't Altenatuurtje 115

't ALTENATUURTJE januari 2021 nr. 115

r a a j Altenatuur 0 4 De natuurbeschermingsvereniging van Altena

’t ALTENATUURTJE 40e jaargang nr. 2, januari 2021.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.

Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

REDACTIE Wouter van Rijsbergen, Merwededijk 31A 4285 WC Woudrichem 0183-512165. wjvanrijsbergen@online.nl VORMGEVING Jan van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862 DRUKWERK RAD-drukkerij, Dordrecht.

BESTUUR

Voorzitter Secretaris Penningmeester Leden

INTERNET

Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 Margo van Beem, Hillsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 06-55772591 Erik Gouw, Woudrichem. 06-52728142 Len Bruining, Dussen. 0416-392373 Jeanette Pollema, Dussen. 0416-391654 Wouter van Rijsbergen, Woudrichem.

Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 Roel Wigman, Sleeuwijk. 06-20753888 www.altenatuur.nl Facebook: Facebook.com/altenatuur Twitter: @altenatuur

E-MAIL

altenatuur@gmail.com altenatuurgastlessen@gmail.com

LIDMAATSCHAP

Ledenadministratie Altenatuur, p/a Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

Keuze uit: gewoon lid €15,-- of gezinslidmaatschap €20,-- per jaar.

Triodosbank NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. penningmeester Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie. Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

✒Wouter van Rijsbergen

Redactioneel Voor u ligt weer een feestelijk dik nummer van ’t Altenatuurtje. Vele Altenatuurders hebben een bijdrage geleverd voor nummer 115 van ’t Altenatuurtje. Heel hartelijk dank allemaal daarvoor! Deze groep schrijvers is een goede afspiegeling van de diversiteit die je binnen onze vereniging aantreft, elke schrijver heeft zo zijn eigen specifieke aandachtsgebieden en kennis.

Altenatuur is de afgelopen 40 jaar uitgegroeid tot een vereniging die inmiddels bijna 500 leden telt en waarvan een grote groep leden op vele terreinen actief is voor een groener en duurzamer Altena. Er valt dus echt iets te vieren als Altenatuur jubileert. Hoewel een aantal feestelijkheden dankzij de beperkingen i.v.m. het coronavirus geen doorgang kon vinden, is het jubileum toch ook weer niet stilletjes voorbijgegaan. Ons biodiversiteitsboek zag het licht en is verspreid onder alle leden. Verderop leest u meer over het aanbieden van het eerste boek aan burgemeester Lichtenberg en over de reacties van leden en pers op het boek. Ook namen we afscheid van onze secretaris en medeoprichter Johan Koekkoek, een kartrekker eersteklas.

We gaan hem missen in het bestuur, maar hij blijft gelukkig heel actief binnen de vereniging. Aan Johan is een liber amicorum aangeboden, ook hierover leest u meer in deze editie.

Ik wens u heel veel leesplezier met dit gevarieerde nummer en hoop dat er in het komende jaar weer meer activiteiten mogelijk zullen zijn waarbij Altenatuurders elkaar kunnen ontmoeten, niet op papier, maar in de natuur of in het fort!

Artikelen voor nummer 116 ontvang ik graag uiterlijk vrijdag 2 april, heel graag voorzien van foto’s, met vermelding van fotograaf.

Mailt u naar: wjvanrijsbergen@online.nl. ✤

1

Altenatuur wenst u een gezond en voorspoedig

a tr ex

De vogelwerkgroep viert feest en heeft een prijsvraag klaar staan!

18

AK KRA E! COD E D

36

2

Johan Koekkoek heeft na 40 jaar afscheid genomen als secretaris.

d it

2021

kke di

In nummer

115 1.

Redactioneel

2.

In nummer 115

4.

Van de secretaris

7.

Op de voorkant ...

8.

Coördinatiepunt Landschapsbeheer bestaat ook 40 jaar in 2020

10.

Grondrede

12.

Eikenprocessierupsbestrijding in Sleeuwijk

15.

Broedende dodaars in het Andels Broek

18.

Oeverzwaluwwand 25 jaar - prijsvraag

20.

Flora van de Cloppenwaard in 2020

26.

Vroeger en nu in weidevogelland

29.

Krakers op de Kringloop

32.

Linda's Jeugdrubriek - de aalscholver

36.

Na 40 jaar afscheid secretaris Altenatuur

38.

Boek terugblik - de uitgave

40.

Boek terugblik - de inhoud

42.

Reacties op ... Biodiversiteit in kaart

44.

Recensie Brabants Dagblad

46.

Voortschrijdend inzicht

49.

Flora

50.

Houten woningen lekker warm en duurzaam

54.

Het Covid-19 virus en beheer van grienden

58.

De cetti's zanger

60.

Strokenteelt Altena - Struikwaard

62.

Informatiepakket NIA

64.

Stichting Dierenambulance Altena

69.

Algemene ledenvergadering uitgesteld

70.

Plan Boom in de gemeente Altena

74.

Waarnemingen van 9-10 t/m 29-11

76.

Hergebruik kleding in de gemeente Altena

79.

De activiteitenagende

80.

Advertentie - Altena Nieuwe Energie

81.

Advertentie - Kringloopcentrum Altena

50 Bouwen in hout heeft veel voordelen. De mogelijkheden zijn onbeperkt én je bewijst het milieu een grote dienst.

60

Strokenteelt Altena heeft het eerste jaar achter de rug en wil graag verder.

Doet u ook (weer) mee?

Colofon; foto's en illustraties ● alo.rs, blz. 54 ● arke.nl, blz. 48 ● AppleMaps, blz. 21 ● balkdragers.com, blz. 3 ● brabantslandschap.nl, blz. 8 ● Margo van Beem, blz. 3 ● Sylvia de Blom, Blommetje, blz. 18, 19, 64, 65, 66, 67, 68 ● Len Bruining, blz. 4, 37 ● designboom.com, blz. 53 ● eigenwiericke.nl, blz. 51 ● foodagribusiness.nl, blz. 27, 46 ● Ernst-Jan van Haaften, blz. 20, 22, 23, 24 ● Jan van Haaften, blz. 2, 5, 7, 13, 14, 29, 38, 40, 41, 49, 62, 77 ● Wendy van der Hart, blz. 32, 33, 34, 35 ● Rob Mulder, blz. 9, 55, 57 ● Carla Olsthoorn, blz. 45 ● Niels van Pelt, blz. 58, 59 ● pixabay.com, blz. 56, 57, 69 ● planboom.nl, blz. 70, 71, 73 ● Bart Pörtzgen, blz. 16 ● Rinus Punt, blz. 26, 27 ● Paul Raams, blz. 28, 74 ● recreatief.nl, blz. 48 ● Kim Renders, blz. 12 ● rijksvastgoedbedrijf.nl, blz. 52 ● Saxifraga-Piet Munsterman, blz. 17, 30, 31 ● Sustainerhomes.nl, blz. 52 ● Vogeldagboek.nl-Adri de Groot, omslag voor, blz. 15, 18 ● Roel Wigman, blz. 63 ● werk-e.de, blz. 53 ● woneninmdam.nl, blz. 50 ● youtube.com, blz. 47 ●

3

Van de secretaris ✒Margo van Beem

Op het moment dat ik dit schrijf loopt 2020 op zijn eind. In alle opzichten een bewogen jaar voor iedereen denk ik. Wat voor Altenatuur een actief jaar had moeten worden met allerlei activiteiten rondom het 40-jarig jubileum, werd een jaar van veel onzekerheden. Tot twee weken voor de uitreiking van het jubileumboek waren we hoopvol dat we het persoonlijk aan de leden konden uitdelen. Helaas werd het afgeblazen door aangescherpte corona-maatregelen. Als bestuur besloten we niet de randjes op te zoeken en de boeken huis aan huis te bezorgen bij de leden.

Johan Koekkoek heeft zijn taak als bestuurder en secretaris neergelegd. Het afscheid was niet zo feestelijk als we ons hadden voorgenomen. Er ligt nog wel wat in het verschiet, maar dat houden we nog even onder ons. Johan heeft wel een mooi Liber Amicorum mogen ontvangen uit handen van Jaap en Len. Ondanks dat hij dit soort aandacht altijd een beetje afhoudt, is hij toch wel heel erg in zijn nopjes met dit mooie aandenken. Mooie woorden en anekdotes zijn opgetekend in dit speciale boek voor Johan. Ook de aandacht voor zijn afscheid en het 40-jarig bestaan van zijn natuurvereniging in de kranten deden hem goed.

Johan Koekkoek

4

Stoppen als secretaris na 40 jaar is een hele stap voor Johan en ook voor ons als bestuurders best even wennen. Na rijp beraad heb ik besloten dat ik het secretariaat van hem wel over wil nemen, mij realiserend dat ik zijn speciale input binnen de vereniging nooit kan evenaren en dat hoeft ook niet gelukkig. Johan is vanaf het begin met de vereniging meegegroeid. De keuze om secretaris te zijn was ook niet zijn eerste keus, maar een vereniging moet nu eenmaal een secretaris hebben met een vast postadres, dus werd Johan secretaris.

Die overeenkomst hebben we dan. Iemand moet het doen, handig als je de vereniging al goed kent en een beetje weet wat nodig is. Ik ben misschien wel een beetje als Pippi Langkous: “Ik heb het nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.” En gelukkig hoef ik het ook niet alleen te doen, want de secretaristaken zijn binnen het bestuur aardig verdeeld. Binnen het bestuur zijn we ons ervan bewust dat we allemaal vrijwilligers zijn. Dat we allemaal doen wat we kunnen, naast ons werk of als dagbesteding, maar allemaal met de passie om natuur, milieu en klimaat te beschermen of te verbeteren.

Margo schuift twee plaatsjes op naar rechts

5

Jan Willem den Besten

6

Afgelopen 40 jaar heeft Altenatuur zich als vereniging aardig op de kaart gezet in het Land van Heusden en Altena. Inmiddels mogen we wel zeggen dat we een serieuze gesprekspartner zijn van de gemeente, het waterschap en Brabants Landschap. We nemen deel aan klankbordgroepen, praten mee over o.a. bermbeheer en -beleid, dialogen over klimaat en energietransitie. Er zijn mooie samenwerkingen met Brabants landschap en ANV, zoals weidevogelbescherming, liniewerkers en het nieuwste project Strokenteelt Altena in de Struikwaard.

Kringloopcentrum Altena en Altena Nieuwe Energie, ooit geïnitieerd door Johan, draaien succesvol door, waarbij we ook als vereniging nog steeds nauw betrokken blijven. Statutair heeft de kringloop nog steeds een bestuurslid dat ook bestuurslid is bij Altenatuur. Sinds begin november heb ik die taak ook op mij genomen. Zo houden we de lijntjes kort en kunnen we elkaar inspireren en helpen waar het kan en nodig is.

De uitgave van het biodiversiteitsboek heeft veel positieve reacties opgeleverd. Heel fijn om te horen dat het bij de leden goed ontvangen is. We hebben daardoor ook weer verschillende nieuwe leden mogen verwelkomen. Hopelijk kunnen we voor onze leden dit jaar weer meer gaan organiseren. Want dat missen we wel als bestuur. De interessante lezingenavonden waarbij we veel leden kunnen spreken. En waarbij ook de leden elkaar kunnen ontmoeten en inspireren om actief te zijn binnen de vereniging. Ik hoop van harte dat ook de algemene ledenvergadering in februari door kan gaan. We willen dan heel graag een nieuw bestuurslid aan jullie voorstellen: Jan Willem den Besten uit Woudrichem, hij loopt inmiddels al enige tijd mee. Het is nu allemaal nog niet duidelijk of we iets kunnen gaan organiseren, maar komt tijd komt raad.

We hopen dat het praktische werk voor Plan Boom in januari (waarover meer in dit Altenatuurtje) door kan gaan. Misschien weer in kleine groepjes? We laten het weten via onze digitale kanalen: de website, via de email-nieuwsbrief en social media. ✤

op de voorkant . . .

de haas

✒Jan van Haaften

. . . omdat dit prachtige zoogdier onze aandacht vraagt.

Op 3 november van het afgelopen jaar plaatste het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) de geactualiseerde Rode Lijst Zoogdieren in de Staatscourant. Deze Rode Lijst vormt samen met nog 17 andere deellijsten de Rode Lijsten Flora en Fauna. In de Rode Lijst Zoogdieren staan alle zoogdieren in de categorie ‘gevoelig’, ‘kwetsbaar’, ‘bedreigd’, ‘ernstig bedreigd’ of ‘verdwenen uit Nederland’. De haas is samen met de andere haasachtige, het konijn, ingedeeld in de categorie ‘gevoelig’. De lichtste vorm van bedreiging dus. Dat betekent dat deze dieren met enige hulp weer in aantallen kunnen groeien. In Altena hebben we daar al wat ervaring mee. Haas en konijn zijn net als veel andere bedreigde dieren ‘woonachtig’ in het agrarisch gebied. Door daar aanpassingen te doen kunnen de aantallen weer herstellen. Dat zien we bijvoorbeeld in het Partridge-gebied Oude Doorn waar in ‘t Altenatuurtje 114 veel aandacht aan is geschonken. In de Oude Doorn zijn voor de patrijs tal van maatregelen getroffen.

Zo zijn er patrijzenhagen, bloemblokken, keverbanken en winterveldjes aangelegd.

Ruige stukjes afgewisseld met akkerland waar de haas zich ook thuis voelt. In de winter is er zelfs aanvullend voedsel te vinden. Met de patrijs lift de haas mee op al deze maatregelen. Wellicht wordt deze aanpak hét voorbeeld om de haas voor Nederland te behouden. ✤ jonge haas zoekt beschutting

7

Coördinatiepunt Landschapsbeheer bestond ook 40 jaar in 2020! ✒Rob Mulder Natuur-en landschapsbeheer vierde ook feest in 2020. Of het nu gaat om uitgestrekte akkers, kleine natuurelementen als bosjes, poelen en grienden: het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap werkt daaraan al 40 jaar. Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer verbetert al die jaren, sinds 1980 de kwaliteit van ons landschap.

De activiteiten op het gebied van landschapsbeheer, soortenbescherming en vrijwilligersondersteuning zijn mogelijk door uitvoeringsafspraken met de provincie Noord-Brabant. De vele vrijwilligers zijn daarbij van cruciaal belang. NoordBrabant telt inmiddels 3.000 vrijwilligers die zich jaar op jaar richten op bescherming van landschap, uilen, weide- en akkervogels, erfvogels, vleermuizen en steenmarters. Daarbij zijn de boeren en agrariërs van groot belang omdat veel maatregelen plaatsvinden op hun land. De ANV’s en collectieven zijn natuurlijk ook betrokken bij de uitvoering van de diverse maatregelen.

Een feestelijke bijeenkomst om stil te staan bij het 40-jarig jubileum was helaas door de corona-maatregelen niet mogelijk. Een aantal filmpjes waar de medewerkers van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer uitleg geven over wat ze doen, zijn gemaakt en zijn op de website van Brabants Landschap te vinden. https://www.brabantslandschap.nl/actueel/40-jaar-coordinatiepunt/carlo-braat/

8

Carlo Braat, coördinator landschapsbeheer, ondersteunt boeren, burgers, grondeigenaren, gemeenten en waterschappen die NoordBrabant natuurlijker willen maken. Carlo is bij veel projecten in het Land van Heusden en Altena in de afgelopen jaren betrokken geweest. Te veel om op te noemen, maar het Giessens Kerkepad samen met de ANV AltenaBiesbosch en de inrichting van het Linie-pad, een verzoek van de gemeente Werkendam en Woudrichem, tussen de vesting Woudrichem en Fort Bakkerskil met de papsluis, mogen zeker Carlo Braat genoemd worden.

Jochem Sloothaak, één van de medewerkers van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer, gaat in op soortenbescherming en geeft bijna vanzelfsprekend een toelichting over het Partridge-project in polder De Oude Doorn en in de Struikwaard in de gemeente Altena. Door inzet van velen is de leefomgeving voor de patrijzen in deze twee gebieden aanzienlijk verbeterd. Het zijn internationale voorbeeldprojecten om met boeren samen te werken om natuur op het boerenland weer mogelijk te maken. Roofvogels en insecten zijn terug en de patrijzen nemen toe.

Jaap van Diggelen, voorzitter van Altenatuur, verraste de landschapsvrijwilligers op 28 november 2020 in de griend in Waardhuizen met een smaakvolle attentie. Deze vrijwilligers die deel uitmaken van de 3.000 vrijwilligers in Noord-Brabant ontvingen een zak biologische pannenkoekenmix. Het Brabants streekgraan voor deze mix is verbouwd in de Struikwaard en door de molenaars van de ronde stenen stellingmolen De Twee Gebroeders in Aalburg vermalen tot meel. Voor Kees Kraaij een wel erg bekende verpakking. Kees is vandaag in de griend actief met het opbossen van afgezaagd griendhout en hij is één van de vrijwilligers van de Liniewerkers van Brabants Landschap die samen met de andere Liniewerkers actief zijn geweest met het vullen, inpakken en etiketteren van deze pannenkoekenmix. Kees heeft voor deze mooie en smaakvolle actie meer dan 3.000 etiketten geplakt!

De biologische pannenkoekenmix draagt bij aan de bescherming van de patrijs en andere boerenlandvogels. Het product is het resultaat van de samenwerking tussen Brabants Landschap, Altenatuur, de molen De Twee Gebroeders en past helemaal in het Partridge project. De cirkel is daarmee rond. In de natuur actief en betrokken en genieten van wat deze natuur op een volledig biologische wijze kan opleveren.

Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer gaat de komende jaren door met het goede werk, ondersteund door alle vrijwilligers met als motto ’Samen voor een natuurrijker Brabant’. ✤

9

✒Herman van Krieken

Grondrede Tijdens de lezing over wormen op fort Giessen (23-01-'20 red.) was ik geboeid door de functie van rode regenwormen en het feit dat ze ’s nachts actief zijn. Achter ons huis hoor ik altijd kieviten op de akkers als ik laat in de avond buiten zit om naar de (vallende) sterren te kijken.

In de Volkskrant van 17 september 2020 schreven Peter Oosterhof, melkveehouder in Foxwolde Drenthe en Welmoed Deinum in Sondel, Friesland een ‘Grondrede’. Ze riepen in de Grondrede op om te leren van de grutto en de rode regenworm, anders te gaan boeren en leven:

Hoe je het ook wendt of keert en waar je ook woont, de bodem is waar alles begint. Wereldwijd is een derde van de bodem gedegradeerd. Er zijn wetenschappers die stellen dat als we ons voedselsysteem niet anders gaan organiseren, de hoeveelheid geschikte boerengrond in 2050 nog maar een kwart zal zijn van wat het was in 1960. Andere wetenschappers schatten dat het de natuur duizend jaar kost om 3 centimeter vruchtbare toplaag te creëren. Verandert er niets in hoe we met de bodem omgaan, dan kan over minder dan zestig jaar de hele vruchtbare toplaag verdwenen zijn. Door het fysiek kapotmaken van de bodem, door de afname van organische stof (zoals door veelvuldig ploegen), door erosie, door bodemafdekking, bodemvervuiling, bodemverdrukking en klimaatverandering, wordt het leven onder de grond steeds stiller.

Op onze eigen bedrijven, wij zijn merkveehouders, zijn wij een nieuw pad ingeslagen. Het was voor ons een openbaring te zien dat door biodiversiteit te creëren op het land, zonder kunstmest, er ook gras groeit. Heel anders dan we hadden geleerd. Daar leerden we ingrijpen, niet: begrijpen. Op school ging het over toevoegen, terwijl weglaten zo veel meer brengt. Uit onderzoek van de Universiteit Groningen (RUG) bleek dat in periodes van grote droogte, volwassen grutto’s hun voedsel vinden in weilanden die het best bestand zijn tegen de droogte. Weides met een gezonde bodemwerking waar het grondwater bij de wortels van de planten kan komen, zelfs als het waterpeil door de droogte laag is.

10

Die mooie vochtige grond danken we aan een minder zichtbare en voor de meesten minder esthetisch beest: de rode regenworm. Zeg: de koning van de bodem. In een gezonde Nederlandse bodem pendelt deze heen en weer om organisch materiaal aan het oppervlak naar beneden te trekken. Zo houdt de rode regenworm de bodem luchtig, zet organisch materiaal om in voedingsstoffen voor planten én maakt humus. Dit kleine onderkruipsel verandert de bodem in een spons, die veel water en CO2 kan opslaan. Met elkaar zorgen ze ervoor dat de grasmat tijden van droogte goed doorkomt. Daarom zijn boeren zo blij met de rode regenworm. Maar, net als de grutto, zijn er steeds minder rode regenwormen in het boerenland. Want, al weten we iets over grutto’s en rode regenwormen, we weten zo veel niet. Kunnen we de kapotte bodems er weer bovenop helpen? Zo ja, hoe dan? Kunnen we niet veel beter kijken en luisteren naar wat vogels, wormen en andere natuur ons te vertellen hebben?

Geachte koning, stimuleer de Nederlandsche bevolking om deze weg in te slaan, om te boeren én te leven samen met onze bodem. Hiervoor is lange termijnbeleid nodig, Wij stellen een nieuwe traditie voor: laten vanaf nu iedere Prinsjesdag beginnen met een Grondrede. *) Vaak houden we ons bezig met gevolgbestrijding, ik houd me liever bezig met de basis en de oorzaak. Een gezonde bodem is voor mij de basis van onze landbouw en veeteelt. De basis voor gezonde producten waarvoor wij een prijs betalen waarin de milieucomponent is verwerkt en waarmee de boer een redelijke boterham kan verdienen. Landbouw en veeteelt die meer gericht zijn op kwaliteit en minder op de bulkproductie voor de export waarmee we altijd op zoek zijn naar de bodem van de prijs die boeren ontvangen voor hun producten.

De kwaliteit van de bodem speelt hierbij vanzelfsprekend een grote rol.

Johan Koekkoek heeft het belang van een goede bodem met voldoende biodiversiteit benadrukt in zijn artikel Bodembiodiversiteit in het boek 'Biodiversiteit in kaart - De rijke natuur van Altena'.

Kruipende en woelende bodembewoners - zoals potwormen en regenwormen - leveren naast hun afbraakwerk een geweldige bijdrage om de water- en vooral ook de luchtvoorziening in de bodem op orde te houden.

Ik kan maar tot één conclusie komen na al deze informatie: we moeten zuinig zijn op het bodemleven en dit tot een speerpunt maken in de transitie van onze landbouw. ✤ *) Bewerking artikel ‘Geachte Koning’ Volkskrant 17 september 2020.

11

Eikenprocessierupsbestrijding in Sleeuwijk ✒Roel Wigman Eind 2019 zijn er aan de eikenbomen in Sleeuwijk 96 nestkasten opgehangen. Aan de Rijksstraatweg, Transvaal, Deltaweg, Vlietstraat en Eikenlaan. De nestkasten, vooral voor koolmezen en pimpelmezen, zijn een proefproject voor natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups.

... veel klimmen ...

12

Na de schoonmaakactie in het najaar van 2020 blijkt dat 66% van deze nestkasten gebruikt zijn in het afgelopen jaar voor het grootbrengen van jongen. Als we alleen uitgaan van de kool- en pimpelmezenkasten is zelfs 83% bezet!

Uit onderzoek van SOVON blijkt dat 80% van de nesten succesvol zijn, dit betekent dat er bij 80% van de bezette nestkasten succesvol jongen zijn grootgebracht. Dit komt neer op 51 nestkasten, waar gemiddeld 8 jongen zijn grootgebracht. Een totaal van ongeveer 400 jongen is echt een geweldige prestatie! Helaas overleeft maar 15% van de jongen het eerste jaar, dit zijn 60 dieren. Het broedsucces, het aantal grootgebrachte jongen en de overlevingskans van eerstejaars ligt bij pimpelmezen hoger dan bij koolmezen.

Nestkasten alleen zijn niet voldoende om het project tot een echt succes te maken. De vogels en andere bestrijders (insecten en vleermuizen) van de eikenprocessierups zijn gebaat bij een groene leefomgeving met een afwisseling van hoge en lage struiken en veel bloemen. Dit biedt hen voedsel, veiligheid en nestgelegenheid. Daarom is Gemeente Altena met ingang van het voorjaar van 2020 de bermen in Sleeuwijk (hier staan 90% van alle eikenbomen van Altena) anders gaan beheren door het inzaaien van wilde bloemen en gefaseerd maaien en afvoeren. Hierdoor komen er meer bloemen tevoorschijn.

De overlast van de eikenprocessierups, in een groot deel van Sleeuwijk, was deze zomer minder dan de twee voorgaande jaren. Er waren minder eikenbomen geïnfecteerd en de nesten waren ook kleiner. Echter aan de Rijksstraatweg, tussen de Tol en het Altenacollege, en het eerste stuk van het Transvaal, was de overlast juist erger. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het feit dat er, in het bos bij de Tol, geen nestkasten zijn opgehangen. Uiteraard gaan we hierover met het Brabants Landschap in gesprek. Het feit dat hier ook geen spinselnesten zijn verwijderd, heeft een positief effect op de ontwikkeling van de natuurlijke vijanden, zoals sluipwespen. Die hebben we hard nodig voor een natuurlijke bestrijding.

Het onderzoek loopt echter nog te kort om te concluderen of de afname van de overlast, in een groot deel van Sleeuwijk, komt door het plaatsen van de nestkasten en veranderend beheer. Maar de resultaten stemmen hoopvol.

Aan de Vlietstraat en de Rijksstraatweg ligt het aantal bezette nestkasten het hoogst, respectievelijk 100% en 83%. Wel dient de kanttekening geplaatst te worden dat het aantal niet uitgekomen eieren en dode jongen hier ook het hoogst ligt, waarschijnlijk door verstoring en predatie van de roofdieren. Langs de Deltaweg ligt de bezetting het laagst, 43%. Waarschijnlijk wordt dit veroorzaakt door de openheid van het buitengebied en een kleinere diversiteit aan voedselbronnen dan in de dorpskern. Ook hebben hier in het voorjaar spechten flink huisgehouden, waardoor een flink aantal kasten niet meer bruikbaar was voor koolmezen en pimpelmezen. Dit is opgelost door metalen plaatjes rond het gat te plaatsen.

Verder zaten er in de gebruikte kasten veel nachtvlinders, waaronder poppen en vlinders van de ‘plakker’.

Daarnaast ook veel oorwormen en pissebedden, wat duidt op een vochtig milieu. Dit heeft echter grote consequenties voor de levensduur van de houten nestkasten. Zodra de kasten aan vervanging toe zijn is het de bedoeling dat deze worden vervangen door kasten van houtbeton, dit materiaal is veel duurzamer.

eikenprocessierups

metalen plaatjes

plakker ± 30 mm

13

niet gebruikt

Tot die tijd zijn nu in de bodem gaten geboord voor wat meer ventilatie.

Aangezien de spreeuwenkasten en halfopen kasten niet worden gebruikt is het de bedoeling deze volgend jaar na de schoonmaakronde om te bouwen naar kool- en pimpelmezenkasten. Dit gebeurt alleen als de bezetting van spreeuwenkasten en halfopen kasten volgend jaar niet toeneemt. Aangezien koolen pimpelmezen veel hogere broeddichtheden behalen, dragen zij veel meer bij aan de bestrijding van de eikenprocessierups. Maar het is echter belangrijk spreeuwen en holenbroeders zoals winterkoning en roodborst nog even de tijd te geven.

Deze vogelsoorten hebben een andere voedselstrategie waardoor zij weer op een andere manier eikenprocessierupsen eten dan mezen.

Om inwoners van Sleeuwijk te informeren over de natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups, zijn er door gemeente Altena twee informatieborden geplaatst aan de Rijksstraatweg (langs het fietspad richting de Tol, ter hoogte van de rotonde) en het Transvaal (tegenover cafetaria ICI). De informatieborden zijn mede mogelijk gemaakt door Todays ontwerp uit Hank en Michel de Hart uit Genderen.

IETS VOOR U? Natuurinclusief Altena is op zoek naar enthousiaste vrijwilligers die kunnen helpen bij het onderhoud van het Vlietparkje en het monitoren van de nestkasten in Sleeuwijk. Mocht dit iets voor u zijn, stuur dan een mailtje naar: natuurinclusiefaltena@gmail.com ✤ 14

Broedende dodaars in het Andels Broek ✒Jaap van Diggelen

Op 1 juni aan het eind van de middag maak ik een ritje naar het Pompveld. Ik wil kijken of het hooibeestje, deze kleinste onder de vaderlandse zandogen, op zijn zegetocht door Altena ook dit gebied heeft bereikt. Sinds enkele jaren is dit vlindertje terug.

Aanvankelijk enkele exemplaren op een paar plaatsen. Sinds vorig jaar is duidelijk een invasie vanuit het zuiden zichtbaar. Veel kmhokken net ten noorden van de Bergsche Maas zijn bezet. Dit zonovergoten jaar leverde opnieuw tientallen waarnemingen op van het hooibeestje zodat zeker is dat deze soort zich opnieuw in Altena heeft gevestigd. Uit maar liefst 43 km-hokken van de 212 die Altena omvat, zijn de afgelopen drie jaren hooibeestjes gemeld.

Als dit doorzet dan is deze soort over vijf jaar weer net zo algemeen als vroeger, vóór 1991, toen hij in één klap verdween.

Ik parkeer langs de Lage Oldersdijk ter hoogte van de waterbergingsplas die hier enkele jaren geleden is aangelegd door Brabants Landschap in samenwerking met het waterschap.

Ik tuur over de plas en zie kuifeenden, krakeenden, meerkoeten en een heel klein fuutje, een dodaars. Verderop zwemt er nog één en duikt direct onder en dan zie ik nog een derde exemplaar, allemaal prachtig in zomerkleed. Zachtjes hoor ik ook het gehinnik over de plas heen klinken, de typische baltsroep van de dodaars.

Het lijkt echt of hij hier broedt, misschien zelfs met meerdere paren.

De dodaars is als broedvogel zeldzaam in Altena, sterker: ik zou geen tweede plek weten. Heel mijn leven ken ik dit mini-fuutje al als snel wegduikend grauw drijfeendje uit afwateringskanalen in herfst en winter.

Maar in zomerkleed? Daarvoor moest ik jaren geleden naar de Lieskampen in de Bommelerwaard. Alleen al deze territoria van dodaarsjes maken het aanleggen van deze plas meer dan waard!

15

Aan de andere kant van de weg ligt een perceel waarop agrarisch natuurbeheer wordt toegepast. Brede gras-luzerne-banen die al gemaaid zijn. Het maaisel is al een tijdje geleden afgevoerd. Het gras doet pogingen terug te komen maar de komkleigrond is kurkdroog en dooraderd met brede scheuren. Het stoppelgrasveld wordt onderbroken door smalle ingezaaide bloemenstroken. Hier verwacht ik hooibeestjes! Ik loop langs de rand van zo’n strook, gedomineerd door een bloemenzee van margrieten. Ze zijn flink groter dan de echte wilde margriet, een hybride die, zeg maar, een beetje te veel is ingestraald vanuit Tsjernobyl. Hybris duidt de

16

hoogmoed en grootheidswaan aan waarmee de mens bij de oude Grieken de goden trotseerde. Zo zijn onze cultivars, hybriden, een provocatie van de Schepper. Wij kunnen het beter, meer, groter maken.

Of het nu om graan, chrysanten, eieren of liters melk per dag gaat, het wilde moet veredeld worden. De duizenden bloemhoofdjes zoemen van de massa’s bijen en zweefvliegen die ze aantrekken. Daar was het om begonnen.

Ik kuier verder, een kleine vos toont zich als eerste vlinder en ik hoor een veldleeuwerik kwinkeleren. Fantastisch!

Hij heeft dit perceel met zijn ruige stroken en randen ontdekt. Door de

dodaars

zang van de leeuwerik heen klikt ineens herhaaldelijk het tuu-tu-tuu of volgens de vogelgids- het kwik-me-dit van een kwartel! Ergens in de verte zit ie in een grasperceel, vermoed ik. Ik loop naar de rand van het perceel en de roep wordt luider. Dit moet ik kunnen opnemen met m’n telefoontje.

Tèèrpotje denk ik dan meteen, zijn Brabantse naam. Alsof ie met z’n kop in een pot met teer heeft gezeten, zoiets? Ook het vrouwtje laat zich zien. Ik ben in hun broedterritorium, ze worden onrustig van mij. Ik kom terug bij m’n auto en hoor en zie op drie plaatsen in het moeras nog een

veldleeuwerik

blauwborst

Ik besluit te wachten op een volgend roepsalvo. Stilte. Een karekiet gaat zingen in de rietkraag, maar geen kwartelroep. Ik zie een grote keizerlibel, een lantaarntje, een gewone oeverlibel. In een lage wilgenstruik zingt een gele kwikstaart.

Het duurt me te lang en ik loop langzaam terug. In het struikje van de kwikstaart zingt nu een ander vogeltje, een blauwborst blijkt bij inzoomen met m’n kijkertje. Ik ga terug naar de weg. In een bramenruigte langs de perceelgrens zit een grasmus met voer in de snavel. Een eindje verder zingt een mannetje roodborsttapuit vanaf een paaltje.

zangertje met een zwarte kop, de rietgors. En dan nog weer een blauwborst. Het kan niet op. In de verte roept een koekoek. Boven het bos zweeft een buizerd. Wat een natuurrijkdom op de hoogstens 10 hectare die ik hier kan overzien. De investeringen in natuur tonen hier hun rendement. Vorige week stond in Dagblad Trouw weer eens een klaagzang over alle miljarden aan natuurgeld die de teruggang van de biodiversiteit niet kunnen stoppen. Ik las het met gemengde gevoelens. Op een dag als vandaag wordt dit doemdenken gelukkig weer gelogenstraft. ✤ 17

Oeverzwaluwwand 25 jaar > > > > > > > ✒Wouter van Rijsbergen In september hebben leden van de vogelwerkgroep zoals elk jaar de oeverzwaluwwand weer in gereedheid gebracht voor de winterperiode. De nestgangen zijn schoongeschraapt en met vers zand gevuld. Doppen beschermen de oeverzwaluwwand bij hoog water tegen het uitspoelen van het zand. In dit zand graven de oeverzwaluwen elk jaar opnieuw hun nestgangen.

Komend voorjaar verwijdert de vogelwerkgroep deze doppen weer, de oeverzwaluwwand is dan weer klaar voor het nieuwe broedseizoen. In 2020 hebben weer vele paartjes oeverzwaluwen gebroed in deze wand, die nu 25 jaar bestaat. Ook ijsvogels maken al jaren dankbaar gebruik van deze broedplaats.

18 18

> > > > Prijsvraag Bij het plaatsen van de doppen in dit 25e jaar dat de oeverzwaluwwand bestaat, hebben de vogelwerkgroepleden een boodschap aangebracht in het kleurenpatroon van de doppen. Weet u deze boodschap te ontcijferen door onderstaande foto te bestuderen?

U kunt ook ter plaatse, vanaf de dijk, een kijkje nemen met de verrekijker om de code te kraken!

Als u weet welke boodschap zichtbaar is, stuur dan een e-mail naar altenatuur@gmail.com en maak kans op een boekenbon van 20 euro of een ingelijste tekening van Wendy van der Hart!

Reageren kan tot 1 maart, de winnaar wordt bekendgemaakt in 't Altenatuurtje nummer 116.

KRAAK DE CODE!

Veel succes namens de vogelwerkgroep!

19 19

Flora van de Cloppenwaard in 2020 ✒Ernst-Jan van Haaften

Ontwikkeling van de Cloppenwaard tussen 2008 en 2020

20

Sinds 2008 zijn er verschillende ontwikkelingen geweest in de Cloppenwaard die van invloed zijn op de flora.

Vooral het westelijk deel van de Cloppenwaard is sinds 2008 aanzienlijk veranderd. In 2008 waren de graslanden nog in agrarisch gebruik, waarbij deze bemest, gemaaid en begraasd werden. In 2011 is een deel van deze graslanden afgegraven, ter compensatie van ontwikkelingen in de Werkendamse haven. Een waterplas is aanzienlijk vergroot, en langs de andere is het maaiveld oppervlakkig afgegraven, waardoor een meer moerassige situatie is ontstaan. Vanaf 2011 is het agrarisch gebruik gestopt en sindsdien wordt het gebied met extensieve begrazing beheerd als natuurgebied. Van eind 2013 tot eind 2015 is de aangrenzende Sleeuwijkse dijk verzwaard door deze aan de rivierzijde te verbreden. Hiervoor is een kleine strook van de uiterwaard gebruikt. In het oostelijk deel hebben geen bijzondere inrichtingsmaatregelen plaatsgevonden.

Het gebruik als weiland lijkt in deze periode duidelijk geïntensiveerd.

Inleiding De Cloppenwaard is het uiterwaardengebied langs de Boven-Merwede bij Werkendam (zie afbeelding onder).

Het gebied is ongeveer 35 hectare groot. Een scheepswerf en enkele bedrijfsgebouwen scheiden het gebied in tweeën (zie gele kaders). Het westelijk deel is het grootst en bestaat vooral uit grasland. Hierin liggen twee waterplassen en een brede moeraszone. Langs de rivier liggen zandstrandjes en een hoge oeverwal. Het oostelijk deel van het gebied bestaat vooral uit grasland met ook hier langs de rivier zandstrandjes en een hoge oeverwal.

In 2020 is het hele gebied geïnventariseerd op planten, eerder was dit ook in 2008 al gedaan [1, 2]. Dit artikel beschrijft de resultaten van 2020 en de verschillen met de inventarisatie van twaalf jaar geleden.

➽

rivierstrand en oeverwal Cloppenwaard

luchtfoto van de Cloppenwaard

21

➽

Methode Deze inventarisatie is uitgevoerd in het buitendijkse gebied vanaf de rivier tot aan de voet van de winterdijk. De dijk en ook de scheepswerf met bijbehorende bebouwing die het gebied in tweeën deelt, zijn niet geïnventariseerd. Alle aangetroffen soorten hogere planten binnen dit gebied zijn genoteerd. Het gebied is daarvoor in 2020 in de maanden mei t/m oktober 13 keer bezocht. Per 1x1 kilometerhok is een soortenlijst gemaakt. Hiervoor is in elk hok elke waargenomen soort tenminste eenmaal vastgelegd. Van een aantal bijzondere soorten, zoals Rode Lijstsoorten, is elke groeiplaats op kaart ingetekend. Hiermee is van deze soorten de verspreiding binnen het gebied nauwkeurig vastgelegd. Er zijn zo ruim 1800 plantenwaarnemingen verzameld.

Resultaten 2020

22

In het gebied zijn in 2020 in totaal 316 verschillende soorten planten aangetroffen. De volledige lijst per kilometerhok en verspreidingskaartjes van de bijzondere soorten, zijn opgenomen in een inventarisatieverslag [2]. De lijst met aangetroffen bijzondere soorten staat in tabel 1.

Er is een mooie lijst soorten aangetroffen. Vooral op de rivieroeverwal komt een aantal kenmerkende soorten voor van droge riviergraslanden, zoals sikkelklaver, kattendoorn, handjesgras, kruisdistel, grote bevernel, geoorde zuring, goudhaver en geel walstro. De meeste soorten komen goed verspreid voor; alleen van grote bevernel is een klein aantal planten te vinden.

Een verrassende vondst was een kleine groeiplaats van heggendoornzaad.

Op de rivierstrandjes zijn typische pioniersoorten te vinden. Elk jaar kunnen hier verrassingen opduiken driekantige bies van door de rivier aangevoerde plantenzaden. Welriekende ganzenvoet, postelein en kleine majer zijn duidelijke voorbeelden, maar ook tomaat en meloen zijn er te vinden. Hoger op de strandjes staat veel stekend loogkruid en doornappel. De rivierkribben kennen een geheel eigen soortensamenstelling. Veel ruigtekruiden en bramen

groeien tussen de basaltblokken. Op de bramen groeit af en toe de parasiet hopwarkruid, op brandnetels en boerenwormkruid is soms groot warkruid te vinden. Verder staan hier smalle aster, moeraskruiskruid en grote engelwortel. Een van de leukste vondsten was een plek met de zeldzame driekantige bies langs een rivierkrib.

In de geïsoleerde waterplassen staan diverse moerasplanten. Langs de oevers groeien onder andere zwanenbloem, holpijp en bosbies. In het water krabbenscheer en watergentiaan. Vooral langs de vergraven plas en in de aangelegde moeraszone staan veel typische soorten van natte klei-oevers: bruin cypergras, fraai duizendguldenkruid, slijkgroen, naaldwaterbies en knikkend tandzaad.

Onverwacht was de talrijke aanwezigheid van doorschijnend sterrenkroos doorschijnend sterrenkroos in de vergraven plas (zie lichtblauwe stippen op de luchtfoto). Deze soort, die pas sinds 1998 in Nederland goed onderscheiden wordt, is vrijwel beperkt tot wateren in zuidwest Nederland.

Vergelijking van resultaten 2020 met 2008 In tabel 1 is van alle bijzondere soorten ook aangegeven of ze bij de inventarisatie in 2008 ook zijn waargenomen. Verder is de ontwikkeling (toename, stabiel of afname) vermeld, als dat voldoende duidelijk te zeggen is. Een aantal soorten was in 2008 nog niet gevonden, maar bij bezoeken in de jaren erna wel.

In die gevallen is het eerste jaar van waarnemen genoemd.

In 2008 werden in totaal 224 soorten gevonden, aanzienlijk minder dan de 316 soorten in 2020. In tabel 1 is te zien dat het aantal bijzondere soorten sinds 2008 duidelijk toeneemt. Twee waterplanten, glanzig fonteinkruid en kleine watereppe, zijn na 2008 niet meer teruggevonden. Hoewel krabbenscheer in 2020 nog met een klein aantal planten gevonden is, was dit duidelijk veel minder dan in 2008.

Veel van de bijzondere oeverplanten zijn juist sinds 2008 verschenen. Duidelijk is verder dat veel soorten van droge graslanden zich ook goed ontwikkelen.

23

Het aantal soorten is toegenomen en veel ervan breiden zich uit. Een goed voorbeeld is kattendoorn: in 2008 werd precies 1 plant gevonden, terwijl er in 2020 ruim meer dan 100 zijn gevonden.

Discussie en conclusie In 2020 zijn flink meer soorten gevonden dan in 2008 en ook het aantal bijzondere soorten lag duidelijk hoger. Daarvoor zijn waarschijnlijk meerdere verklaringen.

Het gebied is sinds 2008 flink veranderd (zie 'Ontwikkeling van de Cloppenwaard tussen 2008 en 2020'). Hierdoor is de variatie in het gebied toegenomen en kattendoorn daarmee ook het aantal soorten. Ook het beheer is gunstig. Verder is in 2020 op meer momenten geïnventariseerd, en hielp het daarbij dat van veel bijzondere soorten uit voorgaande jaren al bekend was waar deze voorkwamen. Hierdoor geeft de inventarisatie waarschijnlijk een behoorlijk compleet beeld van de aanwezige planten.

Met deze inventarisatie is bevestigd dat de Cloppenwaard een fraai gebied is met een grote verscheidenheid aan plantensoorten. De waarde van het gebied voor wilde planten is de afgelopen 12 jaar verder toegenomen. ✤ Bronnen [1] Haaften, E-J.A. van. 2008. Flora-inventarisatie De Cloppenwaard. Uitgave in eigen beheer.

Woudrichem.

[2] Haaften, E-J.A. van. 2020. Flora-inventarisatie De Cloppenwaard. Uitgave in eigen beheer.

Woudrichem.

Wie belangstelling heeft in het inventarisatieverslag (pdf) met de volledige soortenlijst kan een mailtje sturen naar ejvanhaaften@hotmail.com.

24

Tabel 1 Aanwezigheid (+/-) en ontwikkeling van bijzondere plantensoorten in de Cloppenwaard in 2008 en 2020.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

Soort aardaker bermooievaarsbek blauw walstro bonte luzerne bosbies bruin cypergras doorschijnend sterrenkroos driekantige bies fraai duizendguldenkruid geoorde zuring glanzig fonteinkruid goudhaver groot warkruid grote bevernel handjesgras heggendoornzaad hertsmunt holpijp hopwarkruid kamgras kattendoorn klein vlooienkruid kleine watereppe krabbenscheer liggende ganzerik moeraskruiskruid pijpbloem postelein sikkelklaver slijkgroen smalle aster spindotter watergentiaan wede welriekende ganzenvoet wit vetkruid zacht vetkruid

2008 + + + + + + + + + + + + + +

2020 + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Ontwikkeling sinds 2008 Nieuw, voor het eerst in 2013 Nieuw in 2020 Nieuw in 2020 Nieuw, voor het eerst in 2013 Nieuw in 2020 Nieuw, voor het eerst in 2012 Nieuw in 2020 Nieuw in 2020 Nieuw, voor het eerst in 2018 Niet duidelijk toe- of afgenomen Voor het laatst in 2008 Nieuw, voor het eerst in 2016 Niet duidelijk toe- of afgenomen Licht afgenomen Nieuw, voor het eerst in 2015 Nieuw in 2020 Nieuw, voor het eerst in 2018 Licht afgenomen Duidelijk toegenomen Nieuw, voor het eerst in 2011 Duidelijk toegenomen Nieuw, voor het eerst in 2011 Voor het laatst in 2008 Sterk afgenomen Nieuw, voor het eerst in 2011 Nieuw, voor het eerst in 2012 Nieuw in 2020 Nieuw, voor het eerst in 2018 Duidelijk toegenomen Nieuw, voor het eerst in 2012 Licht toegenomen Nieuw, voor het eerst in 2012 Nieuw, voor het eerst in 2011 Lijkt toegenomen Nieuw, voor het eerst in 2018 Lijkt toegenomen Niet duidelijk toe- of afgenomen 25

Vroeger en nu in weidevogelland ✒Rinus Punt

Je weet het: vroeger was alles beter. Daar zet ik een vraagteken bij. Mijn roots liggen in Giessendam. Daar woonden wij tegen de polder aan. En dat was een echte polder met slootjes, greppels en weteringen. Deze sloten stonden vol water. Prachtig om als jeugd daar je tijd door te brengen. Je liep van de Tiendweg naar de Kweldam en zo weer door naar de Oude Achterdijk.

En een vogels… daar wil ik meer over vertellen.

Kieviten, grutto’s, kleine grasbroeders noem maar op.

De koeien liepen gewoon buiten en er werd alleen maar gehooid. Mijn geboortejaar staat op 1949 en ik was al snel een polderjongen. Nu ben je blij als je een nestje van de graspieper, leeuwerik of gele kwik vindt. Toen liep je langs een greppel en je stapte er bijna op, zoveel nestjes lagen daar. Grutto’s en kieviten: het was een lust. Maar dat was toen in de Alblasserwaard. Nu is het daar ook duidelijk minder.

Maar waar ik naar toe wil: verkering, trouwen, nieuwe stek, ik kwam in 1969 naar Genderen. Wat een kale polders waren daar. Dat heb ik geweten. De eerste keer in het donker naar huis op mijn brommer (een Tomos)… Ik blééf zoeken naar de Gorinchemse brug.

De ruilverkaveling was net klaar, hoe mooi het hier daarvoor was, heb ik niet echt meegemaakt.

26

In die tijd fietste ik naar moeder thuis in Sliedrecht steeds verschillende wegen in Altena.

Je had toen plekken (ik was een vroege vogel) waar nog aardig wat grutto’s zaten.

Biesheuvelweg met een rood hek, daar zat nog een groep, ik zie het mannetje als waker nóg op die hekkepaal zitten. En agressief… volgens mij waren de vogels vroeger veel fanatieker!

Nu maak je het bijna niet meer mee dat de kievit de pet van je hoofd vliegt om zijn kroost te beschermen. Eén keer maakte ik dat nog mee. De boer op de tractor wist niet wat hij zag. Het gruttopaar kwam met veel kabaal wel heel dichtbij toen ik de jongen (4 stuks) moest vangen voor de maaibalk.

grutto

Of neem de Oude Weidesteeg, waar na de verkaveling nog een grote zonk was achter gebleven.

Van deze plas profiteren de weidevogels nu nog.

Vooral in het voorjaar. Jammer van de sleuf die de boer heeft gemaakt om het water weg te laten lopen.

Klaverplak, Zwaansheuvel, Hakkeveld, Elsdijk, Almkerk, Broek omgeving van de vuilnisbelt, Midgraaf, Broekgraaf, omgeving Peerenboom. Ze zaten toen nog overal in Altena. Het was toen volgens mij voor die vogels een ramp om in het voorjaar in zo’n landschap terug te komen. Wat ging het hard achteruit. Gelukkig kwam de weidevogelbescherming op gang. Succes Oude Weide Steeg. Ons eerste plasdrasgebied. Het werd daar echt genieten. Weer een beetje ouderwets. Nat land met roepende weidevogels. Steeds meer boeren zien het zitten om de achteruitgang van deze vogels te stoppen. Wat is een voorjaar zonder deze weidevogels. Erg stil.

Tussen Broek en Eethen nog meer plas-dras. Geweldig.

plas-dras

27

Ron van den Heuvel met Rinus en jonge grutto's

28

Het is daar echt genieten. Verlaat maaien. Nesten beschermen op bouwland. Hier in Altena lukt dat nog aardig met al die vrijwilligers. Maar landelijk? Als Pompveld en Kornsche Boezem en alle uiterwaarden in Altena met hun ecologische verbindingen verbonden zijn, hebben we weer een grote stap in de goede richting gemaakt. Vooral de uiterwaarden zijn belangrijk voor onze wulpen. In de Genderense uiterwaarden broedt één van de grootste groepen wulpen. En vergeet niet de mensen met hun natuurlijke tuinen. Ideale plaatsen voor onze kleine broeders.

Ook onze kerk- en steenuilen profiteren hiervan. Het geeft zoveel voldoening als je met deze mensen met hun enthousiasme praat over hun eigen gecreëerde pareltje. ✤

Wim den Hartog met Rinus in de uiterwaarden bij Genderen met jonge wulpen

✒Herman van Krieken

Krakers op de Kringloop Op vrijdag 24 april toog ik naar de Kringloop in Almkerk. Elke vrijdagmiddag ga ik helpen om de stress die de coronacrisis met zich meebrengt wat te helpen kanaliseren. Het personeel werkt onder grote druk en helpende handen maken het net iets gemakkelijker. Onze medewerkers verrichten een topprestatie om de winkel open te houden waardoor we als Kringloop kunnen overleven in moeilijke tijden. Henk Kraaijkamp werkt meestal op vrijdagochtend en ik had met hem afgesproken om die middag de gierzwaluwenkasten op te hangen die al enige jaren op de Kringloop lagen om te worden geverfd.

Henk had de kasten al opgezocht en helaas, deze waren nog steeds niet geverfd. De zes kasten heb ik toen zelf maar geverfd, mooi donkergroen was gelukkig aanwezig in de kast met verfspullen. Thuis had ik ook nog een ander type gierzwaluwenkast die al wel geverfd was, in totaal hadden we 7 gierzwaluwkasten. De volgende morgen hebben Henk en ik deze kasten opgehangen aan de noordzijde van de Kringloop. Gelukkig is Henk handig met boortol, pluggen en schroeven. De kasten hingen na enige uren prachtig aan de wand op een hoogte die voor de gierzwaluwen prettig is denken wij en voor ons goed werkbaar. gierzwaluwenkasten

29

et ik we s ik van n

kraker

30

Ik was als techneut met twee linkerhanden vanzelfsprekend de vrijwillig verkozen opperman die voorwaarden schiep voor de professional die de kasten ophing. Ik hield bijvoorbeeld de ladder waarop Henk stond stevig vast.

Lastig werk omdat je aandacht voor de ladder niet mag verslappen.

De eerste gierzwaluwen waren al gezien in Altena dus we hebben nog net op tijd de kasten opgehangen. In Almkerk zitten veel gierzwaluwen in de straten vlakbij de Kringloop dus we hebben goede hoop dat de gierzwaluwen de kasten snel gaan vinden. De weken daarna zagen we volop gierzwaluwen vliegen in de buurt van de Kringloop maar helaas niet in de buurt van de kasten. Wel zagen we diverse krakers bij de kasten die de mooie groene verf al snel flink hadden ondergescheten. De krakers zijn opportunisten die ook uilenkasten in beslag nemen die helemaal niet voor hen zijn bedoeld. Blijkbaar weten de onverlaten niet dat kraken tegenwoordig verboden is in Nederland. In een ver verleden was ik bevriend met krakers uit Amsterdam. Ze hadden een bandje en zochten een rustige plek om opnamen te maken voor een plaat. Ik bood ze mijn oude huis met grote schuur aan waar ze gretig gebruik van maakten. Als dank kreeg ik een cassettebandje met opnamen dat ik nog steeds bezit. De bassen waren die nacht tot ver in de omtrek te horen, krakers maken meestal veel lawaai, letterlijk en figuurlijk. De krakers bij de Kringloop zijn ook goed te horen. Het zijn fantastische imitators die veel geluiden kunnen nadoen. Als de zon op de onverlaten schijnt dan schittert hun verenpracht in al haar glorie. Ook vormen ze grote groepen die prachtige figuren maken aan het firmament. Een doodnormale vogel getransformeerd in een stel krakers… het zijn namelijk spreeuwen!

‘Spreeuwen nestelen in natuurlijke holtes in bomen, in nestkasten maar ook in gebouwen. Ze tasten de bodem van weilanden en grasvelden af op zoek naar insectenlarven, zoals van de langpootmug (emelten). Ze zijn nog talrijk, maar nemen snel af. Na de broedtijd verzamelen spreeuwen zich op grote slaapplaatsen. In het najaar komen er vanuit Noord- en Midden-Europa veel spreeuwen naar onze omgeving. Rond de slaapplaatsen vormen zich dichte wolken van duizenden spreeuwen die prachtig op en neer 'golven' in de lucht. In de wintermaanden hebben ze een zwart verenkleed met een paarsgroene gloed en opvallende witte spikkels. In broedkleed zijn spreeuwen zwart gekleurd met een gloed van paarse, blauwe en groene kleuren. Jonge spreeuwen hebben tot in september een bruin, onopvallend verenkleed. Leeft in groepen, na het broedseizoen soms zeer grote groepen. Zijn vrij luidruchtig. Spitse snavel die geel is in het broedseizoen, daarbuiten donkergrijs/ zwart. Geluid, zeer gevarieerd en lang aangehouden. Met veel imitaties en fluittonen. Kan tegelijk boven- en ondertonen produceren.’ *)

spreeuw

Voor mij zijn het nu krakers geworden die ook een plekje hebben gevonden op de Kringloop. Op de Kringloop is plaats voor iedereen, een opvangplaats voor mensen die soms een beetje hulp nodig hebben van ons vaste personeel in loondienst of een competente vrijwilliger om goed te kunnen functioneren in de maatschappij. Een prima plaats voor mensen met afstand tot de reguliere arbeidsmarkt die met een beetje begeleiding ook hun draai kunnen vinden in de harde snel veranderende maatschappij van tegenwoordig. Ook opportunistische krakers zijn natuurlijk welkom op de Kringloop, maar stiekem hoop ik toch wel dat er snel gierzwaluwen gaan broeden in de gierzwaluwenkasten. ✤ 31

De aalscholver

Zie je wel eens een grote zwarte vogel met zijn vleugels wijd op een lantaarnpaal of aan de waterkant zitten? Dan zie je een aalscholver!

De aalscholver is een echte watervogel en houdt zowel van zout als zoet water. Dat komt omdat de aalscholver graag vis eet. Die vissen moeten wel gevangen worden en dat doet de aalscholver door in het water te duiken en onder water te jagen.

32

Hiervoor heeft hij een perfect lijf: een stevig lichaam, een scherpe snavel met een haak aan de punt en zwemvliezen aan de poten.

Het is een opvallende vogel, want de aalscholver is ongeveer een meter groot en met zijn vleugels wijd bijna anderhalve meter breed! De kleur van de veren is eigenlijk glimmend bronsgroen, maar lijkt zwart. In de zomer kan de aalscholver een witte dijvlek en nek krijgen.

Een aalscholver kun je goed herkennen als hij gewoon zwemt. Zijn lijf ligt laag in het water, de nek is gestrekt en de aalscholver steekt zijn snavel iets omhoog. Met een klein sprongetje duikt hij onder water om te gaan vissen.

Om goed te kunnen vissen heeft de aalscholver nog andere trucjes:

✔ Zijn verenpak is niet waterdicht. Hierdoor blijft er geen lucht onder de veren bij het duiken en kan de aalscholver snel bewegen in het water.

Denk maar aan het verschil als jij gaat zwemmen met kleren aan of met alleen met zwemkleding.

✔ De aalscholver kan zijn adem lang inhouden en heeft geen echte neusgaten waar water in kan stromen.

✔ De lange dunne nek

van de aalscholver is erg beweeglijk en rekbaar. Zo kunnen vissen snel gepakt worden en grote vissen doorgeslikt worden.

Als de aalscholver klaar is met vissen, moet hij zijn natte veren laten drogen. Dat doet hij door op de grond of hoog op een paal met zijn vleugels wijd te gaan zitten.

33

Broeden doet de aalscholver in de buurt van andere aalscholvers in een groep. Dit noem je een kolonie. Aalscholvers maken hun grote nesten het liefst in bomen. Maar soms ook in het riet of op de grond. Een vrouwtje legt 3 of 4 eieren en samen zorgen het mannetje en het vrouwtje voor de kuikens. In de kolonie is het altijd een drukte. De jonge vogels maken veel herrie. En op de grond onder de kolonie ziet het vaak wit van de poep!

In de winter blijven de aalscholvers meestal gewoon in Nederland. Zolang het maar niet heel hard vriest, want de aalscholvers moeten natuurlijk vis kunnen blijven vangen.

Er zijn in de winter wel meer aalscholvers te zien omdat vogels uit het noorden van Europa dan graag naar Nederland komen. Vliegen doen aalscholvers ook al graag in een groep.

34

Net als ganzen vliegen aalscholvers vaak in een V- formatie.

Aalscholvers komen al lang voor in Nederland en hebben soms ook een andere naam gekregen. Zo wordt tegen de aalscholver wel eens scholver, of scholverd gezegd. Ook wordt de aalscholver schollevaar, waterraaf, zeeraaf, botslokker of koolgans genoemd. In België wordt de aalscholver soms kormoraan of zelfs preekheer genoemd, omdat de vogel een beetje op een predikant lijkt als hij met zijn vleugels wijd staat.

Welke naam vind jij het mooist?

Kun je zelf nog een andere naam voor de aalscholver verzinnen?

Probeer maar eens. Succes! ✤ 35

Na 40 jaar afscheid van secretaris Altenatuur

jaar Altenatuur

✒Johan Koekkoek

40 36 36

Veertig jaar na 1980: 2020 In de bestuursvergadering van Altenatuur passeert een besmuikte opmerking “Ja, Johan veertig jaar…” Het roept bij mij een afscheidsgevoel op. Hier wordt weer aandacht aan besteed, als we na een digitaal contact opnieuw als bestuur fysiek bijeen zijn op het fort. Dan deel ik mee dat ik in oktober afscheid als secretaris wil nemen. In de bestuursvergadering van september valt de definitieve beslissing: dit is mijn laatste officiële bestuursvergadering. Als de voorzitter de vergadering sluit en ik opsta loopt Len even mee naar de uitgang. Bij de deur wisselen we een blik van afscheid. Geen knuffel. Jammer, corona drukt een zwaar stempel op de sociale kant van het bestaan. Ik verlaat het fort via het bescheiden verlichte pad. Bij de poort denk ik: zo dat was het. Bestuurlijk een periode afgesloten. Ik doe het licht niet uit. Nee, er vergadert een gezond, daadkrachtig bestuur en wellicht komt mijn afscheid nog aan de orde.

Een paar dagen later mailt Jaap: het bestuur wil tijdens de boekpresentatie eind oktober ook aandacht besteden aan jouw afscheid. Ik bemerk dat het echt definitief gaat worden. Een paar dagen later volgt een programmavoorstel. De voorzitter zal de burgemeester het eerste exemplaar van het boek ‘Biodiversiteit in kaart ‘aanbieden. Daarna zal de voorzitter aandacht besteden aan het afscheid van de secretaris. Waarna de secretaris geacht wordt ook zijn slotverhaal te houden. Alles wordt coronaproof gepland in de grote benedenzaal van het fort, alwaar we met 100 mensen het programma kunnen afwerken. Op zaterdag 24 oktober zullen op 4 locaties de boeken uitgereikt worden aan de leden, die vooraf digitaal de uitreiklocatie zelf kunnen kiezen.

Om half drie staan op die dag Jaap en Len voor de deur met een bos bloemen en binnen wordt tot mijn grote verrassing een liber amicorum aangeboden!

40 jaar Altenatuur

De locatie voor de scheidende secretaris zou een tent in de Struikwaard worden. Daar zou ik dan staan midden in het nieuwe strokenteeltproject, zo was de redenering. Op alle locaties waren voldoende aanmeldingen om toch nog een gevoel van saamhorigheid te beleven.

Maar op dinsdag 13 oktober worden de ‘coronaduimschroeven’ aangedraaid. Geen 100 maar 30 personen in een ruimte. En buiten de groepsgrootte van 4 naar 3. Woensdag 14 oktober: digitaal bestuursrondje langs de leden van de organisatie. Algehele afgelasting, de boeken worden persoonlijk bij leden afgegeven of opgestuurd per post. Jaap en Len komen nu persoonlijk bij de secretaris langs. Mijn vrouw Tijke krijgt een telefoontje of het op zondagmiddag 2 december schikt.

Ik heb mijn bril een paar keer af moeten zetten omdat ik door m’n ooghoek moest wrijven.

Alle natuur, milieu- en klimaatvrienden heel hartelijk bedankt voor jullie vriendschap!

De scheidende secretaris van Altenatuur, mede namens Tijke. ✤ 37 37

Boek terugblik - de uitgave Biodiversiteit in kaart - de rijke natuur van Altena

jaar Altenatuur

✒Jaap van Diggelen

40 38 38

Zoals velen van jullie al weten is deze uitgave verschenen ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van Altenatuur. Voor lezers van ons blad die het nog niet kennen, hieronder een samenvatting van de inhoud. En voor u als lid, mocht u er nog niet aan toe zijn gekomen, is het een uitnodiging om het van a tot z te lezen en vervolgens cadeau te geven aan familie en vrienden. U kunt hen natuurlijk ook lid maken (15 euro/jaar). Dan ontvangen ze als nieuw lid het boek als welkomstgeschenk.

Het thema biodiversiteit staat centraal in discussies over natuur, milieu en landschap. In dit boek wordt beschreven wat we onder biodiversiteit verstaan en wordt de huidige biodiversiteit van Altena in kaart gebracht. Het is een schitterende weergave in woord en beeld van de huidige stand van de natuur in Altena. Wat weten we anno 2020 over de soorten vogels, vissen, vleermuizen, vlinders en al die andere groepen organismen die in onze streek leven?

Als bestuur van Altenatuur zijn we blij dat we dit boek na veertig jaren inzet voor natuur en milieu in het Land van Heusden en Altena, hebben kunnen publiceren. Dit dankzij tientallen waarnemers en een twaalftal auteurs. Het is een typisch voorbeeld van Citizen Science: het is gebaseerd op tienduizenden waarnemingen verzameld door vrijwilligers.

40 jaar Altenatuur

Uniek aan dit boek is dat naar biodiversiteit in heel Altena is gekeken, niet alleen in natuurterreinen. Natuurwaarden staan ook onder druk, zo blijkt, want veel bijzonderheden komen maar zeer lokaal voor.

Het boek geeft in 18 hoofdstukken een totaalbeeld van de rijkdom aan natuur in ons deel van het rivierengebied.

Elk hoofdstuk gaat diepgaand in op een soortgroep en beschrijft successen en zorgelijke ontwikkelingen. Voor sommige groepen (weidevogels, vlinders en libellen) worden positieve trends over de afgelopen twintig jaar weergegeven. Ook echte bijzonderheden krijgen aandacht, zoals de zeggekorfslak, roodrandzandbij, reuzenpuntmos en paarbladig fonteinkruid. De rijke inhoud van het boek is prachtig opgemaakt en rijk geïllustreerd met kleurenfoto’s en overzichten in tabelvorm.

De schrijvers concluderen dat het lukt om de soortenrijkdom vast te blijven houden dankzij de inzet van overheden, waterschap, natuurbeschermingsorganisaties en boeren die aan agrarisch natuurbeheer doen. Een soort van hard rennen om stil te blijven staan. Het boek sluit af met concrete aanbevelingen voor de hiervoor genoemde betrokkenen en alle inwoners, om zelf op een goede manier aan de slag te gaan om de biodiversiteit te ontwikkelen of te herstellen. Samen met alle partijen hoopt Altenatuur zich ook in de toekomst te blijven inzetten voor de biodiversiteit in onze streek, zodat de generaties die na ons komen er ook van kunnen genieten.

Verkoopinformatie Het boek is te bestellen per e-mail: altenatuur@gmail.com In Altena wordt het gratis thuisbezorgd (buiten Altena €12,50 incl. verzendkosten) en te koop voor €10,- bij verkooppunten in de gemeente Altena. Zie daarvoor www.altenatuur.nl.

Informatie uitgave: Titel: Uitgever: Jaar: Redactie: Uitgave:

Biodiversiteit in kaart - de rijke natuur van Altena Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur 2020 J. van Diggelen, E-J.A. van Haaften, J.A.P. van Haaften, W. van Rijsbergen en G. Van Vliet. paperback 21 x 25 cm, 144 pagina’s met meer dan 200 foto’s en kaarten in kleur. ✤

39 39

Boek terugblik - de inhoud Biodiversiteit in kaart - de rijke natuur van Altena

jaar Altenatuur

e waardevoll natuur

40 afwisselen d 40 40

40 jaar Altenatuur

formatie heel veel in

mooie foto's

overzichtelijke kaartjes

statistiek

41 41

Reacties op ...

Biodiversiteit in kaart - de rijke natuur van Altena

jaar Altenatuur

Hierna een greep uit de vele enthousiaste, positieve reacties die we over ons boek binnen kregen:

40 34 42 42

nk voor jubileum en da s on et m d er ite Hartelijk gefelic natuur. over onze rijke k oe b het mooie van het het toezenden or vo nk a d l fessioneel en Vee is een echt pro et H k. oe b ur tu tstekend en Altena eworden met ui g k er w ol ev rd streerd. Ik zeer waa en prima geïllu tie a rm fo in re er echt zeer leesba ezen en ik ben el g er zi le p el mijn andere heb het met ve n plekje tussen ee t ijg kr et H . blij mee 'natuur'boeken.

Ik moet zeggen dat ik zeer, maar dan ook ZEER aangenaam verrast ben met het prachtige jubileumboek.

Wat een enorme hoeveelheid werk heeft erin gezeten, alle hoofdstukken met zoveel zorg in elkaar gezet, met bovendien in een prachtige layout en met puike grafische verzorging.

Altenatuur verbaast me altijd weer opnieuw, met alles wat naar boven komt over het rijke gebied van Altena.

Net heb ik de boeken over d e natuur in Alte ziet er heel moo na ontvangen. i uit. Ook de in Dat houd maakte in de verspreidin druk. Vooral gskaartjes voor verschillende so resultaat van ve orten zijn het el veldwerk. D at hebben jullie aangepakt. Op heel goed die manier kun je ook laten zien populaties gaa hoe het met t. Heel verheld erend. ontzettend nkt voor het Heel erg beda er echt boek. Het ziet mooie jubileum gelijk om er en stimuleert prachtig uit trekken! weer op uit te

Allereerst geef t me dit even de mogelijkheid o m jullie te felic iteren met het jubileum: wat hebben jullie een prachtig boek gemaakt ! Mijn complim enten!

helaas dat het niet bekend zou zijn of de groene kikker hier voor de ruilverkaveling voorkwam.

Ik kan u melden dat ze er wel degelijk waren, ze bevolkten hier de sloten, en wel in groten getale!

ZE KWAMEN ALGEMEEN VOOR! Het was in de 60-er jaren helaas als eerste de groene kikkerpopulatie die het loodje legde en geheel verdween.

Met elkaar zijn jullie er in geslaagd een prachtig boek samen te stellen, als de geschreven teksten net zo goed en mooi zijn als de opmaak, is het meer dan de moeite waard om te lezen. Ziet er verzorgd uit en is ondanks

jaar Altenatuur

In uw artikel 'amfibieën en reptielen' lees ik

40

de toch vele statistieken en vergelijkingen nog goed leesbaar.

ren met bestuur felicite t he ij w en ill w naar Met deze mail dat uitgegeven k oe b e tig is ch het pra rig bestaan. Het ja 0 4 n hu n va we willen aanleiding te lezen, maar en en zi te in inzet om dit prachtig om anken voor hun ed b n se en m e werk dat ze ook d ten en het vele ui te m or kv oe iciat. alles in b ben gehad. Prof b he n a a ijk el er onvermijd

In de eerste plaats wil ik jullie feliciteren met het 40jarig bestaan van Altenatuur. En natuurlijk ook de complimenten voor het goed verzorgde boek over de biodiversiteit in het land van Heusden en Altena. Een enorme aanvulling op jullie toch al rijke bestaan!!!!!!

43 43

Recensie Brabants Dagblad ✒Teus van Tilborg

De rijke natuur van Altena beschreven: 'Waard om te beschermen’

jaar Altenatuur

ALTENA - Een soort nulmeting. Hoe de natuur er in Altena voor staat. Zo vat Jaap van Diggelen, voorzitter van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur, het boek Biodiversiteit in kaart. De rijke natuur in Altena samen. Het is geschreven ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de vereniging.

40 44 44

Burgemeester Egbert Lichtenberg van Altena kreeg het eerste exemplaar uitgereikt. “De rijkdom aan de natuur hier wordt goed beschreven. Het is de moeite waard die te beschermen,” aldus de burgemeester in zijn reactie.

Biodiversiteit is tegenwoordig een veelgehoord begrip. Het thema staat ook centraal in het boek. In achttien hoofdstukken, van twaalf auteurs met elk een eigen aanpak, wordt de natuur in Altena beschreven en wordt uitgelegd wat onder biodiversiteit wordt verstaan.

Natuur, milieu en landschap, ze komen allemaal uitvoerig aan de orde. Voorzien van veel illustraties en tabellen. Daardoor is het niet uitsluitend een lees-, maar ook een bladerboek geworden.

Een boek met heel veel informatie over de soorten vogels, vissen, vleermuizen, vlinders en veel andere groepen organismen die anno 2020 in de streek leven. En er is nog veel aangetroffen, zo wordt wel duidelijk. Niet minder dan ongeveer 4000 soorten zijn in Altena aangetroffen.

De redactie stelt dan ook dat de kortste samenvatting van het boek zou kunnen zijn dat er in Altena nog veel bijzondere natuurwaarden aanwezig zijn om er direct aan toe te voegen, dat deze in veel gevallen slechts plaatselijk voorkomen.

Er is dan nog volop reden om dringend de instandhouding van biodiversiteit te blijven benadrukken. “Want,” zegt Van Diggelen, “eigenlijk ben je heel druk bezig om het niet verder achteruit te laten gaan.”

Altenatuur blijft daarbij graag samenwerken met de overheid, natuurorganisaties, boeren en alle andere inwoners van Altena. ✤

40 jaar Altenatuur

45 45

Voortschrijdend inzicht ✒Herman van Krieken

Al ruim 20 jaar schrijd ik op mijn oude Zweedse klompen door de polder. Ik zwerf vele kilometers in de buurt van ons huis om weidevogels te beschermen en dieren te spotten.

Groene woestijnen met Engels raaigras (Lolium perenne) hebben de vogels helaas weinig te bieden. Zeker als de slootkanten in het broedseizoen worden gemaaid en de sloten worden geschoond. Maar de laatste jaren heb ik de Noordeveldse polder achter ons huis ten goede zien veranderen.

46

Meeuwis Millenaar

Verantwoordelijk voor deze natuuropbouw is Meeuwis Millenaar, die o.a. ondernemerscoach natuurinclusieve landbouw is. Hij steekt veel tijd in projecten die onze polders voor vogels en andere dieren aantrekkelijker maken: de aanleg van akkerstroken, een plasdras gebied en een luzerneakker. Als we achter ons huis zitten, horen we de veldleeuwerik weer roepen tot het bijna donker is, dit is heel lang niet het geval geweest.

De brede woeste akkerstrook aansluitend op onze wilde tuin, die onze buurman heeft laten ontstaan achter ons huis, helpt ongetwijfeld ook om de biodiversiteit te stimuleren. Het enige wat hij doet is twee keer per

jaar de akkerstrook maaien, helaas ook in het voorjaar. Desondanks versterkt de strook de natuurwaarden enorm. Zwaluwen komen er in het voorjaar en de zomer elke dag jagen op insecten. In de tuin scheren ze soms over onze hoofden en rusten ze op de stokken die bedoeld zijn voor de druiven. De akkerstrook met veel grassen en kruiden biedt ook overlevingsmogelijkheden voor vlinders als het hooibeestje, de kleine vuurvlinder en de argusvlinder. Steenuilen, ransuilen, soms een kerkuil en vele roofvogels komen er jagen op muizen, kevers en wormen. Langzaam is de polder aan het veranderen en worden de natuursloop-werkzaamheden van de ruilver-kaveling en de schaalvergroting in de landbouw een beetje gecompenseerd.

Fotograaf Hans van der Meer beschreef de veranderingen in de polder in zijn dit voorjaar uitgegeven boek ‘Het moet anders. De veranderende wereld van de Nederlandsche koe.’

Als beginnend fotograaf had hij nog wel eens de neiging het raadselachtige in de foto uit te vergroten.

Nog steeds roepen zijn beelden vragen op, hij is gaan schrijven om uitleg te geven. Duikers die aan een dode boom in een rivier trekken. Een man met een soort tv-antenne midden in het weiland. Gelukkig wordt het

Hans van der Meer

uitgelegd: het zijn allemaal manieren om kennis te vergaren om de natuur te herstellen. ‘Achteruitgang is soms de enige manier om vooruit te komen, vooral op een doodlopende weg‘ concludeert Van der Meer. Wat hem de laatste jaren bezighoudt, is het begrip ‘voortschrijdend inzicht’. Beeld speelt daarbij een belangrijke rol.

We gaan anders kijken omdat we tot andere inzichten zijn gekomen. Je ziet bijvoorbeeld een landschap met Engels raaigras. Twintig jaar geleden dacht je bij het zien van zo’n grazige wei aan voedsel. Nu denk je: shit, biodiversiteit naar de knoppen. Het beeld is hetzelfde, maar we zien iets anders’.

47

Voortschrijdend inzicht kan de moderne digitale wereld wel gebruiken. Als wij de problemen van de huidige tijd niet oplossen dan doet de natuur dat wel voor ons. Ons gedrag en beperkte snapvermogen maken het virussen gemakkelijk om de wereld een halt toe te roepen. Velen van ons slepen virussen de hele wereld over en hebben vaak geen idee hoe ons eigen land eruitziet. Ik hoop dat voortschrijdend inzicht ons gedrag doet veranderen, dat we vaker kiezen voor een wandel- of fietsvakantie in eigen land in plaats van een ‘allinclusive’ vakantie met een zeer vervuilend vliegtuig naar bijvoorbeeld een land als Turkije. Verkopers van dergelijke reizen durven dat zelfs een onbezorgde vakantie te noemen. Even lekker vervuilend wegvliegen naar een land waar honderden journalisten worden opgepakt omdat ze kritisch schrijven over de regering.

48

Onbezorgd op vakantie? Voor mij is het geen enkel probleem om in eigen land op vakantie te gaan. Over de akkerstroken loop ik naar de luzerneakker van Meeuwis om luzernevlinders te spotten of de weidevogels te bekijken in zijn plasdrasgebied aan de andere kant van het doodlopende weggetje. Veel vlinders zijn te vinden in de bermen en op de luzerneakker. Zelfs de argusvlinder, die bijna uit onze regio is verdwenen, kan je hier nog aantreffen. Soms spot ik een velduil of ruigpootbuizerd. Ik voel me een bevoorrecht mens omdat ik aan veel zaken vreugde beleef en kan genieten van de overgebleven schoonheid in de polder dicht bij huis met helaas nog wel wat (te) veel Engels raaigras. ✤ Bron: Vrij Nederland #04 2020 Jaargang 81 Goede Gewoontes ‘Zien is soms ook inzien’.

F L O R A Er zijn al verschillende nachtvorstjes geweest maar hij staat er nog! Fier overeind. Opvallend met bloemen wit als sneeuw. Dat past mooi in de winter. Alhoewel het plantje ook al in juni bloeit of oktober. In Altena zie je hem bijna overal. Soms in de wegberm. Soms in ruig terrein. Het is een pionier. Al lang voor onze jaartelling aanwezig. De bloemhoofdjes bestaan uit lintbloemen en buisbloemen. De stengel vertakt zich bovenin de plant.

Ieder takje heeft een aantal bloemhoofdjes. Samen vormen alle takjes een mooi wit scherm.

Het plantje valt ook op door zijn blaadjes. Mooi verdeeld langs de stengel. Ieder blad is heel diep ingesneden. Zo lijken het er wel duizend. Vandaar ook de naam Achillea millefolium of duizendblad.

Heb je een wondje? Gebruik duizendblad, het stelpt het bloeden.

Je kunt er ook thee van trekken. ✤ Jan van Haaften

49

Houten woningen lekker warm en duurzaam ✒Goof van Vliet

In november werd het bestuur van Altenatuur gevraagd om te adviseren over het kappen van een aantal mooie bomen bij een nieuw appartementencomplex van 28 woningen op de plek van het oude waterschapskantoor in Woudrichem. Het was één dag voor de sluitingstermijn van de inspraak over het plan. Met hulp van zowel bestuursleden als betrokken Woerkumers is er een goede reactie uit voortgekomen. De bomen zijn in dit soort bouwplannen meestal niet te redden. Daarom is het een oproep geworden om voor duurzame en architectonische kwaliteit te gaan. Beter is in het nieuwe ontwerp ook gelijk goede bomen, struiken en planten mee te nemen. Tot mijn verbazing was het plan wat bij het te wijzigen bestemmingsplan hoort nogal saai, ‘kwakke erremoei’ zouden ze zeggen in het oude Woerkum. Juist op een punt waar bijna iedereen Woudrichem inkomt – de Zuidpoort – zou je een bijzonder gebouw verwachten. Met de enorme energietransitie die hard nodig is zou dit ook een voorbeeld kunnen worden van het nieuwe duurzame bouwen.

50

Appartementen van ontwikkelaar Selfmade living (www.woneninmdam.nl)

Een zelfvoorzienend gebouw, van hout in plaats van beton, mooi in het groen gezet.

Elk huishouden 1 parkeerplaats en daarnaast enkele – elektrische – auto’s om te delen.

Het gebouw opschuiven naar het noorden waardoor een mooie gemeenschappelijke tuin mogelijk wordt. Vanzelfsprekend 'nul op de meter', zonder gas en met geïntegreerde zonnepanelen. Net op het nippertje ingediend bij het college van burgemeester en wethouders met mooie inspirerende foto’s van gerealiseerde complexen in binnen- en buitenland.

Weinig van de betrokken mensen bij de reactie bleken te weten van de omslag die we naar houtbouw zullen gaan maken in Nederland. Vandaar dit stuk om er wat meer inzicht over te geven. Het kan mooi samen gaan met de miljoenen bomen die de komende jaren in ons land, provincie en mogelijk ook gemeente geplant zullen gaan worden. Om CO2 op te vangen, bodem en lucht te verbeteren en de biodiversiteit te vergroten.

De bouw moet radicaal anders worden: minder beton en staal, meer hernieuwbare grondstoffen als Europees zachthout of bamboe. Eigenlijk weer terug naar vroeger omdat er toen bijna altijd in hout werd gebouwd. Kijk naar Amsterdam gebouwd op palen. Met goede nieuwe verwerking van het hout (CLT cross laminated timber of kruislaagshout) kunnen zelfs wolkenkrabbers van 150 meter hoogte gebouwd worden. Veel makkelijker te bouwen zijn natuurlijk eengezinswoningen, rijtjeshuizen en middelhoge appartementencomplexen. Stichting De Stad uit Dordrecht had in het voorjaar van 2020 een drietal kwartiermakers in houtbouw uitgenodigd voor een discussiebijeenkomst over houtbouw.

Pablo van der Lugt die zowel in de bouwsector als de TU Delft werkt is een belangrijke kwartiermaker van het bouwen in hout en bamboe. Directeur Elisabeth ter Borg van woningcorporatie Fien Wonen uit Hardinxveld – Giessendam en Vijfheerenlanden wil sociale woningen in hout gaan bouwen. Voor de bewoners maakt het niet zoveel uit maar voor de samenleving wel. Lidewij Lenders is architect bij MAATworks en heeft het concept Mijn houten huis ontworpen Er zijn al tientallen woningen naar dit idee gebouwd. Volgens haar geeft hout de woning een warme sfeer, een prettige akoestiek en een lekkere geur; de woning is licht, comfortabel, brandveilig en energiezuinig.

Mijn houten huis

51

49

Rijksbouwmeester Floris van Alkemade is ook een groot voorstander van het bouwen in hout. Van 2020 tot 2030 moet er een miljoen woningen gebouwd worden in Nederland. Als dat in beton zou gebeuren wordt er een enorme hoeveelheid CO2 uitgestoten. In hout gebouwd wordt juist CO2 opgeslagen. Er kan dan ook teelt van bomen in onze landschappen worden opgezet waardoor de bodemkwaliteit verbetert en de landschappelijke kwaliteit vergroot wordt. Boeren kunnen op deze manier gewassen telen die het milieu verbeteren in plaats van verslechteren. Als 20% van de landbouwgrond gebruikt zou worden voor bosbouw zou al bijna de hele Nederlandse nieuwbouw te bedienen zijn. Hout kan in fabrieken tot kant-enklare bouwdelen worden samengesteld. Het is Floris van Alkemade licht en kan daardoor makkelijk vervoerd worden naar de bouwplaats waar het in zeer korte tijd opgezet kan worden. Houten woningen zijn ook makkelijk uit te breiden of te verplaatsen. Ze kunnen ook heel oud worden.

Dat bewijzen wel de oude houten gebouwen in steden en dorpen. Denk bijvoorbeeld aan vakwerkhuizen. De bouwwereld is conservatief en zal daarom niet snel overstappen naar houtbouw. Dit zal wel gebeuren als CO2 zwaarder belast gaat worden. Beton wordt dan duurder en hout goedkoper.

Voor het verbouwen of vergroten van woningen is houtbouw ook heel geschikt. Het is licht en flexibel. Er is geen zwaar fundament voor nodig. Er komen steeds meer bedrijven die in hout bouwen.

Hieronder een woning van het snelgroeiende bedrijf Sustainer homes.

Interessant voor Altena is of opdrachtgevers, zowel woningcorporaties als projectontwikkelaars en zelfbouwers ook op korte termijn met hout zullen gaan bouwen. Ik zou er graag in gaan wonen.

52

Houten woning van Sustainer homes (www.sustainerhomes.nl)

Omdat we hier ook ons deel van de nieuw te planten bomen zullen gaan planten is het belangrijk dat we daar ook de goede plekken voor zoeken. In een goede omgevingsvisie zouden windmolens, zonnevelden en productiebossen goed ingepast moeten worden. In onze omgeving zullen geen dennen groeien maar populierenhout is ook goed te gebruiken in de bouw.

Om de broeikasgassenuitstoot op korte termijn fors te verminderen zijn er zeer veel verschillende maatregelen nodig. Besparen op energiegebruik als eerste. Opwekken met windmolens of zonnepanelen is de goedkoopste manier geworden maar er zijn veel bezwaren tegen plaatsing op land en problemen om dat grootschalig op daken te doen. Het zal er allemaal wel moeten komen om een leefbare aarde te houden. Een aantrekkelijke manier van het verminderen van de CO2-uitstoot is de win-winsituatie van het planten van bomen die CO2 opslaan en van het verwerken van hout in de woningbouw. ✤ Meer info: VPRO Tegenlicht aflevering ‘Houtbouwers’.

Zie ook: http://stichtingdestad.com ‘Hout is Hot’.

Prachtig houten wooncomplex in Bordeaux, tekening Sou Fujimoto architects, Laisné Roussel

53

Heeft het Covid-19 virus iets met het beheer van de grienden van onze vereniging te maken?

✒Rob Mulder

54

Het antwoord op bovenstaande vraag is volmondig ja. In verband met het covid-19 virus heeft de rijksoverheid maatregelen genomen die helaas het beheer van de grienden van onze vereniging raken. Dat heeft onder andere te maken met de groepsgrootte en de afstand van elkaar die is toegestaan bij activiteiten van vrijwilligers.

Op 21 maart 2020 was een werkochtend met de trouwe vrijwilligers gepland, maar helaas de richtlijnen van de Rijksoverheid in verband met het Covid-19 virus lieten niet toe om bij de Wijde Alm aan de slag te gaan. De (werk)ruimte is daar relatief beperkt om de noodzakelijke onderlinge afstand i.v.m. het virus te waarborgen. Het werk bij de Wijde Alm blijft dus liggen voor een ander moment.

Toch is op zaterdag 21 maart jl. enig beheerwerk verricht, niet bij de Wijde Alm maar in de griend Bellemakers in Almkerk met extra aandacht voor de afstand tussen de vrijwilligers.

Een paar dagen na 21 maart 2020 komen premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge met het nieuws dat Nederland in een ‘intelligente lockdown’ gaat.

Beheer van de natuurgebieden is vanaf dat moment helemaal niet meer mogelijk met de inzet van vrijwilligers uit onze vereniging. Gelijk komt de vraag op hoe de toekomst eruit gaat zien. Is het Covid-19 virus binnenkort overwonnen, zodat in de

herfst- en winterseizoen het beheer van de grienden min of meer als gebruikelijk kan plaatsvinden?

Na de zomer krijgt Nederland te maken met een tweede Covid-19-golf. In september worden wederom maatregelen van de Rijksoverheid afgekondigd. Op de vergadering van de beheercommissie van 5 oktober wordt de planning van de werkochtenden ondanks de maatregelen van de overheid besproken en vastgesteld. Op dat moment is het onzeker hoe een en ander gaat uitpakken. De start van het beheer van de grienden van onze vereniging bij de Wijde Alm en bij Almkerk vind traditioneel plaats met de Natuurwerkdag, de eerste zaterdag van november. Op de vergadering van 5 oktober is nog niet duidelijk of de Natuurwerkdag doorgaat. De tweede golf van Covid-19-besmettingen zet door en op 13 oktober heeft Nederland wederom te maken met een soort van lockdown.

Al snel komt het nieuws vanuit de organisatie van de Natuurwerkdag dat men door de huidige Covid-19-ontwikkelingen geen mogelijkheid ziet om de Natuurwerkdag op 7 november 2020 te organiseren. Dat is ook voor Altenatuur als langjarig deelnemer van de Natuurwerkdag een tegenvaller. Op de hulp van de vele vrijwilligers en de scouting die ons op de Natuurwerkdag een flink stuk op weg helpen, kunnen we helaas nu niet rekenen.

Toch dienen de grienden beheerd te worden. Op 5 november 2020 wordt een deel van de wilgenstobben in de griend aan de Emmikhovenseweg in Almkerk gezaagd. Slechts één zager is actief.

Overal afgezaagd griendhout, een hele klus om dit allemaal op te ruimen en op te bossen

55

Op zaterdag 7 november is het stralend weer, perfect weer om in de natuur te werken. Slechts vier leden van de beheercommissie, Jaap van Diggelen, Johan Koekkoek, Jan van Mersbergen en Jan Pruijssen zijn op gepaste afstand van elkaar bezig gezaagde wilgentakken op te bossen. Afvoer van de wilgenbossen naar het Pompveld zal op een ander moment moeten plaatsvinden, want de Duijlweg is afgesloten vanwege asfalteringswerkzaamheden. Het is dit jaar duidelijk anders dan wij gewend zijn!

De koffiepauze is vanzelfsprekend op gepaste afstand ook dat is ook anders dan wij gewend zijn. Zaterdagmiddag 7 november komt het Altenatuurtje met de post binnen. De werkochtenden van de beheercommissie staan aangegeven, maar allemaal onder voorbehoud. Dus als je van plan bent op één van de werkochtenden in het najaar of de winter te komen, overleg vooraf met Jaap van Diggelen of de werkzaamheden mogelijk zijn.

Gelukkig gaan de Liniewerkers, vrijwilligers van Brabants Landschap, op 9 november aan de slag met het verder opbossen van het gezaagde wilgenhout in de griend aan de Emmikhovenseweg. De Liniewerkers werken op 9 november vanzelfsprekend op afstand van elkaar en houden zich aan de richtlijnen in verband met het Covid-19 virus.

56

Het opbossen van het wilgenhout vlot goed, Jan Pruijssen is 9 november ook in de griend om de bossen met de oprijwagen te verzamelen, zodat deze op een later moment afgevoerd kunnen worden.

Ook op 16 en 23 november zijn de Liniewerkers weer in de griend aan de Emmikhovenseweg. Het werk van het opbossen schiet op. Er zijn zelfs extra wilgenstobben afgezaagd, zoals langs de Alm, waar deze griend direct aan grenst.

Het is bijzonder dat het Covid-19-virus gevolgen heeft voor het natuurbeheer van de grienden, maar gelukkig is natuurbeheer op een aangepaste wijze mogelijk, door verstandig om te gaan met de richtlijnen van de Rijksoverheid. De natuur in onze grienden kunnen we niet in de steek laten! ✤

Jan Pruijssen en Jaap van Diggelen

Frans Dansen en Hans Gouw

Jan van Mersbergen

Na het werk ligt het griendhout keurig op bossen

57

De cetti's zanger ✒Kees Schuitmaker tjie tjiewietjoe-wietsjoe-wietjoe-wie

Voor een doorgewinterde vogelaar is het geluid van een cetti’s zanger geen grote bijzonderheid. Het hele jaar door is de roep duidelijk en onmiskenbaar te horen. Het is altijd grappig te lezen hoe een vogelboek dat fonetisch probeert weer te geven. Met de omschrijving tjie tjiewietjoewietsjoe-wietjoe-wie doe je deze vogel geen recht.

58

Zien is van een andere orde. Extreem teruggetrokken verstopt hij zich tussen gebladerte. Je mag je gelukkig prijzen een cetti’s zanger voor de telelens van je fototoestel te krijgen. Dat lukte Niels van Pelt. Van hem zijn de foto’s bij dit artikel, grote dank dat we die mogen gebruiken.

Als standvogel bivakkeert de cetti’s zanger het liefst in dicht struikgewas langs weelderig begroeide sloten en watertjes. Een dergelijk habitat vind je volop in onze omgeving en uiteraard ook in de Biesbosch. Regelmatig vaar ik daar met gasten en vertel over de ontstaansgeschiedenis, de beversporen, de waterdieptes, de verwaarloosde grienden, de reeën, de spaarbekkens, de Vrouwenhemel, de Rietplaat en… de cetti’s zanger!

In een smalle sloot, langzaam varend, klinkt er ineens het geluid van een vogeltje door de luidsprekers. De roep komt uit mijn telefoon met behulp van een vogelapp. Op de vraag of iemand weet welke vogel dit is, blijft het vaak angstig stil. Soms proberen gasten wel eens wat en de antwoorden variëren van rietzanger tot ijsvogel tot koekoek. Ik reken altijd alles goed, want je moet mensen nooit teleurstellen, maar voeg er dan wel aan toe dat het antwoord bijna goed is.

“Dit vogeltje heeft mijn leven veranderd”, is de openingszin van een verhaal. De vertelling gaat over een wandeling met een vogelaar die me vertelde wat hij hoorde. “Dat is een cetti’s zanger”, zei hij. Vol ongeloof kwam ik later thuis en zocht het op en… het klopte! Sindsdien hoor ik op bijna alle vaartochten de roep van deze kleine schreeuwer.

Het grappige is dat, voordat de tocht ten einde is, de roep van een echte zanger klinkt, die medewerking wil verlenen door van zich te laten horen. Soms echter, word ikzelf gefopt door een passagier die ondertussen het geluid op zijn smartphone heeft opgezocht en afspeelt.

Een gast vertelde eens wie de naam van dit vogeltje bedacht heeft, want zelfs in de Biesbosch kun je dat ter plekke opzoeken (zie kader).

Het gaat mij tijdens die tocht niet om die ene vogel, maar om de bewustwording dat je met geopende ogen en oren, ineens ziet en hoort wat altijd al aanwezig is geweest. Soms kunnen andere mensen je bewust maken van wat moeder natuur te bieden heeft. Dat kan leiden tot meer en gericht buiten zijn, waaruit kennis en waardering voortvloeit van wat je leefomgeving jou te bieden heeft.

“Als je nog geen hobby hebt, heb je er nu één” is een mooie slotzin om dit onderwerp af te ronden. ✤

Cetti’s zanger: de naamgever De cetti’s zanger is vernoemd naar de in Duitsland geboren wiskundige, filosoof en Jezuïet met Italiaanse ouders Francesco Cetti (1726-1778). Cetti werd in 1765 door de Koning van Sardinië uitgenodigd om het onderwijs op het eiland te verbeteren. Hij ging regelmatig op stap op het eiland en deed zo ook nieuwe ontdekkingen (Birder, 2015). In 1776 publiceerde hij Gli uccelli di Sardegna (de vogels van Sardinië), het tweede deel van zijn Storia Naturale di Sardegna (Natuurlijke geschiedenis van Sardinië). Hierin beschrijft hij de usignuolo di fiume (letterlijk riviernachtegaal), onze huidige cetti’s zanger (Wilms 2016).

Bron: www.vogelwachtdelft.nl

59

Strokenteelt - ALTENA d r a a w k i u r St ✒Johan Koekkoek

Strokenteelt-ALTENA Struikwaard. strokenteeltproject uitgevoerd op de Struikwaard.

Voor Afgelopen jaar hebben we met elkaar een mooi

betrokken deelnemers werden op stroken hun eigen aardappels op ecologische wijze verbouwd en zijn deze op twee zaterdagochtenden gezamenlijk geoogst. Dit betrokken en lokaal verbouwen van ons eten smaakte letterlijk en figuurlijk naar meer!

m, Duurzaa ch, biologis d nden samenbi al en loka Dit zijn de drijfveren van ons project.

Op de Struikwaard zullen komend jaar verschillende gewassen worden gezaaid. Vroege, midden en late aardappelen. Verschillende soorten kool, uien, rode bieten, sperziebonen en pompoenen, maar ook tarwe voor lokaal pannenkoekenmeel. Als mooie aanvulling zullen er ook akkerbloemen worden ingezaaid waarvan een gedeelte als snijbloem uw vaas zal sieren.

Hiermee willen we zowel u als de insecten blij maken.

60

Aanmelden kan per mail: strokenteeltaltena@gmail.com

Duurzaa m, biologis c samenbi h, nden en lokaa d l

We gaan uit van ongeveer 40 kilo aardappelen per abonnement, zo’n 10 kilo verschillende kolen, 5 kilo uien, 7 kilo rode bieten, 9 kilo wortels, 4 kilo sperziebonen en 3 kilo pompoen. Ook is het nog de bedoeling om snijbiet, spruiten en boerenkool toe te voegen. Er is natuurlijk altijd een risico dat iets tegenvalt, of zoals afgelopen jaar, dat u juist met meer kilo’s dan verwacht naar huis gaat. De opbrengst wordt evenredig over de deelnemers verdeeld.

Er wordt bij diverse soorten doorlopend geoogst zodat we de hoeveelheden in tijd en ruimte spreiden.

Voor dit abonnement betaalt u € 50,- per jaar (meerdere abonnementen mag ook.) Als abonnee wordt u via nieuwsbrieven uitgenodigd en op de hoogte gehouden om op vaste avonden en twee á drie ochtenden op zaterdagen gezamenlijk te onderhouden en oogsten.

Wij zijn erg enthousiast over deze manier van verbouwen van onze groenten en de achterliggende gedachte.

Positief voor ons als mensen, op een ecologische wijze, zonder bestrijdingsmiddelen, lokaal verbouwd met een grote meerwaarde voor onze natuur. De patrijs maakte het afgelopen jaar in elk geval al dankbaar gebruik van het perceel waar de diverse gewassen altijd wel wat te eten of te schuilen boden. ✤

61

Informatiepakket Natuurinclusief Altena ✒Roel Wigman

Donderdag 12 november bood Roel Wigman van Natuurinclusief Altena, wethouder Roland van Vugt het eerste exemplaar van de informatiemap ‘Samen maken we Altena natuurlijker’ aan. De wethouder nam deze map in ontvangst mede namens Waterschap Rivierenland, Woonlinie, Woonservice Meander en Woonstichting Land van Altena.

62

Het informatiepakket is bedacht om inwoners van Altena bewuster te maken op het gebied van natuur, groen & duurzaamheid en te stimuleren hier zelf mee aan de slag te gaan. Het pakket staat dan ook boordevol met tips en ideeën voor huis, tuin en balkon. Een groene, natuurlijke omgeving heeft veel voordelen. Water kan er beter weg, wateroverlast vermindert. Tijdens hete zomers zorgt een groene omgeving voor verkoeling. Dieren vinden er voedsel, of een schuilplek.

Als kers op de taart bevat het informatiepakket twee coupons voor een gratis boom/struik en vogelhuis/insectenblok, inwisselbaar bij Boomkwekerij Van der Beek in Genderen en Klompenmakerij den Dekker in Dussen.

Alle huishoudens die naar of binnen Altena verhuizen krijgen een informatiepakket aan huis bezorgd. Alle andere inwoners kunnen het pakket gratis downloaden op www.natuurinclusiefaltena.nl. Zo kunnen we Altena met elkaar groener, duurzamer en mooier maken, zodat het goed toeven is voor mens en dier.

Natuurinclusief Altena heeft afgelopen driekwart jaar keihard gewerkt om het informatiepakket rond te krijgen, een mooie uitdaging in deze coronatijd.

Wethouder Roland van Vugt is vanaf het prille begin persoonlijk betrokken geweest bij de totstandkoming van het informatiepakket. De teksten zijn gerealiseerd door de werkgroepsleden van Natuurinclusief Altena: Jan van Duren, Jan van Haaften, Kim Renders, Hank Schuitmaker, Roel Wigman, Lisa Bloem, Mirjam van de Lande, Waterschap Rivierenland, Jos Korthout, Puur uit Altena, Fietsen voor m’n eten, Farming Biz en Altena woont slim. Het grafisch ontwerp is een creatie van Todays ontwerp uit Hank. Ten slotte zijn de informatiepakketten gevuld door ATC Sleeuwijk, hier werken mensen met een beperking of met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Wij hopen dat het informatiepakket een bron van inspiratie mag zijn voor heel Altena! ✤

Wethouder Roland van Vugt, links, toont de ontvangen map en nestkast. Rechts Roel Wigman met insectenkast.

63

Stichting Dierenambulance Altena ✒Linda van Zwet

Als leden van de vogelwerkgroep zijn zowel Sylvia de Blom als ik regelmatig bij het Vogelrevalidatiecentrum in Zundert geweest om ons te verbazen over hoeveel vogels maar ook andere dieren er daar worden opgevangen! En natuurlijk om het prachtige werk wat er gedaan wordt te bewonderen.

Een enkele keer worden er ook dieren die echt intensieve zorg nodig hebben door leden van de vogelwerkgroep naar Zundert gebracht.

Maar wist u dat wij in gemeente Altena zelf een Vooropvang voor het Vogelrevalidatiecentrum hebben? Stichting Dierenambulance Altena zorgt namelijk niet alleen voor huisdieren die hulp nodig hebben, maar heeft ook een flinke dosis kennis en ervaring met de opvang van en hulp aan wilde dieren!

Reden voor ons om deze stichting eens goed in beeld te brengen onder de leden van Altenatuur. Hopelijk kunnen we de handen ineenslaan met de zorg voor de dieren en de mooie natuur in onze streek!

Op zaterdag 12 december bezochten Sylvia en ik de opvang en spraken we Joost Evenhuis (foto), met zijn gezin de drijvende kracht achter de dierenambulance en de vooropvang.

64

Al 10 jaar zijn de ambulance en de opvang gehuisvest aan Maasdijk 35 in Rijswijk bij de woning van Joost. Maar ook eerder, toen het gezin nog in Woudrichem woonde, zette het zich al in voor zowel huis- als wilde dieren.

De dierenambulance staat voor de deur van de opvang en is altijd klaar om uit te rukken. Menig aangereden kat of weggelopen hond wordt met de ambulance opgehaald en verzorgd indien nodig, waarna geprobeerd wordt om het dier weer bij de baas te krijgen.

De ambulance rijdt ook vaak uit om een wild dier in nood te helpen. Gemeente Altena is erg groot en uitgestrekt en met ook nog eens de Biesbosch erbij komen er veel wilde dieren voor.

Wilde dieren opvangen is niet alleen gespecialiseerd werk, het is ook aan allerlei regels en wetten gebonden om te voorkomen dat de dieren (onbedoeld) verkeerd verzorgd worden. Daarom werkt de opvang in Rijswijk sinds jaren samen met Vogelrevalidatiecentrum Zundert en mag Rijswijk zich ‘vooropvang’ noemen voor de eerste zorg.

Wanneer er een wild dier ziek of met verwondingen wordt binnengebracht, wordt er in de opvang gekeken hoe de situatie is. Hiervoor is er een aparte ruimte ingericht met een behandeltafel, een grote spoelbak om dieren schoon te maken of om (jonge) watervogels te controleren op zwemkunsten. Er is een couveuse voor dieren die warmte nodig hebben en er zijn kleine hokjes waar de dieren goed en veilig geobserveerd kunnen worden zonder zichzelf te verwonden. Indien nodig kunnen de vrijwilligers terecht bij de dierenarts. Er is al jarenlang een goede samenwerking met Dierenkliniek Heusden & Altena in Heesbeen. In de opvang krijgt het dier dan vervolgens de zorg die het nodig heeft. Als het dier lijkt te herstellen wordt het vanuit de opvangruimte naar één van de verblijven of volières achter het dijkhuis gebracht om daar verder aan te sterken en op krachten te komen. De complexe gevallen met meer specifieke zorg of langdurige zorg gaan naar Vogelrevalidatiecentrum Zundert. Zoals bijvoorbeeld een bever met verwondingen of roofvogels die moeten ’uitwennen’ en in een ruimer verblijf ‘vlieguren’ moeten maken

65

Wilde dieren die ondanks de hulp toch doodgaan, moeten terug de natuur in. Bij de opvang zijn er speciale hoeken waar de dode dieren terug aan de natuur worden gegeven en mogen vergaan.

Daarnaast worden dode wilde dieren door de stichting van de weg afgehaald en ook daar aan de natuur teruggegeven, bijvoorbeeld door een dode aangereden meerkoet in het buitengebied in een plukje struiken te leggen of een dode duif ver in de berm te leggen. Dit is overigens iets wat veel natuurliefhebbers onder ons zelf ook doen om te voorkomen dat de roofvogels die op de kadavers afkomen ook verkeersslachtoffer worden.

De telefoon van de dierenambulance is altijd bereikbaar. Naast Joost en zijn familie zijn er zo’n 13 vrijwilligers regelmatig actief. Ook zijn er 9 vrijwilligers die incidenteel de handen uit de mouwen steken.

Meldingen worden vaak telefonisch gedaan door bezorgde burgers en de gemeente. Daarnaast meldt de politie het als ze een dier in nood treffen, soms zelfs als het wild afgiftekast voor de vooropvang betreft buiten de regio!

Mensen kunnen ook zelf zieke wilde dieren komen brengen. Hiertoe staat er voor de vooropvang een kast met hokjes waarin een dier geplaatst kan worden. Er is bijna altijd iemand aanwezig, dus bij aankomst is het fijn als er even aangebeld wordt met de bel bij de schuurdeur van het huis.

Door het jaar heen worden er heel wat dieren opgevangen in Rijswijk. In februari begint de drukte met reeën en hazen die in deze periode vaak door hoog water in de problemen komen. In maart en april komen de jonge dieren in beeld met vaak een piek in mei. In juni en juli hebben veel vogels tweede legsels waardoor de jonge dieren met problemen blijven komen, maar nu ook de grotere zwakke jongen uit de eerste legsels. September is een kattenmaand met veel (jonge) poesjes. Ook zijn er veel egels en reeën op pad waarbij zij soms in moeilijkheden komen. In oktober zijn er dan opvallend veel postduiven die stranden tijdens wedstrijden. Tijdens de wintermaanden keert de rust vervolgens iets terug, tot in februari bovenstaande zich herhaalt.

66

Joost heeft in al zijn jaren voor de stichting dus al heel veel dieren gezien en geholpen en kan honderduit vertellen over zijn ervaringen. Bijzonder was bijvoorbeeld de melding van een heel grote buizerd die niet zo fit was. Dat bleek een zeearend met vergiftigingsverschijnselen te zijn. Ook de hulp aan de eerste bever kan Joost zich nog goed herinneren. We krijgen nog even het weitje te zien waar deze bever verbleef.

Zowel algemene als bijzondere dieren komt Joost in de opvang tegen. Door de zorg voor de dieren blijkt Joost ook precies te weten welke soorten er in de streek voorkomen. Zo zijn bijvoorbeeld bunzingen duidelijk aanwezig. De bever is goed in opkomst, maar de otter heeft hij nog niet in de opvang gezien. “De wolf overigens ook nog niet,” grapt hij er snel achteraan.

Maar ook aan veel huisdieren in nood en ver van huis biedt de stichting hulp: paarden, hangbuikzwijnen, duiven, ganzen, kippen en veel hanen bijvoorbeeld.

Voor dieren waarvan geen eigenaar te achterhalen valt, wordt geprobeerd een eigen plekje te vinden. Zo loopt er tijdens ons bezoek een gezellig clubje ganzen rond die eigenlijk een eigen boerenerf nodig hebben. Tot er een thuis gevonden is, mogen ze in een van de verblijven in Rijswijk blijven wonen.

Stichting Dierenambulance Altena draait op vrijwilligers en is voor de financiën afhankelijk van projectgelden, fondsen en giften. Ook staat de stichting in normale tijden wel eens op markten of geven ze voorlichting op scholen.

Via Stichting Dierenlot is de ambulance gefinancierd evenals de hekken. Van de gemeente ontvangt de stichting een vergoeding voor het uit zicht halen van dode dieren.

67

Maar de stichting moet zich op de financiën blijven richten want de opvang zelf heeft ook de nodige zorg en aandacht nodig. Momenteel is een aantal verblijven bijvoorbeeld erg blubberig. Het is dan ook een wens om die verblijven te voorzien van 20 kuub zand om de natte delen van het jaar beter door te komen. Ook zijn de hoge netten van sommige verblijven dringend aan vervanging toe. Stichting Dierenambulance Altena kan op verschillende manieren daarom ook best een steuntje in de rug gebruiken: Financiële steun is altijd van harte welkom, steun in natura kan ook: vrijwilliger Bas vertelde ons dat er op de zaterdag dat wij er waren wel 20 kilo voer doorheen ging. Voer is dus altijd welkom. Maar ook bijvoorbeeld een grote hoeveelheid zand voor de verblijven en een groot net voor over een buitenverblijf.

Vrijwilligers zijn altijd welkom! Er is een keur aan werkzaamheden te doen:

• • • • • •

➽ ➽ ➽ ➽ ➽ ➽ ➽

Telefoondienst Op de ambulance Hokken verschonen Dieren verzorgen Opruimen en bijhouden van de opvang Meedoen aan klusdagen Hulp bij het up-to-date maken en beheren van de website

En mocht u een leuke haan bij uw hennen willen, overweeg er eens 1 van de opvang te adopteren! Of informeer of er andere dieren zijn die een huisje zoeken en zo een tweede kans krijgen. Los van bovenstaande staat Stichting Dierenambulance altijd klaar voor dieren in nood, voor advies of concrete hulp. Noteer het telefoonnummer dan ook in uw telefoon, vroeg of laat komen natuurliefhebbers een dier tegen dat hulp van de mens kan gebruiken: 06-81778577. ✤ Overige gegevens Stichting Dieren-Ambulance Altena Adres: Maasdijk 35 4284 VB Rijswijk N-Br Email: info@dier-ambulance.nl

68

ALGEMENE LEDENVERGADERING

UITGESTELD Het bestuur heeft besloten om de algemene ledenvergadering, die normaal gesproken in februari wordt gehouden, dit jaar uit te stellen vanwege de beperkte ontvangstmogelijkheden i.v.m. corona.

Wij hechten aan dit moment waarop Altenatuurders elkaar kunnen ontmoeten en het bestuur verantwoording aflegt over het voorgaande jaar. We hopen dat het later dit jaar weer mogelijk zal zijn dit ‘live’ te doen. Zodra er een datum bekend is zullen we u uitnodigen voor de ledenvergadering via de website en de (digitale) nieuwsbrief.

Als u van ons geen e-mail heeft ontvangen, wat mogelijk is want wij missen nog van ruim 100 leden het emailadres, geef dit dan alstublieft door.

Stuur hiervoor een mailtje naar: altenatuur@gmail.com Het bestuur

✤ 69

Plan Boom in de gemeente Altena ✒Margo van Beem

Plan Boom is een landelijke actie van de Nederlandse natuur- en milieufederaties om de komende vier jaar tien miljoen bomen te planten in Nederland.

De milieufederaties ontvangen hiervoor een bedrag van € 2,25 miljoen van de Postcodeloterij. In Brabant heeft de Brabantse Milieufederatie samenwerking gezocht met Brabants Landschap en IVN Brabant. Provincie Noord-Brabant wil in tien jaar tijd veertig miljoen bomen planten om ontbossing tegen te gaan.

Landschapselementen

70

Altenatuur kan in gemeente Altena natuurlijk niet achterblijven! Niet alleen wordt onze leefomgeving mooier, groener, frisser en gezonder, door het planten van bomen wordt ook CO2 vastgelegd en wordt de biodiversiteit groter.

Bij Plan Boom gaat het niet alleen over het planten van bomen, maar meer nog over het planten van landschapselementen, zoals vogelbosjes, struweelsingels en struweelheggen. Het bosplantsoen voor deze landschapselementen bestaat uit verschillende inheemse heesters en bomen. Het wordt allemaal klein aangeplant met het voordeel dat dit gemakkelijk aan te planten is, sneller aanslaat en goedkoop is in aanschaf. In vogelbosjes en struweelsingels, die meer ruimte vragen dan struweelheggen, kunnen boomvormers zoals els en linde uitgroeien tot echte bomen als daar voldoende ruimte voor is.

Als natuurvereniging willen wij deelnemen aan Plan Boom door op zoek te gaan naar plaatsen waar het mogelijk is om landschapselementen te planten. Het plantmateriaal (inheems bosplantsoen) wordt geregeld door Brabants Landschap en bekostigd door de Brabantse Milieufederatie/Postcodeloterij. Omdat IVN Brabant niet in onze regio actief is, neemt Altenatuur de rol van het organiseren van kleine plantinitiatieven op zich.

Voorwaarden De voorwaarden voor deelname aan Plan Boom zijn laagdrempelig, maar er zijn er wel een paar.

1. De plantplaats van te planten landschapselement ligt in het buitengebied.

2. De bosjes/heggen blijven minimaal 10 jaar staan.

3. De eigenaren maken afspraken met Altenatuur over het aanplanten en daarna het beheer. Hoe en wanneer en door wie, zodat we samen kunnen zorgen dat het verkregen plantgoed goed terechtkomt.

4. Vogelbosjes en struweelsingels mogen minimaal 4 meter hoog worden, struweelheggen tussen de 2 en de 4 meter hoog.

De verschillende landschapselementen worden samengesteld uit verschillende inheemse heesters die passen op de kleigrond waar ze geplant gaan worden.

gewone vlier

mispel

gele kornoelje

71

2020/2021 Na wat rondvragen en door een berichtje op Facebook zijn Erik Gouw en ik klein gestart, omdat het voor ons ook even aftasten is wat voor rol we kunnen spelen en hoe we grondeigenaren kunnen helpen. Tot 10 oktober 2020 konden we plannen indienen om voor het beschikbare bosplantsoen in aanmerking te komen. Mogelijk wordt de Plan Boom actie volgend jaar (2021/2022) herhaald, zodat er nog meer grondeigenaren gebruik van kunnen maken. Dus mocht je ergens mogelijkheden zien, tip Altenatuur! Mogelijk kunnen we er wat mee en kunnen we helpen met een plannetje om een aanvraag in te dienen!

Deelnemers 2020 Uiteindelijk hebben we drie grondeigenaren (en inmiddels allemaal Altenatuur-leden) gevonden die ruimte en mogelijkheid hebben om verschillende landschapselementen te planten.

1. Camping De Speeltol in Drongelen.

Het planten van vogelbosjes, struweelsingels en struweelheggen om het terrein te vormen tot een prettige kleinschalige natuurlijke camping. Totaal gaan er daar 1635 stuks bosplantsoen geplant worden.

De Speeltol wil in de toekomst natuurlijk spelen en natuureducatie mogelijk maken. Behalve het aanplanten van bovenstaande landschapselementen zal hier ook een natuurlijke poel gegraven worden.

2. De Campus, de Laagt in Almkerk Het planten van struweelheggen, 1050 stuks, rondom composthopen en pixellandbouwterrein voor het vergroten van biodiversiteit en om meer luwte voor de te kweken gewassen te creëren in het open landschap.

De Campus in Almkerk is een van de plaatsen waar experimenteel gewassen verbouwd worden met behulp van Pixellandbouw en strokenteelt.

72

3. Fam. ’t Hoff, Altena’s Laantje in Almkerk Het planten van struweelheggen, 460 stuks, als erfafscheiding voor het vergroten van biodiversiteit en aankleding van het erf rondom bedrijfsgebouwen en de monumentale boerderij bij de voormalige motte van Almkerk.

Eigenlijk was het plan om in november het bosplantsoen te gaan planten. Door coronamaatregelen is dit uitgesteld naar januari. We hopen dat dan de weergoden ons gunstig gezind zullen zijn en dat we dan met kleine groepjes buiten aan de slag te kunnen.

De deelnemende partijen is gevraagd de grond voor te bereiden en te zorgen dat er vrijwilligers zijn om mee in te planten. Ook het onderhoud van de nieuwe landschapselementen wordt door de eigenaren gedaan. Vanuit Altenatuur blijven we dat natuurlijk wel monitoren.

Als vrijwilliger is het mogelijk je aan te melden om mee te komen helpen met het planten en je aan te sluiten bij een van de bovenstaande projecten.

Aanmelden kan via altenatuur@gmail.com of bellen naar 06-55772591 (Margo van Beem) of 06-52728142 (Erik Gouw). ✤

73

Waarnemingen van 9 oktober t/m 29 november 2020 ✒doorgegeven aan Rinus Punt Tussen de waarnemingen die aan mij zijn doorgegeven staan twee opmerkelijke. Paul Raams en Kees van Andel zagen onafhankelijk van elkaar en ook in twee verschillende dorpen een eekhoorn. Zou het dezelfde zijn geweest die in een kleine maand van Andel naar Veen loopt? We weten het niet! Heel bijzonder en voor Altena de 30e zoogdierensoort die hier is gezien!

Datum 9 okt.

10 okt.

19 okt.

22 okt.

25 okt.

Waarneming 7 staartmezen 1 doodshoofdvlinder 6 patrijzen 6 putters 5 patrijzen 1 eekhoorn

26 okt.

29 okt.

1 nov.

2 juveniele ijsvogels 9 patrijzen 7 patrijzen

5 nov.

6 nov.

74

1 keep 1 zanglijster 12 patrijzen 12 patrijzen 15 patrijzen

Plaats en waarnemer Genderen, in de tuin, Jan Boomsma Almkerk, Broekgraaf 8, De Lorm Waardhuizen, Hoge Oldersdijk, De Lorm Almkerk, in de tuin, Rob Mulder Wijk en Aalburg, Hakkeveld, Jan de Graaff Andel, in de tuin, Paul Raams

Dussen, Martin Hoogerwaard Wijk en Aalburg, Veldstraat, Rinus Punt Dussen, Noordeveldseweg, Jeanette Pollema en Rinus Punt Sleeuwijk, Munnikendreef, Greet en Gert-Jan Boer Almkerk, in de tuin, Rob Mulder Genderen, Genderensedijk, voor de deur Genderen, begraafplaats Wijk en Aalburg, bij hoogwaterdeur, alle Huib van de Mooren

Datum Waarneming 7 nov.

1 steenuil 8 nov.

1 mandarijneend 1 ruigpootbuizerd 9 nov.

1 ijsvogel 9 patrijzen 7 patrijzen 10 nov.

9 patrijzen 8 patrijzen 11 nov.

12 nov.

2 patrijzen 17 patrijzen

18 nov.

1 eekhoorn 6 patrijzen

20 nov.

1 bosuil

21 nov.

22 nov.

22 nov.

1 sperwer 8 patrijzen 3 dodaars 280 wintertalingen 4 tafeleenden 20 kramsvogels 23 nov.

7 patrijzen 15 patrijzen 25 nov. 110 kauwen 29 nov.

5 patrijzen

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingen

Plaats en waarnemer Giessen, open schuur, Sjanie van Tricht Andel, sloot naast huis, Paul Raams Oudendijk, Joke Roubos Genderen, Meerstraat, J. Visser Genderen, wandelpad, Rinus Punt Genderen, rond boerderij, Dirk van Wijk Wijk en Aalburg, Dodesteeg, Huib van de Mooren Wijk en Aalburg, Jachtlaan/Korteveldsesteeg, Jan de Graaff Veen, Groeneweg, Wim Smits Genderen, omgeving wandelpad, Henk Kraaijkamp en Rinus Punt Veen, Wielstraat, Kees van Andel Giessen, eind Manhuisweg in Struikwaard, Rob Mulder Wijk en Aalburg, Chrysantenstraat, Jan de Graaff Wijk en Aalburg, Klaverplak, Petra Furster Oudendijk, G. Verhagen – van Andel Werkendam, Noordwaard, Miranda Terlouw

Genderen, einde Doeverensestraat, Huib van de Mooren Werkendam, Draepkilweg, Wim Groeneveld Almkerk, in boom in de tuin, Rob Mulder Waardhuizen, Hoge Oldersdijk, Jeanette Pollema en Rinus Punt

Met vriendelijke groet, Rinus Punt 06-48638377 ✤

75

Hergebruik kleding in de gemeente Altena ✒Herman van Krieken, voorzitter Kringloopcentrum Altena In het verleden werd inzameling van herbruikbare kleding door de voormalige gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem aan drie verschillende (commerciële) bedrijven uitbesteed. Ondanks pogingen van raadsleden en bestuursleden van het Kringloopcentrum lukte het niet om deze kleding te behouden voor onze gemeente. Aalburg was even een gunstige uitzondering totdat bleek dat in de ondergrondse containers te veel rotzooi werd gedumpt. Ook werd de kleding vaak nat waardoor het merendeel waardeloos was geworden en als afval moest worden afgevoerd. Het Kringloopcentrum had bij de volgende aanbesteding geen belangstelling meer voor de kleding omdat Aalburg vasthield aan ondergrondse containers die met een kraan leeggemaakt moesten worden.

76

Na de vorming van de gemeente Altena Is het bestuur van het Kringloopcentrum vrij snel in gesprek gegaan met wethouder Paula Jorritsma (o.a. participatiewet), wethouder Roland van Vugt (o.a. afval/grondstoffen) en de verantwoordelijke ambtenaar om te kijken hoe de gemeente en het Kringloopcentrum samen een betere oplossing konden vinden voor het hergebruik van de kleding in onze gemeente. Als bestuur hebben we toen aangegeven dat het Kringloopcentrum de kleding uit onze gemeente graag wilde verwerken om zo de inwoners van onze gemeente meer keuze te bieden in gebruikte kleding in het Kringloopcentrum. Ook zou het betekenen dat we daardoor extra werkgelegenheid kunnen creëren voor mensen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt. Verder zou hiermee de basis van het Kringloopcentrum sterker worden waardoor een gezonde toekomst voor het duurzame bedrijf kan worden gegarandeerd. Na een tweede gesprek met wethouder Roland van Vugt en de verantwoordelijke ambtenaar werd duidelijk dat de gemeente de kleding gunde aan het Kringloopcentrum omdat dit een meer duurzame oplossing betekent voor de gemeente en haar inwoners. Als voorwaarde werd gesteld dat we bovengrondse containers gebruiken die door werknemers van het Kringloopcentrum met de hand worden geleegd.

Verantwoordelijk wethouder Roland van Vugt motiveerde zijn besluit om met het Kringloopcentrum Altena in zee te gaan als volgt: “Hergebruik van kleding door lokale verkoop is duurzaam. We bieden onze inwoners de kans gedragen goede kleding in de buurt aan te schaffen. Ook kan het Kringloopcentrum op deze manier werk- en dagbesteding bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt”.

Het besluit betekende veel werk voor het Kringloopcentrum. Het werven van een chauffeur en een bijrijder voor de nieuwe vrachtwagen. Oude containers verven, nieuwe containers aanschaffen, uitzoeken waar de containers te plaatsen, hoe de kleding te verwerken enzovoorts.

Inmiddels was de coronacrisis uitgebroken die het natuurlijk niet gemakkelijker maakte. Het Kringloopcentrum kon gelukkig open blijven met een maximum aantal bezoekers (20) maar dat stelde hoge eisen aan het personeel, de vrijwilligers en de leiding.

Directeur Sjoerd Althuizius had ineens veel extra werk terwijl ook zaken rond de kledinginzameling moesten worden geregeld. Gelukkig werd hem voor deze laatste klus veel werk uit handen genomen door Ruud Hoetmer, zijn rechterhand bij veel zaken die een directeur moet regelen. Ruud is een ervaren kracht uit het bedrijfsleven die gewend is te onderhandelen met leveranciers. Hij werkt sinds de coronacrisis vanuit huis omdat hij in een verhoogde risicogroep zit en voorzichtig wil zijn met zijn gezondheid. Samen hebben Ruud en Sjoerd veel werk verzet om deze grote klus tot een goed einde te brengen.

De opgehaalde kleding wordt zoveel mogelijk zelf gesorteerd en in onze winkel verkocht waardoor de winkel nog aantrekkelijker is geworden voor onze klanten. Als dat niet lukt omdat we die grote hoeveelheid (nog) niet zelf kunnen sorteren, dan wordt het restant ongesorteerde kleding afgevoerd naar GAiN in Sleeuwijk. Als GAiN geen plek meer heeft worden andere Kringloopbedrijven benaderd.

77

De letters uit het woord GAiN zijn een afkorting van Global Aid Network (wereldwijd hulp netwerk). In het Engels betekent GAiN ‘winnen’. In Sleeuwijk op ’t Zand staat de loods van GAiN waar kleding en goederen worden verzameld, gesorteerd, schoongemaakt en, indien nodig, gerepareerd. Ook is in deze loods Voedselbank Altena gevestigd. Het Kringloopcentrum stelt overigens elke drie maanden bonnen beschikbaar aan gebruikers van de voedselbank om gratis te kunnen winkelen in het Kringloopcentrum. Een mooie vorm van lokale samenwerking door de gemeente Altena, GAiN, het Kringloopcentrum en de Voedselbank waarmee mensen worden geholpen die een steuntje in de rug goed kunnen gebruiken.

Het bestuur van het Kringloopcentrum is heel content dat de samenwerking met de gemeente steeds beter gaat. We zijn Roland van Vugt dankbaar dat hij als verantwoordelijke wethouder zijn nek heeft uitgestoken om het Kringloopcentrum een mooie kans te gunnen. Het Kringloopcentrum voelt zich enorm gesteund door de nieuwe gemeente Altena. We betalen de gemeente Altena een vergoeding die wordt ingezet om voorlichting te geven over duurzaamheid op de scholen in onze gemeente. De jeugd heeft tenslotte de toekomst en bewustwording is daarbij het halve werk. Ons streven is om zoveel mogelijk containers bij scholen neer te zetten.

We zijn als bestuur ook trots op ons personeel dat in moeilijke tijden het Kringloopcentrum open weet te houden. Samen zetten we onze schouders eronder om hergebruik van kleding in de gemeente Altena tot een succes te maken. Hopelijk kunnen we snel weer terug naar ‘normale’ omstandigheden waarbij we zonder beperkingen in het Kringloopcentrum kunnen winkelen. Het kledingaanbod zal u zeker niet tegenvallen! ✤

78

de activiteitenagenda ACTIVITEITEN I.v.m. corona is het nu helaas niet mogelijk om lezingen te organiseren op het fort voor leden en andere belangstellenden. We rekenen op uw begrip en zullen met een interessant programma komen zodra dit weer mogelijk is.

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE NATUURGEBIEDEN WINTER 2021 De komende periode zoeken we weer vrijwilligers voor het onderhoud van de natuurgebieden. Er wordt op zaterdagochtend gewerkt van 8.30 – 12.00 uur. De werkzaamheden vinden plaats in de grienden en bestaan uit het opruimen wilgenhout.

De werkochtenden worden in principe gehouden op de derde zaterdag van de maand, dus 16 januari, 20 februari en 20 maart. Raadpleeg de site voor de locatie waar gewerkt wordt.

LET OP: in verband met corona-maatregelen zijn deze werkochtenden gepland ONDER VOORBEHOUD. Houdt u alstublieft de website (onder ‘agenda’) in de gaten? Mogelijk bent u verplicht zich vooraf op te geven om te kunnen deelnemen.

Materiaal is aanwezig, maar heeft u zelf gereedschap dan is het misschien wel handig om dat mee te brengen. Laarzen, regenkleding en werkhandschoenen aanbevolen. Voor andere vragen, of als u zich wilt aanmelden als vrijwilliger: altenatuur@gmail.com, bellen mag ook: 06-55570961 (Jaap van Diggelen).

Vrijwilligers gezocht: Plan Boom U kunt zich ook aanmelden als vrijwilliger bij het planten van bomen in het kader van Plan Boom. Zie hiervoor artikel Plan Boom elders in dit nummer. Aanmelden kan via altenatuur@gmail.com of bellen naar 06-55772591 (Margo van Beem) of 06-52728142 (Erik Gouw). Men denkt nu aan de twee laatste weekends van januari. Ook deze activiteiten onder voorbehoud, i.v.m. corona. ✤

79

✓ Opgewekt in Altena op De Bloemplaathoeve! ✓ Al 3 jaar de groenste energieleverancier

es de groenste energie! ✓ Zónder winstoogmerk

a mee om!

✔ Opgew Nederland ( ook in A

a mee om!

✔ Al 3 jaar d energiele

es de groenste energie!

Kies de groenste energie!

Ga mee om!

✔ Zón winstoo

Pak uw verbruiksgegevens erbij en vergelijk op www.altenanieuweenergie.nl

80

Kringloopcentrum Altena Héél divers!

NIEUWE MEUBELEN? GROTE SCHOONMAAK? OPRUIMEN? VERHUIZEN?

BANKJE NODIG? OF EEN LEUKE BLOUSE? OF SERVIESGOED? OF DAT ENE BOEK?

Bel maandag t/m vrijdag van 9 tot 12 uur het Kringloopcentrum voor het ophalen van al uw bruikbare spullen!

Bezoek de Kringloopwinkel op de hoek van de Kerkstraat en de Woudrichemseweg in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag

✔ ✔

winkel

afgeven bruikbare goederen

13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 16.00 uur

09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 16.00 uur

Inzameling bruikbare goederen Educatie & Voorlichting

✔ ✔

Verkoop bruikbare goederen Recycling

Kerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

www.kringloopcentrumaltena.nl

81

Doelstelling van Altenatuur:

De vereniging stelt zích ten doel: ● De huidige stand van natuur en milieu in het Land van Heusden en Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren. ● Een bijdrage te leveren aan de bewustwording van de bevolking in het Land van Heusden en Altena voor de levende/ voorkomende dieren en planten. ● Ontwikkelen van natuur en milieubesef, waardoor mensen zích medeverantwoordelijk voelen voor hetgeen om hen heen groeit en bloeit.

Werkgroepen ● Beheercommissie natuurgebieden ● Fort-educatie ● Gastlessen op basisscholen ● Natuurinclusief Altena ● Milieu en Klimaat ● Plantenwerkgroep ● Vogelwerkgroep ● Weidevogelbescherming ● Altena Nieuwe Energie ● Kringloopcentrum Altena

voor contact Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034

Activiteiten ● Natuurwandelingen ● Lezingen ● Diverse inventarisaties ● Nationale Nachtvlindernacht ● Nacht van de vleermuis

82

Johan Koekkoek, Almkerk. 0183-402231 Henk van Diest, Sleeuwijk. altenatuurgastlessen@gmail.com Roel Wigman, Sleeuwijk. natuurinclusiefaltena@gmail.com Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 Margo van Beem, Babyloniënbroek. 06-55772591 Arie van den Herik, Woudrichem. 0183-304193 Len Bruining, Dussen. 0416-392373 www.altenanieuweenergie.nl www.kringloopcentrumaltena.nl 0183-403080