Η xρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στον κόσμο της εμπορίας ανθρώπων

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ PANTEION UNIVERSITY OF SOCIAL AND POLITICAL SCIENCES

ΣΧΟΛΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΎΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΣΤΟ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (TRAFFICKING)

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΙΡΗΝΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ AM 41131064

ΑΘΗΝΑ, 2018

1

Copyright ©Χριστίνα – Ειρήνη Τριανταφύλλου, 2018 All rights reserved. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας πτυχιακής εργασίας εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσεως, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προελεύσεως και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της πτυχιακής εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται στο συγγραφέα. Η έγκριση πτυχιακής εργασίας από το Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών δεν δηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα.

2

Πίνακας Περιεχομένων ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ...………………………………………………………………... 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ……...………………………………………………………………..... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ……………………………...…………………………………….......... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (HUMAN TRAFFICKING); …………….……………………………………………...……... 8 1.1.Ιστορική Αναδρομή ……………………………………………………………… 8 1.2.Ορίζοντας το Trafficking …………………………………………………………9 1.3.Η αρχή του νομοθετικό πλαισίου …………………………………..................... 13 1.4.Η ελληνική νομοθεσία……………………………………………………………14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΤΟ TRAFFICKING ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ....................................... 18 2.1.Η κατάσταση σήμερα ……………………………………………………...…… 18 2.2. Η κατάσταση στην Ελλάδα ……………………………………………………. 19 2.3. Μορφές Trafficking …………………………………………………………… 20 2.4.Τεχνικές Στρατολόγησης ………………………………………………...............24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ..................................................................................................................................... 29 3.1. Τι είναι το ηλεκτρονικό έγκλημα; ……………………………………………... 29 3.2. Μορφές Κυβερνοεγκλήματος …………………………………………………. 30 3.3. Ποια είναι η σχέση του Διαδικτύου με το Trafficking; ……………………….. 34 3.4. Γιατί οι διακινητές χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ……………………………… 35 3.5. Ποια είναι η διαδικασία στρατολόγησης μέσα από το διαδίκτυο ……………... 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4ο:

Η

ΣΧΕΣΗ

ΤΟΥ

ΙΝΤΕΡΝΕΤ

ΚΑΙ

ΤΩΝ

ΜΕΣΩΝ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟ TRAFFICKING ……………………. 39 4.1. Από το Deep Web στο Dark Web και η σχέση του με το Trafficking ……….... 39 4.2. Το παράδειγμα της σελίδας Craigslist ………………………………………… 40 4.3. Το Trafficking στα χρόνια των Social Media ……………………………...….. 42 3

4.4. Το παράδειγμα του Facebook …………………………………………………. 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ …. . 45 5.1. Τεχνικά μέτρα για την αποτροπή της στρατολόγησης θυμάτων της εμπορίας ανθρώπων…………………………………………………………………………… 45 5.2. Πως η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη καταπολέμηση του trafficking; …………………………………………………………………………. 46 5.3. Μέθοδοι προστασίας για τους πολίτες στο Διαδίκτυο ……………………….. 49 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ………………………………………………………………………. 52 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………………………… 54 ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ……………………………………………………… 59

4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Όπως έχει αποδείξει η ιστορία, η τεχνολογία έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές εις βάρος των ανθρώπων. Σήμερα ζούμε σε ένα κόσμο που τα πάντα βρίσκονται κοντά μας με το πάτημα ενός κουμπιού. Με τη χρήση του διαδικτύου μπορείς να έχεις άμεση επικοινωνία και πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που προσφέρει ο κυβερνοχώρος. Ωστόσο, πίσω από αυτή την ευκολία ελλοχεύουν και κάποιοι κίνδυνοι. Όσο εύκολο είναι για τον απλό πολίτη να το χειρίζεται, το ίδιο εύκολο είναι και για έναν εγκληματία να διαπράξει αδικήματα μέσα από αυτό. Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα από τα φαινόμενα που βρίσκει «καταφύγιο» στο κόσμο του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media). Οι διακινητές ανθρώπων (traffickers) χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστοσελίδες, αλλά και την ανωνυμία των εφαρμογών και των δικτύων, για να έρθουν σε επαφή και να στρατολογήσουν τα θύματα τους. Τα χρησιμοποιούν για να δημοσιεύσουν διαδικτυακές αγγελίες, αλλά και για να επικοινωνήσουν εύκολα και ανώνυμα με τους αγοραστές και τους συνεργάτες τους μέσα στο κύκλωμα διακίνησης. Ωστόσο, η χρήση της τεχνολογίας, και ιδιαίτερα οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να λειτουργήσουν τόσο σαν σύμμαχος όσο και σαν εχθρός στην προσπάθεια καταπολέμηση, αυτής της σύγχρονης μορφής δουλείας.

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εμπορία ανθρώπων, η οποία συχνά αναφέρεται ως σύγχρονη μορφή δουλείας, είναι μια από τις γρηγορότερα αναπτυσσόμενες εγκληματικές βιομηχανίες. Τροφοδοτούμενη από την παγκόσμια οικονομική κρίση και την αύξηση της διεθνής μετανάστευσης, η διακίνηση ανθρώπων αυξάνεται συνεχώς. Η εμπορία ανθρώπων ή όπως είναι ο αγγλοσαξονικός όρος «trafficking»1 είναι ένα πολύ καλά κρυμμένο και οργανωμένο έγκλημα, το οποίο μπορεί να συμβεί στον οποιοδήποτε και οπουδήποτε. Παγκοσμίως, το «trafficking» έχει μετακινηθεί από τις σκοτεινές γωνίες της κοινωνίας στο δημόσιο πεδίο, μέσω της ραγδαίας εξάπλωσης των νέων τεχνολογιών και της χρήσης του διαδικτύου. Το διαδίκτυο έχει γίνει ένας ισχυρός σύμμαχος για τους διακινητές, τόσο με τη χρήση των ιστοσελίδων, όσο και με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία συμβάλουν στην προώθηση αυτής, της ανερχόμενης βιομηχανίας, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους διακινητές (traffickers) αλλά και στους αγοραστές να βρίσκουν καταφύγιο, πίσω από την ανωνυμία που προσφέρει αυτός ο κόσμος. Σήμερα οι διακινητές ή αλλιώς «traffickers» στρατολογούν τα θύματα τους μέσα από σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (όπως το Facebook και το Twitter) και το Ίντερνετ και στην συνέχεια προσφεύγουν πάλι στο διαδίκτυο, και σε σελίδες όπως το Backpage2 και Craigslist3, με σκοπό να πουλήσουν εκεί τα θύματα τους. Είναι, επομένως εμφανές ότι η εμπορία και διακίνηση ανθρώπων έχει πάρει την μορφή κυβερνοεγκλήματος και ότι η χρήση του κυβερνοχώρου συμβάλει όλο και περισσότερο στην αύξηση αυτού του διεθνούς φαινομένου. Στη παρούσα εργασία θα εξετάζουμε το φαινόμενο της «εμπορίας ανθρώπων» (trafficking ή trafficking in human beings) και τη συμβολή του Διαδικτύου σε αυτό. Πιο συγκεκριμένα θα γίνει αναδρομή στην ιστορία της διακίνησης ανθρώπων. Θα προσδιορισθεί και θα αναλυθεί ο επίσημος ορισμός του trafficking. Θα αναφερθεί το

1 Ο όρος trafficking, προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «traffic», δηλαδή τη διαδικασία της κίνησης και δηλώνει, μεταφορικά, τη διαδικασία της δια-κίνησης.

2 Η Backpage αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη ιστοσελίδα αγγελιών στον κόσμο, σύμφωνα με τη μόνιμη Υποεπιτροπή Ερευνών της Γερουσίας των ΗΠΑ. Έχει κατηγορηθεί για τη συμμετοχή της σε υποθέσεις εμπορίας ανηλίκων.

3 Η ιστοσελίδα Craigslist είναι ένα συγκεντρωτικό δίκτυο διαδικτυακών κοινοτήτων, που περιλαμβάνει δωρεάν διαφημίσεις αγγελιών ταξινομημένες σε κατηγορίες που αφιερώνονται πάνω στην εργασία, στέγαση, προσωπικά, πώληση, κοινότητα, υπηρεσίες, βιογραφικά και φόρουμ συζήτησης. Έχει κατηγορηθεί για την εμπλοκή της υποθέσεις πορνείας και σεξουαλικού trafficking.

6

νομικό πλαίσιο που περιβάλει αυτό το φαινόμενο, καθώς και της μορφές που παίρνει η εμπορία ανθρώπων αλλά και τις μεθόδους στρατολόγησης των θυμάτων. Έπειτα, στο δεύτερο μέρος της εργασίας θα γίνει αναφορά στο ρόλο που διαδραματίζει το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην αύξηση αυτού του φαινομένου. Πως οι διακινητές χρησιμοποιούν το κυβερνοχώρο για να προσεγγίσουν τα θύματα, αλλά και γιατί το επιλέγουν. Θα αναλυθούν τρόποι με τους οποίους η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στη καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων αλλά και τι μπορούν να κάνουν οι χρήστες - πιθανά θύματα, ώστε να διαφυλαχτούν μέσα στο κυβερνοχώρο. Τέλος, θα τεθεί το ερώτημα αν το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να γίνουν σύμμαχος της κοινωνίας στον αγώνα για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων.

7

ΚΕΦ.1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (HUMAN TRAFFICKING); 1.1.

Ιστορική Αναδρομή

Κάνοντας ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο, ανακαλύπτει κανείς ότι το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια. Οι ρίζες του βρίσκονται βαθιά ριζωμένες μέσα στο παρελθόν, από τη γέννηση της δουλείας έως και σήμερα. Οι όροι δουλεία, ειλωτεία, καταναγκαστική εργασία ακούγονται μάλλον παρωχημένοι στη σύγχρονη εποχή. Ωστόσο, εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι, αν και το δουλεμπόριο με την παραδοσιακή έννοια του όρου έχει εκλείψει εδώ και πολλά χρόνια, πρακτικές ανάλογες με τη δουλεία, παρατηρούνται σε όλες τις περιοχές της γης, συμπεριλαμβανομένης και της ανεπτυγμένης Δύσης4. Η δουλεία ήταν ευρέως διαδεδομένη σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και λαούς του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου του κινεζικού, του ιαπωνικού, του ινδικού, των λαών της Αφρικής και της Νοτίου Αμερικής όπως και πολλών λαών της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού και του ρωμαϊκού. Οι δούλοι δεν είχαν δικαιώματα, δεν διέθεταν περιουσία, δεν είχαν το δικαίωμα της ψήφου, ούτε και το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Αντιμετωπίζονταν ως αντικείμενα και θεωρούνταν μικρότερης αξίας και από τα κατοικίδια ζώα. Το φαινόμενο της δουλείας εξακολουθεί να παρατηρείται και σήμερα σε πολλά μέρη του πλανήτη και έχοντας πάρει διάφορες μορφές, κυρίως σε βάρος γυναικών (σεξουαλική εκμετάλλευση), παιδιών (παιδική εργασία, επαιτεία) και ανδρών (καταναγκαστική εργασία). Ενώ, γενικά ως δουλεία μπορεί να θεωρηθούν όλες οι μορφές εκμετάλλευσης και υποβιβασμού των κοινωνικών ομάδων. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η κυριολεκτική χρήση του όρου δουλεία προϋποθέτει τη νόμιμη ή εθιμική αφαίρεση της ιδιότητας του υποκειμένου και την μετατροπή του ατόμου σε αντικείμενο (res) του νόμου. Σύμφωνα με τη Σύμβαση κατά της Δουλείας του 1926, ως δουλεία προσδιορίζεται «η κατάστασις ατόμου υποκειμένου εις τα περί δικαίου της

4 Βλ. Κυριαζή, Τ. Εμπορία Ανθρώπων Διεθνές & Ευρωπαϊκό Δίκαιο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ 136-147.

8

ιδιοκτησίας αρχάς ή τινάς εξ αυτών» 5. Η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 1 ορίζει επίσης, ότι: «η εμπορία των δούλων περιλαμβάνει πάσαν πράξιν συλλήψεως, αποκτήσεως και διαθέσεως του ατόμου, σκοπούσαν την εις δουλείαν υπαγωγή

αυτού,

πάσαν

πράξιν

προσκτήσεως Δούλου

επί

σκοπώ

μεταπωλήσεως ή ανταλλαγής αυτού, πάσαν πράξιν παραχωρήσεως ως κεκτημένου δούλου δια πράξεως πωλήσεως ή ανταλλαγής και εν γένει πάσαν πράξιν εμπορίας ή μεταφοράς δούλου». Κατά τις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της Σύμβασής, η γαλλική πρόταση για αντικατάσταση του όρου «slave trade» από τον όρο «trade in human beings», προκειμένου το περιεχόμενο της Σύμβασης να καλύπτει και την εμπορία ανθρώπων, απορρίφθηκε ώστε η δουλεία και το δουλεμπόριο να ερμηνεύονται συσταλτικά. Ωστόσο, το 1956 υιοθετήθηκε η Συμπληρωματική Σύμβαση για τη Κατάργηση της Δουλείας, με σκοπό να καλύψει νέες πρακτικές ανάλογες με τη δουλεία, οι οποίες είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνιση τους, μεταξύ των οποίων η δουλεία για χρέη (debt bondage), η δουλοπαροικία (serfdom), οι καταναγκαστικοί γάμοι, αλλά και η μεταφορά ανηλίκων για εκμετάλλευση της εργασίας. Όπως, αναφέρθηκε και προηγουμένως, στη σημερινή εποχή μπορεί η δουλεία να μην υφίσταται με την έννοια των υπηρετών - δούλων που είδαμε να ανθίσει και στην αρχαία Ελλάδα. Ωστόσο, ένα νέο φαινόμενο έχει βασίσει τα θεμέλια της ύπαρξης του σε αυτή. Ένα φαινόμενο που δεν γνωρίζει σύνορα, εθνότητες ή πολιτισμούς. Αυτό το φαινόμενο δεν είναι άλλο από την εμπορία ανθρώπων (trafficking in human beings)6.

1.2. Ορίζοντας το Trafficking; Τι είναι όμως εμπορία ανθρώπων και από πού προέρχεται ο όρος trafficking; Ο αγγλοσαξονικός όρος trafficking, προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «traffic», δηλαδή τη διαδικασία της κίνησης και δηλώνει, μεταφορικά, τη διαδικασία της διακίνησης. Εμφανίστηκε στις αρχές του 17 ου αιώνα ορίζοντας τη διακίνηση παράνομων 5 Όπως επικυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν.4473/1930, ΦΕΚ Α΄62.

6 Βλ. αναλυτικά, O’Connell Davidson, J., (2010) New slavery, old binaries: human trafficking and the borders of ‘freedom’, The Author(s) Journal, Blackwell Publishing,

9

αγαθών, ενώ από τον 19° αιώνα και στο εξής χρησιμοποιείται για να ορίσει τη παράνομη διακίνηση ανθρώπων, οι οποίοι πωλούνται και αγοράζονται ως εμπόρευμα. Η χρήση του όρου κατά τη περίοδο του περασμένου αιώνα γίνεται χωρίς να του έχει αποδοθεί ένας ευρέως αποδεκτός ορισμός, και αυτό έχεις ως αποτέλεσμα να δημιουργείται πολύ συχνά σύγχυση ως προς το πεδίο εφαρμογής του. Ωστόσο, η εμπορία ανθρώπων είναι αυτό που υποδηλώνει και η ίδια η λέξη: άνθρωπος εμπορεύεται άνθρωπο. Ο πλέον ολοκληρωμένος και κοινά αποδεκτός ορισμός του trafficking αντλείται διεθνώς από το «Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών για την Αποτροπή, την Καταστολή και τη Τιμωρία της Παράνομης διακίνησης Προσώπων με σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονομική Εκμετάλλευση ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών»7, και συγκεκριμένα από το άρθρο 3, που συμπληρώνει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών Ενάντια στο Υπερεθνικό Οργανωμένο Έγκλημα (μαζί με το Πρωτόκολλο Ενάντια στη Λαθρεμπορία των Μεταναστών Μέσω Ξηράς, Αέρα και Θάλασσας). Συγκεκριμένα εμπορία ανθρώπων είναι: «Η στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, εγκατάσταση, ή παραλαβή προσώπων,

μέσω

απειλής,

ή

χρήσης

βίας,

ή

άλλων

μορφών

εξαναγκασμού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναμης, της κατάχρησης μιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονομικού ή άλλου οφέλους για την επίτευξη της σύμφωνης γνώμης ενός προσώπου το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου με σκοπό την εκμετάλλευση του. Η εκμετάλλευση περιλαμβάνει τουλάχιστον την εκμετάλλευση της πορνείας ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών σκλαβιάς, ή τη λήψη σωματικών οργάνων. Ο ορισμός αυτός είναι γνωστός ως «Πρωτόκολλο του Palermo» (2000)8 ή «Πρωτόκολλο του Trafficking»».

7 Ειδικότερα, το Δεκέμβριο του 2000 στα πλαίσια συνδιάσκεψης, στο Παλέρμο της Ιταλίας εκτός από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών Ενάντια στο Υπερεθνικό Οργανωμένο Έγκλημα, μαζί με το Πρωτόκολλο για την Αποτροπή, την Καταστολή, και την Τιμωρία της Παράνομης Διακίνησης Προσώπων με Σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονομική Εκμετάλλευση, Ιδιαίτερα των Γυναικών και των Παιδιών, υπογράφηκε και το Πρωτόκολλο Ενάντια στη Λαθρεμπορία των Μεταναστών μέσω Ξηράς, Αέρα και Θάλασσας.

8 Βλ., αναλυτικότερα, Κυριαζή, Τ., Εμπορία Ανθρώπων Διεθνές & Ευρωπαϊκό Δίκαιο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ 30-38.

10

Ωστόσο, αυτός δεν είναι ο μόνος ορισμός για το «human trafficking». Ο νεώτερος όρος για την «εμπορία ανθρώπων» προέρχεται από το άρθρο 2 της οδηγίας 2011/36/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5 ης Απριλίου για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων και για την Προστασία των θυμάτων της, καθώς και για την Αντικατάσταση της Απόφασηςπλαίσιο 2002/629/ΔΕΥ του Συμβουλίου9. Ο συγκεκριμένος όρος, ορίζει ότι «trafficking» είναι : «Η πρόσληψη, μεταφορά, διακίνηση, στέγαση ή υποδοχή προσώπων, συμπεριλαμβανομένης και της ανταλλαγής ή της μεταβίβασης εξουσίας επί των προσώπων αυτών, με την απειλή της χρήσης ή τη χρήση βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, με απαγωγή, απάτη, παραπλάνηση, κατάχρηση εξουσίας ή ευάλωτης θέσης ή με πληρωμή ή αποδοχή χρημάτων ή άλλων απολαβών για την εξασφάλιση της συναίνεσης προσώπου κατέχοντος εξουσία επί ενός άλλου, με σκοπό την εκμετάλλευση» Θα πρέπει να υπογραμμιστεί η διαφορά ανάμεσα στην εμπορία ανθρώπων και τη λαθραία μεταφορά μεταναστών. Η λαθραία μεταφορά μεταναστών σε μια χώρα χωρίς να τηρηθούν οι νόμιμες διαδικασίες αποτελεί ποινικό αδίκημα, ωστόσο στις περιπτώσεις αυτές ο μεταφορέας, ο οποίος πληρώνεται για να οργανώσει και να παρέχει την δυνατότητα της παράνομης εισόδου σε μια χώρα, δεν έχει ως στόχο την εκμετάλλευση των ατόμων μετά την είσοδό τους σε αυτή. Η διακίνηση ανθρώπων ένα σοβαρό ποινικό αδίκημα αλλά και ένα νέο είδος δουλείας, που έχει ως στόχο την εκμετάλλευση των ευάλωτων ομάδων μιας κοινωνίας, που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης. Επιπλέον, αποτελεί μια εκ των σοβαροτέρων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων την οποία απαγορεύει το

9 Βλ. αναλυτικότερα την Οδηγία 2011/36/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Απριλίου ,για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της, καθώς και για την αντικατάσταση της απόφασης-πλαίσιο 2002/629/ΔΕΥ του Συμβουλίου, όπως αναστήθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη σελίδα http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32011L0036 .

11

άρθρο 510 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με την απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας. Τα θύματα εμπορίας ανθρώπων πολλές φορές εξαπατώνται, ή ακόμα εξαναγκάζονται με διάφορους τρόπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια, τις οικογένειες και την πατρίδα τους, για να γίνουν θύματα εκμετάλλευσης. Τις περισσότερες φόρες όλα ξεκινούν ύστερα από υποσχέσεις για νόμιμη εργασία και μια καλύτερη ποιότητα ζωής μέσα στη χώρα προέλευσης τους ή σε χώρες της Δύσης. Όταν τα θύματα αντιληφθούν τι πραγματικά συμβαίνει, είναι ήδη πολύ αργά. Βρίσκονται ήδη εγκλωβισμένα μέσα σε ξένες χώρες, απομονωμένα από το φιλικό, το οικογενειακό αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον και όντας ευάλωτα μέσα σε μια σειρά από καταναγκασμούς και απειλές, μέσα στους οποίους περιλαμβάνονται η απειλή με τη χρήση βίας προς τους ίδιους ή τις οικογένειές τους, ο εξαναγκασμός σε επαιτεία, σε σεξουαλική εκμετάλλευση, η βίαιη χρήση ναρκωτικών ουσιών, καθώς και η καταστροφή των ταξιδιωτικών τους εγγράφων. Στόχος των διακινητών είναι να δημιουργήσουν μια σχέση εξάρτησης με τα θύματα τους, έχοντας ως κύριο μέσο τον εκφοβισμό. Όπως καταδεικνύουν όλα τα στοιχεία η εμπορία ανθρώπων είναι ένα έγκλημα που λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις παγκοσμίως. Είναι ένα έγκλημα που διενεργείται είτε από μεμονωμένο δράστη-έμπορο, ο οποίος λειτουργεί μόνος του, είτε από δίκτυο εμπόρων, με την εμπλοκή περισσότερων δραστών11. Η μεγαλύτερη δυσκολία από την πλευρά των αστυνομικών αρχών σε αυτές τις υποθέσεις είναι ο εντοπισμός και η αναγνώριση των θυμάτων12.

10 Σύμφωνα με το άρθρο 5 για την Απαγόρευση της Δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1) κανείς δεν μπορεί να κρατηθεί σε δουλεία ή σε ειλωτεία, 2) κανείς δεν μπορεί να υποβληθεί σε αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία και 3) απαγορεύεται η εμπορία των ανθρώπινων όντων. Βλ. αναλυτικότερα, Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2000/C 364/01) , Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_el.pdf.

11 Η εμπορία ανθρώπων αποτελεί μια από τις μορφές του οργανωμένου εγκλήματος, με το οργανωμένο έγκλημα να βρίσκεται στη κορυφή έχοντας τα υψηλότερα κέρδη. Η Ελλάδα εξυπηρετεί το οργανωμένο έγκλημα με τη διακίνηση ναρκωτικών, το παράνομο εμπόριο όπλων αλλά και με τη διακίνηση ανθρώπων από την Αφρική.

12 Βλ. Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής, Εμπορία και Εκμετάλλευση Ανθρώπων – TRAFFICKING, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα 2010.

12

1.3.Η αρχή του νομοθετικό πλαίσιο Ιστορικά, πολλές διεθνείς συνθήκες απευθύνονται συχνά αποτυχημένα, στις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο του trafficking. Η πρώτη διεθνής νομοθετική προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων έλαβε χώρα στο Παρίσι το έτος 1904 με την υιοθέτηση της Διεθνούς Συμφωνίας για την Καταστολή της Εμπορίας Λευκής Σαρκός, η οποία αποσκοπούσε στην προστασία των ευρωπαίων (λευκών) γυναικών από τα κυκλώματα σωματεμπόρων13.Ωστόσο, δεν περιλάμβανε πρόβλεψη για την τιμωρία των δραστών. Έτσι, το 1910 πάλι στο Παρίσι ακολούθησε η υπογραφή, της Διεθνούς Σύμβασης για την Καταστολή της Εμπορίας Λευκής Σαρκός, την οποία επικύρωσαν 13 κράτη. Ακολούθως, το 1921 στη Γενεύη υιοθετήθηκε, υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, η Διεθνής Σύμβαση για την Καταστολή της Παράνομης Διακίνησης Γυναικών και Παιδιών η οποία προέβλεπε τη συνεργασία των κρατών-μελών για τη δίωξη των δραστών που διακινούσαν παιδιά, αλλά και τη λήψη μέτρων για την προστασία των γυναικών και των παιδιών που μετακινούνταν ως μετανάστες, ενώ το 1933 υπογράφει, επίσης στη Γενεύη, η Διεθνής Σύμβαση για την Καταστολή της Παράνομης Διακίνησης Ενήλικων Γυναικών. Ακολούθησε μια σειρά συνθηκών αντίστοιχου περιεχομένου, όπως η Διεθνής Συνθήκη του ΟΗΕ για την εξάλειψη του trafficking ανθρώπων και της εκμετάλλευσης της εκπόρνευσης των άλλων (1949), η Διεθνής Συνθήκη πολιτικών δικαιωμάτων (1966), η Διεθνής συνθήκη για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα (1966), η Συνθήκη για την εξαφάνιση όλων των μορφών διάκρισης κατά των γυναικών (1979), η Συνθήκη κατά των βασανιστηρίων και άλλων μορφών απάνθρωπης μεταχείρισης (1984), η Συνθήκη προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού (1989), η Συνθήκη κατά της σκλαβιάς (1926), η Συνθήκη προστασίας των δικαιωμάτων των μεταναστών και των οικογενειών τους (1990). Ωστόσο, καθώς το φαινόμενο τις διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων άρχισε να παρουσίασε αύξηση τη δεκαετία του 1990, η έλλειψη ενός ξεκάθαρου και ολοκληρωμένου ορισμού στη συνθήκη του 1949, οδήγησε πολλές κυβερνήσεις και 13 Βλ. Κυριαζή Τ., Εμπορία Ανθρώπων, Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2010.

13

οργανισμούς στο να υιοθετήσουν δικούς τους ξεχωριστούς ορισμούς. Έτσι, το 1996 η Ευρωπαϊκή Ένωση, προσπάθησε να ορίσει το trafficking με στόχο τη σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών, ενώ παρόμοια λειτούργησε και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης το Μάιο του 1999, με την προσπάθεια του να ορίσει το trafficking με στόχο την εργασιακή εκμετάλλευση. Μπορεί οι βάσεις για το διεθνές και ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο, για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, να άρχισαν να μπαίνουν ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα. Ωστόσο, για την Ελλάδα, η δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου ξεκίνησε έναν αιώνα μετά.

1.4. Η ελληνική νομοθεσία Η εμπορία ανθρώπων μπορεί να είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη από το διεθνές δίκαιο ως σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά έως το 2002 το νομοθετικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της στην Ελλάδα θεωρούνταν ελλιπές και αναποτελεσματικό. Στις 13 Δεκεμβρίου του 2002 υπέγραψε τη Σύμβαση και το Πρωτόκολλο για την Παράνομη Διακίνηση Προσώπων ενώ, είχε υιοθέτησε και τρία βασικά νομοθετικά κείμενα, που είχαν ως στόχο την αναθεώρηση της υπάρχουσας, υφισταμένης νομοθεσίας για την πάταξη και την αντιμετώπισης του trafficking.14 Αυτά ήταν: Πρώτον, ο Νόμος 3064/2002 που εκδόθηκε των Οκτώβριο του 2002, και ο οποίος τροποποιούσε τα σχετικά άρθρα του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα. Δεύτερον, το Προεδρικό Διάταγμα 233/2003, που ρυθμίζει τις αποφάσεις για την παροχή προστασίας στήριξης και βοήθειας των θυμάτων. Και τρίτον, ο Νόμος 3368/2005 που προβλέπει την παροχή ειδικών αδειών παραμονής στα θύματα της διακίνησης. Όπως προαναφέρθηκε, τον Οκτώβριο του 2002 εκδόθηκε ο Ν. 3064/2002 15: «Καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας,

της

πορνογραφίας

ανηλίκων

και

γενικότερα

της

οικονομικής

εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και αρωγή στα θύματα των πράξεων αυτών» 14 Βλ. Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Καταπολεμώντας την εμπορία ανθρώπων. Προβλήματα και Πρακτικές, εκδ. ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα-Κομοτηνή, Μάρτιος 2007, 68-69 http://www.ariadnet.net/pdfs/GREEK_FINAL.pdf 15Βλ. αναλυτικότερα, Κυριαζή, Τ., Εμπορία Ανθρώπων Διεθνές & Ευρωπαϊκό Δίκαιο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010,σελ 38-48.

14

(ΦΕΚ Α΄ 248). Στο πρώτο μέρος του νόμου, αναθεωρούνται οι διατάξεις για το έγκλημα της σωματεμπορίας, προβλέποντας όλες τις σύγχρονες μορφές τέλεσης παρόμοιων εγκλημάτων (άρθρο 323Α του Π.Κ.16). Ενώ στο δεύτερο μέρος, δημιουργούνται για πρώτη φορά στην Ελλάδα νομοθετικές ρυθμίσεις που να αφορούν την παροχή βοήθειας προς τα θύματα εγκλημάτων της εμπορίας ανθρώπων, της μαστροπείας, της σωματεμπορίας αλλά και της ασέλγειας ανηλίκου έναντι αμοιβής. Το νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε στην Ελλάδα, μέχρι το Ν. 3064/2002 θεωρούνταν ανεπαρκές, καθώς δεν τιμωρούνταν αυτοτελώς, η παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, αλλά βασιζόταν σε άλλες επιμέρους διατάξεις του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ), όπως οι διατάξεις για τη μαστροπεία (ΠΚ 349), την εκμετάλλευση πόρνης (ΠΚ 350), καθώς και τη σωματεμπορία (ΠΚ 351). Επιπλέον, δεν κάλυπτε το εύρος των προβλημάτων-συνεπειών που προκύπτουν από τη εμπορία ανθρώπων σε κοινωνικό, οικονομικό αλλά και πολιτικό επίπεδο, ούτε διέθετε ένα σαφή ορισμό για το trafficking17. Τα θύματα, πολλές φορές, χωρίς να διαθέτουν νόμιμη άδεια παραμονής διώκονταν με σύλληψη, κράτηση και απέλαση από τη χώρα χωρίς να τους παρασχεθεί οποιαδήποτε νομική, ψυχολογική, ιατρική και υλική βοήθεια. Οι αστυνομικές αρχές ακλουθούσαν το Ν.2910/2001 «Είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας με πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις»18 (ΦΕΚ Α΄ 91), ο οποίος αναφερόταν στην παράνομη μετανάστευση και πρόβλεπε την απέλαση των παράνομα εισαχθέντων, αλλά δεν κάλυπτε το θέμα τη εμπορίας ανθρώπων, ούτε και στην προστασία των θυμάτων. Η μόνη παράγραφός 16 Εμπορία με σκοπό την αφαίρεση οργάνων του σώματος, την εκμετάλλευση της εργασίας των προσώπων με εξαναγκαστικά ή απατηλά μέσα, αλλά και εμπορία με σκοπό τη στρατολόγηση ανηλίκων για να χρησιμοποιηθούν σε ένοπλες συγκρούσεις. Οι προβλεπόμενες δε ποινές είναι αυτές που αντιστοιχούν σε κακουργήματα. Σημαντικό, επίσης, είναι ότι ο νόμος τιμωρεί και τον πελάτη στην περίπτωση της σωματεμπορίας, με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών εάν εν γνώσει του ενεργεί ασελγή πράξη με θύμα διεθνικής σωματεμπορίας. Βλ. αναλυτικότερα την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τεύχος Πρώτο, Αρ. Φύλλου 248, 15 Οκτωβρίου 2002, https://ec.europa.eu/antitrafficking/sites/antitrafficking/files/law_3064_2002_on_combating_thb_greece_el_1.pdf.

17 Βλ. Παπαγιανοπούλου Μ.Χ., Το φαινόμενο της Διεθνικής Σωματεμπορίας στην Ελλάδα και Διεθνώς, Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών, Αθήνα 2007, σελ 19-23 http://www.diotima.org.gr/wpcontent/uploads/2013/01/TO_FAINOMENO_TOY_TRAFFICKING.pdf 18 Βλ. αναλυτικότερα την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τεύχος Πρώτο, Αρ. Φύλλου 91, 2 Μαΐου 2001, https://nomoi.info/%CE%A6%CE%95%CE%9A-%CE%91-912001-%CF%83%CE%B5%CE%BB-1.html .

15

που αναφέρεται στο θέμα τις προστασίας των θυμάτων, ήταν αυτή της εβδόμου παραγράφου του άρθρου 44, που όριζε ότι η απέλαση ατόμων που βρίσκονται στη χώρα παράνομα και καταγγέλλουν πράξεις προαγωγής σε πορνεία μπορεί να ανασταλεί μέχρι την έκδοση αποφάσεως για τις πράξεις που καταγγέλθηκαν, μόνο με απόφαση του εισαγγελέα πλημμελειοδικών και την σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα εφετών. Έτσι τον Αύγουστο του 2003 εκδόθηκε και τέθηκε σε ισχύ το Προεδρικό Διάταγμα με αριθμό 233 (ΦΕΚ Α΄204/28-8-2003) «Προστασία και αρωγή στα θύματα των εγκλημάτων των άρθρων 323, 323Α, 349, 351 και 351Α του Ποινικού Κώδικα κατά το άρθρο 12 του Ν.3064/2002», το οποίο θεσμοθετεί τα θέματα προστασίας και αρωγής προς τα θύματα εμπορίας ανθρώπων, καθώς και τις υπηρεσίες βοήθειας και προστασίας, για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται ότι βρίσκεται σε κίνδυνό ή απειλείται η σωματική ακεραιότητα και η γενετήσια ελευθερία των θυμάτων. Η βοήθεια προσφέρεται για όσο διάστημα κριθεί απαραίτητο από τις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες, ενώ για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνονται και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, εκτός από τα Υπουργεία στους φορείς που προσφέρουν βοήθεια. Επιπλέον, προβλέπεται η δωρεάν παροχή ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης, καθώς και η εξασφάλιση νομικής υποστήριξης και διερμηνείας. Με το Ν.3386/2005 «Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια» (ΦΕΚ Α΄ 212) ορίζεται σαφώς η έννοια του θύματος εμπορίας ανθρώπων. Ενώ στα άρθρα 46-52 (κεφ. Θ΄: χορήγηση και ανανέωση άδειας διαμονής σε θύματα εμπορίας ανθρώπων), προβλέπονται τα εξής: α) Χορήγηση και ανανέωση άδειας διαμονής σε υπήκοο τρίτης χώρας, που έχει αναγνωριστεί ως θύμα της εμπορίας ανθρώπων. β) Ενημέρωση των θυμάτων σχετικά με τα δικαιώματα τους (δυνατότητα χορήγησης άδειας παραμονής περιορισμένης ισχύος). γ) Δυνατότητα παροχής προθεσμίας περίσκεψης ενός μηνός, ώστε τα θύματα να συνέλθουν και να ξεφύγουν από την επιρροή των δραστών αλλά και να συνεργαστούν με τις αστυνομικές αρχές.

16

δ) Παροχή περίθαλψης και βοηθείας κατά τη διάρκεια της περιόδου περίσκεψης. ε) Δυνατότητα χορήγησης και ανανέωσης της άδειας διαμονής μέχρι 12 μήνες. Η οποία προβλέπει το δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας και ισχύει μόνο κατά τη διάρκειά της, στην περίθαλψη και τις παροχές φροντίδας. στ) Λόγοι μη ανανέωσης και ανάκλησης της άδειας παραμονής. ζ) Αλλαγή σκοπού διαμονής (χορήγηση άδειας διαμονής, με την ιδιότητα του θύματος εμπορίας ανθρώπων). Τέλος, με

την ψήφιση του Ν. 3536/2007 «Ειδικές ρυθμίσεις θεμάτων

μεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητημάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης» (ΦΕΚ Α΄ 42) 19, ορίζεται για πρώτη φορά, ότι τα άτομα που είναι αναγνωρισμένα θύματα εμπορίας ανθρώπων δεν απελαύνονται και τυχόν απόφαση απέλασης τους αναστέλλεται.

19 Βλ. αναλυτικότερα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τεύχος Πρώτο, Αρ. Φύλλου 42, 23 Φεβρουαρίου 2007, https://nomoi.info/%CE%A6%CE%95%CE%9A-%CE%9142-2007-%CF%83%CE%B5%CE%BB-1.html .

17

ΚΕΦ.2. ΤΟ TRAFFICKING ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1. Η κατάσταση σήμερα Όπως έχει αναφερθεί, το trafficking αποτελεί μια μορφή σύγχρονης δουλείας, επομένως η εξέλιξη του φαινομένου μπορεί να ερευνηθεί λαμβάνοντας υπόψη τους άμεσα συσχετιζόμενους δείκτες. Ένας από αυτούς είναι και ο Global Slavery Index20, όπου μια σχετική αύξηση μπορεί να υποδηλώσει και μια αύξηση στο εμπόριο ανθρώπων. Σύμφωνα με την τελευταία Παγκόσμια Έκθεση του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, το 2016, το 51% των θυμάτων ήταν γυναίκες, το 20% ανήλικα κορίτσια, το 21% άντρες, και το 8% ανήλικα αγόρια. Επισημαίνεται ότι το 72% των καταγεγραμμένων θυμάτων προορίζονταν για σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ η εργασιακή εκμετάλλευση ακολουθεί με ποσοστό 20%. Ωστόσο, αυτό που έχει αλλάξει την τελευταία δεκαετία, και έχει προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, είναι η μεγάλη αύξηση που βλέπουμε στα ανήλικα θύματα. Πιο αναλυτικά, από το 2004 έως το 2014 το ποσοστό των ανήλικων κοριτσιών που πέφτουν θύματα δουλεμπόρων διπλασιάστηκε, από το 10% στο 20%. Ενώ, το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στα ανήλικα αγόρια, με το ποσοστό να ανεβαίνει από το 3% στο 8%. Οφείλουμε να αναφέρουμε, πως σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ερευνάς η σεξουαλική εκμετάλλευση βρίσκεται στην κορυφή της εμπορίας ανθρώπων παγκοσμίως, με τη πλειοψηφία (96%) των θυμάτων να περιλαμβάνει γυναίκες και ανήλικα κορίτσια. Ενώ αντίθετα, το 83% των αντρών και ανήλικων αγοριών χρησιμοποιούνται με σκοπό την καταναγκαστική εργασία αλλά και αφαίρεση οργάνων. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία της Europol, δεν έχει υπάρξει κάποια πρόοδος, καθώς ο αριθμός των θυμάτων του trafficking συνεχίζει να αυξάνεται. Πιο αναλυτικά, για το 2013 τα θύματα ήταν 3.315, ενώ το 2014 αυξήθηκαν στις 4.185, εκ των οποίων το 71% ήταν πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την πλειονότητα των υποθέσεων εμπορίας κατέχει η σεξουαλική εκμετάλλευση,

20 Βλ. Ιστοσελίδα Global Slavery Index, https://www.globalslaveryindex.org/ .

18

καθώς το 90% των θυμάτων χρησιμοποιείται για αυτόν τον σκοπό, με τις γυναίκες και τα παιδιά να αποτελούν τον κύριο στόχο των διακινητών. Τα θύματα προέρχεται συνήθως από τις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Ενώ όσον αφορά τους πρόσφυγες, o Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης έχει αναφέρει ότι 7 στους 10 έχουν πέσει θύματα trafficking, ενώ η Ευρωπαϊκή Αστυνομική Υπηρεσία θεωρεί ότι τουλάχιστον 10.000 ασυνόδευτα παιδιά έχουν ήδη εξαφανιστεί στην Ευρώπη. Δυστυχώς, στην πραγματικότητα ο αριθμός αυτός φαίνεται να είναι πολύ μεγαλύτερος, καθώς η εμπορία ανθρώπων θεωρείται ένα «αόρατο» έγκλημα και πολλά από τα περιστατικά δεν καταγράφονται.

2.2. Η κατάσταση στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας που παρουσίασε το ΑΠΕΜΠΕ21, η Ελληνική Αστυνομία αντιμετώπισε τριάντα επτά υποθέσεις εμπορίας ανθρώπων το 2013, τριάντα έξι το 2014, τριάντα δυο το 2015 και δεκαοκτώ υποθέσεις τους πρώτους εννέα μήνες του 2016. Παράλληλα, το 2013 τα θύματα ήταν 99 και οι δράστες 142, το 2014 ήταν 64 και 125 αντίστοιχα, 50 και 117 κατά το έτος 2015, ενώ στο εννεάμηνο του 2016 τα θύματα ανέρχονταν σε 28 και οι δράστες σε 72. Η σεξουαλική εκμετάλλευση, αφορά την πλειοψηφία των υποθέσεων trafficking στην Ελλάδα, με 24 περιστατικά το 2013, 30 το 2014, 26 το 2015 και 14 από την αρχή του χρόνου έως το τέλος Σεπτεμβρίου του 2016. Ακολουθεί η εργασιακή εκμετάλλευση, με έξι περιστατικά το 2013, 4 το 2014, 3 το 2015 και 1 στο εννεάμηνο του 2016. Ενώ η εκμετάλλευση για επαιτεία κατατάσσεται στην τρίτη θέση του trafficking, με 5 περιστατικά το 2013, 2 το 2014, 3 το 2015 και 3 στο πρώτο εννεάμηνο του 2016. Όσον αφορά σε εργασιακή και σεξουαλική εκμετάλλευση ταυτόχρονα, η ΕΛ.ΑΣ αντιμετώπισε δύο περιστατικά το 2013. Οι περισσότεροι δράστες προέρχονται από την Ελλάδα: συνολικά 158 άτομα, εκ των οποίων οι 123 είναι άνδρες και οι 35 γυναίκες. Ακολουθούν, 78 δράστες από τη Βουλγαρία, εκ των οποίων 52 άνδρες και 26 γυναίκες, από τη Ρουμανία 59 άτομα (46 άνδρες και 13 γυναίκες) και από την Αλβανία 50 άτομα (43 άνδρες και 7 21 Βλ. Σεξουαλική εκμετάλλευση και εμπορία ανθρώπων στην Ελλάδα, ΕΘΝΟΣ OnLine, 25/10/2016, http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/seksoualiki_ekmetalleusi_kai_emporia_anthropon_stin_ellada64597779/ .

19

γυναίκες). Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά στα θύματα εμπορίας ανθρώπων στη χώρα, από το 2013 έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2016, τα περισσότερα είναι από τη Ρουμανία, 73 συνολικά (32 άνδρες - 41 γυναίκες), ακολουθεί η Βουλγαρία με 52 στο σύνολο (4 άνδρες - 48 γυναίκες) και το Μπαγκλαντές με 36 (35 άνδρες - 1 γυναίκα). Τέλος, σχετικά λίγα είναι στην Ελλάδα τα ανήλικα θύματα του trafficking. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της αστυνομίας όσον αφορά στη σεξουαλική εκμετάλλευση, τα θύματα από το 2013 έως το 9μηνο του 2016, ανέρχονται σε 16 άτομα συνολικά (6 από Ρουμανία, 4 από Ελλάδα, 3 από Βουλγαρία και 3 από την Αλβανία).

2.3. Μορφές Trafficking Υπάρχουν

διάφορες

μορφές

εμπορίας

ανθρώπων.

Η

σεξουαλική

εκμετάλλευση είναι η πιο γνωστή και αναγνωρισμένη μορφή trafficking, αλλά όπως δείχνουν τα δεδομένα, δεν είναι η μόνη . Η καταναγκαστική εργασία , αλλά και άλλες μορφές εκμετάλλευσης έχουν αναγνωριστεί-κατονομαστεί από τις αρχές, τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) αλλά και από διεθνείς οργανισμούς ως μορφές «trafficking». Οι πιο βασικές μορφές εμπορίας ανθρώπων είναι οι εξής: Σεξουαλική Εκμετάλλευση Η σεξουαλική εκμετάλλευση περιλαμβάνει τόσο την εκμετάλλευση της πορνείας γυναικών και παιδιών όσο και την πορνογραφία ανηλίκων, την εμπορία ανηλίκων από κυκλώματα παιδεραστών. Εκτιμάτε ότι προσβάλλει 4,5 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη. Ενώ, σύμφωνα με έρευνες είναι η πιο συνηθισμένη μορφή εμπορίας ανθρώπων κατέχοντας ποσοστό 79%. Τα περισσότερα θύματα βρίσκονται σε καταναγκαστικές ή καταχρηστικές καταστάσεις από τις οποίες η διαφυγή τους είναι πολύ δύσκολη και επικίνδυνη.22 Επιπρόσθετα, η σεξουαλική εκμετάλλευση θεωρηθείτε, ότι είναι ένα φαινόμενο στο οποίο δρα το οργανωμένο κύκλωμα εις βάρος ανθρώπων, κυρίως γυναικών, και το οποίο έχει ως στόχο την αναγκαστική εργασία στο χώρο της 22 Βλ. Τσιπολίτη, Α., Το Trafficking στην Ελλάδα, ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδος, 2016-2017, σελ 13-16 http://repository.library.teimes.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/4790/DE%20%CE%A4%CE %A3%CE%99%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%A4%CE%97%20%CE%91%CE%9D %CE%9D%CE%91.pdf?sequence=1&isAllowed=y .

20

πορνείας. Τα θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι κυρίως γυναίκες και ανήλικα κορίτσια. Ενώ έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι στις χώρες που παρείχαν πληροφορίες για το φύλο των εμπόρων (30%) η πλειοψηφία τους είναι γυναίκες. Καθώς, οι γυναίκες κατέχουν σημαντικό ρόλο στην εμπορία ανθρώπων παρά σε οποιαδήποτε άλλο έγκλημα. Στη Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, το 60% των καταδικασθέντων για εμπόριο ανθρώπων είναι γυναίκες23. Τέλος, στη σεξουαλική εκμετάλλευση οι διακινητές χρησιμοποιούν διάφορα μέσα για να εξαναγκάσουν τα θύματα τους στην πορνεία. Μερικά από αυτά είναι η χρήση σωματικού ή σεξουαλικού εξαναγκασμού, η απειλή, η χρήση βίας, ο εκφοβισμός και η παραπλάνηση. Ένα παράδειγμα, παραπλάνησης είναι η υπόσχεση εργασίας στα θύματα από τους διακινητές σε χώρες ή σε υπηρεσίες κάποιας βιομηχανίας. Ωστόσο, πίσω από αυτές τις υποσχέσεις κρύβονται οι οίκοι ανοχής και η βιομηχανία του σεξ. Καταναγκαστική Εργασία ή Δουλεμπόριο Το δουλεμπόριο είναι η παράνομη διακίνηση ανθρώπων με σκοπό την καταναγκαστική εργασία. Η καταναγκαστική εργασία είναι η δεύτερη πιο συνηθισμένη μορφή εμπορίας ανθρώπων (18%). Η διαλεύκανση και καταγγελία των υποθέσεων της είναι πολύ πιο σπάνια από τις περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι το φαινόμενο σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι πολύ πιο ορατό στις πόλεις ενώ η καταναγκαστική εργασία δεν διαφαίνεται. Στη καταναγκαστική εργασία συγκαταλέγονται, η ακούσια υποτέλεια, η οικιακή δουλεία, αλλά και η παιδική εργασία. Τα άτομα αυτά που χρησιμοποιούνται με σκοπό την εκμετάλλευση τους για εργασία, συνήθως εξαπατώνται με υποσχέσεις για μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Η αναγκαστική εργασία, η σωματεμπορία, η δουλεία ή άλλες παρόμοιες πρακτικές συναντώνται σε όλους τους χώρους και σε όλα τα επαγγέλματα. Τα άτομα που συνήθως υποβάλλονται σε καταναγκαστική εργασία είναι οι οικιακοί εργαζόμενοι, ή όσοι εργάζονται στον τομέα της γεωργίας, της εστίασης (εστιατόρια ), του τουρισμού (ξενοδοχεία) και των κατασκευών (οικοδομές). Η εκμετάλλευση της

23 Βλ. Ιστοσελίδα Break the Chain, Μορφές THB, http://www.breakthechain.gr/index.php/morfes-thb/

21

εργασίας παρέχεται εξαναγκαστικά τόσο σε μεγάλες βιομηχανικές όσο και σε αγροτικές μονάδες. Στην κατηγορία αυτή εμπίπτει και η εκμετάλλευση της επαιτείας Εξαναγκαστικός Γάμος Σύγχρονη μορφή δουλείας θεωρείται και ο ακούσιος-εξαναγκαστικός γάμος . Ο εξαναγκαστικός γάμος είναι ένας γάμος όπου ο ένας ή και οι δύο συμμετέχοντες του, παντρεύονται χωρίς να έχουν δώσει την ελεύθερη συγκατάθεσή τους. Σύμφωνα με την ECPAT, η οποία είναι μια μη-κυβερνητική οργάνωση, που έχει σκοπό την εξάλειψη της εμπορικής, σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών: «Η εμπορία παιδιών με σκοπό την καταναγκαστικό γάμο είναι απλά μια άλλη εκδήλωση της εμπορίας ανθρώπων και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες εθνικότητες ή χώρες». Το να μην διαθέτει η γυναίκα το δικαίωμα να επιλέξει το σύζυγό ή το σύντροφο της ή να αρνηθεί αυτόν που της προορίζουν για σύζυγο αποτελεί μια πολύ διαδεδομένη πρακτική, σε πολλές περιοχές του κόσμου. Επίσης, πολλές γυναίκες εξαναγκάζονται να παντρευτούν (λόγω του θανάτου του συζύγου τους) έναν άλλο άνδρα τον οποίο «κληροδοτούνται» αυτομάτως ή υφίσταται, ακόμη και σήμερα τη πρακτική της «νύφης κατά παραγγελία» (“mail order brides”) ή της «πώλησης συζύγων». Βάσει της Συνθήκης για την Εξάλειψη της Δουλείας, του Δουλεμπορίου και πρακτικών και θεσμών παρόμοιων με τη Δουλεία του 1956, απαγορεύονται πρακτικές ή θεσμοί βάσει των οποίων: α) μια γυναίκα, χωρίς το δικαίωμα να αρνηθεί, δίδεται δια υποσχέσεως σε γάμο, μεσολαβούσης συναλλαγής σε χρήμα ή σε είδος, του ανταλλάγματος καταβληθέντος προς τους γονείς της, τον κηδεμόνα της, την οικογένειά της ή οποιοδήποτε άλλο πρόσωπό ή ομάδα, β) ο σύζυγος μιας γυναίκας, η οικογένεια ή η φυλή (“clan”) αυτού έχουν το δικαίωμα να την παραχωρήσουν σε τρίτο πρόσωπο έναντι ανταλλάγματος ή με άλλο τρόπο, και γ) μια γυναίκα, μετά το θάνατο του συζύγου της, μπορεί να μεταβιβάζεται κληρονομικώς σε άλλο πρόσωπο» Διαπιστώνεται, άρα ότι η Συνθήκη απαιτεί την πλήρη και ελεύθερη συναίνεση και των δύο πλευρών.

22

Διακίνηση και Εμπόριο Παιδιών Η διακίνηση και εμπορία παιδιών είναι η καταναγκαστική εκμετάλλευση ανηλίκων-παιδιών, η οποία περιλαμβάνει τη στρατολόγηση, τη μεταφορά, τη μεταβίβαση, την υπόθαλψη και την παραλαβή ανηλίκων με σκοπό την

εργασιακή

ή/και σεξουαλική εκμετάλλευσή τους, καθώς επίσης και την καταναγκαστική απόσπαση οργάνων . Η

σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών μπορεί να πάρει πολλές και

διάφορες μορφές, συμπεριλαμβανομένων τον εξαναγκασμό σε πορνεία και την παιδική πορνογραφία. Η εργασιακή εκμετάλλευση των παιδιών μπορεί επίσης, να περιλαμβάνει την καταναγκαστική εργασία, τη δουλεία ή πρακτικές παρόμοιες με τη δουλεία, την αφαίρεση οργάνων, την παράνομη υιοθεσία, την εμπορία για την σύμβαση γάμου, καθώς και την πρόσληψη ως παιδιά-στρατιώτες. Πολλές φορές οι γονείς είναι οι εκείνοι που πωλούν τα παιδιά τους σε διακινητές. Τα χρησιμοποιούν για να μπορέσουν να επιβιώσουν, για να εξοφλήσουν τα χρέη ή ακόμα και για να αποκτήσουν κάποιο εισόδημα. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να εξαπατηθούν με την υπόσχεση για μια καλύτερη ποιότητα ζωής για τα παιδιά τους και έτσι να συναινέσουν στην πώληση τους. Ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδία πωλούνται σε κυκλώματα σωματεμπορίας, ή σε κυκλώματα παράνομων υιοθεσιών. Για την προστασία των παιδιών και την αποφυγή όλων αυτών που αναφέρθηκαν υπάρχει η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989), η οποία προβλέπει το σεβασμό των κανόνων του ανθρωπιστικού δικαίου για τα παιδιά και την υιοθέτηση μέτρων από τα κράτη για τη μη συμμετοχή παιδιών κάτω των 15 ετών σε συγκρούσεις. Σήμερα το όριο ηλικίας έχει ανέλθει στα 18 έτη, βάσει του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου για την ανάμιξη παιδιών σε ένοπλες συρράξεις του 2002 . Εμπόριο Οργάνων Το εμπόριο οργάνων είναι μια μορφή εμπορίας ανθρώπων. Συγκεκριμένα, είναι η καταναγκαστική απόσπαση τμημάτων οργάνων, ιστών ή κυττάρων από το σώμα ενός ζωντανού ανθρώπου με σκοπό την εκμετάλλευση - εμπορία του. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το θύμα είναι υποχρεωμένο να εγκαταλείψει ένα οργανικό όργανο του, ενώ σε άλλες συμφωνεί στη πώληση του με αντάλλαγμα κάποιο χρηματικό ποσό. Στο τέλος ωστόσο, εξαπατάται και λαμβάνει 23

ένα μικρό χρηματικό ποσό ή σε πολλές περιπτώσεις δεν λαμβάνει τίποτα από τα συμφωνηθέντα. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις το όργανο αφαιρείτε εν αγνοία του θύματός. Αυτό συνήθως

συμβαίνει όταν το θύμα υποβάλλεται σε θεραπεία για

κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας, το οποίο μπορεί να είναι πραγματικό ή ενορχηστρωμένο από τους διακινητές.24 Θύματα αυτού του φαινομένου πέφτουν συνήθως οι άστεγοι, οι αναλφάβητοι, οι άποροι αλλά και οι μετανάστες. Το εμπόριο οργάνων μπορεί να συμβεί σε άτομα κάθε ηλικίας. Τα όργανα που συνήθως αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης είναι τα νεφρά και το συκώτι, ωστόσο, οποιοδήποτε όργανο μπορεί να αφαιρεθεί και να χρησιμοποιηθεί, αποτελεί αντικείμενο του εν λόγω παράνομου εμπορίου. Η εμπορία οργάνων είναι ένα ιδιαίτερα επικερδές εμπόριο, καθώς οι λίστες αναμονής για μεταμόσχευση είναι πολύ μεγάλες σε πολλές χώρες.

2.4. Τεχνικές Στρατολόγησης Θυμάτων Έχοντας αποκτήσει μια γενικότερη κατανόηση όσον αφορά το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων και έχοντας κατονομάσει τις βασικότερες μορφές trafficking, είμαστε πια σε θέση να αναλύσουμε και τις τεχνικές στρατολόγησης που χρησιμοποιούν οι διακινητές. Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούν διάφορα τεχνάσματα για να μπορέσουν να προσεγγίσουν και να προσελκύσουν τα θύματα τους, είτε προσφέροντας τους δουλεία, το όνειρο για μια καλύτερη ζωή ή την ψευδαίσθηση ενός τέλειου συντρόφου25. Ψεύτικη προσφορά εργασία Μια μέθοδος στρατολόγησης είναι αυτή της προσφοράς εργασίας. Όλοι έχουν ένα όνειρο, και πολλές φορές αυτό το όνειρο περιλαμβάνει μια καλύτερη ποιότητα ζωή.

Αυτό εκμεταλλεύονται οι διακινητές και το χρησιμοποιούν για να

προσεγγίσουν ευάλωτες ομάδες ανθρώπων, υποσχόμενοι μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει καθημερινά σε χώρες που βρίσκονται 24 Βλ. Τσιπολίτη, Α., Το Trafficking στην Ελλάδα, ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδος, 2016-2017, σελ 15 http://repository.library.teimes.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/4790/DE%20%CE%A4%CE %A3%CE%99%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%A4%CE%97%20%CE%91%CE%9D %CE%9D%CE%91.pdf?sequence=1&isAllowed=y, 25 Βλ. Hughes, D.H., The “Natasha” Trade: The Transnational Shadow Market of Trafficking in Women, Journal of International Affairs , Vol. 53, No. 2, (Spring 2000), σελ 625-651, http://www.prostitutionresearch.com/pdfs/natasha_trade.pdf .

24

ακόμα, στο στάδιο της ανάπτυξης, ή και σε χώρες που η εύρεση εργασίας είναι ιδιαίτερα δύσκολή. Οι διακινητές γνωρίσουν ότι υπάρχουν χιλιάδες νέοι με όνειρα και ελπίδες, που αναζητούν για μια καλύτερη ζωή. Έτσι, τους υπόσχονται δουλειές σε χώρες της Δύσης και ισχυρίζονται ότι θα διευθετήσουν όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες, σχετικά με τα έγραφα που θα χρειαστούν για να ταξιδέψουν. Η προσφορά εργασίας είναι μια τυπική μέθοδος για την προώθηση της εμπορίας ανθρώπων. Οι διακινητές, δημοσιεύουν διαφημίσεις σε εφημερίδες και στο διαδίκτυο, που προσφέρουν προσοδοφόρες ευκαιρίες επαγγελματικής απασχόλησης σε χώρες του εξωτερικού, για άτομα με χαμηλή ή και καθόλου ειδίκευση σε τέτοιες θέσεις, όπως σερβιτόρες και νταντάδες. Ορισμένες διαφημίσεις υπόσχονται καλούς μισθούς σε νέες, ελκυστικές γυναίκες που θα εργαστούν ως χορευτές ή «οικοδέσποινες» (hostesses) σε μαγαζιά.26 Ο «φίλος» (“Loverboy”) Ο «φίλος» ή όπως είναι ο αγγλικός όρος “Loverboy” είναι μια από τις πιο χρησιμοποιημένες τεχνικές στρατολόγησης θυμάτων27. Όλα ξεκινούν όταν ένας γοητευτικός νέος αρχίζει να δείχνει ενδιαφέρον προς μια συγκεκριμένη κοπέλα, η οποία συνήθως είναι ανήλικη. Σκοπός του να την αποπλανήσει και να την ωθήσει στα δίχτυα της πορνείας. Αυτό θα το κατορθώσει ασκώντας πίεση στην ίδια, στην οικογένειά και στους φίλους της (μέσω εκείνης), και ελέγχοντας τη, έτσι ώστε να υπακούει μόνο αυτά που της υπαγορεύει. Ο «φίλος» θα προσπαθήσει να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον κυρίως, νέων, έφηβών κοριτσιών, καθώς, αυτή είναι η περίοδος, στην οποία οι έφηβες θέλουν να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις. Συνήθως, παρουσιάζεται στα μελλοντικά του θύματα ως ο ιδανικός σύντροφος, χρησιμοποιώντας

τεχνικές

χειρισμού

και ελέγχου. Τα

θύματα

ερωτεύονται πραγματικά με αυτόν τον χαρακτήρα χωρίς να συνειδητοποιούν τον 26 Βλ. Milward, Ε., Modeling Website linked to disappearances, rape and human trafficking, Abc17 News,05/06/2013,http://www.abc17news.com/news/crime/modeling-website-linked-todisappearances-rape-and-human-trafficking_20160823075525915/53416783 .

27 Βλ. Sinca, M.G. & Masca, I.V. Human Security in Social Media - Just a Click Away, AGORA International Journal of Administration Sciences, (2015).

25

έλεγχο που τους ασκείται. Κάποια στιγμή ο «φίλος» - διακινητής, θα επικαλεστεί ένα οικονομικό πρόβλημα το οποίο θα μπορεί να επιλυθεί μόνο αν το θύμα, ξεκινήσει να διατηρεί σεξουαλικές σχέσεις με έναν άλλο άνθρωπο για ένα μικρό χρηματικό ποσό. Να σημειωθεί, ότι το θύμα συνήθως δεν είναι σε ηλικία που έχει φτάσει την ωριμότητα της σκέψης, για να έχει καθορισμένη διάκριση σε σχέση με τις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το θύμα να επεξεργάζεται την όλη εμπειρία μέσα από το φάσμα των εφηβικών συναισθημάτων, τα οποία το οδηγούν στη λάθος για αυτό απόφαση. Αποπλάνηση (Grooming) Μια από τις νεώτερες μεθόδους στρατολόγησης

που χρησιμοποιούν οι

διακινητές είναι αυτή της αποπλάνησης (grooming), η οποία χρησιμοποιείται αρκετά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή παρενόχλησης, κυρίως των ανηλίκων παιδιών.28 Η αποπλάνηση είναι μέρος των ενεργειών της τεχνικής του «φίλου» που είδαμε προηγουμένως. Στόχος των διακινητών στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι κυρίως τα νεαρά κορίτσια τα οποία, συνήθως εξωθούνται στη πορνεία. Τα θύματα της βιομηχανίας του σεξ είναι κυρίως νέοι που φεύγουν από το σπίτι τους, και προσεγγίζονται από διακινητές μέσα σε 48 ώρες, από τις οποίες βρίσκονται στο δρόμο, από τη στιγμή της εγκατάλειψης της οικείας τους. Συνήθως, αυτά τα θύματα είναι αγόρια και κορίτσια που μεγάλωναν σε ένα περιβάλλον ενδοοικογενειακής βίας, αλλά μπορεί να είναι και παιδιά που ανατρέφονταν σε ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον. Οικογένεια Όσο και αν φαίνεται σε κάποιους αδιανόητο, ένας τρόπος στρατολόγησης θυμάτων είναι και το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του θύματος. Πολλά από τα παιδιά που βρίσκονται στα δίχτυα της εμπορίας ανθρώπων έχουν διακινηθεί από μέλη της ίδιας τους της οικογένειας ή από οικογενειακούς φίλους. Τα παιδιά γνωρίζοντας τον διακινητή λόγω τη σχέσης του με την οικογένεια, δείχνουν εμπιστοσύνη και δεν αντιλαμβάνονται τις προθέσεις του. Έτσι, ο διακινητής μπορεί εύκολα να εκμεταλλευτεί τη θέση του και να στρατολογήσει τα θύματα χωρίς κανείς να 28Βλ. End Slavery Now, Basic Stages of Grooming for Sexual Exploitation, http://www.endslaverynow.org/blog/articles/basic-stages-of-grooming-for-sexual-exploitation .

26

αντιληφθεί ότι ήταν αυτός. Τα παιδιά αυτά, συνήθως συγκαταλέγονται στις περιπτώσεις παιδιών – θυμάτων με σκοπό την σεξουαλική εκμετάλλευση αλλά και τις παράνομες υιοθεσίες. Μια ταχτική που χρησιμοποιούν οι διακινητές σε αυτή την περίπτωση είναι η απαγωγή, η οποία θεωρείται και ως μέθοδος στρατολόγησης. Απαγωγή Η απαγωγή είναι μια μέθοδος στρατολόγησης, η οποία δεν χρησιμοποιείται τόσο συχνά από τους διακινητές. Ο λόγος για αυτό είναι το γεγονός, ότι η απαγωγή κάνει δύσκολή τη μεταφορά των θυμάτων από τους διακινητές είτε μέσα στη χώρα προέλευσης του θύματος είτε στη προσπάθεια διακίνησης του σε άλλες χώρες, καθώς, αυξάνει τις πιθανότητες σύλληψης των διακινητών. Τα θύματα απαγωγής είναι πολύ πιθανό να προσπαθήσουν να διαφύγουν κατά τη διάρκεια του σταδίου της μεταφοράς τους. Θύματα-Διακινητές Μια ακόμα τεχνική στρατολόγησης είναι μέσω των ίδιων των θυμάτων, μόνο που σε αυτή τη περίπτωση το θύμα γίνεται ο θύτης. Γνωστό ως «το δεύτερο κύμα» (the second wave), στο φαινόμενο αυτό τα ίδια τα θύματα της εμπορίας ανθρώπων γίνονται διακινητές και προσπαθούν να στρατολογήσουν και αλλά θύματα επιστρέφοντας στη χώρα προέλευσης τους. Συνήθως οι θύτες είναι γυναίκες, που έχουν διακινηθεί στη βιομηχανία του σεξ και αναλαμβάνουν το ρόλο του διακινητή για να μπορέσουν να ξεφύγουν από τη πορνεία.

Social Media Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια νέα τεχνική που χρησιμοποιούν οι διακινητές. Αναζητώντας καινούργιες τεχνικές και μεθόδους στρατολόγησης, για να μπορέσουν να αυξήσουν τον αριθμό των θυμάτων τους, οι έμποροι έχουν ως στόχο την αύξηση των κερδών τους. Επομένως, όπως εξελίσσεται η τεχνολογία, έτσι εξελίσσεται και ο τρόπος με τον οποίο δουλεύουν αλλά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν. Οι διακινητές εργάζονται μέσω των ηλεκτρονικών δικτύων και τα κέρδη που προέρχονται από αυτήν την επιχείρηση είναι υπέρογκα, καθώς αποτελεί μια επιχείρηση με κέρδος 32 δισεκατομμυρίων το χρόνο. Το διαδίκτυο έχει γίνει η 27

μεγαλύτερη αγορά για την πώληση σεξουαλικών υπηρεσιών. Ενώ, συμφωνά με την έρευνα του Ινστιτούτου USC Annenberg Center on Communication Leadership & Policy (CCLP) στην Αμερική, τα κοινωνικά δίκτυα και τα κινητές συσκευές είναι η κύρια μέθοδος για την στρατολόγηση ανηλίκων.

ΚΕΦ.3. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ 3.1. Τι είναι το ηλεκτρονικό έγκλημα; 28

Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και του Διαδικτύου έχουν επιφέρει τεράστιες αλλαγές στο σύνολο των καθημερινών δραστηριοτήτων, στην παραγωγική διαδικασία, στις συναλλαγές, στην εκπαίδευση, στη διασκέδαση, ακόμα και στον τρόπο σκέψης του σύγχρονου ανθρώπου. Μαζί με αυτές τις αλλαγές, οι οποίες βελτιώνουν την καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, υπεισέρχονται και οι παράμετροι που ευνοούν την εγκληματικότητας.

Οι

νέες

αυτές

μορφές

ανάπτυξη νέων μορφών

εγκληματικότητας

ονομάζονται

«ηλεκτρονικό έγκλημα». Ως ηλεκτρονικό έγκλημα29 «θεωρούνται οι αξιόποινες εγκληματικές πράξεις που τελούνται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων και τιμωρούνται με συγκεκριμένες ποινές από την ελληνική νομοθεσία. Ανάλογα με τον τρόπο τέλεσης διαχωρίζονται σε εγκληματικές πράξεις που τελούνται σε υπολογιστικό περιβάλλον, δηλαδή χωρίς τη χρήση του διαδικτύου (computer crime), (π.χ. παραβίαση-υποκλοπή προσωπικών δεδομένων, κατάρτιση πλαστών χαρτονομισμάτων κ.α) και σε αξιόποινες πράξεις που πραγματοποιούνται αποκλειστικά και μόνο μέσω του διαδικτύου, δηλαδή τα αμιγώς ηλεκτρονικά εγκλήματα, τα λεγόμενα και κυβερνοεγκλήματα (cyber crimes), (π.χ. διακίνηση υλικού πορνογραφίας ανηλίκων, cyberbullying, πειρατεία λογισμικού κ.α.)30». Στην προκειμένη περίπτωση θα μιλήσουμε για τα κυβερνοεγκλήματα. Συγκεκριμένα, κυβερνοεγκλήματα ονομάζονται οι παράνομες πράξεις που τελούνται με τη βοήθεια ή μέσω υπολογιστών, δικτύων υπολογιστών, το διαδίκτυο και διαδικτυακές τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας. Οι Newman και Clarke συνόψισαν στο ακρωνύμιο SCAREM τις εγκληματογόνες συνθήκες για τα κυριότερα κυβερνοεγκλήματα ως εξής31 :  

Stealth (ο κυβερνοχώρος διευκολύνει την τέλεση λαθρο-εγκληματικότητας) Challenge (πρόκληση για τους hackers να «χτυπήσουν» το σύστημα)

29 Βλ. την ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας για τον ορισμό του «ηλεκτρονικό εγκλήματος» http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perfo %20%20rm=view&id=1414&Itemid=0&lang%20%CE%BA%CE%B1%CE %B9%20http://www.astynomia.gr/index.%20%20php? option=ozo_content&perform=view&id=1414&Itemid=0&langENEN%20%20ENEN .

30 Βλ. Σφακιανάκης Ε., Ο κώδικας του διαδικτύου, εκδ. ALL ABOUT INTERNET ΙΚΕ, Αθήνα 2016, σελ 21.

31 Βλ. αναλυτικότερα Ζαραφωνίτου Χ., Θυματοποίηση και φόβος του εγκλήματος των φοιτητών χρηστών του διαδικτύου. Σχολιασμένη παρουσίαση ερευνητικών πορισμάτων, Εγκληματολογία, Τεύχος 1-2 (Ιανουάριος – Δεκέμβριος) 2014, σελ.

21-29. https://www.nbonline.gr/journals/63/volumes/299/issues/1324/lemmas/4882631.

29

 

Anonymity (συνδέεται με την πιθανότητα διαφυγής των δραστών) Reconnaissance (εν προκειμένω με τον στρατιωτικό όρο, όπου αναγνώριση του στόχου σημαίνει καλή γνώση του στόχου που επιτρέπει προσαρμοσμένη δράση) Escape (συναφές με την ανωνυμία που επιτρέπει τη διαφυγή του δράστη) Multiplicity (πολλαπλή δράση με πολλαπλά θύματα ταυτόχρονα)

 

Σύμφωνά με τη εγκληματολόγο, κ. Ζαραφωνήτου «η ευκολία πρόσβασης, η ανωνυμία, η ταχύτητα και μαζικότητα της επικοινωνίας αποτελούν στοιχεία του διαδικτύου που αν τύχουν εγκληματικής εκμετάλλευσης μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερης κλίμακας εγκληματική δράση, δίνοντας τη δυνατότητα στους θύτες να πλήξουν μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων την ίδια χρονική στιγμή σε περισσότερους τόπους. Επομένως, όλα αυτά καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη

την αντιμετώπιση

του

κυβερνοεγκλήματος αν και έχουν ιδρυθεί ειδικές υπηρεσίες αντιμετώπισης του σε όλα τα σύγχρονα αναπτυγμένα κράτη». Για την Ελλάδα αυτή η υπηρεσία δεν είναι άλλη από τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.

3.2. Μορφές κυβερνοεγκλήματος Οι μορφές του Ηλεκτρονικού Εγκλήματος είναι ποικίλες και με τη συνεχή ανάπτυξη της τεχνολογίας και του Διαδικτύου πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας «Cyber Crime…and Punishment?» που διεξήγαγε η McConnell International σε 52 χώρες, κατατάσσει τα αδικήματα που διαπράττονται στο κυβερνοχώρο στις εξής κατηγορίες: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Παρεμπόδιση κυβερνο-κυκλοφορίας. Τροποποίηση και κλοπή δεδομένων. Εισβολή και σαμποτάζ σε δίκτυο. Μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση. Διασπορά Ιών. Υπόθαλψη αδικημάτων. Πλαστογραφία και απάτη. Ενώ, σύμφωνα με την Υποδιεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος οι

κύριες μορφές κυβερνοεγκλημάτων, τα οποία εξιχνιάστηκαν στην Ελλάδα είναι τα παρακάτω:32  Εγκλήματα περί τα ήθη. Το εμπόριο λευκής σαρκός χρησιμοποιεί πλέον και το διαδίκτυο για την εξάπλωση του. Δισεκατομμύρια χρήματα ανά το χρόνο διακινούνται μέσω του 32 Βλ. Σφακιανάκης, Ε., Ο κώδικάς του Διαδικτύου, εκδ. ALL ABOUT INTERNET, Αθήνα 2016, σελ 32-42.

30

διαδικτύου για on line ερωτικές υπηρεσίες. Το φαινόμενο της διαδικτυακής πορνείας φαίνεται να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι «αγοροπωλούνται» σε ετήσια βάση με τα κέρδη να εκτοξεύονται. Οι ιστοσελίδες που προσφέρουν ερωτικές υπηρεσίες σε διαδικτυακούς πελάτες χωρίζονται ανά κατηγορίες υπηρεσίας. Υπάρχουν ερωτικές σελίδες που προσφέρουν α) Ερωτικό θέμα, β) Προτρέπουν-στρατολογούν κοπέλες για ερωτικές συνευρέσεις, γ) Ερωτικές υπηρεσίας μέσω chat rooms, και δ) Πώληση γυναικών με σκοπό την πορνεία μέσω είτε εικονικών γάμων, είτε προσφορά για εργασία. Σε αυτή τη κατηγορία θα δούμε και πως το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων μεταφέρεται από το πραγματικό, στο διαδικτυακό κόσμο, κάτι το οποίο θα αναλύσουμε εκτενέστερα αργότερα.  Απάτες μέσω Διαδικτύου Οι καταγγελίες για απάτες μέσω διαδικτύου αυξάνονται συνεχώς. Βασικός στόχος τους είναι να πείσουν το θύμα να καταβάλει ένα πολύ μικρό χρηματικό ποσό στην αρχή με σκοπό να εξασφαλίσει ένα πολύ μεγαλύτερο στο μέλλον. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες απάτης. Οι πιο χαρακτηριστικές είναι οι απάτες με πιστωτικές κάρτες, το phishing (ψάρεμα διαδικτυακών χρηστών)33, το Ισπανικό Λόττο34 και οι νιγηριανές απάτες35.  Πορνογραφία Ανηλίκων Η παιδική πορνογραφία είναι ένα έγκλημα που έως το 2007 στη Ελλάδα τιμωρούνταν μόνο αυτός που κερδοσκοπούσε διακινώντας υλικό παιδικής πορνογραφίας. Σήμερα η νομοθεσία έχει αλλάξει δύο φορές από τότε, με το νόμο να καταλογίζει ίση ευθύνη και να τιμωρεί τόσο αυτό που διακινεί το υλικό με σκοπό το κέρδος όσο και τον κάτοχο παιδικής πορνογραφίας. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ελλάδα δεν έχει βιομηχανία παραγωγής υλικού πορνογραφίας ανηλίκων, καθώς και ότι διαθέτει μια από τις καλύτερες ευρωπαϊκές νομοθεσίες πάνω στο ζήτημα.

33 Το phishing συνήθως πραγματοποιείται με την αποστολή μαζικών spam emails, τα οποία υποτίθεται ότι αποστέλλονται από κάποια υπαρκτή και νόμιμή εταιρεία , σε μια προσπάθεια να παραπλανήσει τον παραλήπτη και να του αποσπάσει απόρρητα προσωπικά και οικονομικά δεδομένα. Επιπλέον το phishing θεωρείται και μια μέθοδος στρατολόγησης θυμάτων εμπορίας, πορνείας, πορνογραφίας ανηλίκων κ.α.

34 Η εν λόγω μορφή απάτης πραγματοποιείται με τη μαζική αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικής αλληλογραφίας σε τυχαίους χρήστες του διαδικτύου, τα οποία τους ενημερώνουν ότι έχουν κερδίσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό σε ηλεκτρονική κλήρωση του διαδικτύου, στην οποία όμως δεν έχουν δηλώσει συμμετοχή. Η απάτη βασίζεται στο γεγονός ότι ζητούν από τους υποτιθέμενους νικητές να αποπληρώσουν κάποιων φόρο.

35 Είναι απάτη με τη χρήση email στην οποία ενημερώνουν ότι κάποιος (συνήθως πρώην υψηλόβαθμο στέλεχος της νιγηριανής κυβέρνησης) χρειάζεται τη βοήθεια τους για να μεταφέρει ένα υψηλό χρηματικό ποσό , έναντι υψηλής χρηματικής αμοιβής.

31

 Cracking and hacking Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους hackers με τους crackers. Οι hackers είναι έμπειροι χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι οποίοι εισέρχονται σε ξένα υπολογιστικά συστήματα και προγράμματα χωρίς να έχουν εξουσιοδοτημένη άδεια πρόσβασης. Στόχος τους είναι να «αποδείξουν» τις ικανότητες τους στους ίδιους, αλλά και σε άλλους hackers, και να αποκαλύψουν τις αδυναμίες των συστημάτων και προγραμμάτων που στοχεύουν, χωρίς να προκαλέσουν ζημίες και δυσλειτουργίες. Αντίθετα, οι crackers, είναι άτομα τα οποία χρησιμοποιούν τις δεξιότητες τους και εξειδικευμένες τεχνικές, για να υποκλέψουν κωδικούς, να παραποιήσουν, να καταστρέψουν, να αντιγράψουν παρανόμως στοιχεία και να εισβάλουν σε υπολογιστικά συστήματα προσπορίζοντας οικονομικά οφέλη.  Διακίνηση – πειρατεία λογισμικού Με τον όρο πειρατεία λογισμικού αναφερόμαστε στη παράνομη και χωρίς εξουσιοδότηση αναπαραγωγή και διάθεση προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα οποία προστατεύονται από τους νόμους περί πνευματικών δικαιωμάτων. Η διάθεση τους ξεκίνησε με τη διακίνηση CDs ή δισκετών. Ωστόσο, η εξάπλωση του διαδικτύου οδήγησε σε μια νέα μορφή εγκληματικότητας, εκεί που η διακίνηση του υλικού γίνεται πλέον μέσω emails, chat ή μέσω των εφαρμογών peer to peer.  Πιστωτικές κάρτες Τα φαινόμενα απάτης με τη χρήση πιστωτικών καρτών σε διαδικτυακές αγορές αυξάνονται όλο και περισσότερο. Υπολογίζεται ότι οι τράπεζες μετρούν εκατομμύρια σε απώλειες χρημάτων από ανθρώπους που παραχαράσσουν, κατασκευάζουν, υποκλέπτουν αριθμούς πιστωτικών καρτών.  Διακίνηση ναρκωτικών Οι διακινητές ναρκωτικών και άλλων παράνομων ουσιών, εκμεταλλευόμενοι την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την ιδιαίτερη απήχηση που έχει στους νέους, επιλέγουν να διαφημίζουν και να προωθούν τα «προϊόντα» τους μέσα από το διαδίκτυο. Το εμπόριο ναρκωτικών έχει μεταφερθεί και στο διαδικτυακό κόσμο.  Εγκλήματα στα chat rooms Πρόκειται για ένα εικονικό, ανοιχτό χώρο συνομιλίας, όπου πολλοί χρήστες μπορούν να ανταλλάσσουν ταυτόχρονα μηνύματα σε πραγματικό χρόνο. Υπάρχουν πολλά chat rooms μέσα στο διαδίκτυο, μέσω των οποίων μπορούμε να γνωρίσουμε πολλά νέα άτομα από κάθε σημείο του πλανήτη. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι αδύνατον να γνωρίζουμε την πραγματική 32

ταυτότητα των ατόμων αυτών, καθώς δεν τους βλέπουμε, δεν τους γνωρίζουμε προσωπικά, ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε αν αυτά που λένε είναι αλήθεια. Ένα από τα πιο σύνηθες εγκλήματα μέσω των chat rooms είναι η αποπλάνηση ανηλίκου. Πολλά παιδιά και έφηβοι πέφτουν θύματα ανθρώπων, οι οποίοι προσποιούμενοι ότι είναι έφηβοι (grooming), χρησιμοποιούν τα δωμάτια ανοιχτής επικοινωνίας (chat rooms), τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης

και

άλλους

χώρους

διαδικτυακής

επικοινωνίας,

για

να

προσελκύσουν παιδιά με σκοπό να τα κακοποιήσουν.  Παραβίαση – Υποκλοπή προσωπικών δεδομένων Ένα μεγάλο ποσοστό υποθέσεων που διαχειρίζεται η ελληνική αστυνομία σε καθημερινή βάση αφορά υποθέσεις υποκλοπής προσωπικών δεδομένων. Στις εν λόγω υποθέσεις καταγγέλλουν, ότι δημοσιοποιήθηκαν παρανόμως στο διαδίκτυο προσωπικά τους δεδομένα και σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook, YouTube, hi5, κ.λπ.) με μοναδικό σκοπό τον εξευτελισμό, την απειλή ή τον εξαναγκασμό τους σε παράνομη πράξη. Δηλώνουν την υποκλοπή των προσωπικών τους κωδικών πρόσβασης στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τη μη εξουσιοδοτημένη διαχείριση των λογαριασμών τους από τρίτα άτομα, καθώς και την ανάρτηση άσεμνου ή και παραποιημένου υλικού σε διάφορες ιστοσελίδες ερωτικού κυρίως περιεχομένου.

3.3. Ποια είναι όμως η σχέση του Διαδικτύου με το Trafficking; Όπως,

αναφέρθηκε

και

προηγουμένως,

υπάρχουν

εγκλήματα

που

διαπράττονται στο κυβερνοχώρο και έγκλημα που σχετίζεται με τον κυβερνοχώρο, και τα οποία χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως μέσω για να τα διαπράξουν. Ένα από αυτά είναι και η εμπορία ανθρώπων. Τα εγκλήματα που σχετίζονται με τον κυβερνοχώρο μπορούν επίσης να γίνουν και με παραδοσιακούς τρόπους. Στην παράνομη διακίνηση ανθρώπων, οι δράστες χρησιμοποιούν όλα τα μέσα για να προσεγγίσουν τα θύματα τους από παραδοσιακά έως πιο σύγχρονα. Όταν η σωματεμπορία διαπράττεται με τη χρήση του Διαδικτύου, τότε ονομάζεται «cybertrafficking»36. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει επίσημος ορισμός για το «cyber36 Εκτός από τον όρο «cyber-trafficking» υπάρχει και ο όρος «virtual trafficking», που χρησιμοποιείται σε σχέση με τη διακίνηση ανθρώπων στο διαδίκτυο. Ωστόσο, αυτός ο όρος θεωρείται υποτιμητικός από πολλούς ερευνητές, καθώς το «εικονικό εμπόριο» (virtual trafficking) μπορεί να παράγει μόνο «εικονικά θύματα». Τα πραγματικά πρόσωπα δεν αξίζει και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εικονικά. Ο όρος αυτός «μαλακώνει» την ουσία του εγκλήματος και αναφέρεται

33

trafficking», καθώς δεν υπάρχουν κείμενα που να συνδέουν το ηλεκτρονικό έγκλημα με τη διακίνηση ανθρώπων37. Στη

σημερινή

εποχή

οι

εγκληματίες

και

ιδιαιτέρα

οι

διακινητές

χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως ένα μέσω προβολής της δουλειάς, όπως το χρησιμοποιούν και οι νόμιμοι επαγγελματίες, δηλαδή για να διαφημίσουν και να προσελκύσουν πελάτες. Ουσιαστικά το Διαδίκτυο έχει γίνει ένα εμπορικό εργαλείο στα χέρια των ανθρώπων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προώθηση, τη διαφήμιση και την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών κάθε είδους. Οι προσφορές εργασίας μέσα από τα διάφορα κανάλια του διαδικτύου, φαίνεται να είναι η κύρια τεχνική στρατολόγησης θυμάτων. Ο κυβερνοχώρος προσφέρει ένα ευρύ φάσμα προσεγγίσεων για τη στρατολόγηση θυμάτων. Οι διακινητές έχουν αποκτήσει ένα αποτελεσματικό, και απεριόριστο μέσο για να προσεγγίζουν τα θύματα τους. Τα διαδικτυακά πρακτορεία ευρέσεως εργασίας, ιδιαίτερα όσα αναζητούν μοντέλα μόδας, καθώς και τα πρακτορεία γάμου μπορούν εύκολα να χρησιμοποιηθούν για να προσελκύσουν θύματα. Οι σελίδες ανοιχτών συνομιλιών (chat rooms) αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται συχνά για να προσεγγίσουν τα θύματα με πρόσχημα την δημιουργία φιλικών σχέσεων (befriend). Για τους νέους κυρίως ανθρώπους, ο κίνδυνος, του να πέσουν στα δίχτυα των διακινητών έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία εικοσιπενταετία λόγο της εξάπλωσης της τεχνολογίας . Το Διαδίκτυο και οι άλλες μορφές νέας τεχνολογίας έχουν γίνει τα μέσα που χρησιμοποιούν οι σωματέμποροι για να διαπράξουν εγκληματικές ενέργειες. Μέσα, που είναι φιλικά προς το χρήστη, γρήγορα και ανώνυμα. Μέσα που προσφέρουν τα θύματα στους διακινητές χωρίς την παραμικρή ενέργεια από μέρος τους.

3.4. Γιατί οι διακινητές χρησιμοποιούν το διαδίκτυο; Το Διαδίκτυο προσφέρει τεράστια πλεονεκτήματα στους εγκληματίες, δεδομένου ότι δεν γνωρίζει σύνορα και επιτρέπει στους παραβάτες να ενεργούν σε κάτι που δεν είναι πραγματικό.

37 Spinellis, C.D., Theodorakis, N., Billis, E. & Papadimitrakopoulos, G. (EDS), Europe in Crisis: Crime, criminal justice and the way forward, Essays in honor of Nestor Courakis Vol. II, (2017), Ant. N.Sakkoulas,Athens,2017,σελ.1549-1550 https://www.researchgate.net/publication/311616027_CD_Spinellis_Nikolaos_Theodorakis_Emmano uil_Billis_George_Papadimitrakopoulos_eds_Europe_in_Crisis_Crime_Criminal_Justice_and_the_W ay_Forward_Essays_in_Honour_of_Nestor_Courakis_Vol_II_Athens_Ant_N_Sa, .

34

ακόμα, και από χώρες μακριά από το στόχο-θύμα τους, το οποίο μπορεί να βρίσκεται στην άλλη άκρη του πλανήτη. Η ανωνυμία, η μεταμφίεση και τα μέτρα για την παρεμπόδιση της ανίχνευσης των επικοινωνιών τους, είναι ζωτικής σημασίας για τους εγκληματίες. Η αύξηση της χρήσης των νέων τεχνολογιών από τους διακινητές, οφείλεται στα εξής στοιχεία:38 1. Είναι γρήγορα. Διαπράττονται σε χρόνο δευτερολέπτων και πολλές φορές δεν τα αντιλαμβάνεται ούτε το ίδιο το θύμα. Αφήνουν μόνο ψηφιακά ίχνη.

2. Είναι εύκολα στη διάπραξη τους, φυσικά για όσους τα γνωρίζουν, καθώς για την τέλεση τους δεν απαιτούνται άριστες και εξειδικευμένες γνώσεις.

3. Μπορεί να διαπραχθούν χωρίς τη φυσική μετακίνηση του δράστη, ο οποίος μπορεί να ενεργεί από το γραφείο ή το σπίτι του, πατώντας μόνο ορισμένα πλήκτρα του υπολογιστή.

4. Είναι οικονομικά για τον εγκληματία και έχουν υψηλά κέρδη σε σχέση με την απαιτούμενη επένδυση.

5. Είναι ανώνυμα, καθώς ο δράστης δεν χρειάζεται να αποκαλύψει την ταυτότητα του. Όλα γίνονται μέσα από την οθόνη ενός υπολογιστή.

6. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο «πραγματικός» τόπος τέλεσης τους. Καθώς είναι εγκλήματα «χωρίς πατρίδα» και τα αποτελέσματα τους μπορεί να γίνονται ταυτόχρονα αισθητά σε πολλούς στόχους.

7. Είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Σύμφωνα με τα στοιχεία, για τη διερεύνηση τους απαιτείται συνεργασία δύο τουλάχιστον κρατών (δηλαδή του κράτους που γίνεται αντιληπτή η εξωτερίκευση του εγκλήματος και του κράτους όπου βρίσκονται αποθηκευμένα τα αποδεικτικά στοιχεία), καθώς οι εγκληματίες για να καλύψουν τα ίχνη τους, ενεργούν σε πολλές χώρες, έτσι, ώστε να είναι δύσκολο για τις εθνικές αρχές να καθορίσουν που διαπράχθηκε το έγκλημα.

8. Δεν υπάρχουν επαρκή στατιστικά στοιχεία, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για το διεθνή χώρο, καθώς είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις εγκλημάτων του κυβερνοχώρου που καταγγέλλονται. Αυτό έχει κατά συνέπεια ο «σκοτεινός αριθμός» της εγκληματικότητας στο χώρο του διαδικτύου να είναι ακόμα πιο σκοτεινός από ότι στο πραγματικό κόσμο.

9. Η έλλειψη κρατικής πολιτικής και νομοθεσίας αλλά και η έλλειψη διεθνούς νομοθεσίας για την εμπορία ανθρώπων και τα εγκλήματα στον

38 Στο βιβλίο του «Ο κώδικας του διαδικτύου» στις σελίδες 21-23 ο Εμμανουήλ Σφακιανάκης αναλύει εκτενέστερα τους λόγους για τους οποίους το ηλεκτρονικό έγκλημα και η χρήση των νέων τεχνολογιών είναι ιδιαίτερα δελεαστικά για τους εγκληματίες .

35

κυβερνοχώρο δημιουργούν προβλήματα, όχι μόνο στη δίωξη αλλά και στη δικαιοδοσία γενικά Με αλλά λόγια το Διαδίκτυο είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο στα χέρια των δραστών όλων των ειδών εγκλημάτων, και κυρίως των οργανωμένων και διακρατικών. Επομένως η στρατολόγηση μέσω του κυβερνοχώρου δεν είναι μια νέα μορφή, απλώς μια νέα τεχνική του trafficking. Παλιά οι αγγελίες (εργασίας, γάμων κ.τ.λ.) τυπώνονταν στις εφημερίδες και ήταν γνωστός τρόπος στρατολόγησης. Σήμερα με την άνοδο των νέων τεχνολογιών, οι αγγελίες έχουν μεταφερθεί στο διαδικτυακό χώρο. Τα θύματα δεν χρειάζεται πια να αγοράσουν εφημερίδες για να δουν τις αγγελίες, οπότε και οι διακινητές δεν χρειάζεται να πληρώνουν για διαφημιστικό χώρο. Ο κυβερνοχώρος έχει αλλάξει τις μεθόδους στρατολόγησης θυμάτων και έχει συμβάλει στην αύξηση της εμπορίας ανθρώπων. Η εξέλιξη της τεχνολογίας δεν είναι αυτό που προκάλεσε το ενδιαφέρον τους ή τη δραστηριότητα τους, αλλά είναι αυτό που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διευκόλυνση τους.

3.5. Ποια είναι η διαδικασία στρατολόγησης μέσα από το διαδίκτυο; Η στρατολόγηση μέσα από το διαδίκτυο, δεν διαφέρει σε κάτι σε σχέση με τις μεθόδους στρατολόγησης που χρησιμοποιούνταν πριν την άνθιση του κυβερνοχώρο και στις οποίες αναφερθήκαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Το μόνο που αλλάζει στην προκειμένη περίπτωση είναι ο χώρος διάπραξης, καθώς μεταφερόμαστε από το πραγματικό στον εικονικό κόσμο, αλλά και το εργαλείο που χρησιμοποιείται για τη διάπραξη του εγκλήματος, το διαδίκτυο. Η σχέση του διαδικτύου με τη διαδικασία στρατολόγησης θυμάτων εμπορίας ανθρώπων μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:39 α) Οι χρήστες μπορούν να πέσουν θύματα των διακινητών μέσω ιστοτόπων και άλλων υπηρεσιών του κυβερνοχώρου. Εξαπατούνται με ψεύτικες διαφημίσεις και αγγελίες, οι οποίες συνήθως

αφορούν σε προσφορά εργασία όπως για οικιακή

39 Spinellis, C.D., Theodorakis, N., Billis, E. & Papadimitrakopoulos, G. (EDS), Europe in Crisis: Crime, criminal justice and the way forward, Essays in honor of Nestor Courakis Vol. II, (2017), Ant. N.Sakkoulas,Athens,2017,σελ.1557-1559 https://www.researchgate.net/publication/311616027_CD_Spinellis_Nikolaos_Theodorakis_Emmano uil_Billis_George_Papadimitrakopoulos_eds_Europe_in_Crisis_Crime_Criminal_Justice_and_the_W ay_Forward_Essays_in_Honour_of_Nestor_Courakis_Vol_II_Athens_Ant_N_Sa

36

εργασία ως οικιακοί βοηθοί και νταντάδες, ή εξαναγκάζονται να παράγουν πορνογραφικό υλικό (το Ίντερνετ χρησιμοποιείται κυρίως για τη διάδοση του πορνογραφικού υλικού, αλλά μπορεί να συμβάλει και στην παραγωγή του). β) Τα θύματα που στρατολογούνται με παραδοσιακά μέσα ενδέχεται να αναγκαστούν να επικοινωνήσουν με τους πελάτες μέσω διαδικτύου. Με αυτό τον τρόπο τα θύματα συμβάλουν στην περαιτέρω θυματοποίηση40 τους. γ) Επιπλέον, τα θύματα του trafficking μπορεί να αγοροπωλούνται/ διακινούνται ή να διαφημίζονται οι υπηρεσίες τους σε πελάτες, μέσω του κυβερνοχώρου. Επομένως, οι δύο μέθοδοι που αναγνωρίζονται ως οι κυριότεροι που χρησιμοποιούν οι διακινητές για τη πρόσληψη θυμάτων μέσω του διαδικτύου είναι: 1) οι ψευδείς αγγελίες - διαφημίσεις για εργασία, τα πρακτορεία ευρέσεως συντρόφων (τα όποια θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν πρακτορεία εύρεσης «συζύγων κατά παραγγελίας» (mail order bride) και 2) οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το «Facebook»41 και η «Craigslist», η οποία θεωρείται ότι είναι η μεγαλύτερη διαδικτυακή «κυψέλη» για τη παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών από γυναίκες ενάντια της θέλησης τους42.

40 Θυματοποίηση : πρόκειται για την εμπειρία κάποιου ατόμου όταν έχει βιώσει κάτι κακό, κάποια μορφή εκμετάλλευσης, ζημιά ή απώλεια, που επηρεάζει το άτομό του, την προσωπική του περιουσία και που συμβαίνει εξαιτίας κακόβουλων ενεργειών.

41 Εκστρατείες κατά της εμπορίας ανθρώπων έχουν δημιουργηθεί και στο Facebook. Μια από αυτές είναι και η εκστρατεία Blue Heart κατά της εμπορίας ανθρώπων, η οποία θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες ομάδες καταπολέμησης της ανθρώπινης διακίνησης στο Facebook και μια από τις μεγαλύτερες ομάδες κοινωνικών αιτιών για το θέμα αυτό. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα ξεκίνησε την Blue Heart Campaign το Μάρτιο του 2009 για να ευαισθητοποιήσει για το έγκλημα της διακίνησης ανθρώπων και τις επιπτώσεις που έχει στην κοινωνία, https://www.unodc.org/blueheart/index.html .

42 Το Craigslist είναι ένα συγκεντρωτικό δίκτυο διαδικτυακών κοινοτήτων, που περιλαμβάνει δωρεάν διαφημίσεις αγγελιών ταξινομημένες σε κατηγορίες που αφιερώνονται πάνω στην εργασία, στέγαση, προσωπικά, πώληση, κοινότητα, υπηρεσίες, βιογραφικά και φόρουμ συζήτησης. Ωστόσο, η ιστοσελίδα μέσω των διαφημίσεων της είχε εμπλακεί σε δίκτυα παιδικής πορνείας, για αυτό το Μάιο του 2013 ανακοίνωσε ότι θα κλείσει την κατηγορία «ερωτικές υπηρεσίες» και θα την αντικαταστήσει με την ενότητα «υπηρεσίες ενηλίκων», όπου οι αναρτήσεις θα αξιολογούνται από υπαλλήλους της. Η απόφαση πάρθηκε ύστερα από καταγγελίες αρκετών αμερικανικών πολιτειών ότι οι διαφημίσεις ερωτικών υπηρεσιών χρησιμοποιούνται για πορνεία.

37

ΚΕΦ.4. Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟ TRAFFICKING 4.1. Από το Deep Web στο Dark Web και η σχέση με το Trafficking Όπως αναλύθηκε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, το διαδίκτυο και η τεχνολογία έχουν συμβάλει σημαντικά στην αύξηση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων τόσο με τις δυνατότητες που προσφέρουν όσο και με τη χρήση τους. Μπορεί να αναλύσαμε το πως μπορεί κάποιος να πέσει θύμα του trafficking και να στρατολογήσει θύματα χρησιμοποιώντας μια από τις γνωστές μηχανές αναζήτησης (Google, Yahoo, Bing) για να μπορέσει να βρει αυτό που ψάχνει, ωστόσο δεν αναφερθήκαμε στον άλλο κόσμο του κυβερνοχώρο τον πιο σκοτεινό, όπως υποδηλώνει και το όνομα του, το σκοτεινό διαδίκτυο (dark web), εκεί που εκτελούνται όλες οι παράνομες δραστηριότητες. Ο Σκοτεινός Ιστός αποτελεί ένα μικρό υποσύνολο του «βαθύ ιστού» (deep web), ο οποίος είναι το κομμάτι του διαδικτύου που δεν ευρετηριοποιείται από τις γνωστές μηχανές αναζήτησης.43 Ο λεγόμενος Σκοτεινός Ιστός είναι το περιεχόμενο 43 Βλ. αναλυτικότερα, Δεληγιάννης Κ., «Ο κόσμος του σκοτεινού Ίντερνετ», Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 04/05/2014, http://www.kathimerini.gr/765417/article/texnologia/diadiktyo/o-kosmos-toy-skoteinoyinternet .

38

του παγκόσμιου ιστού που περιέχει τα Darknet. Το Darknet είναι οποιοδήποτε δίκτυο στο παγκόσμιο ιστό, στο οποίο μπορούμε να έχουμε πρόσβαση με ειδικά λογισμικά, ειδικές

ρυθμίσεις

και

πιστοποιήσεις,

ή

συγκεκριμένα

πρωτόκολλα.

Δύο

χαρακτηριστικά παραδείγματα Darknet είναι τα δίκτυα peer-to-peer και τα δίκτυα ειδικά για αυξημένη ανωνυμία, όπως το δίκτυο Tor. Εξαιτίας του πολυδιάστατου συστήματος κρυπτογράφησης του Dark Web, η ταυτότητα και οι τοποθεσία των χρηστών παραμένουν κρυφές, και ο εντοπισμός τους είναι εξαιρετικά δύσκολος από τις αρχές. Για αυτό αρκετοί είναι αυτοί που καταφεύγουν στη χρήση του για να αποφύγουν τη λογοκρισία. Ενώ πολλοί άλλοι, εκμεταλλευόμενοι αυτού του είδους «προστασία» που προσφέρει το χρησιμοποιούν για κάθε είδους παράνομη δραστηριότητα, όπως η εμπορία ανθρώπων. Το Διαδίκτυο, και ειδικά το Dark Web, έχει διευκολύνει την διάδοση και την απόκρυψη

της

διακίνησης

ανθρώπων.

Οι

διαφημίσεις

στο

κυβερνοχώρο

χρησιμοποιούνται για να προσελκύσουν πιθανά θύματα εμπορίας ανθρώπων με σκοπό να τα στρατολογήσουν για εργασιακή ή σεξουαλική εκμετάλλευση. Τα παράνομα φόρουμ που πραγματοποιούνται συζητήσεις για τη σεξουαλική εκμετάλλευση και τις υπηρεσίες που προσφέρουν βρίσκονται κρυμμένα στο Σκοτεινό Ιστό, εκεί που οι ιστότοποι δεν είναι καταγεγραμμένοι και είναι πολύ δύσκολο για τα όργανα του νόμου να εντοπίσουν την παράνομη συμπεριφορά που ελλοχεύει μέσα στο Dark Web. Ο Οργανισμός Άμυνας για Προχωρημένους Ερευνητικούς Οργανισμούς (DARPA) σε μια προσπάθεια για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, εισήγαγε ένα πολυετές πρόγραμμα με το όνομα Memex, το οποίο λειτουργεί από το 2014, με στόχο να βοηθήσει στον εντοπισμό όλων των δραστηριοτήτων διακίνησης ανθρώπων στο διαδίκτυο. Η προϋπόθεση του προγράμματος Memex είναι να προσδιορίσει το περιεχόμενο που υποδεικνύει την διακίνηση ανθρώπων στον Επιφανειακό Ιστό και το Dark Web. Ωστόσο, η διαδικασία αναζητήσεων στο Σκοτεινό Ιστό έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα δύσκολη, διότι, όπως προείπαμε οι ιστότοποι δεν είναι κατηγοριοποιημένοι, κάτι που συμβαίνει στον επιφανειακό ιστό, ωστόσο το DARPA κατάφερε να ξεπεράσει αυτό το πρόβλημα μέσω της ανεπτυγμένης νέας τεχνολογίας και με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.

39

Μπορεί κανείς να συμπεράνει πως το εμπόριο ανθρώπων βρίσκεται «κρυμμένο» τόσο στον Επιφανειακό Ιστό (Surface Web) όσο και στο Σκοτεινό Ιστό (Dark Web), ωστόσο υπάρχουν διαφορές ανάμεσα τους. Στον πρώτο έχεις τη δυνατότητα να στρατολογήσεις εύκολα τα θύματα μέσα από σελίδες μαζικής χρήσης ενώ, στο δεύτερο μπορεί να στηθεί ολόκληρο το κύκλωμα αγοροπωλησίας των θυμάτων, που προέρχονται από σελίδες όπως Backpage και Craigslist. Επομένως, το διαδίκτυο λειτουργεί σαν μια μηχανή παραγωγής και αγοράς θυμάτων trafficking.

4.2. Το παράδειγμα της σελίδας Craigslist Μια από τις σελίδες του διαδικτύου που είναι γνωστή για τη συχνή εμπλοκή της σε υποθέσεις «cyber-trafficking» είναι η σελίδα αγγελιών Craigslist. Η Craigslist είναι ένα συγκεντρωτικό δίκτυο διαδικτυακών κοινοτήτων, που περιλαμβάνει δωρεάν διαφημίσεις αγγελιών ταξινομημένες σε κατηγορίες, που αφορούν την εργασία, τη στέγαση, τα προσωπικά, τη πώληση, τη κοινότητα, τις υπηρεσίες, τα βιογραφικά και τα φόρουμ συζήτησης. Μέχρι το 2010, η ιστοσελίδα περιλάμβανε την κατηγορία «ερωτικών υπηρεσιών», συγκεκριμένα για την αγορά και πώληση σεξουαλικών υπηρεσιών. Πάντα υπήρχαν on line διαφημίσεις για σεξουαλικές υπηρεσίες, ακόμα και πριν η Craigslist εισάγει αυτή την κατηγορία, όμως η συγκεκριμένη ιστοσελίδα μικρών αγγελιών, έδωσε μια συγκεκριμένη τεράστια πλατφόρμα. Μέσω των διαφημίσεων της έχε εμπλακεί σε δίκτυα παιδικής πορνείας και σωματεμπορίας. Το Μάιο του 2013 ανακοίνωσε ότι θα κλείσει την κατηγορία «ερωτικές υπηρεσίες» και θα την αντικαταστήσει με την ενότητα «υπηρεσίες ενηλίκων», όπου οι αναρτήσεις θα αξιολογούνται από υπαλλήλους της εταιρείας. Η απόφαση πάρθηκε ύστερα από καταγγελίες αρκετών αμερικανικών πολιτειών ότι οι διαφημίσεις ερωτικών υπηρεσιών χρησιμοποιούνται για πορνεία κάτι που υποστηρίζει και το Ινστιτούτο USC Annenberg του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια με την έρευνα του πάνω στο θέμα Human Trafficking Online: The Role of Social Networking Sites and Online Classifieds.44 Η Craigslist μπορεί να μην έχει πλέον ειδική κατηγορία πώλησης σεξουαλικών υπηρεσιών, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτή η πρακτική σταμάτησε να 44 Βλ. Latonero M., Human Trafficking Online: The Role of Social Networking Sites and Online Classifieds, USC Annenberg School for Communication & Journalism, University of Southern California, September 2011,σελ 21-22, http://ssrn.com/abstract=2045851 .

40

υπάρχει, αντιθέτως βρίσκεται κρυμμένη πίσω από άλλου είδους αγγελίες. Γνωρίζοντας την ύπαρξη αυτής της τακτικής και σχεδόν μια δεκαετία μετά από την πρώτη προσπάθεια καταπολέμησης του trafficking και της πορνείας, με το κλείσιμο της κατηγορίας ερωτικών υπηρεσιών, η Γερουσία των Η.Π.Α. ψήφισε και ενέκρινε τη Διακήρυξη για την Καταπολέμηση του Σεξουαλικού Trafficking στο Διαδίκτυο (The Fight Online Sex Trafficking Act). Αυτή η διακήρυξη σημαίνει ότι οι ιστότοποι θα θεωρούνται υπεύθυνοι για την τυχόν ύπαρξη περιεχομένου σεξουαλικού trafficking στη σελίδα τους. Ενώ τα θύματα και οι εισαγγελικές αρχές θα μπορούν να ασκούν μήνυση στις εταιρείες που δεν καταφέρνουν να συμμορφωθούν με το νόμο. Με τη ψήφιση του νόμου FOSTA η ιστοσελίδα μικρών αγγελιών Craigslist45 αποφάσισε την κατάργηση της κατηγορίας προσωπικών διαφημίσεων που προσέφερε στην ιστοσελίδα της. Στην ανακοίνωση που εξέδωσε για τη διακήρυξη ανέφερε «ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να παρέχει την κατηγορία των προσωπικών καθώς δεν μπορεί να θέσει σε κίνδυνο όλες τις υπόλοιπες υπηρεσίες της»46 Πολλές οργανώσεις θεωρούν πως με τη θέσπιση αυτού του νόμου αλλά και με το κλείσιμο της κατηγορίας προσωπικά της Craigslist, δεν θα υπάρχει κάποια μείωση ή εξάλειψη του φαινομένου. Αντίθετα θα οδηγήσει τους διακινητές στο να χρησιμοποιήσουν αλλά και να ανακαλύψουν νέους δίαυλους επικοινωνίας μέσα στο διαδίκτυο.

4.3. Το Trafficking στα χρόνια των Social Media Όπως αποδείχτηκε η εμπορία ανθρώπων αποτελεί κομμάτι του διαδικτύου. Ποια είναι όμως η θέση της στη νέα τεχνολογία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Το Instagram, το Snapchat, το Twitter, το Facebook, το Tinder, είναι μερικά μόνο παραδείγματα μεταξύ χιλιάδων εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης που «γεμίζουν» τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα, τους φορητούς υπολογιστές και τους υπολογιστές ανά τον κόσμο. Αυτές οι εφαρμογές επιτρέπουν στους ανθρώπους να έρχονται σε επαφή, να επικοινωνούν με φίλους, να μοιράζονται στιγμιότυπα από τη καθημερινότητα τους με

45 Βλ. Chokshi N., «Craigslist Drops Personal Ads Because of Sex Trafficking Bill», The New York Times, 23/03/2018, https://www.nytimes.com/2018/03/23/business/craigslist-personals-traffickingbill.html .

46 Βλ. ολόκληρη την ανακοίνωση που εξέδωσε η εταιρεία Craigslist σχετικά με το νόμο FOSTA στη σελίδα της, https://www.craigslist.org/about/FOSTA .

41

μέλη της οικογένεια τους, να δηλώνουν απόψεις και να λαμβάνουν συμβουλές. Είναι πλατφόρμες που συμβάλουν στην διασύνδεση των ανθρώπων . Παρόλο που αυτή η νέα μέθοδος επικοινωνίας επιτρέπει στον κόσμο να έρθει πιο κοντά μέσω των κοινών εμπειριών, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φέρνουν στο προσκήνιο αρκετά προβλήματα που προηγουμένως δεν υφίστανται. Ένας μεγάλος αριθμός πληροφοριών έχει γίνει δημόσια γνώση και οι συνέπειες που επιφέρει αυτό το γεγονός είναι συχνά επικίνδυνες. Μεταξύ αυτών των συνεπειών, όπως είδαμε και προηγουμένως, είναι το εκπληκτικά διαδεδομένο και βαθύτατα ανησυχητικό ζήτημα της εμπορίας ανθρώπων. Ο αριθμός των ατόμων που συμμετέχουν στα κοινωνικά δίκτυα αυξάνεται κάθε χρόνο. Μόλις από το 2015 έως τις αρχές του 2016, σημειώθηκε αύξηση κατά 17% των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα, αυτά είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στις νεότερες γενιές. Δίνουν τη δυνατότητα στους εφήβους να διαμορφώσουν μια προσωπική εικόνα του εαυτού τους όπως εκείνοι επιθυμούν αλλά και να δημοσιεύσουν πληροφορίες που θέλουν να πιστεύει ο έξω κόσμος για αυτούς. Το ίδιο όμως κάνουν και οι διακινητές ανθρώπων. Πολλοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ευάλωτοι στο να γίνουν στόχος των διακινητών, οι οποίοι παραμονεύουν σε παραποιημένους λογαριασμούς και χρησιμοποιούν ιδιωτικά μηνύματα ή και σχόλια για να προσελκύσουν και να παρασύρουν τα θύματα στην εκμετάλλευση. Το Πανεπιστήμιο της Νότια Καλιφόρνια (USC) και συγκεκριμένα το Ινστιτούτο USC Annenberg Center on Communication Leadership & Policy το οποίο έκανε μια μελέτη για το πώς οι διακινητές

έχουν προσαρμοστεί γρήγορα στο

παγκόσμιο τοπίο του 21ου αιώνα. Αναφέρει

πως «ενώ η ταχεία διάδοση

των

ψηφιακών τεχνολογιών, όπως είναι τα κινητά τηλέφωνα, οι δικτυακές σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο, έχουν προσφέρει σημαντικά οφέλη στην κοινωνία, ωστόσο, έχουν δημιουργήσει, επίσης και νέα κανάλια και ευκαιρίες εκμετάλλευσης. Όλο και περισσότερο, η εμπορία ανθρώπων γίνεται διαδικτυακά και μέσω κινητών τηλεφώνων»47.Οι κοινωνικές και τεχνολογικές πλατφόρμες επιτρέπουν

47 Βλ. αναλυτικότερα, Latonero, M., The Rise of Mobile and the Diffusion of TechnologyFacilitated Trafficking, USC Annenberg Center on Communication Leadership & Policy (CCLP), 2012, http://technologyandtrafficking.usc.edu/report/human-trafficking-online-the-role-of-social-networkingsites-and-online-classifieds/#.Wax5IbJJbIV .

42

στους διακινητές να λειτουργούν πίσω από την ανωνυμία και τις ψεύτικες ταυτότητες, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν τα δίκτυα προς όφελος τους, για να προσεγγίσουν και να στρατολογήσουν τα θύματα τους.

4.4. Το παράδειγμα του Facebook Η στρατολόγηση θυμάτων μέσα από το Ίντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το Twitter ή άλλες κοινωνικές πλατφόρμες είναι η σκληρή πραγματικότητα του σήμερα. Το Facebook διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αποπλάνηση και στρατολόγηση των θυμάτων. Το συγκεκριμένο δίκτυο επιτρέπει στους εγκληματίες να έρχονται σε απευθείας επαφή με τα θύματα τους. προσποιούμενοι ότι είναι συνομήλικοι τους, έχουν ως σκοπό να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους και στη συνέχεια να καταφέρουν να τους στρατολογήσουν, να τους πουλήσουν ή ακόμα να τους εκμεταλλευθούν οι ίδιοι. Στις σελίδες του Facebook μπορεί κανείς να συναντήσει τόσο το εργασιακό trafficking όσο και το σεξουαλικό trafficking. Σύμφωνα με τις έρευνες των αρχών υπάρχουν υποθέσεις όπου το Facebook έχει λειτουργήσει και ως μέσο πώλησης των θυμάτων. Καθώς, δίνει τη δυνατότητα στους αγοραστές να έρθουν σε επαφή με τους διακινητές και να επιλέξουν το θύμα τους μέσα από φωτογραφίες που τους παρέχουν οι ίδιοι οι έμποροι.48 Το σεξουαλικό trafficking πολλές φορές εμφανίζεται μέσα από τις ομάδες του Facebook, οι οποίες διευκολύνουν στην ανεύρεση κοριτσιών για τη διακίνηση στο κύκλωμα της σωματεμπορίας και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Εν αντιθέσει με το εργασιακό trafficking, το οποίο λόγο του μαζικού αριθμού μετανάστευσης έχει υποστεί μεγάλη αύξηση και το οποίο χρησιμοποιεί το Facebook ως δίαυλο επικοινωνίας με τους διακινητές. Σύμφωνα με τον Leonard Doyle εκπρόσωπο του Διεθνές Οργανισμού Μετανάστευσης των Ηνωμένων Εθνών, εφαρμογές όπως το Facebook και το WhatsApp χρησιμοποιούνται από τους διακινητές για να προσελκύσουν τους μετανάστες και να διαφημίσουν μια εύκολη διέξοδο από τις χώρες πολέμου. Το Facebook μπορεί να λειτουργεί σαν μέσω στρατολόγησης θυμάτων, ωστόσο αυτό δεν το παρεμποδίζει στο να συμμετέχει στη δημιουργία εκστρατειών 48 Βλ. Sinca, M.G. & Masca, I.V. Human Security in Social Media - Just a Click Away, AGORA International Journal of Administration Sciences, (2015).

43

κατά της εμπορίας ανθρώπων μέσα από αυτό. Μια εξ αυτών είναι και η εκστρατεία Blue Heart, η οποία θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες ομάδες καταπολέμησης της ανθρώπινης διακίνησης στο Facebook και μια από τις ισχυρότερες ομάδες κοινωνικών αιτιών πάνω σε αυτό το ζήτημα. Επομένως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και το διαδίκτυο μπορούν να λειτουργήσουν και υπέρ αλλά και κατά του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων. Έχουν τη δύναμη να συμβάλουν στην εξάλειψη του ζητήματος χρησιμοποιώντας τα ίδια εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του.

ΚΕΦ. 5 ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ 5.1. Τεχνικά μέτρα για την αποτροπή της στρατολόγησης θυμάτων της εμπορίας ανθρώπων Η εμπορία ανθρώπων δεν είναι μόνο πρόβλημα της διεθνής κοινότητας, είναι πρόβλημα των κυβερνήσεων, των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, είναι πρόβλημα της κοινωνίας. Για να μπορέσει να εξαλειφθεί χρειάζεται τη συμβολή τόσο της διεθνής όσο και της δημόσιας κοινότητας. Η αστυνομία, τα υπουργεία, οι πρεσβείες, οι κοινωνικοί οργανισμοί, οι δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς, μπορούν να συμβάλλουν στην καταπολέμηση του φαινομένου, παρέχοντας συμβουλές μέσα από τις ιστοσελίδες τους, για την ευαισθητοποίηση του κοινού αλλά και ενημερώνοντας τους πολίτες για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης49 . Οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι η εμπορία ανθρώπων αφορά τις κοινωνίες και τους πολίτες όλου του κόσμου και ότι μόνο με τη συλλογική αντιμετώπιση του 49 Βλ. Spinellis, C.D, Theodoraki, N., Billis, E., Papadimitrakopoulos, G., (EDS), EUROPE IN CRISIS: CRIME, CRIMINAL JUSTICE, AND THE WAY FORWARD, ESSAYS IN HONOUR OF NESTOR COURAKIS, Εκδ. Σάκουλας Α., 2017, σελ 1570-1572

44

ζητήματος μπορεί να αποφευχθεί αυτό το φαινόμενο. Για το λόγο αυτό η ενημέρωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης αλλά και της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων που συνδέεται με το διαδίκτυο. Πολλές κυβερνήσεις έχουν λάβει προληπτικά μέτρα σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του trafficking. Μια από αυτές είναι και η Ελλάδα, με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΕ). Το οποίο το 2006 δημιούργησε

τη

τηλεφωνική γραμμή βοήθειας για τα θύματα του trafficking με καταρτισμένο πολύγλωσσο προσωπικό. Ενώ το 2007 ο τότε υπουργός Οικονομικών Γιώργος Αλογοσκούφης δημιούργησε ένα νέο φορέα, τη Ομάδα Δράσης για την Ψηφιακή Ασφάλεια (DART) με στόχο την ενημέρωση των πολιτών και των επιχειρήσεων για τα θετικά αλλά και τους κινδύνους του διαδικτύου, για τους πρακτικούς τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης των ψηφιακών απειλών αλλά και την παροχή συμβουλών για ασφαλή πλοήγηση στο δίκτυο για τα παιδιά και τους γονείς. Από την άλλη η Πολωνία

μια χώρα, η οποία συμμετείχε στο Εθνικό

Πρόγραμμα για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων το 2005-2006 στην προσπάθεια της να συμβάλει στην εξαφανίζει της ανθρωπινής δουλείας, δημιούργησε έναν ιστότοπο για να παρέχει ολοκληρωμένες και όσο το δυνατό, πιο ενημερωμένες πληροφορίες σχετικά με την εμπορία ανθρώπων. Επιπλέον, χρησιμοποίησε τις ιστοσελίδες των αστυνομικών υπηρεσιών, των κοινωνικών οργανώσεων, όπως τη La Strada50 αλλά και του Ιδρύματος για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Γυναικών για να παρέχει συμβουλές σε άτομα που προσφεύγουν στο εξωτερικό για εργασία. Οι συγκεκριμένες οδηγίες βοηθούν στην ενημέρωση και επαγρύπνηση των πολιτών σχετικά με το εργασιακό trafficking. Ορισμένες από αυτές τις οδηγίες που χρησιμοποιούν πολλά κράτη για να προστατεύσουν τους πολίτες τους είναι οι εξής: I.

Αποδεχτείτε προσφορές εργασίας μόνο από γραφεία εύρεσης εργασίας.

50 La Strada Poland was one of the founding members of the La Strada network in 1995. The Foundation was founded in February and registered in September 1996. Next to the national coordinator, the office employs eight persons, including a prevention manager, a victim support manager, a hotline consultant and a social worker. In the past ten years, La Strada Poland has become an inter-nationally acknowledged specialized and professional expert and advisory centre on the issue of trafficking in women. http://lastradainternational.org/ls-offices/poland .

45

II.

Μην αποδέχεστε προσφορές από αγνώστους ή ανθρώπους που

III.

γνωρίσατε τυχαία. Συλλέξτε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για το γραφείο

IV.

εύρεσης εργασίας και βεβαιωθείτε ότι λειτουργεί νόμιμα. Ζητήστε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τον εργοδότη

V.

σας. Πάντα να ταξιδεύετε γνωρίζοντας το τηλέφωνο και τη διεύθυνση της Πρεσβεία σας στην χώρα που επισκέπτεστε .

Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως για να εξαλειφθεί η εμπορία ανθρώπων, πρέπει να σταματήσουμε να παράγουμε θύματα και να αρχίσουμε να παράγουμε ενημερωμένους πολίτες. Η ενημέρωσή είναι το πρώτο βήμα στην προστασία των πολιτών απέναντι στη διακίνηση ανθρώπων.

5.2. Πως η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη καταπολέμηση του trafficking; Μπορεί η τεχνολογία, ιστορικά να χρησιμοποιείται εις βάρος των θυμάτων, όπως βλέπουμε και στο trafficking με τους διακινητές να χρησιμοποιούν κοινωνικά δίκτυα, ιστοτόπους, ανώνυμες εφαρμογές και δίκτυα για να επικοινωνήσουν και να προσεγγίσουν τα θύματά τους αλλά και να έρθουν σε επαφή εύκολα και ανώνυμα με τους αγοραστές και τους συνεργάτες στο κύκλωμα διακίνησης. Ωστόσο οι πρόοδοι που σημειώθηκαν στον τομέα αυτό, που συνεχίζει να εξελίσσεται ταχύτατα έχουν συνέπειες και εφαρμογές τόσο για τους διακινητές όσο και για όσους εργάζονται για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων. Οι τεχνολογικές εξελίξεις παρέχουν πρωτοφανείς ευκαιρίες για τους φορείς επιβολής του νόμου και τους παρόχους υπηρεσιών που παρακολουθούν την παράνομη δραστηριότητα, εντοπίζουν και

διασώζουν τα θύματα, συλλέγουν και

αναλύουν δεδομένα που οδηγούν στη δίωξη των διακινητών και διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ οργανισμών και φορέων κατά της εμπορίας ανθρώπων. Ορισμένες από τις σημαντικότερες τεχνολογικές εξελίξεις που ενισχύουν το έργο εκείνων που αγωνίζονται για την κατάργηση της δουλεία είναι:

46

1. Το εργαλείο Spotlight51, που αναπτύχθηκε από την Thorn: Digital Defenders52 την άνοιξη του 2014 και το οποίο αποτελεί ένα διαδικτυακά βασισμένο εργαλείο, που χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ και στο Καναδά από αστυνομικούς και έχει σχεδιαστεί για να συγκεντρώνει δεδομένα από διαφημίσεις ερωτικού περιεχομένου στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της εταιρίας το Spotlight έχει χρησιμοποιηθεί σε 21.044 περιπτώσεις, εντοπίζοντας 12.328 ενήλικες, 5.791 παιδιά και 6.553 διακινητές τα τελευταία δύο χρόνια.

2. Το πρόγραμμα Memex του Οργανισμού Άμυνας για Προχωρημένους Ερευνητικούς Οργανισμούς (DARPA)53 ,το οποίο ξεκίνησε το 2014 με στόχο την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, χρησιμοποιώντας μια προηγμένη μηχανή αναζήτησης. Παρόλο που το εργαλείο αυτό δεν είναι ευρέως διαθέσιμο, το DARPA ενθαρρύνει την έρευνα που επικεντρώνεται στην επανάσταση της τεχνολογίας στον χώρο καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων.

3. To National Human Trafficking Resource Center (NHTRC), το οποίο διαχειρίζεται η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Polaris54, είναι η τηλεφωνική γραμμή βοήθειας για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Είναι διαθέσιμη 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, προσφέρετε σε περισσότερες από 200 γλώσσες και δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Το πρόγραμμα Global Hotline της Polaris υποστηρίζει επίσης, άλλες χώρες που επιθυμούν να δημιουργήσουν ανοικτές τηλεφωνικές γραμμές παρόμοιες με του NHRTC στις Ηνωμένες Πολιτείες.

4. Το PhotoDNA55 της Microsoft, το οποίο βοηθά στην αναγνώριση παιδιών-θυμάτων που υπόστατο σεξουαλική εκμετάλλευση στο διαδίκτυο με τη χρήση φωτογραφιών. Η Υπηρεσία Cloud του PhotoDNA είναι διαθέσιμη δωρεάν στους οργανισμούς που πληρούν

51 Βλ. Ιστοσελίδα Spotlight, https://www.wearethorn.org/spotlight/.

52 Βλ. Ιστοσελίδα Thorn: Digital Defenders, https://www.wearethorn.org/spotlight/.

53 Βλ. Ιστοσελίδα Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA), https://www.darpa.mil/.

54 Η Polaris είναι μη κυβερνητική οργάνωση, ηγέτης στον παγκόσμιο αγώνα για την εξάλειψη της σύγχρονης δουλείας. Πήρε το όνομα της από το πολικό αστέρα που καθοδήγησε τους δούλους στην ελευθερία στις Η.Π.Α.. Διαταράσσει συστηματικά τα δίκτυα διακίνησης ανθρώπων που στερούν από τα θύματα τους τη ζωή και την ελευθερία τους., https://polarisproject.org/ 55 Βλ. Ιστοσελίδα PhotoDNA, https://www.microsoft.com/en-us/photodna.

47

τις προϋποθέσεις και έχει καταστήσει πιο εύκολη την παρακολούθηση των παράνομων ηλεκτρονικών διαφημίσεων για τα όργανα του νόμου.

5. Το CyberTipline56, το οποίο διαχειρίζεται το National Center for Missing and Exploited Children (NCMEC). Λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός για τα μέλη της κοινότητας, για να αναφέρουν τυχόν υποψίες ύπαρξης εκμετάλλευσης παιδιών. Από το 1998, η γραμμή πληροφοριών έχει λάβει πάνω από 4,3 εκατομμύρια πληροφορίες.

6. Το 2013, οι Polaris και η Thorn συνεργάστηκαν με το Ίδρυμα Twilio and Salesforce Foundation για να δημιουργήσουν τη

τηλεφωνική

γραμμή βοήθειας του NHTRC που βασίζεται στα μηνύματα. Τα θύματα μπορούν να γράψουν τον κωδικό «Be Free» για ένα διακριτικό και γρήγορα αποτελεσματικό τρόπο, έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση στη τηλεφωνική γραμμή. Μπορεί οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις να έχουν συμβάλλει στην προσπάθεια καταπολέμησης της ανθρώπινης δουλείας, ωστόσο αυτό δεν είναι αρκετό. Για να μπορέσει να εξαλειφθεί αυτό το φαινόμενο χρειάζεται να παρθούν προληπτικά μέρα τόσο από την κοινωνία όπως προείπαμε όσο και από τους ίδιους τους πολίτες.

5.3. Μέθοδοι προστασίας για τους πολίτες στο Διαδίκτυο Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το Ίντερνετ έχουν αποδειχθεί ισχυροί σύμμαχοι για τους διακινητές στον κόσμο της εμπορίας ανθρώπων. Μπορεί να χρησιμοποιούνται για την εξαπάτηση και στρατολόγησή των θυμάτων, ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν τρόποι για να προστατευθούν οι πολίτες - πιθανά θύματα από τα δίχτυα των εμπόρων. Η προστασία απέναντι στους κινδύνους του κυβερνοχώρου, πρέπει πρώτα από όλα να προέρχεται από τους ίδιους τους χρήστες του διαδικτύου. Υπάρχουν διαφορά μετρά που μπορούν να λάβουν και να ακολουθήσουν οι χρήστες για να διασφαλίσουν την προστασία τους μέσα στο διαδίκτυο. Μερικά από τα μέτρα που μπορούν να ακολουθήσουν οι πολίτες μέσα στο κόσμο του διαδικτύου και των social media είναι τα εξής57:

56 Βλ. Ιστοσελίδα CyberTipline, http://www.missingkids.com/gethelpnow/cybertipline.

57 Sinca, G.M., Mascas I.V., Human Security in Social Media Just a Click Away, AGORA International Journal of Administration Sciences, 2015.

48

1. Ρυθμίσεις απορρήτου. Ρυθμίζοντας τις ρυθμίσεις απορρήτου των λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο Ίντερνετ δημιουργούμε ένα πιο ασφαλής περιβάλλον. Επιλέγοντας αυτή την ρύθμιση, ο χρήστης έχεις τη δυνατότητα να ελέγχει ποιοι επισκέπτονται τι σελίδα και παρακολουθούν τις δημοσιεύσεις του.

2. Μη δημοσιεύεις προσωπικές πληροφορίες. Ένας σημαντικός κανόνας του διαδικτύου είναι να μην δημοσιεύεις πληροφορίες που αφορούν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, όπως είναι τα γενέθλια, στοιχεία επικοινωνίας (ο αριθμός κινητού τηλεφώνου), τη διεύθυνση κατοικίας, πληροφορίες για τον εαυτό σου ή την οικογένεια σου, την εκπαίδευση ή τον τόπο εργασίας σου.

3. Απενεργοποίησε την επιλογή για την προβολή τοποθεσίας στις δημοσιεύσεις. Απενεργοποιώντας την ρύθμιση της τοποθεσίας στις δημοσιεύσεις, δεν αναρτάς τον τόπο που βρίσκεσαι και έτσι αποφεύγεις να εντοπιστείς από τυχόν διακινητές (traffickers).

4. Αποδέξου αιτήματα φιλίας μόνο από άτομα που γνωρίζεις προσωπικά. Πάντα να προσέχεις και να σκέφτεσαι πριν κάνεις αίτημα φιλίας σε κάποιον που δεν γνωρίσεις ή όταν αποδέχεσαι αίτημα φιλίας από άτομο που δεν γνωρίζεις προσωπικά. Οι διακινητές μπορεί να παραμονεύουν πίσω από προφίλ και φωτογραφίες ανθρώπων που φαίνονται ακίνδυνοι αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι.

5. Μη συναντάς “φίλους” του διαδικτύου αν δεν τους γνωρίζεις. Μην αποδέχεσαι να συναντήσεις άτομα που δεν γνωρίσεις προσωπικά αλλά είστε φίλοι στα κοινωνικά δίκτυα ή σε πλατφόρμες διαδικτυακών συνομιλιών. Αν τυχόν αποφασίσεις να αποδεχτείς την πρόσκληση τους, φρόντισε να συναντηθείτε σε δημόσιο χώρο, ζήτησε από κάποιο φίλο να σε συνοδεύσει, ενημέρωσε κάποιον για το που θα βρίσκεσαι και τον λόγο για τον οποίο θα βρίσκεσαι εκεί. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα αποδέχοντας τέτοιου είδους προσκλήσεις να πέσεις κατευθείαν στην παγίδα των διακινητών.

49

6. Ότι δημοσιεύεται στα social media και στο Ίντερνετ μένει για πάντα στο διαδίκτυο. Προσοχή στο περιεχόμενο των αναρτήσεων σου. Να σκέφτεσαι πάντα προσεχτικά πριν αναρτήσεις κάτι στα κοινωνικά δίκτυα. Μην τραβάς-αναρτάς φωτογραφίες από την πρόσοψη της οικείας σου, του αυτοκίνητου σου, του σχολείο, από τις διακοπές ή από οπουδήποτε που μπορεί να υποδηλώσει την τοποθεσία σου.

7. Μη δημοσιεύεις ή στέλνεις διαδικτυακά αποκαλυπτικές φωτογραφίες σου. Οι αποκαλυπτικές φωτογραφίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσο εκβιασμού (sextortion) ή να δημοσιευθούν διαδικτυακά σε ιστοσελίδες σεξουαλικού περιεχομένου χωρίς την συγκατάθεση σου. Επομένως, πάντα προσέχουμε τι δημοσιεύουμε, γιατί ότι ανεβαίνει στο διαδίκτυο, αποθηκεύεται για πάντα εκεί.

8. Ζήτα Βοήθεια. Αν δεις κάτι, πες κάτι. Κατήγγελλε οποιαδήποτε περίεργη συμπεριφορά αντιληφθείς. Αν θεωρείς ότι κάτι δεν είναι σωστό, ζήτα πάντα βοήθεια, ενημέρωσε τις αρχές. Αν αντιληφθείς παράνομες δραστηριότητες που αφορούν την εμπορία ανθρώπων, τη σεξουαλική εκμετάλλευση ή την εκμετάλλευση ανηλίκου απευθύνσου στη γραμμή πληροφόρησης για την εμπορία ανθρώπων. Για την Ελλάδα είναι η γραμμή 1109 της Α2158.

58 Η Γραμμή Πληροφόρησης για την Εμπορία Ανθρώπων-1109 είναι μια πρωτοβουλία της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Α21 η οποία δραστηριοποιείται ενάντια στην εμπορία ανθρώπων στην Ελλάδα και συνεργάζεται με άλλους φορείς. Η γραμμή λειτουργεί από τον Απρίλιο του 2012 με στόχο την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Δέχεται κλήσεις 24/7 και είναι ικανή να διαχειριστεί κλήσεις σχεδόν σε όλες τις γλώσσες. Διαθέτει ειδικούς χειριστές κλήσεων που εξυπηρετούν στα Ελληνικά και τα Αγγλικά ενώ υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης με υπηρεσία τηλεδιερμηνείας με πρόσβαση σε 186 γλώσσες, 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα . https://1109.gr/ .

50

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η εμπορία ανθρώπων αποτελεί σήμερα την πιο κερδοφόρα εγκληματική επιχείρηση μετά το παράνομο εμπόριο όπλων και τη διακίνηση ναρκωτικών. Πρόκειται για ένα «αόρατο» έγκλημα, το οποίο δεν γνωρίζει σύνορα, εθνότητες ή φύλλο. Δύσκολα μπορεί να αναγνωριστεί τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, καθώς τα στατιστικά στοιχεία που σχετίζονται με τον αριθμό των θυμάτων της θεωρούνται πολύ μικρά σε σχέση με την πραγματικότητα. Πιστεύεται ότι σχεδόν 21 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν υπάρξει θύματα καταναγκαστικής εργασίας, ενώ πολλοί από αυτούς είναι θύματα δουλεμπορίου και η πλειοψηφία τους έχει υποστεί σεξουαλική εκμετάλλευση. Παγκοσμίως, το trafficking έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις, καθώς έχει μεταφερθεί από τον πραγματικό στον εικονικό κόσμο, μέσω της ραγδαίας εξάπλωσης των νέων τεχνολογιών και της χρήσης του διαδικτύου. Στο διαδικτυακό trafficking οι διακινητές χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστοσελίδες, αλλά και την ανωνυμία που προσφέρουν οι εφαρμογές και τα δίκτυα, για να έρθουν σε επαφή και να στρατολογήσουν τα θύματα τους. Οι διακινητές προσελκύουν θύματα μέσα από σελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως, το Facebook και το Ίντερνετ και στην συνέχεια επιστρέφουν πάλι στο διαδίκτυο, και σε σελίδες αγγελιών όπως το Backpage και Craigslist, με στόχο να πουλήσουν τα θύματα τους. Είναι εμφανές ότι η εμπορία και διακίνηση ανθρώπων 51

έχει πάρει την μορφή κυβερνοεγκλήματος και ότι η χρήση του διαδικτύου έχει συμβάλει στη «μεταμόρφωση» της σχέσης θύματος – δράστη. Καθώς ο δράστης έχει γίνει πλέον «αόρατος» και το θύμα αγνοεί την ταυτότητα του. Αυτό έχεις ως αποτέλεσμα την έξαρση του φαινομένου. Ωστόσο, υπάρχουν διάφορες τεχνικές και μέσα που μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση του φαινομένου και στην προστασία των πολιτών από τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο. Οι διάφορες τεχνολογικές εξελίξεις παρέχουν στα όργανα επιβολής του νόμου και τους παρόχους υπηρεσιών, που παρακολουθούν την παράνομη δραστηριότητα, διάφορες δυνατότητες όσον αφορά στων εντοπισμό και τη διάσωση των θυμάτων, καθώς και στη συλλογή και ανάλυση στοιχείων που βοηθούν στη δίωξη των διακινητών. Είναι επομένως, κατανοητό πως η διακίνηση ανθρώπων δεν αφορά μόνο τη διεθνή κοινότητα, είναι πρόβλημα των κυβερνήσεων, των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, είναι πρόβλημα της κοινωνίας. Για να μπορέσει να εξαλειφθεί χρειάζεται τη συμβολή τόσο της διεθνής και της δημόσιας κοινότητας όσο και της τεχνολογίας. Μπορεί να έχει αποδειχτεί πως η τεχνολογία και το διαδίκτυο είναι ισχυροί σύμμαχοι των διακινητών και ότι λειτουργούν ενάντια στη καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως η τεχνολογία δεν μπορεί σταθεί και ως σύμμαχος απέναντι στο φαινόμενο αυτής της σύγχρονης μορφής δουλείας. Όπως είχε πει και ο πρώην Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Barack Obama «Αλλάζουμε τις τακτικές που χρησιμοποιούμε όσον αφορά τους διακινητές. Όπως εκείνοι χρησιμοποιούν την τεχνολογία και το Διαδίκτυο για να εκμεταλλευτούν τα θύματα τους, έτσι και εμείς πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να τους σταματήσουμε» («We change tactics regarding traffickers. As they use technology and the Internet to exploit victims, so shall we use technology to stop them».)

52

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αμπατζή, Λ., (2008). Προσεγγίζοντας το φαινόμενο του trafficking, εκδ. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα . Δεληγιάννης, Κ., Ο κόσμος του σκοτεινού Ίντερνετ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 4/5/20214,http://www.kathimerini.gr/765417/article/texnologia/diadiktyo/o-kosmostoy-skoteinoy-internet . Ζαραφωνίτου Χ., Θυματοποίηση και φόβος του εγκλήματος των φοιτητών χρηστών του διαδικτύου. Σχολιασμένη παρουσίαση ερευνητικών πορισμάτων, Εγκληματολογία, Τεύχος 1-2 (Ιανουάριος – Δεκέμβριος) 2014, σελ. 21-29. https://www.nbonline.gr/journals/63/volumes/299/issues/1324/lemmas/4882631. Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Καταπολεμώντας την εμπορία ανθρώπων. Προβλήματα και Πρακτικές, εκδ. ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑθήναΚομοτηνή, Μάρτιος 2007, http://www.ariadnet.net/pdfs/GREEK_FINAL.pdf . Κυριαζή, Τ., (2010). Εμπορία Ανθρώπων Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα. Παπαγιανοπούλου Μ.Χ., Το φαινόμενο της Διεθνικής Σωματεμπορίας στην Ελλάδα και Διεθνώς, Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών, Αθήνα 2007, http://www.diotima.org.gr/wpcontent/uploads/2013/01/TO_FAINOMENO_TOY_TRAFFICKING.pdf .

53

Στούρη, Β., Εγκλήματα στο διαδίκτυο: Εναλλακτικοί τρόποι εκδήλωσης, αντιμετώπισης και διερεύνησης των, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Ιούλιος 2010, http://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/4093/Stouri.pdf?sequence=2 . Συκιώτου, Α., (2009). Το διαδίκτυο ως σύγχρονο όχημα θυματοποίησης, εκδ. ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα, Απρίλιος 2009. Σφακιανάκης, Ε., (2016), Ο κώδικάς του Διαδικτύου, εκδ. ALL ABOUT INTERNET, Αθήνα 2016. Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης -Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής, (2015). Εμπορία και εκμετάλλευση Ανθρώπων: Trafficking, , εκδ. Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα, Οκτώβριος 2015.

Andrews, S., Brewster, B., & Day, T., Organized Crime and Social Media: Detecting and Corroborating Weak Signals of Human Trafficking Online, https://www.researchgate.net/publication/303883992_Organised_Crime_and_Social _Media_Detecting_and_Corroborating_Weak_Signals_of_Human_Trafficking_Onli ne

ή

http://shura.shu.ac.uk/12133/1/Organised_Crime_and_Social_Media_ICCS16.pdf Anonymous, Human Trafficking, child sex exploitation and the internet”, Cyber

Safety

Cop,

15/3/2015,

http://cybersafetycop.com/Blog/Cyber-Safety-

Cop/HumanTraffickingChildSexExploitationandtheInternet .

Anonymous, Human Trafficking: The lives bought and sold, BBC News, 28/7/2015, http://www.bbc.com/news/world-33592634 .

Anonymous, (2011). The role of Internet in trafficking for labor exploitation, FINE TUNE (Labor Trafficking: Fighting New Trends, Understanding New Elements and European Commission (ISEC), 2011.

Baker, D., (2016). Online Sex Slaves: The Internet's Powerful Role in Sex Trafficking, Eastern Michigan University.

Boyd, D., How Censoring Craigslist Helps Pimps, Child Traffickers and Other

Abusive

Scumbags,

Huffington

Post,

http://www.huffingtonpost.com/danah-boyd/how-censoring-craigslist_b_706789.html .

54

09/06/2010,

Barrett, D., Facebook used to 'enslave' people trafficking victims, The Guardian,

25/11/2014,

http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/crime/11253089/Facebook-used-to-enslavepeople-trafficking-victims.html .

Chokshi N., «Craigslist Drops Personal Ads Because of Sex Trafficking Bill», The

New

York

Times,

23/03/2018,

https://www.nytimes.com/2018/03/23/business/craigslist-personals-traffickingbill.html

Couch, R., 70 Percent of Child Sex Trafficking Victims Are Sold Online: Study,

Huffington

Post,

25/07/2014,

http://www.huffingtonpost.com/2014/07/25/sex-trafficking-in-theus_n_5621481.html .

Crivelli, V., How to keep children safe from Human Trafficking in social media, CBS12.com, 22/06/2017, http://cbs12.com/news/local/how-to-keep-childrensafe-from-human-trafficking-on-social-media Diers, E., (2011). Craigslist Censored, The Role of State Attorneys in Combating Online Prostitution, http://www.law.columbia.edu/search/google/craigslist %20censored.

Judge Dixon, H.B. Jr., Human Trafficking and the Internet* (*and Other Technologies too), The Judges’ Journal, 2013, American Bar Association, https://www.americanbar.org/publications/judges_journal/2013/winter/human_traffick ing_and_internet_and_other_technologies_too.html .

Global

Programme

against

Trafficking

in

Human

Beings

(2007).

Καταπολεμώντας την Εμπορία Ανθρώπων – Προβλήματα και Προοπτικές, εκδ. ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα-Κομοτηνή, Μάρτιος 2007.

55

Greenemeier, L., Human Traffickers Caught on Hidden Internet, Scientific American, 8/2/2015, https://www.scientificamerican.com/article/human-traffickers-caught-onhidden-internet/ .

Hepburn, S., How Polaris Project is Using Technology to Disrupt Human Traffickers, Huffington Post, 16/11/2016, https://polarisproject.org/news/polarisnews/huffington-post-how-polaris-project-using-technology-disrupt-humantraffickers .

Hughes, D.H., (2000). The “Natasha” Trade: The Transnational Shadow Market of Trafficking in Women, Journal of International Affairs , Vol. 53, No. 2, (Spring

2000),

σελ

625-651,

http://www.prostitutionresearch.com/pdfs/natasha_trade.pdf .

Hughes, D.M., "Trafficking in Human Beings in the European Union: Gender, Sexual Exploitation, and Digital Communication Technologies." Sage Open OctoberDecember 2014: 1-8, http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2158244014553585 .

Kunz, E. (2010). Sex Trafficking Via the Internet: How International Agreements Address The Problem And Fail To Go Far, Journal of High Technology Law,

Suffolk

University,

Law

School,

https://www.suffolk.edu/documents/jhtl_publications/kunze.pdf .

Latonero, M. (2011) Human Trafficking Online The Role of Social Networking Sites and Classifieds, USC ANNENBERG School for Communication & Journalism,

Center

on

Communication

Leadership

&

Policy,

California,

https://technologyandtrafficking.usc.edu/report/.

Lee D., Sex trafficking bill gets tech firms banking, BBC NEWS, 4/11/2017, http://www.bbc.com/news/technology-41868143.

56

McReal, C., Craigslist is hub for child prostitution, allege trafficked women, The

Guardian,

8/8/2010,

https://www.theguardian.com/technology/2010/aug/08/craigslist-underageprostitution-allegations .

Milward, Ε., Modeling Website linked to disappearances, rape and human trafficking,

Abc17

News,

05/06/2013,

http://www.abc17news.com/news/crime/modeling-website-linked-to-disappearancesrape-and-human-trafficking_20160823075525915/53416783 .

O’Connell Davidson, J., (2010) New slavery, old binaries: human trafficking and the borders of ‘freedom’, The Author(s) Journal, Blackwell Publishing, http://glc.yale.edu/sites/default/files/pdf/new_slavery_old_binaries.pdf .

Sinca, M.G. & Masca, I.V. Human Security in Social Media - Just a Click Away, AGORA International Journal of Administration Sciences, (2015).

Spinellis, C.D., Theodorakis, N., Billis, E. & Papadimitrakopoulos, G. (EDS), Europe in Crisis: Crime, criminal justice and the way forward, Essays in honor of Nestor Courakis Vol. II, (2017), Ant. N. Sakkoulas, Athens, 2017, https://www.researchgate.net/publication/311616027_CD_Spinellis_Nikolaos_Theod orakis_Emmanouil_Billis_George_Papadimitrakopoulos_eds_Europe_in_Crisis_Crim e_Criminal_Justice_and_the_Way_Forward_Essays_in_Honour_of_Nestor_Courakis _Vol_II_Athens_Ant_N_Sa Sykiotou A.P., Cybercrime and human trafficking, VIDC (Vienna Institute for International Dialogue and Cooperation), http://www.vidc.org/en/spotlight-onlinemagazine/news-222012/athanassia-sykiotou-cybercrime-and-human-trafficking/.

Sykiotou A.P., (2007) Trafficking in human beings: Internet Recruitment, Misuse of the Internet for the recruitment of victims of trafficking in human beings,εκδ. Council of Europe.

57

Zagorianou, A., Technology and Human Trafficking, UNRSN, 27/8/2015, http://www.uhrsn.org/2015/07/technology-and-human-trafficking/ United Nations Office on Drags and Crime / United Nations Global Initiative to Fight Human Trafficking (UNODC/UN.GIFT), (2009), Global Report on Trafficking in Persons, Febr. 2009.

Volz, D., In reversal, U.S. internet firms back bill to fight online sex trafficking,

Reuters,

3/11/2017,https://www.reuters.com/article/us-usa-cyber-

trafficking/in-reversal-u-s-internet-firms-back-bill-to-fight-online-sex-traffickingidUSKBN1D32GR Westcott, L., Human trafficking investigators play catch-up as criminals go hitech,

The

Guardian,

29/7/2013,

https://www.theguardian.com/global-

development/2013/jul/29/human-trafficking-law Wulfhorst, E., Latest technology helps sex traffickers recruit, sell victims – FBI,

Thomson

Reuters

Foundation

News,

25/4/2017,

http://news.trust.org/item/20170425040946-ntida/

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ     

1109, https://1109.gr/ A21, http://www.a21.org/content/greece/gnqxx4?permcode=gnqxx4&site=true Break the Chain, http://www.breakthechain.gr/ CyberTipline, http://www.missingkids.com/gethelpnow/cybertipline Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA),



https://www.darpa.mil/ EUR-Lex Access to European Union Law, http://eur-lex.europa.eu/legal-



content/EL/TXT/?uri=CELEX:52012DC0286 European Commission Together Against Trafficking in Human Beings, https://ec.europa.eu/anti-trafficking/eu-policy/10th-eu-anti-trafficking-day-



commission-calls-intensified-efforts-address-new-challenges_en.

Europol, https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/increased-focus-link-

  

between-internet-and-human-trafficking .

Global Slavery Index, https://www.globalslaveryindex.org/.

Internet Safety 101, https://internetsafety101.org/trafficking.

Lawspot,https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/voithitikakemena/ilektroniko-egklima.

58

    

PhotoDNA, https://www.microsoft.com/en-us/photodna Spotlight, https://www.wearethorn.org/spotlight/ Stop Trafficking, http://stoptrafficking.gr/el/.

Thorn: Digital Defenders, https://www.wearethorn.org/spotlight/ United Nations Office on Drugs and Crime, Human Trafficking Knowledge



Portal, https://www.unodc.org/cld/v3/htms/. Γενική Γραμματεία Ισότητας



http://www.isotita.gr/nomothesia/ethniki-nomothesia/. Ελληνική Αστυνομία, http://www.astynomia.gr/index.php?



option=ozo_content&perform=view&id=1414 . Υπουργείο Εξωτερικών, Καταπολέμηση της

των

δύο

Εμπορίας

Φύλων,

Ανθρώπων,

http://www.mfa.gr/exoteriki-politiki/pagkosmia-zitimata/paranomi-diakinisiprosopon.html.

59