Oppervlaktetechnieken februari 2017

Wiltec opnieuw bekroond tot Best Managed Company

14 9

Qualisteelcoat geeft nieuwe specificatie (versie 4.0) uit

Elektrochemie en metallieke deklagen

20

Beter begrip van hechting coatings aan metalen

Energie-enquĂŞte toont staat van energiebesparing

2 | 61 e jaargang | februari 2017

Het vakblad voor de professional Thema Hechtingstechniek voor een betere kwaliteit

32

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 1

MAVOM staat voor innovatie MAVOM onderzoekt, ontwikkelt, produceert en levert kostenbesparende, gebruiksvriendelijke en effectieve oppervlaktebehandelingsvloeistoffen voor hoogwaardige voorwerpen. Continu onderzoek leidt tot innovatieve producten en uitbreiding van het service-programma.

De MAVOM Legiobox neemt bijvoorbeeld activiteiten van klanten over door online monitoring en de kwaliteit van de procesbaden te prognotiseren. Innovaties die gebruikers ondersteunen bij hun kwaliteitsbewaking en dus het resultaat van het eindproduct verhogen.

MAVOM cleanbox

MAVOM labbox

MAVOM legiobox

www.mavom.nl 2 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

COLOFON Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION).

Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren.

REDACTIE Jetvertising (hoofdredactie), Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur).

REALISATIE Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), John Ekkelboom (journalistiek binnenland), Hans de Rond (journalistiek binnenland), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

REDACTIEADRES Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl ABONNEMENTEN Abonnementsprijs: € 89,50, digitaal abonnement: € 44,75. Een abonnement kan ieder moment ingaan per de 1e van de maand en wordt genoteerd tot wederopzegging. Een opzegging voor het abonnement dient vóór 1 december bij Vereniging ION in bezit te zijn, om op te kunnen zeggen voor het eerstvolgende abonnementsjaar.

Een aanmelding/opzegging kan gestuurd worden per e-mail naar info@vereniging-ion.nl of post naar Vereniging ION, Postbus 2600, 3430 GA Nieuwegein. Bij een niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen het daarvoor geldende tarief.

ADVERTENTIEVERKOOP Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl OPMAAK Projekt C, www.projektc.nl DRUK Damen Drukkers, Werkendam www.damendrukkers.nl UITGAVE Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl COPYRIGHT 2017 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Lijmen doet de één denken aan een boek van Willem Elsschot, de ander aan knutselen op de keukentafel en de derde aan een serieuze verbindingstechniek in de industrie.

In die laatste betekenis pakken wij het hier op. Lijmen wordt steeds meer industrieel toegepast: telefoons, auto’s en vliegtuigen kunnen tegenwoordig zonder lijm niet meer bestaan. Maar hoe zit het met lijm en coatings?

LEESWIJZER JAAP VAN PEPERSTRATEN Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

REDACTIERAAD Hans Bosveld (vereniging ION), Lester Claassens (Schoen Coating), Jan Lindenaar (Elcometer), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen (Kivi Niria).

EXTREME CONDITIES Oppervlaktebehandeling is zoals de naam al aangeeft gericht op de buitenste laag van een product. Een laag waarvan de duurzaamheid constant bedreigd wordt door diverse vormen van corrosie en andere mogelijke beschadigingen. Maar de bedreiging komt soms niet van buiten, maar vanbinnen, bijvoorbeeld wanneer de voorbehandeling niet goed is uitgevoerd of de hechting steken laat vallen. Op dat gebied valt nog veel te winnen, niet alleen omdat er soms onvoldoende kennis is over een goede hechting gelet op duurzaamheid, maar ook omdat we producten steeds meer blootstellen aan extreme condities.

Een onderzoek waarop iemand in 2012 cum laude is gepromoveerd aan de TU Delft is nog steeds leidend als het gaat om inzicht in en kennis over hechting. Vanzelfsprekend staan we in dit nummer uitgebreid stil bij dit onderzoek en de betekenis daarvan voor de beroepspraktijk.

Ook kijken we naar een typisch hechtingsonderwerp dat veelvuldig wordt toegepast, maar waarover je niet zoveel hoort: lijm. In Nederland hebben we een Hechtingsinstituut aan de TU Delft waar vooraanstaande kennis op dat gebied wordt verzameld via multidisciplinair onderzoek. Lijm is niet alleen hechting, maar zit vaak op of onder een coating. Wat betekent dat? De directeur van dat instituut doet in dit nummer een boekje open.

Verder staan we in dit nummer uitgebreid stil bij een vorm van corrosie die flinke schade kan veroorzaken, maar waarover je toch niet zoveel hoort: microbiologisch geïnduceerde corrosie (MIC). In Den Helder is Endures en daar weten ze alles over MIC. Als het nieuwe jaar nog pril is, is het tijd om gestructureerd terug te kijken naar het vorige jaar. In een artikel zoomen we in op de activiteiten van de vereniging op velerlei gebied, gekoppeld aan de doelstelling en de ambitie.

Verder kijken we natuurlijk veel vooruit. Zoals in een artikel waarin we de nieuwste specificaties van QUALISTEELCOAT op een rijtje zetten, een vooruitblik op wat we van de Hannover Messe mogen verwachten en staan we stil bij de ontwikkeling naar de woning als mantelzorger en de rol van de oppervlaktebehandelaars daarbij.

En we hebben weer vijf pagina’s met kort nieuws over relevante en actuele onderwerpen uit en voor de branche. Ik wens u dus weer veel leesplezier! ●

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 3

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl • Hoofdleverancier metalliseerdraden • Metalliseermachines huur en koop • Reparatie en onderhoud metalliseermachines

• Opleidingen • Onderhoud van straalinstallaties Amitech b.v. ~ Fahrenheitstraat 45-2 ~ 3846 CC Harderwijk 0341-429059 ~ www.amitech.nl ~ info@amitech.nl Klanten van AMITECH staan niet stil maken METERS !

COLUMN

Communiceren is leren Er is een overvloed aan informatie beschikbaar waarvoor iedereen wel wat nuttigs of interessants uit te halen is. Op het gebied van de oppervlaktetechniek en ontwikkelingen op de industriële conserveringsmarkt is veel te lezen in dit vakblad. Ook op de website van ION staat veel relevante informatie voor applicateurs. Daarnaast worden er veel workshops, lezingen, netwerkbijeenkomsten, beurzen en dergelijke georganiseerd, waar veel mensen hun innovatieen verbeterideeën spuien of zich laten inspireren.

Als je wilt, kun je elke dag wel ergens naar een interessante bijeenkomst gaan of je tijd besteden aan het internet en alle publicaties lezen, die over ons vak geschreven worden. Maar daar hebben we de tijd niet voor, want er moet ook brood op de plank komen.

Het mooie van de branchevereniging ION is dat de organisatie zich verplaatst heeft in u en dat ION ervoor kan zorgen dat u uw tijd zo efficiënt mogelijk kunt besteden. U kunt namelijk bij ION aangeven waar u geïnteresseerd in bent.

ION informeert u dan waar belangrijke informatie te lezen is. Via een mailtje wordt u geactiveerd om informatie tot u te nemen. Hiermee wordt de communicatie tussen u en ION geoptimaliseerd. U kunt zich richten op uw bedrijf en tegelijkertijd bent u goed geïnformeerd over zaken die voor uw business van belang zijn.

RIK VAN THIEL | voorzitter Vereniging ION

Als wij willen dat deze communicatie goed gaat lopen, zal er van beide partijen tijd geïnvesteerd moeten worden. U moet aangeven wat u wilt en waar het eventueel beter zou kunnen gaan lopen. ION zal die informatie moeten verzamelen die voor de oppervlaktebehandelende bedrijven van belang is. En deze informatie vervolgens met u delen. Daar worden we allemaal sterker van.

4 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Dit is een leerproces waar alleen maar iets goeds uit kan komen. ●

14

INHOUD ALGEMEEN 26 Terugblik 2016: het belang van een 18 Lijm als hechtingstechniek vaak

Beter begrip van hechting coatings aan metalen Coatings worden al eeuwen toegepast, dus je zou verwachten dat er op het gebied van hechting al heel veel bekend is. Voor een deel is dat waar, maar wetenschappelijk gezien is het opmerkelijk hoe weinig fundamentele en gedetailleerde kennis er is over de vraag wat er nou precies gebeurt aan het grensvlak van metaalobjecten en coatings. Bij de TU Delft is die vraag grondig en diepgaand onderzocht in een promotieonderzoek waarop de promovendus cum laude is gepromoveerd.

We geven daarvan een heldere samenvatting.

Kennisniveau microbiologisch geïnduceerde corrosie vaak onvoldoende Als waterrijk landje mogen wij ons verheugen in een ruime aanwezigheid van microbiologisch geïnduceerde corrosie (MIC). Maar helaas is de kennis daarover regelmatig ver te zoeken. Vaak wordt MIC niet herkend en aangezien voor een andere vorm van corrosie en dan wordt er een verkeerde bestrijdings- of beschermingsmethode toegepast. Een juiste diagnose is erg belangrijk voor een effectieve aanpak.

Wat komt daar bij kijken? Daarvoor gingen we naar de MIC-specialist: Endures.

30

onderbelicht Bij hechting denken we wellicht niet zo gauw aan lijm, maar lijm wordt steeds vaker toegepast voor hechting van grote en kleine onderdelen van producten. Dat loopt uiteen van ramen in vliegtuigen tot heel kleine onderdelen in telefoons. Oppervlaktebehandelaars krijgen regelmatig met lijm te maken: of er gaat lijm over een coating of er gaat coating over lijm. In beide gevallen heeft dit consequenties. Hoe dat precies zit, weet Hans Poulis, directeur van het Hechtingsinstituut TU Delft.

goede brancheorganisatie Traditiegetrouw blikken we terug op het afgelopen jaar. 2016 was het jaar waarin Vereniging ION drie jaar bestond en toch een zestigjarig jubileum vierde.

Immers, de branche oppervlaktetechnologie is al zestig jaar verenigd en ook het vakblad Oppervlaktetechnieken bestaat zestig jaar. Tijdens een drukbezochte en heel geanimeerde businessavond in de Week van de Oppervlaktetechnologie/ Surface in Den Bosch hebben we met een mooie lasershow de kernwaarden van Vereniging ION langs zien komen.

ORGANISCHE DEKLAGEN

34 De woning als mantelzorger We worden allemaal ouder, we moeten langer thuis blijven wonen en de woning gaat ons daarbij helpen. De woning als mantelzorger. Maar dan moeten de woningen wel ‘slim’ zijn. Ze moeten niet alleen zijn uitgerust met technische snufjes, maar de techniek moet vooral goed op de gebruiker zijn afgesteld. Wat betekent dat voor oppervlaktebehandelaars? Dat weet Masi Mohammadi, lector Architecture in Health.

32 QUALISTEELCOAT geeft nieuwe specificatie (versie 4.0) uit Staal is het meest gebruikte metaal op industrieel gebied en in de utiliteit.

Staal moet beschermd worden tegen corrosie. Als de bescherming tegen corrosie wordt bereikt door het toepassen van organische deklagen, dan valt deze bescherming binnen het toepassingsgebied van QUALISTEELCOAT. Wat betekent de nieuwe specificatie?

VERENIGING ION 36 Mijn Mening 20 Energie-enquête toont staat van energiebesparing In de tweede helft van vorig jaar heeft Van Beek adviseurs in opdracht van RVO een enquête uitgevoerd over energiegebruik in de bedrijven uit onze branche.

Deze enquête houdt verband met de Meerjarenafspraken energie-efficiëntie (MJA) van het rijk. De meeste bedrijven in de branche zijn vorig jaar actief geweest in het opstellen of actualiseren van hun energieplannen. We zoomen in op de uitkomst van de enquête en op twee praktijkverhalen. Er is al veel energie bespaard, maar er is nog meer mogelijk.

37 Over de grens 40 EEN 43 Brancheregister

Bij de voorpagina: Microbiologisch geïnduceerde corrosie (MIC): dat is wat u ziet op de cover. In de praktijk wil MIC nog weleens voor een andere vorm van corrosie aangezien worden, doordat er onvoldoende kennis aanwezig is bij de betrokken partijen. Met een artikel in deze editie willen eraan bijdragen dat vaker de juiste diagnose wordt gesteld. Een effectieve aanpak begint immers bij een juiste diagnose.

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 5

Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties.

Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

www.hollandmineraal.nl

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN

Encore® HD Automatisch Poeder Spuit Systeem – toepassing van dense-phase techniek en waarborgt constante prestaties met hoge transfer efficiency in efficiënte poeder applicaties. n Egale zachte poederwolk n De mogelijkheid de poederwolk snelheid te versnellen of te vertragen wanneer gewenst n Gebruikt bestaande HDLV® pomp en Color-On-Demand continue kleur wissel systeem technieken n Eenvoudig te onderhouden, minimum aan onderhoud en stilstand Voor een nieuw snel kleurwisselsysteem of integratie in een bestaand systeem, contacteer ons voor meer informatie. ics.eu@nordson.com | www.nordson.com/ics

2017_01 Nordson Advert NL Oppervlaktetechniek issue January 185x64mm.indd 1

06.01.2017 09:05:50

De rol van materialen & oppervlaktetechnieken in het succes van een product "" Aandacht voor: materialen, analysetechnieken, oppervlaktetechnieken en verbindingstechnieken "" Ruim 100 exposanten uit binnen- en buitenland "" Uitgebreid congresprogramma

Vakbeurs & Congres Woensdag 31 mei en 1 juni 2017 NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

6 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Komt u ook?

5e editie Gratis toegang

www.materials.nl

AGENDA

FEBRUARI ● Klassikale cursus Straler 28 februari www.vereniging-ion.nl

MAART

● Klassikale cursus Natlakken niveau 1 23 maart www.vereniging-ion.nl ● Landelijke finale Smart Manufacturing Award 23 maart, Nieuwegein www.metaalunieaward.nl

● Klassikale cursus Galvanotechniek niveau 3 2 maart www.vereniging-ion.nl

● Klassikale cursus Poedercoaten niveau 2 28 maart www.vereniging-ion.nl

● Lezingenmiddag lijmtechnologie 7 maart 2017, Hapert Aanmelden: info@materialenkennis.nl

● Klassikale cursus Inspectie Staalconservering 28 maart www.vereniging-ion.nl

● RapidPro en Virtual (R)evolution 7 - 9 maart, Veldhoven www.rapidpro.nl www.virtual-revolution.nl ● Cursus Laserveiligheid 10 maart, Eindhoven en 17 maart, Utrecht www.mikrocentrum.nl ● Additive World Conference 15 - 16 maart, Eindhoven www.additiveworld.com ● Klassikale cursus Industriële Oppervlaktetechnieken 15 maart www.vereniging-ion.nl

APRIL ● European coating show 4 – 6 april, Nürnberg www.european-coatings-show.com ● Coatings Innovatiedag 2017 11 april, Arnhem www.vvvf.nl ● Themamiddag: Noise & Vibration Control 13 april, Eindhoven www.mikrocentrum.nl ● Techn.ION-dag 18 april, Utrecht www.vereniging-ion.nl

Een activiteit melden? Mail de redactie: Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Additive World Conference Industrieel 3D metaalprinten of additive manufacturing krijgt steeds meer voet aan de grond. De luchtvaart en de medische wereld zijn twee voorbeelden waarin additive manufacturing regelmatig wordt toegepast door diverse gespecialiseerde producenten. Het succes van deze innovatieve toepassingen wordt bepaald door het vermogen van de ontwerper om specifiek voor additive manufacturing te ontwerpen of de mogelijkheden van deze nieuwe productietechnologie volledig te benutten. De technologie biedt onder meer ontwerpvrijheid, rasterstructuren en integratie van onderdelen en functies. Ook is er van Additive Industries de Additive World Design for Additive Manufacturing Challenge om het aantal 3D-voorbeelden te vergroten en diverse industrieën te inspireren.

Coatings Innovatiedag 2017 Het succes van de Coatings Innovatiedag van 2015 krijgt dit jaar een vervolg!

Opnieuw een groots evenement met de focus op innovaties uit de coating- en inktindustrie. Inspiratie opdoen en nieuwe verbindingen leggen staan centraal. Een dag voor wetenschappers, onderzoekers, laboratorium- en R&D-medewerkers, consultants, ontwerpers, uitvinders, startups en andere instanties om innovatieprojecten een boost te geven. Deze dag wordt georganiseerd door de brancheorganisatie VVVF en NVVT.

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 7

KORT NIEUWS Nieuwe norm voor warmgewalste profielen van staal Na een periode van onduidelijkheid is er weer een norm voor de (theoretische) afmetingen en gewichten van U-, I- en Hvormige profielen, te weten NEN-EN 10365.

Daarmee is een definitief einde gekomen aan de EU-normenserie voor IPE en HE-profielen (EU 19-57 en EU 53-62). Daarnaast vervangt deze nieuwe norm Ontwerp NEN-EN 16828 uit 2015.

Met NEN-EN 10365 Warmgewalste U-profielen van staal, I en H-profielstaal, afmetingen en massa zijn ook andere profielen gestandaardiseerd. De norm is van toepassing op: • I-vormige met parallelle flenzen profielen, IPE; • H-vormige profielen, HE;

• H-vormige profielen met extra brede flenzen, HL en HLZ; • H-vormige profielen met dikke flenzen special voor kolommen, HD; • Wide flange bearing piles HP and UBP; • Universal beams UB; • Universal columns UC; • I-vormige profielen met schuine flenzen IPN en J U-vormige met parallelle flenzen profielen, UPE en PFC; • U-vormige profielen met schuine flenzen, UPN, U en CH. De norm is niet van toepassing op RVS. ●

MEER INFORMATIE www.nen.nl

Grondstoffenakkoord voor circulaire economie

Nederlandse werkkledingindustrie gaat circulair Werkkledingproducenten Tricorp, HAVEP, Heigo, Uniform Brands en wederverkoper voor beroepskleding Wiltec slaan met textielketenregisseur Dutch Awearness de handen ineen voor de oprichting van een nieuwsamenwerkingsverband: The Dutch Circular Workwear Association.

De doelstelling van deze coöperatie is om binnen vier jaar veertig procent van hun complete werkkledingpakket circulair aan te bieden.

Dit door het produceren en aanbieden van herbruikbare werkkleding naar de eindgebruikers.●

MEER INFORMATIE www.dutchawearness.com

8 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Koninklijke Metaalunie en FME hebben vorige maand het Grondstoffenakkoord mede ondertekend. Het kabinet wil met dit akkoord een transitie van een lineaire- naar een circulaire economie bereiken in 2050.

FME en Metaalunie gaan het akkoord uitvoeren door middel van de Circulaire Metaalketen (CMk). Jos Kleiboer, directeur beleid van Metaalunie zegt hierover: “De circulaire economie is voor leden niet helemaal nieuw, er gebeurt al het nodige, maar we staan pas aan het begin van de echte transitie. Met name in de bouw is nog winst te halen. Metaal is zowel in de bouw als ook daarbuiten een geweldig circulair materiaal”.

Peter Bongaerts, directeur beleid bij de FME

vult aan: “Digitalisering beïnvloedt onze samenleving. Gebouwen en producten worden ‘smart’ en door op maat te produceren wordt materiaalverlies beperkt. Een integrale aanpak is nodig zodat innovatie, de concurrentiekracht van Nederlandse bedrijven, groene groei, duurzaamheid en werkgelegenheid toenemen”.

Metaalunie en FME zien de CMk als een gezamenlijk instrument om met ketenpartners deel te nemen aan het grondstoffenakkoord en transitieagenda circulaire economie en deze waar mogelijk uit te breiden of te versnellen. De focus ligt op de thema’s maakindustrie en bouw. ●

MEER INFORMATIE www.circulairemetaalketen.nl

EUROFINISH 2017 all-in evenement De twaalfde editie van EUROFINISH vindt plaats op 10 en 11 mei in de Brabanthallen in Leuven. Het wordt een all-in evenement voor de oppervlaktebehandelende industrie met focus op kennis, innovaties en netwerking.

EUROFINISH is meer dan een verzameling van technologieën. Het wil zich positioneren als een samenkomst van gelijkgestemde ondernemers,

een bron van inspiratie voor de toekomst, een kraamkamer van nieuwe ideeën en een platform om te netwerken. En dat met de focus op oppervlaktebehandeling onderverdeeld in de volgende thema’s: - Toegevoegde waarde creëren: innovatieve coatings met de focus op duurzaamheid - Materiaaltechnologie: aandacht voor functioneel en slim gebruik van materialen

- Valorisatie en duurzaamheid: balans tussen technologie en milieu - Precision & engineering: evolutie en ontwikkeling in concurrentieverhoudingen. ●

MEER INFORMATIE www.eurofinish.be

Wiltec opnieuw bekroond tot Best Managed Company Wiltec is wederom door Deloitte uitgeroepen tot Best Managed Company 2016.

Dat betekent dat Wiltec opnieuw behoort tot de best geleide bedrijven binnen het Nederlandse midden- en grootbedrijf. De strategie, bedrijfsvoering en resultaten van Wiltec zijn grondig onder de loep genomen en de conclusie is dat Wiltec voorop loopt in Nederland, voor het vijfde jaar op rij!

De directie van Wiltec benadrukt dat dit een gezamenlijke prestatie is van alle medewerkers en het voltallige management. ‘Het streven is

nu om dit voort te zetten en onszelf te blijven overtreffen als het gaat om klanttevredenheid, vernieuwende producten en onze service’, aldus Wiltec. In het Best Managed Companies programma wordt het externe bedrijfsprofiel van een organisatie in kaart gebracht. Ook wordt er gekeken naar omgevingsfactoren, duurzaamheid, innovatie, HR, strategie, imago en reputatie. Vorig jaar was er speciale aandacht voor (cyber) security. Daarbij is bij de deelnemende bedrijven kritisch gekeken naar vraagstukken op het gebied van Cyber Security en IT-ontwikkelingen. De Wiltec Groep streeft naar

het leveren van een breed productenpakket voor haar klanten, waarbij kwaliteit, specialisme en service altijd voorop staan. Met 350 medewerkers en een jaaromzet (2016) van ruim 70 miljoen euro, richt het bedrijf zich op Spuiterij & oppervlaktetechniek, Transportpompen, Filtratie, Tape & lijm, Veiligheid, Beroepskleding en Facilitair. ●

MEER INFORMATIE www2.deloitte.com/nl/nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 9

KORT NIEUWS Bredere toepassing nieuwe tape De bouwmaterialenindustrie maakt – zeker voor binnenhuisinrichting – steeds vaker gebruik van materialen die door hun lage oppervlaktespanning moeilijk bevestigd kunnen worden. Tegelijkertijd wordt tape om stijlredenen en voor procesoptimalisatie

steeds populairder. Tesa is zich volledig bewust van de groeiende vraag naar dubbelzijdige bevestigingstape die moeiteloos op moeilijke LSE-materialen kan worden gebruikt.

Het bedrijf heeft een nieuwe assortiment ACXplus 709x ontwikkeld om low-surface-energy materialen probleemloos te bevestigen, ook zonder primer. Verder kunnen daarmee materialen bevestigd worden bij temperaturen rond het vriespunt, bijvoorbeeld in onverwarmde productiehallen. Gereinigde oppervlakken hoeven verder niet voorbehandeld te worden voor de bevestiging van tesa® ACXplus 709x.

Een mechanische ondergrond voor de kleefstof is niet meer nodig. De workflow verloopt daardoor een stuk gestroomlijnder. Tesa noemt de bevestiging betrouwbaar, duurzaam en veilig. Tesa® ACXplus 709x is beschikbaar in vier verschillende diktes en beantwoordt aan de meest uiteenlopende ontwerp- en materiaalvereisten. Het kan onder meer toegepast worden voor de bevestiging van verstevigingsprofielen op gecoate metalen platen, de (onzichtbare) bevestiging van glazen deuren en van extrusie producten (profielen, stroken, rails) in de bouwsector en in de binnenhuisinrichting. ●

MEER INFORMATIE www.tesa.nl

Levendige opzet Vakbeurs Materials De Vakbeurs Materials op 31 mei en 1 juni kent een praktijkgerichte en levendige opzet rond vier pijlers: materialen, oppervlaktetechnieken, verbindingstechnieken en analysetechnieken. Elke pijler krijgt een eigen zone op de beursvloer. Organisator Mikrocentrum wil bezoekers aanspreken met herkenbare praktijksituaties en materiaaltoepassingen.

(nieuwe) materialen. Er is een versterkte focus op de praktische uitdagingen waarvoor producenten en toepassers van materialen in de technologische maakindustrie en de procesindustrie komen te staan. Er is een expositie van honderd specialistische bedrijven en kennisinstellingen en een uitgebreid lezingenprogramma met ruim veertig inspirerende lezingen. ●

Materials heeft zich ontwikkeld tot een kwalitatief hoogstaand event op het gebied van

MEER INFORMATIE www.materials.nl

Stimulans voor investeringen met Invest-NL Het kabinet gaat investeringen stimuleren op terreinen waar Nederland nu kansen laat liggen. Daartoe wordt de investeringsinstelling Invest-NL opgericht met een kapitaal van 2,5 miljard euro. Ondernemers kunnen bij Invest-NL bij één loket terecht voor risicokapitaal, garanties, exportkredietverzekeringen en internationale financieringsprogramma’s. Daarnaast gaat Invest-NL in binnen- en buitenland grote maatschappelijke projecten ontwikkelen en waar nodig meefinancieren.

Nederland volgt met de oprichting het voorbeeld van andere EU-landen die al een dergelijke investeringsinstelling hebben. Dankzij Invest-NL wordt het financieren van projecten makkelijker. Invest-NL werkt aanvullend aan wat banken en pensioenfondsen doen en kan indien nodig risicokapitaal verstrekken aan ondernemingen. ●

MEER INFORMATIE www.rijksoverheid.nl/ez

10 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Concept PGS 31 direct naar de ‘nieuwe stijl’ Concept PGS 31 ‘Overige vloeistoffen: opslag in ondergrondse en bovengrondse tankinstallaties’ wordt omgezet naar de ‘nieuwe stijl’. Het doel van PGS 31 (Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen) is het beschrijven van de stand der techniek voor de drukloze, bovengrondse en ondergrondse opslag van gevaarlijke vloeibare stoffen en mengsels, in één of meer tanks.

In juni 2015 is het concept van PGS 31 gepubliceerd voor publiek commentaar. De Programmaraad heeft besloten dat de conceptversie omgezet zal worden volgens de ‘nieuwe stijl’. De reden hiervoor is dat er een aantal discussiepunten is die nu nog niet opgelost kunnen worden. In de PGS nieuwe stijl zal met een generieke risicobenadering worden geprobeerd om tot een oplossing te komen. De conceptversie PGS 31 in ‘oude stijl’ heeft op dit moment geen enkele status. ●

MEER INFORMATIE www.eurofinish.be Glasbeek ad 3.pdf 1 7-11-2013 11:36:41

C

M

Y

CM

Maak nu ook de koppeling met oppervlaktetechnieken.com!

MY

CY

CMY

K

Het vakblad voor de professional Voor nadere informatie of reserveringen, kunt u contact opnemen met Vincent IJff van Jetvertising b.v., telefoon +31(0)70 399 00 00 e-mail vincent@jetvertising.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 11

KORT NIEUWS

Oppervlaktebehandelaars in januari veel minder positief dan in december Situatie in de Oppervlaktebehandeling in januari wel vrijwel hetzelfde als de totale industrie Nieuwegein, 1 februari 2017 Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (i.s.m. MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in januari veel minder positief dan in december zijn over de groei in de branche: indexscore 57,8 versus 72,8 . De branche ontwikkelde zich in januari wel vrijwel hetzelfde als de totale Nederlandse industrie ( 56,5 , wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten).

Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei.

Oppervlaktebehandelaars in januari veel minder positief dan in december Situatie in de Oppervlaktebehandeling in januari wel vrijwel hetzelfde als de totale industrie

Kennisspel Healthy Metal Voor jongeren die een metaalberoep (willen) leren heeft de Inspectie SZW het kennisspel Healthy Metal ontwikkeld. Met deze game kunnen jongeren kennis maken met het werk in de metaalsector, maar ook met de mogelijke veiligheidsrisico’s op de werkvloer. ●

MEER INFORMATIE www.healthymetal.nl

12 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Oppervlaktebehandeling (ION)

85

Industrie (Nevi) 75

65

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

55

45

35

nov-09 feb-10 mei-10 aug-10 nov-10 feb-11 mei-11 aug-11 nov-11 feb-12 mei-12 aug-12 nov-12 feb-13 mei-13 aug-13 nov-13 feb-14 mei-14 aug-14 nov-14 feb-15 mei-15 aug-15 nov-15 feb-16 mei-16 aug-16 nov-16

Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in januari veel minder positief dan in december zijn over de groei in de branche: indexscore 57,8 versus 72,8. De branche ontwikkelde zich in januari wel vrijwel hetzelfde als de totale Nederlandse industrie (56,5; dit wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei. De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (in samenwerking met MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in januari ten opzichte van december zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel minder positief ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel minder positief • De levertijd van de leveranciers is veel korter • De voorraden eindproduct nemen af

ION BrancheBarometer: Oppervlaktebehandeling vs. industrie

25

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

• Over de werkgelegenheid denkt men veel deling zijn flink hoger van de Vereniging ION de (i.s.m. minder positief.De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling • Over de werkgelegenheid denken inko-MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met De inkoopprijzen,betrekking geen onderdeel van de totale pers vrijwel hetzelfde. tot de ontwikkeling in januari ten opzichte van december zijn met BrancheBarometer, nemen flink volgens de De volgende inkoopprijzen, geen onderdeel betrekking tot toe deze componenten de conclusies te trekken:van de totale • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel minder inkopers ten opzichte van vorige maand.

BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebepositief ten opzichte van vorige maand handeling relatief positief flink lager dan in de totale • Over de orders denken de inkopers veel minder • totale De levertijd van de leveranciersindustrie. is veel korter Ten opzichte van de industrie (Nevi) ● • De voorraden eindproduct nemen af zijn de volgende conclusies tewerkgelegenheid trekken met • Over de denkt men veel minder positief. inkoopprijzen, geen in onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen flink toe betrekking tot de De verschillende aspecten de Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarovolgens de inkopers ten opzichte van vorige maand. afgelopen maand: meter (mits oppervlaktebehandelaar) zijn Ten opzichte de totale industrie zijn de volgende conclusies • Het productieniveau is in de van Oppervlaktebevan (Nevi) harte welkom: ze krijgen sneller ente trekken m.b.t de verschillende aspecten in de afgelopen maand: handeling in januari vrijwel hetzelfde alsisinindede Oppervlaktebehandeling specifiekere resultaten.inMeld je aan via hetzelfde www. als in • Het productieniveau januari vrijwel totale industrie de totale industrie formdesk.nl/ion/abonnee. Bent u leverancier • Het orderniveau is vrijwel hetzelfde • Het orderniveau is vrijwel hetzelfde voor de oppervlaktebehandelende industrie of • De levertijden van de leveranciers zijn veel wilt u het persbericht maandelijks ontvangen, langer meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehanion/pers.

Afvalstoffen voortaan melden bij Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat neemt vanaf 1 januari 2017 de taken over van de Stichting Landelijk Meldpunt Afvalstoffen voor het melden van bedrijfs- en gevaarlijke afvalstoffen. Hiervoor hebben Rijk, IPO (Interprovinciaal Overleg) en VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) het convenant Landelijk Meldpunt Afvalstoffen (LMA) ondertekend.

In de Wet milieubeheer worden bedrijven aangewezen die bedrijfs- en gevaarlijke afvalstoffen in ontvangst nemen en/of afgeven verplicht dit te melden aan de landelijke meldinstantie die door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu

is aangewezen. De manier van melden blijft hetzelfde: meldingen kunnen via de website van AMICE (Afval Meldingen Informatie en Communicatie Elektronisch) worden gedaan.

Maar Rijkswaterstaat heeft het beheer van deze applicatie overgenomen en met daarbij de huisstijl van Rijkswaterstaat. Provincies en gemeenten zijn bevoegd gezag voor de toezicht en handhaving voor bedrijven die werken met afvalstoffen. ●

ontbramen

polijsten

Open HOuse

11 -12 mei

slijpen

stralen

4 4 4 4

Additive manufacturing - 3D Printing Laser Technique - Lasertechniek Machining - Verspanen Stainless Steel - RVS

reinigen NL | Reggestraat 18| 5347 JG Oss

demonstraties - presentaties - rondleiding - workshops

egistreer nu! rosler.nl/open-house

en

k verzin atuur 17 r e p tem r 20 Hoge et voorjaa h Vanaf Mook. ook in

EENVOUDIG GENIAAL

25µ - 80µ

SMART SOLUTIONS

OPPERVLAKTEMINIMALIST Voorwerpen die bij hoge temperatuur worden verzinkt, hebben een duidelijk grotere oppervlaktehardheid, kunnen optimaal worden nabehandeld en passen als gegoten, wat met name voor onderdelen met een fijne geometrie optimaal is.

HQS = 3 KEER SNELLER » Snel, 3 keer sneller dan doorhangen » Eenvoudig, snel aan de slag » Sterk, tot 100 kg per hanger (HQS) » Gemakkelijk inzetbaar, lengte 400-2400 mm » Kleine ophangpunten » Meer info op www.hangon.nl

www.hangon.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 13 Ad HangOn BV 90x132mm_Einstein.indd 1

2016-12-05 14:35:57

ALGEMEEN

Kwaliteit grensvlak bepalend voor hechting

BETER BEGRIP VAN HECHTING COATINGS AAN METALEN Coatings worden al eeuwen toegepast, dus je zou verwachten dat er op het gebied van hechting al heel veel bekend is. Voor een deel is dat waar, maar wetenschappelijk gezien is het opmerkelijk hoe weinig fundamentele en gedetailleerde kennis er is over de vraag wat er nou precies gebeurt aan het grensvlak van metaalobjecten en coatings. Bij de TU Delft is die vraag grondig en diepgaand onderzocht in een promotieonderzoek waarop de promovendus cum laude is gepromoveerd. Alle reden dus om voor dit themanummer eens naar Delft af te reizen.

Het bedoelde promotieonderzoek heet Interfacial bonding mechanisms of carboxylic coatings on pretreated zinc surfaces. Het is, onder supervisie van onder meer Arjan Mol, uitgevoerd door Peyman Taheri, die hierop in 2012 aan de TU Delft is gepromoveerd. Het onderzoek is gecoĂśrdineerd door M2i (Materials innovation institute) en vanuit de industrie begeleid door Tata Steel IJmuiden. Arjan Mol heeft tijdens de

14 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

WOT/Surface een workshop gegeven over dit onderwerp. Voor iedereen die de workshop gemist heeft, duiken we hier nog eens diep het onderzoek in vanwege de grote relevantie voor de branche. Arjan Mol vertelt over het onderzoek zelf en de uitkomsten ervan.

Arjan: “Voor veel constructies wordt constructiestaal gebruikt, dat vaak voorzien is van een

zinklaag voor een betere corrosiewering. Als er een kras in het verzinkte staal komt, dan werkt het zink als opofferingsanodelaag voor het onderliggende staal. Daarnaast wordt er vaak voor extra corrosiewering een coating aangebracht, waarmee je de constructies er ook mooi uit kunt laten zien (duplexsysteem).

Maar je praat in feite over een verbinding tussen een polymeerchemie en het metaalobject, en

digheden is om al die bindingen los te breken.

Dat betekent dat we in de praktijk moeten streven naar het zo groot mogelijk maken van de hydroxyl fractie. Dat hebben we ook getest in een industriële voorbehandelingsoplossing.”

ZIRKOON

Arjan Mol en Peyman Taheri.

dat gaat niet vanzelf. Waar het om gaat, is dat er een nette tussenlaag komt, die als een soort overgangsfase fungeert tussen de polymeerchemie en het onderliggende zink. Als er bij het duplexsysteem later problemen optreden, dan komt dat meestal doordat het aan het grensvlak is misgegaan.”

GRENSVLAK Om die reden is het van groot belang goed te begrijpen wat er aan het grensvlak gebeurt.

Arjan: “Dat moet gewoon goed gecontroleerd worden opgebouwd en je moet een goed begrip hebben van wat je aan het doen bent op het grensvlak. Het gaat niet alleen om de bulkeigenschappen van een metaal en ook niet om die van het polymeer. Die zijn wel belangrijk, maar een minstens net zo belangrijke vraag is: wat gebeurt er aan het grensvlak? Dat is van belang om problemen op te lossen, maar ook als je daarin veranderingen wilt aanbrengen omdat je denkt het te kunnen verbeteren. Dan moet je wel weten aan welke knoppen je kunt draaien. De oppervlaktestructuur is van belang, maar zeker ook de oppervlaktechemie van het metaal. Een belangrijke parameter hier is de hydroxyl fractie. Dat zijn de eindgroepen van een metaal(hydroxide)oppervlak, die de interactie met een polymeer verzorgen.”

Een onderzoeksvraag was dan ook wat de invloed is van de hydroxyl fractie op de sterkte van de interactie met het polymeer en de stabiliteit ervan, oftewel de duurzaamheid van een grensvlak. Dat is niet zo makkelijk te onderzoeken, omdat je dan door een coating van pakweg 100 micrometer dikte heen moet kijken, om te zien wat er aan het grensvlak gebeurt. Bij veel traditionele analysetechnieken die gebaseerd zijn op elektronen-, neutronen- en röntgenstra-

ling is dat niet of nauwelijks mogelijk en het levert te weinig informatie op over de chemie en structuur van het grensvlak. Daarom werd besloten twee stappen terug te doen, om daarna drie stappen vooruit te kunnen kijken.

OPPERVLAKTECHEMIE Arjan: “Dat betekende dat we naar modeloxides hebben gekeken van relatief pure metalen, die we bewust buiten de normale procesomstandigheden van de industrie hebben bekeken om via een voorbehandeling een extreme oppervlaktechemie te creëren. Zodoende konden we de grote verschillen zien in de polymeer-metaal interactie als functie van de oppervlaktechemie.

We hebben zink voorbehandeld in een zuur bad, in een basisch bad, met een elektrolyt en we hebben er een warmtebehandeling op losgelaten. Dit alles om die zo belangrijke hydroxyl fractie extreem te kunnen variëren, van zo’n 5 procent tot ongeveer 75 procent. Dat leidt tot volledig andere oppervlakken, hetgeen van belang is als je daarna een coating wilt aanbrengen.”

Omdat het zo moeilijk is om door de coatings heen te kijken, is ook op het gebied van coatings een stap terug gedaan, door alleen maar te kijken naar de relevante polymeerchemie van de coatings die de onderzoekers in het vizier hadden. En daarbij werden de eindgroepen die voor de hechting zorgen, geïsoleerd. Deze zijn in een heel dunne laag aangebracht op de verschillend voorbehandelde zinklagen. Vanwege de dunne lagen kon men kijken naar het grensvlak tussen de monomeren en de oppervlaktechemie van het zink. “Dan zie je dat hoe groter de hydroxyl fractie is, hoe meer interactie er is en hoe moeilijker het in corrosieve omstan-

Een van de meest recente en veelbelovende voorbehandelingsmethoden is voorbehandeling met een op zirkoon gebaseerde oplossing.

Zirkoon zorgt voor een conversie, doordat in de buitenste zinklaag een heel nette mix van zirkonium- en zink(hydr)oxiden wordt opgebouwd als buitenste laag, die in de praktijk een heel goede interactie geeft met een coating. “Toen hebben we gekeken wat zich aan de buitenkant van de zirkoon conversielaag bevindt. Dit hebben we gedaan bij de verschillend voorbehandelde zinksystemen, voor een wijde scope van verschillende hydroxyl fracties. Al die verschillende samples hebben we in een zirkoon voorbehandelingssysteem gedompeld. Daaruit bleek dat de vorming van de zirkoonlaag ook sterk afhangt van wat je van tevoren met het oppervlak doet. Duidelijk werd dat je een heel nette zirkoon conversielaag kan vormen als je van tevoren de hydroxyl fractie maar zo groot mogelijk maakt.”

Met andere woorden, dit betekent dat de staat van het metaal voordat je het gaat voorbehandelen van grote invloed is op het resultaat na het voorbehandelen. Oftewel, in dit geval moet er gestreefd worden naar hoge hydroxyl fracties voordat het metaal voorbehandeld wordt. “Dan krijg je een relatief dikke, netjes opgebouwde zirkoon conversielaag die tot een heel goede en robuuste interactie leidt met een coating. Het voordeel van die aanpak is ook dat je kunt zien hoe zo’n laag is opgebouwd, of er onvolkomenheden in zitten en of de juiste oppervlaktechemie gaat ontstaan. Als je kijkt naar het effect van de interactie met de polymeer (coating), dan zie je dat hoe robuuster de voorbehandelingslaag is opgebouwd, hoe beter en duurzamer de hechting is.”

TOEPASSINGSGEBIEDEN In dit onderzoek zijn heel geavanceerde analysetechnieken gebruikt. Er is gekeken naar heel dunne monomeerlagen op zowel dikke als heel dunne zinklagen waarop een polymeer werd aangebracht. Dit alles met het doel om veel informatie te krijgen over wat er aan het grensvlak gebeurt, oftewel over de duurzaamheid van het systeem. De betekenis voor de industrie is een beter begrip van wat nou eigenlijk - naast de oppervlakteruwheid - het effect is van de oppervlaktechemie en hoe die het best beheerst kan worden. Voor diverse substraten in de automo-

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 15

biel- en vliegtuigindustrie en in de bouw wordt deze kennis inmiddels toegepast, maar ook bij hechtingsproblematiek in andere toepassingsgebieden, variërend van micro-elektronica tot hechting van coatings op pijpleidingen die afgezonken worden op de zeebodem.

Arjan: “De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in internationale, toonaangevende wetenschappelijke bladen en zijn wereldwijd opgepikt door de academische wereld. Deze studie laat zien hoe wetenschap hand in hand kan gaan met de industrie, vanwege de relevantie en toepasbaarheid voor die sector. De studie heeft een gestructureerd voorstel opgeleverd voor verbetering van de hechtingsduurzaamheid van coatingsystemen op detailniveau. De industriële partner bij dit onderzoek was Tata Steel, die de kennis hieruit nu toepast bij de fabricage van gecoate staalproducten. Een andere dankbare afnemer is de automobielindustrie, waar het zirkoon voorbehandelingssysteem meer en meer wordt toegepast.”

gebeurt het ook bij steeds meer en steeds grotere delen, die meer corrosief belast worden.

De tendens in de automobielindustrie is dat verschillende metalen worden toegepast, zoals verzinkt staal, staal en aluminiumlegeringen en dat die allemaal in hetzelfde voorbehandelingsbad gedompeld worden. Zo’n bad reageert echter heel anders op een aluminium ondergrond dan op een zinkondergrond. Dankzij een beter begrip van wat er gebeurt aan het grensvlak van de verschillende substraten, kunnen de procescondities nu zo gekozen worden, dat op al die ondergronden een robuuste en degelijke conversielaag wordt gevormd, als basis voor de polymeerlagen daarna.

EXTREME CONDITIES

Arjan: “Het belang van de juiste voorbehandeling en meer begrip daarvan zijn niet te onderschatten. Behalve voor industriële toepassing is de kennis ook van belang met het oog op duurzaamheid. Want hiermee kunnen we producten langer onder zware omstandigheden in functie houden. Er ontstaat een betere bescherming en de levensduur van producten neemt toe, evenals de intervallen tussen inspecties. Door ro-

Was die toepassing eerst vooral gericht op delen die minder corrosief belast worden, nu

buustere en efficiëntere voorbehandelingssystemen te creëren, kun je met dunner basismetaal

16 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

werken en zijn er minder materialen nodig, wat ten goede komt aan de generaties na ons. Ook kunnen we veiliger werken in de voorbehandeling, met materialen die niet schadelijk zijn voor mens en milieu. Bovendien kan de veiligheid ook in het geding komen als een constructie faalt door corrosie. Het gaat dus om duurzaamheid in de breedste zin van het woord.”

Er is al veel bereikt, maar het onderzoek naar deze materie is nooit klaar. Er komen immers steeds nieuwe coatings en nieuwe combinaties van metalen. Ook worden metalen en coatings steeds vaker toegepast bij extreme condities, zoals in de diepzee. Een betere samenwerking tussen onderzoekers, klanten, metaal-, coatingen chemicaliënleveranciers én oppervlaktebehandelaars kan helpen om problemen te voorkomen. ●

MEER INFORMATIE www.tudelft.nl J.M.C.Mol@tudelft.nl

ALGEMEEN

HANNOVER MESSE OPNIEUW IN DE OVERTREFFENDE TRAP De belangrijkste industriebeurs ter wereld, de Hannover Messe, vindt plaats van 24 tot en 28 april 2017 in Hannover onder het thema “Integrated Industry – Creating Value”. Denk aan de digitalisering van productie (Industrie 4.0) en van energiesystemen (Integrated Energy). Ze brengt zeven vakbeurzen op één plaats bijeen. Er komen 6.500 exposanten uit zeventig landen. Er worden meer dan 200.000 bezoekers verwacht uit tachtig landen.

De belangrijkste thema’s van de beurs zijn fabrieks- en energietechniek, zoals innovatieve industrierobots, software voor de besturing van productieprocessen en technologieën voor de opwekking en distributie van energie in de toekomst. Ook is er gestructureerde aandacht voor cobots (samenwerkingsrobots), digital twins (digitale versies van fysieke objecten), efficiënt gebruik van energie, predictive maintenance (preventief onderhoud) en intelligente materialen en coatings. Het gemiddelde investeringsbudget van een bezoeker bedraagt 550.000 euro. Tijdens de Hannover Messe 2016 realiseerden de exposanten 5,5 miljoen zakelijke contacten. ‘s Werelds grootste industriële beurs is ook een belangrijk platform voor politiek en industrie.

Vorig jaar waren de VS partnerland, dit jaar is dat Polen. De Poolse industrie maakt indruk in talrijke branches met innovaties en groei. De economie van Polen ontwikkelt zich al jarenlang in een snel tempo en op stabiele wijze. Er

zijn ambitieuze doelen gesteld. Momenteel voert het Poolse ministerie voor economische ontwikkeling een “Plan voor verantwoordelijke ontwikkeling” uit. Dit programma is gericht op re-industrialisatie, ontwikkeling van innovatieve ondernemingen, vorming van ontwikkelingskapitaal, ontsluiting van buitenlandse markten en investeringsstimulering. Er wordt veel geïnvesteerd in industriele ontwikkeling.

NEDERLANDSE INBRENG De beurs vindt plaats in 25 hallen die thematisch zijn ingedeeld. Oppervlaktebehandeling is geïntegreerd in Hal 6. In 2016 waren er 4.750 Nederlandse bezoekers aan de Hannover Messe en 120 Nederlandse exposanten. Na Duitsland en China is Nederland het derde land in bezoekersgrootte. Uit de VS worden dit jaar tussen de 100 tot 150 exposanten verwacht.

De Nederlandse inbreng dit jaar zal aanwezig zijn in acht paviljoens. Er is onder meer een high tech house waar onder meer ingezoomd

wordt op samenwerking met universiteiten.

Het Nederlandse toeleverpaviljoen staat net als voorgaande jaren in Hal 4 Industrial Supply en zal tussen de 700 tot 800 vierkante meter groot zijn. Nederlandse toeleveranciers laten zien dat ze innovatieve, technisch hoogstaande en pragmatische oplossingen te bieden hebben. De deelnemende bedrijven tonen onder andere succesvolle show cases van innovatieve samenwerkingsprojecten van start-ups en hightech bedrijven. Om die initiatiefnemers internationaal en in Duitsland een goede start te geven, organiseren NEVAT-FME, Koninklijke Metaalunie, Brainport Industries, Holland Innovative en Mikrocentrum een innovatieplein in Hal 4. Met een gerichte mediacampagne en een interessant lezingenprogramma zullen de samenwerkende organisaties meer internationale bezoekers trekken om de Nederlandse maakindustrie nog beter op de kaart zetten.

Het lezingenprogramma is afgestemd op het thema van de Hannover Messe met aandacht voor de digitale transformatie in Nederland met voorbeelden uit de praktijk.

Daarnaast is er het voornemen om meer samenhang tussen de individuele activiteiten van Nederlandse bedrijven te creëren om het merk Nederland internationaal op de kaart te zetten in een langjarige afstemming van activiteiten.

Op 24 april is er een ééndaagse chartervlucht vanuit Rotterdam naar Hannover. Op Koningsdag 27 april zal er tijdens de Hannover Messe een officiële receptie zijn. ●

MEER INFORMATIE www.hannovermesse.de www.hannoverconsultancy.nl www.dutchindustrialsupply.nl hannovermesse@metaalunie.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 17

THEMA HECHTINGSTECHNIEK VOOR EEN BETERE KWALITEIT

ALGEMEEN

LIJM ALS HECHTINGSTECHNIEK VAAK ONDERBELICHT Bij hechting denken we wellicht niet zo gauw aan lijm, maar lijm wordt steeds vaker toegepast voor hechting van grote en kleine onderdelen van producten.

Dat loopt uiteen van ramen in vliegtuigen tot heel kleine onderdelen in telefoons.

Oppervlaktebehandelaars krijgen regelmatig met lijm te maken: of er gaat lijm over een coating of er gaat coating over lijm. In beide gevallen heeft dit consequenties. Hoe dat precies zit, weet Hans Poulis, directeur van het Hechtingsinstituut TU Delft (The Adhesion Institute).

Poulis heeft tijdens de WOT/Surface een workshop gegeven over dit onderwerp. Specifiek ging het over het verlijmen van kunststoffen en metalen. Desgevraagd erkent Poulis dat je over lijmen niet zoveel hoort. “Dat klopt. Op het gebied van lijmen zijn er niet zo veel internationale congressen, maar wel in specifieke toepassingsgebieden, zoals de automotive, scheepvaart of vliegtuigbouw. Als je bijvoorbeeld goed kijkt naar een moderne telefoon, dan ontdek je dat daar tientallen lijmsoorten in verwerkt zitten. Datzelfde geldt voor de auto, maar ook voor de luchtvaart, treinenbouw en huishoudelijke apparaten. Het aantal lijmen in veel producten neemt alleen maar toe, maar de internationale belangstelling op dit onderzoeksgebied valt een beetje tegen. Het gaat vooral om de toepassingen van de lijm. Ik denk dat dat komt doordat mensen lijm vooral zien als een gebruiksvoorwerp en niet zozeer als een separaat onderzoeksterrein.”

Hij noemt het gedrag van lijmen in de concrete industriële toepassing heel interessant. “Maar de groep mensen die er interesse voor heeft, is klein. Ook voor de lijmopleidingen vanuit ons instituut is niet zo heel veel belangstelling. Er is een groot verschil met lassen, ook een verbindingstechniek. Daar is al langere tijd normalisatie voor, evenals opleidingen die op hun beurt ook weer genormeerd zijn. Maar voor lijmen komt dat in het grootste deel van Europa nog niet van de grond. Dat is wel merkwaardig, want

18 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

in veel fabrieken wordt dagelijks gelijmd. Er zijn wel interne opleidingen, maar in de meeste EU-landen schrijft niemand voor dat iemand een lijmopleiding moet hebben gevolgd om bepaalde handelingen te mogen toepassen. Bij problemen op het gebied van lijm ga je naar je lijmleverancier en met een beetje geluk kan die het probleem voor je oplossen.”

Vanuit de lijmindustrie was er langere tijd geen goede ondersteuning voor hun klanten, zeker niet bij grote complexe projecten, en dat was ongeveer dertig jaar geleden de reden

voor de oprichting van het Hechtingsinstituut TU Delft. “We wilden de kennisdeling een gestructureerde basis geven. Lijmen is een multidisciplinair vakgebied: je hebt te maken met natuurkunde, scheikunde, materiaalkunde en werktuigbouw. In de industrie wordt er vaak voor lijmen gekozen in plaats van andere verbindingstechnieken.”

HOOFDMECHANISMEN VOOR HECHTING Als voorbeeld wijst Poulis naar het gebogen

Foto AutomotiveNL.

energie nodig. Dit heeft te maken met de Van der Waals-krachten. Bij een hoge oppervlakteenergie spreidt de lijm zich makkelijk uit. Maar bij kunststoffen is de oppervlakte-energie nogal laag: <100 mJ/m2. Bij metalen is die veel hoger: >500 mJ/m2. De lage oppervlakte-energie bij kunststoffen komt doordat die geen oxidehuid hebben. Die moet bij kunststoffen verkregen worden door het oppervlak te oxideren met fysische of chemische methoden waarmee je zuurstof implanteert in het polymeer. Zo kan de hechting verbeterd worden. Bij metalen kun je de hechting verbeteren door een verse oxidehuid te genereren. Dit bereik je door goed te schuren. Die huid moet voorafgaand aan het schuren dan wel eerst goed schoongemaakt worden met oplosmiddel. Lijm hecht aan de oxidehuid.

COATINGS OP LIJMEN

raamkozijn in de Airbus A380. “Wat tot op heden veel werd toegepast, waren rijen klinknagels om een raam heen, om de verstijvers mee aan de romp te bevestigen. Dat is hartstikke duur, omdat je veel gaatjes moet boren, die moet ontbramen en schoonmaken, daarna een sealing tegen waterindringing aanbrengen, klinknagels er doorheen slaan en afwerken. Kost allemaal heel veel werk en je loopt het risico dat als je fout boort je het materiaal kunt weggooien. Het is veel makkelijker, sneller en goedkoper als je kunt lijmen.” Hij wist op de hoofdmechanismen voor hechting: - Aard en aantal van de intermoleculaire bindingen - Het beschikbare oppervlak - Het aantal beschikbare moleculen in de lijm die kunnen reageren met het substraat

- De afstand tussen lijmmolecuul en substraat - De spanningspieken in de lijmnaad (vermijdt pelspanningen) Een belangrijke regel is: zonder moleculaire interactie geen goede hechting! Poulis legt uit dat lijmen veel met energie te maken heeft. “Omdat lijm flexibel is, neemt deze bij vervorming veel energie op en kan er daardoor voor zorgen dat de twee substraten aan elkaar vast blijven zitten. Voordat de lijmverbinding breekt, moet je er heel veel energie in steken. Voordat die gaat breken, gaat-ie vervormen en dat vertaalt zich weer in energie (warmte). Hoe flexibeler de lijm, hoe taaier hij is en hoe meer energie de verbinding op kan nemen. Je kunt lijm taai maken door er bijvoorbeeld microscopisch kleine rubberen deeltjes in te doen.”

BEVOCHTIGING TAAK EN ROL VAN HECHTINGSINSTITUUT Het Hechtingsinstituut van de Technische Universiteit Delft is de specialist in lijm- en hechtingstechnologie. Binnen de universiteit is een schat aan kennis aanwezig over lijm en lijmverbindingen, met name bij de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. Het Hechtingsinstituut zorgt ervoor dat al deze kennis, aangevuld met ervaringen die elders in Nederland en de wereld worden opgedaan, voor iedereen toegankelijk is. Het instituut richt zich hierbij voornamelijk op wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en kennisvalorisatie.

Een andere belangrijke voorwaarde voor een goede lijmverbinding is goede bevochtiging.

Als lijm niet kan uitspreiden (vloeien), krijg je geen goede bevochtiging en dus ook geen goede verbinding. Als er bijvoorbeeld organische vervuiling (zoals een was) op het oppervlak aanwezig is, kan de lijm zich niet goed uitspreiden en krijg je dus een slechte hechting. Het oppervlak schoon maken is een voor de hand liggende oplossing. In zijn geheel wordt een goede adhesie tussen lijm en oppervlak bepaald door goede bevochtiging, hechting, adsorptie en interne sterkte van de lijm (cohesie).

Zowel voor het verlijmen van kunststoffen als voor metalen heb je een hoge oppervlakte-

De vraag is wat de invloed van coatings op lijmen is en omgekeerd. Er moet dus onderscheid gemaakt worden tussen lijm op de coating en coating op de lijm. Bij gecoate producten die aan een ander product gelijmd moeten worden (al of niet gecoat), is de samenstelling van de poedercoating van groot belang. Soms zit daar was in en als dat zo is, werkt die als een soort lossingsmiddel. Je kunt dan nooit een goede lijmverbinding krijgen, omdat de was altijd diffundeert naar het oppervlak. Hoe goed je het oppervlak ook schoonmaakt, de was komt altijd weer naar buiten. Bij een coating die over de lijm wordt aangebracht moet erop gelet worden dat de lijm niet gevoelig is voor bestanddelen die in de coating zitten, zoals oplosmiddelen. Die kunnen ervoor zorgen dat de lijm onvoldoende hard wordt, en dus zacht blijft. De lijm wordt dan een soort kauwgom.

“Ik heb het idee dat deze aspecten niet altijd voldoende bekend zijn in de coatingwereld. Als er problemen zijn en de vraag wie er schuldig is bij een rechtbank wordt uitgevochten, worden wij weleens gevraagd om onze opinie te geven.

Problemen ontstaan vaak doordat er geen goede voorbehandeling is toegepast en er vooraf geen eenvoudige testen zijn gedaan. Vaak is daar geen tijd voor omdat daar bij de planning geen rekening mee is gehouden. Er is voor veel toepassingen een aparte test. Mijn boodschap is dus: bezint eer ge begint. Steek genoeg tijd in de lijmkeuze, de voorbehandeling en de mechanische belasting van de lijmverbinding.

Als één van die drie niet goed is gekozen, heb je een grotere kans op falen.” ●

MEER INFORMATIE www.adhesioninstitute.com hans.poulis@hechtingsinstituut.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 19

VERENIGING ION

ENERGIE-ENQUÊTE TOONT STAAT VAN ENERGIEBESPARING De meeste bedrijven in de branche zijn vorig jaar actief geweest in het opstellen of actualiseren van hun energieplannen. Energieplannen waarvan besparende maatregelen met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar verplicht uitgevoerd moeten gaan worden. De handhaving door uitvoeringsdiensten hierop is strenger dan ooit, maar erg noodzakelijk om de doelstelling van 100 PJ extra uit het Energieakkoord gezamenlijk te gaan behalen.

ION is hierbij begeleid door adviesbureau Van Beek. Robin Sommers, energieadviseur van Van Beek, juicht de energiebesparing natuurlijk toe, maar ziet én hoort in de praktijk ook redenen waarom dit niet vanzelf gaat gebeuren. “De nieuwe planperiode was daarom dé gelegenheid om via de ION Energie Enquête te polsen waar de kansen en belemmeringen liggen. Het doel is om uiteindelijk de belemmeringen aan te gaan pakken en de mooiste kansen met de sector continue te blijven delen.”

Zonder op de details van de resultaten in te

20 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

gaan, is het goed om te weten dat ruim 65% van de deelnemers aangeeft dat er meer dan twee procent energiebesparing per jaar mogelijk is.

De infographic laat zien dat het gebruik van restwarmte, verlichting en het vermijden van lekkages en stand-by gebruik als één van de grootste potenties naar voren komt. Belangrijkste belemmeringen in het realiseren hiervan zijn het gebrek aan capaciteit, financiering en technische- en economische kennis van maatregelen. Hierin ligt dus voor zowel de branche, de overheid en de adviseurs een schone taak om

de komende periode méér informatie te geven over de ins en outs van maatregelen. Hiermee moet het eenvoudiger worden om keuzen te maken en over te gaan tot investeringen die haalbaar zijn.

Graag willen we in dit vakblad praktijkverhalen over energiebesparing bij bedrijven afdrukken.

Daartoe komen we graag langs om die verhalen op te tekenen. Heeft u zo’n verhaal, stuur dan een mail naar de redactie: oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl of bel 06-43045757.

ENERGIE ENQUETE PLAN Bent u MJA3 deelnemer?

ja

50%

25%

8%

nee

50%

ja

67%

50%

veel weinig

21%

13% 4%

Investeringsdrijfveren?

58%

62%

Potentieel energiebesparing + Energie besparing

DO

4%

Investeringsbereidheid?

nee

50%

38%

Potentieel besparing?

Energiezorg geimplementeerd?

eisen holding verplichting terugverdientijd duurzaamheidsstrategie

nee beperkt ja

geen > 2% < 2%

-

Aandrijvingen

Energie monitoring

CHECK

Koeling

Verwarming

Ventilatie

energiemonitoring

meters facturen

12%

17%

Nieuwbouw

Isolatie

Stand-by

maandelijks jaarlijks

dagelijks wekelijks

50%

8%

Lekkages

Verlichting

ja nee

Restwarmte

matig

29%

25%

12% Inzicht energie via

Controle op energie

Voldoende zichtbaar?

71%

ACT

Belemmeringen

30%

ja nee

ja nee

54%

54%

matig

wet-/regelgeving

Energiebesparing opgenomen in procedures?

9% overig

11% vinden van maatregelen

17%

Voldoende budget aanwezig?

46%

14% technische kennis

ja nee

29%

6%

46%

matig

50%

21%

Voldoende tijd om maatregelen uit te oefenen?

17%

Potentieel maatregelen keten

29%

Potentie duurzame energie

economische kennis

20% financiering

23% capaciteit uitvoering

minder grondstoffen

andere grondstoffen

minder verpakking

recycling afval

minder transport

verbeteren coating

aardwarmte

groen aardgas

windenergie

groene stroom

zonne energie

in opdracht van www.vereniging-ion.nl ondersteund door www.rvo.nl www.lettersenplaatjes.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 21

ENERGIE-EFFICIËNTIE VERHOGEN MAAKT PROCESSEN EFFICIËNTER In de tweede helft van vorig jaar heeft Van Beek adviseurs in opdracht van RVO een enquête uitgevoerd over energiegebruik in de bedrijven uit onze branche. Deze enquête houdt verband met de Meerjarenafspraken energie-efficiëntie (MJA) van het rijk. De uitslag van de enquête staat op de vorige pagina. Hier zoomen we in op twee bedrijven die aan de MJA meedoen.

Er is al een behoorlijke vooruitgang geboekt, maar er is nog (veel) meer energie-efficiëntie mogelijk. Jonkman Coating doet al sinds 1997 mee aan de MJA. Jeroen Schothuis, manager kwaliteit, legt uit dat er goede redenen waren om er aan mee te doen. “Energie is een mooie parameter om je bedrijfsprocessen goed tegen het licht te houden. Het maakt goed duidelijk waar de meeste energie in gaat zitten en waar je kunt besparen. En je ziet dat door de aanpak naar meer energie-efficiëntie de bedrijfsprocessen efficiënter gaan lopen. Na enkele jaren kwam een ander voordeel naar voren. Als je meedoet met MJA wordt de bemoeienis van de gemeente minder. De plannen die wij voor de MJA opstellen, worden door RVO beoordeeld en daarmee blijft de gemeenteambtenaar aan de zijlijn staan. Door met de MJA mee te doen, kun je op structurele wijze met een professionele partij kijken hoe je de processen efficiënter kan maken met een langetermijnvisie.” Als je je aandacht op een nieuw gebied richt, kun je vaak al snel verbetering bereiken door het laaghangend fruit te plukken. Bij Jonkman Coating was dat precies zo. Eerst ga je kijken hoeveel energie je gebruikt en dat afzetten tegen de vierkante meters die je hebt gedraaid.

Dan komen er al snel maatregelen in beeld om efficiënter te gaan produceren. Bij Jonkman is men erin geslaagd om na de eerste drie jaar zeventig procent minder energie per vierkante meter te gebruiken door met een “energiebril” naar de productie te kijken.

ENERGIEBESPARING “In het verleden was energie gewoon geen

issue, omdat het goedkoop was en maar enkele procenten van je omzet uitmaakte.

Door de kostenstijging in de afgelopen jaren is energiebesparing toch interessant geworden.

Als je het energiegebruik kunt halveren, dan is dat wel lonend. Een maatregel was dat we in de productie alle tl-verlichting hebben vervangen door LED-verlichting. Er wordt vaak in ploegendienst gewerkt en we constateerden dat ‘s avonds en ‘s nachts ongeveer tien procent van het energieverbruik in de verlichting zat. Met LED-verlichting is dat veel minder.”

Ook is er gekeken naar de isolatiewaarde van de ovens. Er is een aantal ovens vervangen en daarbij is goed gekeken naar de manier waarop de warmte wordt ingebracht. Ook worden de producten nu efficiënter opgehangen waardoor er minder energie verloren gaat en de productiesnelheid omhoog gaat. “Hier bleek maar weer eens dat de energiecomponent een mooi aanknopingspunt is om de processen te optimaliseren.

“Daarnaast kijken we of we restwarmte kunnen gebruiken. Nu gebruiken we de warmte van de compressor als ruimteverwarming voor de productieruimte zodra de temperatuur daar onder de 18 graden komt. Hetzelfde doen we met de warmte van de drogers. Die gebruiken we ‘s winters om de ruimte te verwarmen, maar zomers gaat het naar buiten toe. Momenteel zijn we aan het kijken of de restwarmte van de ovens geschikt is om de droogruimte mee op te warmen. Daartoe hebben we al een installatie neergezet. Het is wel een beetje tricky, omdat er nog een beetje was in de lucht uit de ovens zit.

Die moeten we eerst afvangen.”

KETENBENADERING En zo zijn er nog meer mogelijkheden die onderzocht worden op praktische toepassing en te bereiken energiebesparing. Zo is er gekeken naar zonnepanelen op het dak waarvoor de investering via de SDE+-regeling eerder terugverdiend zou kunnen worden. Het besluit daarover moet nog genomen worden.

Ook blijft het verhogen van de efficiency (met

OVERNAME JONKMAN DOOR IJDEMA In november vorig jaar is Jonkman Coating overgenomen door IJdema Poedercoating in Heerhugowaard. De reden hiervoor is de pensioengerechtigde leeftijd van Jonkman en de wens om synergie te bereiken met een ander bedrijf. Het oog viel op IJdema. Dat bedrijf is wel een stuk kleiner dan Jonkman, maar de gelijksoortigheid van de bedrijven en de te verwachten synergie op dezelfde markt gaven de doorslag. Het zijn allebei familiebedrijven, ze hebben allebei vier poedercoatlijnen, doen allebei natlakken en streven allebei naar verdergaande kennisontwikkeling. En ze zitten 200 kilometer van elkaar waardoor ze makkelijker taken kunnen verdelen en klanten beter kunnen bedienen. Het blijven twee zelfstandig opererende bedrijven.

22 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

minder energie meer vierkante meters draaien) een aandachtspunt. Zo wordt nagegaan of het zinvol is om poedercoatings te gaan gebruiken met een lage uithardingstemperatuur.

“Binnen onze muren is er nog wel besparingspotentieel, maar er komen weer heel nieuwe en interessante besparingsopties in beeld als in je in de hele keten gaat kijken. Dan moet je met partijen in overleg om gezamenlijk de energieefficiëntie te verhogen. Dat kan wel betekenen dat de kosten in een deel van de keten kunnen stijgen, maar dat het totaalplaatje een hogere energie-efficiëntie oplevert. Als bijvoorbeeld voor een gebouw een infraroodwerende verfsysteem vereist wordt waardoor het binnen minder warm wordt waardoor de airco omlaag kan, wordt er daar op energie bespaard, terwijl het vereiste verfsysteem wel duurder is. De vierkante meterprijs bij de applicateur stijgt, maar dat is een bijna niet meetbare prijsverhoging als je naar het totaalplaatje kijkt. Zo’n benadering is momenteel nog helemaal niet gebruikelijk.

Er wordt altijd op prijs ingekocht voor een deel van de keten. Toch is de bredere besparing duidelijk aanwijsbaar. Dit gebied kan nog veel beter uitgewerkt worden.”

MEER INFORMATIE www.jonkman-coating.nl www.rvo.nl/subsidies-regelingen/stimuleringduurzame-energieproductie-sde

FRANK VAN BUSSEL (ADRUU): “DOOR DEELNAME AAN MJA ALTIJD OP ZOEK NAAR VERBETERINGEN” Adruu is gespecialiseerd in het anodiseren, vervaardigen van hoogwaardige zichtdelen en bedrukken van (aluminium) onderdelen. Vooral voor de hoofdactiviteiten van het bedrijf - het anodiseren, hard anodiseren op 0 °C, kleur anodiseren, chromateren en chemisch hoogglans anodiseren - is veel energie nodig. Adruu besloot daarom in 2009 om deel te nemen aan de Meerjarenafspraken energie-efficiëntie (MJA).

Technisch directeur Frank van Bussel legt uit waarom: “Toen mijn broer en ik het bedrijf overnamen in 2008, begon de crisis en kwam de markt in een dip. De hoeveelheid te anodiseren producten was laag, en daarmee ook onze energiekosten. Wij wilden meedoen aan de MJA, omdat we onszelf de milieudoelstelling op wilden leggen om per jaar minimaal twee procent energie te besparen. Deelname was ook aantrekkelijk, omdat we vanuit de overheid hulp kregen om de energie-efficiëntie te verbeteren.

Daarnaast ging de prijs van energie omhoog en dus werd het ook vanuit financieel oogpunt interessant om efficiënter met energie om te

gaan. Hoe minder je verbruikt, hoe minder de kosten. Het mes snijdt altijd aan twee kanten.”

Nadenken over efficiënt energieverbruik sluit volgens Van Bussel ook goed aan bij de ISO 14001 certificering: “Vanuit de MJA zoeken we constant naar mogelijkheden voor besparing.

En hoewel het er niet letterlijk in staat, komt ook in de ISO-norm telkens naar voren dat je moet laten zien hoe je het milieu minder kunt belasten, bijvoorbeeld door minder energie te verbruiken. Dat sluit naadloos op elkaar aan.”

ADVIES In de jaren die volgden, verbeterde de markt.

De productie nam toe en daarmee ook het energieverbruik. Van Bussel: “Momenteel zitten we op twee miljoen kWh per jaar, voornamelijk voor het anodiseren, en 230.000 kuub gas. Voor onze energieleverancier behoren we niet tot de grootste gebruikers, maar het is niet niks.

Voor het milieu- en energiebeleid laten we ons bijstaan door een adviesbureau, Royal HaskoningDHV. Zij kennen onze historie en weten hoe ons bedrijf in elkaar steekt. Ze komen ook veel bij andere bedrijven en kunnen ons daardoor aan goede ideeën helpen. Samen stellen we elke vijf jaar een milieuplan op en jaarlijks een milieujaarverslag.”

Hij vervolgt: “Elke drie à vier jaar passen we de MJA aan. Jaren terug hebben ze een indicator voor ons ontwikkeld om de energie-efficiëntie in de gaten te houden. Omdat 90 procent van ons energieverbruik in het anodiseren zit, en maar 10 procent in de rest van de bedrijfsactiviteiten, kijken we naar de hoeveelheid energie die we verbruiken per oppervlak geanodiseerd aluminium. Met deze coëfficiënt - megajoule per vierkante meter - kijken we of het met het energieverbruik de goede kant op beweegt.”

VOORUIT DENKEN De eerste resultaten zijn volgens Van Bussel al behaald. “Begin 2013 hebben we een grote slag gemaakt door een nieuwe koeling aan te schaffen. De oude werkte nog met het koudemiddel R22 dat je tegenwoordig niet meer mag bijvullen, wat in de praktijk betekent dat je deze niet meer kunt gebruiken. De nieuwe koeling voldoet aan de laatste stand der techniek en aan de huidige milieueisen. Daarin zit al de eerste winst. Omdat we wisten dat we in 2014 een nieuwe hal in gebruik zouden nemen, hebben we een extra warmtewisselaar op de koelinstallatie laten bouwen. De warmte die bij de koeling vrijkomt, en normaal gesproken in de lucht verdwijnt, brengen we nu in de vloerverwarming.

Daardoor wordt onze nieuwe hal van duizend vierkante meter compleet verwarmd door de restwarmte van het anodiseerproces. Daarmee

slaan we twee vliegen in één klap. Maar er zijn meer maatregelen. We hebben nieuwe, energiezuinigere compressors aangeschaft en een dertig jaar oude oliegekoelde gelijkrichter vervangen. We zien dat de hoeveelheid verbruikte energie per hoeveelheid geanodiseerd product met sprongen omlaag gaat.” Sommige maatregelen richten zich meer op andere milieudoelstellingen, zoals het verbeteren van de lekdichtheid van de vloeren. Van Bussel: “We willen niet alleen energie besparen, maar ook emissies naar bodem, lucht of water beperken.

Het afvalwater van onze demi-installatie werd vroeger bijvoorbeeld altijd geloosd. Nu gebruiken we dat als spoelwater, waardoor afvalwater nu slim in het proces wordt hergebruikt.”

ENERGIESCAN Van Bussel ziet dat de aanhoudende aandacht voor energie-efficiëntie ook de mensen op de werkvloer aanzet om met goede ideeën te komen. “Zo hebben we besloten om deksels die niet goed afsluiten eerder te vernieuwen, waardoor minder warmte weglekt. Ook gaan we dit jaar kijken naar onze afzuiginstallaties. We hebben een grote badenreeks waar we continu veel lucht afzuigen. Mogelijk kunnen we de afzuiging optimaliseren, door het toerental van de afzuigers automatisch af te stemmen op het gebruik van de baden.”

Verbeteringen beginnen meestal bij het ‘laaghangend fruit’. Van Bussel: “Het wordt inderdaad steeds moeilijker om de doelstelling van twee procent te bereiken. Samen met onze energie-

leverancier doen we daarom een uitgebreide energiescan, waarbij we ook kijken naar minder voor de hand liggend energieverbruik. In de scan nemen we ook onze oude droogovens mee. Die willen we mogelijk vervangen, waardoor we straks met minder energieverbruik meer kunnen drogen.”

Behalve aan energie besparen, denkt Adruu ook aan zelf energie opwekken. Van Bussel: “Zonnepanelen zijn al jarenlang een aandachtspunt.

Haskoning adviseert ons echter om daar nog mee te wachten, omdat de techniek enorm in ontwikkeling is. Op ons pand kunnen we duizenden meters zonnepanelen kwijt. Het gaat dus om een grote investering. We hebben besloten daar in 2018 opnieuw naar te kijken.

Intussen houden we ook andere ontwikkelingen in de gaten, bijvoorbeeld op het gebied van kleinschalige windenergie. Door deel te nemen aan de MJA verplichten we onszelf om continu bezig te blijven. Wij zijn altijd op zoek naar verbeteringen.” ●

MEER INFORMATIE: www.adruu.nl fbu@adruu.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 23

Trots op het werk BRONSKLEURIG GEANODISEERDE KOZIJNEN Het Wijnhavenkwartier in Den Haag is een groots renovatie- en transformatieproject. Het wordt een multifunctioneel gebied met appartementen, kantoren, winkels en horeca. De zakelijk ogende bebouwing wordt warm en vriendelijk. Het gebouw op de foto past daar naadloos in. Voorheen bood het gebouw onderdak aan een aantal ministeries, maar het heeft nu een metamorfose ondergaan met een compleet nieuwe invulling en functie. Er wordt een warme sfeer gecreĂŤerd door kleur, vorm en materiaalgebruik. De gevels van het gebouw bestaan uit bronskleurig geanodiseerd aluminium kozijnen door BWBAlucol in combinatie met natuursteen en keramische tegels in een zandkleur. Het anodiseren beschermt het aluminium tegen corrosie en maakt het aluminimum onderhoudsvriendelijk. Ook blijft hierdoor het metaalaspect (metal-look) van het aluminium behouden en zorgt de bronskleur voor een fraai geheel. Dit project is nu zo goed als opgeleverd. Foto BWB-Alucol.

24 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 25

TEKST Rik van Thiel en Egbert Stremmelaar

VERENIGING ION

TERUGBLIK 2016: HET BELANG VAN EEN GOEDE BRANCHEORGANISATIE Traditiegetrouw blikken we even terug op het afgelopen jaar. 2016 was het jaar waarin Vereniging ION drie jaar bestond en toch een zestigjarig jubileum vierde. Immers, de branche oppervlaktetechnologie is al zestig jaar verenigd en ook het vakblad Oppervlaktetechnieken bestaat zestig jaar. Tijdens een druk bezochte en heel geanimeerde businessavond in de Week van de Oppervlaktetechnologie/Surface in Den Bosch hebben we met een mooie lasershow de kernwaarden van Vereniging ION langs zien komen.

Even ter herinnering: Vereniging ION wil met de branche oppervlaktetechnologie een waardevolle bijdrage leveren aan de (maak) industrie van BV Nederland op het gebied van veiligheid en duurzaamheid. Immers, een goede maakindustrie kan niet zonder een hoogwaardige oppervlaktebehandelende industrie. In een tv-uitzending van RTL7 Doe Maar Duurzaam (terug te kijken op het ION YouTube-kanaal) hebben we uitgelegd dat duurzaamheid in onze branche drie niveaus heeft: 1. De producten die de branche voortbrengt, moeten duurzaam zijn (lang meegaan).

Hiervoor hebben we branchespecifieke kwaliteitssystemen en vakbekwaamheidsopleidingen.

2. De bedrijven moeten duurzaam zijn. De wet- en regelgeving en normontwikkeling mogen best progressief zijn, maar moeten wel proportioneel, begrijpelijk en uitvoerbaar zijn. Hiervoor heeft ION regelmatig overleg met bevoegd gezag en norminstituten.

3. De productieprocessen die de branche gebruikt, moeten zo duurzaam mogelijk zijn.

Dat betekent bijvoorbeeld het verminderen van het gebruik van SVHC-stoffen (vervangen als het kan, autoriseren als het moet), het verlagen van de energieconsumptie (MJA), het verminderen en/of hergebruiken van afvalstoffen, het bevorderen van veiligheid

26 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

en het ontsluiten van nieuwe technologieën.

Hiervoor hebben we opleidingen, een vakblad, themabijeenkomsten, events, werkgroepen en een website met een portal.

SAMENWERKING Gedetailleerde informatie is te vinden in de publicaties van de vereniging en op de website.

Op het gebied van overleg met norminstellingen en bevoegd gezag zijn er ook forse stappen gezet. Onze slogan “Vervangen als het kan, autoriseren als het moet” heeft ons een betere gesprekspositie met bevoegd gezag opgeleverd. We zijn immers niet tegen verandering, maar verandering moet wel sociaal, technisch en economisch haalbaar zijn. Zo heeft Panteia in opdracht van de Metaalunie, FME en ION onderzoek gedaan naar de economische effecten van een autorisatie op Chroom VI. Nederland heeft dit als enige land in Europa laten doen, maar het rapport is al door veel landen omarmd en gebruikt in hun positiebepaling.

We hebben aangetoond dat er voor diverse processen goede alternatieven zijn, dat er gebieden zijn waar nog geen alternatief beschikbaar is en dat er een grijs gebied is waar wel mogelijkheden, maar nog geen oplossingen zijn. In onze contacten met onder andere Den Haag, Brussel en Helsinki hebben we het nodige bereikt voor het Chroom VI-dossier, maar hebben we ook veel geleerd over de wetgevende processen.

Dat zal ons goed van pas komen als ook bijvoorbeeld nikkel, kobalt, boorzuur en 130 andere SVHC-stoffen in beeld verschijnen voor het beheersen van de risico’s. Het behoeft geen betoog dat we hier nauw samenwerken met vele andere brancheverenigingen in Nederland en via onze koepels CETS en Orgalime in Europa.

Ook is er veel werk gedaan voor de ontwikkeling van de nieuwe Omgevingswet (verwacht in 2019). Samen met andere brancheorganisaties hebben we met name voor de continuïteit en rechtszekerheid van het MKB een lans gebroken en zijn er vele tekstuele verbeteringen doorgevoerd. Voor de beeldvorming: er zijn diverse bijeenkomsten/vergaderingen bezocht en tijdens de zomervakantieperiode moesten er onder andere 2.600 pagina’s wetstekst worden gelezen, beoordeeld en van opmerkingen worden voorzien.

REGELGEVING Vereniging ION heeft geparticipeerd in dertien normgroepen. De bekendste is de EN 12944, maar ook minder bekende normen zijn door ION bekeken. De BREF STS wordt momenteel herzien. Met het bevoegd gezag hebben we diverse lidbedrijven bezocht om de juiste inzichten mee te geven aan de besprekingen in Bilbao (Spanje). Ten aanzien van de MJA werd in 2016 gewerkt aan MJA 3 (2013-2016) en werd MJA4 (2017-2020) voorbereid. Door de inzet

van de brancheverenigingen is de financiële vergoeding voor de inzet van externe adviseurs bij het opstellen van de EEP intact gebleven. Er zijn in het kader van de MJA diverse bijeenkomsten georganiseerd en Van Beek adviseurs heeft een brancheonderzoek uitgevoerd. ION is actief betrokken geweest bij de ontwikkeling van de wet op het reguleren van de betalingstermijnen (met name grootbedrijf richting MKB) en heeft er met andere brancheorganisaties voor gezorgd dat normen, die een integraal onderdeel zijn van wet- en regelgeving, gratis beschikbaar worden gesteld.

OPLEIDINGEN Ten aanzien van de opleidingen zijn in 2016 mooie stappen gezet. Er zijn diverse nieuwe opleidingen aan de portfolio toegevoegd die gemaakt zijn door teams uit de vereniging bestaande uit applicateurs, toeleveranciers en een docent. Ook zijn de opleidingen ISO 9001 (2015) gecertificeerd en is een samenwerkingsverband aangegaan met OnderhoudNL. De omzet opleidingen voor externe partijen was groter dan verwacht, maar de omzet cursussen bij leden van de vereniging bleef door diverse redenen achter, waardoor per saldo de begrote omzet niet is gehaald. Wij zien dat als een incident, want 2017 is vliegend van start gegaan.

Door het achterblijven van de omzet opleidingen bij leden is het jaar 2016 met een negatief

resultaat afgesloten. Alle andere posten waren ongeveer conform begroting. Een en ander is tijdens de ALV (6 oktober 2016) toegelicht. Dit gaat ten koste van het eigen vermogen van de vereniging. Het bestuur en bureau werken momenteel aan een opzet waarbij de vereniging minder afhankelijk is van enkelvoudige opbrengsten.

KWALITEITSLABELS Bij de kwaliteitslabels Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod zijn zowel vanuit Zürich als in Qual.ION-verband diverse versterkingen doorgevoerd. In het kader van de wet Kwaliteitsborging kunnen de labels een waardevol (deel)instrument zijn. De labels zijn daarvoor aangemeld. Voor het voldoen aan de garantievoorwaarden van SKG IKOB en VMRG zijn ze in ieder geval noodzakelijk. De (verplichte) updatemiddag is door de licentiehouders positief gewaardeerd. De cursus voor het borgen van de goede uitvoering van de labtesten (werktitel labmedewerker) wordt momenteel gemaakt en zal naar verwachting in de loop van 2017 beschikbaar zijn. Er is een nieuwe brochure voor Qual.ION gemaakt.

We hebben geprobeerd enkele belangrijke thema’s aan de orde te stellen. Denk hierbij aan de Circulaire Economie (Circulaire Metaalketen), nieuwe business modellen, elektrische energie op basis van aanbod, afvalhergebruik en

afvalvermindering, payrolling, 3D Metal Printing en robotisering. Sommige werden positief ontvangen, anderen werden niet of nauwelijks bezocht.

VOOR DE LEDEN Om te ontzorgen, heeft Vereniging ION een collectief contract afgesloten met Hillmann Milieuadvies. Via de portal van ION is de website Metaal en Milieu te benaderen; hier is hulp beschikbaar voor die ondernemers die alles willen weten op het gebied van de voor hun bedrijf geldende regels. Dit is weer belangrijker geworden nu de Inspectie SZW heeft aangekondigd met grotere intensiteit te gaan handhaven (zie ook OT 01/2017). ION wil deze informatie op deze manier ontsluiten omdat de wetgeving omvangrijk en complex is, maar men wel wordt geacht deze te kennen. Verder heeft ION vijftien zaken van ondernemers bespreekbaar gemaakt met ISZW en IL&T en zijn er (goede) afspraken gemaakt over de uitvoering en/of interpretatie.

Aangaande de voortgang en acties omtrent blootstellingsscenario’s is er op 7 december een themamiddag geweest.

In 2016 heeft ION dertig nieuwe leden mogen inschrijven. Vooral de inzet aangaande wet- en regelgeving, de opleidingen, de kwaliteitslabels, het grote netwerk en de (branche-)innovaties waren redenen om aan te sluiten. Helaas zijn er ook dertien leden weggevallen. De redenen

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 27

waren activiteiten gestaakt of overgenomen, niet meer werkzaam in de branche of financieeleconomisch van aard. Een enkeling miste de meerwaarde van ION. Onze helpdesk heeft in 2016 heel veel vragen beantwoord en we hebben veel bedrijven bezocht. Daar hebben we veel goede gesprekken gevoerd, mooie bedrijven gezien en verwachtingen gehoord. Toch is het onmogelijk om ieder jaar bij elk lid langs te gaan. Daarom zullen we weer een ledenenquête uitsturen (verwacht februari 2017).

EVENTS De Techn.ION dag en de Week van de Oppervlakte Technologie/Surface zijn in 2016 beter bezocht dan de vorige edities en de waardering was hoger (van de groepen waar nu informatie beschikbaar over is). Er is voor deze events met heel veel partijen samengewerkt. Dit gaf een geheel nieuwe dynamiek aan de events. Het WOT-programma (met meer zeventig presentaties, workshops, masterclasses en spreekuren) is goed ontvangen, is op onderdelen goed of heel goed bezocht, maar heeft op een aantal onderdelen (te) weinig bezoekers getrokken.

Tijdens de WOT is ook de ION Borghardt Award uitgereikt door drs. Jeroen Heijs van het Ministerie van EZ. Het kunstwerk is deze editie gemaakt

door beeldend kunstenaar Marcel Bastiaans.

Wat onvoldoende is gelukt, is de leden bereiken met informatie. De nieuwsbrief wordt onvoldoende gelezen en de bezoekersaantallen op de thema-events mogen ook nog wel omhoog. Dat is jammer, want er wordt veel werk verzet aan het duiden en ontsluiten van

relevantie informatie voor de continuïteit van uw onderneming. Hier zoeken we dus ook nog naar verbetering. Het wordt immers steeds moeilijker om als ondernemer weg te komen door te zeggen dat je bepaalde zaken niet wist.

Zeker na de recente uitspraak van de rechtbank in het Q-koortsdossier (de risico’s stonden op de website van RIVM, dus als bedrijf, maar ook als privépersoon had u het kunnen en moeten weten).

Het vakblad Oppervlaktetechnieken heeft met haar thematische aanpak en met haar doelstellingen om te inspireren en te activeren, een mooie plaats in de communicatie met de leden en andere belangstellenden in het vakgebied oppervlaktetechnologie. Opvallend zijn de bewaarnummers (bijvoorbeeld weten regelgeving) en de themanummers die uitgegeven worden op evenementen. Zo zijn er 200 exemplaren “mobiliteit” meegegeven in de goodiebag van het Automotive Congres en zijn er 700 exemplaren “utiliteit” uitgereikt bij de uitgang van de Staalbouwdag.

Op 17 januari 2017 hebben we tijdens de ION nieuwjaarsbijeenkomst het jaar 2016 formeel afgesloten. Er zijn best wel zorgen, maar over het algemeen kijken we terug op een goed jaar waarin verder werd gebouwd aan een proactieve en herkenbare branchevereniging. En uiteraard zal ION ook in 2017 weer vooropgaan in de ontwikkeling van de branche op het gebied van zaken die je individueel niet kunt beïnvloeden of regelen, maar collectief wél. ●

MEER INFORMATIE www.vereniging-ion.nl

28 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

DÉ TAPE VOOR MOEILIJKE 0PPERVLAKKEN tesa® ACXplus 709x LSE Performer

• Deze innovatieve schuimtape in acryl hecht op een blijvende manier en zonder primer aan low-surface-energy (LSE) materialen zoals kunststof, materialen met poedercoating, etc.

• Kan gebruikt worden bij temperaturen dicht bij het vriespunt.

tesa.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 29

FOTO’S: Endures

ALGEMEEN

KENNISNIVEAU MICROBIOLOGISCH GEÏNDUCEERDE CORROSIE VAAK ONVOLDOENDE Als waterrijk landje mogen wij ons verheugen in een ruime aanwezigheid van microbiologisch geïnduceerde corrosie (MIC), maar de kennis daarover is vreemd genoeg niet bij alle betrokken partijen in voldoende mate aanwezig.

Vaak wordt MIC niet herkend en aangezien voor een andere vorm van corrosie en dan wordt er een verkeerde bestrijdings- of beschermingsmethode toegepast. Een juiste diagnose is erg belangrijk voor een effectieve aanpak. Naar schatting is twintig procent van alle corrosieproblemen gerelateerd aan MIC.

Een specialist op het gebied van MIC is Nanni Noël, werkzaam bij Endures BV. Die naam is afgeleid van endurance by research. Sinds 2014 is Endures een zelfstandig bedrijf, daarvoor was het lang bekend als het corrosielaboratorium van de Koninklijke Marine en als TNO Den Helder. Het feit dat het bedrijf in Den Helder op marineterrein gevestigd is, herinnert daar nog aan. Nanni Noël legt uit wat MIC is. “Het is een bijzondere vorm van plaatselijke, soms zeer snelle corrosie van objecten in een omgeving waar water aanwezig is. De corrosie ontstaat als micro-organismen kans zien zich te hechten aan het metaaloppervlak en dan met behulp van voedingsstoffen uit het water het corrosieproces op gang brengen. MIC is een bekend fenomeen in onder meer industriële productieprocessen waarin metaal (op zijn minst tijdelijk) in contact is geweest met niet-steriel water.”

De sectoren die veel last hebben van MIC zijn de olie- en gassector, offshore windindustrie, havenbedrijven, waterleidingbedrijven en de voedingsmiddelenindustrie. De micro-organismen die MIC veroorzaken zijn heel klein, alom aanwezig en beweeglijk maar willen zich ook graag hechten op oppervlakken en dan bij voorkeur op metalen oppervlakken. Vele soorten leven van voedingsstoffen uit het omringende water, maar er zijn ook soorten die hun voedsel rechtstreeks aan het metaal onttrekken. Door zich te hechten aan het oppervlak vormen ze een biofilm, in feite een kolonie, waarin ze zich

30 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

SRB-culture: sulfaatreducerende bacterien: deze aan MIC gerelateerde groep van micro-organismen is het best bestudeerd. Onder meer herkenbaar aan de rotte eierenlucht.

MIC diagnose: Endures combineert hiervoor twee methoden: op groei gebaseerde methode en een op DNA gebaseerde methode. Zichtbaar is de typische groei van media die gebruikt worden om de groei van bacteria mogelijk te maken als laboratoriumcultuur.

goed kunnen beschermen tegen invloeden van buitenaf, denk aan temperatuur, chemicaliën en uitdroging.

JUISTE DIAGNOSE “Vaak horen we van klanten die met een corrosieprobleem te maken hebben: er zijn bacteriën aangetroffen, dus het is MIC. Dat is niet waar!

Er is alleen sprake van MIC als je kunt aantonen

dat het schadebeeld veroorzaakt is door die bacteriën. Alleen met specifieke expertise en ervaring kun je de juiste diagnose stellen en met goede suggesties komen om het probleem te verhelpen.” Metalen in water kunnen in principe goed beschermd worden tegen MIC als er van tevoren goed is nagedacht over een adequate beschermingsmethode. Die methode kan bestaan uit het aanbrengen van een geschikte

van alle in het milieu voorkomende microorganismen. Voor de DNA-techniek, genaamd q-PCR, hoef je de organismen niet te kweken maar moet je wel ongeveer weten naar welke groepen je op zoek bent om de DNA-structuur te kunnen vaststellen. Het combineren van beide technieken heft de tekortkomingen van iedere techniek afzonderlijk op.

AANPAK

Metaalmonster uit een sluis waar MIC was vastgesteld. Hier is de vorming van groeves te zien die typisch is voor MIC.

coating die op de juiste manier moet worden aangebracht. Als een coating minuscule, met het blote oog onzichtbare, krasjes of scheurtjes bevat, zijn dat vaak de plaatsen waar bacteriën zich gaan vestigen en uit kunnen groeien tot een biofilm. De bacteriecellen communiceren onderling via de waterlaag, zoeken elkaar op en gaan kolonies vormen. In of onder die biofilm kan een MIC-proces heel lang onopgemerkt blijven.

Nanni Noël: “Een van onze doelen is om mensen meer bewust te maken van het bestaan van MIC, hoe het werkt en wat de consequenties zijn. Vaak hebben mensen er wel van gehoord, maar begrijpen ze niet goed hoe het werkt en dat het zo snel kan gaan. Regelmatig wordt MIC niet als een microbiologisch probleem gezien, denkt men aan een ander corrosieproces en wordt een verkeerde aanpak voorgesteld met als gevolg dat het probleem niet wordt opgelost. Het stellen van de juiste diagnose is dus erg belangrijk, maar niet zo gemakkelijk bij MIC. Regelmatig wordt MIC niet of te laat gediagnosticeerd, maar soms ook te snel omdat leveranciers van producten die tegen MIC werken hun waar willen verkopen. Ze zeggen dan dat er sprake is van MIC, terwijl dat helemaal nog niet zeker is.” Ook wanneer zwavel wordt aangetroffen, concluderen mensen al snel dat er dus sprake is van MIC. Volgens Noël is dat te kort door de bocht. Zij wijst erop dat je ieder schadegeval goed moet documenteren en met de probleemeigenaren moet praten om goed inzicht te krijgen in omgevingscondities en materiaalaspecten. Op grond daarvan kun je besluiten om microbiologisch onderzoek te gaan doen. Daar zijn twee technieken voor: één is gebaseerd op het kweken van bacteriën en de andere techniek is op basis van DNA-analyse.

De kweekmethode werkt alleen voor bacteriën die gekweekt kunnen worden; helaas betreft dat naar schatting maar ongeveer één procent

“Om die reden raden wij dus aan om beide analysemethoden toe te passen. De gecombineerde resultaten geven het meest betrouwbare resultaat. Daarnaast moet je uiteraard naar het aangetaste metaal zelf kijken: welke informatie is daaruit af te leiden? Onder de microscoop kun je vervolgens nog kijken naar de aanwezigheid van metabolische bijproducten van de microorganismen, zoals zwavel. Tenslotte, maar zeker niet het minst belangrijke: je moet op grond van argumenten andere corrosiemechanismen uit kunnen sluiten. Doe je dat niet, dan mis je een stuk van de puzzel en is de kans groot dat verkeerde en ineffectieve maatregelen worden genomen.” Als je MIC bij voorbaat al wilt voorkomen, moet daarover in de ontwerpfase al worden nagedacht. Denk aan materiaalkeuze, voorbehandelingsmethode, keuze van coatings en hoe die aangebracht moeten worden. Ook kun je in het ontwerpstadium al nadenken over systematische monitoring van MIC. Als MIC eenmaal is gediagnosticeerd, dan is er niet één aanpak die in alle gevallen werkt. De juiste aanpak verschilt van geval tot geval. “Een multidisciplinaire aanpak is een absolute voorwaarde voor succes. Ik werk veel samen met een deskundige op het gebied van materialen en met een expert op het gebied van coatings.

De micro-organismen zijn niet voor één gat te vangen. Sommige kunnen hun metabolisme veranderen. Enerzijds leven ze van zwavel en anderzijds kunnen ze leven van ijzer. Je praat

Metalen deel uit een industrieel pijpsysteem waar MIC was vastgesteld. Zichtbaar is de voor MIC typische formatie van corrosieproducten op het oppervlak.

over biologische veranderingen. Dat maakt het moeilijk om de strijd met ze aan te gaan.”

BESTRIJDINGSMETHODEN Zij vervolgt: “Een goede coating is belangrijk, maar minstens net zo belangrijk is de wijze waarop die is aangebracht. Ieder klein krasje is een zwak punt. Er zijn nu coatings op de markt waarin koper zit, daar kunnen micro-organismen slecht tegen. In bepaalde toepassingen kun je ook gebruik maken van chemische middelen (biociden) die bacteriën kunnen doden.

Weer een andere methode is een coating in combinatie met kathodische bescherming (KB).”

Als je kathodische bescherming toepast, dan is het noodzakelijk om na te gaan of dat het MIC-proces echt voorkomt. Volgens Noël is dat vooralsnog niet duidelijk. “Sommigen zeggen dat KB heel goed werkt, anderen zeggen juist dat het een tegengesteld effect heeft. Dat komt ook omdat je niet met slechts één groep van micro-organismen te maken hebt, maar met verschillende groepen die een rol spelen in MIC. Verder kunnen micro-organismen zich snel aanpassen en hun metabolisme veranderen.

Dat is het kenmerk van de natuur en dat maakt de strijd tegen deze organismen niet altijd makkelijk.”

Tot slot: zij ziet dat het bewustzijn over MIC wel toeneemt, maar dat dat nog langzaam gaat.

“Applicateurs doen er goed aan te achterhalen op welke locatie de objecten, die ze onder handen krijgen, komen te staan en zo nodig daarop actie te ondernemen. Dus met de klant nagaan of het gekozen product en de applicatiewijze wel de juiste zijn.” ●

De op DNA gebaseerde benadering, een instrument om geëxtraheerde DNA te meten.

MEER INFORMATIE www.endures.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 31

ORGANISCHE DEKLAGEN

QUALISTEELCOAT GEEFT NIEUWE SPECIFICATIE (VERSIE 4.0) UIT Staal is het meest gebruikte metaal op industrieel gebied en in de utiliteit (architectuur). Staal moet beschermd worden tegen corrosie. Als de bescherming tegen corrosie wordt bereikt door het toepassen van organische deklagen, dan valt deze bescherming binnen het toepassingsgebied van QUALISTEELCOAT.

Het volgende schema geeft de structuur van een QUALISTEELCOAT coatingsysteem.

32 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

In het verleden, voordat QUALISTEELCOAT werd geïntroduceerd, waren er geen eenduidi-ge eisen geformuleerd voor de corrosiebestendigheid van poedercoatsystemen. Daarom waren coatingbedrijven evenals hun klanten vaak niet zeker van welke coatingsystemen gebruikt moesten worden en onder welke voorwaarden: “Hoeveel lagen zijn nodig?”,” Welke voorbehandeling is geschikt?”,” Wat zijn de vereisten op Duplexsystemen?”. De QUALISTEELCOATspecificatie biedt antwoord op deze vragen.

De eisen ten aanzien van de bescherming tegen corrosie zijn gebaseerd op de eisen van ISO 12944. Deze norm is internationaal voor de corrosiebescherming van staal geaccep-teerd, maar

beperkt tot vloeibare lakken. QUALISTEELCOAT heeft de eisen zoals verwoord in de ISO 12944 voor uitsluitend natlakken, ook gebruikt als basis voor de kwaliteitseisen zoals verwoord in de specificaties van QUALISTEELCOAT voor poedercoatings. Denk hierbij onder andere aan de corrosie categorieën C1-C5 deel 2. Deze zijn algemeen bekend en erkend. De eisen van QUALISTEELCOAT dekken ook de eisen van DIN 55633 en 55634 af.

Verschillende poedercoatsystemen die door QUALISTEELCOAT zijn goedgekeurd, staan in bijgaande tabel evenals de betreffende corrosiecategorieën die maximaal bereikt kunnen worden.

De coater mag alleen die systemen aanbieden

COATING SYSTEM

QSC-SYSTEM

Components STEEL

SUBSTRATE SURFACE PREPARATION METALLIC LAYER

PRE-TREATMENT

BASE MATERIAL

Het internationale keurmerk voor het coaten van staal werd opgericht in 2006. Met meer dan tachtig coatingbedrijven met een licentie in twaalf landen is QUALISTEELCOAT waar-schijnlijk het belangrijkste kwaliteitslabel voor gecoat staal. In 2016 zijn ook de nationale brancheverenigingen uit Polen en Griekenland als general licencee toegetreden. Ook in 2017 wordt een aantal nieuwe licentiehouders verwacht.

Bijna honderd coatingsystemen van 25 toeleveranciers hebben op dit moment een goedkeuring voor toepassing van hun materialen binnen het QUALISTEELCOAT kwaliteitssysteem. Er lopen nog diverse aanvragen waarvoor de systemen momenteel getest worden.

De eisen van QUALISTEELCOAT gaan verder dan bescherming tegen corrosie en voorzien ook in coating gerelateerde mechanische eigenschappen, weersbestendigheid en estheti-sche eigenschappen. In deze versie van de technische specificaties definieert QUALISTEELCOAT het kwaliteitsniveau dat een coatingbedrijf moet bereiken om de producten op de markt aan te kunnen bieden als “geproduceerd onder QUALISTEELCOAT licentie“. De specificaties omvatten de vaststelling van kwaliteitseisen op coatingbedrijven en coatingsystemen.

Onafhankelijke testinstituten houden regelmatig toezicht op coatingbedrijven met een licentie. Alle coatingsystemen zijn onderworpen aan goedkeuring door QUALISTEELCOAT. Goedkeuring wordt pas verleend na het positief afronden van uitgebreide laboratorium-tests.

CHEMICAL Hot dip galvanized

MECHANICAL

continuous hot dip galvanized

metal spray

CHEMICAL and/or MECHANICAL Electrophoretic coating

ORGANIC COATING

ONE ORE MORE LAYERS OR COMBINATONS OF POWDER COATING(S)

LIQUID COATING(S)

Base material Steel

Number of powder coating layers

C1 C2 C3 C4 C5-M C5-I

1

ST1

2

ST2

3

ST3

1

SZ1

2

SZ2

3

SZ3

1

HD1

2

HD2

3

HD3

1

MS1

2

MS2

3

MS3

Steel with 1 layer electrophoretic coating (STEC)

1

STEC2

2

STEC3

Hot-dip galvanized Steel with 1 layer electrophoretic coating (HDEC)

1

HDEC2

Continuously galvanized steel (strip-galvanized)

Hot-dip galvanized steel (batch-galvanized)

Steel coated by thermal spraying (MS)

die op zijn QUALISTEELCOAT-licentie zijn aangegeven. De licentie is het formele bewijs dat de coater het vermogen heeft om producten onder QUALISTEELCOAT-licentie te produceren.

Het hoofddoel van deze nieuwe versie van de technische specificaties is om de leesbaar-heid te verbeteren. Een verbeterde leesbaarheid helpt de coater om de eisen in het be-drijf op de juiste wijze in te voeren. Bovendien hebben de technische commissie en ver-schillende werkgroepen, aan de hand van vragen uit de markt, de beschikbare coatingsys-temen bestudeerd.

Zo zijn er ook nieuwe systemen, zoals elektroforetische coating, toe-gevoegd. Eén en ander is aangegeven in de tabel.

Naast de vereenvoudiging van de specificaties is ook aandacht besteed aan relevante technische veranderingen. Om te voldoen aan de eisen van ISO 12944-6 en DIN 55634, is de constante vochtigheid (ook bekend als continue condensatie-test) toegevoegd als nieuwe testprocedure, en zijn regels en normen aangevuld met de eisen van DIN 55634 voor de neutrale zoutsproeitest.

Iedere coater staat onder voortdurende controle en wordt regelmatig geïnspecteerd. Een belangrijke verandering voor de coater is dat vanaf nu alle systemen die hij aanbiedt, ie-dere twee jaar aan een externe inspectie inclusief de bijbehorende laboratoriumtests bij een testinstituut

Foto DAF Trucks

onderworpen moeten worden. Daardoor kan de klant van de coater met nog meer zekerheid vaststellen dat de coater is gekwalificeerd voor alle systemen die in zijn licentie worden aangegeven.

Een andere nieuwe toevoeging is bijlage 2. Deze bijlage implementeert op vrijwillige basis de eisen van de EN 1090, waardoor coatingbedrijven met een licentie van QUALISTEEL-COAT met relatief weinig extra inspanning aan de EN 1090 kunnen voldoen. Hiervoor wordt dan een aanvullende licentie verstrekt. De technische werkgroepen van QUALISTEELCOAT werken continu aan de verdere ontwik-keling van het kwaliteitsniveau. Door het kwaliteitsniveau steeds verder omhoog te stu-wen, is QUALISTEELCOAT momenteel het best haalbare kwaliteitsniveau op basis van de kennis en ervaring van vele coaters, laboratoria, inspecteurs en toeleveranciers.

De posi-tieve feedback en de toename van het aantal leden bewijzen dat QUALISTEELCOAT op de goede weg is met hun ideeën.

De nieuwe specificatie is terug te vinden op de website van Verenging ION. ●

MEER INFORMATIE www.vereniging-ion.nl

steel coat International Quality Label for Coated Steel

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 33

ALGEMEEN

Oppervlaktebehandelaars krijgen rol om huizen slimmer te maken

DE WONING ALS MANTELZORGER We worden allemaal ouder, we moeten langer thuis blijven wonen en de woning gaat ons daarbij helpen. De woning als mantelzorger.

Maar dan moeten de woningen wel ‘slim’ zijn. Ze moeten niet alleen zijn uitgerust met technische snufjes, maar de techniek moet vooral goed op de gebruiker zijn afgesteld. Dat laatste is niet altijd het geval.

Ook oppervlaktebehandelaars krijgen met deze ontwikkeling te maken. Hun werk gaat meerdere functies tegelijk krijgen. Iemand die hier al sinds 2004 onderzoek naar doet, is Masi Mohammadi, lector Architecture in Health bij het Kenniscentrum Technologie en Samenleving van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en professor aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven, waar zij de leerstoel Smart Architectural Technologies bekleedt. Op de Week van de Oppervlaktetechnologie/Surface was zij één van de sprekers met een lezing onder de titel Empatische woonomgeving. Daarin gaf zij haar visie op de huisvesting anno 2040, een vorm van huisvesting die veel verder moet gaan dan de huidige ontwikkelingen onder de noemer domotica.

Masi Mohammadi: “Wat we vaak zien, is dat er technisch gezien honderden producten ontwikkeld worden voor de woonomgeving die zogenaamd gebruiksvriendelijk zijn, maar uiteindelijk de gebruiker helemaal niet centraal stellen. Mijn visie is dat we dit probleem in 2040 volledig op kunnen lossen als wij een empathische manier van ontwerpen als uitgangspunt nemen. Van huis uit ben ik bouwkundige; mijn vakgebied is empathische woonomgeving en ik heb me voorgenomen om die woonomgeving te visualiseren en daarvoor producten te gaan

34 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

ontwikkelen. Ik ben daar al geruime tijd mee bezig en we hebben nu onder meer een proefwoning gemaakt waarin de eerste resultaten zichtbaar zijn.”

WAARDECREATIE Masi Mohammadi stelt dat de nabije uitdagingen in de bouw vallen onder het begrip maatschappelijk verantwoord innoveren.

Dat betekent onder meer dat we niet alleen, zoals we gewend zijn, de nadruk moeten leggen op korte termijn denken, efficiëntie en kostenreductie, maar ook goed moeten kijken naar waardecreatie op de lange termijn.

Waardecreatie betekent volgens haar ingaan op de vraag hoe we een woonomgeving creëren die waarde toevoegt. Wellicht kost dat op de korte termijn meer, maar op de langere termijn levert het geld op, doordat gebouwen langer meegaan, makkelijker van functie kunnen veranderen en geld in andere sectoren, zoals de zorg, besparen. “Waarde creëren betekent echt nadenken over de essentie van het woord duurzaamheid: iets doen voor nu, maar wat ook voor de komende generatie goed is; wat voor de ene sector goed is, maar ook voor de andere.”

Haar onderzoek naar de empathische woonomgeving past hier helemaal in. “De empathische woonomgeving moet duurzaam zijn, een zekere mate van slimheid hebben, maar ook meeleven

en meebewegen met de bewoner. Het gaat veel verder dan domotica. Het heeft tal van uitdagingen die wij onderzoeken, zoals technische, juridische, sociale en promotionele uitdagingen.

Dat laatste heeft te maken met de vraag of een nieuw product geaccepteerd wordt. Dat heeft ook weer te maken met esthetische aspecten.

Een huidige maatschappelijke uitdaging is vergrijzing. Daar focussen wij ons op, onder meer via de proefwoning. Ik zie zo’n woning als een soort experimentele ruimte waar bedrijfsleven en kennisinstellingen gezamenlijk producten bedenken, ontwikkelen en tentoonstellen en die vervolgens evalueren en er verder onderzoek naar verrichten.”

PRODUCTEN MAKEN Dat onderzoek moet niet alleen gericht zijn op de gebruiksvriendelijkheid en de bestendigheid van producten, maar ook voorzieningen opleveren die de bewoner begeleiden. De woonomgeving moet ten dele de rol van mantelzorger kunnen vervullen, maar niet vervangen. Masi Mohammadi onderzoekt met collega’s en studenten hoe de slimme woonomgeving kan meeleven en meevoelen met de bewoners en hen (bege)leiden of stimuleren om in beweging te komen.

“Daarvoor gaan wij producten maken, bijvoorbeeld een vloersysteem dat de bewoners geleidt zodat ze hun dagelijkse leefpatroon

Masi Mohammadi bij een door haar ontwikkelde trap op de HAN.

kunnen voortzetten in huis. De vloer geeft met bepaalde lichtsignalen aan hoe iemand moet lopen om bij de bestemming te komen en als iemand valt, signaleert de vloer dat en slaat alarm. We zijn nu met een aantal fabrikanten in gesprek die zo’n vloersysteem kunnen en willen ontwikkelen. We kijken welke technische interventies we moeten aanbrengen om bewoners te begeleiden. Bijvoorbeeld hoe het licht in de vloer eruit moet zien, zodat de dementerende bewoner er intuïtief op reageert. Daartoe spreken we onder meer met zorgverleners en maken we de vertaalslag. We dromen zelfs van een vloersysteem dat in de toekomst vallen kan voorkomen.”

EETBARE WAND Een ander voorbeeld van een begeleidende woonomgeving speelt in op de behoefte van veel ouderen om te tuinieren, terwijl ze daartoe fysiek vaak niet meer in staat zijn. Daarom is de eetbare wand bedacht. Dat is een methode om zowel groen in huis te krijgen dat de mens zintuiglijk prikkelt, als ook ondersteuning te geven bij het tuinieren. De eetbare wand is een verticale tuin waarin eetbare elementen, zoals

aardbeien, zijn aangebracht en kruiden om geur te creëren. Ook kan het de eetlust van de bewoners bevorderen. Onderzocht wordt nu, onder meer, hoe mensen zittend kunnen tuinieren, wat de hoogte van de wand moet zijn en uit welke elementen hij precies moet bestaan.

Tot slot, wat betekenen al die ontwikkelingen eigenlijk voor de oppervlaktebehandelaars?

Masi Mohammadi: “Ik denk dat zij een functie gaan krijgen bij het ontwerp en de productie van slimme gevelelementen die ouderen of dementerende bewoners gaan helpen in hun dagelijkse leefpatroon en bij de toepassing van slimme coatings in huis. Die bestaan uit verven waarin slimme sensoren zijn verwerkt. Met die sensoren willen we dat een huis een soort van levend orgaan wordt, waarin van alles wordt gemeten, zoals geluid, licht, beweging en warmte.

Die sensoren zijn al door de TU Eindhoven ontwikkeld. Daarmee kunnen we het dagelijkse leefpatroon van bewoners vaststellen, maar ook of ze daarvan afwijken. De huidige sensoren zijn daarvoor te dom.” ●

TECHNISCHE ACHTERGROND ÉN GROTE MAATSCHAPPELIJKE BETROKKENHEID Masi Mohammadi is lector Architecture in Health bij het Kenniscentrum Technologie en Samenleving van de HAN. Samen met docent-onderzoekers verricht ze onderzoek naar (slimme) architectonische en technologische middelen en methoden die het (langer) zelfstandig en gezond wonen mogelijk maken. Sinds 2004 doet prof.dr.ir. Masi Mohammadi onderzoek naar innovatieve ruimtelijke en technologische concepten en methoden voor het bevorderen van de duurzame en gezonde leefomgeving. Zij combineert haar technische achtergrond (cartograaf en gepromoveerd bouwkundige) met haar grote maatschappelijke betrokkenheid. In samenwerking met industriële en maatschappelijke partners voert zij innovatieve projecten uit op het gebied van gezond en duurzaam wonen, waarbij een integrale aanpak centraal staat.

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 35

MIJN MENING De rubriek Mijn Mening is bedoeld voor lezers die willen reageren op gepubliceerde artikelen of op actuele ontwikkelingen in de branche om daarmee bij te dragen aan vakinhoudelijke verdieping. Wilt u ook reageren? Mail de redactie via Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Keurmerken en het gevaar van groene tunnelvisie Green-washing. In deze column wil ik het hebben over ‘de zaken mooier voorstellen dan ze zijn’, in het bijzonder als het over duurzaamheid gaat. In het algemeen wordt daar de term greenwashing voor gebruikt, maar er is ook een bijzondere vorm van greenwashing: namelijk green-tunneling. Of althans, zo noem ik het verschijnsel. In het onderstaande ga ik uitleggen wat deze ‘green-tunneling’ inhoudt.

In de afgelopen decennia zijn er veel keurmerken gekomen. Waarom?

Omdat de consument of gebruiker zo goed mogelijk geïnformeerd moet worden, is vaak het antwoord. Maar gebeurt dat ook? In feite niet, want de genuanceerde afwegingen of iets wel of niet goed is, worden door de certificerende instantie gedaan en alleen het eindoordeel komt als een hapklare brok op het bord van de consument terecht. Alle mogelijkheid tot eigenverantwoordelijkheid, tot bewustwording en tot ‘zelf nadenken over’ worden dus ontnomen en de gebruiker blijft als een willoos volger achter.

Het lijkt wel alsof een keurmerk niet de consument of gebruiker, maar vooral de próducent moet aanzetten tot bewust duurzame keuzes. Helaas gaat ook deze veronderstelling niet op. Allereerst omdat de criteria waaraan moet worden voldaan zonder uitzondering vooraf door de ‘alwetende’ certificerende instantie zijn bepaald en vastgelegd. Ook hier zien we dus dat een keurmerk juist afstompt in plaats van prikkelt tot nadenken en innovatie. Hier komt nog eens bij dat wanneer een product eenmaal is ontwikkeld om aan een keurmerk te voldoen, er voorlopig geen doorontwikkeling van dit product zal plaatsvinden. Eerst moeten alle productontwikkelings- en vooral certificeringskosten worden terugverdiend.

Het meest belangrijke element van duurzaam produceren –namelijk het voortdurend zoeken naar het best mogelijke- wordt hiermee juist op slot gezet.

Maar nu het punt dat ik werkelijk wil maken.

Een keurmerk of certificering richt zich altijd op een beperkt aantal eigenschappen van het betreffende product. Het gaat nooit over alle complexe en genuanceerde afwegingen die bij productontwikkeling aan de orde komen. Logisch, want het is juist de bedoeling van het keurmerk om die complexe wereld van de product-expert in te dammen tot een overzichtelijke ‘go or no-go’ voor de consument.

36 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Een argeloos bedrijf dat vanuit de ‘oude economie’ nog in termen van winstmaximalisatie denkt, zal hierop reageren door bij de productontwikkeling in te zoomen op juist die enkele eigenschappen die in het keurmerk getoetst worden. Deze eigenschappen zullen dan vergroot worden en gaan de kapstok vormen voor het ‘groene karakter’ van het product. Dit is wat wij bij RIGO Verffabriek green-tunneling noemen: het verschijnsel waarbij bepaalde producteigenschappen worden uitvergroot om het product in een groen licht te zetten. Hierbij worden minder duurzame eigenschappen bewust of onbewust (!) buiten beeld gehouden. Die vallen buiten de tunnelvisie van de makers.

Graag nodig ik u uit om zelf eens te letten op green-tunneling. Om u een beetje op weg te helpen, zal ik mijn ‘favoriet’ verklappen: BIO BASED. Op het eerste gezicht ziet het er fantastisch uit: geen fossiele grondstoffen meer, maar uit de levende natuur. Maar pas op! Dit zegt niets over het uiteindelijke product. De groene lamp schijnt fel op de herkomst van de grondstoffen, maar de footprint van verdere processing en synthetisering van die grondstoffen wordt in de schaduw gehouden. Denk maar eens aan de (fossiele?) energie en hulpstoffen die in het productieproces een rol kunnen spelen. Het hoeft zeker niet voor elk product zo te zijn, maar de term Bio Based nodigt wel heel sterk uit tot green-tunneling. ● Machiel van Westerhoven, directeur RIGO Verffabriek

OVER DE GRENS

Noël Ruijters scant de buitenlandse bladen.

De belangrijkste ontwikkelingen noteert hij in de rubriek “Over de grens”. Deze keer de januarinummers van het Journal für Oberflächentechnik en het European Coatings Journal.

Op 17 november was er een conferentie van Surface.net en het Institut für Galvano- und Oberflächentechnik IGOS. Het Fraunhoferinstitut IST gaf er een verhandeling over dunne-laag systemen waarvan de techniek gebaseerd is op de structuur van tanden van knaagdieren. Het wordt opgebracht via PACVD (Plasma-assisted Chemical Vapour Deposition). De eisen die aan kunstknie- en heupgewrichten, maar ook aan stents worden gesteld zijn hoog. Om ontstekingen te voorkomen, zijn er nieuwe legeringen ontwikkeld, bijvoorbeeld van nikkel-titaan.

Enthone is bezig om 3D-geprinte onderdelen uit kunststof te galvaniseren (ABS, PC/ABS). De normale voorbehandeling is hier niet bruikbaar, en vooralsnog alleen geschikt voor kleine batches.

verkochten, met Azië als grootste afnemer en Europa op de tweede plaats. Het totale volume was 23,2 miljoen ton. De verwachting is dat dit in 2017 doorgroeit naar 32 miljoen ton.

Inmiddels is 79% van het volume op waterbasis, en de verwachting is dat dit percentage blijft groeien. Emil Frei GmbH & Co. KG ontwikkelde een lak die binnen 60 tot 90 minuten droogt bij kamertemperatuur, waarna onderdelen gemonteerd of verpakt kunnen worden. Gevolg: een veel kortere doorlooptijd met minder energieverbruik bij het drogen. Met name voor de machinebouw erg interessant. Wacker Chemie AG ontwikkelde een nieuw hybride bindmiddel voor buiten-muurverf (Primis AF 1000), dat de silica partikels beter verdeelt en een grotere pigment-stabiliteit geeft. Daardoor is de verf meer vuilafstotend en behoudt beter zijn kleur.

IJsvorming kan tot grote problemen leiden. Verwijdering met behulp van fysieke of chemische middelen is duur. De Polymer Exploration Group heeft een harde en duurzame coating ontwikkeld die ijs gemakkelijk loslaat, en geen verschil in eigenschappen laat zien na twintig keer ijs verwijderen.

glycidyl methacrylaat (GMA) hebben vele goede eigenschappen, maar vragen om hoge uithardingstemperaturen. De standaard crosslinker dodecanadioic zuur werd vervangen door azelaic zuur omdat dit een lager smeltpunt heeft. Bij lage uithardingstemperaturen (80oC en 90oC) werden betere resultaten verkregen bij een range van testen door het gebruik van azelaic zuur als de cross-linker samen met een nieuwe monomeer. Bij hogere bewerkingstemperaturen waren deze verschillen over het algemeen minder. Poedercoaten wordt vaak toegepast voor het coaten van metaal, maar zou met deze nieuwe chemie ook kunnen worden toegepast op plastics en andere warmtegevoelige substraten.

NATLAKKEN

POEDERCOATEN

De firma Liebherr in Zuid-Duitsland heeft een installatie aangekocht voor het lakken van 15 meter grote kraandelen. Leverancier van de pompen is Wagner, en van de overige installaties is dat Thüma Maschinen und Service GmbH. De grootste lakcabine is 26 x 9 meter.

Poedercoatings gebaseerd op epoxy functionele methacrylaat monomeren zoals

Noël Ruijters is eigenaar van Bâton Adviesgroep

UIT DE BRANCHE

GALVANO Het Fraunhofer Institut für Silicatforschung heeft een nieuwe bewerking uit anorganischorganische hybridepolymeren ontwikkeld.

Daarmee kan een aantal stappen in de voorbehandeling van kunststof onderdelen worden overgeslagen, waaronder de voorbehandeling met Chroom VI. ●

LAKKEN 2016 was een goed jaar voor de lakindustrie, maar de vooruitzichten voor 2017 zijn volgens de uitkomsten van een enquête onzeker. De Brexit, de moeilijke situatie in Rusland en strengere wetgeving (formaldehyde, tolueen) zijn beeldbepalend voor de branche. Daar komt de verwachte stijging in grondstoffenprijzen bij. Uit onderzoek van Global Paint and Coatings blijkt dat de zes grootste fabrikanten in 2015 wereldwijd 81% van de architectuurverf

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 37

OP ZOEK NAAR SAMENWERKINGSPARTNERS

Het Enterprise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterprise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

MEER INFORMATIE Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777. Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hiernaast volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke. De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

38 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Partner voor de overdracht van technologie van afwerkingsapparatuur met een elektronen-en ionenbundel die de integriteit van het oppervlak verbetert AANBOD UIT Zuid-Korea, referentie TOKR20160714001, geldig tot 18-07-2017

SAMENVATTING Een Koreaans onderzoeksinstituut dat gespecialiseerd is in industrieel technologisch onderzoek heeft apparatuur ontwikkeld om het oppervlak af te werken met behulp van een elektronenen ionenbundel. Deze milieuvriendelijke afwerkingstechnologie zorgt voor een korter afwerkingsproces en een makkelijk beheersbaar bewegingssysteem. Het te bewerken object is eenvoudiger te hanteren dan bij conventionele mechanische afwerkingsapparatuur. Het instituut is geïnteresseerd in een licentieovereenkomst voor de overdracht van technologie.

BESCHRIJVING In een mechanisch polijst- of ontbramingsproces zijn koelolie en smeermiddel erg schadelijk voor de werknemers; deze stoffen vervuilen ook het water. Bovendien is het moeilijk om het oppervlakteafwerkingsproces te automatiseren, wat ten koste gaat van de productie-efficiëntie.

Daarom heeft dit Koreaanse instituut de technologie ontwikkeld voor afwerkingsapparatuur om de hardheid te verbeteren, de oppervlakteruwheid te verminderen en de randen van het oppervlak af te ronden. Door het gericht smelten van het gelokaliseerde oppervlak met behulp van de hoog-energetische elektronenbundel wordt er tijd bespaard op het afwerkingsproces en is het bewegingssysteem makkelijk te regelen. De samenstelling van de behandelingsinrichting is als volgt: - Een etappe waarbij het te behandelen object wordt gemanoeuvreerd en uitgericht; - Een kamer met een vacuüminrichting; - Apparatuur die de elektronenbundel genereert: de bron van de elektronenbundel; - Apparatuur die de ionenbundel genereert: de bron van de ionenbundel; - Een elektronenmicroscoop die elektronen microscopisch scant.

Deze technologie kan worden toegepast bij algemene of precisieapparatuur voor het bewerken van synthetische materialen, droog proces, natte methode, wassen etc. Wat betreft

droge coatings zal de vraag naar deze technologie naar verwachting vertienvoudigen ten opzichte van de bestaande markt vanwege de milieuwetgeving.

GEZOCHTE PARTNER Het instituut zoekt een geschikte partner om hun technologie aan over te dragen. Uiteindelijk wil het instituut dat deze technologie wordt toegepast op verschillende gebieden in Europese en niet-Europese landen. Een licentieovereenkomst en andere vormen van samenwerking zijn bespreekbaar. Het staat alle potentiële partners gerelateerd aan of actief op het gebied van industriële technologieën vrij om de technologie van het instituut toe te passen in hun eigen bedrijf.

VOORDELEN EN INNOVATIES - Het verbetert de oppervlakte-integriteit in korte tijd met elektromagnetische regeleenheden (lenzen en scansysteem etc.).

- De automatisering van het oppervlakteafwerkingsproces wordt eenvoudig dankzij een grotere focusdiepte van slechts enkele tientallen millimeters.

- Door geen gebruik te maken van schadelijke chemische stoffen is het milieuvriendelijk.

- Het object is met deze technologie eenvoudiger te bewerken dan met conventionele mechanische afwerkingsapparatuur omdat het bewegingssysteem gemakkelijk te hanteren is. ●

Britse producent van polymeerlagen zoekt samenwerkingspartners om nieuwe coatingoplossingen te ontwikkelen AANBOD UIT het Verenigd Koninkrijk, referentie TOUK20160818001, geldig tot 26-08-2017

SAMENVATTING Een Brits bedrijf met vijftig jaar ervaring in het ontwikkelen van coatingoplossingen voor diverse sectoren zoekt partners om op basis van een technische samenwerkingsovereenkomst of in joint venture-verband nieuwe innovatieve coatingoplossingen te ontwikkelen.

BESCHRIJVING Het bedrijf heeft ruime technische deskundigheid en ervaring binnen de coatingsector. Men zoekt samenwerking met geschikte partners om nieuwe coatings en processen te ontwikkelen.

Het bedrijf levert bescherming tegen chemische en door het weer veroorzaakte corrosie in de vorm van lage wrijving-, slijtvaste, kleefvrije en decoratieve coatings voor de volgende sectoren: ruimtevaart, auto-industrie, chemie, elektronica, metaal, levensmiddelen, olie & gas en farmaceutische industrie. Het bedrijf werkt samen met bedrijven in de ontwerpfase om nauwgezet te voldoen aan de eisen van

de klant. Zodoende is de klant verzekerd van een accurate en kosteneffectieve oppervlaktetechnologie die de levensduur van het product verlengt en de functionaliteit verbetert.

Interessegebieden zijn coatings met nanotechnologie, high performance-coatings, industriële coatings, microbiële coatings, coatings die beschermen tegen aanvreten, coatings met biometrische cryogene stabiliteit, hydrofobe coatings en droge smeermiddelen.

GEZOCHTE PARTNER Het bedrijf is continu bezig met procesverbetering en wil zijn klanten kwaliteit blijven bieden.

Het biedt samenwerkingspartners zijn expertise aan om nieuwe en innovatieve coatingoplossingen te ontwikkelen op basis van een technische samenwerkingsovereenkomst of een joint venture. Mogelijke partners zijn fabrikanten die ervaring hebben met het ontwikkelen van nieuwe producten in een breed scala van markten, applicators met een wereldwijde groei-

ambitie in goed presterende en snelgroeiende sectoren, technische eindleveranciers of oppervlaktebehandelaars die zich willen inschrijven voor hoogwaardige projecten, het MKB, en onderzoekscentra met een baanbrekende coatingtechnologie op het gebied van medisch, luchtvaart en hernieuwbare energiebronnen.

VOORDELEN EN INNOVATIES Een gevestigd bedrijf dat zijn sporen heeft verdiend in zeer uiteenlopende sectoren om innovatieve polymeercoatingoplossingen te leveren die voldoen aan de wensen van de klant. Het bedrijf heeft zijn eigen gedeponeerde coating en technologie waardoor men in staat is fluorcoatingtechnologie te leveren voor verschillende producttoepassingen. Het bedrijf heeft een eigen ontwikkelingslaboratorium en R&D-team dat goede contacten heeft met vooraanstaande oppervlaktetechnologen. ●

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 39

Aanbod diensten op het gebied van laser cladding voor geavanceerde productietechnologieën VERZOEK UIT Roemenië, REFERENTIE TORO20161230001, GELDIG TOT 17-01-2018

SAMENVATTING Het Roemeense bedrijf (mkb), werkzaam in opto-elektronica, biedt laser nanotechnologieën aan voor geavanceerde productie en bewerking gericht op: dunne film en nanobewerkingen, productie van super-hydrofoob metaalsubstraat oppervlakken, dunne film patroonbewerking, het produceren van metalen nanostructuren, etc. Het bedrijf wil zijn technologieën aanbieden via een dienstverleningsovereenkomst.

BESCHRIJVING Het Roemeense bedrijf is opgericht als resultaat van een reorganisatie op opto-elektronisch gebied in Roemenië. De belangrijkste bedrijfsactiviteiten zijn onderzoek, technologische ontwikkeling, innovaties in de fysica, geavanceerde elektronica en opto-elektronische apparatuur voor civiele en specifieke toepassingen. De belangrijkste onderzoeksdoorbraken van het bedrijf hebben hun beslag gekregen in technologisch hoogstaande producten en diensten.

De focus ligt in het bijzonder op nanotechnologieën en nanomaterialen die geschikt zijn voor laserdepositie van verschillende typen struc-

40 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

turen. Feitelijk gaat het hierbij om innovatieve technologieën, waarvan de output bestaat uit: - productie van (meerdere) beschermlagen tegen corrosie/slijtage/frictie door laserdepositie van legering nanopoeder en/of nanosmeermiddel-poeder; - verkrijgen van Si ultradunne film (nanometers) herkristallisatie in de structuur van fotovoltaïsche elementen, OLEDs, bacteriële behandelingen, dunne metalen lagen op ITOglas (door laserstraling), voor een hoge mate van energieopslag en energieomzetting; - gladder maken van ruwe oppervlakken (tot minder dan 100 nm) door polijsten met laserstraling; - verharden van metalen oppervlakken door thermische oppervlaktebehandeling; - productie van nanostructuren.

Het bedrijf wil zijn dienstenportfolio op internationaal niveau uitbreiden.

GEZOCHTE PARTNER Het Roemeense bedrijf biedt zijn diensten aan elk bedrijf dat nieuwe en verbeterde technologieën nodig heeft voor industriële productie via

lasertechnologieën.

VOORDELEN EN INNOVATIES De te verwachten voordelen hebben betrekking op: - interactie van laserstraling met nanopoeders voor depositie, gravitatie-effecten, schaduweffect van laserstraling, temperatuurgradiënten in bewerkt oppervlak en in laserpuls; - mechanismen van nanodeeltjeshechting aan substraat, absorptie, diffusie, etc.

- geometrische precisie van aangebrachte nanostructuren; - warmte-beïnvloede zone en thermische belasting; - gedrag in de tijd van aangebrachte nanostructuren en van hun hechting aan het substraat; - mathematisch model voor enkele depositieprocesparameters; - kenmerken van meerlaags-nanostructuren; - ontwerp voor experimenten met nanostructuren-depositieproces, dataverzameling, statistische analyse en interpretatie van resultaten. ●

Chemische nikkelcoatings op nano-, micro-en macro-oppervlakken VERZOEK UIT Bulgarije, REFERENTIE TOBG20151021001, GELDIG TOT 28-12-2017

SAMENVATTING Een Bulgaars onderzoeksinstituut, met ruim 40 jaar R&D-ervaring op het gebied van gespecialiseerde technologieën en producten met betrekking tot ruimtefysica, teledetectie en ruimtevaartsystemen en -technologieën, heeft innovatieve chemische (‘electroless’) nikkelcoatings ontwikkeld op nano-, micro- en macrooppervlakken. Het instituut is op zoek naar onderzoekssamenwerkingsovereenkomsten en technische samenwerkingsovereenkomsten met bedrijven en R&D-instituten.

BESCHRIJVING De technologie is ontwikkeld door een Bulgaars onderzoeksinstituut met brede ervaring met internationale samenwerking en succesvolle interdisciplinaire internationale projecten.De belangstelling van onderzoekers en engineers voor chemisch vergulden/vernikkelen (‘electroless plating’) is groot, vanwege verschillende voordelen ten opzichte van galvaniseren (‘electroplating’), zoals het gebruik van een eenvoudiger proces waarmee in dikte zeer uniforme lagen kunnen worden afgezet op de hele vorm en omvang van het (onder)deel, zowel op metalen als niet-geleidende materialen.

Chemisch vernikkelen heeft de voorkeur boven andere electroless processen, omdat het zorgt voor een nikkellegeringslaag (nikkel-fosfor), die wordt gekenmerkt door verbeterde functionele eigenschappen.

De ontwikkelde nieuwe technologie voor coatings maakt gebruik van dispersie van gezamenlijk opgebrachte, ultrafijne verhardende/ versterkende deeltjes (zoals keramiek, diamant, fluorpolymeren etc.) binnen een harde matrix.

Het composiet functioneert als een eenheid met een verschillende impact. Tussen de matrix en de opgebrachte deeltjes wordt een sterke hechting bereikt. Er zijn teveel keuzemogelijkheden inzake de dispersiefase. De technologie houdt rekening met de invloed van de aard, eigenschappen en grootte van opgenomen deeltjes op de structuur en functionele eigenschappen van de aangebrachte laag, bijvoorbeeld schuuren slijtvastheid, wrijvingscoëfficiënt, thermische stabiliteit, hardheid etc. De technologie bereikt een hoger specifiek oppervlaktegebied en kwantumeffecten domineren de eigenschappen van de materie, omdat de omvang wordt

teruggebracht tot nanoschaal, wat de materiaaleigenschappen beïnvloedt. Voor andere materialen, zoals kristallijne vaste stoffen is er, omdat de omvang van hun structurele componenten afneemt, een veel groter raakoppervlak binnen het materiaal – wat zowel de mechanische als elektrische eigenschappen positief beïnvloedt.

Het instituut is op zoek naar onderzoekssamenwerkingsovereenkomsten met andere R&D-units en bedrijven met R&D-activiteiten voor gezamenlijke projectontwikkeling en technische samenwerkingsactiviteiten met bedrijven gericht op aanpassing aan specifieke behoeften en het te gebruiken materiaal.

GEZOCHTE PARTNER Organisaties werkzaam in de coatingtechnologiesector, chemische en lijmstoffensector, nanomaterialenontwikkeling, medische sector voor verdere ontwikkeling en het testen van nieuwe applicaties en gezamenlijke projectontwikkeling.

VOORDELEN EN INNOVATIES - perspectief op het vinden van nieuwe fysieke, mechanische en performance-kenmerken; nieuwe mogelijkheden voor diverse applicaties van de verkregen coatings maken het gebruik van nanodeeltjes als versterkers/ verharders mogelijk; - extreem kleine omvang van de nanodeeltjes in vergelijking tot andere technologische oplossingen – op basis van hun unieke eigenschappen; - diamanten met nanoafmetingen zijn een specialistische niche in nanomaterialen. De productie, modificatie en het gebruik ervan zijn van groot belang voor wetenschappers en engineers en kennen een brede toepassing; - de toevoeging van nanodiamanten aan de plating-oplossing maakt niet alleen de productie van coatings met een hoge slijtvastheid mogelijk, maar ook van coatings met een lage frictiecoëfficiënt in vergelijking met nikkelfosforcoatings. ●

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 41

TERUGBLIK

COLUMN

VERZOEK UIT Bulgarije, REFERENTIE: TOBG20161219001, GELDIG TOT 25-01-2018

SAMENVATTING Een Bulgaars onderzoeksinstituut met ruim 40 jaar ervaring in R&D van specialistische materialen en innovatieve coatings, heeft een innovatief composiet keramisch materiaal met nanokoolstof (carbon) coating ontwikkeld, dat biologisch compatibel is en een hoge slijtvastheid heeft, en is bedoeld voor endoprotheses.

Het instituut is op zoek naar samenwerkingsovereenkomsten met onderzoeksinstituten voor onderzoek en productieovereenkomsten met industriële partners.

BESCHRIJVING Het Bulgaarse onderzoeksinstituut heeft ruim 40 jaar ervaring in R&D (onderzoek en ontwikkeling) van innovatieve composietmaterialen en coatings voor de luchtvaart, medische en andere industriële sectoren. Het instituut heeft met succes projecten met nationale en internationale partners geïmplementeerd. Endoprotheses zijn bedoeld om gewrichten die slecht functioneren of beschadigd zijn door ziekte of letsel te vervangen door kunstmatige. De belangrijkste zaken waarmee daarbij rekening moet worden gehouden, zijn de bio-compatibiliteit van het gebruikte materiaal en de slijtage-eigenschappen ervan. Voor de fabricage van de innovatieve keramische heupgewricht-prothese is de volgende volgorde van procedures en temperaturen vastgesteld: homogeniseren en plastificeren van het keramisch mengsel, preliminair persen gevolgd door isostatisch persen, verven en pre-hittebehandeling bij 1.000 graden Celsius, mechanisch uitwerken van het product, sinteren van het product bij 1.600 graden Celsius, aanbrengen glas(vezel)achtige/glazige carbon coating en verdichten van de heupgewrichtprothese. De prototypes zijn gemaakt van het voor dit doel ontwikkelde keramische substraat op basis van keramisch materiaal Al2O3 – CaTiO3, dat vervolgens geïmpregneerd en gecoat is met een laag glazig carbon met nanoafmetingen. Het glasachtige carbon is aantoonbaar biocompatibel en slijtvast. De sintertemperatuur van de korund keramiek is bepaald op 1.600 graden Celsius waarmee de hoog-mechanische eigenschappen van het materiaal zijn behouden.

Om de hechting van de glasachtige carbonlaag aan het keramische substraat te verbeteren, is de hittebehandeling uitgevoerd bij 1.350 – 1.400 graden Celsius in een gecontroleerde omgeving (inert). Tijdens deze hittebehandeling is titanium carbide gecreëerd, wat een tussenlaag vormt tussen het substraat bestaande uit aluminiumoxide en de glasachtige carbon coating.

GEZOCHTE PARTNER Het instituut is op zoek naar samenwerkingsovereenkomsten met R&D-instituten voor aanvullende applicatietesten en naar productieovereenkomsten met bedrijven. Het instituut zal daarbij de benodigde knowhow en expertise leveren.

VOORDELEN EN INNOVATIES Het innovatieve keramische materiaal heeft een meer dan 50% hogere slijtvastheid in vergelijking met gelijksoortige producten, dankzij een speciaal ontwikkeld substraat en een gespecialiseerde behandeling, behorend tot de geheime knowhow van het instituut. ●

42 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

UITDAGINGEN Er is lang geen themanummer geweest over hechting en dan zou je verwachten dat de verhalen over dat onderwerp voor het oprapen liggen, maar om onopgehelderde reden bleek dat niet zo te zijn. Dit kan betekenen dat er geen grote hechtingsproblemen worden ervaren, maar het kan ook betekenen dat ze er wel zijn, maar dat men bij problemen de oplossing in de verkeerde hoek zoekt. Wie zal zeggen wat de juiste lezing is? In ieder geval hebben we geprobeerd veel relevante kennis over hechting in dit nummer aan te reiken. Daaruit blijkt dat er genoeg uitdagingen zijn.

Wat ik naast dit themanummer positief vind, is dat we een helder overzicht hebben kunnen bieden van de staat van MJA in onze branche. Er is een enquête geweest en de resultaten daarvan zijn in een overzichtelijke en informatieve afbeelding weergegeven. Plus daarbij twee artikelen over bedrijven uit de branche die met MJA aan de gang zijn gegaan. Alles bij elkaar laat het aan de hand van de plan-do-check-act-cyclus wisselende resultaten zien, maar over het geheel kan worden geconcludeerd dat energiebesparing wordt opgepakt.

Ruim 65 procent van de deelnemers geeft aan dat er per jaar meer dan twee procent energiebesparing mogelijk is. Dat geeft aan dat het onderwerp leeft en dat ernaar gehandeld wordt. Maar constante aandacht blijft wel nodig om de theoretische winst ook praktijk te laten worden. Een uitdaging dus.

JAAP VAN PEPERSTRATEN Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Innovatief composiet biocompatibel keramisch materiaal met nanokoolstof coating voor medische applicaties

Ook mooi vind ik dat we eens buiten ons vertrouwde werkveld hebben gekeken naar toepassingen van oppervlaktetechnieken. Zo kwam ik uit bij de woning als mantelzorger. Voor oppervlaktebehandelaars, die gewend zijn om te denken in lange termijn voor het behoud van de producten die ze onder handen nemen, zijn er grote kansen op het gebied van maatschappelijk verantwoord innoveren. Slimme coatings die de ouder wordende mens gaan helpen. De komende tijd zullen we daar meer van horen.

Kortom, uitdagingen (en kansen) genoeg. ● oppervlaktetechnieken @ellemmi.nl

BRANCHEREGISTER Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

BESCHERMKAPJES, PLUGGEN, TAPE

ADVIES PROJECTBUREAU / OPPERVLAKTEBEHANDELING- / COATING-INDUSTRIE Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

ANODEMANDEN (TITAAN)

CERTIFICERING

Alards Masking Solutions Lochtstraat 14 5962 AK MELDERSLO T. 06-48222181 info@alards-masking.nl / www.alards-masking.nl

CHEMICALIËN/ OPP. BEHANDELING

MEPACO b.v.

T. 071-5892863 Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com www.coatingsystemenvanderlans.nl

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

ANODEN (TITAAN)

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Official Benelux dealer

MAGNETO Special Anodes b.v.

T. 010-2620788 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

ANODISEER (OPHANGREKKEN)

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

BAKKEN, KUNSTSTOF Coatingsystemen Van der Lans T. +31(0)614306694 info@coatingsystemenvanderlans.nl www.coatingsystemenvanderlans.nl

AFVALWATERBEHANDELINGINSTALLATIES

EnviroChemie b.v.

T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

AFZUIGINSTALLATIES

Amitech b.v.

T. 0341-429059 / F. 0341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

BEITSEN/PASSIVEREN

Kluthe Benelux b.v.

T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HAWKING

Suez Water n.v.

T. 077-3231231 / F. 077-3231230 www.ondeo-is.com / verkoop@ondeo-is.com

TÜV Rheinland Nederland b.v.

T. 088-8887888 / F. 088-8887879 info@nl.tuv.com / www.tuv.com/coatings

The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

BRANDWERENDE / BRANDVERTRAGENDE COATINGS

CHEMISCH NIKKEL

MacDermid b.v. / Enthone b.v.

T +31 (0)76-5021940 / T+31 (0)73-6280123 www.macdermid.com / www.enthone.com Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

COATINGINSTALLATIES SERVICE & ONDERHOUD

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl Sir John b.v.

T. 0182-396931 / F. 0182-396937 info@sir-john.nl / www.sir-john.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 43

DROOGAPPARATUUR

IST Benelux b.v.

T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

ELEKTROSTATISCH POEDERSPUITEN, INSTALLATIES

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

HAKEN Mefiag Filters & Pumps b.v.

Heerenveen T. 0513-630230 / F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

HITTEBESTENDIGE EN NON-STICK COATINGS

Alards Masking Solutions Lochtstraat 14 5962 AK MELDERSLO T. 06-48222181 info@alards-masking.nl / www.alards-masking.nl

Hendor Pumps & Filters T. 0497-339389 / F. 0497-381593 info@hendor.com / www.hendor.com

GALVANOTECHNIEK, GLANSMIDDELEN

Parlevinkerweg 34 / 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

INDUSTRIËLE REINIGING

MacDermid b.v. / Enthone b.v.

T +31 (0)76-5021940 / T+31 (0)73-6280123 www.macdermid.com / www.enthone.com

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

Chemetall b.v.

T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

ELEKTROSTATISCH NATLAKKEN

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

FILTERS

Edrizzi Benelux T. 0318-507138 info@edrizzi.nl / www.edrizzi.nl

Magistor b.v.

T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

HAWKING

Surtec Benelux b.v.

T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

FILTERS (OVERSPRAY)

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

FILTERS & POMPEN

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

GALVANOTECHNIEK, INSTALLATIES MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl MacDermid b.v. / Enthone b.v.

T +31 (0)76-5021940 / T+31 (0)73-6280123 www.macdermid.com / www.enthone.com

HANGBAANSYSTEMEN

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl Airblast b.v.

T. +31 (0)72 5718002 info@airblast.com / www.airblast.com

HARDCHROOM BADEN (KUNSTSTOF)

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

MacDermid b.v. / Enthone b.v.

T +31 (0)76-5021940 / T+31 (0)73-6280123 www.macdermid.com / www.enthone.com

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Corode T. 0411 - 68 55 0

44 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kluthe Benelux b.v.

T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

KLEUR & GLANS

GLASPARELSTRAALCABINES

FILTERS (ANDREAE, COLUMBUS INDUSTRIES)

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

INDUSTRIËLE LUCHTBEHANDELING EN WARMTETERUGWINNING

Official Benelux dealer

HAWKING

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688 / F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Admesy b.v.

Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

KLEURENWAAIERS Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties resent kleurp aaiers w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

KTL/ATL LAKKEN

MARINE COATINGS / SCHEEPVAARTLAKKEN

NATLAKKEN (AFDEKMATERIALEN)

ONTLAKKEN (IN LOON)

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

TCI Cleaning b.v.

Centaurusweg 67 5015 TC Tilburg T. 013 - 456 39 66 info@tci-cleaning.com / www.tci-cleaning.com

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

KUNSTSTOFLAKKEN

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

METAAL OPPERVLAKTEBEHANDELING Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

LAAGDIKTEMETERS

Helmut Fischer Meett. b.v.

Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255 / F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Thermo-Clean n.v. België T. 0032-13539060

NATLAKSPUITAPPARATUUR CZL Tilburg b.v.

T. 013-5703370 / F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

ONTLAKKINGSOVENS/ THERMISCHE REINIGINGSOVENS

Pyrox b.v.b.a.

T. +32 14 762377 / F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

ONTVETTINGSINSTALLATIES

Hegin MetalFinishing b.v.

T. 0578-691288 info@hegin.nl / www.hegin.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Multinal Group T. 088-2055300 / F. 088-2055301 info@multinal.com / www.multinal.com

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

NAVERBRANDINGSINSTALLATIES

ONTVETTINGSMIDDELEN

Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

NauMetrics PMI T. 074-3490022 / F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633 / F.0162-322907 info@verlab.nl / www.verlab.nl

Surface Treatment Ned. Maasbracht / T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.n

LAKSTRATEN

METALLISEREN/SCHOOPEREN

MacDermid b.v. / Enthone b.v.

T +31 (0)76-5021940 / T+31 (0)73-6280123 www.macdermid.com / www.enthone.com

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

ONDERHOUD AAN STRAALINSTALLATIES EN WERPSTRALERS

HAWKING The green technology supply house

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Amitech b.v.

T. 0341-429059 / F. 0341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

MOFFELOVENS

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Airblast b.v.

T. +31 (0)72 5718002 info@airblast.com / www.airblast.com

Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

HAWKING Benelux b.v.

T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Surtec Benelux b.v.

T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

OPHANGHAKEN VOOR LAKSTRATEN/POEDERCOATEN

ONTBRAMEN Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Alards Masking Solutions Lochtstraat 14 5962 AK MELDERSLO T. 06-48222181 info@alards-masking.nl / www.alards-masking.nl

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 45

REINIGINGSINSTALLATIES

Official Benelux dealer

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

OPHANGREKKEN VOOR GALVANO EN LAKTECHNIEK

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

POEDERLAKKEN/ POEDERCOATINGS

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688 / F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

POEDERSPUITCABINES

Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

POMPEN (MAGNETISCH AANGEDREVEN) MEPACO b.v.

T. 071-5892863

OVENS

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51 / F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662 / F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

POEDERCOATING (AFDEKMATERIALEN)

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

SHOTPEENEN

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

SPUITCABINES

Corode T. 0411-685500

PROTECTIVE COATINGS

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507 Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 info@petsonpaints.com / www.petsonpaints.com

PVD COATINGS Unifour b.v.

T. +31 (0)315 641352 / F. +31 (0)351 641852 info@unifour.nl / www.unifour.nl

Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

TIGER Coatings Belgium b.v.b.a T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

POEDERSPUITAPPARATUUR

MSP Systems b.v.

T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

46 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

Holtrop & Jansma b.v.

Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

TECHNISCH ONDERZOEK

STRAALCABINES

Airblast b.v.

T. +31 (0)72 5718002 info@airblast.com / www.airblast.com

LTC International Vacuümstraalapparatuur T. 078-641 80 50 / F. 078-641 80 80 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl Rösler Benelux b.v.

T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

STRAALINSTALLATIES

Airblast b.v.

T. +31 (0)72 5718002 info@airblast.com / www.airblast.com

T. 0495 - 592 210 / F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenop@gmail.com

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Eurogrit b.v., Papendrecht T. 078-6546770 / F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu TÜV Rheinland Nederland b.v.

T. 088-8887888 / F. 088-8887879 info@nl.tuv.com / www.tuv.com/coatings

Airblast-Abrasives b.v.

T. 072-5715569 / F. 072-5714340 info@airblast-abrasives.com www.airblast-abrasives.com

TITAAN (BEVESTIGINGS-) MATERIALEN

MEPACO b.v.

T. 071-5892863 Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Magistor b.v.

T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

TRANSPORTSYSTEMEN

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

TWEE-COMPONENTEN APPARATUUR

STRAALKASTEN Amitech b.v.

T. 0341-429059 / F. 0341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net Airblast b.v.

T. +31 (0)72 5718002 info@airblast.com / www.airblast.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

STRAALMIDDELEN Holland Mineraal b.v.

T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

UV EN EBC LAK W Abrasives Nederland T. 0341-563831 / F. 0341-494114 info@wabrasives.nl www.wabrasives.nl / www.winoagroup.com

STRALEN (AFDEKMATERIALEN)

HangOn b.v.

T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v.

T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

VERDUURZAMEN VAN METAAL

TANKS (KUNSTSTOF) C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017 | 47

VERWARMINGS- EN KOELELEMENTEN (TITAAN EN RVS) Energy Partners Systems b.v.

T. 026-4720350 / F. 026-4721507

B ESCHERM ING EN KLEUR

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener verkoop@rotocoat.nl / www.rotocoat.nl

VERFSPUITAPPARATUUR

CAP Industrial b.v. tel- 010-4374737/ F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

MEPACO b.v.

T. 071-5892863

VERWARMINGSELEMENTEN Corode T. 0411-685500

VERWARMINGSELEMENTEN (TEFLON)

WATERBEHANDELING

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Corode T. 0411-685500

VERWERKING AFVALSTROMEN

Suez Water n.v.

T. 077-3231231 / F. 077-3231230 www.ondeo-is.com / verkoop@ondeo-is.com

VOORBEHANDELINGSINSTALLATIES Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl T. +32 5083 1183 www.belmeko.be Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

Glasbeek Finish b.v.

T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Emotech b.v.

T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

EnviroChemie b.v.

T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

MAGNETO Special Anodes b.v.

T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

Suez Water n.v.

T. 077-3231231 / F. 077-3231230 www.ondeo-is.com / verkoop@ondeo-is.com

WERPSTRALERS

Airblast b.v.

T. +31 (0)72 5718002 info@airblast.com / www.airblast.com

Wiltec b.v.

T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

BRANCHEREGISTER Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken.

Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

48 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN FEBRUARI 2017

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com