Jessalinea nr 22

Jessa Ziekenhuis behaalt 3de NIAZ-accreditatie Evenwichtsstoornissen Samenwerking Herkenrode Huisartsenkring en Jessa Ziekenhuis

MEDISCH INFORMATIEBLAD JESSA ZIEKENHUIS NR. 22 JUNI 2016

JessaLinea

2 INHOUD

COLOFON JessaLinea nr. 22 - juni 2016

Verantwoordelijke uitgever: vzw Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt Hoofd- en eindredactie: dienst communicatie Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt tel. 011 30 82 21, jessalinea@jessazh.be

CARDIO-THORACALE CHIRURGIE CENTRE OF EXCELLENCE

46

Onze dienst cardio-thoracale chirurgie is internationaal toonaangevend. Cardiochirurgen van over heel de wereld volgen in Hasselt opleidingen over minimaal invasieve chirurgie en dat is ook de sector niet ontgaan. Jessa’s dienst cardiochirurgie werd dit voorjaar uitgeroepen tot Center of Excellence (CoE) en bevestigt zo het leiderschap binnen dit vakdomein.

Vormgeving: marjanwuyts Grafische Vormgeving Drukwerk: Drukkerij Haletra www.jessazh.be info@jessazh.be www.facebook.com/jessaziekenhuis www.twitter.com/jessaziekenhuis

Evenwichtsstoornissen

4

Fixatie-arm beleid

18

Samenwerking cardiale chirurgie en electrofysiologie

20

Psychiatrie: 5 jaar reling

24

Jessa behaalt 3de NIAZaccreditatie

28

Prof. dr. Paul Dendale president van EACPR

34

3 INHOUD

HET GEBRUIK VAN ROBOTICA BIJ REVALIDATIE

12 10

St.-Ursula, het topklinisch revalidatiecentrum van het Jessa Ziekenhuis, onderscheidt zich van andere centra in de brede regio door een doorgedreven integratie van robotica binnen revalidatie.

De PAAZ-afdeling van Jessa heeft geregeld een wachtlijst.

Om nog sneller patiĂŤnten te kunnen helpen, krijgt de afdeling er nu 20 bedden bij en komt de totale capaciteit voortaan op 50 bedden.

20 EXTRA BEDDEN OP PAAZ

Herkenrode Huisartsenkring en Jessa werken samen

36

TeddyBear Hospital

40

Prostaatkanker op maat behandeld

41

Opinie: Fietshelm verplicht voor iedereen

44

Kwalitatief leven met pijn

49

4 NKO

DIENST NKO PRESENTEERT 2 PAPERS TIJDENS WERELDCONGRES ROND

EVENWICHTSSTOORNISSEN

H

et Jessa Ziekenhuis begeeft zich tussen de wereldspelers op het vlak

van evenwichtsstoornissen: onze dienst Neus-Keel-Oor helpt mee aan het verrui-

men van de kennis rond het vestibulaire systeem en gehoorverlies. Twee van hun recente papers – ‘vertigo bij de kinderen’ en ‘ernstig gehoorverlies door COCH-gen mutatie’ – worden nog dit jaar voorgesteld op de 29ste editie van de prestigieuze Bárány Society.

EEN ONDERZOEKSMETHODE VOOR VERTIGO BIJ KINDEREN - HIER OP DE FOTO GEBRUIKT DOOR DR. JANSSENS DE VAREBEKE WERD DOOR DR. JOSINE WIDDERSHOVEN GEÏNTRODUCEERD BINNEN DE DIENST ORL VAN HET JESSA ZIEKENHUIS.

6 NKO

Dr. Sebastien Janssens de Varebeke (ORL arts): “De Bárány Society DR. JOSINE WIDDERSHOVEN

organiseert tweejaarlijks een wereldcongres over vertigo. Iedereen die onderzoek verricht binnen het domein van evenwichtsproblematiek is er aanwezig om neus-, keel- en oorkennis te delen, nieuwe diagnostische criteria te leren kennen, en cursussen te volgen. Dit jaar gaat het congres door in Seoul, Zuid-Korea.”

Dokter Ihtijarevic, u presenteert dit jaar tijdens het congres in Seoul 2 papers. Nerveus?

Dr. Berina Ihtijarevic (assistent ORL arts): “Dat valt best mee. (lacht) Ik ga overigens niet alleen. Ik word vergezeld door professor Wuyts die ook op de bijeenkomst zal spreken. Professor Wuyts is hoofd van het evenwichtscentrum van de universiteit van Antwerpen, waar we nauw mee samenwerken. Hij onderzoekt in het bijzonder welke invloed gewichtloosheid heeft op het evenwicht van astronauten en kosmonauten wanneer ze terugkomen uit de ruimte. Bijzonder boeiend.”

DR. BERINA IHTIJAREVIC

COCH-GEN MUTATIE IMAGING Een eerste paper gaat over COCH-gen mutatie imaging.

Wat mogen we daaronder begrijpen?

Dr. Sebastien Janssens de Varebeke: “Er zijn verschillende genen die een rol spelen bij dominante vormen van niet-syndromaal gehoorverlies. Het COCH-gen op de DFNA-9 locus van het chromosoom 14 is er daar één van. Slechthorendheid ten gevolge van een fout in het COCH-gen wordt gekenmerkt door een symmetrisch, dubbelzijdig gehoorverlies, samengaand met aftakeling van het evenwicht.

Omdat we bij Jessa NKO al zo’n 10 jaar een cochleair implantcentrum hebben, komen we vaak in aanraking met patiënten met COCH-gen mutatie. Het is een groep die sterk in aanmerking komt voor een gehoorimplantaat. We werken voor zo’n implantatie intensief samen met radiologen Bruno Termote en Steven Schepers, beiden gespecialiseerd in NKO radiologie, en het is dankzij hun beelden dat we iets bijzonders ontdekten: we merkten dat een

DR. SEBASTIEN JANSSENS DE VAREBEKE

7 NKO

WANNEER EEN PATIËNT KLAAGT OVER GEHOORVERLIES, DENK ER DAN AAN OOK EVEN NAAR EVENWICHTSSTOORNISSEN TE PEILEN.

letsel ter hoogte van een onderdeel van het evenwichtsorgaan

onderzoeken. Of wanneer bij één iemand in een familie de

steeds gekoppeld is aan een bepaald stadium van de aandoening

COCH-gen mutatie wordt ontdekt, is het ook aangewezen om de

en we hebben hiermee een nieuw phenotypisch kenmerk ontdekt

andere familieleden te laten testen.”

bij deze COCH-mutatie. Die vaststelling hebben we in de paper ‘Focal sclerosis of semicircular canals with severe DFNA9 hearing impairment caused by a P51S COCH-mutation: is there a link?

Dr. Colpaert, ook verbonden aan Jessa’s NKO-afdeling,

onderbouwd. Voordien was dit nog nooit beschreven.”

won met de paper ‘COCH-gen mutatie imaging’ eerder al een belangrijke prijs?

Dr. Sebastien Janssens de Varebeke: “Dat klopt. Vorig jaar werd

Hoe herkent men het ziektebeeld van een COCH-gen

Charlotte Colpaert dankzij deze research gelauwerd door de

mutatie?

Koninklijke Belgische Vereniging voor Oto-Rhino-Laryngologie.

Dr. Sebastien Janssens de Varebeke: “In tegenstelling tot andere

Ook waardevol was het verschijnen van een artikel rond dit

gen-mutaties is het ziektebeeld van iemand met COCH-gen

onderwerp in het prestigieuze Amerikaanse tijdschrift ‘Otology

mutatie vrij constant en goed voorspelbaar. De eerste tekenen

and Neurotology’, het officieel orgaan van de ‘American Otologi-

manifesteren zich vaak al rond de leeftijd van 40 jaar, waarbij de

cal Society’, de ‘American Neurotology Society’, en de ‘European

patiënt inmiddels al eerder aftakelende activiteit in beide even-

Academy of Otology and Neurotology’. Eerder was onze dienst

wichtsorganen vertoont. Het is ook een erfelijk overdraagbare

al medeauteur van een ander artikel in ditzelfde tijdschrift. Het

genmutatie - met een kans van 1 op 2 - waarvan de specifieke

betrof een onderzoek rond tinnitus, ontwikkeld en gecoördineerd

proline naar serine mutatie (P51S) voornamelijk in de lage lan-

door prof. Van de Heyning, dat in het Jessa Ziekenhuis wordt

den, België en Nederland, voorkomt.

geleid door dr. Cox. Aan dit onderzoek nemen tevens enkele

Jammer genoeg wordt deze aandoening momenteel nog niet snel

buitenlandse topcentra deel. Eerstdaags zullen wij trouwens

herkend. Daarenboven vertoont een deel van deze patiënten

nieuwe bevindingen uit dat onderzoek kenbaar maken in het

een klinisch beeld dat dikwijls doet denken aan de ziekte van

tijdschrift ‘Otology and Neurotology’.”

Ménière, en die dan als dusdanig jarenlang worden behandeld.

Patiënten belanden vaak ‘met Ménière’ bij ons op de afdeling, waarna dan uit verder onderzoek blijkt dat het helemaal niet om Ménière gaat.”

VERTIGO BIJ KINDEREN

Dr. Josine Widdershoven (fellow ORL arts): “Tijdens het stellen van een diagnose is het daarom belangrijk om bij patiënten die

Dr. Widdershoven, u specialiseert zich al 2,5 jaar in

klagen over gehoorproblemen ook altijd naar mogelijke even-

evenwichtsstoornissen bij kinderen en leverde daarrond

wichtsproblemen te vragen. We weten uit ervaring dat ze deze

een paper in?

evenwichtsstoornissen zelf zelden ter sprake brengen. Meestal

Dr. Josine Widdershoven: “Ik doe inderdaad in divers teamver-

komen ze op consult omwille van gehoorverlies en leggen ze de

band al 2,5 jaar onderzoek naar vertigo bij kinderen, zowel in

link niet met eventuele duizeligheid. En er zijn nog aspecten die

het Jessa Ziekenhuis als op de universiteiten van Antwerpen en

je kan testen. Blikstabilisatie bijvoorbeeld. Mensen die last heb-

Maastricht. We testen op de drie locaties slechthorende kinderen

ben van de COCH-gen mutatie, hebben die stabilisatie niet meer.”

op hun evenwicht. Een domein waar nog maar weinig over is

Dr. Sebastien Janssens de Varebeke: “Wanneer gehoorverlies

gekend. Tot 2,5 jaar geleden werden evenwichtsstoornissen bij

en/of evenwichtsstoornissen al dan niet gecombineerd worden

kinderen uitsluitend in Parijs onderzocht. Dat wij ons daar nu ook

vastgesteld, is het belangrijk om je door een specialist te laten

in Hasselt, Antwerpen en Maastricht over buigen, is echt uniek.”

8 NKO

Kan u kort toelichten wat uw paper vertelt?

maken. Vestibulaire migraine is naast BPPV (Benigne Paroxis-

Dr. Josine Widdershoven: “Het is een neerslag van de onderzoeken

male Positie Vertigo, nvdr) de meest voorkomende oorzaak van

die we uitvoerden. We testten bij slechthorende kinderen hoe

duizeligheid.”

hun evenwicht is, en dan heb ik het over baby’s van drie maanden oud tot jongvolwassenen met de leeftijd van 18 jaar. Kinderen die

Dr. Sebastien Janssens de Varebeke: “Dat er binnen ons vakdomein

doof worden geboren, hebben een grote kans op evenwichtspro-

nog zoveel nieuws te ontdekken valt, maakt het net zo boeiend.

blemen want beide aspecten worden samen ontwikkeld tijdens de

Onze dienst bewijst dat je dankzij kwalitatief onderzoek van je

zwangerschap. Gelukkig ontdekken we afwijkingen snel dankzij

patiënten, een goed observatievermogen en de nodige inzet, zelfs

de screening van Kind & Gezin of pediaters en worden gehoor-

vandaag nog met middelen die veel beperkter zijn dan die van de

problemen vroeg ontdekt. Soms vertellen kinderen ook zelf dat

grote centra, in staat bent om bijdragen te leveren aan de medi-

ze duizelig zijn, of vaak vallen. Of merken de ouders op dat er iets

sche wetenschap, op een niveau dat je toelaat je ook eens tussen

scheelt.”

de grote wereldspelers te begeven.”

Hoe komt het dat er nog maar zo weinig onderzoek naar evenwichtsstoornissen bij kinderen is gevoerd?

Dr. Josine Widdershoven: “Omdat het onderzoek heel moeilijk is.

Elke diagnosebepaling moet worden aangepast aan de leeftijd van het kind. Dat vraagt veel ervaring, en die ervaring moet je opbouwen. Dit vraagt veel tijd om kennis op te doen en tijd om te observeren. Soms groeien kinderen nog uit evenwichtsstoornissen.

Soms moet hun motorische ontwikkeling bijgestuurd worden door kinesitherapie.”

KWALITATIEF ONDERZOEK VAN PATIËNTEN, EEN GOED OBSERVATIEVERMOGEN EN DE NODIGE INZET STELLEN ONS IN STAAT EEN BIJDRAGE TE LEVEREN AAN DE MEDISCHE WETENSCHAP.

VESTIBULAIRE PAROXYSME Dr. Ihtijarevic, u heeft ook een stokpaardje: vestibulaire paroxysmieën?

Dr. Berina Ihtijarevic: “Ik ontving dit jaar inderdaad de eerste prijs van de Koninklijke Belgische Verening voor Oto-Rhino-Laryngologie voor mijn studie rond vestibulaire paroxysmie. Dat is een pathologie waarbij een conflict tussen een bloedvat en een zenuw gelegen ter hoogte van de schedelbasis zorgt voor kortdurende aanvallen van duizeligheid, meerdere malen per dag.

Ik vergeleek de vestibulaire paroxysmie met vestibulaire migraine

MEER INFORMATIE DR. SEBASTIEN JANSSENS DE VAREBEKE, ORL arts DR. BERINA IHTIJAREVIC, assistent ORL arts DR. CHARLOTTE COLPAERT

en ontdekte dat er toch enkele verschillen zijn die ons toelaten

DR. JOSINE WIDDERSHOVEN, fellow ORL arts

om een beter onderscheid tussen beide ziektebeelden te kunnen

tel. 011 30 90 81

9 COLUMN

DAG

O

Collega’s

nlangs, op zondagavond, passeerde op de VRT een aankondiging van een documentaire over ECT bij depressie. Mijn jongste zoon is weetgie-

rig. De vraag “Papa, wat is dat elektroshock?” wekte geen verbazing. Ik gaf een eerlijk antwoord over hoe dat technisch werkt. Ik pauzeerde even. Hij knutselt graag, dus ik wilde hem niet op ideeën brengen. Ik verifieerde nog even of hij zich gelukkig voelde.

Mijn evidence-based homunculus werd toen wakker en ik kon niet laten om eraan toe te voegen dat ECT vaak even goed of misschien beter werkt dan pillen. Ik kon me met moeite bedwingen om niet te beginnen over NNT’s en NNH’s van SSRI’s en ECT. Kwestie van Cochrane de zondagavond niet te laten vergallen.

Binnenkort brengt Domus een nieuwe evidence-based richtlijn uit over diagnose en behandeling van depressie. Absoluut lezenswaardig en goed afgestemd op de evoluties in het lokale zorgaanbod in Vlaanderen. Het enigma van de geestelijke gezondheidszorg blijft groot. Fysiopathologisch is er nog een lange weg te gaan.

De aanhangers van de biologische psychiatrie blijven consequent in hun comfortzone. De anderen volgen de WHO-definitie van gezondheid, met als gevolg dat dr. Knock voor ons allen voortdurend over de schouder mee loert.

De maatschappelijke impact van psychische klachten is enorm. Ze blijven overhands toenemen in de huisartsgeneeskunde. De eerstelijnspsycholoog lijkt een logische stap zodra de strijd gestreden is wie die gaat mogen betalen. Ook in de algemene ziekenhuizen is het patiëntenprofiel gewijzigd. Getuige de bijzondere nood die we ervaren aan opvang voor ‘acute psychiatrie’.

PROF. DR. DIRK RAMAEKERS:

In dit nummer van JessaLinea komen ook diverse niet-artsen aan bod die deel uitmaken van multidisciplinaire therapeutische teams of -netwerken. Ons zorgaanbod past zich aan aan de maatschappelijke realiteit. Meer dan ooit is daarbij een uitstekende samenwerking tussen eerstelijn en ziekenhuis essentieel als we samen met de patiënt de juiste beslissing willen nemen. Misschien dat we de patiënt daardoor wat meer kunnen behoeden tegen kwaks en allerhande onge-

PSYCHISCHE KLACHTEN BLIJVEN

schoolde stress-, gezondheids- of levenscoaches.

OVERHANDS TOENEMEN IN DE HUISARTSENGENEESKUNDE.

En natuurlijk weer zoveel meer nieuws over evoluties en innovaties in deze JessaLinea. Veel leesgenot!

10 PSYCHIATRIE

20 EXTRA BEDDEN OP DE PAAZ-AFDELING

LANGE OPNAMES ZIJN VOORBIJGESTREEFD

WIJ BEHANDELEN GESPECIALISEERD Wat is het verschil met de aanpak in een psychiatrisch ziekenhuis?

Dr. Sven Estercam (psychiater): “Een algemeen ziekenhuis is de meest geschikte plek voor crisisopame. We hebben alle specialismen in huis voor de biopsychosociale oppuntstelling op korte termijn.

We werken vanuit een holistische visie en met een eclectisch behandelaanbod.

Elke patiënt krijgt individueel aangepaste behandelopties aangeboden. Hierdoor kunnen we de opnameduur vaak beperkt

HOOFDVERPLEEGKUNDIGE FREDERIC ULBURGHS EN DR. SVEN ESTERCAM

houden en kwaliteitsvolle transmurale zorg bieden. Langdurige zorg en meer gespecialiseerde zorg per pathologie

D

sluiten beter aan bij de werking van een psychiatrisch ziekenhuis.”

e PAAZ-afdeling (associatie Jessa en Sint-Franciskusziekenhuis) van Jessa heeft geregeld een wachtlijst. Om nog sneller

patiënten te kunnen helpen, krijgt de afdeling er nu 20 bedden bij en komt de totale capaciteit van Jessa binnen de associatie voortaan op 50 bedden.

Hoe lang verblijft een patiënt gemiddeld op de PAAZ bij Jessa?

Dr. Sven Estercam: “Een opname bij ons gaat van een paar dagen tot maximum 6 weken. De gemiddelde verblijfsduur op

De instroom naar de PAAZ-afdeling is

patiënt dus om zelf mee verantwoordelijk-

de PAAZ is 14 dagen. Lange opnames

groot en toont de hoge nood aan

heid te nemen tijdens de behandeling via

zijn voorbijgestreefd. Het gaat er om zeer

crisisopvang aan. Hoe gaan jullie te

een actieve deelname en betrokkenheid.

gespecialiseerd op korte termijn te han-

werk bij opname?

Na een korte observatieperiode wordt

delen, met aansluitend een behandelplan

Frederic Ulburghs (hoofdverpleegkun-

nagegaan of de patiënt zelf een aantal

dat ook extern en ambulant kan worden

dige PAAZ): “Reeds bij de eerste dag van

doelstellingen kan formuleren waaraan

gevolgd.”

opname start het behandeltraject van de

hij/zij zal werken tijdens het verblijf op de

Frederic Ulburghs: “We informeren

patiënt met het oog op goede nazorg. We

afdeling. Een patiënt die goed geïnfor-

patiënten ook grondig over wat ze mogen

verduidelijken het probleem, exploreren de

meerd is over de behandelingsmogelijk-

verwachten. Zo organiseert de verple-

hulpvraag en organiseren de nodige hulp,

heden, kan kiezen om zelf te beslissen of

ging wekelijkse infosessies voor recent

samen met eventuele netwerkpartners. In

om de beslissing samen met het team te

opgenomen patiënten waarop uitgebreid

de huidige maatschappij is het voor een

nemen. Het behandelplan maken we dus

wordt verteld over wat het verblijf op de

persoon van belang dat deze zoveel moge-

samen met de patiënt, die op deze manier

afdeling inhoudt, wat de behandelopties

lijk gestimuleerd wordt om zelf zijn of haar

een waardevolle inbreng heeft in het

zijn, wat mogelijk is qua nazorg, wat het

zorgproces te handhaven. We stimuleren de

vervolg van zijn klinisch pad.”

nut is van een behandelplan, en zo meer.’

11 PSYCHIATRIE

OP KORTE TERMIJN Welke pathologieën behandelen jullie het

derhoek bij, waar kinderen van patiënten

20 extra bedden betekent ook meer

meest?

hun mama of papa in een aangename

werk. Komt er versterking aan boord?

Frederic Ulburghs: “Het meest voorkomend

omgeving kunnen bezoeken. In tegenstel-

Dr. Sven Estercam: “Om patiënten de beste

zijn angst- en stemmingsstoornissen, psy-

ling tot de andere afdeling, waar we wel

zorgen te bieden, is het niet langer haalbaar

choses en alcoholafhankelijkheidsproblemen.

een isolatieruimte hebben, kiezen we op

met twee psychiaters. Binnen afzienbare

Maar iedere persoon met een psychisch

C1 voor een PAK (Prikkel Arme Kamer,

tijd vervoegt een derde dokter ons team.

probleem die in een crisissituatie verkeert,

nvdr). Deze kan gelden als eigen kamer

Deze nieuwe collega zal samen met ons

kan bij ons terecht. Voor elk van deze crisis-

en heeft tot doel de invloed van externe

en het PAAZ-team garant staan om onze

sen hebben we een klinisch pad uitgewerkt,

prikkels te beperken en de patiënt tot rust

expertise in urgente en kwaliteitsvolle

evidence based.”

te laten komen. Een afzondering in een

psychiatrische hulp verder uit te bouwen.

isolatieruimte willen we op de PAAZ zoveel

Iedereen kijkt nu al uit naar het extra paar

mogelijk vermijden.”

handen.”

Welke pathologieën behandelen jullie niet?

Dr. Sven Estercam: “We behandelen geen loutere agressieproblematiek en we doen

PAAZ-OPNAMES VIA SPOED: EEN SIGNIFICANTE STIJGING

geen gedwongen opnames. We zijn een open

1000

afdeling dus moet het haalbaar zijn om op

882 900

stellen vast dat mensen die te lang moeten

800

wachten binnen de gehandicaptensector ook bij ons aankloppen, maar hiervoor hebben we niet voldoende expertise. Net daarom werken we samen met de psychiatrische ziekenhuizen die een aanbod dubbeldiagnose hebben. Uiteraard is het de bedoeling dat mensen in zekere mate mobiel zijn omdat we met groepstherapie werken en ze daar dus bij

AANTAL OPNAMES

een open afdeling te kunnen verblijven. We

811 740

777

700 600 500 400 300

406

379

416

405 361

361

200

betrokken moeten kunnen worden. Bedlege-

2012

2013

rige patiënten worden via de liaisondienst

via spoed

opgevolgd op somatische afdelingen waar ze

rechtstreeks op afdeling

dan de beste zorgen krijgen.”

totaal

2014

Nu jullie uitbreiden, vernieuwen jullie ineens ook de hele C1 afdeling op campus Virga Jesse. Wat mogen we verwachten naast een nieuwe, frisse look?

Frederic Ulburghs: “We krijgen er een kin-

467 415

MEER INFORMATIE DR. SVEN ESTERCAM, psychiater, tel. 011 30 92 10, sven.estercam@jessazh.be FREDERIC ULBURGHS, hoofdverpleegkundige PAAZ,

tel. 011 30 92 18, frederic.ulburghs@jessazh.be

2015

12 REVALIDATIE

Herhaling & hersenen: cruciaal bij revalidatie

“ Het gebruik van

ROBOTS zorgt voor

BETER EN SNELLER S

t.-Ursula, het topklinisch revalidatiecentrum van het Jessa

Ziekenhuis, onderscheidt zich van andere centra in de brede regio door een doorgedreven integratie van robotica binnen revalidatie.

Ziehier de

St.-Ursula-robots en

‘serious games’ die het dagelijks functioneren helpen verbeteren, dankzij herhaling en re-programmatie van het limbisch systeem.

YOUGRABBER

HERSTEL” YOUGRABBER Luc Claes (zorgmanager): “De YouGrabber ondersteunt patiënten met sensorische, motorische of cognitieve tekortkomingen tijdens hun herstel. Hij helpt bij een interactieve therapie die gefocust is op coördinatie-oefeningen van vinger, hand en arm. De patiënt geniet dankzij de YouGrabber van een aangename ervaring die zijn gebruik van vingers en hand op een speelse manier stimuleert.”

Hoe werkt de YouGrabber in praktijk?

Marc Michielsen (paramedisch hoofd): “De patiënt krijgt een soort handschoen met bewegingssensoren aan, samen met een polsbandje dat de beweging van arm en hand registreert. Elke beweging die hij doet, wordt geprojecteerd naar een hand die op het scherm staat. Het toestel geeft ook opdrachten. Denk bijvoorbeeld aan een wijsvinger die wijst en de patiënt

14 RUBRIEK

LOCOMAT

bootst deze beweging dan na. De leukste

LOCOMAT

stap kan zetten, kan hij terecht in de

oefening vindt men echter unaniem ‘de

Luc Claes: “De Locomat helpt mensen om

Locomat. Mensen die niet (goed) meer

wortel en het konijn’: je moet wortels uit

opnieuw te stappen, zonder speleffect.

kunnen stappen, houden doorgaans

de grond plukken, maar ook het konijn re-

Het gaat vooral om de sensorische erva-

ontzettend van deze robot. Ze vragen

gelmatig opzij duwen of je bent je wortels

ring, de stapervaring opnieuw voelen.”

kwijt. De patiënt leert zo dus grijpen én een reikbeweging maken om het konijn weg te houden.”

meestal zèlf wanneer ze opnieuw mogen komen. Ze voelen weer hoe stappen aanvoelt, wat een aangename verwelko-

Is leren stappen moeilijker dan op-

ming is wanneer je bijvoorbeeld de rest

nieuw je hand of arm te gebruiken?

van de dag in een rolstoel zit.”

Marc Michielsen: “Integendeel. De prikkel Deden jullie al studies omtrent het

om te stappen krijg je via de lager gele-

gebruik van de YouGrabber?

gen hersencentra. Dat gaat makkelijker

Bieden jullie continu begeleiding

Marc Michielsen: “We stapten 3 jaren ge-

dan een hand/arm beweging aanleren,

wanneer mensen met de Locomat

leden in de Virtues-studie, waarin wordt

iets wat gebeurt in de cortex. Pas wan-

‘aan de stap’ zijn?

gemeten of oefeningen met virtuele

neer je heel precies moet stappen, op

Marc Michielsen: “Ja. En daarin maken

realiteit betere resultaten opleveren dan

een smalle richel bijvoorbeeld, komt de

wij het verschil. In theorie kan je een pa-

‘gewone’ oefeningen. St.-Ursula levert

cortex er ook weer bij kijken.”

tiënt in de Locomat plaatsen, de benen

voor deze studie 45 van de 120 patiën-

fixeren, een stuk van het lichaamsge-

ten aan. We kennen de resultaten binnen een half jaar.”

wicht wegnemen en de patiënt alleen Welke patiënten zijn geschikt om

zijn gang laten gaan. Dat is de passieve

stapervaring in de Locomat te

aanpak. Wij begeleiden liever actief: we

ervaren?

stimuleren de patiënt om bijvoorbeeld

Luc Claes: “Vanaf dat een patiënt één

een grotere stap te maken. Of om het

14 REVALIDATIE

15 RUBRIEK

ARMEO POWER

been te bewegen alsof je iets wegduwt.

kocht, in 2011. In Amerika en Zwitser-

Welke resultaten zien jullie sinds de

Je kan de Locomat zo instellen dat alle

land is er wel al veel literatuur over de

aanschaf van de Armeo Power?

rompactiviteit wegvalt, maar dat mag

Locomat te vinden en die overtuigde ons

Luc Claes: “Eigen verworven cijferma-

volgens ons niet de bedoeling zijn. Bij

ervan dat deze robot perfect binnen een

teriaal is er nog niet. Maar we zien nu

St.-Ursula blijven we de hele tijd bij de

expertisecentrum als St.-Ursula past.”

al dat het gebruik van de Armeo Power

patiënt in de Locomat. Het is één van

in combinatie met de klassieke therapie

onze specialisaties. Drie van onze men-

een opmerkelijk sneller en beter herstel oplevert, vergeleken met uitsluitend

sen hebben overigens ook het certificaat behaald om collega’s voor de Locomat te

ARMEO POWER

gebruik van conventionele therapie. De

mogen opleiden.”

Marc Michielsen: “De Armeo Power is

meerwaarde schuilt in meer soorten

de eerste gerobotiseerde exoskeleton

oefeningen, meer intensiteit. De robot

die armtraining mogelijk maakt in de

past zich ook automatisch, computer-

Hoe lang duurt een sessie in de

verschillende fasen van herstel na een

gestuurd, aan de mogelijkheden van de

Locomat?

neurologisch letsel. Het is momenteel het

patiënt aan.”

Marc Michielsen: “We rekenen op één

meest geavanceerde toestel op de markt

Marc Michielsen: “De Armeo Power kan

uur per patiënt, waarvan de patiënt zo’n

voor de revalidatie van arm en hand.”

gebruikt worden bij revalidanten met

40 à 45 minuten stapt. We kunnen nog

Luc Claes: “Het toestel ondersteunt de

een verschillend niveau van functio-

geen concrete cijfers voorleggen – da’s

volledige bewegingsketen, van schou-

neren: bij de low level revalidanten,

voor binnenkort, we plannen een aantal

der tot vinger. In de acute fase kunnen

die geen enkele beweging zelfstandig

studies – maar naast de stapervaring gaat

patiënten oefenen nog voor ze spontane

kunnen uitvoeren, neemt de Armeo

ook de conditie van de patiënt er dankzij

beweging hebben. In een later stadium

Power volledig over. Hersenen krijgen

de Locomat op vooruit. We hebben het

kan de aanwezige beweging versterkt en

zo opnieuw het bewegingsgevoel.

toestel uiteraard ook niet zomaar aange-

verfijnd worden.”

Bij de midlevelgroep zetten we de robot

15 REVALIDATIE

16 RUBRIEK

BALANCE PLATE

in gemiddelde of lage ondersteuning.

ik het weer’. De oefeningen zijn uitdagend

BALANCE PLATE

Voelt de computer dat de patiënt zelf een

en dat maakt competiviteit los: mensen

Luc Claes: “Het balansbord van Wii was de

eerste aanzet tot beweging doet, dan

proberen het beter te doen dan de vorige

eerste balance board die we bij St.-Ursula

zal hij even wachten met de beweging

keer. Per sessie lezen we dan achteraf in

gebruikten. Later werd dit balansbord verder

te ondersteunen om zo de menselijke

een rapport hoeveel activiteit er precies is

uitgediept door medische firma’s en zo’n

inzet te stimuleren. Het verschil tussen

geweest in schouder, pols,… en zo meer en

hoogtechnologische balance plate hebben

‘gemiddeld’ en ‘laag’ is dat de robot bij

zo volgen we heel concreet de evolutie.”

we nu aan boord. Het doel van de balance

‘gemiddeld’ nog ietsje langer wacht. In de

plate is posterale controle: de mogelijkheid

high level groep, waarin reeds gevorderde

je recht te houden tegen de zwaartekracht

bewegingspatronen mogelijk zijn, onder-

Hoeveel patiënten genieten bij St.-

steunt de robot door een deel van het

Ursula van de stimulans van de Armeo

gewicht van de arm over te nemen. Hier-

Power?

door is de revalidant in staat efficiënte

Marc Michielsen: “Anno vandaag volgen

Het gaat om een sensorische balance

bewegingspatronen uit te voeren.”

zo’n 10 à 12 patiënten per dag een sessie.

plate?

Wanneer je weet dat we eerst de indivi-

Marc Michielsen: “Inderdaad. De toege-

duele parameters van de patiënt ingeven

voegde sensoren laten ons toe veel meer

Wat ziet u – los van snellere resultaten

en dat de therapie-oefeningen zelf zo’n

te meten. Waar vroeger alleen een soort

– nog als voordeel?

25 minuten duren, dan zorgt dat voor een

voetafdruk mogelijk was om dingen uit af

Luc Claes: “De mensen doen de oefenin-

drukke agenda. Ondertussen zijn ook al

te leiden, kunnen we nu een ganganalyse

gen graag. Ze kunnen bepaalde bewegin-

onze therapeuten – en dat zijn zo’n 20 er-

of bewegingsanalyse van een deelaspect

gen opnieuw uitvoeren. Dat motiveert.

gotherapeuten en kinesisten – opgeleid om

doen. Het levert cijfermatig materiaal op

Patiënten zeggen vaak tevreden ‘nu voèl

met de Armeo Power aan de slag te gaan.”

dat ons helpt bij het verder uitdokteren van

16 REVALIDATIE

en dat evenwicht te bewaren.”

LUC CLAES, ZORGMANAGER

MARC MICHIELSEN, PARAMEDISCH HOOFD

DE ONDERSTEUNENDE FUNCTIE VAN ROBOTS Luc Claes: “Het gebruik van robots voert de intensiteit van een handeling op en stimuleert het repetitieve aspect op een automatische manier. Herhaling is belangrijk tijdens revalidatietherapie. Zo worden de hersenen opnieuw geprogrammeerd, krijgen ze opnieuw de ‘gewoonte’ een zekere handeling uit te voeren.

De oefeningen dienen zo aangeboden te worden dat de neuroplasticiteit van de hersenen wordt getriggerd. Motivatie, dat vanuit het limbihet persoonlijke begeleidingstraject van de

sche systeem vertrekt, is in deze een belangrijke factor. Dat willen we

patiënt.”

dus bereiken met onze aanpak, mede ondersteund door de robots: in de hersenen aanwezige circuits versterken, zodanig dat versterking van die circuits leidt tot betere beweging.”

Gebruiken jullie de originele Wii ook nog?

Marc Michielsen: “De Wii Sports heeft zeker

DE SPEERPUNTEN VAN ST.-URSULA

nog een nuttige rol. Door mensen te laten

St.-Ursula is een volledig revalidatiecentrum met 90 bedden. Alle ver-

tennissen of pingpongen, breng je hen weer

blijfspatiënten zijn revalidanten. De voornaamste groep revalidanten

op een automatisch niveau. Het limbische

hebben een neurologische aandoening. Naast hen is er ook een beperk-

systeem schiet opnieuw in actie. Mensen

tere groep orthopedische patiënten waarbinnen het aandeel van am-

presteren ook beter wanneer ze een wed-

putatiepatiënten groeit. Ook ambulante neurologische revalidatie wordt

strijdje tennis tegen een medepatiënt spe-

aangeboden.

len dan wanneer we hen simpelweg zouden vragen ‘zwaai eens met je arm’.”

St.-Ursula streeft er naar om binnen het revalidatieveld top te zijn op het vlak van coma-bedden, arm/hand-revalidatie, cognitieve revalidatie, onderzoek en behandeling van slikproblematiek en de behandeling

MEER INFORMATIE LUC CLAES, tel. 011 33 51 82

luc.claes@jessazh.be MARC MICHIELSEN, tel. 013 55 06 57 marc.michielsen@jessazh.be

van Parkinson-patiënten. Binnen het groot aanbod therapieën staat de kwaliteit van de therapeuten voorop en wordt er gestreefd naar een dynamisch programma. Robotica en serious gaming worden ingeschakeld als meerwaarde voor de patiënt. Ze optimaliseren de kwaliteit van bewegen, de intensiteit van bewegen en de motivatie om te bewegen.

17 REVALIDATIE

18 PATIËNTVEILIGHEID

16% MINDER FIXATIES OP 1 JAAR TIJD

Jessa Ziekenhuis voert fixatie-arm beleid B

innen Jessa Ziekenhuis streven we naar kwaliteitsvolle, betrouwbare zorg. Patiënten fixeren, vastbinden of andere vrijheidsbeperkende maatregelen opleggen, gebeurt dus uitsluitend in zeer weloverwogen situaties en is eerder uitzondering dan regel.

Om fixaties nog meer af te bouwen, werd er een ziekenhuisbreed beleid uitgetekend waarbij vallen en fixatie geïntegreerd worden behandeld. De dienst Kwaliteit & Patiëntveiligheid volgt elk kwartaal de puntprevalantie van de fixaties op.

Dankzij het nieuwe beleid rond fixatie daalde het aantal fixaties op 1 jaar tijd al spectaculair van 28% naar 12%. Vermoed wordt dat de volgende resultaten een nog lager percentage laten optekenen.

Doel

%

Vrijheidsbeperking

0

18%

3069

558

1 maart 2015

0

28%

541

151

1 juni 2015

0

20%

497

99

1 september 2015

0

18%

630

116

1 december 2015

0

16%

663

103

1 maart 2016

0

12%

738

89

19 PATIËNTVEILIGHEID

Aantal observaties

Aantal volgens norm

20

zo w e

CARDIOLOGIE EN RADIOLOGIE

en wij aan rk

INNOVATIEVE EN BEWEZEN TOPKLINISCHE ZORG

Unieke samenwerking tussen cardiale radiologen en elektrofysiologen resulteert in deelname aan internationaal onderzoeksproject

INTEGRATIE VAN

CT- EN MRI-BEELDEN IN 3D-NAVIGATIESYSTEEM faciliteert ablatie van hartritmestoornissen

DR. JOHAN VIJGEN

DR. OLIVIER GHEKIERE

R

ecente ontwikkelingen in beeldvorming maken het mogelijk om littekenweefsel in de hartspier op een accurate manier te belichten. Dankzij intensieve

samenwerking tussen radiologen en hartritmespecialisten van het Jessa Ziekenhuis worden CT- en MRI-beelden voortaan geïntegreerd in het 3D-navigatiesysteem van de elektrofysioloog. Dit vereenvoudigt ablatie van ventriculaire ritmestoornissen epicardiaal én endocardiaal. Uniek in België!

21 RUBRIEK

CARDIALE RADIOLOGEN DR. BIJNENS EN DR. GHEKIERE EN CARDIOLOGEN/ELEKTROFYSIOLOGEN DR. DILLING–BOER EN DR. VIJGEN WERKEN SAMEN MET HET UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS VAN BORDEAUX AAN HET BAANBREKENDE MUSIC-PROJECT.

Dr. Johan Vijgen (elektrofysioloog): “Ons

Dr. Dagmara Dilling-Boer (elektrofysio-

Maar dankzij een unieke samenwer-

hart wordt aangestuurd door elektrische

loog): “In de voorkamers ontstaat fibrose

king met de cardiale radiologen wordt

prikkels die zich verspreiden doorheen de

vaak door lang bestaande hypertensie of

de te behandelen regio nu gedetail-

hartspier. Deze prikkels volgen gespeciali-

door kleplijden, wat leidt tot voorkamerfi-

leerd in kaart gebracht?

seerde geleidingsbanen en worden dan van

brillatie. In de kamers ontstaan littekens

Dr. Eric Bijnens (radioloog): “Inderdaad.

hartspiercel tot hartspiercel doorgegeven.

onder meer na een infarct, na myocarditis

Het combineren van de beelden van CT

Wanneer de prikkel vlot en egaal doorheen

of bij cardiomyopathie. Het werk van

en MR is een grote stap vooruit om zowel

het hart verloopt, resulteert dit in een

de elektrofysiologen bestaat erin om

zeer gedetailleerde hartanatomie als

optimale samentrekking van de verschil-

met stuurbare katheters de abnormale

fibrotisch zones, littekenweefsel dus, in

lende hartkamers. Wanneer de normale

prikkelvorming of prikkelgeleiding op te

de hartkamers op zeer accurate manier

prikkelgeleiding wordt verstoord, ontwik-

sporen en te ableren, weg te branden. Het

weer te geven. De gecombineerde beelden

kelt de patiënt hartritmestoornissen. Deze

opzoeken van die regio’s met abnormale

worden naderhand geïntegreerd in het

verstoring ontstaat onder meer wanneer

geleiding gebeurde tot op heden aan de

3D-navigatiesysteem van de elektrofy-

gezonde hartspiercellen vervangen worden

hand van elektrische signalen en was

siologen en gebruikt tijdens de ablatie,

door littekenweefsel (fibrose). Zones van

vaak een zoektocht naar de spreekwoor-

wat een uitstekende inkijk geeft in het te

littekens bevatten naast fibrotisch weefsel

delijke naald in de hooiberg.”

behandelen gebied.”

ook enkele overlevende spiervezels, die

Dr. Dagmara Dilling-Boer: “De 3D-beeldvor-

vaak aan de basis liggen van het ontstaan

ming opent bovendien nieuwe toegangs-

van ritmestoornissen.”

wegen naar het hart. Waar vroeger

22 CARDIOLOGIE EN RADIOLOGIE

CARDIALE RADIOLOGIE EN ELECTROFYSIOLOGIE

ablaties standaard via het aanprikken

èn krijgt hij veel essentiële extra infor-

sturen we bij ter optimalisatie. Concreet:

van bloedvaten aan de binnenzijde van

matie die de ingreep veiliger maakt?

de patiënt krijgt voor de ablatie in het

het hart (endocardiaal) gebeurden, is

Dr. Johan Vijgen: “Het zichtbaar worden

Jessa Ziekenhuis een CT en een MRI. De

nu ook epicardiale toegang mogelijk.

van deze essentiële structuren in en

beelden worden elektronisch doorgestuurd

Punctietechnieken kunnen voortaan

rondom het hart - zoals de kransslagaders,

naar het lab van Prof. Cochet. De MUSIC-

ook gebeuren in de ruimte tussen het

de nervus phrenicus, de slokdarm,… - doet

software combineert de beelden tot een

hart en het hartvliesje (epicardiaal). Dat

de kans op complicaties inderdaad sterk

3D-reconstructie van de hartkamer en duidt

laat toe om in deze epicardiale ruimte

afnemen. Bij ablaties langs epicardiale

de zones van fibrotisch weefsel alsook

katheters te plaatsen, zodat ook ablaties

weg is bijvoorbeeld de informatie over de

overlevende spiervezels aan. Essentiële

aan de buitenkant van het hart kunnen

hoeveelheid epicardiaal vetweefsel van

structuren zoals kransslagaders en zenu-

gebeuren, waar vaak de oorzaak van de

belang, om het succes van de procedure te

wen worden duidelijk gevisualiseerd. Deze

ritmestoornis te vinden is.”

voorspellen. Ook die informatie verkrijgen

reconstructie wordt geïntegreerd in het 3D-

Dr. Olivier Ghekiere (radioloog): “Bij

we nu dankzij deze nieuwe beeldvormings-

navigatiesysteem van de elektrofysioloog.”

myocarditis is het probleem doorgaans

techiek.”

Dr. Olivier Ghekiere: “Op regelmatige basis

te lokaliseren aan de buitenkant van de

bespreken we met z’n allen de research-

hartspier (epicardiaal), waar dat bij hart-

resultaten en proberen we deze beeldvor-

infarcten de binnenkant (endocardiaal)

Het onderzoeksteam van Prof. Cochet

altijd aangetast is. De 3D MRI beeldvor-

(CHU Bordeaux) verricht op dit vlak

ming toont exact de juiste lokalisatie van

baanbrekend werk. Jessa is als enige

het littekenweefsel waar moet ingegre-

Belgische ziekenhuis gekozen om

Welke indruk laat de MUSIC-software

pen worden; de CT helpt dan weer om

bij te dragen aan het recente MUSIC-

tot nu na?

naast de eventuele wandverdunning van

project, dat betere beeldvorming voor

Dr. Johan Vijgen: “Een zeer positieve. De

de hartspier ook het verloop van de zenu-

cardiale ingrepen nastreeft?

3D-beeldvorming die dankzij de software

wen en bloedvaten in beeld te brengen

Dr. Dagmara Dilling-Boer: “Dat klopt en we

mogelijk wordt, biedt ons een uitstekende

zodat de topografie ervan steeds zicht-

zijn bijzonder trots dat we kunnen mee-

begeleiding tijdens de operatie. Het is alsof

baar is voor de elektrofysioloog tijdens

werken aan dit wereldwijde onderzoek.

we het licht aansteken in een ruimte waar

de procedure.”

Samen met 14 andere centra - waaronder

we eerder in het donker werkten. Ik ben

de Mayo Clinic, LUMC Leiden, Mount Sinaï

ervan overtuigd dat het gebruik van de

Hospital in New York en de University of

MUSIC-software een nieuwe stap vooruit

Kort samengevat: dankzij de 3D-

Pennsylvania – evalueren we de software

is voor patiënten met hartritmestoornis-

integratie van CT- en MRI-beelden

verbonden aan het MUSIC-project (waarbij

sen. Het gebruik van deze software zal

kan de elektrofysioloog zijn aandacht

MUSIC staat voor MUltimodal platform for

resulteren in een betere einduitkomst van

onmiddellijk richten op de juiste regio

Specific Imaging in Cardiology, nvdr) en

de ingreep, met verlaagde risico’s.”

ming nog performanter te maken.”

23 CARDIOLOGIE EN RADIOLOGIE

Een 3D-reconstructie van de linkerhartkamer door de MUSIC-software op basis van CT- en MRI- beeldvorming.

Zones van littekens met vooral fibrotisch weefsel, en ook overlevende spiervezels (rode en gele zone) worden aangeduid. Verder wordt het verloop van de kransslagaders (rode bloedvaten) en kransaders (blauwe bloedvaten) ten opzichte van het littekengebied duidelijk gevisualiseerd.

Deze reconstructie wordt geïntegreerd in het 3D-navigatiesysteem van de elektrofysioloog.

MRI BIJ MENSEN MET DEFIBRILLATOR

ABLATIE VAN HARTRITMESTOORNISSEN

OF PACEMAKER?

IN VOORKAMER OF KAMER

Dr. Olivier Ghekiere: “De technologie staat niet stil. Terwijl

Dr. Dagmara Dilling-Boer: “Onder ablatie van hartritmestoor-

enkele jaren geleden een MRI bij dragers van pacemakers of

nissen begrijpen we het wegbranden van afwijkende zones

inwendige defibrillatoren nog ondenkbaar was, zijn de meest

in het hart. Wij voeren in het Jessa Ziekenhuis meer dan 500

recente exemplaren van de nu geïmplanteerde systemen wel

ablaties per jaar uit. De meeste van de uitgevoerde ablaties

MRI-compatibel. Of een patiënt met een geïmplanteerd toestel

gebeuren voor ritmestoornissen in de voorkamers, die op zich

in aanmerking komt dient vooraf uitgeklaard te worden door

niet levensbedreigend zijn maar wel invaliderend voor de

de cardioloog. Specifieke programmatie van de toestellen is

patiënt. Ablaties in de kamers werden vroeger minder uitge-

nodig vlak voor de MRI. Na de MRI dient de werking van het

voerd omdat ze erg risicovol zijn maar het aantal patiënten die

toestel gecontroleerd te worden. Dit geldt zowel voor een car-

hier voor in aanmerking komt, groeit. Het gaat voornamelijk

diale als niet-cardiale MRI.

om patiënten die niet langer op medicatie reageren of waarbij de ritmestoornissen leiden tot frequente shocks van een

Een cardiale MRI wordt doorgaans genomen vòòr de implanta-

defibrillator. Van deze ablaties worden er een 100-tal per jaar

tie van een device, om metaal artefacten te vermijden. Tegen-

uitgevoerd. Door de nieuwe beeldvorming zijn deze ingrepen

woordig bestaan er speciale algoritmen om device artefacten

beter haalbaar met verhoogde kans op slagen en verminderde

te minimaliseren, zodat diagnostische beelden in de meerder-

kans op complicaties.”

heid van de patiënten kan worden bekomen. Gelukkig, want het zijn net die mensen, met hartritmestoornissen, die veel

Ablaties van hartritmestoornissen worden in het Jessa Zie-

voordeel zullen hebben bij de informatie die een MRI oplevert,

kenhuis uitgevoerd door een team van vijf electrofysiologen:

zoals het opsporen van littekenweefsel.

dr. Dagmara Dilling-Boer, prof. dr. Hein Heidbuchel, dr. Pieter Koopman, dr. Joris Schurmans en dr. Johan Vijgen.

Bij een MRI is er verder geen blootstelling aan röntgenstralen.

Bij een CT wel, maar daar ligt de mediane stralendosis meer dan 90% lager dan in 2010. Deze radiologische onderzoeken gebeuren ambulant.”

MEER INFORMATIE DR. JOHAN VIJGEN, cardioloog

tel. 011 87 11 87, johan.vijgen@jessazh.be DR. DAGMARA DILLING-BOER, cardioloog tel. 011 87 11 87, dagmara.dilling.boer@jessazh.be DR. ERIC BIJNENS, radioloog tel. 011 33 55 55 eric.bijnens@jessazh.be DR. OLIVIER GHEKIERE, radioloog tel. 011 33 55 55, olivier.ghekiere@jessazh.be

24 PSYCHIATRIE

DE VERANKERING VAN PAAZ BINNEN 5 JAAR RELING

OOK PATIËNTEN MET GEESTELIJKE DIE NIET OPGENOMEN WORDEN,

JAAK PONCELET

DR. SVEN ESTERCAM

DAVID DOL

ANITA JANS

25 PSYCHIATRIE

GEZONDHEIDSPROBLEMEN KRIJGEN NU SNEL HULP

R

eling, het netwerk geestelijke gezond-

Er zijn 2 soorten mobiele teams bij Reling. Crisisteams,

heidszorg van West-Limburg, viert haar

A-teams, die ter plaatse komen wanneer acuut en

5de verjaardag. Het organisatienetwerk, waarvan het Jessa Ziekenhuis lid is, probeert maximaal te beantwoorden aan de noden in de geestelijke

gezondheidszorg voor volwassenen (18-65 jaar).

kortdurend ingrijpen nodig is. En B-teams komen aan huis wanneer langdurige thuisbehandeling vereist is. Aan welke pathologieën denken we, bij deze begeleiding op het thuisfront?

Jaak Poncelet: “In principe richten de mobiele teams zich naar alle psychiatrische pathologieën. De mobiele B-teams hebben meestal te maken met patiënten met psychotische stoornissen en die langdurige opvolging vereisen. Bij de mobiele A-teams (acute en kortdurende psychiatrische zorg aan huis) zijn vooral

Reling focuste in haar startjaren op de uitbouw van de

mensen met angst- en stemmingsstoornissen aangemeld, soms

ambulante zorg binnen de geestelijke gezondheidszorg.

met suïcidale gedachten. In de hulpverlening worden we steeds

Omdat ambulante zorg de grootste nood is?

meer geconfronteerd met multiproblem-situaties en dubbele

David Dol: “Eerder omdat er bij opstart keuzes moeten worden

diagnoses. Vele mensen met een psychose kennen nu ook een

gemaakt. Onze 5 functies (zie kaderstuk, nvdr) zijn voor ons

afhankelijkheidsprobleem. Het gebruik van middelen kan een

gelijkwaardig belangrijk, maar in het aan huis werken binnen

psychose uitlokken en/of verergeren, maar patiënten gebruiken

geestelijke gezondheidszorg was er nog een grote leemte. Uit

soms net middelen om de psychose weg te duwen. Vroeger kwa-

de informatie die we van cliënten en familie ontvingen, bleek de

men deze dubbele diagnoses veel minder voor. Meer dan vroeger

vraag naar thuiszorg het grootst en dus zijn we daar prioritair mee

worden wij ook geconfronteerd met meer complexe problemen,

aan de slag gegaan.”

problemen die zich op meerdere domeinen voordoen. Het ziektebeeld van een psychiatrisch patiënt is dus op meerdere vlakken complexer geworden.”

Wat is het voordeel van bij de patiënt aan huis komen?

Jaak Poncelet: “Je wandelt iemands wereld binnen. Je ziet, voelt, ruikt de context van de problematiek, meer dan een intramurale

Wanneer beslis je dat iemand toch een opname nodig

opname alleen ooit kan bewerkstelligen. In iemands thuisomge-

heeft?

ving zijn, biedt onmiddellijk inzicht in factoren die de problematiek

Jaak Poncelet: “Dat is inderdaad een moeilijke. Bedden zou-

versterken of soms andersom: voor een goede mantelzorg kunnen

den het laatste redmiddel moeten zijn, niet één van de eerste

zorgen.”

mogelijkheden waar je naar grijpt. Er vindt enkel een opname

Dr. Sven Estercam: “Die ambulante zorg maakt ook voor Jessa

plaats wanneer het niet anders kan en de opname duurt ook niet

verschil. We denken na over hoe onze bedden zo efficiënt mogelijk

langer dan nodig. De vermaatschappelijking van zorg nodigt ons

in te zetten. Wanneer blijkt dat de patiënt toch een opname nodig

juist uit gebruik te maken van andere modules van behandeling,

heeft, zijn wij gespecialiseerd in crisisopname en kortdurige

met name zoveel mogelijk ambulant of thuis. Een residentiële

behandelingen – een gemiddelde opnameduur bij ons is zo’n

opname heeft uiteraard ook nut, vooral in situaties waarbij

13 dagen. We merken dat door het Reling-verhaal meer mensen

intensieve en gespecialiseerde behandeling is vereist, wanneer

bereikt worden en ook de vraag naar crisisbehandelingen is

de behandeling ambulant of in de thuissituatie ontoereikend of

toegenomen.”

onmogelijk blijkt te zijn.”

26 PSYCHIATRIE

5 JAAR RELING

Anita Jans: “Opname is in regel nodig wanneer het risico bestaat

laagdrempelig. De huisarts kan ons rechtstreeks contacteren, we

dat iemand schade aan zichzelf of de familie toebrengt, wanneer

werken niet met intakes en vaak zijn we de eerste doorverwijzing

het leven in de thuissituatie niet meer mogelijk is. Maar wat is

na spoed.”

‘schade’? Dat is niet altijd afgetekend duidelijk. Je moet dus elke keer, per individuele case, een inschatting maken.”

Dr. Sven Estercam: “Een opname gunt de omgeving van de patiënt

We hadden het daarnet al over die belangrijke eerstelijns-

eveneens wat ademruimte. Die mensen zijn dikwijls zwaar belast

hulp van de huisarts. Voor welke signalen moet hij of zij

en hebben ook begeleiding nodig. Bij de nazorg spelen de mobiele

alert zijn?

teams ook een rol: wanneer een patiënt thuis wordt opgevolgd,

Dr. Sven Estercam: “Dat is sterk case-gebonden. Ongeveer 1

kan een intramurale opname ingekort worden. Mobiele hulp kan

persoon op 5 heeft psychische problemen. Uiteraard hebben al

dus opnamevermijdend èn opnameverkortend zijn.”

deze mensen geen intensieve en gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg nodig. Volgens de WGO (Wereld Gezondheids Organisatie, nvdr) dient de self-care en de social-care gestimu-

Gebeuren er veel gedwongen opnames?

leerd en verder uitgebouwd te worden. Vele mensen kunnen

Jaak Poncelet: “Limburg scoort hoog wat betreft het aantal

worden ondersteund door bijvoorbeeld een mantelzorger (meer) in

gedwongen opnames, die ook alsmaar toenemen. In het psychi-

te schakelen. Sommige mensen moeten bijvoorbeeld gestimuleerd

atrische ziekenhuis Asster werden in 2015 zo’n 350 personen

worden tot meer sociale contacten. Familie en vrienden kunnen

gedwongen opgenomen. Met diverse partners wordt binnen

hierbij een belangrijke rol spelen, door met de hulpvrager te gaan

SPIL nagegaan welke factoren hierbij een rol spelen en welke

wandelen of een tas koffie te gaan drinken in de buurt. Op die ma-

maatregelen er kunnen worden genomen om dit hoge cijfer naar

nier kan weer een eerste stap richting buitenwereld worden gezet.

beneden te krijgen.”

‘Welzijn op recept’ moet meer mogelijk gemaakt worden. Ter info: enkele huisartsen – die uiteraard een belangrijke rol spelen in een eerste diagnosestelling en behandeling - experimenteren hier

Mantelzorg, eerstelijnshulp, mobiele teams, psychiatrisch

ondertussen mee. Laat ons hopen dat de resultaten bevredigend

ziekenhuis,… Waar bevindt zich de PAAZ-afdeling op deze

zijn en nationaal gevolg krijgen.”

ladder?

Anita Jans: “Ergens tussen het algemeen ziekenhuis en het psychiatrisch ziekenhuis in. Met één verschil: de PAAZ-afdeling heeft

Reling viert ondertussen haar 5de verjaardag. Wat hebben

geen gedwongen opnames.”

jullie geleerd uit de afgelopen 5 jaar?

Dr. Sven Estercam: “De PAAZ is in feite een schakel tussen wat

David Dol: “Dat de mobiele teams stilaan verzadigd geraken. Onze

ambulant of net op langere termijn nodig is. Wij streven steeds

2 B-teams volgen zo’n 120 mensen langdurig op. De A-teams,

naar een zo kort mogelijke opnameduur, waarin we de situatie

de crisisteams grijpen in bij zo’n 800 à 900 patiënten per jaar.

goed inschatten door uitgebreide observatie. We stellen vervol-

De middelen die vrijkomen door minder chronische bedden te

gens, samen met de patiënt, een multidisciplinair behandelplan

gebruiken, zouden moeten worden ingezet voor meer ambulante

op, liefst in de regio van de patiënt. We hebben eveneens als alge-

toepassingen.”

meen ziekenhuis het voordeel dat we beschikken over deskundige

Anita Jans: “Bij Jessa voelen we die verzadiging van de mobiele

somatici die ons kunnen helpen bij co-morbide problemen en ver-

teams ook. Er zijn steeds meer chronische patiënten die naar het

dere biologische oppuntstelling. De PAAZ-afdeling is ook bijzonder

ziekenhuis terugkeren. We staan dus op een scharnierpunt in onze

27 PSYCHIATRIE

ONZE PAAZ AFDELING IS GESPECIALISEERD IN CRISISOPNAME EN KORTDURIGE BEHANDELINGEN.

samenwerking. De onderlinge relaties tussen de partners zitten

DE 5 FUNCTIES VAN RELING

goed, de eerste ideeën zijn uitgewerkt, nu komt het er op aan de werking – ook van onze middelen - te herbekijken en verder te groeien.”

Dr. Sven Estercam: “We focussen nog meer op crisisopnames en willen binnen het netwerk hier de nadruk op leggen. Doorverwijzing naar de verschillende functies binnen het netwerk zou nog vlotter moeten kunnen maar iedereen beseft dat de middelen beperkt zijn. Ik hoop dat de overheid meer wil investeren in de

1 Activiteiten organiseren inzake PREVENTIE en PROMOTIE van geestelijke gezondheidszorg, vroegdetectie, screening en diagnosestelling.

geestelijke gezondheidszorg.”

Jaak Poncelet: “We moeten nog meer switchen van een voorzieningsgerichte aanpak naar een netwerkgerichte aanpak: de patiënt en zijn noden centraal stellen en daar een netwerk rond uitbouwen.”

2 Het inzetten van AMBULANTE INTENSIEVE BEHANDELTEAMS voor zowel ACUTE als CHRONISCHE PSYCHISCHE PROBLEMEN.

Netwerk breder dan Limburg?

David Dol: “Uiteraard. Er zijn 19 gelijkaardige netwerken als Reling binnen België. We wisselen ervaringen uit en vergroten zo de gezamenlijke kennis. Stap per stap bieden we steeds meer een antwoord op de vraag ‘wat is goede organisatie van zorg?’. We zijn

3 Het inzetten van REHABILITATIETEAMS die werken rond herstel en SOCIALE INCLUSIE.

er nog niet, maar we komen er wel.”

4 Voorzien VAN INTENSIEVE RESIDENTIËLE BEHANDELUNITS voor zowel acute als chronische psychische problemen wanneer een opname noodzakelijk is.

MEER INFORMATIE JAAK PONCELET, algemeen directeur van psychiatrisch ziekenhuis Asster

en voorzitter van Reling DR. SVEN ESTERCAM, medisch coördinator PAAZ afdeling Jessa Ziekenhuis ANITA JANS, zorgmanager geriatrie, neurolocomotoriek en psychiatrie Jessa Ziekenhuis DAVID DOL, netwerkcoördinator Reling

www.reling.be Reling staat voor REgionaal LImburgs INitiatief Geestelijke gezondsheidszorg. In symboliek betekent het ‘een houvast voor psychiatrische patiënten’.

5 Voorzien van SPECIFIEKE WOONVORMEN waarin zorg kan worden aangeboden indien het thuismilieu of het thuisvervangend milieu hiertoe niet in staat is.

28 KWALITEIT

JESSA ZIEKENHUIS BEHAALT

3DE NIAZ-ACCREDITATIE

OP RIJ K

waliteitsverbetering gaat hand in hand met

het behalen van de NIAZ-accre-

ditatie. Het Jessa Ziekenhuis ontving met vlag en wimpel deze waardevolle erkenning voor de derde keer op rij.

30 KWALITEIT

3DE NIAZ-ACCREDITATIE

Een accreditatietraject is een opportuniteit om Ludo Meyers (directeur patiëntenzorg): “Wanneer je als ziekenhuis luidop zegt dat je kwaliteit biedt, dan moet die kwaliteit ook objectief worden beoordeeld door een onafhankelijke partij. Die evaluatie kan in Vlaanderen gebeuren via de Vlaamse overheid en via een accreditatietraject dat de werking van een ziekenhuis aftoetst aan op voorhand gedefinieerde normen.”

Kristel Marquet (coördinator dienst kwaliteit en patiëntveiligheid): “Er zijn in België 2 mogelijke partijen als accreditatiepartner: JCI – Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations, aangestuurd vanuit een Amerikaans consortium – of NIAZ, het Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg.

Onze keuze viel op NIAZ, dat vandaag gebruik maakt van het internationale accreditatieprogramma Qmentum. Daarbij staat de Q voor kwaliteit, en ‘mentum’ voor momentum. In functie van de disciplines die het ziekenhuis aanbiedt, worden normenset toegevoegd aan het profiel. Wij hebben 19 normensets (zie kaderstuk, nvdr) die zeer nauwkeurig getoetst worden aan de realiteit binnen het ziekenhuis.”

Ludo Meyers: “We houden ons dus op alle vlakken een spiegel voor, om zo ons LUDO MEYERS EN KRISTEL MARQUET

verbeterpotentieel te bepalen en aansluitend verbeteringen door te voeren.

31 KWALITEIT

continu te verbeteren.

Het spreekt dan ook voor zich dat een

1 week. Deze auditoren - medisch of

een NIAZ-accredidatie heeft, weet de

accreditatietraject geen einde kent. Het

paramedisch geschoold - zijn collega’s

doorverwijzende arts - of de patiënt zelf

is een continue route naar steeds beter,

van andere Vlaamse en Nederlandse

- dat de patiënt er in goede handen is. Er

steeds kwalitatiever presteren.”

ziekenhuizen. Zij toetsen de patiënten en

wordt gestreefd naar zeer degelijke zorg,

organisatorische processen door obser-

binnen een werkcultuur die gericht is op

vaties, interviews en aan de hand van ad

continue verbetering. Het is een signaal

Hoe vaak gebeurt het dat een zieken-

hoc gesprekken met bestuurders, artsen,

dat patiënten, verwijzers, overheden,…

huis voor de derde keer op rij het NIAZ-

verpleegkundigen, paramedici en patiën-

kunnen rekenen op een kwaliteitsvol en

kwaliteitslabel krijgt?

ten. Een auditeur loopt heel zelfstandig

veilig georganiseerd ziekenhuis.

Ludo Meyers: “Dat is zeer uitzonderlijk. Wij

rond. Het traject dat een patiënt doorloopt,

Voor ons als Jessa Ziekenhuis is de accre-

zijn het enige Vlaamse ziekenhuis dat de

wordt grondig van A tot Z doorgenomen,

ditatie dan weer een erkenning van onze

NIAZ-accreditatie al 3 keer na elkaar heeft

aan de hand van de normen. De focus ligt

pioniersrol en ons dagelijkse werk.”

behaald.”

op hoe de patiënt het traject beleeft. Wat

Kristel Marquet: “Want laat er geen twijfel

gaat er goed, wat kan er beter?”

over bestaan: wij zijn dagelijks bezig met

Kristel Marquet: “Elke accreditatie geldt

het optimaliseren van kwaliteit. Kwaliteit

voor 4 jaar. We verwierven onze eerste ac-

Ludo Meyers: “Denk bijvoorbeeld aan

zit in ons DNA. We hebben binnen het

creditatie voor periode 2008-2012, nadien

de identificatiearmband die een patiënt

ziekenhuis 19 kwaliteitsteams – voor elke

voor 2012-2016 en zopas ontvingen we

draagt. Deze armband bouwt bij correct

NIAZ normenset een team – die het hele

dit kwaliteitslabel opnieuw voor de periode

gebruik zekerheden in: hoe verzeker je dat

jaar door rond verbeterpunten werken.

2016-2020. Deze rijke accreditatiegeschie-

een patiënt de juiste medicatie krijgt, de

Elk kwaliteitsteam heeft een medicus en

denis is kenmerkend voor de patiëntveilig-

juiste ingreep ondergaat, het juiste bloed

paramedici aan het hoofd, als voorzitter

heidscultuur in het Jessa Ziekenhuis. Dat

krijgt toegediend?”

of ondervoorzitter. De artsen en de mede-

blijkt uit de cultuurmeting, een bevraging

werkers zijn dus sterk betrokken.

bij 1285 medewerkers en artsen in 2015,

Kristel Marquet: “NIAZ checkt dus heel

Intern communiceren we cascade-gewijs

en uit de bevindingen van de auditoren. Zij

concreet of we handelen als een goede

binnen deze kwaliteitsteams èn nog

geven aan dat ze doorheen heel de organi-

huismoeder/huisvader. Welke opleidingen

dieper dankzij kwaliteitsborden. Zo heb-

satie een cultuur ervaren die gefocust is op

geven we? Hoe volgen we de normen? Het

ben we patiënten en medewerkersborden

kwaliteit. Een groot compliment.”

is een sterke graadmeter van onze flow en

om onze patiënt en medewerker verder te

onze kwaliteit.”

informeren. Daarnaast zijn er verbeterborden om projecten te structureren. Dat cre-

Hoe verloopt een audit door NIAZ?

ëert bewustzijn. Het indicatorendashboard

Kristel Marquet: “Tijdens onze audit waren

Wat is de meerwaarde van een NIAZ-

met administratieve, financiële, personeel

er 8 auditoren dagelijks in huis van 8 uur ’s

accreditatie?

en kwaliteitsgerelateerde indicatoren

ochtends tot 19u ’s avonds gedurende

Ludo Meyers: “Wanneer een ziekenhuis

werd ook gepresenteerd aan de auditoren.

32 KWALITEIT

3DE NIAZ-ACCREDITATIE

De transparantie en de koppeling met de

de samenwerkingsovereenkomst tussen

patiënt. Hij moet nog meer de regie in

kwaliteitsborden werd gesmaakt door

de Herkenrode Huisartsenkring en Jessa

eigen handen kunnen nemen. Dat ver-

de auditoren. We blikken dankzij deze

Ziekenhuis is daar een mooi voorbeeld

eist ook van de medewerkers en artsen

visualisatie dus niet alleen vooruit naar

van.”

een andere aanpak. We moeten ons

wat we nog willen doen, we kijken ook

steeds de vraag stellen: in hoeverre is

achterom en zien dat we al een indruk-

de patiënt al geïnformeerd over wat hij

wekkend parcours hebben afgelegd. Op

Kan je nog enkele verwezenlijkingen

gaat meemaken, over wat er op zijn pad

regelmatige tijdstippen komen we met

uit het verleden benoemen?

komt? Bijvoorbeeld: heup- en knieope-

alle voorzitters en ondervoorzitters van

Ludo Meyers: “Op het vlak van medicatie-

raties zijn vrij frequent. Orthopedie or-

de kwaliteitsteams samen om resultaten

verificatie hebben we stappen gezet zo-

ganiseert nu al informatiesessies voor

en ideeën te delen.”

dat mensen het juiste medicament krijgen

kleine groepen van pakweg 5 personen

op het juiste moment in de juiste dosis

– mensen wiens operatie al is inge-

Ludo Meyers: “Het mooie aan de NIAZ-ac-

en mèt de juiste uitleg. Welke weg ze ook

pland - en hen vertelt over de voor- en

creditatie is dat iedere Jessa-medewerker

mogen afleggen binnen het ziekenhuis:

nadelen, de mogelijke complicaties, het

en arts zich hier bij betrokken voelt. Het

dubbel-medicatie wordt uitgesloten en de

verloop van de ingreep. Hiermee win-

is geen kwestie van ‘moeten’ aan normen

thuismedicatie gecheckt. Dit verbeterpro-

nen we op diverse vlakken. De patiënt

voldoen. Iedereen wìl de opgelegde norm

ces is zeker nog niet op zijn eindpunt. Of

is grondig en persoonlijk geïnformeerd

halen. Ontelbare collega’s delen hun idee

wanneer het om patiënten met een delier

waardoor hij rustiger en voorbereid

of initiatief op de borden. Dat is hartver-

gaat: we hebben een ziekenhuisbreed

binnen komt. Wij winnen tijd omdat we

warmend om te zien.”

beleid uitgetekend waar vallen, fixatie

geen individuele uitleg moeten geven.

geïntegreerd besproken worden. Door dit

Uit deze kleine groepsgesprekken halen

Kristel Marquet: “En uniek! De accreditatie

gezamenlijk, ziekenhuisbreed beleid is

wij eveneens waardevolle informatie

is geen verplichting maar een opportuni-

het aantal fixaties op 1 jaar van 28 % tot

over de toestand van de patiënt, over

teit. Het is een mooie kapstok om al onze

12% gedaald. Het aantal fixaties is dus

zijn huidige medicatie, en zo meer. Een

verbeterpunten aan op te hangen. Vele

gedaald met de helft.”

absolute win-win situatie.”

mensen zijn hier terecht trots op hun Kristel Marquet: “Dit systeem willen

verwezenlijkingen. Tijdens onaangekondigde veiligheidsrondes merken we dat

Jullie hebben recent de resultaten van

we nu nog doortrekken naar andere

werken aan kwaliteit een constante is.

de laatste accreditatie ontvangen.

disciplines binnen het ziekenhuis. Om

Artsen en medewerkers nemen spontaan

Welke opmerkelijke verbetering staat

opnieuw een voortrekkersrol binnen

hun verantwoordelijkheid op. We zetten

er aan te komen in de volgende jaren,

het Vlaamse ziekenhuislandschap te

daarnaast ook sterk in op het transmurale

binnen Jessa Ziekenhuis?

spelen. De normen die NIAZ ons hierbij

aspect. Auditoren bevestigen dit tijdens

Ludo Meyers:: “We gaan nog harder

voorlegt, zijn daarbij een fantastische

hun audit. De recente ondertekening van

streven naar het centraal stellen van de

leidraad.”

33 KWALITEIT

14 SPECIFIEKE NORMENSETS

5 ORGANISATIEBREDE NORMENSETS GOVERNANCE: BESTUUR VAN ORGANISATIE

LEIDERSCHAP

HYGIËNE EN INFECTIEPREVENTIE

MEDICATIEBEHEER

VOORBEREID ZIJN OP NOODSITUATIES EN RAMPEN

14 SPECIFIEKE NORMENSETS

AMBULANTE ZORG

BLOEDBANK- EN TRANSFUSIEDIENSTEN

DIAGNOSTISCHE BEELDVORMING

GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

KRITIEKE ZORG

MEDISCHE ZORG

ONCOLOGISCHE ZORG

OPERATIEKAMERS

OPERATIEVE ZORG

PALLIATIEVE- EN LEVENSEINDEZORG

REINIGING EN STERILISATIE VAN MEDISCHE HULPMIDDELEN

REVALIDATIEZORG

SPOEDEISENDE HULP

VERLOSKUNDIGE ZORG

ZORGCONTINUÜM Voor de accreditatie vertrekken we vanuit 19 normensets.

Aan elke normenset koppelden we een kwaliteitsteam dat verbeteracties voorstelt, uitwerkt en opvolgt.

MEER INFORMATIE KRISTEL MARQUET, coördinator dienst kwaliteit en patiëntveiligheid

tel. 011 33 51 11, kristel.marquet@jessazh.be LUDO MEYERS, directeur patiëntenzorg, tel. 011 33 51 00, ludo.meyers@jessazh.be

PROF. DR. PAUL DENDALE

35 KORT NIEUWS

Prof. dr. Paul Dendale verkozen tot president van EACPR

O

nze welgemeende felicitaties aan Jessa-arts prof. dr. Paul Dendale. Dr. Dendale - gespecialiseerd in cardiologie en cardiale revalidatie - werd verkozen tot president van de EACPR, de European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation. Recent ontwikkelde dr. Dendale in samenwerking met UHasselt nog 2 apps om hartpatiënten via de smartphone te volgen.

Dr. Paul Dendale: “EACPR is de Europese wetenschappelijke vereniging die zich bezighoudt met cardiovasculaire preventie en revalidatie. Het is één van de 6 grote onderafdelingen van de Europese Vereniging voor Cardiologie, die ongeveer 100.000 leden telt. De EACPR telt er op dit moment zo’n 6.000.

Doel van de vereniging is het verbeteren van de kwaliteit van cardiale preventie en revalidatie in Europa door het plannen van symposia en opleidingscursussen, het bijeen brengen van revalidatie- en preventiespecialisten, het promoten van onderzoek in deze domeinen, het uitwerken van accreditering en kwaliteitscontrole en het promoten van preventie en revalidatie bij de Europese beleidsmakers. Ik was de afgelopen 4 jaar secretaris van deze vereniging en ben sinds mei ‘president-elect’: een soort vicepresidentschap dat me voorbereid op de taak van ‘president’ die in 2018 start voor een duur van 2 jaar. Op dat moment zal ik ook deel uitmaken van het hoofdbestuur van de Europese Vereniging voor Cardiologie.”

Wat wordt er bij deze benoeming van u verwacht?

Dr. Paul Dendale: “Als ‘president-elect’ krijg ik er als voormalig secretaris nog extra bevoegdheden bij. Ik ondersteun de huidige voorzitter professor Rik Grobbee en samen zorgen we voor het algemene beleid van de vereniging.

Binnen twee jaar, als ‘president’, word ik verantwoordelijk voor onder meer ons jaarlijks Europrevent congres, een congres dat ongeveer 1.200 cardiologen en paramedici bijeenbrengt die met cardiovasculaire preventie bezig zijn. Naast het congres geven we ook het belangrijkste tijdschrift uit in ons domein (de European Journal of Preventive Cardiology), beheren we een e-learning platform en een website* die voornamelijk naar artsen is gericht, zetten we sportcardiologie in de kijker en organiseren we sensibiliseringscampagnes en diverse cursussen.

Ik zit dus nu in feite mee aan het stuur van een belangrijke vereniging die mensen wil aanzetten tot gezond leven om op die manier hart en vaatziekten te vermijden. Een missie waar ik graag mijn schouders onder zet.”

* http://www.escardio.org/The-ESC/Communities/European-Association-for-Cardiovascular Prevention-&-Rehabilitation (EACPR)/European-Association-for-Cardiovascular-Prevention-Rehabilitation)

36

zo we

SAMENWERKING

en wij aan rk

WARME EN WIN-WIN BETROKKEN SAMENWERKINGSZORG VERBANDEN

HERKENRODE HUISARTSENKRING EN JESSA ZIEKENHUIS

WERKEN SAMEN Voor het eerst is de rol van huisarts en specialist binnen de ketenzorg bindend vastgelegd

H

uisartsenkringen moeten samenwerkingsovereenkomsten met ziekenhuizen afsluiten

DR. RIK CARLIER

Heren, wat regelt de samenwerkingsovereenkomst tussen HAK Herken-

om de continuïteit van de zorg te verzekeren. Dat

rode en Jessa Ziekenhuis?

staat te lezen in het Besluit van de Vlaamse rege-

Dr. Rik Carlier (voorzitter Herkenrode

ring van 26 juni 2015. Huisartsenkring Herkenrode en het Jessa Ziekenhuis zetten in dit kader een grote stap voorwaarts: ze sloten een samenwerkingsover-

Huisartsen, de vereniging die huisartsen van Hasselt, Diepenbeek en Zonhoven verenigt): “De overeenkomst legt duidelijk vast welke rol de huisarts en zieken-

eenkomst die bindende afspraken voor huisartsen

huisarts hebben binnen het zorgtraject

en specialisten vastlegt.

van de patiënt, wanneer er door beide partijen wordt samengewerkt. Het zegt wat we van elkaar mogen verwachten.”

Dr. Jos Vandekerkhof (voorzitter medische raad Jessa Ziekenhuis): “Bij het opstellen van de samenwerkingsovereenkomst zijn we vertrokken vanuit gemeenschappelijke waarden. Die geven de zorg voor de patiënt duidelijke inhoud.

37 RUBRIEK

DR. JOS VANDEKERKHOF

THIJS NELIS

We streven er samen naar om de kwaliteit,

Kan u het effect voor de patiënt tast-

brief voorzien, met de actuele stand

continuïteit en efficiëntie van de zorg te

baar benoemen?

van medicatie, eventuele codes om wel

verbeteren, afgestemd op de vraag en de

Dr. Rik Carlier: “De overeenkomst stipu-

of niet te reanimeren, en zo meer. De

behoefte van de patiënt. De ketenzorg die

leert bijvoorbeeld concreet hoe huisarts

ziekenhuisarts neemt de patiënt over

de patiënt doorloopt, willen wij nog beter

en ziekenhuisarts gaan samenwerken

zodra die in het ziekenhuis toekomt en

maken.”

bij een verwijzing naar het ziekenhuis.

houdt de huisarts voortdurend èn op tijd

Dr. Rik Carlier: “Bij het opstellen van deze

Welke informatie wordt meegegeven

op de hoogte van het vervolg van de be-

samenwerkingsovereenkomst hebben wij

bij een ambulant consult? In welke

handeling, eventuele datum van ontslag,

ons laten leiden door het respect voor

omstandigheden is er contact tussen

medicatie-aanpassing, et cetera.

elkaars deskundigheid, functie en de

ziekenhuisarts en huisarts tijdens een

Het hele concept van deze overeenkomst

gemeenschappelijke waarden die huisart-

ziekenhuisopname? Wat is de taak van

is dus opgehangen aan elkaars plaats en

sen en ziekenhuisartsen hanteren in hun

de huisarts in het voortraject, wat is de

deskundigheid in de gezondheidszorg.

contact met patiënten. Samen vormen zij

opdracht van de ziekenhuisarts? Krijgt de

Huisartsgeneeskunde is ook een speci-

de deontologische basis voor het akkoord

huisarts op tijd de nodige informatie om

alisme. Een huisarts beheert het globaal

(zie kaderstuk, nvdr). Deze erkenning van

met de patiënt het traject na ontslag uit

medisch dossier en beschikt dankzij zijn

competentie en taak is voor de huisartsen

het ziekenhuis verder uit te werken?”

helikopterview over een schat van infor-

een belangrijk element in de overeen-

Dr. Jos Vandekerkhof: “Zo zal de huisarts

matie voor de specialist in het ziekenhuis

komst.”

bij verwijzing altijd een goede verwijs-

die doorgaans alleen tijdens een korte

38 SAMENWERKING

SAMENWERKINGSOVEREENKOMST HERKENRODE HUISARTSENKRING EN JESSA ZIEKENHUIS

momentopname contact heeft met de

nieuwe samenwerkingsprojecten uit te

directeur Jessa Ziekenhuis, nvdr) en zijn

patiënt.”

werken. Het is een levend document,

input waren een uitstekende leidraad

dat fungeert als startpunt om de

en we voelden tijdens het opstellen van

transmurale zorg op een kwaliteitsvolle

de tekst een grote bereidheid van beide

manier verder uit te bouwen.”

partijen om samen te werken. Dat was

Deze overeenkomst is een unicum?

extra stimulerend.”

Dr. Jos Vandekerkhof: “Bij mijn weten

Dr. Rik Carlier: “Als er bij het opstellen

zijn we de eersten in Vlaanderen die deze afspraken in een tekst hebben

Dat jullie voor elkaar kozen

van de samenwerkingsovereenkomst al

gegoten. De waarden en de basisaf-

als partners in dit verhaal

gediscussieerd werd, ging het voor-

spraken liggen nu gebundeld vast op

is vast geen toeval?

namelijk over definities van termen

papier en zijn bindend. Dat betekent

Dr. Rik Carlier: “Huisartsenkring

zoals ‘netwerking’ en ‘transmuraal’. Wij

dus dat afspraken daadwerkelijk

Herkenrode en Jessa werken al zo’n

geven deze termen een invulling vanuit

moeten worden nagekomen en dat

30 jaar goed samen. Dit uitte zich

onze basisprincipes: samen zorgpaden

er wordt bekeken of dat ook correct

onder andere in de ‘ContactCommissie

uitwerken en zorg verlenen. Naarge-

gebeurt. Concreet zullen we dit elke 3

Huisartsen-Ziekenhuisartsen Hasselt’.

lang het ziektebeeld en de plaats waar

maanden onder de loep nemen, in de

Daar werden oplossingen gezocht voor

patiënt zich in zijn traject bevindt. kan de

coördinatiecommissie.”

problemen die vaak opdoken tussen

klemtoon meer liggen op de huisarts, het

Dr. Rik Carlier: “Onze ervaringen kun-

de eerste en de tweede lijn, zoals ver-

ziekenhuis of andere partners in de zorg.”

nen helpen om het wettelijk kader,

wijzing, terugverwijzing, ontslagbrief,

dat momenteel door de beleidsmakers

samenwerking met spoed.”

Een eerste uitwerking van de

wordt gecreëerd, in te kleuren. Wij stellen het document voor alle huisart-

Dr. Jos Vandekerkhof: “De contactcom-

samenwerking is een afsprakenplan

senkringen beschikbaar. Het staat op

missie was toen echt revolutionair. En

tussen de huisartsen en de

de website van Domus Medica en kan

onze huidige samenwerkingsovereen-

spoedgevallendienst?

andere regio’s inspireren.”

komst is dat op een zekere manier ook.

Thijs Nelis: “Om de doorstroming van

Thijs Nelis (stafmedewerker medische

Het is voor het eerst dat afspraken

patiënten tussen huisartsen en spoedge-

directie Jessa Ziekenhuis): “Het mooie

in een bindende overeenkomst zijn

vallen, en vice versa, te verbeteren, leek

is ook dat dit document geen eindpunt

gegoten. De academische achtergrond

het beide partijen nuttig om afspraken

is. Het is een basis, de grondslag om

van prof. dr. Dirk Ramaekers (medisch

te maken. Zo vermijden we dat patiën-

GEMEENSCHAPPELIJKE WAARDEN Elke zorgverlener die

De patiënt staat centraal

Alle patiënten mogen rekenen

De keuzevrijheid

betrokken is in het zorgproces

in het zorgproces en wordt

op kwaliteitsvolle en veilige

van de patiënt

van de patiënt handelt

benaderd vanuit een bio-

zorg, geen enkele patiënt

wordt zoveel mogelijk

professioneel en deskundig.

psychosociaal model.

wordt uitgesloten.

gewaarborgd.

39 SAMENWERKING

DE VERHUIS VAN DE HUISARTSENWACHTPOST NAAR CAMPUS VIRGA JESSE BEVORDERT INTEGRATIE TUSSEN HUISARTSEN EN SPECIALISTEN.

ten die zich eerst bij de huisarts of

Stel dat we elkaar binnen een jaar

en meten, zal daar zeker bij helpen.”

wachtpost aanmelden een tweede keer

opnieuw spreken. Welke resultaten

Dr. Jos Vandekerkhof: “We zijn echter

moeten wachten op de spoedgevallen-

hopen jullie dan – naast een nog

ook mede afhankelijk van de overheid.

dienst. Specifieke maatregelen hiervoor

kwalitatiever ketentraject voor de

Onze overeenkomst streeft naar elek-

worden momenteel uitgewerkt.”

patiënt - te kunnen voorleggen?

tronische informatieoverdracht als norm,

Dr. Rik Carlier: “Binnenkort, op 2 juli,

Dr. Rik Carlier: “Dat de huidige tekortko-

maar wanneer de systemen van hubs

verhuist onze huisartsenwachtpost

mingen zijn weggewerkt. Ik denk dan bij-

niet met elkaar kunnen spreken, kunnen

naar een locatie in de gebouwen van

voorbeeld aan de informatie-overdacht bij

gegevens niet doorstromen. Tegen-

het Jessa Ziekenhuis, campus Virga

verwijzing, in beide richtingen. Daarnaast

woordig is geneeskunde ook IT. (lacht)

Jesse (Stadsomvaart 9, nvdr). Ook dit is

hoop ik ook dat meer patiënten de juiste

Wat het belang van mondeling overleg

een concrete eerste uitloper van onze

zorg op de juiste plaats ontvangen door

nog maar eens onderstreept.”

samenwerking. De beslissing om de

een betere afstemming van de werking

Dr. Rik Carlier: “Ik kijk ook uit naar de

huisartsenwachtpost nabij de spoedaf-

van spoed en huisartsenwachtpost.”

opstart van nieuwe projecten en con-

deling onder te brengen, kadert ook in

Thijs Nelis: “Dat is inderdaad een ge-

cepten, waarbij de huisartsen voortaan

het beleid van Maggie De Block (minis-

meenschappelijke betrachting. Dat we

vanaf stap 1 zullen betrokken zijn. Sa-

ter van Sociale Zaken en Volksgezond-

nu een kader hebben, waarbinnen we

men een traject uittekenen, zorgt altijd

heid, nvdr). Het biedt ons eensgezind

duidelijke indicatoren kunnen opstellen

voor het meest gedragen resultaat.”

de kans om de samenwerking tussen spoedgevallen en huisartsen verder te optimaliseren.”

Dr. Jos Vandekerkhof: “De overheid werkt nog aan nieuwe richtlijnen omtrent de samenwerking van huisartsenwachtposten en spoeddiensten. Dankzij

DE 10 TOPICS VAN DE OVEREENKOMST

de stap die wij nu al zetten, verwachten

1. DOELSTELLING

6. PARTNERS

we proactief klaar te zijn om ons de

2. TAAKVERDELING

7. BESCHRIJVING GRONDGEBIED

nieuwe richtlijnen snel eigen te maken.

3 COMITÉ (OVERLEG, BESLUITVORMING)

8. DUUR/OPZEGGING

Meer zelfs: we zullen onze eigen weg al

4. JURIDISCHE BASIS

9. FINANCIËLE AFSPRAKEN

een stuk gevonden hebben.”

5. GESCHILLENREGELING

10. VERZEKERINGEN

Professionele zorg- en hulpverstrekkers

Het omgaan met medische informatie en sociale en

In geval van incidenten en

beogen een optimale samenwerking

familiale gegevens van de patiënt gebeurt met

problemen zullen de betrokkenen

met respect voor de rol van elke

inachtneming van het beroepsgeheim (art. 458 SWB),

in alle openheid zoeken naar een

betrokken zorgverlener.

de wet op de privacy en de wet op de patiëntenrechten.

verbetering in het zorgproces.

TEDDYBEREN-INVASIE OP SPOED

O

p zaterdag 16 april werden meer dan

“Ik wil later graag in de gipskamer van een ziekenhuis werken. Het

tweehonderd teddyberen met hoge urgen-

is al de derde keer dat ik naar het TeddyBear Hospital kom en ik vind het altijd even fijn”, vertelt Ella. Voor haar broer Wannes was

tie opgenomen in het Jessa Ziekenhuis! Een team

het een eerste kennismaking. Jammer genoeg moest hij nadien de

van gespecialiseerde teddybeerdokters verzorgde

daad bij het woord voegen en kwam hij terug naar Jessa voor een

deze opname met de grootste professionaliteit.

echte opname.

Lieve van Hoof, moeder van Ella en Wannes, is enthousiast over dit iniatief. “Wannes wordt binnen enkele dagen geopereerd en stelt

De kinderafdeling van het Jessa ziekenhuis en de geneeskunde-

zich hierbij toch wel enkele vragen. Vandaag kan hij op een aange-

studenten van de Uhasselt organiseren jaarlijks het TeddyBear Hos-

name manier kennis maken met het ziekenhuis. Ik ben kinderpsy-

pital om kinderen van 4 t.e.m. 6 jaar in contact te brengen met een

chologe en vind het belangrijk dat ouders deze informatie krijgen.”

ziekenhuis. Spelenderwijs wil men zo de angst voor een ziekenhuis of dokters wegnemen en hun nieuwsgierigheid prikkelen.

De kinderen van Annelies Sergeant, zelf ook dokter, zijn gefascineerd door het TeddyBear Hospital. “De kinderen meenemen naar

De kinderen maakten kennis met het operatiekwartier, de apotheek,

een omgeving waar ik zelf werk, is best bijzonder. Mijn dochter heb

de röntgenafdeling en het labo. De ouders woonden ondertussen

ik alvast kunnen inspireren, zij wil later oogarts worden. Bij mijn

een lezing bij waar ze duidelijke informatie kregen over het begelei-

twee zonen heeft het minder effect gehad denk ik, maar ze amuse-

den van een kind bij een ziekenhuisopname.

ren zich hier wel”, vertelt Annelies lachend.

40 NIEUWS

41 UROLOGIE

Oncologie binnen urologie

Prostaatkanker wordt bij elke patiĂŤnt

OP MAAT BEHANDELD

V

an het kleinste nefron tot het topje van de urethra: overal kan zich een

maligne gezwel ontwikkelen. Oncologische problemen komen in urologie erg frequent voor. Vaak is een curatief beoogde therapie mogelijk dankzij vroegtijdige diagnose.

Dr. Patrick Willemen, uroloog, licht toe hoe DR. PATRICK WILLEMEN

41 RUBRIEK

de multidisciplinaire samenwerking het verschil maakt.

42 UROLOGIE

PROSTAATKANKER OP MAAT BEHANDELEN

Dr. Patrick Willemen: “Oncologische problemen binnen urologie

Blaastumoren: hoog recidief risico, vaak agressief

worden behandeld door chirurgie, door radiotherapie of medi-

“Blaastumoren zijn dikwijls oppervlakkig in de mucosa of submu-

camenteus. Doorgaans gaat het om een combinatie. Een goede

cosa van de blaas. In dat geval kunnen ze volledig endoscopisch

samenwerking tussen urologen, oncologen en radiotherapeuten

worden verwijderd via een TUR, een transurethrale resectie. Maar

is dan ook vereist. Ook oncologisch opgeleide prostaatverpleeg-

omdat ze - afhankelijk van hun agressiviteit - veel kans hebben

kundigen, continentie- en stomaverpleegkundigen, kinesisten en

om te recidiveren, passen we bijkomend vaak blaasspoelingen met

oncologische psychologen maken een belangrijk deel uit van het

chemotherapie (Mitomycine of Farmarubicine) of immunothera-

team.”

pie (BCG) toe en dit gedurende een jaar. Nadien blijven regelmatige controles aangewezen. Opvallend is verder dat blaaskanker bij vrouwen steeds meer voorkomt. Het verband met roken is hier al

Chirurgische ingreep bij niertumoren

aangetoond.

“Grote niertumoren moeten in toto worden verwijderd, met het omgevende vetweefsel binnen de fascia van Gerota. Vaak moet

Bij spierinvasieve blaastumoren, of bij oppervlakkige maar erg

ook de nabijgelegen bijnier worden weggehaald en - indien aan-

agressieve tumoren, moet de blaas worden verwijderd. Om de tumor

getast - ook de lymfeklieren die gelegen zijn rond de nierhilus en

zo breed mogelijk te kunnen weghalen, moet bij de man de prostaat

de abdominale vaten.

en soms ook de urethra wor-

Dankzij de medische beeld-

den weggenomen. Bij een

vorming – denk aan echo, CT-scan of MRI - worden deze tumoren steeds vaker en in een vroeger stadium

EEN KLASSIEKE OPEN PARTIËLE NEFRECTOMIE IS GUNSTIGER DAN EEN LAPAROSCOPISCHE TOTALE NEFRECTOMIE.

vrouw voeren we een ‘voorste exenteratie‘ uit waarbij de uterus en de adnexen mee worden verwijderd.

gevonden. De tumoren zijn dan meestal nog klein, wat

Wanneer we de blaas weg-

ons toelaat alleen de tumor te verwijderen en de nier te sparen.

nemen, moet de urine uiteraard langs een andere weg worden

Studies tonen aan dat zo’n partiële nefrectomie even curatief is,

gedevieerd. Meestal isoleren we hiervoor een kort stukje dundarm

met het bijkomende voordeel dat de patiënt nog steeds een nier

waarbij we dan de ureters inplanten aan het proximale uiteinde er-

op reserve heeft.

van. Het distale deel wordt als een stoma aan de huid gebracht waarbij de urine door de darmperistaltiek naar buiten wordt ge-

Net zoals een totale nefrectomie klassiek operatief of laparosco-

duwd en daar wordt opgevangen in een zakje. We noemen dit een

pisch kan gebeuren, kunnen beide toegangswegen ook worden

Bricker-operatie, genoemd naar de bedenker van deze techniek.

toegepast voor een partiële nefrectomie. Waar er in principe een

Bij patiënten in goede conditie - en bij wie de oncologische situatie

voorkeur is voor de laparoscopische methode - omdat de wonden

het toelaat - creëren we een substitutieblaas. Hierbij wordt zo’n

kleiner zijn en het herstel van de patiënt sneller verloopt - kan

60 cm ileum geïsoleerd op zijn vaatsteel. Door deze grotendeels te

een open chirurgische ingreep toch nog noodzakelijk zijn wanneer

detubuleren (= in de lengte open maken waardoor de peristaltiek

de tumor te groot is. Zo is het aangewezen om een open partiële

wordt onderdrukt) kunnen we een nieuw reservoir (pouch) maken.

nefrectomie uit te voeren wanneer dit laparoscopisch niet meer

De ureters worden aansluitend ingepland in het proximale stuk van

mogelijk zou zijn en we langs deze weg zouden genoodzaakt zijn

de dundarm dat niet werd gedetubuleerd, zodat hier de peristaltiek

de nier volledig weg te nemen.

dienstdoet als antirefluxmechanisme. In het distale deel van het reservoir wordt een opening gemaakt waar de pouch op de urethra

In geval van metastasen werken we samen met onze collega’s van

wordt geanastomoseerd zodat de patiënt langs natuurlijke weg kan

oncologie, maar ook bij metastasen heeft een nefrectomie vaak

plassen. We noemen deze operatie een ‘Studer-pouch’ omdat deze

nog belang.”

Zwitserse chirurg deze techniek op punt heeft gesteld.

43 UROLOGIE

Deze ingreep is wel wat complexer en vergt meer nazorg zodat ook

om uitgebreidere tumoren te opereren, voeren we ook vaker een

hier het teamwerk belangrijk is. Patiënten moeten opnieuw leren

lymfeklierevidement uit.

plassen maar het voordeel om een stoma te kunnen vermijden en

Heelkunde voor deze grote tumoren geeft een beter resultaat op

te kunnen plassen langs de normale weg is enorm.

overleving en voorkomt latere lokale problemen. In tegenstelling

Ook bij blaastumoren werken we vaak samen met het LOC voor

tot colonchirurgie, waar men een ruime chirurgische marge kan ne-

neo-adjuvante (preoperatief) of adjuvante (postoperatief) chemo-

men, kan er hier alleen het prostaat-zaadblaasjes complex worden

therapie en radiotherapie wanneer de tumor het chirurgische sta-

verwijderd. Vandaar het belang van het onderzoek van de snede-

dium voorbij is of bij pijnlijke metastasen.”

randen. Wanneer deze de aanwezigheid van tumorcellen aantonen, dient radiotherapie te worden overwogen.

Prostaatkanker screenen bij risicofactoren

Doordat de prostaat vlak voor de sluitspier ligt, is er wel altijd ge-

“Dankzij PSA (Prostaat Specifiek Antigen) dosages ontdekken we

vaar voor urineverlies. Ook het risico op impotentie moet in reke-

prostaatkanker steeds in een vroeger stadium. De discussie over het

ning worden gebracht, door de nabijheid van de nerveus plexus die

nut van screenen gaan we hier niet voeren maar we stellen toch vast

instaat voor de erectie. Het spreekt voor zich dat de ingreep dus

dat de sterftecijfers ten gevolge van prostaatkanker sterk gedaald

een belangrijke impact kan hebben op de levenskwaliteit van de

zijn de laatste jaren. We we-

patiënt. Een nauwgezette

ten wel ook dat prostaatkan-

operatietechniek is dan ook

ker niet bij iedereen nefast verloopt. Er sterven meer mensen mèt prostaatkanker dan vàn prostaatkanker,

DE BRICKER-OPERATIE EN DE STUDER-POUCH ZIJN VAAK TOEGEPASTE INGREPEN.

cruciaal en bepalend voor het slagen van de ingreep.

Om alles voor de operatie piekfijn uit te leggen aan de patient doen we beroep

maar toch: er sterven nog

op onze prostaatverpleeg-

steeds te veel mannen door deze aandoening. Gericht screenen binnen een subgroep lijkt daarom

kundige. Ook onze kinesisten worden reeds voor de ingreep inge-

geen overbodige luxe: bij mannen boven 50 jaar, vanaf 40 jaar indien

schakeld om het risico op urineverlies te beperken.

vader of een broer een geschiedenis van prostaatkanker heeft.”

Bij een gemetastaseerde prostaatkanker, met uitzaaiingen vooral ter hoogte van botten en klieren, gaan we meer werken met horBehandeling van een prostaatcarcinoma

moontherapie, al dan niet in combinatie met chemotherapie.

“Een prostaatcarcinoma wordt telkens ‘op maat‘ behandeld, afhan-

Recente studies tonen dat de combinatie van beide van in het be-

kelijk van de grootte van de tumor, het risico op progressie en de

gin bij botgemetastaseerde tumoren de overleving sterk kan ver-

eventuele aanwezigheid van metastasen.

lengen. De laatste jaren vindt hier ook een snelle evolutie plaats

Bij lokaal beperkte en goed gedifferentieerde letsels, met een be-

met het ontwikkelen van secundaire hormoontherapieën, secun-

perkt risico op uitbreiding, kunnen we wachten om een behande-

daire chemotherapieën waardoor de survival toeneemt.

ling in te stellen en monitoren we de situatie actief.

Dit gebeurt telkens in een multidisciplinair bepaald ‘step up’-

In geval van een lokaal uitgebreid en/of een agressiever letsel is

schema na onderling overleg.”

wel een behandeling aangewezen, hetzij door heelkunde, hetzij door radiotherapie, of beide.

Bij een totale prostatectomie worden prostaat en zaadblaasjes in toto verwijderd. De blaas wordt naar beneden gebracht en aan de urethra geanastomoseerd. Omdat er steeds meer een tendens is

MEER INFORMATIE DR. PATRICK WILLEMEN, uroloog

tel. 011 33 76 84, patrick.willemen@jessazh.be De dienst urologie van het Jessa Ziekenhuis vormt een associatie met het Sint-Franciskusziekenhuis (Heusden-Zolder)

OPINIE MAAK DE FIETSHELM

VERPLICHT Als arts, wetenschapper, vader en fietser vind ik het belangrijk om te pleiten voor het verplicht maken van de fietshelm voor alle fietsers. Het is een standpunt dat tot mijn verrassing emotionele tegenreacties oproept maar het is het enig wetenschappelijk correcte standpunt en het is een middel om de verkeersveiligheid te verbeteren zonder dat het veel kost.

Jaarlijks sterven veel te veel mensen in België in het verkeer. We doen het hier beduidend slechter dan de buurlanden. Vaak wordt gezegd dat we in Europa ‘in de middenmoot’ zitten maar dit is enkel zo omdat we ook de ‘nieuwe’ Europese landen meetellen.

Eigenlijk is het gewoon dramatisch slecht in vergelijking met Nederland, Verenigd Koninkrijk, Duitsland en zeker de Scandinavische landen. Extra pijnlijk is dat het aantal letselongevallen met zwakke weggebruikers eigenlijk niet daalt, het zijn de letselongevallen bij autobestuurders die verbeterd zijn de laatste twee decennia. Alle flitscamera’s en BOB-campagnes ten spijt daalt het aantal dodelijke ongevallen met fietsers niet. Elk van die ongevallen is een catastrofe voor de omgeving met pijn die decennia kan duren.

Als orthopedisch traumachirurg zie ik veel ongevallen in het ziekenhuis en gelukkig is het zo dat de geneeskunde zeer veel kan doen voor traumaslachtoffers. Wat mijn specialiteit betreft: eigenlijk sterft niemand meer aan een perifeer botletsel. Ook abdominale en thoracale letsels kunnen we veel beter behandelen dan vroeger en we hebben fantastisch goede intensieve zorgendiensten die patiënten ‘erdoor halen’ waar dit vroeger ondenkbaar was. Dat alles maakt dat het nu meestal door hersenletsels is dat we traumapatiënten verliezen.

DR. GERRIT DE WACHTER, ORTHOPEDISCH CHIRURG

44 OPINIE

ONDANKS FLITSCAMERA’S EN BOB-CAMPAGNES DAALT HET AANTAL DODELIJKE ONGEVALLEN MET FIETSERS NIET.

VOOR IEDEREEN! Als traumatoloog is het dan ook voor mij wetenschappelijk evident

Er komen ook heel emotionele en filosofische tegenargumenten:

dat hersenletsel het domein bij uitstek is waar we traumaslachtof-

de fietshelm zou ‘blaming the victim’ zijn. Het is De Boze Auto die

fers beter kunnen beschermen en dat betekent dus: de fietshelm.

in fout is en dus moet de fietser toch niet gestraft worden met een helm? Een surrealistisch standpunt. In die redenering moet je

Het lichaam van een fietser die aangereden wordt zwiept heen en

ook reddingsboten, kogelvrije vesten voor de politie, helmen op de

weer en het hoofd wordt tegen de auto gekwakt. De kinetische

werf en nooduitgangen afschaffen.

energie hiervan kan veel beter geabsorbeerd worden door een fietshelm die de energie verdeelt. Het is evident dat je kans om

En als we dan toch de filosofische toer opgaan: wat voor samen-

als fietser een aanrijding door een auto te overleven beter is als je

leving zijn wij eigenlijk? Tal van volwassenen stappen dagelijks

een fietshelm draagt.

in een zware machine, de auto, waarmee zij zeer snel kunnen rijden en enorme hoeveelheden kinetische energie opwekken. In

Ik besef ook zeer goed dat het geen wondermiddel is. Als je

die machine worden zij beschermd door een stalen kooi, gordels,

onder de achterwielen van een vrachtwagen terechtkomt bij

airbags en allerlei elektronica. Diezelfde volwassenen laten hun

een dodehoekongeval zal de helm je niet redden. Maar sommige

kind fietsen op nog geen meter van die razende machines en dan

slachtoffers zouden zeer zeker hun ongeval kunnen overleven met

zouden we pleiten om die kinderen niet te beschermen?!

een fietshelm.

Wij moeten heel dringend collectief de fietsinfrastructuur verbeteren èn de helmplicht invoeren om in de mate van het mogelijke de zwakke te beschermen.

België is een beetje een uitzonderlijk land waardoor een fietshelmverplichting extra nuttig zou zijn. Er zijn bij ons relatief veel fietsers in vergelijking met andere landen en bovendien rijden ze

Eén week per jaar lukt het wel. Dan gaan we skiën en op de piste

vaak heel dicht bij het verkeer. Iedereen weet dat in Nederland de

draagt iedereen een helm. Dan vinden we dat allemaal normaal,

fietspaden op een afstand van de rijweg liggen. In België jammer

zelfs cool. De andere 51 weken van het jaar laten we onze kinde-

genoeg niet. Die twee factoren (veel fietsers en weinig aparte

ren in de steek voor ons eigen grote gelijk.

fietspaden) maken dat er heel veel ‘contactmomenten’ zijn tussen auto en fietser. We hebben statistisch dan ook relatief veel kans MEER INFORMATIE

dat we ooit betrokken raken bij een ongeval auto-fietser waardoor het extra nuttig is de bescherming van de fietshelm te voorzien.

DR. GERRIT DE WACHTER, orthopedisch chirurg,

tel. 01130 90 53, gerrit.dewachter@jessazh.be

45 OPINIE

46 RUBRIEK

Dienst cardio-thoracale chirurgie bekroond tot

CENTER OF EXCELLENCE

47 CARDIOCHIRURGIE

O

nze dienst cardio-thoracale chirurgie is internationaal toonaangevend. Cardiochirurgen van over heel de wereld volgen in Hasselt opleidingen over minimaal invasieve chirurgie en dat is ook de sector niet ontgaan. Jessa’s dienst cardiochirurgie werd dit voorjaar uitgeroepen tot Center of Excellence (CoE) en bevestigt zo het leiderschap binnen dit vakdomein.

Wat betekent deze erkenning voor de dienst?

Dr. Alaaddin Yilmaz (cardiothoracaal chirurg): “Dankzij de titel Center of Excellence gaan wij een nog sterker internationaal commitment aan. We gaan extra studies uitvoeren, publicaties realiseren, en zo meer. We lopen nu voor op anderen, en die voorsprong willen we behouden door voortdurende verbetering. Een ander speerpunt is dat we die verbeteringen zo vaak mogelijk willen delen met andere specialisten.”

Actueel in dit succesverhaal is het minisysteem, ook advanced perfusiesysteem genoemd, dat door artsen en medewerkers van het operatiekwartier en cardiale heelkunde werd ontworpen?

Dr. Alaaddin Yilmaz: “Ons zelf bedachte minisysteem overtreft de vooropgestelde uitkomsten van de internationale literatuur. Wat wij vandaag dankzij dit systeem realiseren, was drie jaar geleden nog ondenkbaar. Toen was ik ook nog van mening dat minisystemen op bepaalde vlakken tekort kwamen. Maar we verzamelden ondertussen de sterkste eigenschappen van diverse systemen van andere minimaal invasieve centra uit Europa en ontwierpen zo ons eigen minisysteem.”

Jessa

Dat is goed nieuws voor de patiënten?

Dr. Alaaddin Yilmaz: “De outcome voor zelfs de meest risicovolle patiënten ligt aanzienlijk hoger. Patiënten verliezen minder bloed en herstellen sneller. Met een verblijfsduur van doorgaans 9,5 dagen zitten we qua verblijf in het ziekenhuis onder het nationale gemiddelde.”

Ook de globalistische aanpak is uniek?

Dr. Alaaddin Yilmaz: “Die onderscheidt ons inderdaad van alle anderen. Wij kiezen als minimaal invasief centrum zeer bewust voor een team approach waarbij tijdens een operatie niet alleen de chirurgen centraal staan, maar ook de perfusionisten en anesthesisten. Dat sluit aan bij onze ambitie om de patiënt centraal te stellen, en het hele team maximaal te betrekken ten voordele van de patiënt. Ook bijzonder fijn: we merken dat ook verpleegkundigen zich zo nog sterker betrokken voelen. Deze aanpak geeft ook hen nog extra drive en engagement.”

48 KORT NIEUWS

BELGISCHE NEFROLOGEN DELEN EXPERTISE IN BHUTAN

T

himphu, één van de kleinste hoofdsteden ter wereld, verwelkomde in

april nefrologen Tom Cornelis (Jessa Ziekenhuis) en Sven Smets (Sint-Trudo). De koning van het Aziatische bergstaatje en de Bhutan Kidney Foundation riepen de expertise van de Belgische artsen in om de nierbehandelingen ter plaatse naar een hoger niveau te tillen.

Dr. Tom Cornelis: “Collega Smets en ik hebben tijdens onze twee weken in Bhutan zo’n 300 patiënten onderzocht. Verkeerde eetgewoonten en een ongezonde leefstijl zorgen er voor heel wat nieraandoeningen onder de bevolking. Jammer genoeg staat de behandeling in Bhutan nog niet op het niveau dat wij hier kennen. De meeste verzorging gebeurt er door verpleegkundigen, en het land heeft pas recent zijn eerste nefroloog aangeworven. Wie er een niertransplantatie nodig heeft, moet nog steeds naar Indië reizen om de ingreep te laten uitvoeren.”

trent een lokaal transplantatiecentrum?

a.z. Vesalius en Jessa Ziekenhuis verenigen krachten

Dr. Tom Cornelis: “We hebben inderdaad

a.z. Vesalius uit Tongeren kiest voor het Jessa Ziekenhuis als refe-

aanbevelingen gedaan voor een transplan-

rentieziekenhuis. Met een recent getekend samenwerkingsakkoord

tatiecentrum, maar dat is een project op

willen beide partijen een geïntegreerd medisch aanbod creëren voor

lange termijn. Op korte termijn willen we

Midden- en Zuid-Limburg. Patiënten uit de regio kunnen blijven reke-

graag een buikspoelingprogramma opstar-

nen op kwalitatieve zorg dicht bij huis. Welbepaalde gespecialiseerde

ten. De lokale nefroloog en aanwezige ver-

onderzoeken en ingrepen die specifieke expertise of apparatuur ver-

pleegkundigen kunnen daarmee concreet

eisen, worden uitgevoerd in het Jessa Ziekenhuis door artsen van het

mee aan de slag. We bekijken nu welke

a.z. Vesalius of van het Jessa Ziekenhuis waarna de patiënt zo snel

opleidingen er nog mogelijk zijn. Misschien

mogelijk terug in Vesalius terecht kan voor verdere nabehandeling en

kunnen we in een afwisselingsprogramma

opvolging. De samenwerking kadert in de uitbouw van het netwerk

met andere nefrologen elke 6 maanden

Zuid-West-Limburg, in overeenstemming met de beleidsplannen van

terugkeren en zo onze kennis blijven delen.”

de overheid.

Er werd jullie ook advies gevraagd om-

AANPAK VAN CHRONISCHE PIJN IN HET MULTIDISCIPLINAIR PIJN CENTRUM (MPC)

KWALITATIEF LEVEN met chronische PIJN vraagt een biosociale aanpak

I

n de vorige editie van JessaLinea werd uitge-

functioneren in het dagelijks leven? Op die vragen formuleren

legd ‘wat is pijn, wat is chronische pijn en wat

wij samen met de patiënten een antwoord.”

zijn de gevolgen van chronische pijn op de levenskwaliteit?’. De ‘gele vlaggen’ helpen om het ont-

Jullie gaan bij het MPC verder dan louter pijnbestrijding?

staan chronische pijn snel te dedecteren.

Rosita Jakers: “Zeker. Chronische pijn uitsluitend medisch

De belangrijkste taak van het Multidisciplinaire

benaderen, is te beperkt. Pijn is een alarmsignaal bij een letsel.

Algologische team (MAT) binnen het ziekenhuis is

Maar wanneer pijn blijft aanhouden, en pijn en schade niet

sensibilisering van en vorming geven aan gezond-

meer in verhouding staan tot elkaar, dan doet dat iets met ons brein. Pijn werkt naast sensorisch ook cognitief en emotioneel.

heidsmedewerkers. Het MAT draagt bij aan de pre-

Aanhoudende pijn doet ondermeer de concentratie verminde-

ventie van chronische pijn bij de gehospitaliseerde

ren. Een patiënt is vaker moe, voelt zich geremd of angstig door

patiënten.

de pijn en dat reflecteert op zijn dagelijks functioneren. Het

Wat doet het MPC dan? ‘Chronische pijn erkennen.

werk, het gezin, de sociale activiteiten,… Die gang van zaken

Een vertrouwensrelatie opbouwen. Helpen bij het

verandert, net zoals de relaties met de mensen om de patiënt heen. De kwaliteit van leven en het functioneren neemt daar-

optimaliseren van een leven met chronische pijn.

door op diverse vlakken af. De effecten van pijn en de gevolgen

Dat is wat ons team hier doet’, vertellen Rosita Ja-

van pijn verdienen naast de pijnbestrijding eveneens de nodige

kers en Nathalie Millen van het MPC. Samen met

aandacht en behandeling.”

hun collega’s werken ze volgens een biosociale aanpak.

Vandaar de vereiste biosociale aanpak. Hoe zit die precies in elkaar?

Rosita Jakers: “We werken interdisciplinair vanuit 5 invalshoe-

Rosita Jakers (pijnpsychologe, gedrags- en ACT-therapeute):

ken. Geen enkel chronisch pijnverhaal is hetzelfde. Het advies

“Wanneer pijn langer dan 3 maanden aanhoudt, spreken we van

en de coaching door elke discipline is belangrijk. Vandaar

‘chronische pijn’. Die term zegt iets over de duur van de pijn,

starten we bij het begin van het behandelproject met psycho-

maar niets over het functioneren en de toekomst van de patiënt.

educatieve informatiesessies. Hier belicht elke discipline

Wat kan ik straks nog? Wat zijn naast mijn beperkingen ook

vanuit zijn invalshoek alle aspecten van chronische pijn. (zie

mijn mogelijkheden op langere termijn? Hoe kan ik ondanks pijn

kaderstuk, nvdr)

49 PIJNCENTRUM

DE BIOSOCIALE AANPAK EN INTERDISCIPLINAIRE WERKING: 5 INVALSHOEKEN

1. MEDISCH De opvolging van de chronische pijnpatiënt gebeurt door het ARTSENTEAM (fysisch geneesheer, anesthesisten, neurochirurgen, psychiaters).

Er worden geen medische diagnoses gesteld. Het team overlegt MULTIDISCIPLINAIR rond medicatie, interventionele behandelingen en revalidatie.

Opvolging en evaluatie gebeurt systematisch.

2. PSYCHOLOGISCH Begeleiding door PIJNPSYCHOLOOG/ GEDRAGSTHERAPEUT.

Met pijn leren omgaan is een proces. In dit proces wordt de patiënt gecoacht in het DURVEN TOELATEN VAN PIJN IN ZIJN LEVEN.

Verder wordt hij gestimuleerd om ook met pijn te durven functioneren en nieuwe ervaringen aan te gaan. Andere mogelijkheden in zijn functioneren durven verkennen kan wanneer er cognitief en emotioneel rond angsten en vermijdingsgedrag therapeutisch wordt gewerkt. Gedragstherapeutische interventies en ACT (Acceptance and Commitment Therapy) staan centraal.

Doorgaans begeleiden we de patiënt zo’n 3 maanden in dit interdisciplinair revalidatieprogramma. Daarna bieden we na een evaluatie meestal nog de mogelijkheid aan om het programma met 3 maanden te verlengen. Dan komt de focus meer te liggen op hoe de patiënt straks ook het functioneren met pijn zelfstandig kan verder zetten. Want je functioneren met pijn optimaal houden, is zoals je conditie op peil houden: je moet er continu aan werken. De chronische pijnpatiënt moet hierbij zijn eigen verantwoordelijkheid leren opnemen en gestimuleerd worden om zijn eigen functioneren te managen.”

Jullie gaan soms ook ècht fysiek mee aan de slag?

Nathalie Millen (ergotherapeute): “Dat gebeurt, zeker wanneer er sprake is van kinesiofobie. Voor het eerst terug gaan wandelen. Weer gaan fietsen of de trein nemen. De stad intrekken

HOE SNELLER WE

ondanks de angst om extra pijn te ervaren of de angst om meer

CHRONISCHE PIJN KUNNEN AANPAKKEN,

schade toe te brengen aan ons lichaam. Patiënten worden

HOE BETER DE RESULTATEN.

soms letterlijk stap per stap hierin begeleid. Al verloopt het advies uiteraard op meerdere gebieden: hoe kan je je hobby

50 PIJNCENTRUM

3. WERKEN AAN EEN

4. SOCIALE ASPECTEN

GEZONDE LEVENSSTIJL Begeleiding door PIJNVERPLEEGKUNDIGE en ERGOTHERAPEUT. Patiënten worden gestimuleerd om BEWUST STIL TE STAAN BIJ HUN LEVENSSTIJL. Hoe gaan ze om met hun dagstructuur, medicatie, voeding, slaappatroon,...?

Dit alles wordt besproken tijdens individuele sessies. Aan de hand van een activiteitenweger, voedingsdagboek, slaapdagboek,… wordt de volledige daginvulling van de patiënt in kaart gebracht.

Op die manier wordt de patiënt zich hiervan bewust en kunnen we samen aan de slag gaan.

EN BEGELEIDING IN ARBEIDSHERINTEGRATIE Begeleiding door SOCIAAL ASSISTENT en samenwerking met GTB waar nodig. (GTB: Gespecialiseerde dienst voor TrajectBegeleiding voor personen met een arbeidsbeperking.)

Hier wordt de patiënt gestimuleerd om SOCIAAL en PROFESSIONEEL zijn mogelijkheden qua functioneren opnieuw te verkennen. De patiënt kan bij de sociaal assistente terecht met vragen omtrent mutualiteit, ziekte- en invaliditeitsuitkeringen, werkloosheid, werkhervatting, tegemoetkomingen,… Zij zal samen met de patiënt op zoek gaan naar antwoorden op al deze vragen en indien nodig doorverwijzen naar de gespecialiseerde instanties (RVA, VDAB, GTB, mutualiteit,…).

Omdat er in het MPC veel aandacht wordt besteed aan de arbeidsreïntegratie van de chronische pijnpatiënt, is er in de loop der jaren een goede samenwerking met GTB uitgebouwd. Hierdoor verloopt de doorverwijzing en begeleiding vlot en wordt de patiënt door beide instanties nauw opgevolgd.

5. BEWEGING Begeleiding door KINESIST en ERGOTHERAPEUT.

Centraal in het revalidatieprogramma staan reconditionering en refunctioneren in ADL (Activiteiten Dagelijks Leven).

Door middel van hydrotherapie, relaxatie, stabilisatieoefeningen en een individueel gradueel opgebouwd oefenprogramma wordt het functioneren en de kinesiofobie van de chronische pijnpatiënt aangepakt.

Het sociale aspect van terug durven bewegen en functioneren met pijn heeft een belangrijke meerwaarde voor de patiënt.

weer uitoefenen? Wat is voor jou de beste slaapergonomie?

den aan het moederschap? Zo kan ze emotioneel en cognitief

Welke invloed hebben voeding, bepaalde gewoontes of roken

haar moederschap anders invullen. Je moederschap aangepast en

op je situatie en hoe kan het beter? We merken dikwijls dat

anders invullen betekent niet minder goed. Het gaat er om gedrag

chronische pijnpatiënten op goede dagen doorgaans teveel

te stellen dat trouw is aan je doel. En dat kan je op verschillende

willen doen en op slechte dagen minder actief zijn. We proberen

manieren invullen.”

daar een balans in te brengen dankzij de ‘activiteitenweger’.

Een soort puntensysteem waarbij elke activiteit een waarde krijgt toegekend. Dit helpt om een evenwicht te vinden tussen

Wat is het slaagpercentage van het MPC?

belasting en belastbaarheid.”

Rosita Jakers: ‘Wij slagen er in om een positieve respons te krijgen bij de meerderheid van onze patiënten. Zij geven aan dat hun

Rosita Jakers: “Mensen krijgen bij ons inzicht in hun problematiek

functioneren verbeterd is na het programma.

èn kapstokken om er zelf mee aan de slag te gaan. Een doelstel-

Ik denk dat we dat succes boeken dankzij onze interdisciplinaire

ling die aansluit bij onze ACT-aanpak (Acceptance & Commit-

werking en het feit dat wij sàmen werken met de patiënt, dat

ment Therapy, nvdr). Vertrekkend vanuit acceptatie trachten we

we alle aspecten van zijn leven bekijken en samen oplossingen

mensen te motiveren om naar verandering toe te werken in hun

bedenken.

leven. Neem bijvoorbeeld een vrouw die zichzelf een minder

Het doel van het MPC is dus niet om de pijn volledig weg te wer-

goede moeder vindt omdat ze door haar chronische pijn niet

ken. Het gaat er om anders om te gaan met je pijn zodat je leven

meer de activiteiten met haar kinderen kan doen die ze wenst.

weer kwalitatiever wordt en je kan functioneren in het dagelijks

Wij praten dan over wat het voor haar betekent, een ‘goede’

leven. En hoe sneller iemand met chronische pijn naar ons wordt

moeder zijn. Welke waarden en normen zijn voor haar verbon-

doorverwezen, hoe optimaler het eindresultaat.”

51 PIJNCENTRUM

CHRONISCHE PIJN

HET MPC VAN LINKS NAAR RECHTS: TINE BROUX (SOCIAAL ASSISTENTE), ILSE REYCKERS (KINESITHERAPEUT), ROSITA JAKERS (PSYCHOLOGE), MIEKE MELOTTE (SECRETARESSE), DR. MAAIKEN VANDER PLAATSE (ARTS), NATHALIE MILLEN (ERGOTHERAPEUTE), ALÈNE VERHEYEN (PIJNVERPLEEGKUNDIGE)

MULTIDISCIPLINAIR

PIJNCENTRUM (MPC) WANNEER VERWIJS IK EEN PATIËNT NAAR HET MULTIDISCIPLINAIR PIJNCENTRUM?

TEAM MULTIDISCIPLINAIR PIJNCENTRUM? Artsen

DR. GUIDO CLAES

DR. MAAIKEN VANDER PLAETSE

DR. STEFAN EVERS

DR. CAROLINE HENS

DR. NOOR BERENDS

DR. YASMINE HOYDONCKX

DR. HEIDI SCHRUERS

DR. WIM DUYVENDAK

Psychologe

ROSITA JAKERS

Kinesitherapeut

ILSE REYCKERS

Ergotherapeute

NATHALIE MILLEN

Pijnverpleegkundige

ALÈNE VERHEYEN

Sociaal assistente

TINE BROUX

Secretaresse

MIEKE MELOTTE

- De patiënt heeft een chronisch pijnprobleem met een duidelijke weerslag op zijn/haar functioneren.

- Bij de patiënt, met een chronisch pijnprobleem, is er sprake van een dreigende arbeidsongeschiktheid of huidige arbeidsongeschiktheid is momenteel nog minder dan 6 maanden.

- Bij twijfel: Verwijs de patiënt naar een specialist(e) verbonden aan het pijncentrum (anesthesiste, neurochirurg, psychiater, revalidatiearts). Deze kan, indien geïndiceerd, doorverwijzen naar het Multidisciplinaire Team.

WANNEER VERWIJS IK NIET DOOR NAAR HET MULTIDISCIPLINAIR PIJNCENTRUM? - Uitsluitend voor diagnostiek.

- Uitsluitend voor medicatie-advies

of interventionele behandeling.

- Indien er een andere acute poblematiek op de voorgrond

CONTACTGEGEVENS MPC

staat, dan eerst een consultatie bij het meest betrokken

- Tel. 011 33 88 90

specialisme.

- secretariaat.mpc@jessazh.be

HOE VERWIJZEN? - Verwijzing door huisarts of arts-specialist.

- Evaluatie chronisch pijnprobleem vanuit vragenlijsten en intakegesprek (arts en psycholoog tezamen).

- Opstellen en opvolgen van multidisciplinair behandelplan via halfmaandelijks multidisciplinair teamoverleg.

52 PIJNCENTRUM

53 VERBUM

VERBUM Gepubliceerd in Clin Sci (Lond) 2016 jul 1;130(13):1105-14. doi: 10.1042/CS20160220.

TERY BYPASS GRAFT: IMPLICATIONS FOR REHABILITATION

Epub 2016 Apr 4.

Hansen D, Roijakkers R, Jackmaert L, Robic B, Hendrikx M, Yilmaz A,

ATTENUATED ATRIAL NATRIURETIC PEPTIDE-MEDIATED LIPOLY-

Frederix I, Rosseel M, Dendale P.

SIS IN SUBCUTANEOUS ADIPOCYTES OF OBESE TYPE 2 DIABETIC

ABSTRACT

MEN.

OBJECTIVE:

Verboven K, Hansen D, Moro C, Eijnde BO, Hoebers N, Knol J, Bouckaert

cardiopulmonary exercise tolerance is better preserved early after

The purpose of this work was to test the hypothesis that

W, Dams A, Blaak EE, Jocken JW.

endoscopic atraumatic coronary artery bypass graft (endo-ACAB) sur-

ABSTRACT

gery versus coronary artery bypass graft (CABG) surgery.

Catecholamines and atrial natriuretic peptide (ANP) are major regula-

DESIGN:

tors of adipocyte lipolysis. Although obesity is characterized by cat-

tients, and 15 healthy subjects executed a maximal cardiopulmonary

echolamine resistance in subcutaneous adipose tissue (SCAT), data on

exercise test, with assessment and comparison of cycling power out-

ANP lipolytic response and sensitivity in different adipose tissue (AT)

put, O2 uptake, CO2 output, respiratory gas exchange ratio, end-tidal

depots of metabolically distinct humans are scarce. Ex vivo catecho-

O2 and CO2 pressures, equivalents for O2 uptake and CO2 output,

lamine- and ANP-induced lipolysis was investigated in adipocytes

heart rate, O2 pulse, expiratory volume, tidal volume, respiratory rate,

derived from SCAT and visceral AT (VAT) depot of lean (n=13) and

at peak exercise and ventilatory threshold. In patients, forced expira-

obese men, with (n=11) or without (n=18) type 2 diabetes (HbA1c

tory volume and forced vital capacity were measured.

< or â&#x2030;¥ 6.5%). Underlying molecular mechanisms were examined by

RESULTS:

looking at functional receptors in the NP signalling pathway at the

equivalents for O2 uptake and CO2 output, end-tidal O2 and CO2 pres-

mRNA and protein level. Maximal ANP- and catecholamine-induced

sures at peak exercise (matched peak respiratory gas exchange ratio

lipolysis in SCAT was blunted in obese type 2 diabetics compared

between patient groups), and ventilatory threshold were significantly

with age-matched lean men whereas non-diabetic obese subjects

worse in patients versus healthy controls (P < 0.05; observed power,

showed intermediate responses. This blunted ANP-mediated lipolytic

>0.80). All these parameters, and lung function, were, however, com-

response was accompanied by lower mRNA and protein expression

parable between CABG and endo-ACAB surgery patients (P > 0.10).

of the type-A natriuretic peptide (NP) receptor and higher mRNA but

CONCLUSIONS: Exercise

reduced protein expression of the scavenging type-C receptor. Maxi-

cise seems, in contrast to expectation, equally compromised early af-

mal ANP-induced lipolysis was lower in VAT compared with SCAT but

ter endo-ACAB surgery as opposed to after CABG surgery. These data

not different between groups. Collectively, our data show that both

may signify the need for exercise-based rehabilitation intervention

ANP- and catecholamine-mediated lipolysis is attenuated in SCAT of

early after endo-ACAB surgery.

Twenty endo-ACAB surgery patients, 20 CABG surgery pa-

Oxygen uptake, CO2 output, expiratory and tidal volume,

tolerance and ventilatory function during exer-

obese men with type 2 diabetes, and might be partially explained by NP receptor defects. Therefore, improving maximal ANP responsiveness in adipose tissue might be a potential novel strategy to improve

Gepubliceerd in Expert Rev Respir Med. 2016 Feb 22. [Epub ahead of print]

obesity-associated metabolic complications.

CHANGES IN STRUCTURAL AND METABOLIC MUSCLE CHARACTERISTICS FOLLOWING EXERCISE-BASED INTERVENTIONS IN PATIENTS WITH COPD: A SYSTEMATIC REVIEW.

Gepubliceerd in Am J Phys Med Rehabil. 2016 May 12. [Epub ahead of print]

De Brandt J, Spruit MA, Derave W, Hansen D, Vanfleteren LE, Burtin C.

COMPROMISED CARDIOPULMONARY EXERCISE CAPACITY IN PA-

ABSTRACT

TIENTS EARLY AFTER ENDOSCOPIC ATRAUMATIC CORONARY AR-

Patients with COPD suffer from lower-limb muscle dysfunction char-

54 VERBUM

acterized by lower muscle oxidative capacity and muscle mass. Exer-

St-Maarten, Mechelen, Belgium. (10) Medisch Sociaal Opvangcentrum Limburg, Genk,

cise-based training is expected to attenuate lower-limb intramuscu-

Belgium. (11) Center for Statistics (CenStat), Hasselt University, Belgium. (12) Free

lar characteristics, but a detailed systematic approach to review the

Clinic, Antwerp, Belgium. (13) Department of Public Health and Primary Care KU Leu-

available evidence has not been performed yet. PUBMED and PEDro

ven, Leuven, Belgium. (14) Department of General Practice, KU Leuven, Belgium and

databases were searched. Twenty-five studies that implemented an

Maastricht University, The Netherlands. (15) Department of Gastroenterology and He-

exercise-based training program (aerobic and/or resistance training,

patology, Ghent University Hospital, Belgium. (16) Department of Gastroenterology and

high intensity interval training, electrical or magnetic stimulation)

Hepatology, UZ Antwerp, Antwerp, Belgium. (17) Department of Hepatology, University

and reported muscle biopsy data of patients with COPD were criti-

Hospitals KULeuven, Belgium. (18) Department of Gastroenterology, Hepatopancreato-

cally appraised. The coverage of results includes changes in muscle

logy and Digestive Oncology, CUB Hôpital Erasme, Université Libre de Bruxelles, Belgium.

structure, muscle protein turnover regulation, mitochondrial enzyme

(19) Department of Gastroenterology and Hepatology, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium.

activity, oxidative and nitrosative stress, and inflammation after

ABSTRACT

exercise-based training interventions. Study design and training mo-

No data have been reported yet on treatment outcome in persons

dalities varied among studies, which partly explains the observed het-

who inject drugs (PWID) infected with hepatitis C virus treated with

erogeneous response in muscle characteristics. Gaps in the current

boceprevir or telaprevir in combination with peginterferon (Peg IFN)

knowledge are identified and recommendations for future research

and ribavirin (RBV). Additionally, there are concerns about the safety

are made to enhance our knowledge on exercise training effects in

of boceprevir and telaprevir in some subgroups of patients with hepa-

patients with COPD.

titis C (HCV). In a cohort of HCV patients infected with genotype 1 in Belgium, treatment outcome of patients infected due to IV drug use was analyzed and compared with patients who have no history

Gepubliceerd in J Med Virol. 2016 Jan;88(1):94-9. Epub 2015 Jul 21.

of substance use. The study population consisted of 179 patients: 78

BELGIAN EXPERIENCE WITH TRIPLE THERAPY WITH BOCEPRE-

PWID and 101 controls treated with boceprevir (n = 79) or telaprevir

VIR AND TELAPREVIR IN GENOTYPE 1 INFECTED PATIENTS WHO

(n = 100) additional to Peg IFN and RBV; 53 (30%) had advanced dis-

INJECT DRUGS.

ease (F3, F4) and 79 (44%) had an antiviral therapy previously. There

Arain A1,2, Bourgeois S3, de Galocsy C4, Henrion J5, Deltenre P5,6,

were no significant differences in the baseline characteristics be-

d’Heygere F7, George C7, Bastens B8, Van Overbeke L9, Verrando R10,

tween both groups, except that PWID patients were more frequently

Bruckers L11, Mathei C12,13, Buntinx F14, Van Vlierberghe H15, Francque

infected with genotype 1a (67% vs 21%), were younger and were

S , Laleman W , Moreno C , Janssens F , Nevens F , Robaeys G

.

predominantly male. Psychiatric complaints during follow-up occurred

(1) Department of Gastroenterology and Hepatology, Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk,

more frequently in the PWID patients: 24% versus 11% (P = .02).

Belgium. (2) Faculty of Medicine and Life Sciences, Hasselt University, Martelarenlaan

Treatment failure for other reasons than absence of viral response

42, 3500 Hasselt, Belgium. (3) Department of Gastroenterology and Hepatology, ZNA

was 70% and 64% in PWID and non-PWID respectively. The sustained

Stuyvenberg, Antwerp, Belgium. (4) Department of Gastroenterology and Hepatology,

viral response (SVR) rates were similar in both groups (71% in PWID vs

Hôpitaux Iris Sud Bracops, Brussels, Belgium. (5) Department of Gastroenterology and

72% in non-PWID); with a non-inferiority test with -5% margin there

Hepatology, Hôpital de Jolimont, Haine-Saint-Paul, Belgium. (6) Division of Gastroente-

is a difference of -1% (95% CI [-15%, 13%]) and P = 0.30. There are no

rology and Hepatology, Centre Hospitalier Universitaire Vaudois, Lausanne, Switzerland.

reasons to exclude PWID from treatment with boceprevir, telaprevir

(7) Department of Gastroenterology and Hepatology, AZ Groeninge, Kortrijk, Belgium.

and novel antiviral therapies.© 2015 Wiley Periodicals, Inc.

(8) Department of Gastroenterology and Hepatology, Clinique Saint-Joseph, Clinique de

KEYWORDS:

l’Espérance, Liège, Belgium. (9) Department of Gastroenterology and Hepatology, AZ

who inject drugs; telaprevir

16

17

18

19

17

1,2,17

boceprevir; direct acting antivirals; hepatitis C; persons

55 VERBUM

Gepubliceerd in Acta Cardiol 2016; 71 (2): 135-143 doi: 10.2143/AC.71.2.3141842

Gepubliceerd in PLoS One 2016 Apr 21;11(4):e0154038. doi: 10.1371/journal.

LEFT ATRIAL APPENDAGE OCCLUSION WITH THE AMPLATZER

pone.0154038. eCollection 2016

CARDIAC PLUG COULD IMPROVE SURVIVAL AND PREVENT

VALIDATION AND APPLICATION OF A CUSTOM-DESIGNED TAR-

THROMBO-EMBOLIC AND MAJOR BLEEDING EVENTS IN ATRIAL FI-

GETED NEXT-GENERATION SEQUENCING PANEL FOR THE DIAG-

BRILLATION PATIENTS WITH INCREASED BLEEDING RISK

NOSTIC MUTATIONAL PROFILING OF SOLID TUMORS

Budts W, Laenens D, Van Calenbergh F, Vermeersch P, De Potter T,

Guy Froyen1, An Broekmans1, Femke Hillen1, Karin Pat2, Ruth Achten3,

Aminian A, Benit E, Stammen F, Kefer J.

Jeroen Mebis4, Jean-Luc Rummens1, Johan Willemse1,5, Brigitte Maes1

ABSTRACT

(1) Department

of Clinical Biology, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium.

Literature suggests a beneficial effect of percutaneous left atri-

(2) Department

of Pneumology, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium.

al appendage occlusion (LAAO) to prevent thrombo-embolic events in

(3) Department

of Pathology, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium.

patients with non-rheumatic atrial fibrillation (AF). We compared out-

(4) Department

of Medical Oncology, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium.

come of LAAO versus ‘suboptimal standard’ treatment in AF patients

(5) Department

of Clinical Biology, AZ Turnhout, Turnhout, Belgium.

with high bleeding risk.

ABSTRACT

AIMS:

Patients with sufficient follow-up data (n =

The inevitable switch from standard molecular methods to next-gen-

125) who underwent LAAO with the Amplatzer Cardiac Plug (ACP)

eration sequencing for the molecular profiling of tumors is challenging

were selected from the Belgian ACP database. AF patients who sur-

for most diagnostic laboratories. However, fixed validation criteria for

vived intracranial haemorrhage were recruited from the Leuven Neu-

diagnostic accreditation are not in place because of the great variabil-

rosurgical Registry (LNR, n = 113). After propensity score adjustment,

ity in methods and aims. Here, we describe the validation of a custom

the outcome of both groups was compared for the combined end point

panel of hotspots in 24 genes for the detection of somatic mutations

(death, stroke, transient ischaemic attack, systemic emboli, and major

in non-small cell lung carcinoma, colorectal carcinoma and malignant

bleeding event). The LAAO group did not differ from the LNR group for

melanoma starting from FFPE sections, using 14, 36 and 5 cases, re-

mean age and gender (74 ± 7 versus 75 ± 10 years, P = 0.29; female

spectively. The targeted hotspots were selected for their present or

39% versus 48%, P = 0.18). However, the CHA2DS2-VASc and HAS-

future clinical relevance in solid tumor types. The target regions were

BLED scores were both higher in the LAAO group (4.8 ± 1.7 versus 3.9

enriched with the TruSeq approach starting from limited amounts of

± 1.7, P = 0.0001; 3.5 ± 1.4 versus 3.2 ± 1.4, P = 0.036). After pro-

DNA. Cost effective sequencing of 12 pooled libraries was done us-

pensity score adjustment, the risk for the primary end point was sig-

ing a micro flow cell on the MiSeq and subsequent data analysis with

nificantly higher for the LNR group (HR 2.012, 95% CI 1.113-3.638).

MiSeqReporter and VariantStudio. The entire workflow was diagnosti-

METHODS AND RESULTS:

LAAO with ACP seems to improve the combination of

cally validated showing a robust performance with maximal sensitiv-

survival and the prevention of thrombo-embolic and major bleeding

ity and specificity using as thresholds a variant allele frequency >5%

events in patients with atrial fibrillation and increased bleeding risk.

and a minimal amplicon coverage of 300. We implemented this method

CONSLUSION:

Amplatzer Cardiac Plug; Left atrial appendage; WATCH-

through the analysis of 150 routine diagnostic samples and identified

MAN; atrial fibrillation; cerebral haemorrhage; closure; high bleeding

clinically relevant mutations in 16 genes including KRAS (32%), TP53

risk; occlusion

(32%), BRAF (12%), APC (11%), EGFR (8%) and NRAS (5%). Importantly,

KEYWORDS:

the highest success rate was obtained when using also the low quality DNA samples. In conclusion, we provide a workflow for the validation of targeted NGS by a custom-designed pan-solid tumor panel in a molecular diagnostic lab and demonstrate its robustness in a clinical setting.

SYMPOSIA

2016

SYMPOSIUM HET CHIRURGISCH DAGZIEKENHUIS 2.0 - IS KORTER BETER? DATUM: zaterdag 24 september 2016 LOCATIE: Jessa Ziekenhuis, aula campus Salvator, Hasselt SYMPOSIUM PIJN BIJ KINDEREN DATUM: zaterdag 19 november 2016 LOCATIE: Jessa Ziekenhuis, aula campus Salvator, Hasselt

SYMPOSIUM LOC DATUM: zaterdag 26 november 2016 LOCATIE: Jessa Ziekenhuis, aula campus Salvator, Hasselt

SYMPOSIUM ENDOMETRIOSECENTRUM DATUM: zaterdag 11 februari 2017 LOCATIE: Jessa Ziekenhuis, aula campus Salvator, Hasselt

Dit is een voorlopige lijst van symposia. Voor een up-to-date overzicht kan u terecht op www.jessazh.be/symposia.