andere ‘delicate’ substraten te behandelen en door het toepassen van een stabiel hoge-waarde reactief proces kan doelbesmetting vrijwel worden geëlimineerd, aangezien het oppervlak van het doelobject gelijkmatig wordt geërodeerd. Met deze aanpak is het ook mogelijk multilaags-apparatuur te maken, aangezien de systemen meerdere lagen kunnen aanbrengen zonder het vacuüm te verbreken. ●

Coatingtechnologie gezocht voor corrosiebestendigheid bij hete zwaveloxidedampen verzoek uit België, referentie: TRBE20150128001, geldig tot 31-05-2016

SAMENVATTING

Beschrijving

Gezochte partner

Een in België gevestigd bedrijf dat gespecialiseerd is in het ontwerpen en vervaardigen van nieuwe generatie warmtewisselaars voor het terugwinnen van warmte uit afvalgas, is op zoek naar nieuwe coatingtechnieken inzake grondstoffen. Men wil de huidige technologie upgraden om met specifieke ruwe en corrosieve omstandigheden om te kunnen gaan. Men is op zoek naar al op de markt zijnde of nog te ontwikkelen coatingoplossingen voor een handelsovereenkomst met technische bijstand, licentieovereenkomst, technische samenwerking en samenwerkingsovereenkomst op het gebied van research.

Het Belgische bedrijf houdt zich bezig met het ontwerpen en vervaardigen van gepatenteerde warmtewisselaars op basis van technische industriële expertise. Men is op zoek naar een high-performance en kosteneffectieve coatingtechniek om zwaar omklede warmtewisselaars te produceren die geschikt zijn voor toepassingen op het gebied van biogas en chemische vergassing. Het bedrijf is op zoek naar ontwikkelaars van MOCDA (metaalorganische chemische dampafzetting) coatingtechnieken en bescherming van coatings tegen corrosie bij hoge temperaturen en in zwaveloxide-beladen omgevingen.

Licentieovereenkomst, handelsovereenkomst met technische bijstand, samenwerkingsovereenkomsten op het gebied van techniek en research, productie van coatings, het testen van coatingprestaties die specifiek van toepassing zijn op dit bedrijf, technische integratie van coatings in het productieproces. Van de gezochte partner wordt verwacht dat deze het bedrijf voorziet van expertise op het gebied van coatingtechnieken en de implementatie van toepassingen binnen het industriële proces. De partner moet de producten testen op corrosiebestendigheid en in nauwe samenwerking met het bedrijf de nieuwe serie corrosiebestendige producten helpen ontwikkelen. ●

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 41

Terugblik Column

Aanbieding uit Frankrijk, referentie: TOFR20131115002, geldig tot 19-04-2016

SAMENVATTING Een Franse universiteit heeft nieuwe verbindingen en een coatingproces ontwikkeld om super-hydrofobe (waterafstotende) en super-oleofobe (olieafstotende) oppervlakken te verkrijgen. Dit soort oppervlakken met micro-nanostructuur hebben zelfreinigende en anti-hechting eigenschappen, en kunnen leiden tot talloze toepassingen, waaronder bescherming, anti-ijsafzetting, antifouling en terugdringing energieverbruik. De universiteit zoekt industriële partners voor licentieovereenkomsten of R&D samenwerking (mogelijk medefinanciering).

Beschrijving De beschikbare methoden die hydrofobe of oleofobe functionaliteiten opleveren, vereisen verschillende stappen om dit soort oppervlakken te produceren, vaak met gebruikmaking van verbindingen met een hoog fluoridegehalte.

Bovendien bieden deze methoden geen oplossing voor belangrijke vraagstukken, waaronder duurzaamheid, mechanische weerstand en toxiciteit veroorzaakt door contact met hoge-fluor gehaltes. De universiteit heeft nieuwe verbindingen en een methode voor het voorbereiden van super-hydrofobe en/of super-oleofobe oppervlakken ontwikkeld en gepatenteerd: - Superoppervlakken worden voorbereid met elektrodepositie van elektrisch geleidende polymeren op metalen oppervlakken met een zeer goede hechting; - Geleidende niet-gefluoreerde polymeren of polymeren met een laag fluoridegehalte kunnen worden gebruikt; - Veelzijdige techniek voor het ontwikkelen van oppervlakken die droog blijven: variabele elektrochemische parameters en afstemming van chemische monomerenstructuur; - Vrij van gefluoreerde polymeren en polymeren met een laag fluorgehalte.

De superhydraulische oppervlakken zijn sterk hydrofoob en extreem moeilijk te smelten (Lotus effect). De contacthoek van een waterdruppel overstijgt de 150° en de contacthoek hysteresis is minder dan 10°. Er zijn talloze toepassingen voor oppervlakken met zelfreinigende, niet-hechtende eigenschappen: - beperking van ijsvorming op vleugels, rotorbladen - beschermen van oppervlakken tegen vuil - antifouling verf voor boten, vliegtuigen en auto’s (vermindering van benzine/brandstofverbruik) - anti-ijsafzettingcoatings - bescherming van zonnepanelen - coating voor textiel, biomedische toepassingen - bescherming tegen vingerafdrukken

Gezochte partner Industrieën met oppervlakteproblemen.

Partners die de innovatieve coating in hun oppervlakken integreren, op basis van hun specificaties. ●

42 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Mindset Wat opvalt bij het maken van een themanummer over meet- en regeltechniek is dat zich zo weinig artikelen aandienden die onder dat thema pasten. Je zou daaruit kunnen afleiden dat het onderwerp niet zo leeft in de branche, maar ook kunnen constateren dat meet- en regeltechniek zo effectief en probleemloos wordt toegepast op de werkvloer dat velen het over het hoofd zien. Kies zelf maar uit welke optie u het meest vindt overeenstemmen met de praktijk.

Gelukkig waren er genoeg andere onderwerpen die zich goed leenden voor leerzame en inspirerende artikelen. Als je daar door je oogharen naar kijkt, ontwaar je een tendens van het bieden van oplossingen in plaats van producten.

Dit vereist een andere mindset. In plaats van producten te maken, moet je je verdiepen in de vraag van de klant en zijn probleem. De klant is waarschijnlijk wel blij met het geleverde product, maar nog blijer met een oplossing die zijn werk vergemakkelijkt en zijn producten verbetert. Om dit te bereiken, moet de telefoon gepakt worden of bij de klant op bezoek gegaan worden om de klantvraag precies te begrijpen. En om samen naar een optimale oplossing te zoeken.

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Coatingproces voor het verkrijgen van superhydrofobe (water) en superoleofobe (olie) oppervlakken

Ook blijkt uit dit nummer dat als je een goed idee hebt je daarmee op relatief eenvoudige wijze kunt beginnen. Ook bij wijze van spreken in een schuur of garage, mits er maar veilig gewerkt wordt en met inachtneming van de milieuregels. In kleine bedrijven kun je soms sneller van start gaan en succes boeken dan in grotere bedrijven waar vaak procedures zijn en meerdere neuzen dezelfde kant op moeten staan.

Zie bijvoorbeeld het kort nieuwsbericht over de ondernemer die grafeen toepast bij zijn betonnen stoeptegels, maar ook het artikel over sublimeren bij Stainless Solutions Group dat klein begonnen is door oprichter Enrico Klop. Om innovatie te realiseren, hoef je dus niet eerst een groot bedrijf te hebben.

Ook hier gaat het dus weer om de juiste mindset. Men is nooit te oud om de huidige mindset (meer) open te stellen voor creativiteit en innovatievermogen. ● oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

anoden (titaan)

MAGNETO Special Anodes b.v.

T. 010-2620788 / F. 010-2620201 www.magneto.nl B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

anodiseer (ophangrekken)

MEPACO b.v.

T. 071-5892863 Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Afvalwaterbehandelinginstallaties

EnviroChemie b.v.

T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

afvoer gevaarlijk afval

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

beschermkapjes, pluggen, tape

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

bakken, kunststof

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Official Benelux dealer

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

beitsen/passiveren Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

chemicaliën/ opp. behandeling

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Kluthe Benelux b.v.

T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

HAWKING

Mavom b.v.

T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

brandwerende / brandvertragende coatings

chemisch / technisch reinigen

The green technology supply house

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

afzuiginstallaties Mavom b.v.

T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

chemisch nikkel

Certificering

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

anodemanden (titaan)

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl Sir John b.v.

T. 0182-396931 / F. 0182-396937 info@sir-john.nl / www.sir-john.nl TÜV Rheinland Nederland b.v.

T. 088-8887888 / F. 088-8887879 info@nl.tuv.com / www.tuv.com/coatings

MacDermid Benelux b.v.

T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 43

coatinginstallaties service & onderhoud

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

filters (overspray)

glasparelstraalcabines

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

filters & pompen

Droogapparatuur

IST Benelux b.v.

T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

elektrostatisch poederspuiten, installaties

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net Mefiag Filters & Pumps b.v.

Heerenveen T. 0513-630230 / F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Hendor Pumps & Filters T. 0497-339389 / F. 0497-381593 info@hendor.com / www.hendor.com

haken

galvanotechniek, glansmiddelen

Parlevinkerweg 34 / 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu Official Benelux dealer

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688 / F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

MacDermid Benelux b.v.

T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HAWKING The green technology supply house

Surtec Benelux b.v.

T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

filters (andreae, columbus industries)

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

industriĂŤle reiniging

filters

Magistor b.v.

T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Hittebestendige en non-stick coatings

Corode T. 0411 - 68 55 0 Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl

hardchroom baden (kunststof)

galvanotechniek, installaties

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

44 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

hangbaansystemen

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Kluthe Benelux b.v.

T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Mavom b.v.

T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Metalliseren/Schooperen Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

kleur & glans

Admesy b.v.

Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

lakstraten

l uw Voor a aties resent kleurp aaiers w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

laagdiktemeters

Helmut Fischer Meett. b.v.

Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255 / F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

NauMetrics PMI T. 074-3490022 / F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Amitech b.v.

T. 0341-429059 / F. 0341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

naverbrandingsinstallaties

moffelovens Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

marine coatings / Scheepvaartlakken

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

natlakken (afdekmaterialen) Official Benelux dealer

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

KTL/ATL lakken HAWKING

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633 / F.0162-322907 info@verlab.nl / www.verlab.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg b.v.

T. 013-5703370 / F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

Multinal Group T. 088-2055300 / F. 088-2055301 info@multinal.com / www.multinal.com

Surface Treatment Ned. Maasbracht / T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

ontbramen

natlakspuitapparatuur

Nordson Benelux b.v.

Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

Thermo-Clean n.v. België T. 0032-13539060

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a.

T. +32 14 762377 / F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 45

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Metalas Cleaning Systems b.v.

T. 010-4356036 / F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

ontvettingsmiddelen

Enthone b.v.

T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

poederspuitcabines Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

poederlakken/ poedercoatings

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51 / F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek

pompen (magnetisch aangedreven)

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

ovens

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662 / F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

Corode T. 0411-685500

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

protective coatings

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

MacDermid Benelux b.v.

T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Surtec Benelux b.v.

T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

poederspuitapparatuur

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Official Benelux dealer

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

46 | Oppervlaktetechnieken maart 2016

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 info@petsonpaints.com / www.petsonpaints.com

pvd coatings

poedercoating (afdekmaterialen)

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

TIGER Coatings Belgium b.v.b.a T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Nordson Benelux b.v.

Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507 Wagner Systemen Nederland T.030-2410688 / F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

straalmiddelen

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

RĂśsler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Metalas Cleaning Systems b.v.

T. 010-4356036 / F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Eurogrit b.v., Papendrecht T. 078-6546770 / F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

shotpeenen

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

spuitcabines

straalinstallaties

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

T. 0495 - 592 210 / F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenb.v.@online.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Holtrop & Jansma b.v.

Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Straal- en conserveringsinstallaties

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

straalkasten

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

stralen (afdekmaterialen) Official Benelux dealer

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

straalcabines

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Magistor b.v.

T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

Airblast-Abrasives b.v.

T. 072-5715569 / F. 072-5714340 info@airblast-abrasives.com www.airblast-abrasives.com

LTC International VacuĂźmstraalapparatuur T. 078-641 80 50 / F. 078-641 80 80 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co Oppervlaktetechnieken maart 2016 | 47

tanks (kunststof)

verduurzamen van metaal

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

Corode T. 0411-685500

technisch onderzoek

BESCHERMING EN KLEUR

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener info@rotocoat.nl / www.rotocoat.nl TÜV Rheinland Nederland b.v.

T. 088-8887888 / F. 088-8887879 info@nl.tuv.com / www.tuv.com/coatings

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

voorbehandelingsinstallaties

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

werpstralers

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Kaltenbach Benelux b.v.

T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

MAGNETO Special Anodes b.v.

T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

CAP Industrial b.v. tel- 010-4374737/ F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Twee-componenten apparatuur

verwerking afvalstromen

Big Bags Nieuw, gebruikt, misdruk T. 06 5107 56 93 / pwdroog@kpnmail.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

transportsystemen

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

verwarmingselementen (teflon)

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

waterbehandeling Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl BWT Nederland b.v.

T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

UV en EBC Lak

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

EnviroChemie b.v.

T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding

verwarmingselementen

van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-.

Corode T. 0411-685500

aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het

Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

48 | Oppervlaktetechnieken maart 2016