I kto tu rządzi? Polityka dla początkujących / Rich Knight

Tytuł oryginału

If I Run The Country

Text copyright © Rich Knight, 2021

Illustration copyright © Allan Sanders, 2021

All rights reserved

First published in Great Britain in 2021 by Wren & Rook

An imprint of Hachette Children’s Group

Part of Hodder & Stoughton

Carmelite House, 50 Victoria Embankment, London EC4Y 0DZ

An Hachette UK Company

hachette.co.uk hachettechildrens.co.uk

Przekład

Katarzyna Dudzik

Redakcja i korekta

Aleksandra Pieńkosz, Agnieszka Al-Jawahiri, Katarzyna Zegadło-Gałecka

Skład

Edyta Łoboda

Copyright © for this edition

Insignis Media, Kraków 2023

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISBN 978-83-67710-46-6

Insignis Media, ul. Lubicz 17D/21–22, 31-503 Kraków tel. +48 12 636 01 90, biuro@insignis.pl, insignis.pl Facebook: @Wydawnictwo.Insignis Twitter, Instagram, TikTok: @insignis_media

Druk i oprawa

Drukarnia Pozkal, pozkal.com.pl

Wyłączna dystrybucja

Dressler Dublin sp. z o.o. dystrybucja@dressler.com.pl, dressler.com.pl

Rich Knight jest dziennikarzem BBC. Mieszka w zabałaganionym domu z żoną, synami, kotem i kamperem o imieniu Ernie. (Właściwie to Ernie jest zaparkowany na zewnątrz).

SPIS TREŚCI

Ta część pomoże wam podjąć kilka trudnych decyzji dotyczących ustroju politycznego waszego kraju i rodzaju sprawowanych przez was rządów.

Ta część powie wam, jak skompletować zespół współpracowników (nie dacie rady sami wszystkim się zająć) i jak ułożyć sobie relacje z innymi państwami.

Ta część pomoże wam odkryć, jaki jest wasz system wartości i jaki rodzaj państwa chcecie stworzyć.

W tej części dowiecie się, jak stworzyć możliwie najbardziej sprawiedliwe państwo (na wypadek gdyby właśnie na tym wam zależało). To trudniejsze, niż mogłoby się wydawać.

Ta część zapozna was z kilkoma naprawdę ważnymi kwestiami, z którymi każdy przywódca – także wy! – będzie musiał się zmierzyć.

Ta część przeznaczona jest dla tych pechowych czytelników, którzy nie są (jeszcze) przywódcami żadnego kraju, ale mimo to chcą zmienić świat na lepsze.

CZESC, SZEFIE! CZOLEM, SZEFOWO!

GRATULACJE! , , ,

Właśnie zdobyliście władzę nad całym krajem. (Lepiej się nie przyznawajcie, jak to zrobiliście… Wolę nie wiedzieć).

Zamiast tego powiedzcie mi, jak to jest być szefem wszystkich szefów… numerem jeden… najgrubszą rybą… największą szychą…

Przypuszczam, że to całkiem przyjemne uczucie, ale nie rozluźniajcie się zanadto. Sprawowanie władzy to ciężka

praca. Trzeba podejmować wiele ważnych decyzji w bardzo krótkim czasie. Jeśli się obijacie, obywatele waszego państwa mogą się wkurzyć i usunąć was z urzędu, a nawet wsadzić was do więzienia!

(A jeśli jesteście absolutnie do niczego, mogą przypuścić szturm na waszą siedzibę i ściąć wam głowę, ale nie martwcie się –w dzisiejszych czasach nie zdarza się to szczególnie często).

3 3 3 3 3 3

TO JAKIEGO RODZAJU DECYZJE BĘDZIECIE PODEJMOWAĆ?

Cóż, najróżniejsze. Zajmujecie się teraz polityką, więc najpierw musicie stworzyć rząd, czyli grupę polityków, którzy kierują

krajem. Jako szef lub szefowa rządu będziecie mieć wpływ na życie wszystkich mieszkańców waszego kraju (a czasami także mieszkańców innych państw).

Wasze wybory będą dotyczyły niemal wszystkiego – czy wypowiedzieć komuś wojnę, ile trzeba mieć lat, żeby móc wziąć ślub, po której stronie drogi powinny jeździć samochody, jak długo powinny trwać lekcje w szkole i tak dalej.

Decyzje rządu zmieniają życie obywateli na wiele sposobów. To od tych decyzji w dużym stopniu zależy, jak zdrowi są

mieszkańcy danego kraju, jak dobrze wykształceni, a być może nawet jak bardzo szczęśliwi.

Przyjrzyjmy się najpierw jasnym stronom waszej sytuacji. Owszem, ciąży na was ogromna odpowiedzialność, ale nie jesteście zdani wyłącznie na siebie. Ta książka pomoże wam się dowiedzieć, jakiego rodzaju krajem chcecie rządzić (najlepszym na świecie, rzecz jasna), jakiego rodzaju przywódcą chcecie być i jakie poglądy polityczne są wam najbliższe.

Kiedy rządzącym zdarzy się coś schrzanić, zazwyczaj dzieje się tak nie dlatego, że ich praca jest zbyt trudna, ale dlatego, że zapomnieli, komu ich praca ma służyć. Pomylili swój własny interes (lub interes swoich przyjaciół) z interesem ogółu. Mam nadzieję, że wy nie popełnicie tego błędu.

A więc przestaliście chodzić do szkoły (na jakiś czas), żeby jako pierwsze dzieci w historii współczesnej objąć władzę nad jednym z krajów. Imponujące! Ale objęcie władzy to ta łatwiejsza część.

Teraz czeka was dużo trudniejsze zadanie – sprawowanie władzy.

Informacja dla nieprzywódców: Jeśli przez przypadek wzięliście do ręki tę książkę, a nie jesteście premierem, prezydentką lub cesarzem, nie odkładajcie jej na półkę! Czytajcie dalej.

Nigdy nie wiadomo, czy to nie wy będziecie kiedyś u władzy. A poza tym

zmiany na świecie zachodzą nie tylko wtedy, gdy są narzucane odgórnie.

Niezależnie od tego, gdzie mieszkacie, możecie zmienić świat, choćby teraz wydawało się wam to zupełnie nieprawdopodobne. Nigdy nie jest zbyt wcześnie, żeby zacząć walczyć o to, w co się wierzy. W dalszej części książki zastanowimy się, w jaki sposób zwyczajni obywatele – pozornie słabi i pozbawieni władzy (sorki!) – mogą wpływać na rzeczywistość wokół siebie.

CZĘŚĆ PIERWSZA: WAŻNE PYTANIE

Jak myślicie, od czego zaczniecie swoje rządy? Od decyzji, w którym skrzydle pałacu zamieszkać, a w którym postawić wannę z hydromasażem? Jeśli tak, to muszę was rozczarować.

Zamiast tego spodziewajcie się kolejki doradców, którzy będą chcieli wam opowiedzieć o niesamowicie

ważnych, wymagających natychmiastowej uwagi sprawach, i stosów dokumentów piętrzących

się na waszym biurku niczym wieże jenga.

Wyobraźcie sobie teraz, że na szczycie jednego z takich stosów leży kartka z krótkim pytaniem od waszego głównego doradcy1: jaki ustrój będzie panował w waszym kraju? Myśleliście już o tym? Jeśli nie, pora się zastanowić.

Z kolejnych części tej książki dowiecie się, jakie są różne formy sprawowania władzy i jakie obowiązki czekają was w zależności od tego, który ustrój polityczny wybierzecie. Wtedy powinniście już wiedzieć, co odpowiedzieć swojemu doradcy. (A potem możecie wysłać go po wannę z jacuzzi).

Najlepiej zacznijcie od postawienia sobie pytania, jaki rodzaj rządów jest według was najbardziej sprawiedliwy.

Prawomocny rząd to rząd akceptowany przez ludzi, którym przewodzi. Inaczej mówiąc, taki, który zdaniem większości obywateli danego kraju ma prawo sprawować władzę (nawet jeśli nie zgadzają się oni z niektórymi jego decyzjami).

1 Większość przywódców ma wokół siebie wielu ludzi, którzy im doradzają. Niektórzy mają tak zwanego głównego doradcę, który służy im radą w każdej kwestii – to taki polityczny odpowiednik najlepszego przyjaciela. Pamiętajcie jednak: na stanowiska doradców należy zatrudniać ekspertów, a nie swoich faktycznych przyjaciół.

Prawomocny rząd słucha, co obywatele mają do powiedzenia, bierze pod uwagę ich opinie i stara się im dobrze służyć.

Pomyślcie o dyrektorze waszej szkoły. Być może nie zawsze podobają się wam jego decyzje (albo nawet nie lubicie jego samego), ale prawdopodobnie – mam nadzieję – uważacie, że został wybrany na swoje stanowisko zgodnie z prawem, ma odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie, a nauczyciele wydają się zadowoleni z tego, jak zarządza szkołą.

Jeśli natomiast jakiś chłopak z piątej klasy (ten zawsze ubrany w bluzę poplamioną jajecznicą), wkroczy do pokoju nauczycielskiego i ogłosi się „dyrektorem szkoły do końca świata” (nie przejmując się zupełnie tym, że ma zaledwie jedenaście lat, zero doświadczenia i kawałki jajka na bluzie), zapewne dojdziecie do wniosku, że nie jest on prawomocnie wybranym dyrektorem szkoły2.

Przyjrzyjmy się teraz różnym typom systemów politycznych. Zastanówcie się, które uważacie za sprawiedliwe, i wybierzcie ten, który wydaje się wam najlepszy. (A potem do roboty! Ten stos papierów na waszym biurku z każdą chwilą robi się coraz wyższy).

2 Uwaga: jeśli dyrektor waszej szkoły przypomina trochę tego chłopaka, powinniście komuś o tym powiedzieć.

Demokracja

Demokracja to system, w którym obywatele wybierają, kto będzie rządził ich krajem.

Rządzący wyłaniani są w wyborach. Każda osoba powyżej pewnego wieku może wziąć w nich udział. Wybrani przez głosujących politycy działają w imieniu obywateli, dopóki w kolejnych wyborach nie zostaną wyłonieni nowi.

Słowo „demokracja” pochodzi od dwóch greckich słów –demos, co znaczy „lud” lub „ludzie”, i kratos, co znaczy „władza”3. Taka forma ustroju politycznego została wymyślona przez starożytnych Greków dwa i pół tysiąca lat temu (o czym za chwilę przeczytacie więcej).

Wiele krajów na świecie to państwa demokratyczne: od Kanady, przez Kostarykę czy Koreę Południową, po Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone.

3 A oto kolejna przydatna grecka zbitka wyrazowa: „plutokracja”. Plutos to bogactwo, a co znaczy kratos, już wiecie. I pewnie domyślacie się, co kryje się pod tym pojęciem. Plutokracja to rządy sprawowane przez bogaczy mających na celu przede wszystkim powiększenie własnego majątku. Czy to sprawiedliwy ustrój? Jak myślicie?

Demokracje różnią się między sobą. Istnieje wiele różnych wersji samej idei demokracji, ale wszystkie państwa o takim ustroju mają pewne cechy wspólne.

Przykładowo obywatele demokracji cieszą się przywilejem „wolności słowa”, co oznacza, że mogą swobodnie mówić, co myślą. Mogą krytykować rząd, ile tylko chcą. A dziennikarze mogą opisywać ich niezadowolenie bez obawy, że zostaną za to ukarani, ponieważ wolność mediów także jest obowiązkową cechą każdej demokracji.

Jeżeli w jakimś kraju nie ma wolności słowa lub wolności mediów (albo obu naraz), nie jest to prawdziwa demokracja.

W prawdziwej demokracji wszyscy obywatele są równi wobec prawa (czyli wszyscy są tak samo traktowani – nawet politycy, którzy to prawo stworzyli). A kiedy demokratyczny rząd przegrywa wybory, przekazuje władzę swoim następcom bez strojenia fochów.

Jeśli postanowicie, że chcecie rządzić krajem o ustroju demokratycznym, będziecie sprawować swój urząd tak długo, jak długo będą tego chcieli obywatele. Prędzej czy później ludzie zagłosują na kogoś nowego i stracicie pracę. Być może

Mniej więcej połowa wszystkich krajów na świecie to państwa demokratyczne.

Jest więc spora szansa, że dorastacie w jednym z nich!

nie podoba wam się ta wizja. Być może obawiacie się także krytyki, z którą niechybnie się zetkniecie.

A może jednak będziecie w stanie zaakceptować te minusy, jeśli uświadomicie sobie, że demokracja to najbardziej sprawiedliwa forma rządów? Nawet gdy już określicie swoje poglądy jako prodemokratyczne, czeka was jeszcze wiele innych decyzji. Wcielić w życie założenia demokracji wcale nie jest łatwo. Ale tym zajmiemy się za chwilę. Najpierw przyjrzyjmy się ustrojom konkurencyjnym wobec demokracji.

Anarchia

To wam się pewnie nie spodoba. Dopiero co zdobyliście władzę, a w tym ustroju musicie ją oddać. W anarchii nie ma rządu. Każdy robi, co mu się żywnie podoba!

Anarchiści opowiadają się za oddolnymi mechanizmami organizacji życia społecznego, co znaczy, że zwykli ludzie (znajdujący się na dole drabiny władzy) powinni sami się zorganizować, bez ingerencji jakichś ważniaków znajdujących się „na górze” (tak, to o was chodzi!), którzy mówiliby im, co mają robić.

Uważają, że wszystkie rządy – nawet te, które starają się być sprawiedliwe – koniec końców sięgają po więcej władzy, niż jest im to potrzebne. Ostatecznie, zdaniem anarchistów, każdy rząd dba bardziej o interesy ludzi wpływowych i bogatych niż o dobro zwykłych obywateli.

Ci, którym z anarchizmem jest nie po drodze, martwią się, że bez reguł i kar ludzie zaczęliby się zachowywać jak rozzłoszczone trzyletnie dzieci biegające bez celu, niszczące swoje zabawki i wtykające sobie nawzajem kredki do nosów4

Na ten argument anarchiści odpowiadają, że przez większość historii ludzkość nie miała żadnego rządu (mają na myśli ten okres, gdy tworzyliśmy społeczności łowców-zbieraczy i włóczyliśmy się po lesie, zbierając jagody i nabijając gryzonie na dzidy), a wszystko działało, jak należy (mniej więcej5).

Trudno jednak wyobrazić sobie nowoczesne społeczeństwo bez żadnego rządu. Dlaczego? Być może dlatego, że nikt jeszcze nie stworzył takiego państwa.

Macie ochotę być pierwsi?

4 Prawdopodobnie już to wiecie, ale przypomnę wam, że wtykanie sobie lub komuś kredek do nosa jest naprawdę niebezpieczne i nie powinniście tego robić niezależnie od tego, czy jesteście anarchistami, czy nie.

5 „Mniej więcej”, bo w końcu odżywialiśmy się nabitymi na dzidę gryzoniami.

Monarchia

Być może kusi was ta opcja, ponieważ oznacza ona przejażdżki w złotych karocach, noszenie bezcennych klejnotów i życie w pałacu z całym legionem usłużnych lokajów.

Król to monarcha, królowa to monarchini, a forma rządów, w których władza spoczywa w ich rękach, to monarchia. Istnieją dwa rodzaje monarchii: absolutna i konstytucyjna. W przypadku tej pierwszej król dysponuje władzą absolutną i każdy musi bez dyskusji robić to, co nakazał mu władca. W monarchii konstytucyjnej władza króla jest ograniczona.

W obu przypadkach władcy otrzymują swoją pozycję z racji urodzenia (zazwyczaj to najstarsze dziecko dziedziczy tron po swoim rodzicu), ale drzewo genealogiczne każdej rodziny królewskiej gdzieś się zaczyna, więc możecie spróbować zapoczątkować nową dynastię.

Powozy, klejnoty i służący to coś typowego dla każdego rodzaju monarchii, przyjrzymy się więc szczegółom obu ustrojów, żebyście mogli zdecydować, który z nich bardziej wam odpowiada.

Monarchia absolutna

W tego typu monarchii król lub królowa decydują o wszystkim. Zwykli ludzie nie mają żadnego wpływu na to, w jaki sposób są rządzeni. Historia odnotowała wiele takich wszechpotężnych królewskich rodów.

Mansa Musa był niewiarygodnie bogatym królem Mali, państwa w zachodniej Afryce XIV wieku. Podróżował z dwunastoma tysiącami niewolników, z których każdy niósł sztabkę złota. Mansa nakazał im oddać złoto biednym, których napotkali na swojej drodze.

W VII wieku Chinami rządziła wpływowa Wu Zetian. Była jedyną kobietą w historii tego kraju, która posiadała tytuł cesarza. Doszła do władzy, odcinając swoim rywalom ręce i nogi, a następnie topiąc ich w winie.

Cesarzowo, czy martwisz się swoimi przeciwnikami?

Ależ skąd. Nie podnieśliby na mnie ręki. To co, winko? 6

6 Wydawca przeprasza za jakość tego żartu.

W Europie rządziło mnóstwo poważnie wyglądających królów i królowych, zazwyczaj noszących długie brody (w przypadku kobiet zdarzało się to zdecydowanie rzadziej).

To na przykład Alfred Wielki z Anglii, Knut Wielki z Danii czy caryca Katarzyna Wielka z Rosji. W pewnym momencie jednak Europejczycy zaczęli się zastanawiać, czy ich władcy faktycznie są tacy wspaniali. Jakieś 150 lat temu poddani wypowiedzieli posłuszeństwo władcom absolutnym i kilku z nich zrzucili z tronu, a paru nawet zabili (żeby upewnić się, że do koronowanych głów dotarło przesłanie).

Na świecie wciąż jest kilku władców absolutnych (na przykład na Bliskim Wschodzie – w Omanie i Arabii Saudyjskiej). Czy udałoby się wam wdrożyć w życie taką formę rządów? Być może. A czy jest to prawomocny i sprawiedliwy ustrój? Sami musicie sobie odpowiedzieć na to pytanie.

Trzymasz w ręku tę wspaniałą* książkę, i to jest właśnie twoja pierwsza decyzja podjęta w roli PRZYWÓDCY KRAJU.

DOBRE POSUNIĘCIE!

Widzisz, bycie szefem wszystkich szefów wcale nie jest łatwe. Trzeba podejmować mnóstwo trudnych decyzji.

Jaki ustrój polityczny wybrać?

Jak rządzić sprawiedliwie? (O ile obchodzi cię ta kwestia**).

Jak podejść do takich skomplikowanych spraw, jak na przykład zmiany klimatyczne czy nierówności społeczne?

Musisz znaleźć odpowiedzi na pytania: JAK DZIAŁA POLITYKA? JAKIE SĄ TWOJE POGLĄDY? CO TO ZNACZY BYĆ PRZYWÓDCĄ?

Ale bez obaw. Ta zabawna a jednocześnie pełna faktów książka poprowadzi cię krok po kroku.

* Moim skromnym zdaniem. ** Obywatele twojego kraju pewnie chcieliby, żeby tak było.

Wkrótce będziesz rządzić krajem jak ZAWODOWIEC.