Hoe het ooit begonnen is.

Hoe het ooit begonnen is OVER HET ONTSTAAN VAN DE LVLA, NU INGRADO

Ton van der Hulst

TEKST: Ton van der Hulst

VORMGEVING: Fenatic, Oostwold UITGAVE: Ingrado, januari 2019

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enig vorm of op enige wijze hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieĂŤn, opnamen of op enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de auteur.

Voorwoord

Op mijn afscheid als bestuurslid van Ingrado op 3 november 2010 overhandigde de voorzitter, Carry Roozemond, mij een vulpen en een aantekenboek met daarbij het verzoek of ik mijn memoires wilde gaan schrijven over het ontstaan en de ontwikkeling van de Landelijke Vereniging voor Leerplichtambtenaren (LVLA), nu geheten Ingrado, de brancheorganisatie ter bescherming van het recht op onderwijs.

Ik kon het verzoek goed begrijpen: het is belangrijk dat de wortels niet vergeten worden opdat de vleugels van ontwikkeling zich kunnen blijven uitspreiden. Er is een gezegde dat luidt: ‘wie zijn geschiedenis niet kent, moet het overdoen’.

Het heeft enkele jaren geduurd voordat ik tijd en gelegenheid had aan haar verzoek te voldoen. In 2015 ben ik begonnen met brononderzoek in het archief van de Vereniging Ingrado en zo langzamerhand ging het kriebelen om de geschiedenis te beschrijven.

Waarom wordt mij deze opdracht toevertrouwd?

Vanaf 1 augustus 1972 ben ik werkzaam geweest als leerplichtambtenaar; begonnen in Amsterdam als derde leerplichtambtenaar in deze mooie stad. Nadat ik bijna mijn HBO-studie maatschappelijk werk had afgerond, besloot ik op deze functie te solliciteren. Mijn motivatie 3

was dat ik me niet meer happy voelde in mijn functie van bijstandsmaatschappelijk werker bij de Gemeentelijke Sociale Dienst in Amsterdam. Het vele bureauwerk en het minimale persoonlijke contact met de cliënten ging mij steeds meer tegenstaan. Bovendien voelde ik me na mijn (niet helemaal voltooide) studie aan de Kweekschool voor Onderwijzers toch nog sterk bij het onderwijs betrokken.

Ik kon toen uiteraard niet bevroeden wat voor belangrijke rol de leerplicht in mijn leven zou gaan spelen.

Na zes jaar in Amsterdam als leerplichtambtenaar aan het werk te zijn geweest , aanvaardde ik in 1978 de functie van hoofd Bureau Leerplicht in Arnhem. In de Arnhemse periode gebeurde het dat ik benaderd werd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) met het verzoek mee te werken aan het beantwoorden van Kamervragen over schoolverzuim. Zo raakte ik verwikkeld in het politieke spel op landelijk niveau en richtte ik in 1983, samen met twee collega’s uit den lande, de Landelijke Vereniging voor Leerplichtambtenaren op.

De officiële oprichting vond plaats op 28 april 1983 in Arnhem en ik werd tot voorzitter benoemd.

Er volgde een boeiende periode, die ik in dit gedenkboek beschrijf.

Feiten, ervaringen en het beschrijven van omstandigheden wisselen elkaar in dit boek af.

Na 12,5 jaar voorzitter te zijn geweest moest ik door het aanvaarden van een andere werkkring het voorzitterschap neerleggen. Tot mijn verbazing werd ik benoemd tot erevoorzitter van de vereniging. Daardoor bleef mijn betrokkenheid bij de LVLA bestaan. Ik heb mijn aandacht gericht op het ontwikkelen van cursussen voor leerplichtambtenaren, wat uiteindelijk geleid heeft tot een gecertificeerde vakopleiding leerplichtambtenaar in 2001.

4

voorwoord

In de nieuwe organisatie die ontstond na de fusie met het werkverband Voortijdig Schoolverlaten, heb ik in Ingrado nog enkele jaren de rol van bestuurssecretaris vervuld om uiteindelijk in 2010 definitief afscheid te nemen met de opdracht om de ontstaansgeschiedenis van de LVLA vast te leggen. Dit gedenkboek is de resultante daarvan.

Ik wens u veel leesplezier!

Ton van der Hulst

5

Baron Schimmelpenninck en zijn Biek Doen beiden aan politiek De baron zei: “tegen zonder manco” De schimmel zei: “wij stemmen blanco” Zo werd Borgesius' wet Door paarden politiek gered.

6

Inleiding

Het tot stand komen van een wettelijke leerplicht in 1900 heeft heel wat voeten in de aarde gehad en is niet zonder slag of stoot gegaan.

Voor- en tegenstanders hielden elkaar in evenwicht. Het was dan ook een dubbeltje op zijn kant of de leerplichtwet zou worden aangenomen. Vandaar dat in de dagen voorafgaande aan de stemming alle Kamerleden vanuit het hele land naar Den Haag reisden, zodat hun stem mee kon wegen bij de aanvaarding van het wetsontwerp. Bij de stemming waren 99 van de 100 Kamerleden aanwezig. Een verklaard tegenstander van de leerplicht ontbrak. Dat was graaf Francis David Schimmelpennick, voormalig burgemeester van Amersfoort. Hij was die week tijdens een rit door de bossen tussen Zeist en Amersfoort ten val gekomen. Het gevolg: de eerste leerplichtwet werd met 50 tegen 49 stemmen aangenomen. Een jaar later, in 1901, werd de wet daadwerkelijk ingevoerd. De kranten in die dagen kopten dat we door toedoen van een paard leerplicht in ons land hadden gekregen.

De belangrijkste drijfveer om tot een wettelijke regeling van de leerplicht te komen, in het voetspoor van Van Houten, is het bestrijden van de kinderarbeid, hoewel ook het argument van preventie tegen armoede en crimineel gedrag uit de kast werd gehaald. Ouders die hun kinderen lieten werken op het land of in de fabriek maakten zich, zo was de redenering, schuldig aan verwaarlozing. Zij ontnamen hun kinderen de mogelijkheid om te leren lezen, schrijven en rekenen.

Over de wenselijkheid van ingrijpen van overheidswege betreffende verwaarlozing bestond bij de Kamerleden destijds weinig verschil van mening meer.

7

We schrijven anno 2018. De invoering van de leerplichtwet ligt ruim een eeuw achter ons. Wellicht rijst ook nu de vraag of in onze hoogontwikkelde samenleving een leerplichtwet nog wel nodig is. In het jubileumboek Recht doen aan zorg, 100 jaar leerplicht in Nederland schrijf ik o.a.: “Persoonlijk geloof ik er niet in dat afschaffing van de leerplicht een zinvolle zaak is. Is de leerplicht in de loop van de tijd niet uitgegroeid tot de bescherming van het recht op onderwijs? Juist voor de zwakkeren in onze samenleving? Er verlaten nog steeds te veel jongeren voortijdig het onderwijs. Onze zorg zal vooral moeten uitgaan naar de jongeren die om welke oorzaak dan ook niet optimaal gebruik kunnen maken van het recht op onderwijs. Stand up for your right is voor deze groep geen overbodige luxe!”

Het beschermen van het recht op onderwijs en de jongeren klaarstomen voor een gekwalificeerde plek in de maatschappij is primair een taak voor de overheid, zowel de rijks- als de lokale overheid. Dit betekent dat er altijd overheidsdienaars moeten zijn die vanuit hun wettelijke bevoegdheden daar ‘handen en voeten’ aan zullen moeten geven. De Leerplichtwet 1901 is in de vorige eeuw diverse malen verlengd en aangepast. Tot 1969 waren er commissies tot wering van schoolverzuim.

Ouders en kinderen werden door de commissie vermanend toe­ gesproken. Liep het de spuigaten uit, dan werd de politie ingeschakeld.

In 1969 trad een geheel nieuwe leerplichtwet in werking en werd het toezicht op naleving van de wet overgedragen aan de gemeentebesturen.

Een nieuwe functie zag het daglicht: de leerplichtambtenaar!

In het kader van decentralisatie van wetgeving naar lagere overheden, werd de nieuwe Leerplichtwet 1969 van harte ontvangen door de gemeentebesturen; echter, de financiële middelen om deze wet te kunnen uitvoeren ontbraken in 1969. De invulling van de functie van leerplichtambtenaar werd aan de gemeente overgelaten. Toch gaf de 8

wetgever in de memorie van toelichting een richting aan hoe het toezicht op de naleving gestalte moest krijgen. Het toezicht diende meer het karakter van maatschappelijke zorg te dragen dan justitieel optreden. De leerplichtambtenaar niet als een handhaver van de wet die boetes uitdeelt, maar meer als een functionaris die de achtergronden van het verzuim onderzoekt en met de verantwoordelijken (ouders/ verzorgers/school) zoekt naar oplossingen. Schoolmaatschappelijk werkers zouden bijvoorbeeld leerplichtambtenaren kunnen zijn.

De taakinvulling bleek enorm divers zijn. In de grotere gemeenten werd inderdaad naar de geest van de wet gehandeld en werden maatschappelijk werkers ingezet. In kleine gemeenten ervoer men het probleem van schoolverzuim/uitval niet zozeer en werd leerplicht erbij gedaan door een administratief medewerker onderwijs of door de plaatselijke badmeester die in de winter toch niets te doen had.

Ook de samenleving veranderde in de jaren zeventig. De gezins­ hereniging van de Turkse en Marokkaanse gastarbeiders werd een grote uitdaging in de Nederlandse samenleving, zeker op het gebied van onderwijs. De slechte economische situatie (jeugdwerkeloosheid en demotivatie van jongeren om onderwijs te volgen) was in het nadeel van jongeren. Een veelgehoorde uitspraak van hen in die tijd was: Waarom zou ik naar school gaan? Ik krijg toch geen werk!

De leerplichtwet heeft een territoriale werking, dat wil zeggen dat iedereen die verblijft of woonachtig is in Nederland, onder de wet valt.

De politiek krijgt lucht van de problemen en gaat vragen stellen over hoe het nu precies zit met het toezicht op de naleving van de leerplichtwet.

En zo staan we aan het begin van dit gedenkboek. Ik beschrijf de ontwikkelingen van de Landelijke Vereniging voor Leerplicht­ ambtenaren (LVLA), nu geheten Ingrado. In 2018 was het 35 jaar geleden dat deze vereniging is opgericht.

9

Aan de hand van feitelijkheden en persoonlijke belevenissen neem ik u mee in de ontwikkeling van de LVLA van 1982 tot 1995; het einde van mijn bestuursperiode.

Het is goed dat we ons dingen blijven herinneren, zoals de val van het paard door graaf Schimmelpennick, en dat er altijd mannen en vrouwen zijn geweest die hart voor de jeugd hadden en zich vaak ondanks weerstand hebben ingezet voor het beschermen van het recht op onderwijs.

10

Hoofdstuk 1 Hoe het begon

11

HOOFDSTUK 1

De Leerplichtwet 1969

Na bijna zeventig jaar ‘trouwe dienst’ wordt de oude leerplichtwet uit 1901 vervangen door de Leerplichtwet 1969. Het toezicht op de naleving van de wet, zo staat er in de memorie van toelichting, zal meer het karakter moeten dragen van maatschappelijke zorg dan van justitieel optreden. Om die reden wordt bij de invoering van de wet de figuur van de gemeentelijke leerplichtambtenaar geïntroduceerd. Hij neemt de plaats in van de inspecteur van het onderwijs die voordien, ondersteund door de plaatselijke commissies tot wering van schoolverzuim, het toezicht op de naleving van de leerplichtwet had gehouden. De gemeentelijke leerplichtambtenaar krijgt naast het opsporen van overtredingen van de Leerplichtwet 1969 ook tot taak overtreders te bewegen hun verplichtingen na te komen.

Parallel met de ontwikkeling van de leerplichtleeftijd tot aan het tijdstip waarop de leerling moet kiezen voor doorleren of werken, groeit het inzicht dat de problemen rond het niet naar school gaan van kinderen niet uitsluitend mogen worden toegeschreven aan onwillende ouders die liever zien dat hun kind geld gaat verdienen, maar ook aan de kinderen zelf. Vandaar dat er ook behoefte ontstaat om het accent van de handhaving van de leerplicht, die voornamelijk op de inschrijvingsplicht van de ouders lag, te verleggen naar de plicht van de ouders ervoor zorg te dragen dat het kind de school ook daadwerkelijk bezocht. In de jaren zestig wordt in Amsterdam, wanneer een proces-verbaal opgemaakt is, al door de Officier van Justitie aan de Raad voor de Kinderbescherming om een sociaal

12

hoe het begon

rapport gevraagd betreffende de omstandigheden waaronder het schoolverzuim plaatsgevonden heeft.

Op 1 augustus 1972 trad ik, Ton van der Hulst, als leerplichtambtenaar in dienst bij de afdeling onderwijs van de gemeente Amsterdam. Ons kantoor was gevestigd in de Tolstraat. Ik was de derde leerplichtambtenaar in de stad. De Gemeente Amsterdam zette zich ervoor in om ambtenaren aan te trekken met een achtergrond op het gebied van maatschappelijk werk. Nadat ik zes jaar in het Amsterdamse gewerkt had en het leerplichtteam inmiddels uitgebreid was tot zes leerplichtambtenaren, besloot ik in te gaan op het aanbod om hoofd Bureau Leerplicht te worden in Arnhem. Op 1 november 1978 trad ik in dienst van de Gemeente Arnhem.

We schrijven het jaar 1981. Ik ben drie jaar werkzaam in Arnhem en probeer met mijn teamleden de maatschappelijke zorgfunctie handen en voeten te geven. Met succes; scholen gaan het belang inzien van een goede samenwerking met de leerplichtambtenaar. Schoolverzuim komt uit de marge. Schoolverzuim is een signaal dat er iets met het kind aan de hand is. Elk kind is in principe leergierig en gaat graag naar school. Er zijn dus omstandigheden waardoor dit belemmerd wordt. Aan de leerplichtambtenaar de uitdaging om, door onderzoek, erachter te komen wat de oorzaak van de belemmering is. Verkeerde schoolkeuze? Geen onderwijstraditie in het gezin en/of in de buurt? In het kind zelf? De leerplichtambtenaar heeft een bemiddelende, adviserende en soms een hulpverlenende taak. Het opmaken van een proces-verbaal is een ultimum remedium. Het uiterste middel daar waar ouders/verzorgers weigerachtig zijn mee te werken aan het oplossen van het probleem, wat via de rechterlijke macht afgedwongen kan worden.

De toenemende aandacht voor het schoolverzuim en het voortijdig schoolverlaten gaat ook niet voorbij aan de landelijke politiek.

13

HOOFDSTUK 1

Op 24 september 1981 vindt er een informeel gesprek plaats tussen een delegatie, samengesteld door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en enkele ambtenaren van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Het onderwerp van het gesprek is uiteraard de leerplicht, aan de hand van door de VNG verstrekte documentatie.

Een cruciaal moment in de ontstaansgeschiedenis van de LVLA. Een voorbode? Een opmaat?

Het is de eerste keer dat leerplichtambtenaren in gesprek komen met ambtenaren op het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen over de wijze van toezicht op de naleving van de leerplichtwet. Door enkele leerplichtambtenaren, onder wie ik, is daar sterk op aangedrongen. In de nieuwe Leerplichtwet 1969 heeft de landelijke overheid zichzelf op afstand geplaatst door het toezicht op de naleving op te dragen aan het College van Burgemeester en Wethouders. Een terughoudende houding van het ministerie. De vraag is of de wetgevende macht oog heeft voor de praktijk. In het gesprek brengen de leerplichtambtenaren knelpunten en hun wensen naar voren. Welwillend wordt er geluisterd en er worden afspraken gemaakt.

Uit het verslag van deze bijeenkomst: DE TAAK VAN DE LEERPLICHTAMBTENAAR

Van gemeentezijde wordt naar voren gebracht dat een instructie door het ministerie voor de leerplichtambtenaar van belang kan zijn en een positievere invloed kan hebben op de verhouding tussen leer­ plichtambtenaar en het College van B en W. Van departementszijde wordt ingebracht dat een instructie van rijkswege in strijd kan komen met het beginsel dat het toezicht in handen van de gemeenten ligt.

14

hoe het begon

REGIONALE BUREAUS

Van gemeentezijde wordt de voorkeur uitgesproken voor regionale leerplichtbureaus (vooral in het belang van het voortgezet onderwijs) en worden er bezwaren geuit tegen de gemeenschappelijke regelingen op het gebied van leerplicht. Deze regelingen zouden te omvangrijk en te kostbaar zijn. Van departementszijde wordt opgemerkt dat de financiële mogelijkheden beperkt zijn.

LANDELIJKE COÖRDINATIE

Van departementszijde wordt de organisatie van landelijke bijeenkomsten voor leerplichtambtenaren een goede zaak geacht, mits er behoefte aan bestaat, maar tevens wordt het een aangelegenheid van de gemeenten gevonden.

Van gemeentezijde wordt van belang geacht dat periodiek overleg plaatsvindt c.q. overleg over wetsontwerpen en ontwerpcirculaires op het gebied van leerplicht. De aanwezigen zijn het erover eens dat een min of meer periodiek overleg, waarbij leerplichtambtenaren aanwezig kunnen zijn, een begin van de landelijke coördinatie betekenen.

Van departementszijde acht men overleg tussen leerplichtambtenaren of tussen gemeenten in de eerste plaats een zaak van de betrokkenen, waarbij het ministerie bereid zou moeten zijn erbij aanwezig te zijn.”

De eerste voorzichtige stappen naar een structureel overleg zijn gezet, maar hoe nu verder? Wat zijn de rol en functie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) hierin?

WAAR KAMERVRAGEN TOE KUNNEN LEIDEN

In dezelfde periode worden in de vaste Kamercommissie van Onderwijs en Wetenschappen vragen opgesteld naar aanleiding van de signalen over het toenemende schoolverzuim en over de wijze waarop het toezicht op de naleving van wet functioneert. De leden van de vaste Kamercommissie (CDA, VVD, PPR, SGP en PSP) willen een 15

HOOFDSTUK 1

gedachtewisseling hebben met het Ministerie van Onderwijs over deze vragen. Op 19 november 1981 wordt aan de heer J.A. van Kemenade, minister van Onderwijs en Wetenschappen, het verzoek gericht de vragen te beantwoorden. De commissie stelt het op prijs dat de beantwoording met voortvarendheid plaatsvindt.

Er zijn 105 Kamervragen gesteld door verschillende partijen in de Tweede Kamer. Het overgrote deel van de vragen is gericht op het verkrijgen van meer inzicht en informatie betreffende omvang, taak en functie van de leerplichtambtenaar en welke categorie jongeren het meeste verzuimt en wat de oorzaken van het verzuim zijn. De PvdAfractie vraagt zich af in hoeverre de knelpunten, genoemd in het leerplichtjaarverslag van de Gemeente Arnhem over het schooljaar 1979/1980, representatief zijn.

Het was mijn eerste jaarverslag in dienst van de Gemeente Arnhem.

Naast de formele cijfers zoals deze in art. 25 van de leerplichtwet werden gevraagd, was mijn opzet om de cijfers te onderbouwen en knelpunten aan te geven en zodoende een wakker-schuddend effect te veroorzaken.

Daardoor kwam voor het eerst in Arnhem de problematiek van schoolverzuim op de politieke agenda te staan.

In het vroege voorjaar van 1982 word ik gebeld door de VNG met het verzoek mee te werken aan het beantwoorden van de Kamervragen.

Kort daarna, ontvang ik een dikke envelop met daarin de Kamervragen.

Tevens is er een uitnodigingsbrief om op 6 mei 1982 om 10.00 uur aan de hand van een gespreksnotitie de beantwoording van de vragen te bespreken. Bij deze vergadering zullen ook ambtenaren van Onderwijs en Wetenschappen aanwezig zijn.

Het blijkt dat de 105 vragen verdeeld zijn over twintig gemeenten. Ik zit in de groep met Utrecht, Helmond, Doorn en Oosterhout. Onze te beantwoorden vragen gaan over: 16

hoe het begon

• De invulling van de maatschappelijke zorgtaak • Het aantal jongeren dat door bemiddeling van de leerplichtambtenaren weer naar school is gegaan • In hoeveel gevallen het schoolverzuim te maken heeft met een mogelijke verkeerde schoolkeuze • De problemen met het tijdstip van de doorstroming van het lager onderwijs naar het voortgezet onderwijs • De rol van de inspectie • De weigering door scholen om leerlingen op te nemen • De (te lange) tijd tussen het opmaken aan een proces-verbaal en de behandeling op de rechtszitting De vragen beginnen veelal met ‘is het juist dat’, ‘is het u bekend dat’, ‘in hoeverre’. Het duidt op een geringe bekendheid met de feitelijke situatie. Er is behoefte aan meer duidelijkheid over de uitvoering van de leerplichtwet en over de achtergronden van het schoolverzuim.

De beantwoording van de vragen door de twintig gemeenten is zeer divers en soms ook tegenstrijdig. Er is een verschil op te merken tussen grote en kleine gemeenten. Het is evident dat gemeenten worstelen met het inhoud geven aan het toezicht en naleving van de leerplichtwet.

Eenduidigheid is ver te zoeken.

De twintig gemeenten komen op 6 mei 1982 samen in het VNGgebouw te Den Haag om op basis van een door de VNG opgestelde gespreksnotitie de problematiek te bespreken. Pas op 4 mei ontvangen de twintig gemeenten via de VNG enkele vragen van de zijde van het ministerie. Het verzoek is ook aan deze vragen tijdens de bespreking aandacht te schenken. Het zijn zes vragen over vrijstelling, melding van het verzuim, criteria betreffende het opmaken van een procesverbaal, registratie van leerplichtige culturele minderheden, te verwachten consequenties indien de leerplicht tot 18 of 19 jaar zou worden verlengd en of de VNG enquête invloed gehad heeft op het beleid.

17

HOOFDSTUK 1

Wanneer ik dit memorandum via de fax ontvang, ben ik enigszins verbijsterd en voel ik me niet serieus genomen. Twee dagen voor de bespreking vragen neerleggen die niet eenvoudig te beantwoorden zijn en om verdieping en onderzoek vragen vind ik niet gepast. Het doet geen eer aan de inspanningen die gemeenten zich getroost hadden om serieus de Kamervragen te beantwoorden. Het is voor mij weer een bewijs dat er een stevig ad hoc beleid gevoerd wordt op het ministerie en dat de VNG geen kennis van zaken heeft op het terrein van de leerplicht. Zet dit de toon voor de bespreking op 6 mei? Ik denk van wel.

Het is 6 mei 1982. Een heerlijk voorjaarszonnetje begeleidt mij op mijn wandeling van het station Den Haag Centraal naar het karakteristieke gebouw van de VNG aan de Nassaulaan. Toch wel enigszins gespannen want wat kan ik verwachten en hoe zal dat gaan? Ik ben wel een redelijk ervaren leerplichtambtenaar, zelfs hoofd van het Bureau Leerplicht in Arnhem en ik zit al sinds 1972 in het vak, maar toch….

De bespreking begint en ik bemerk direct een afwachtende en afwijzende houding van de ambtenaren van het ministerie. In mijn herinnering zitten zij aan het hoofd van de vergadertafel en opereren als een blok. De voorzitter van de vergadering is van de VNG. Hij doet zijn best er een constructieve beraadslaging van te maken, maar de frustratie van de aanwezige leerplichtambtenaren loopt alleen maar op. Aan de hand van de ingediende antwoorden worden we tegen elkaar uitgespeeld en worden vele zaken gerelativeerd. Vaak is de reactie van de zijde van het ministerie: “Ja, dat gebeurt in uw gemeente, maar is dat ook landelijk zo?” Ontkenning en miskenning zijn voor mij de sleutelwoorden van deze bijeenkomst.

18

hoe het begon

MAAR IS DAT LANDELIJK OOK ZO?

Deze vraag houdt me bezig. Uit de beantwoording van de Kamervragen maak ik op dat er grote verschillen zijn in het toezicht op naleving van de wet.

Na afloop van de bijeenkomst loop ik samen met de leerplichtambte­ naren van Leiden en Katwijk terug naar het station. Veel wordt er niet tegen elkaar gezegd. Ik stel voor in de stationsrestauratie een kopje koffie te drinken en met elkaar terug te kijken op deze bespreking.

Onder de koffie barsten de kritiek en de frustratie los. Ik stel voor terug te gaan naar de VNG en een onderhoud te vragen met de heer Frans de Graaf, hoofd Onderwijs, Sport, Cultuur en Recreatie.

Mijn idee is om een landelijke samenkomst van leerplichtambtenaren te organiseren waarin we een gezamenlijkheid ten toon kunnen spreiden richting het ministerie. Mijn beide kompanen ondersteunen dit van harte en lopen met mij terug naar het VNG-gebouw. Wij vragen aan de receptie om een gesprek met Frans de Graaf en we kunnen zowaar doorlopen naar zijn kamer. Zijn eerste reactie wanneer hij ons ziet, is: “Ik wist wel dat jullie terug zouden komen,” meteen gevolgd door: “Maar wat willen jullie?” Mijn antwoord daarop is of de VNG ons wil helpen een landelijke samenkomst voor leerplichtambtenaren te organiseren. Frans de Graaf zegt toe zich daarvoor in te zetten.

Uit het daaropvolgende memorandum van de VNG blijkt dat hij woord gehouden heeft. In dit memorandum gericht aan de commissie onderwijs van de VNG schrijft hij: “Uit de contacten die medewerkers van ons bureau hebben met leerplichtambtenaren is gebleken dat de behoefte aanwezig is om te komen tot een landelijke vereniging van dergelijke ambtenaren (…) Enkele gemeenten, althans de leerplicht­ ambtenaren uit deze gemeenten, te weten Katwijk, Leiden en Arnhem, hebben het voortouw genomen. In het Uitleg Magazine hebben zij 19

HOOFDSTUK 1

ruchtbaarheid gegeven aan hun voornemen. Daar zijn ongeveer tachtig positieve reacties van gemeenten binnengekomen. Een representatief beeld van alle gemeenten.”

De rol van de VNG in deze fase is steun te verlenen aan het tot stand komen van een landelijke vereniging van leerplichtambtenaren. Het voorstel is om in het najaar van 1982 een onderwijsdag te organiseren waarin het accent zal liggen op de leerplicht. Op die dag zal dan tevens een aanzet gegeven kunnen worden tot het oprichten van een dergelijke vereniging. Zal het ons lukken om via de VNG een landelijke vereniging op te richten?

In het memorandum worden ook de bemoeienissen van de VNG met de nog op te richten vereniging op langere termijn beschreven. De VNG voelt zich hoedster van de gemeentelijke belangen en wil gesprekspartner blijven met het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, eventueel vergezeld van leden van de vereniging van leerplichtambtenaren, aangezien hun specifieke kennis een nuttige rol zou kunnen vervullen.De ambtelijke ondersteuning door de VNG zal zich beperken tot de ‘waarnemersstatus’ bij de bestuursvergaderingen en tot het gebruik kunnen maken van de VNG-faciliteiten, zoals vergaderruimte e.d. Er is dus sprake van een relatieve autonomie.

In de jaren dat ik voorzitter van de LVLA was, heb ik deze relatieve autonomie nooit als een knelpunt ervaren. Er groeide tussen het bestuur en de beleidsmedewerk(st)ers en het hoofd van OSCR een stevige basis van vertrouwen en erkenning voor de deskundigheid over en weer. Het gezamenlijk belang werd gevoed.

LANDELIJKE SAMENKOMST IN DE GROENOORDHALLEN TE LEIDEN

Het is september 1982, enkele maanden na de bijeenkomst en na het gesprek met Frans de Graaf. De commissie Onderwijs van de VNG 20

hoe het begon

heeft haar goedkeuring gegeven aan het memorandum en dus ook aan het organiseren van een onderwijsdag. De besprekingen zijn in volle gang. Het beschikbaar stellen van financiële middelen blijkt een probleem te zijn. Het eerste voorstel van de heer Schievers (VNG) om de VNG alle kosten te laten dragen wordt door de directie van de VNG afgewezen. Jojo de la Fuente toont zich een goede onderhandelaar! In de bespreking op 16 september 1982 wordt een tussenoplossing bedacht. Er wordt een bijdrage aan de deelnemers gevraagd en de VNG staat borg voor een eventueel tekort. Verdere voorbereidingen over sprekers en aankondigingen worden gezamenlijk gedaan.

Op 21 september vindt er een telefonisch vervolggesprek plaats. De VNG vergoedt de onkosten van de locatie, van een consumptie per deelnemer en de lunch van de gastsprekers. De eigen bijdrage zal 15 gulden bedragen.Er is nog wat gesteggel over de dagindeling. Het voorstel wordt aangenomen dat de ochtend en de voormiddag vallen onder auspiciën van de VNG en de namiddag voor rekening is van de op te richten vereniging. De inleider van de dag is de voorzitter van de onderwijscommissie van de VNG. In oktober wordt de uitnodigingsbrief verzonden. Er is een voorlopig bestuur gevormd van de LVLA in oprichting.

Op 18 november 1982 zal de landelijke samenkomst plaatsvinden in de Groenoordhallen te Leiden. De oprichting van de landelijke vereniging zal daar plaatsvinden indien de meerderheid van de aanwezige leerplichtambtenaren daarmee akkoord gaat en er zodoende draagvlak is om verder te gaan.

Het dagprogramma is inmiddels vastgesteld. Er zijn drie sprekers die vanuit hun discipline zullen spreken over de leerplichtwet. Dit zijn: • de heer C. Lo-Sin-Sjoe, Officier van Justitie te Rotterdam, over het vervolgingsbeleid en de coördinatie bij het opsporingsbeleid • de heer mr. A.M.J. Heijmans van het Ministerie van Onderwijs en 21

HOOFDSTUK 1

Wetenschappen, over enkele actuele problemen rond de Leer­ plichtwet • de heer R.J. Rikken, directeur van de Technische School de Boulevard te Arnhem, over de uitvoering van de leerplicht in de praktijk NOG STEEDS DWEILEN MET DE KRAAN OPEN?

Toen ik in november 1978 in dienst trad bij de gemeente Arnhem als hoofd Bureau Leerplicht, maakte ik al snel kennis met Rudi Rikken, destijds directeur van het Vormingscentrum voor werkende jongeren Singraven in Arnhem. In de gesprekken met hem bemerkte ik al snel dat we op dezelfde lijn zaten betreffende de aanpak van het schoolverzuim en schooluitval en de opvang daarvan.

Er was in die tijd veel te doen. De gemeentelijke leerlingadministratie was bij mijn komst lang niet op orde, wat er onder meer toe leidde dat Rudi samen met andere vormingswerkers letterlijk de kaartenbakken op de afdeling Onderwijs van de gemeente nakeek. Het was hem toen vooral te doen om door een sluitende controle en doorverwijzing alle partieel leerplichtigen binnen de muren van het vormingswerk te krijgen.

In 1982 verruilde hij het directeurschap van het vormingscentrum voor het directeurschap van de technische school De Boulevard, een van de grootste technische scholen in Arnhem en omgeving met zo’n 1300 leerlingen en zeven vakafdelingen.

Tijdens de voorbereidingen voor de eerste landelijke samenkomst van leerplichtambtenaren kwam de keuze van inleiders aan de orde. Er moest ook een inleider uit de schoolwereld zijn. Voor mij was de keuze snel gemaakt en ik heb toen de naam van Rudi Rikken genoemd. Dit werd aanvaard en gelukkig aanvaardde ook Rudi Rikken deze opdracht.

We zijn nu ruim 34 jaar verder en ik vraag of Rudi Rikken zich die bijeenkomst nog kan herinneren en wat hij daar gezegd heeft. Het staat 22

hoe het begon

hem nog helder voor ogen. Een gretig en enthousiast publiek; hij was de derde spreker, maar er bleek geen afnemende interesse te zijn voor zijn toespraak. Ik geef hem zijn inleiding en al lezende merkt hij op dat hij toch wel verstandige dingen heeft gezegd in deze samenkomst en dat hij daar nog steeds achter staat.

Zijn verhaal is gebaseerd op vier stellingen: 1 Schoolverzuim kun je alleen effectief bestrijden als je er snel op reageert.

2 Het is noodzakelijk dat school en gemeente (leerplichtambtenaar) een goed en nauw contact onderhouden.

3 De functie van leerplichtambtenaar kun je niet uitvoeren van achter een bureau (op zee wordt de vis gevangen).

4 De leerplichtambtenaar moet hulpverlenende kwaliteiten bezitten.

We raken met elkaar in gesprek over onze gezamenlijke tijd in Arnhem.

Hij toen als directeur en ik in mijn functie van hoofd leerlingzaken en voorzitter van de LVLA. Zijn betrokkenheid bij en interesse in de LVLA was groot en menigmaal ging in die tijd het gesprek over de ontwikkeling van de landelijke vereniging. Het was dus niet onverwachts dat ik Rudi wederom vroeg om op het eerste lustrumcongres een inleiding te houden. Aan boord van de m.s.

Nicoline hielden we dit congres. Ook dit ‘avontuur’ herinnert hij zich goed, varend vanuit Arnhem over de Rijn en de IJssel. Hij stond toen nog steeds achter de vier stellingen en nam ons mee in de ontwikkelingen in Arnhem en de relatie van de consulenten leerlingzaken met de scholen.

Het brengt het gesprek op de kwaliteiten van de leraren/docenten.

Rudi is daar stellig in; het slagen van een leerling hangt samen met hoe het persoonlijke contact met zijn of haar leraar is. Dat de leraren er voor je willen zijn en niet de houding hebben van dat je blij mag zijn dat ik je lesgeef, want dat laatste stimuleert een leerling die er misschien even doorheen zit niet om door te gaan.

23

HOOFDSTUK 1

Over het huidige schooluitval en voortijdig schoolverlaten is hij pessimistisch. Het lijkt wel of het ‘dweilen met de kraan open’ nog steeds realiteit is en er nauwelijks verbetering is.

Het gaat hem aan het hart, ook al is hij al jaren niet meer werkzaam in het onderwijs. Na zijn directeurschap is hij lid geworden van het bestuur van het MBO, inmiddels het ROC Rijn en IJssel college. Ook in deze periode heeft hij zich op bestuurlijk niveau actief bemoeid met voortijdig schoolverlaten. Na zijn pensionering in 2002 is hij acht jaar fractievoorzitter van de PvdA in de Arnhemse gemeenteraad geweest.

Inmiddels is Rudi alweer enkele jaren met veel plezier betrokken bij de cliëntenraad van een grote ouderenzorginstelling, en vicevoorzitter van de Landelijke Stichting Familievertrouwenspersonen.

We hadden elkaar voor het laatst gesproken op mijn afscheid van de Gemeente Arnhem in 1994, waar Rudi ook het woord voerde. Uit het oog blijkt niet uit het hart en het was zeer aangenaam elkaar weer te spreken na ruim 21 jaar!

------Na de lunchpauze volgt een korte samenvatting van het besprokene en is er de gelegenheid tot discussie met het forum waarin bovengenoemde sprekers zitting hebben genomen.

Na 14.30 uur wordt dan het woord gegeven aan het voorlopig bestuur met als inzet te komen tot een definitieve oprichting van de vereniging.

Met gezonde spanning wacht de initiatiefgroep af hoe de aanmeldingen voor de bijeenkomst verlopen. Tot onze vreugde gaat het de goede kant op. Zo rond de 120 leerplichtambtenaren schrijven zich in en sommigen bieden spontaan aan mee te helpen in de nieuwe vereniging. Er blijkt een grote behoefte te zijn aan saamhorigheid.

24

hoe het begon

De initiatiefgroep heeft in die periode regelmatig onderling contact en met het organisatiebureau van de VNG. Ofschoon er nog geen onderlinge taakverdeling is, spreken we af dat Henk Niepoth het openingswoord doet en dat ik het woord neem na 14.30 uur. Jojo de la Fuente fungeert als secretarieel aanspreekpunt.

Dan is het zover! De Groenoordhal stroomt vol met leer­ plicht­ ambtenaren. Een uniek moment in het bestaan van de Leerplichtwet 1969. De inleidingen zijn boeiend en menigeen herkent de problematiek, de uitdagingen en de verscheidenheid van de invulling van hun taak.

Uiteindelijk komt het moment dat ik, namens de initiatiefnemers, het woord mag voeren. Waarom een landelijke vereniging van leerplichtambtenaren? In mijn inleiding schets ik in grote lijnen de ontwikkeling naar aanleiding van de Kamervragen en spreek ik mijn verbazing uit over de afwachtende houding van het ministerie. Het is belangrijk dat we de krachten gaan bundelen en gesprekspartners worden van de overheden en van de VNG. We hebben een adviserende en consulterende taak te vervullen naar de leerplichtambtenaren in hun gemeenten. We willen meedenken en meepraten over de verlenging van de leerplicht. Dit is geen zaak die uitsluitend van ‘bovenaf ’ kan worden opgelegd. Een kleine groep jongeren in onze samenleving voelt de leerplicht echt als een plicht en niet als een recht!

Ook is een taak weggelegd betreffende de problematiek van de gezinsherenigingen van de buitenlandse werknemers.

Ten slotte spreek ik de hoop uit dat ik de aanwezigen niet hoef over te halen om lid te worden, maar dat zij daar zelf de noodzaak van inzien.

Op mijn vraag of er behoefte is aan een landelijke vereniging van leerplichtambtenaren klinkt er een daverend applaus. Ik vraag om bij hand opsteken zich aan te melden als lid van de vereniging in oprichting. Meer dan tachtig leerplichtambtenaren doen dit en de oprichting van de vereniging is een feit!

25

HOOFDSTUK 1

HET VOORLOPIG BESTUUR

De eerste bestuursvergadering vindt plaats, hoe kan het ook anders, in Arnhem en wel op 9 december 1982. De KSA (Katholieke Scholen­ gemeenschap Arnhem) aan de IJssellaan stelt vergaderruimte beschikbaar. Het voorlopige bestuur bestaat uit de initiatiefnemers: Henk Niepoth, Jojo de la Fuente en Ton van der Hulst, aangevuld met Marca Nijenhuis, Theo van Dulmen, Ton van der Sman en Geert Hendrik Jonker, die zich beschikbaar hebben gesteld tijdens de landelijke bijeenkomst voor een bestuursfunctie.

Het is een eerste kennismaking. We doen een poging elkaar beter te leren kennen en we vertellen elkaar over onze ervaringen als leerplichtambtenaar. Het is opvallend dat allen dezelfde kijk op het werk hebben, wat zeker ten gunste zal komen aan een goede samenwerking. Ons beleid voor de komende jaren zal gericht zijn op meer inhoud geven aan de functie en de werkwijze van de leerplichtambtenaar. Een leerplichtambtenaar hoort in een maatschappelijke sfeer werkzaam te zijn, hij heeft niet alleen een toezichthoudende taak maar ook een zorgfunctie. De justitiële taak van de leerplichtambtenaar is het allerlaatste redmiddel, De contributie voor het lidmaatschap wordt vastgesteld op 50 gulden per jaar. Het is een persoonlijk lidmaatschap. De taken worden verdeeld en het secretariaat zal voorlopig het privéadres van Jojo de la Fuente zijn. We nemen contact op met de staatssecretaris en de VNG voor nadere kennismaking. Het bestuur vergadert een keer in de zes weken en we zijn per toerbeurt bij een van de bestuursleden te gast zolang we nog geen vaste vergaderplaats hebben.

Wij zijn uitgenodigd voor een bespreking met de vier grote steden (Vier Grote Steden Overleg, afgekort VGSO). Het betreft een overleg tussen Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht over leer­ plichtzaken. Zij willen graag met ons om de tafel over afstemming en 26

hoe het begon

samenwerking. We ontmoeten elkaar op 22 december 1982 in Amsterdam.

Sinds mijn vertrek als leerplichtambtenaar uit Amsterdam per 1 november 1978 kom ik voor het eerst terug bij mijn oud-collega’s. Het onderkomen in de Tolstraat is verruild voor het Saskiahuis in de Jodenbreestraat. Het weerzien is plezierig en we wisselen ervaringen uit.

Dan blijkt ook dat de problematiek van de grote steden weinig verschilt met die van Arnhem. Wellicht kwantitatief minder, maar kwalitatief hetzelfde.

Bestuurlijk valt het VGSO onder de verantwoordelijkheid van de wethouders en het wethoudersoverleg van de vier grote steden. Zij zijn bezig knelpunten te inventariseren, te beschrijven en suggesties te doen voor oplossingen. De uitkomst van deze inventarisatie is dat er 34 kanttekeningen zijn betreffende de uitvoering van de leerplichtwet.

Via hun wethouders wil het VGSO deze aan het ministerie aanbieden.

De resultaten wil men ook ter beschikking stellen aan de LVLA. Het gesprek verloopt moeizaam. De indruk is dat de VGSO ons als concurrent ziet en bevreesd is dat de bestaande contacten via hun wethouders met de bewindslieden en beleidmakers op het Ministerie van Onderwijs overgenomen worden door de LVLA. Zij hebben de expertise en deskundigheid en wij‌ tja, wat hebben wij?

Wij hebben ruim tachtig leerplichtambtenaren uit het hele land die de behoefte hebben dat hun belangen behartigd worden, dat het beroep de erkenning krijgt die het toekomt en dat de overheid zich bewust is van het belang van (weer) naar school gaan.

We proberen tot samenwerking te komen en we vragen hun om op persoonlijke titel lid te worden van de LVLA. We willen hetzelfde, dus moeten we elkaar niet verliezen door prestigegevoelens.

Het lukt ons tot afspraken te komen. Er komt een periodiek overleg en we informeren elkaar over voortgang en afspraken met het ministerie 27

HOOFDSTUK 1

en de VNG. Na ons enthousiaste begin is een eerste hobbel genomen.

Blijkbaar is niet iedereen blij met de komst van de LVLA! De tweede bestuursvergadering vindt voorafgaande aan de bespreking met de VGSO plaats in het restaurant De Roode Leeuw in Amsterdam, een bekende plek aan het Damrak. In deze vergadering gaat het vooral om de vereniging organisatorisch structuur en inhoud te geven.

Werving van leden via brieven naar de gemeenten, ontwerp van eigen briefpapier, opstellen van de statuten, contacten leggen met het ministerie en de VNG. Een belangrijk bespreekpunt is het lidmaatschap; wordt het een persoonlijk lidmaatschap of niet? Veel kwesties die in de loop van het nieuwe jaar (1983) hun beslag moeten krijgen.

De media hebben er ook lucht van gekregen dat spijbelen om aandacht vraagt in onze samenleving. Ik word benaderd door de NCRV om deel te nemen aan een radio-uitzending van Plein Publiek over schoolverzuim.

Jos Brink verzorgt dit programma. Het is mijn eerste radio-optreden (er zullen nog vele volgen!) en enigszins gespannen reis ik naar Hilversum.

Het gesprek met Jos Brink verloopt aangenaam. Hij besluit de uitzending met de zin: ‘Je leert niet voor de school, maar voor het leven.’ Ik heb deze uitspraak nog vaak gebruikt in mijn contacten met schoolverzuimende jongeren.

EEN NIEUWE LENTE, EEN NIEUW GELUID

Het is dinsdag 15 maart 1983, de dag waarop we een gesprek hebben met de staatssecretaris van Onderwijs, mevrouw N.J. Ginjaar-Maas.

Het is een stralende voorjaarsdag. Vol goede moed stap ik uit de trein op Den Haag Centraal en wandel richting Koninginnegracht. Op het plein voor het station staat een bloemenstal. Ik koop een grote bos tulpen voor de staatssecretaris. Dat zal zij best op prijs stellen (hoop ik). Bij de begroeting bied ik haar deze bos aan met daarbij de woorden: ‘Een 28

hoe het begon

nieuwe lente, een nieuw geluid, en een voorjaarsgroet van een jonge vereniging in de hoop op een uitbundige groei en bloei van de LVLA.’ Het ijs is daarmee gebroken en er is geen sprake van een ambtelijke houding.

Het voltallige bestuur (in oprichting) is aanwezig, plus de heer Righarts namens de VNG. De staatssecretaris opent de vergadering en stelt dat zij buitengewoon blij is met het initiatief van de leerplichtambtenaren.

Zij constateert dat de uitvoering van de leerplichtwet ten principale een taak is voor de gemeenten, maar tekent daarbij aan dat ook het ministerie zich in hoge mate betrokken en voelt bij en zich verantwoordelijk acht voor oplossingen van de problemen inzake de leerplichtwet. In het gesprek is de wezenlijke betrokkenheid van de staatssecretaris opvallend, evenals haar actuele kennis van zaken.

Uit de discussie blijkt dat er een landelijke afstemming betreffende de uitvoering van de leerplichtwet dient te komen. Het voortouw ligt hier wel bij de gemeenten. Ook wordt gesproken over de hiaten en onduidelijkheden in de wet. Het bestuur presenteert zijn plannen en werkwijze. Het inrichten van werkgroepen die gefundeerde adviezen formuleren; het opzetten van regionale overlegstructuren; de problematiek betreffende de partiële leerplicht; alle thema’s komen aan de orde. De staatssecretaris verzoekt de LVLA dringend het departement consequent met informatie te voeden. Dit zeggen wij uiteraard van harte toe!

Duidelijk is dat er behoefte is aan coördinatie op landelijk niveau; een overkoepelend steunpunt. De LVLA wil deze functie vervullen en maakt van de gelegenheid gebruik om een conceptbegroting in te dienen. Hoewel de staatsecretaris eerst een diepe zucht slaakt (geen geld, bezuinigingen) zegt zij toch toe het voorstel in overweging te nemen.

29

HOOFDSTUK 1

Langzamerhand wordt de discussie afgerond en worden er werk­ afspraken gemaakt: • Er zal een continue informatiestroom LVLA-VNG-O&W plaatsvinden. Circulaires, brieven en standpunten worden in deze trojka getoetst.

• De LVLA zal een bondig advies inzake de partiële leerplicht aan de staatssecretaris doen toekomen.

• De mogelijkheid en de mate van subsidiëring wordt door O&W onderzocht in overleg met de VNG. Een en ander vanzelfsprekend op basis van de wensen van de LVLA. Het duurt ruim zes maanden (!) voordat er een antwoord komt. De LVLA ontvangt bij hoge uitzondering een startsubsidie van f 20.000,-.

DE OFFICIËLE OPRICHTINGSVERGADERING IN HET SONSBEEKPAVILJOEN TE ARNHEM

Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de eerste officiële ledenvergadering begonnen. Het secretariaat is voorlopig gevestigd in Katwijk ten huize van Jojo de la Fuente. Op 6 april 1983 zijn er 116 leden uit 101 gemeenten. We schrijven nogmaals alle gemeenten aan met de convocatie voor de ledenvergadering die op 28 april 1983 in Arnhem gehouden zal worden.

Het schijnt in sommige gemeenten lastig te zijn voor de leerplichtambtenaren om lid te worden. De discussie over een persoonlijk lidmaatschap (zoals van een vakbond) of een gemeentelijk lidmaatschap zal nog vele jaren duren. In deze fase kiest het bestuur voor een persoonlijk lidmaatschap en dit wordt in de statuten vastgelegd. De motivatie hiervoor is om de leerplichtambtenaar de vrijheid te geven zonder last of ruggespraak zijn/haar aandeel te kunnen hebben aan de activiteiten van de LVLA.

30

hoe het begon

De inleidingen op de landelijke bijeenkomst van november 1982, de schriftelijke ingebrachte vragen en de forumdiscussie hebben veel materiaal opgeleverd. Men vraagt om hulp, steun en duidelijkheid.

Men zoekt houvast. De LVLA hoeft zich in de komende jaren geen zorgen te maken over het eigen werkgelegenheidsvraagstuk! De LVLA wil een bijdrage leveren door oplossingen te zoeken vanuit de functie zelf. Zowel de opsporingsfunctie als de maatschappelijke zorgfunctie – de januskop – waar Heijmans in zijn inleiding tijdens de landelijke samenkomst in de Groenoordhallen over sprak, moet voldoende belicht worden en aandacht krijgen van de LVLA. In deze fase is het opzetten van een goede organisatiestructuur essentieel. We kiezen voor het model dat de leden van het bestuur naast de bestuurlijke taken ook een inhoudelijke taak toebedeeld krijgen, waarin zij ondersteund kunnen worden door werkgroepen uit de leden.

Te denken valt aan juridische zaken, deskundigheidsbevordering, samenwerking, probleemcategorieën, administratieve zaken. We besluiten deze opzet aan de leden te presenteren. Een spannende vraag is wel: hoeveel ruimte en faciliteiten krijgen de bestuursleden en leden voor de invulling van deze opzet?

Het bestuur zal op de eerste ledenvergadering een plan van aanpak presenteren en werkgroepen installeren, mits er voldoende animo voor is. Het ochtendgedeelte zal besteed worden aan de officiële bestuurlijke zaken, zoals de oprichting, het vaststellen van de statuten, de bestuursverkiezing en aan de hand van de begroting de contributie vaststellen. Het middaggedeelte wordt ingevuld aan de hand van een actueel thema. We nodigen de staatssecretaris uit om deze eerste vergadering bij te wonen. Helaas is zij niet in de gelegenheid.

Het voorlopig bestuur stelt zich kandidaat. Ton van der Hulst vraagt na te denken welke functie men in het bestuur wil innemen.

31

HOOFDSTUK 1

Op 21 april 1983 vindt de laatste bestuursvergadering plaats voor de algemene ledenvergadering op 28 april 1983. Deze zal plaatsvinden in het Sonsbeekpaviljoen te Arnhem. Het dagprogramma is reeds verspreid onder de inmiddels 144 leden. De kosten van de ledenvergadering bedragen f 25,00, inclusief de lunch. Het middag­ programma bevat de volgende thema’s: de partiële leerplicht, buitengewoon verlof, registratie en verslaglegging, vrijstellingen c.q. ontheffingen van de leerplicht, het functieprofiel van de leerplicht­ ambtenaar, het opsporings- en vervolgingsbeleid, voortijdige school­ verlaters en de verlenging van de leerplicht. Een ambitieus programma, waarvoor men zich kan inschrijven.

Dan is het eindelijk zover! Met gezonde spanning kijk ik uit naar deze eerste officiële ledenvergadering. Het is wel duidelijk dat mij de rol van voorzitter zal worden toebedeeld. Ik ben in het verre verleden wel voorzitter geweest van de leerlingenvereniging van de HBS. Het is nu wel anders dan destijds. Toen was het voornamelijk het organiseren van schoolfeesten De zaal in het Sonsbeekpaviljoen stroomt vol. Er is een goede opkomst en ik heb er zin!

De sfeer is goed en zonder al te veel discussies worden de statuten vastgesteld en de begroting aangenomen. De gedachtewisseling gaat voornamelijk over het lidmaatschap. Het bestuur pleit sterk voor een persoonlijk lidmaatschap en spreekt daarbij de verwachting uit dat gemeenten de lidmaatschapskosten zullen vergoeden en zij hun leerplichtambtenaren de gelegenheid zullen geven om de bijeenkomsten van de LVLA bij te wonen. De contributie wordt vastgesteld op f 50,per jaar voor een persoonlijk lidmaatschap. De voordracht van de bestuurskandidaten wordt unaniem aangenomen.

32

hoe het begon

Het eerste bestuur is als volgt samengesteld: Voorzitter

Ton van der Hulst

(hoofd Bureau Leerplicht Arnhem)

(leerplichtambtenaar Leiden)

(leerplichtambtenaar Katwijk)

(leerplichtambtenaar Leeuwarden)

(leerplichtambtenaar Den Bosch)

(leerplichtambtenaar Hilversum)

Vicevoorzitter Secretaris Penningmeester Leden

Henk Niepoth

Jojo de la Fuente

Geert Hendrik Jonker Theo van Dulmen Ton v.d. Sman

Ook de heer Arie Slob treedt toe tot het bestuur. Hij doet leerplichtzaken in de Gemeente Noordeloos en vertegenwoordigt de kleine gemeenten.

Het middaggedeelte roept veel op bij de aanwezigen. De behoefte aan steun en advies, vooral in de kleinere gemeenten, waar het toezicht op de naleving van de wet een eenmanszaak is, is helder en duidelijk!

Op 5 juli 1983 wordt de oprichting officieel. Voor kandidaat-notaris mr. H.J.M.G. Tielens te Arnhem verschijnen mevrouw van Minnen (de la Fuente) en de heren Van der Hulst en Niepoth. De akte van oprichting van de Landelijke Vereniging van Leerplichtambtenaren, gevestigd in Arnhem, wordt verleden.

33

HOOFDSTUK 1

In artikel 2 van de statuten wordt het doel van de vereniging vermeld: a te komen tot een landelijke afstemming ten aanzien van de uitvoering en het toezicht op de naleving van de Leerplichtwet 1969 b een bijdrage leveren aan de meningsvorm inzake de ontwikkelingen op het gebied van leerplichtzaken c de contacten tussen de leden te intensiveren en te optimaliseren d het bevorderen van de deskundigheid van haar leden.

De oprichting van de Landelijke Vereniging van Leerplichtambtenaren: de LVLA is een feit. Trossen los en een behouden vaart!

VERWACHTINGEN

De verwachtingen over de ontwikkeling van de vereniging en het waarmaken van de doelstellingen zijn hooggespannen. In het middaggedeelte van de landelijke bijeenkomst kunnen de leden een vragenformulier invullen: wat verwacht u van de LVLA en waar moet de LVLA in voorzien? Een groot aantal leden vult dit formulier in.

Men verwacht dat de LVLA een coรถrdinerende en voorlichtende functie zal gaan vervullen en een serieuze gesprekspartner voor de VNG en de ministeries zal zijn. Dat de uniformiteit van de uitvoering van de leerplichtwet gerealiseerd zal worden. Men vraagt om een landelijke afstemming van het beleid, om een adviserende rol naar de leden te gaan vervullen, een vraagbaak te zijn en regelmatig de achterban te consulteren. Het is een greep uit de opsomming van verwachtingen waarmee het bestuur aan het werk kan en wil gaan.

34

Hoofdstuk 2 En nu verder

35

HOOFDSTUK 2

Periode 1983-1985

1983 Financiën zijn een onmisbaar onderdeel voor het reilen en zeilen van een vereniging. De contributie is vastgesteld in de ledenvergadering en het wachten is nu op het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen of zij bereid zijn ons financieel te ondersteunen. De begroting is tijdens het onderhoud met de staatssecretaris aan haar gepresenteerd. Het was een eerste stap op weg naar een professionele organisatie. De kosten voor een stafmedewerker en administratief medewerker zijn de grote posten van deze begroting, die uiteindelijk f 162.995,- bedraagt. De ambitie van het bestuur is om zo snel mogelijk tot een volwaardige vereniging te komen die niet alleen afhankelijk is van vrijwilligers.

STARTSUBSIDIE

In een brief aan de staatssecretaris d.d. 6 juli 1983 laat het bestuur haar teleurstelling blijken over het uitblijven van een reactie op onze subsidieaanvraag. Wanneer er op ons verzoek onverhoopt negatief wordt beslist, zijn wij genoodzaakt onze werkzaamheden en activiteiten drastisch te beperken. We durven haar onder druk te zetten. Het getuigt van de voortvarendheid van het jonge bestuur. Op 14 oktober 1983 ontvangt het bestuur het bericht dat “het een genoegen” is u te kunnen berichten dat het ondanks de huidige moeilijke omstandigheden het mogelijk is gebleken uw vereniging een “startsubsidie” te verlenen van f 20.000,-”. Tevens schrijft de staatssecretaris dat het ongebruikelijk is om bij te dragen in de apparaatskosten en in de algemene kosten van een vereniging als de onze. Wel is zij bereid om te bezien een financiële 36

en nu verder

bijdrage te leveren in kosten van concrete, door de LVLA voor te stellen projecten. Er is nu duidelijkheid over wat wel en niet kan. De toezegging geeft de penningmeester wat financiële ruimte. Voor het bestuur ligt er een schone taak te wachten om projecten, in samenspraak met de leden, voor te stellen.

Op 14 februari 1984 doet het bestuur opnieuw een subsidieaanvraag, nu op projectbasis. Wij vragen een bijdrage voor het periodiek kunnen uitgeven van een vakblad voor leerplichtambtenaren ten bedrage van f 30.000,- per jaar. Een vakblad dat niet alleen verspreid wordt onder de leden, maar voor alle gemeenten en provincies beschikbaar is.

LIDMAATSCHAP

Er wordt in deze periode binnen het bestuur uitvoerig gediscussieerd over de jaarlijkse bijdrage van rechtspersonen. De statuten sluiten rechtspersonen niet uit. In artikel 5 lid 1 staat dat leden van de vereniging natuurlijke of rechtspersonen zijn die belast zijn en daartoe aangewezen, met het toezicht op de uitvoering van de naleving van de leerplichtwet en een verzoek tot toelating bij het bestuur hebben ingediend. De voorkeur van het bestuur gaat uit naar het persoonlijk lidmaatschap. De statuten laten echter ook toe dat rechtspersonen lid kunnen worden. Hiermee moet rekening gehouden worden bij de vaststelling van de contributie. We besluiten dat indien een gemeente als rechtspersoon lid wil worden daarvoor f 100,- per 75.000 inwoners betaalt. Voor de gemeenten die kleiner zijn dan 75.000 inwoners is het voordeliger om de leerplichtambtenaar op persoonlijke titel lid te laten worden. Dit lidmaatschap kost ‘slechts’ f 50,-.

Deze systematiek heeft vele jaren standgehouden en het heeft de leerplichtambtenaren de vrijheid gegeven persoonlijk lid te kunnen worden, waardoor zij zonder last of ruggenspraak hun mening en advies konden geven. Meerdere collega’s hebben zo, veelal ook uit principe, gehandeld.

37

HOOFDSTUK 2

WERKDRUK EN TAAKVERDELING

De bestuurswerkzaamheden nemen in dit jaar steeds meer toe en er is duidelijk behoefte aan ondersteuning. Helaas laten de penningen het in deze fase niet toe om (betaalde) secretariĂŤle ondersteuning te realiseren. Het bestuur werkt hard, deels in hun vrije tijd en deels in de tijd van hun werkgever. Bij sommige bestuursleden gaat dit wringen.

In de bestuursvergadering van 31 augustus 1983 constateren we dat secretariaatswerkzaamheden zo toenemen dat ondersteuning door een tweede secretaris wenselijk is. Ton van der Sman is bereid om deze ondersteuning te verlenen, wat door mij in dank aanvaard wordt. We besluiten dat Ton van der Sman de correspondentie van de vereniging gaat verzorgen.

Ik heb van de gemeente Arnhem, mijn werkgever, altijd de ruimte gehad om het voorzitterschap te kunnen invullen. In het gesprek met Daan van de Meeberg, wethouder Onderwijs, waarin we afspraken maakten over mijn betrokkenheid bij de LVLA en de tijd die daarmede gepaard zou gaan; trof ik een ruimhartige houding van hem aan. Ik kreeg alle ruimte zolang het werk in Arnhem er niet onder zou lijden. Wel vroeg hij mij om mijn contacten met Den Haag ook te gebruiken om op het gebied van onderwijs, achterstandsgebiedenbeleid projecten en subsidies voor Arnhem binnen te halen. Een goede koopman dus! Gelukkig is het mij gelukt om meerdere projecten en subsidies binnen te halen, met name betreffende de opvang van voortijdige schoolverlaters. Ook de uitbreiding van mijn team met consulenten leerlingzaken in het kader van het achterstandsgebiedenbeleid (AGB) werd daardoor gerealiseerd. Het zette Arnhem op de kaart als het voorbeeld van hoe effectief en preventief schoolverzuim kon worden aangepakt.

In de bestuursvergaderingen komen steeds de organisatiestructuur en de taakverdeling binnen het bestuur aan de orde. Begrijpelijk, want we zijn zoekende naar een goede vorm. Er zijn drie belangrijke aspecten: 38

en nu verder

het contact met de leden, de organisatiestructuur en de taakverdeling onder de bestuursleden. Het contact met de leden is uiterst belangrijk.

We besluiten een najaarsvergadering te houden en we gaan in 1984 themadagen organiseren waarin verdieping, het opdoen van ervaringen en kennisvergroting centraal staan.

Het is zeker een noodzaak om tot regiovorming te komen. Het voorstel tot regiovorming zal op de najaarsvergadering met de leden besproken worden. Het idee is om de indeling van de gerechtshoven aan te houden.

In goed overleg spreken we af dat de voorzitter de algemene zaken en de vertegenwoordiging van de LVLA extern voor zijn rekening neemt.

Henk Niepoth is vicevoorzitter en belast met pr-zaken en het organiseren van samenkomsten. Ton van der Sman gaat zich bezighouden met deskundigheidsbevordering, maatschappelijke zorg en met de etnische minderheden in de samenleving. Theo van Dulmen neemt de organisatie van steunpunten/werkgroep en commissies voor zijn rekening en Geert Hendrik Jonker bemoeit zich met de registratie en verslaglegging. De juridische aspecten, zoals de interpretatie van de wet en de vervolging, ligt in handen van Arie Slob. Jojo de la Fuente houdt zich bezig met de randgroepjongeren. Weer een stap in de goede richting. Zo komen we beslagen ten ijs op de najaarsvergadering.

NAJAARSVERGADERING 1983

De najaarsvergadering vindt plaats op vrijdag 11 november 1983, wederom in het Sonsbeekpaviljoen te Arnhem. Juist op deze dag vinden er stiptheidsacties plaats onder het personeel van de Nederlandse Spoorwegen. Gelukkig ligt het Sonsbeekpaviljoen op geringe loopafstand van het station. Mondjesmaat druppelden de leden binnen. Uiteindelijk is er toch een goede opkomst. De verwachting bij de leden is hoog. Eindelijk een platform waar men zijn/haar vragen en dilemma’s kwijt kan.

39

HOOFDSTUK 2

Interview met Bram Kok, een van de leden van het eerste uur en rayoncontactpersoon “Het leukste vak dat ik ooit gehad heb” Bram Kok was in de periode 1990 tot 2015 leerplichtambtenaar in Amsterdam en in die tijd actief lid van de LVLA. Hij is op zijn 66e jaar nog steeds actief is in deze gemeente, nu als stimulator om statushouders aan scholing en/of werk te helpen.

Hoe ben je leerplichtambtenaar geworden?

“Ik werkte op het stadhuis en ik ben eigenlijk het stadhuis uitgejaagd toen de stadsdelen hun intrede deden. Iemand zei tegen mij: ‘Is de functie van leerplichtambtenaar niet iets voor jou?’ Ik wist absoluut niet wat het vak inhield, zelfs niet dat er een leerplicht bestond. Nooit mee in aanraking geweest. In 1990 werd ik als leerplichtambtenaar aangesteld voor het stadsdeel Geuzenveld/Slotermeer, nadat ik een jaar stage hab gelopen bij de afdeling leerplicht van de centrale stad, gevestigd in het Saskiahuis aan de Jodenbreestraat”.

Hoe zijn je contacten met de LVLA ontstaan?

“Ik was een onwetende op het gebied van leerplicht en zocht naar informatie. Hoe precies het contact is ontstaan, kan ik mij niet zo herinneren. Ik denk dat door het blad van de LVLA mijn interesse is gewekt en ik zodoende naar een bijeenkomst in Arnhem ben gegaan.

Daarna heb ik zoveel mogelijk de bijeenkomsten van de LVLA bezocht.

Ik had heel veel behoefte aan actuele informatie over de ontwikkeling van het vak. De samenkomsten verliepen altijd in een goede sfeer en de contacten met collega’s in den lande was zeer verrijkend. Kennis is macht, zegt men wel, en het opdoen van kennis was voor mij vooral in de beginperiode erg belangrijk.”

40

en nu verder

Bram is na de eerste kennismaking ook actief binnen de vereniging.

Meer dan vijftien jaar is hij regionaal contactpersoon en organiseert hij jaarlijkse vergaderingen met de collega’s uit de regio. Dit vindt hij leuk om te doen, ofschoon het soms moeizaam is om inhoudelijk goede vergaderingen te beleggen en om de collega’s te motiveren de samenkomsten bij te wonen. Gemiddeld zijn er toch altijd tussen de veertig en de vijftig collega’s aanwezig. In 2015 is hij gestopt met deze functie.

Het leukste van het vak vindt hij het contact met mensen. Het is geen functie die je ‘zomaar’ doet. Het omgaan met mensen en jongeren op verschillende niveaus vraagt veel flexibiliteit en ervaring. De LVLA heeft een belangrijke rol gespeeld in het opdoen van expertise. De cursussen, bijvoorbeeld over de omgang met migranten, het op de hoogte worden gebracht van de ontwikkelingen en wijzigingen in de wet (1994); het heeft er allemaal toe bijgedragen dat hij zijn vak goed kon uitoefenen.

Tot slot vraag ik hem of hij nog bijzondere situaties heeft meegemaakt.

Onmiddellijk reageert hij met een voorval uit zijn begintijd als leerplichtambtenaar.

“Ik was in het begin erg fanatiek! Ik heb 27 keer geprobeerd om bij een familie op huisbezoek te komen. Het lukte mij de 28e keer. Een gezin met veel kinderen, onder wie een baby van een paar maanden. Ik ging op de bank zitten en voelde direct nattigheid. Ik zat in de plas van de baby…

Ook al had het lang geduurd om bij het gezin binnen te komen, het bezoek duurde erg kort. Een ander voorval dat ik me herinner is dat ik op huisbezoek was en de ouders de deur op slot draaiden en ik de wind van voren kreeg. Ik ben niet bang uitgevallen, maar dit was toch een hachelijk moment. Vanaf dat moment (1992) kregen de leerplicht­ ambtenaren in ons stadsdeel een mobiele telefoon.”

41

HOOFDSTUK 2

Over de toekomst van Ingrado raadt Bram aan om vooral door te gaan op de ingeslagen weg. Deze tijd vraagt nog meer professionaliteit, er zijn nieuwe ontwikkelingen en onze maatschappij verandert en dat vraagt ook dat wij in ons vakgebied mee veranderen. Zijn slotwoord is: “Leerplichtambtenaar is een geweldige baan; het gaat nooit vervelen!”

Bij het bestuur bestaat wel spanning. Kunnen wij de verwachtingen wel waarmaken? Een jonge vereniging die ambities heeft, maar ook belemmerd wordt door tijdsgebrek en nog volop in ontwikkeling is…

Het huishoudelijk reglement wordt vastgesteld en er wordt over thema’s in groepen gediscussieerd. Het voorstel om de indeling van de regio’s te koppelen aan de indeling van de gerechtshoven wordt uiteindelijk na veel discussie door de vergadering, aanvaard.

In het middaggedeelte wordt in werkgroepen over actuele thema’s gesproken, zoals de partiële leerlicht, regionale samenwerking, functiewaardering en vervolgingsbeleid. De conclusie is dat er veel werk voor ons allen ligt te wachten, met de opdracht dat de LVLA een gewaardeerde gesprekspartner moet worden op landelijk en regionaal niveau. Ook de verdere ontwikkeling van de interne organisatie vraagt aandacht. Het jaar 1983 nadert zijn einde. We kijken terug op een jaar waarin veel gebeurd is. De structuur van de LVLA krijgt vorm en zal in 1984 verder uitgerold worden.

1984 AMBTELIJKE ONDERSTEUNING

Er is dringend behoefte aan ambtelijke ondersteuning van het secretariaat. De financiën in de verenigingskas laten niet toe iemand in dienst te nemen. Via Geert Hendrik Jonker komen we in contact met mevrouw Riet Yard-Faber, die belangstelling heeft voor de vrijwilligers­ 42

en nu verder

functie van ambtelijk secretaris. Zij zit in het derde jaar van haar studie HBO Maatschappelijk Werk en is geïnteresseerd in voortijdige schoolverlaters. Haar scriptie gaat over de motieven van jongeren die afhaken in het onderwijs. Ze lijkt een lot uit de loterij. Het bestuur maakt kennis met haar en we besluiten met haar in zee te gaan. Op 12 juni 1984 tijdens de voorjaarsvergadering maakt het bestuur officieel bekend dat we een ambtelijk secretariaat hebben, gevestigd in Leeuwarden. Riet zal haar functie meerdere jaren vervullen.

PARTIËLE LEERPLICHT

Er zijn in 1984 vele thema’s die aangepakt moeten worden. Een van deze thema’s is de partiële leerplicht. Er komen steeds sterkere signalen uit de samenleving dat de huidige wetgeving niet voldoende werkt en vele hiaten kent. Rudi Rikken schetste dit reeds in zijn inleiding op het congres in de Groenoordhallen.

Ook de staatssecretaris laat zich niet onbetuigd, maar wil niet weten van afschaffen van de partiële leerplicht. De LVLA stelt een aanbevelingsbrief op over hoe nu verder te handelen met de partiële leerplicht. Afschaffen is dus geen optie, maar wel het optimaliseren van de tweede kans die sommige jongeren nodig hebben. Het antwoord komt van de griffier van de vaste commissie voor onderwijs, drs. A.J.M. Teunissen. Hij informeert de LVLA over het vervolg; de staatssecretaris wordt om nadere inlichtingen gevraagd over wat door ons naar voren is gebracht. Het is duidelijk dat de LVLA serieus genomen wordt.

BOEMEL OF TGV?

De tweede secretaris, Ton van der Sman, schrijft op 22 januari 1984 een memo aan de bestuursleden waarin hij de LVLA vergelijkt met een trein. De bestemming van de trein is nog niet duidelijk. Ook het spoorboekje van 1984 moet er nog komen. Hij schetst enkele modellen als handreiking voor de discussie. Wat wil de LVLA zijn? Een nuttig boemeltje, een effectieve stoptrein, een functionele intercity of een 43

HOOFDSTUK 2

gestroomlijnde express? De keuze is niet moeilijk: uiteindelijk kiezen we voor de gestroomlijnde expresstrein (TGV zouden we nu zeggen).

Dat is een perspectief dat echter niet binnen een paar jaar te realiseren is. We gaan er wel voor, ondanks de hobbels die er zullen komen.

Het bestuur is zoekend naar een goede, bij de vereniging passende wijze van besturen en vergaderen. Elke vergadering kent een overvolle agenda met belangrijke en minder belangrijke stukken. We maken afspraken over effectiever vergaderen door onderscheid te maken tussen hamerstukken en discussiestukken. Er is de neiging om te detaillistisch op elk onderwerp in te gaan en dat kost veel tijd. We zullen met meer vertrouwen dingen en zaken aan elkaar moeten willen overlaten. De onderlinge verstandhouding is gelukkig van dien aard dat men elkaar waar nodig een dienst bewijst met goede wenken. Deze zoekende houding past geheel in de zoektocht naar onze bestemming.

Het ledenaantal groeit gestaag. Op 7 juni is het aantal leden 190.

Geert Hendrik Jonker deelt in de bestuursvergadering van november 1984 mee dat hij waarschijnlijk met zijn bestuursfunctie moeten stoppen na de voorjaarsvergadering 1985. Dit betekent dat de tijd die hij in de LVLA steekt, niet meer door zijn werkgever gecompenseerd wordt. We betreuren dit zeer. Ik vraag een gesprek aan met zijn wethouder. Het gesprek levert niet het gewenste resultaat op, ofschoon er wel begrip is voor de belangen van de LVLA. Er wordt een fiftyfiftyregeling met Geert Hendrik getroffen waardoor hij nog vele jaren het penningmeesterschap zal kunnen vervullen.

REGIOVORMING

In maart vindt het eerste regio-overleg plaats in het gebouw van de VNG. Er zijn vijf regio’s vastgesteld, gelijk aan de gerechtshoven.

Gelukkig zijn er per regio een of meer vertegenwoordigers beschikbaar.

Het doel van het gesprek is om afspraken te maken over de invulling 44

en nu verder

van de regiovergaderingen. Er wordt een inventarisatie van onder­ werpen gemaakt die in de komende jaren aan de orde zullen moeten komen. De eerste vergaderingen in de regio’s zullen min of meer uniform van opzet zijn en de lijn zal uitgezet worden. Door het bestuur wordt een conceptagenda opgesteld en de eerste bijeenkomsten zullen zo veel mogelijk geopend worden door de landelijk voorzitter. Er worden verder nog meer praktische afspraken gemaakt, bijvoorbeeld over de frequentie van vergaderen, over dat niet-leden welkom zijn maar geen stemrecht hebben. Bestaande regioverbanden zullen de LVLA regio-indeling niet in de weg hoeven te staan.

De start is gemaakt en met enthousiasme gaan de regiovertegen­ woordigers aan de slag. Voor het bestuur is het de uitdaging de regiovertegenwoordigers te blijven voeden met actuele informatie en met te bespreken thema’s. Anderzijds is het ophalen van praktijk­ ervaringen en knelpunten in het land nuttige voeding voor het bestuur.

Het land is opgedeeld in de regio’s Noord, Noord-West, Oost, Zuid en Zuid-West. De afspraak is dat de regionale vergaderingen in de regel gehouden worden voorafgaande aan de landelijke vergadering zodat er via de verslagen van de regiovergaderingen input is betreffende de voorbereidingen van de landelijke samenkomsten, die twee keer per jaar gehouden worden.

Conform de afspraak bezoek ik in deze periode zoveel mogelijk de eerste regiobijeenkomsten. Ik wil graag voor de landelijke vergadering op 12 juni 1984 met zoveel mogelijk leerplichtambtenaren kennismaken en weten wat hen bezighoudt. Naast de kennismaking met de collega’s onderling staat de partiële leerplicht op de agenda.

De opkomst in deze bijeenkomsten varieert nogal. Er komen veel frustraties en emoties naar boven. Voor mij persoonlijk is het vele reizen de moeite waard. Weliswaar veel afwezig in het Arnhemse, maar door de loyaliteit van mijn collega’s krijg ik altijd de ruimte om mijn voorzittersrol te kunnen vervullen. Ik heb dit altijd bijzonder gewaardeerd.

45

HOOFDSTUK 2

INFO-BULLETIN

In oktober 1984 verschijnt het eerste Info-bulletin van de LVLA. Het is het begin van een tot op heden voortdurend beleid om via een vakblad de leden te betrekken en te informeren bij relevante zaken. Het is een stap in de verdere uitbouw en ontwikkeling van de LVLA. Ik had gehoopt op meer medewerking van de afdeling voorlichting van Onderwijs en Wetenschappen, maar die blijft achterwege.

De toezegging van een informatiebulletin aan de leden is reeds een jaar eerder gedaan, dus hoog tijd om het waar te maken.

Onderwerpen die aan de orde komen in dit bulletin zijn o.a. de waardering van de functie, het vervolgingsbeleid, randgroepjongeren, het voortgezet onderwijs aan woonwagenkinderen.

In de loop van de jaren ontwikkelt het blad zich van Info-bulletin tot Leerplichtvisie en daarna tot Ingrado Magazine. Dus toch de gestroomlijnde express?

FUNCTIEWAARDERING

Er komen verzoeken uit het land over de invulling en waardering van de functie. Het profiel van de functie en de waardering lopen nogal ver uit een. Begrijpelijk dat leden dit als een belangrijk item vinden. Ik schrijf daarover in het eerste informatiebulletin. In eerste instantie meent het bestuur zich niet te moeten mengen in de waardering van de functie van leerplichtambtenaar. Elk lid kan zich voor de belangenbehartiging laten bijstaan door een vakbond. Als beroeps­ vereniging rekenen we het wel tot onze taak een goede functie- en taakomschrijving op te stellen.

Er zijn vele praktijkvoorbeelden waarbij er sprake is van een verontrustende onderschatting van de functie.

In de memorie van toelichting van de nieuwe Leerplichtwet 1969 werd destijds het volgende opgemerkt: “Er is thans behoefte aan een regeling om kortzichtige ouders langs 46

en nu verder

andere wegen dan de sterke arm tot andere gedachten te brengen. Het toezicht op de naleving van de wet zal meer het karakter moeten dragen van maatschappelijke zorg dan van justitioneel optreden.�

Het verontrust het bestuur dat in menige gemeente de functie van leerplichtambtenaar van ondergeschikt belang wordt geacht en als een louter administratieve, controlerende functie wordt beschouwd. Het is ongekend dat bij de waardering van de functie volstaan wordt met een kennis- en opleidingsniveau van het lager beroepsonderwijs. Zelfs het niveau van het middelbaar onderwijs zal niet altijd toereikend zijn om het schoolverzuim in al zijn facetten adequaat te kunnen behandelen.

Het bestuur is van mening dat een leerplichtambtenaar dient te functioneren op het niveau van hoger beroepsonderwijs. Voor de invulling en waardering op dit niveau zal het bestuur zich sterk maken.

Stevige taal die nog wel waargemaakt moet worden. Het is noodzakelijk een goed functieprofiel op HBO-niveau te maken, uiteraard met een goede onderbouwing.

Door de decentralisatie naar de gemeenten van het toezicht op de naleving van de leerplichtwet ontstond er een zeer grote diversiteit van de invulling van de taak. Zo was er een gemeente die het toezicht op de naleving opdroeg aan de ambtenaar die ook de wet op de lijkbezorging onder zijn hoede had. Van de wieg tot het graf! Of de badmeester die in de zomer toezicht hield op het zwemmend publiek en in de wintermaanden leerplicht deed. Het deed zich vooral voor in de kleinere gemeenten.

Schoolverzuim kwam daar niet voor, zei men, dus werd het een ondergeschoven taak. De grote gemeenten bleken meer mogelijkheden te hebben om naar het karakter van de wet te handelen. Ik heb als voorzitter in menige gemeente in de bezwaren-beroepscommissie de collega’s bijgestaan voor een betere waardering op de inhoud van de functie. Met wisselend succes overigens. Ook vakbonden hadden geen idee wat de functie inhield.

47

HOOFDSTUK 2

1985 In mijn openingswoord van het tweede informatiebulletin in januari 1985 schrijf ik onder meer dat staande op de drempel van het nieuwe jaar en nog even achteromkijkend, de conclusie is dat de uitbouw en structurering van de jonge vereniging vorm krijgt. De LVLA heeft bekendheid gekregen en wordt ook voor andere instanties een erkende gesprekspartner. Regelmatig wordt de LVLA gevraagd om te participeren in overlegsituaties. De regionale afdelingen gaan zich vormen en ik verwacht een nauwere samenwerking met het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen en hoop dat de bewindslieden ons ook in financieel opzicht wat ruimte bieden, zodat wij aan de gestelde verwachtingen kunnen voldoen.

ONDERZOEK

In het jaar 1985 ontbreekt het niet aan aandacht voor het schoolverzuim.

Er verschijnen publicaties van universiteitsafdelingen, van opvang­ projecten voor voortijdige schoolverlaters en van landelijke en regionale werkgroepen. Van de zijde van het ministerie verschijnen in april het rapport ‘Schoolverzuim, een teken aan de wand’, de conceptbeleidsnotitie over schoolverzuim in het voortgezet onderwijs en de Leerplichtregeling 1985. Deze regeling is een aanpassing van de wet als gevolg van de invoering van de Wet op het Basisonderwijs.

Landelijk pedagogische centra doen ook een duit in het zakje en presenteren in september het trendsettende rapport ‘Schoolverzuim… ons een zorg’.

BELANGSTELLING VOOR SCHOOLVERZUIM

Schoolverzuim is ‘hot’. Eindelijk uit de schaduw! Scholen erkennen dat schoolverzuim ook op hun school plaatsvindt en dat dit verzuim soms problematisch is of wordt. Het beeld van dat de school een slechte school is wanneer er veel verzuim is, verdwijnt langzamerhand. De 48

en nu verder

leerplichtambtenaar komt steeds meer in beeld. Onderzoeken wijzen uit dat er nog vele zorgpunten zijn met betrekking tot spijbelen en voortijdig schoolverlaten. Ondanks alle inspanningen van leerplicht­ ambtenaren blijkt een op de vijf leerlingen in het derde jaar van het voortgezet onderwijs te spijbelen en 2% blijkt dat vaak te doen.

Daar komt nog bij dat spijbelen dikwijls de opmaat vormt voor voortijdig schoolverlaten. De relevantie daarvan wordt duidelijk als wordt geconcludeerd dat voortijdige schoolverlaters nauwelijks kansen op de arbeidsmarkt hebben. De kans om van een misdrijf verdacht te worden is voor hen tweeënhalf keer zo groot als voor jongeren die met een diploma de school verlaten.

Er dient zich ook een ander fenomeen aan, namelijk de gezins­ herenigingen van de buitenlandse, voor het merendeel Turkse en Marokkaanse werknemers. Deze gezinsherenigingen brengen op veel gebieden spanningen met zich mee, zeker op het gebied van onderwijsparticipatie. Vooral de gezinsherenigingen uit de landelijke gebieden in Turkije en Marokko, waar geen onderwijstraditie is en de man-vrouwverhouding anders ligt dan in Nederland, is problematisch.

De kinderen zijn in Nederland meteen bij binnenkomst leerplichtig aangezien de leerplichtwet een territoriale werking kent.

Hooggespannen verwachtingen slaan om in frustratie als blijkt dat de aansluiting van het Marokkaanse en Turkse onderwijs met het Nederlandse onderwijs ver te zoeken is. Kinderen komen met grote leerachterstanden ten opzichte van het Nederlands onderwijs ons land binnen.

Met het KPC (Katholiek Pedagogisch Centrum) is er overleg over de bevordering en stimulering van de onderwijsdeelname van woonwagen- en zigeunerkinderen, wat leidt tot het houden van een landelijke studiedag waar tachtig leerplichtambtenaren aan deelnemen.

49

HOOFDSTUK 2

In mei 1985 verschijnt, mede naar aanleiding van deze landelijke studiedag, deelnota 3: ‘Het stimuleren en begeleiden van deelname aan het (voortgezet) onderwijs van woonwagen- en zigeunerkinderen’. Het streven is dat de leerplichtambtenaar speciale aandacht gaat besteden aan de leerplichtsituatie van woonwagen- en zigeunerkinderen binnen hun gemeente. Gedacht wordt onder andere aan het ontwikkelen van een instrument waarmee de speciale aandacht gerealiseerd kan worden; het bevorderen van een goed contact tussen leerplicht­ ambtenaren en woonwagenbewoners/zigeuners.

Deze studiedag vindt plaats op 15 maart in het gebouw van de Katholieke Scholengemeenschap Arnhem (KSA) aan de IJssellaan te Arnhem. De keuze van school en stad heeft een achtergrond. De heer Arts, hoofd van de St. Fransschool, de basisschool op het grote woonwagenkamp bij het Velperbroekcircuit, heeft zich intensief ingezet om de overgang van basisnaar voortgezet onderwijs van woonwagenkinderen te bevorderen. Met de KSA heeft hij programma’s en afspraken gemaakt om de kinderen te begeleiden naar het voortgezet onderwijs, samen met de afdeling leerplicht. Het lukt ons uiteindelijk dat de jongeren niet voortijdig afhaken en hun LBO afmaken. Menigmaal gaan we samen op pad in het woonwagenkamp om de belemmeringen en vooroordelen te bespreken en te zoeken naar oplossingen.

THEMADAGEN

Door alle belangstelling voor het schoolverzuim komen ook steeds meer de rol van de gemeente en het functioneren van de leerplichtambtenaar naar voren. De uitvoering van het toezicht op de wet is zeer divers, zowel qua omvang als inhoud. De behoefte tot verdieping en het bevorderen van de deskundigheid wordt sterker. De twee algemene ledenvergaderingen en de regionale vergaderingen geven hier slechts voor een deel antwoord op. Het bestuur besluit vier themadagen te organiseren. De thema’s zijn: wijziging van de 50

en nu verder

leerplichtwet in relatie met de nieuwe wet op het basisonderwijs, het vervolgingsbeleid, buitengewoon verlof, onderwijs en vorming van randgroepjongeren c.q. drop-outs.

De dagen worden goed bezocht en zijn in feite de eerste stappen op weg naar de later opgerichte afdeling opleidingen en de samenwerking met de Bestuursacademie.

GESPREK MET DE STAATSSECRETARIS

Op 6 februari 1985 vindt het tweede gesprek plaats met mevrouw N.J. Ginjaar-Maas, staatssecretaris van Onderwijs. De indruk van het gesprek is positief en er wordt opnieuw een stap(je) gezet in de ontwikkeling van de relatie met Onderwijs en Wetenschappen. De LVLA en de staatssecretaris spreken af om twee keer per jaar om de tafel te gaan zitten. De setting zal informeel zijn en het karakter hebben van een gedachtewisseling. Ondanks de informele setting van dit gesprek krijgt de LVLA huiswerk mee, want het ministerie is bereid tot financiÍle ondersteuning van de LVLA ten behoeve van voor­ lichtingsactiviteiten. We worden uitgedaagd een begroting in te dienen.

De staatssecretaris is zich er door alle informatie van bewust geworden dat de leerplichtwet gebrekkig functioneert. Zij vindt dat het ministerie van Binnenlandse Zaken de gemeenten moeten aanspreken op het niet goed uitvoeren van de taken.

Zo ook de provincies die toezicht houden op de gemeenten. In artikel 25 van de Leerplichtwet 1969 wordt aan de gemeenten opgedragen jaarlijks verslag uitbrengen aan de provincie over het gevoerde beleid.

De beleidsambtenaren op het ministerie werken aan een plan om de provincies te stimuleren en de provincies een actievere rol te geven. Er komt een proefproject van een jaar waarin drie provincies subsidie krijgen om provinciale leerplichtconsulenten aan te stellen. Hun taak is de gemeenten te stimuleren het toezicht naar behoren uit te voeren.

51

HOOFDSTUK 2

En last but not least: een beleidsnotitie over schoolverzuim is in voorbereiding op het ministerie!

Ik verlaat opgewekt het ministerie. We krijgen financiële middelen om onze doelen waar te kunnen maken. De verhouding met staatssecretaris N.J. Ginjaar-Maas is meer dan goed. Het klikt met haar en zeker ook met de ambtenaren. Vooral met haar beleidsadviseur, die ons met raad en daad in deze periode heeft bijgestaan. Tijdens het gesprek toonde de staatssecretaris haar belangstelling voor het werk van de LVLA en sprak ze haar grote bezorgdheid uit over het toenemende schoolverzuim. Zij zegde tevens toe dat de LVLA informeel en formeel betrokken zal worden bij advisering in zaken die de leerplicht aangaan.

LEERPLICHTVISIE

In april verschijnt het derde Info-bulletin van de LVLA. Alle items hebben een ‘zendend’ karakter. In het voorwoord schrijft de secretaris dat het fijn zou zijn als het Info-bulletin zou uitgroeien tot een informatie- en communicatieblad. Het bestuur zal zijn uiterste best doen er een goed vakblad van te maken. De secretaris roept de leden op bijdragen te leveren en zich aan te melden voor het vormen van een redactie. Dit is zeker noodzakelijk want door het ontvangen van subsidie ten behoeve van voorlichting zal het Info-bulletin in een professioneler jasje gestoken worden. Medio 1985 kan ik aan alle leden verheugd mededelen dat er met ingang van oktober 1985 inderdaad een vernieuwd blad zal verschijnen dat bestemd is voor alle gemeenten, waardoor er zoveel mogelijk leerplichtambtenaren worden bereikt.

De eerste redactie wordt gevormd door mevrouw A.M. BlessingGerritsma en de heren H. Niepoth en M. Drenth. Het bestuur wenst hun veel succes!

52

en nu verder

LANDELIJKE VERGADERINGEN 1985

De voorjaarsvergadering wordt op 14 mei 1985 in het vertrouwde Sonsbeekpaviljoen te Arnhem gehouden. Ze zal, hoe kan het in deze fase ook anders, geheel in het teken staan van het functieprofiel van de leerplichtambtenaar. Het doel van deze dag is te komen tot een globaal functiemodel, een model dat rekening houdt met de verschillende taken binnen de functie. Ik heb een inleiding gehouden met als titel ‘Hulpverlener en/of administratief/juridisch medewerker?’. De heer Van der Ven, medewerker van de VNG en tevens adviseur van de LVLA, gaat in zijn inleiding in op de decentralisatie van de uitvoering van leerplichtwet; een balans tussen de plus- en minpunten.

In het middaggedeelte wordt in groepen geanimeerd gediscussieerd over de taakinvulling aan de hand van enkele stellingen. Ruim zeventig leden zijn aanwezig.

De najaarsvergadering vindt plaats op 31 oktober 1985 in het Jaarbeurscongrescentrum te Utrecht. Een bijzonder moment in het prille bestaan van de vereniging, want staatssecretaris mevrouw N.J. Ginjaar-Maas heeft toegezegd deze vergadering bij te willen wonen en zij zal een inleiding houden. Het is altijd spannend of zij door andere verplichtingen wel of niet aanwezig zal zijn, en bijna moet ze verstek laten gaan door verplichtingen in het buitenland.

Er zijn 120 leden aanwezig op deze vergadering en allen zien uit naar de inleiding van mevrouw Ginjaar-Maas en de forumdiscussie die in de middag gehouden zal worden. Na enige beraadslagingen in het bestuur spreken we af dat Henk Niepoth als vicevoorzitter en organisator van de dag de vergadering opent. Na de inleiding van de staatssecretaris zal ik een reactie geven op haar conceptbeleidsnotitie ‘Schoolverzuim in het V.O.’. We sluiten de ochtendsessie af met een inleiding van mevrouw M. Zijlstra, beleidsmedewerkster van het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum en auteur van de notitie ‘Schoolverzuim …een onderwerp van aanhoudende zorg’.

53

HOOFDSTUK 2

In zijn openingswoord biedt Henk Niepoth de staatssecretaris het eerste exemplaar aan van LeerplichtVisie, het vernieuwde vakblad van de vereniging. Het aanbieden gaat gepaard van dankzegging dat zij dit mogelijk heeft gemaakt.

De inleiding van de staatssecretaris is gebaseerd op haar recentelijk verschenen conceptbeleidsnotitie ‘Schoolverzuim in het V.O.’. Zij ziet deze notitie als eerste stap. Haar voorgenomen beleid is duidelijkheid te verkrijgen over de omvang van het verzuim en over de verschillende soorten verzuim en welke oorzaken daarvan beïnvloedbaar zijn.

Goede registratie en tijdige doormelding aan de gemeenten zijn essentieel en er zal onderzocht worden welke rol de computer daarbij kan spelen. Zij vindt het belangrijk dat er landelijke coördinatie en informatie-uitwisseling komen en zal het ontstaan van een landelijk platform bevorderen. Deze maatregelen zijn gericht op preventie.

Er zijn ook maatregelen in de curatieve sfeer nodig. Wat kan er gedaan worden om jongeren die al zijn afgehaakt weer op een of andere manier te laten profiteren van de onderwijsvoorzieningen? Er zijn opvang­ projecten, die een samenwerkingsverband met het welzijnswerk hebben en tot goede resultaten hebben geleid. Zij stelt vast dat deze projecten in een behoefte voorzien en uitgebouwd moeten worden, met name in de onderwijsvoorrangsgebieden (OVG). De rol van de gemeenten zal strikter moeten worden opgepakt en wellicht vraagt dit aanpassing in regelgeving. De staatssecretaris is nog niet toe aan wetswijzigingen. Haar beleid is duidelijk: ook op gemeentelijk en regionaal niveau te komen tot samenwerking met alle betrokkenen (werkgroep uitvoering leerplicht) en een goede taakverdeling tussen school en leerplichtambtenaar.

In mijn inleiding stel ik vast dat er veel over schoolverzuim gepubliceerd wordt, wat op zich een goede zaak is, alleen zonder enige coördinatie en afstemming, waardoor begripsverwarring ontstaat. Mijn stellige 54

en nu verder

overtuiging is dat schoolverzuim een signaal is dat het desbetreffende kind of de jongere in zijn ontplooiing bedreigd wordt door oorzaken die gelegen zijn binnen de school, in de jongere zelf en in maatschappelijke omstandigheden. De taak van de leerplichtambtenaar is te onderzoeken waar die oorzaak ligt. Er wordt te veel aan symptoombestrijding gedaan. Ik schets drie factoren die het schoolverzuim bevorderen: de maatschappelijke ontwikkelingen (bijv. jeugd werkeloosheid), de opvoeding (pedagogische onmacht ouders), de school (pesten, verkeerde schoolkeuze).

Tevens uit ik kritiek op de gemeenten. Het toezicht heeft te weinig prioriteit en is een sluitpost op de begroting. Ik ben ervan overtuigd dat als de gemeenten hun opdracht ten aanzien van de leerplicht beter zouden uitvoeren het schoolverzuim en de schooluitval verminderen.

De gemeenten moeten de hand in eigen boezem durven te steken. In een krantenartikel naar aanleiding van de studiedag met als kop ‘Gemeenten schuldig aan schoolverzuim’ belicht de journalist dat ik het een betreurenswaardige zaak vind dat de beleidsnotitie de buitenschoolse oorzaken buiten beschouwing laat. Ten slotte onderschrijf ik van harte de mening van de staatssecretaris dat schoolverzuim om een breed gedragen gezamenlijke aanpak vraagt.

Mevrouw Zijlstra zegt in haar inleiding dat het lang niet altijd zo geweest is dat schoolverzuim een onderwerp van aanhoudende zorg was. Lang is spijbelen met een toegeeflijke knipoog dan wel met gefronste wenkbrauwen bekeken. Je kon het natuurlijk niet goedkeuren, maar kon toch wel een zekere waardering opbrengen voor een spijbelende leerling, voor zijn durf en zijn initiatief, voor zijn individueel verzet tegen een systeem dat hem te veel in zijn vrijheid belemmerde. In de onderwijspraktijk gingen er zelfs wel stemmen op om deze zelfstandige taakopvatting van leerlingen te stimuleren.

Sommige scholen gaven knipkaarten uit. Na het eindexamen zouden de leerlingen toch ook niet bij de hand worden gehouden. En waarom 55

HOOFDSTUK 2

daar niet op inspelen? Spijbelen was eigenlijk helemaal niet zo’n onacceptabele zaak…

Het ochtendgedeelte is ten einde. Ik word door velen gecomplimenteerd met mijn toespraak. Goed dat je dit zo durft zeggen waar de staatssecretaris bij is en er een lans voor ons werk wordt gebroken! Ik lunch samen met de staatssecretaris, die plotseling tegen mij zegt: “Zeg meneer Van der Hulst, hoeveel kost uw toespraak eigenlijk? Ik vraag: “Hoe bedoelt u?”

“Wel,” zegt ze, “ik ben onder de indruk van uw visie en ik vraag mij af hoeveel deze visie mij gaat kosten?” Daar had ik nog geen seconde over nagedacht en ik ben verrast hoe serieus ik genomen word door haar. We maken de afspraak om in het bijzijn van haar ambtenaren daar nog eens verder op door te exerceren. Wat ook gebeurt, en wat leidt, naast een persoonlijke vriendschap met haar, tot een grote bereidheidwilligheid de LVLA te ondersteunen.

BESTUURLIJKE ZAKEN

De laatste bestuursvergadering van dit jaar is op 11 december 1985 in het VNG-gebouw te Den Haag. Het bestuur heeft dit jaar elf keer bij de VNG vergaderd en we voelen ons daar al aardig thuis en stellen de gastvrijheid zeer op prijs.

Arie Slob deelt mee dat hij als gevolg van de gemeentelijke herindeling niet langer meer leerplichtambtenaar is en derhalve geen deel kan uitmaken van het bestuur. Jammer en met node nemen wij afscheid van een prima bestuurder die de LVLA juridisch verder op weg geholpen heeft. John Backers treedt toe tot het bestuur. Hij is leerplichtambtenaar in Emmen. Op 31 december 1985 zijn er 204 leden; een aanwas van 18 nieuwe leden en… de eerste subsidie is binnen! Alle reden om met een goed gevoel over de drempel van het nieuwe jaar te gaan.

56

en nu verder

“LEERPLICHTIG ALS EEN DEUR”

In mijn gemeente (Arnhem) word ik vele malen uitgenodigd om in de raadscommissie onderwijs te verschijnen en daar verantwoording af te leggen over het gevoerde verzuimbeleid en verduidelijking te geven betreffende de problematiek van het schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten. Het is gebruikelijk dat de lokale pers ook aanwezig is.

In De Gelderlander verscheen de onderstaande column: Ongebruikelijke ambtenarenhumor Ambtenaren lijken soms net mensen. Bijvoorbeeld blijken ze opeens over humor te beschikken. Een aardig voorbeeld daarvan werd tijdens de presentatie van de centrale opvang van spijbelaars gegeven. De dienstdoende ambtenaar, die belast is met het organiseren van die opvang, moest aan de leden van de raadscommissie uitleg geven over de resultaten van het afgelopen jaar.

Dat gebeurde met veel verve en een duidelijke uitleg met lichtbeelden via een overheadprojector. Bij de centrale opvang wordt voornamelijk oudere jeugd tussen de veertien en zestien jaar onder de hoede genomen. “Ze lijken misschien al ouder, maar ze zijn nog steeds zo leerplichtig als een deur.”

Met die opmerking had de ambtenaar zijn gehoor in een klap gevangen.

Want zo’n directe benadering van het probleem door een ambtenaar is toch waarlijk een zeldzaamheid binnen de gemeentelijke bureaucratie.

De verdere heldere uitleg werd daarom nauwlettend gevolgd. En de afdeling leerlingzaken wist niet alleen aansprekende cijfers te produceren, er werd zelfs een nieuw woord aan ons toch al niet onaanzienlijk taalgebied toe gevoegd: “Brussen”. Dat is een afkorting voor broers en zussen. En daarmee wist de afdeling onderwijs opnieuw te scoren bij de commissieleden.

57

Hoofdstuk 3 Op weg naar volwassenheid

58

1986-1988

1986 Het is het vierde jaar van het bestaan van de LVLA en we maken in dit jaar een goede stap in de richting van een volwassenen vereniging. De LVLA groeit niet alleen in het aantal leden, maar ook in de erkenning een goede gesprekspartner te zijn. Er zijn vele overlegmomenten met het ministerie en andere organisaties, zoals de overkoepelende instellingen betreffende het vormingswerk. Het bestuur vergadert elf keer in het gebouw van de VNG. Er zijn wisselingen in het bestuur van de LVLA. BEZINNINGSDAGEN

De werkzaamheden van het bestuur nemen toe en de taaklast moet over meerdere schouders verdeeld worden. Tijdens de maandelijkse bestuursvergaderingen komen we nauwelijks toe aan verdieping en ontwikkeling van de vereniging. De dagelijkse zaken nemen ons zeer in beslag. We besluiten om jaarlijks twee aaneengesloten dagen ‘de hei’ op te gaan. De bezinningsdagen doen hun intrede. De eerste bezinningsdagen vinden plaats op 3 en 4 april 1986 in Leiden. Het is de eerste in een lange rij van bijeenkomsten die in de loop van jaren gehouden zullen worden op diverse locaties in den lande.

BESTUREN

In de maanden februari/maart wordt het ambtelijk secretariaat dat op vrijwilligersbasis wordt uitgevoerd opgedeeld onder de bestuursleden.

59

HOOFDSTUK 3

Er is door de enthousiaste inzet van de bestuursleden vanaf de oprichting tot in dit jaar al veel bereikt. We streven naar een breder draagvlak dan alleen enthousiasme en inzet. De taakverdeling binnen het bestuur vraagt om bijstelling. Vooral het contact tussen bestuur en leden zal verbeterd moeten worden. Het bestuur stelt een beleid voor waarbij de komende jaren de LVLA een eigen plaats verwerft en een serieuze gesprekspartner wordt betreffende de ontwikkelingen rond leerplicht en schoolverzuim.

LeerplichtVisie krijgt de prioriteit in het beleid als communicatiemiddel bij uitstek. Dat is niet voldoende; naast het beleidsplan voor de komende jaren zullen we ook elk jaar een werkplan moeten presenteren aan de leden.

Het is een spannend jaar; onze ambities zijn hoog en er wordt steeds meer een beroep op ons gedaan. Men ziet ons als een serieuze gesprekspartner en dat vraagt ook investeren. Ik ervaar ambivalentie in het bestuur. Bestuursleden haken af omdat zij te weinig tijd hebben (gekregen) om inhoud te geven aan hun bestuurstaak. We maken een nieuwe taakverdeling; er zijn achttien(!) aandachtsvelden te verdelen.

Steeds meer dringt de noodzaak, willen we verder groeien, van een goede ambtelijke ondersteuning. Mijn ambitie is door te groeien naar een beroepsvereniging om uiteindelijk een brancheorganisatie te worden.

Belangenbehartiging zal zeker een onderdeel zijn, maar niet boven­ geschikt. Zal ik alle bestuursleden mee krijgen in deze ontwikkeling?

LANDELIJKE VERGADERING

Op 4 juni vindt de voorjaarsvergadering plaats in de Reehorst te Ede. Er zijn 104 leden aanwezig. Dit keer geen externe sprekers, maar een interne beraadslaging over tal van leerplichtonderwerpen waar de leden zich over kunnen uitspreken en waarmee ze het bestuur het mandaat geven om met ‘derden’ daarover te spreken. Een belangrijk 60

op weg naar volwassenheid

gesprekspunt is de partiële leerplicht. Handhaven we de partiële leerplicht of schaffen we deze af? Er zijn veel knelpunten. Naar aanleiding van de voorjaarsvergadering stelt het bestuur een notitie op als uitgangspunt voor de bespreking met het ministerie en andere belanghebbende partners.

PARTIËLE LEERPLICHT

Het bestuur staat een beleid voor waarbij de partiële leerplicht gehandhaafd blijft, echter aangepast aan de huidige maatschappelijke omstandigheden. De volgende overwegingen liggen hier aan ten grondslag: 1. De partiële leerplicht kan voor een aantal jongeren het laatste duwtje zijn om de opleiding aan een V.O.-school in de eerste fase af te maken.

2. De partiële leerplicht is van invloed op het besluit van sommige jongeren om het werken in de praktijk te combineren met verdere beroepsvorming en scholing in het kader van het Leerlingwezen.

3. De partiële leerplicht vervult, indien de gemeenten erin slagen om de registratie van deelname door de partieel leerplichtigen aan het onderwijs sluitend te krijgen, de volgende functies: a. Een vangnet voor voortijdige schoolverlaters. b. Een vangnet van zeer goedkope jeugdige arbeidskrachten, die het ene na het andere perspectiefloze dienstverband aangaan; zwartwerkend en onderbetaald. c. Een katalysator van de wijze waarop de jeugd gedurende twaalf jaar leerplicht al dan niet van het onderwijsaanbod geprofiteerd heeft.

Het bestuur stelt aanpassingen van de partiële leerplicht voor.

Verruiming van de onderwijsmogelijkheden, erkenning van bepaalde niet aangewezen cursussen op basis van het oordeel van de leerplichtambtenaar. Een uitbreiding van het cursusaanbod voor zeer 61

HOOFDSTUK 3

jeugdige werklozen tot drie dagen of vijf halve dagen. De herziening van de vrijstellingsgronden waardoor er niet oneigenlijk gebruik­ gemaakt kan worden van medisch en of psychische verklaringen betreffende het ongeschikt zijn om onderwijs te volgen.

Het zijn ferme standpunten waarmee de LVLA naar voren treedt. Het is duidelijk dat de praktijk een ander beeld geeft dan men op het ministerie bedacht heeft. Voortijdige schooluitval wordt steeds manifester en de slechte economische situatie laat toe dat jongeren voor een appel en een ei gaan werken en hun school verlaten. In de gesprekken met schoolverlaters klinkt heel vaak door: “Ach waarom zou ik de school afmaken? Ik kom toch niet aan het werk.”

Ik word menigmaal in deze periode gevraagd om het standpunt van de LVLA en de praktijkervaringen over het voetlicht te brengen. Het leidt onder andere tot een bezoek aan de vaste Kamercommissie voor Onderwijs op het Binnenhof.

BELEIDSNOTITIE ‘SCHOOLVERZUIM IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS’

In mei verschijnt de beleidsnotitie ‘Schoolverzuim in het voortgezet onderwijs’ van de staatsecretaris. Deze notitie zal de basis moeten zijn voor verdere concretisering van het toekomstig beleid met als doel het schoolverzuim tegen te gaan. De nadruk zal moeten leggen op preventie: hoe te voorkomen dat leerlingen afhaken. De scholen moeten hoge prioriteit geven aan het tegengaan van schoolverzuim zodat de invloed van andere negatief werkende factoren teruggedrongen kan worden.

Het is een eerste probleemverkenning waarin duidelijk wordt onderkend dat schoolverzuim een maatschappelijk probleem is, met velerlei oorzaken en gevolgen. Bedreigend voor de ontwikkeling van de jongeren, want door schooluitval verminderen de kansen op een 62

op weg naar volwassenheid

baan. Bedreigend ook voor de maatschappij; de democratie kan pas goed functioneren als de burgers voldoende geschoold zijn. In de notitie wordt een causaal verband gelegd tussen schoolverzuim en de kleine criminaliteit.

Het beleid moet vooral stimulerend en voorwaardenscheppend zijn.

De scholen verplichten om de verantwoordelijkheid die zij voor de leerling op zich hebben genomen, ten volle te dragen. De nadruk ligt vooral op het bevorderen van preventieve aanpak op de scholen en daar waar noodzakelijk het inrichten van opvangprojecten, met name in de onderwijsvoorrangsgebieden. Ook komen er maatregelen richting gemeenten en provincies in samenspraak met de VNG en de LVLA. Er zullen modellen ontwikkeld worden betreffende de (gemeentelijke) aanpak. Op landelijk niveau zal er afstemming zijn met verwante beleidsterreinen en onderwijssectoren. Tevens het optimaliseren van de gegevensverwerking om (nog) meer inzicht te krijgen in de oorzaken van het schoolverzuim en de effecten daarvan.

PROVINCIALE LEERPLICHTCONSULENTEN

Een van de maatregelen op provinciaal niveau is het voorstel om in drie provincies bij wijze van proef provinciale leerplichtconsulenten aan te stellen. De rol van de provincie is tot op heden buiten schot gebleven. Naast de toezichthoudende taak op de gemeenten heeft de provincie wat de leerplichtwet betreft een specifieke taak. De gemeenten zijn verplicht jaarlijks verslag uit te brengen aan de provincie over het gevoerde beleid. Op 17 december 1986 ontvangt het bestuur een brief van de staatssecretaris waarin zij de drie provincies bekendmaakt (Noord-Holland, Zeeland en Overijssel) en zij verzoekt ons in de begeleidingscommissie plaats te nemen. Zij vindt het van belang, zelfs vanzelfsprekend, dat de LVLA nauw bij de uitvoering betrokken wordt.

Er zal in 1987 gestart worden met dit proefproject.

63

HOOFDSTUK 3

VOORLICHTING

De beleidsnota heeft ook gunstige financiële gevolgen van de LVLA. In het kader van voorlichting is er voor ons jaarlijks een bedrag van f 50.000,- beschikbaar gesteld. Deze subsidie betekent een grote vooruitgang van de LVLA. Het bestuur doet in de voorjaarsvergadering de leden een voorstel over de invulling van de taken van de voorlichtingsfunctionaris.

Voorlichting: Een centrale vraagbaak voor alle leerplichtambtenaren, de coördinatie van het blad LeerplichtVisie.

Stimulering: Het stimuleren van regionale samenwerkingsverbanden, het organiseren van thema- en studiedagen.

Overleg: Het leggen en onderhouden van contacten met relevantie organisaties en instellingen Secretariaat: Het vervullen van het ambtelijk secretariaat van de vereniging.

We zoeken dus een schaap met vijf poten! Er komt een advertentie met een functieprofiel waarbij we uitgaan van een HBO werk- en denk­ niveau.

Ons idee is om de functionaris, mogelijk fulltime, te installeren bij de VNG, waardoor wij geen werkgeversverantwoordelijkheid hebben.

Dit idee blijkt niet haalbaar te zijn. Het is achteraf gezien een goede zaak geweest om het niet te doen. Het had waarschijnlijk geleid tot het loslaten van de zelfstandigheid van de LVLA. Zeker in deze fase hecht het bestuur sterk aan de eigen identiteit en autonomie.

64

op weg naar volwassenheid

Er wordt een sollicitatiecommissie benoemd. In LeerplichtVisie van september wordt een advertentie geplaatst. Per 1 januari 1987 wordt een voorlichtingssecretaris aangesteld.

ANDERSTALIGEN… DE LEERPLICHTWET EEN ANDERE TAAL?

Op 12 november is het najaarscongres in het gebouw De Kentering te Rosmalen. Op verzoek van de leden uit het zuidelijke gedeelte van ons land zakken we dit keer af naar Rosmalen. Het thema van het congres is: Anderstaligen… de leerplichtwet een andere taal?

De heer van Beers, wethouder van de Gemeente Rosmalen, benadrukt in zijn welkomstwoord dat het leerplichtwerk een belangrijke gemeentelijke taak is. Als blijk daarvan biedt het gemeentebestuur gratis vergaderruimte in het gebouw De Kentering aan.

In mijn openingswoord stel ik dat bij de behandeling van het schoolverzuim van allochtone kinderen er steeds sprake is van belangenafweging. Enerzijds het belang dat een leerling heeft bij het geregeld volgen van onderwijs, anderzijds het belang rekening te houden met de eigen cultuur. Moeten de normen en waarden van de ouders volledig gerespecteerd worden? Wat kan wel en wat kan niet?

De bedoeling van dit congres is tot informatie-uitwisseling te komen, want pasklare antwoorden zijn er niet. De heer A. Makkinga, leerplichtambtenaar uit Amsterdam, en mevrouw I. Vlug, weten­ schappelijk medewerkster aan de vakgroep onderwijssociologie en onderwijsbeleid van de VU, houden ’s ochtends een inleiding en het middaggedeelte bestaat uit een vijftal workshops.

Mevrouw Vlug stelt in haar inleiding onder andere de vraag: Hoe kunnen we tot oplossingen komen wanneer scholen veel te vaak verzuim goedkeuren, niet inzien dat daardoor de Turkse en Marokkaanse leerlingen minder van het onderwijs profiteren; en wanneer in veel gemeenten geen inzicht bestaat in de omvang en de 65

HOOFDSTUK 3

aard van het absolute verzuim en het soms onmogelijk lijkt verzuimende jongeren op te sporen? Wanneer scholen het verzuim nauwelijks of veel te laat aan de leerplichtambtenaar doorgeven?

Het lijkt legitiem de vraag te stellen: Wie verzuimt er nu eigenlijk? De school? De leerplichtambtenaar? Of de leerling? Interessante en pregnante vragen die veel discussie teweegbrengen.

De heer Makkinga gaat in zijn inleiding in op het beleid van de Gemeente Amsterdam om over te gaan tot het aanstellen van leerplichtambtenaren met een allochtone achtergrond en op welke gevolgen dit heeft gehad. Het werkt zeker positief en drempelverlagend om in contact te komen met de ouders. Hij pleit vooral voor de ‘kinderonafhankelijkheid’ in het gesprek met de ouders. De kinderen fungeren vaak als tolk en dat is volgens hem geen goede zaak. Tolken kunnen een helpende hand bieden, maar het gaat vooral om te komen tot wederzijds vertrouwen en respect indien je iets wilt bereiken. Hij stelt tevens dat premissen zoals ‘allochtone meisjes mogen niet naar school’ niet opgaan. Vrijwel ieder (allochtoon) ouderpaar ziet het belang van onderwijs in.

HERORIËNTATIE

Op 19 november is er overleg met staatsecretaris mevrouw N.J. Ginjaar-Maas. Het overleg gaat grotendeels over haar beleidsnota en de uitwerking daarvan.

Het kalenderjaar eindigt met een bijeenkomst op 9 december op het Ministerie van Onderwijs. Deze bijeenkomst is een voorbereiding op een studiedag over de knelpunten van de leerplichtwet. Er is door alle beraadslagingen een groslijst aan knelpunten ontstaan. De werkgroep schoolverzuim heeft niet stilgezeten.

De noodzaak van heroriëntatie wordt steeds duidelijker.

De LVLA telt op 31 december 209 leden, 22 gemeenteleden en 1 erelid.

66

op weg naar volwassenheid

1987 Het jaar 1987 brengt de LVLA in een breder vaarwater. De beleidsnotitie van de staatsecretaris vormt het startsein voor de activiteiten om het schoolverzuim en het voortijdig schoolverlaten op verantwoorde wijze te behandelen. De toekenning van de subsidie ten behoeve van voorlichtingsactiviteiten leidt tot het op 1 januari in dienst treden van een voorlichtingsfunctionaris. Hiermee wordt een grote wens van het bestuur vervuld en wordt een fikse stap gezet in de ontwikkeling van de vereniging.

DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING

De thema- en studiedagen zoals deze in de achterliggende jaren zijn gehouden, zijn een opmaat naar verdere deskundigheidsbevordering van de leerplichtambtenaar. Zo schrijven 63 leden van de LVLA zich in voor het leren opmaken van een proces-verbaal. Deze eendaagse cursus wordt vier keer gegeven door de groepscommandant van de rijkspolitie te water te Arnhem, tevens stafdocent strafrecht en strafvordering aan verschillende politieopleidingen. De deelnemers waarderen deze cursus zeer. Het is het prille begin van het opleidingsaanbod.

Een andere wijze om de deskundigheid te vergroten is een studiereis naar Turkije. Enkele leden nemen daaraan deel. Kennis van de achtergronden van de Turkse cultuur en het onderwijs geeft een extra dimensie aan en begrip in de werkcontacten met de ouders en kinderen van Turkse afkomst.

CONTRIBUTIE

Mede naar aanleiding van het instellen van drie provinciale leerplichtconsulenten en de bekostiging daarvan door het ministerie, meent het bestuur ook een beroep te moeten op financiĂŤle steun door 67

HOOFDSTUK 3

de provincies. Het bestuur schrijft in maart een brief aan alle Gedeputeerde Staten. Helaas is de reactie teleurstellend. Op de ledenvergadering van 13 mei worden de financiĂŤn van de LVLA besproken, hetgeen tot een heftige discussie leidt. Onder de leden is er bezorgdheid dat door de forse verhoging de vereniging haar doel, uitbreiding van ledenaantal, voorbij zal schieten. De regio Zuid heeft een alternatief voorstel. Dit voorstel houdt in om voor (toekomstige) leden waarvan de gemeente lid is, een lagere contributie aan te houden.

Het voordeel is dat meer leerplichtambtenaren, afgezien van het gemeentelijk lidmaatschap, ook persoonlijk lid kunnen worden. Dit voorstel wordt met algemene stemmen aangenomen.

Ik onderschrijf als voorzitter dat de contributieverhoging fors is uitgevallen. De startsubsidie is besteed. De LVLA moet op eigen benen verder. Bovendien is de contributie de achterliggende vijf jaar niet verhoogd. In vergelijking met andere verenigingen van ambtenaren valt de verhoging van de contributie niet uit de toon. Na veel discussie wordt het voorstel met algemene stemmen aangenomen. Reeds vanaf de oprichting van de LVLA is er uitvoerig van gedachten gewisseld over het lidmaatschap. Wat heeft nu de voorkeur, een persoonlijk lidmaatschap of een gemeentelijk lidmaatschap? Volgens de statuten zijn beide lidmaatschappen mogelijk. De stelling van het bestuur ten tijde van de oprichting was dat er zoveel mogelijk leerplichtambtenaren persoonlijk lid moesten worden om de onafhankelijkheid te waarborgen. Gaandeweg is het belang van een gemeentelijk lidmaatschap onderkend. Er is nu geen voorkeur. Het lidmaatschap van gemeenten zou geen sta in de weg moeten zijn om individuele leerplichtambtenaren te bereiken.

SCHOOLVERZUIM: EEN SIGNAAL?

In de achterliggende jaren is er veel onderzoek verricht naar de oorzaken van het schoolverzuim. Er zijn dikke rapporten verschenen en daarover congressen zijn gehouden. Het dringt langzamerhand 68

op weg naar volwassenheid

door dat schoolverzuim kan leiden tot schooluitval, wat weer kan leiden tot minder kansen in het verdere leven van de jongere. Het is opvallend dat de taak en verantwoordelijkheden van de leerplichtambtenaar niet of nauwelijks aan bod komen. Dit vraagt een actievere houding van gemeenten en verdieping in de taken. In deze periode organiseert de LVLA veel inhoudelijke samenkomsten, regionaal en landelijk, met als doel verdieping van de functie en specifiek in de maatschappelijke zorgtaak.

Ton van der Sman zegt op een studiedag (12 maart) in zijn inleiding over het thema ‘Leerplicht, machtsmiddel of maatschappelijke zorg’ het volgende: “De belangrijkste aanpassing van de leerplichtwet in 1969 was de overheveling van het toezicht op de leerplichtwet door de inspectie voor het onderwijs naar de gemeenten. Het toezicht zou, aldus de wetgever, ‘ingebed in het geheel van maatschappelijke activiteiten op lokaal niveau beter tot zijn recht komen’. De gemeenten kregen een nieuwe functionaris, de leerplichtambtenaar! ‘Bij voorkeur werkzaam in het kader van maatschappelijke zorg.” Hij constateert na ruim vijftien jaar dat: 1 Er lange tijd geen oog is geweest voor de betekenis van de leerplichtambtenaar en dat zij veelal zelf hun weg moesten zoeken.

2 De leerplichtwet de enige onderwijswet is die gedecentraliseerd moet worden uitgevoerd. Gemeenten zijn autonoom om het toezicht in te vullen. Als gevolg daarvan zijn leerplichtambtenaren op allerlei plaatsen in het gemeentelijk apparaat terechtgekomen; bij bevolkingszaken, sociale diensten, onderwijsafdelingen etc. Er is een grote verscheidenheid ontstaan bij de invulling van de leerplichtfunctie. De functie heeft geen stem!

3 Gemeenten hebben (buiten de eigen scholen) geen invloed op schoolorganisaties. Dit werkt door op de leerplichtfunctie, ook al vallen alle scholen en onderwijssoorten onder de werking van de leerplicht.

69

HOOFDSTUK 3

4 De inbedding van de functie in het geheel van maatschappelijke activiteiten, zoals de wetgever destijds bedoelde, is beleidsmatig nauwelijks van de grond gekomen.

SPIJBELEN

“Je moet het maar op deze manier bekijken: door te spijbelen helpen we mee om het probleem van overvolle klassen op te lossen.”

Spijbelen is van alle tijden, en wie heeft het niet gedaan? Het had altijd iets avontuurlijks in zich. Zou het opgemerkt worden? Vaak spijbelde met je klasgenoten en genoot je van het vrije uur. Er doet zich echter in de jaren zeventig en tachtig een verschuiving voor: leerlingen gaan steeds vaker spijbelen, en meestal alleen. Het is niet meer een spannend avontuurtje, maar vaak gaat er aan het spijbelen een reeks van andere verschijnselen aan vooraf. Dat kan variëren van opvallend lastig gedrag in de groep tot het zich terugtrekken uit de groep. Hoe het ook zij, het is een signaal dat opgemerkt moet worden. Een kind dat vaak te laat op school komt, geeft ook een signaal af. Mijn stelling is altijd geweest dat schoolverzuim een signaal is dat er iets met het kind aan de hand is. Bij verzuim of liefst nog eerder is het belangrijk de achtergronden te onderzoeken waarom iemand verzuimt. Deze achtergronden kunnen gezocht worden in de leefomgeving van het kind, op school of in het kind zelf. De leerplichtambtenaar zal toegerust moeten zijn met kennis en vaardigheid om de signalen te kunnen doorgronden.

WIJZIGING VAN DE PARTIËLE LEERPLICHT

Per 1 oktober 1987 is de maatregel van kracht geworden op grond waarvan partieel leerplichtigen die een opleiding volgen in het leerlingwezen geen twee dagen maar één dag onderwijs moeten volgen.

Het betreft de partieel leerplichtigen die een leerovereenkomst hebben afgesloten zoals bedoeld in de wet op het Leerlingwezen. Met het hebben van een leerovereenkomst voldoet de jongere aan de partiële leerplicht.

70

op weg naar volwassenheid

In LeerplichtVisie van oktober 1987 geef ik een reactie op deze wijziging.

Welke gevolgen heeft dit voor de leerplichtambtenaar? In positieve zin kan gesteld worden dat de oneigenlijke vrijstellingen van één lesdag nu van de baan zijn. De nieuwe maatregel houdt niet in dat als er een leerovereenkomst (LOK) afgesloten is, vrijstelling van een dag gegeven moet worden. Verder is het positief dat jongeren meer kans krijgen op de arbeidsmarkt. Vier dagen werken en een dag naar school klinkt het bedrijfsleven beter in de oren dan drie dagen werken en twee dagen naar school of vormingsinstituut. Het negatieve aspect is dat deze maatregel voor slechts een beperkte groep geldt.

De media hebben het brede publiek slecht en onvolledig geïnformeerd.

Men denkt nu dat de partiële leerplicht terug is gebracht tot een dag!

Jongeren leggen het accent op het verkrijgen van werk. Meerdere dagen werken is veel belangrijker dan naar school gaan. Voor de leerplichtambtenaar is het een taakverzwaring, want hoe ‘verkoop’ je het dat een jongere die geen LOK (leerovereenkomst) heeft, maar vier dagen kan werken, volgens de wet twee dagen naar school moet? Al met al wordt het er voor de leerplichtambtenaar niet gemakkelijker op, want naast de door de jongeren ervaren rechtsongelijkheid zijn er nog vele aspecten die het toezicht op de naleving van de partiële leerplicht complexer maken.

In de gesprekken met de staatssecretaris en in het ambtelijk overleg heeft de LVLA herhaaldelijk gewezen op de gevolgen die deze ogenschijnlijk eenvoudige maatregel heeft. Wij zijn van mening dat deze maatregel een bezuinigingsmaatregel is en dat er volledig is voorbijgegaan aan de negatieve kanten. Onze conclusie is dat het een halfslachtige maatregel is, wat een halfslachtig beleid ten gevolge heeft.

LUXE VERZUIM

De voorlichtingsfunctionaris schrijft aan het einde van haar eerste 71

HOOFDSTUK 3

arbeidsjaar dat in het vierde kwartaal een onderzoek van start is gegaan naar het ‘luxe schoolverzuim’ in samenwerking met de Nederlandse Stichting voor Statistiek (NSS). Het luxe schoolverzuim zal in de komende jaren (te) veel aandacht krijgen. De LVLA zal zich in de komende jaren hierop moeten richten, ook al is het bestuur de mening toegedaan dat dit fenomeen van ondergeschikt belang is.

1988 HET EERSTE LUSTRUM!

Het jaar 1988 is het vijfde jaar in het bestaan van de LVLA. Dus tijd voor een feestje! Op 7 juni gaan we aan boord van de m.s. Nicoline en houden we een varend symposium met als thema de leerplichtambtenaar en de maatschappelijke zorg. De titel van het feestje is ‘Van Groenoordhal naar de Nicoline’. Er is grote belangstelling voor dit symposium. Onze voorlichtingsfunctionaris betoont zich een goede gastvrouw. De inleidingen worden verzorgd door de heer Henk Strietman namens het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, de heer Rudi Rikken, directeur van de technische school De Boulevard in Arnhem, en de heer Siem Rijpma, hoofddirecteur Jeugdbeleid van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. Last but not least houd ik in mijn functie van voorzitter van de LVLA een inleiding.

Al varende laten de inleiders toepasselijk de ontwikkelingen van het ontstaan en nut van een vereniging van leerplichtambtenaren de revue passeren en blikken zij vooruit naar de toekomst. Na vijf jaar mag met recht worden gezegd: “De vereniging staat er.” Het schoolverzuim en het voortijdig schoolverlaten hebben maatschappelijke belangstelling gekregen. Als er geluiden zijn over een dalende tendens van verzuim en schoolverlaten, dan hebben de LVLA en de leerplichtambtenaren 72

op weg naar volwassenheid

daaraan bijgedragen. De LVLA bracht de taken en de rol van de leerplichtambtenaar voor het voetlicht; de functie heeft een identiteit gekregen.

We vieren in dit jaar niet alleen feest, want er is veel werk aan de winkel.

Het bestuur presenteert tijdens de najaarsvergadering in december het conceptbeleidsplan 1989-1993. Het is het eerste beleidsplan in de geschiedenis van de LVLA en we willen uitdrukkelijk alle leden erbij betrekken, zodat het beleidsplan in het voorjaar van 1989 kan worden vastgesteld en uitgevoerd.

Het beleidsplan bevat onder andere de volgende onderwerpen: • Functieniveau; gestreefd wordt dat er ambtenaren aangesteld worden op HBO-niveau. Er wordt een werkgroep ingesteld die de opdracht heeft te adviseren over functieniveau en taaklast.

• De promotieactiviteiten versterken; gestreefd wordt dat ook lagere overheden betrokken worden bij de LVLA. • Onderzoek instellen naar mogelijkheid van Europese samenwerking op leerplichtgebied.

• Beleid ontwikkelen betreffende het verlof onder schooltijd.

HERZIENING LEERPLICHTWET

De studiedag over de herziening van de leerplichtwet, naar aanleiding van de groslijst die al in 1986 opgesteld is, vraagt onze aandacht. Op 12 februari 1988 organiseert het ministerie de studiedag Knelpunten herziening leerplichtwet. Naast een delegatie van het bestuur namen enkele leerplichtambtenaren uit het land deel aan dit overleg. In november (!) verschijnt het verslag over deze studiedag. Er wordt geen haast gemaakt. We bespreken het verslag in de jaarvergadering, die op 1 december in het Kontakt der Kontinenten te Soesterberg gehouden wordt. Aan de hand van de groslijst aan knelpunten zijn er stellingen gemaakt, die thematisch behandeld zijn op die dag. Het is geen geruststellende constatering dat er weinig vaart in de ontwikkelingen 73

HOOFDSTUK 3

zit. De aanvankelijke gedachte dat de staatssecretaris nog tijdens haar ambtsperiode met een herziening zou komen, wordt mogelijk niet gehaald. Juristen van het ministerie buigen zich over de voorstellen. Er is een vraag tijdens de vergadering of het verlof onder schooltijd, het zogenoemde luxe verzuim, het enige knelpunt is. Ik spreek dit tegen.

Er wordt serieus bestudeerd of je de leerplichtige vanaf een bepaalde leeftijd medeverantwoordelijk kunt stellen voor zijn of haar verzuim.

Ook de verschijningsplicht van de partieel leerplichtige, dus niet alleen de verplichting tot inschrijving, is een belangrijk aandachtspunt.

Uiteindelijk is het eindverslag een omvangrijk boekwerk geworden.

We blijven gesprekspartner van het ministerie en in elk overleg staat de voortgang herziening leerplichtwet op de agenda. Zo houden we de druk op de ketel.

Het is de eerste keer dat we de jaarvergadering in het congrescentrum Kontakt der Kontinenten (KdK) houden. Er zullen nog vele keren volgen; zowel in het voorjaar als het najaar wordt dit centrum ons vaste adres voor de landelijke samenkomsten. Opmerkelijk is dat de voorjaars­ vergaderingen altijd gepaard gaan met mooi weer! Dat biedt de gelegenheid om buiten te lunchen, te borrelen en in de pauze te genieten van een prachtig stuk natuur. Er is alles aan gelegen om dit zowel binnen als buiten in rust te kunnen doen. De rust wordt nogal eens verstoord door opstijgende of landende straaljagers, aangezien het vliegveld Soesterberg op loopafstand is. Toch is het wel spectaculair om even naar een spottersplek te lopen waar je als het ware de kisten kunt aanraken.

De sfeer in het KdK spreekt eenieder aan die daar komt. In de loop der jaren is er veel gerenoveerd en is het KdK uitgegroeid tot een volwaardig conferentiehotel. Ik kan me nog heel goed herinneren dat ik sliep in een zeer sober ingerichte kamer zonder sanitair. Douchen en toiletteren op de gang!

De oorzaak dat we in het KdK terechtkwamen was dat zij cursussen verzorgden in het omgaan met migranten. Oorspronkelijk was het KdK 74

op weg naar volwassenheid

een klooster waarin men de kloosterlingen voorbereidde op het missiewerk in andere continenten. In de jaren zestig veranderde dit en richtte men zich meer op het aanleren van vaardigheden in het omgaan met de mensen uit andere, voor ons vreemde culturen.

Leerplichtambtenaren volgen in dit centrum de driedaagse cursus ‘Omgaan met migranten’. De LVLA stimuleert participatie aan deze cursussen.

DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING

Door het stimuleren van deelname door leerplichtambtenaren aan de cursus ‘Omgaan met migranten’ en door de cursus ‘Opmaken procesverbaal’ (die in 1987 al gehouden werd) zet de LVLA voorzichtig de eerste stappen in het vergroten van de deskundigheid van de leerplichtambtenaar, zodat deze beter uitgerust wordt om zijn taken te vervullen. De cursussen voorzien in een grote behoefte en er is veel vraag om ze te continueren. In de komende jaren zal het cursusaanbod uitgebreid worden.

VOORLICHTING

De voorlichtingsfunctie ontwikkelt zich en is bijna niet meer weg te denken in het geheel van activiteiten van de LVLA. De toegemeten negentien uur blijkt bij lange na niet voldoende om alle zaken en plannen uit te voeren. Om ruimte te scheppen zodat de voor­ lichtingsfunctionaris haar eigenlijke taak kan uitvoeren, besluit het bestuur een administratief medewerkster voor acht uur aan te stellen.

LUXE VERZUIM

Eind jaren tachtig doet zich een nieuw fenomeen voor: het zogenaamde luxe verzuim, ook wel aangeduid met ‘verlof onder schooltijd’.

Schoolverzuim waarbij de wensen van de ouders een belangrijke rol spelen. Ouders willen om veel redenen (goedkoper, meer geld te besteden aan meerdere vakanties per jaar, korte vakanties in verband 75

HOOFDSTUK 3

met huwelijksjubilea, wereldreis, etc.) met vakantie buiten de schoolvakanties om. Families met een allochtone achtergrond willen langer naar het thuisland dan de zes weken schoolvakantie.

De leerplichtwet voorziet niet in deze gevallen. Verlof tijdens de schooltijden kan uitsluitend verleend worden indien er omstandigheden zijn die buiten de wil van ouders en/of kinderen om ontstaan zijn en daardoor het naar school gaan verhinderen. Echter de maatschappij en de behoeften veranderen. Hoe hiermee om te gaan?

De LVLA wordt betrokken bij onderzoeken naar de aard en omvang van het verschijnsel. De media spelen erop in, tot aan het Jeugdjournaal toe.

Ook in Arnhem staat het luxe verzuim in de picture. Persoonlijk heb ik weinig met dit fenomeen en ik ben van mening dat het verlof buiten de schoolvakanties door de school zelf geregeld moet worden. Zij kennen immers de omstandigheden van een gezin beter dan een ambtenaar op het stadhuis. Mijn aandacht en energie gaan veel meer uit naar het problematisch verzuim en het voorkomen daarvan. Maar ja, als de aanvraag meer dan tien schooldagen betreft, is ook de toestemming van de leerplichtambtenaar nodig. We stellen richtlijnen op, zoals op tijd aanvragen, niet elk jaar, rekening houden met de werkomstandigheden van de ouders. Kortom, een liberaal beleid.

In een overleg met schoolleiders doen zij hun beklag over de te late terugkeer van de Turkse en Marokkaanse leerlingen op hun school. Er zijn gezinnen die soms vijf tot zes weken na het einde van de schoolvakantie terugkeren uit het thuisland, zonder dat de school daarvan op de hoogte is. Er ontstaan grote leerachterstanden, waarbij de ouders wel verwachten dat hun kind overgaat en bijgeschoold wordt. De vraag is duidelijk: leerplichtzaken, wat doen jullie daaraan?

In samenwerking met enkele schoolleiders ontwikkelen we een plan.

Streng maar rechtvaardig zullen we iedere aanvraag afwijzen. Er wordt 76

op weg naar volwassenheid

een folder in diverse talen verspreid waarin de richtlijnen helder worden vermeld. Het beleid is: nee, tenzij.

De schoolvakantie nadert en we wijzen bijna iedere aanvraag af.

Vertellen dit aan de ouders en wijzen hen op de gevolgen als ze toch te laat terugkomen.

Na de schoolvakantie blijkt dat er toch een relatief grote groep is die te laat terugkeert. We nodigen alle ouders uit voor een gesprek. Tolken zijn aanwezig. Er zijn gezinnen die een of twee dagen te laat zijn; de smoezenkast gaat volledig open. We besluiten om proces-verbaal op te maken tegen de ouders die tien dagen of langer weggebleven zijn.

Ik overleg met de Officier van Justitie teneinde een zitting voor te bereiden waarop we op een morgen alle ouders oproepen. De pers wordt ingeschakeld en er komt veel publiciteit. Ruim twintig zaken worden er behandeld. In het begin vraagt de kantonrechter mij om nadere informatie wanneer bijvoorbeeld opa is overleden en zij daarom niet terug konden komen. Meestal hadden de gebeurtenissen plaatsgevonden nadat hier de scholen weer waren begonnen‌ Uiteindelijk worden alle ouders veroordeeld tot een fikse geldboete, afhankelijk van het aantal dagen dat zij te laat teruggekeerd zijn. Mede door de publicaties en het consequenter handelen van de schoolleiders is het resultaat dat het te laat terugkeren behoorlijk beteugeld is.

PROVINCIALE LEERPLICHTCONSULENTEN

In het kader van de uitwerking van de beleidsnotitie Schoolverzuim in het V.O. wordt er in de provincies Noord-Holland, Overijssel en Zeeland, met subsidie van het ministerie, een project met provinciale leerplichtconsulenten gestart. De drie provincies hebben de vrijheid dit op hun eigen wijze invulling te geven, vanuit de opdracht om de gemeenten in hun provincie te stimuleren hun leerplichttaak, al dan niet in samenwerking met andere gemeenten, adequaat uit te voeren.

In eerste instantie wekt dit bij het bestuur bevreemding op. Is dit niet de rol die de LVLA wil vervullen?

77

HOOFDSTUK 3

Noord-Holland en Overijssel stellen ieder een ambtenaar aan. Zij stellen zich in de najaarsvergadering voor en lichten hun taak toe.

Zeeland kiest voor een andere weg en stelt een werkgroep in die een handreiking leerplicht gaat ontwikkelen. Duidelijk is dat de LVLA haar eigen keuzes blijft maken en dat de provinciale leerplichtconsulenten geen instrumenten van de LVLA zijn en omgekeerd. Een belangrijk streven van de consulenten is om ook de andere provincies ‘aan hun jasje te trekken’. Waar de inzichten van de LVLA en de provincies sporen zullen we in gezamenlijkheid optreden. De proef moet uitwijzen of de provincies meer kunnen op het leerplichtvlak dan tot nu toe gebeurt.

Het ministerie vraagt mij zitting te nemen in de begeleidingscommissie van dit project, waar ook het ministerie, als opdrachtgever, deel van uitmaakt. Er ontstaat een goed en werkbaar contact met de consulenten in Noord-Holland en Overijssel en de werkgroep in Zeeland. Zij voelen zich zeker betrokken bij de vereniging en hebben een positief kritische blik, hetgeen een goede aanvulling is.

HET BESTUUR

In de jaarvergadering op 1 december vindt er ook een bestuurswisseling plaats. De heren Backers en Jonker worden herkozen en node nemen we afscheid van Ton van der Sman, die de laatste jaren de secretaris was. We beraden ons op de invulling van de secretarisfunctie. Het bestuur draagt Anja Eulderink voor. Zij is leerplichtambtenaar in Zoetermeer en wordt bij acclamatie gekozen.

De ledengroei zet zich door. Op 31 december zijn er 225 leden, onder wie 15 gemeentelijke leden.

78

Hoofdstuk 4 Beweging en transitie

79

HOOFDSTUK 4

1989-1993

1989 In dit jaar valt het CDA/VVD-kabinet, wat ook gevolgen heeft voor het reilen en zeilen van de LVLA. Door de wisseling van de wacht betreffende de persoon van de staatssecretaris op het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen wordt duidelijk dat een aantal in gang gezette ontwikkelingen op het brede terrein van het bestrijden van het schoolverzuim op zijn minst zal worden vertraagd.

De herziening van de leerplichtwet, de vervolgnotitie schoolverzuim, de invoering van de basisvorming in het V.O., het beleid betreffende de opvangprojecten van randgroepjongeren etc. gaan ‘on hold’. Pas in de loop van 1990 zal duidelijk worden hoe een en ander structureel verder vorm zal krijgen.

AFSCHEID

Het betekent ook dat de LVLA afscheid moet nemen van mevrouw N.J. Ginjaar-Maas. Gedurende het gehele bestaan van de LVLA was zij de verantwoordelijke bewindsvrouwe en onder haar bewind was de eerste beleidsnotitie over het schoolverzuim in het V.O. verschenen. Hierin werd een groot aantal samenhangende maatregelen besproken voor de komende jaren. Mevrouw Ginjaar-Maas heeft nooit onder stoelen of banken gestoken dat zij het belangrijk vindt dat er een vereniging van leerplichtambtenaren is die een voortrekkersrol zou kunnen vervullen.

Zij draagt het werk van de leerplichtambtenaar een warm hart toe en

80

beweging en transitie

zij heeft ook in financieel opzicht de ontwikkeling van de LVLA mogelijk gemaakt. Na haar aftreden wordt zij benoemd tot erelid van de LVLA en heeft zij nog regelmatig haar interesse getoond.

Intern gaan de ontwikkelingen onverdroten verder. Tijdens de voorjaarsvergadering op 19 juni wordt het beleidsplan 1989-1993 vastgesteld. Als afgeleide hiervan zal het bestuur jaarlijks een werkplan opstellen waarin de in dat jaar te realiseren voornemens worden vastgelegd.

TRANSITIE

Het is duidelijk dat we in een transitie zitten van goedwillende vrijwilligers naar een meer professionele aanpak en structuur. De werkgeversrol moet goed ingevuld worden. De LVLA zit in acht overlegorganen, naast het ambtelijk overleg met de ambtenaren op het ministerie en halfjaarlijks overleg met de staatsecretaris. Er blijft een spanning tussen wat we willen en de beschikbare tijd daarvoor. De taken worden opnieuw geschikt en vastgesteld. Het dagelijks bestuur zal zich meer bezighouden met de praktische zaken en overleg, de vergaderingen van het voltallig bestuur (een keer per zes weken) zullen ingevuld worden met zaken op beleids- en strategisch niveau en de ontwikkeling van de vereniging. We handhaven de twee landelijke samenkomsten; het contact met de leden en de thematische aanpak voldoen zeker in een behoefte.

BESTUURSSAMENSTELLING

Mevrouw Bouwmeester treedt af en is niet herkiesbaar. Ook mijn bestuurstermijn is voorbij, maar ik ben wel herkiesbaar. Bij acclamatie word ik herkozen. In dit jaar groeit het aantal leden gestaag. We starten de jaren negentig met 275 leden, onder wie 15 gemeentelijke leden.

81

HOOFDSTUK 4

1990 Het is te laat voor getheoretiseer!

WISSELING VAN DE WACHT

Het is het zevende jaar van het bestaan van de LVLA. Op 1 augustus van dit jaar is de looptijd van de beleidsnotitie schoolverzuim in het V.O. voorbij en daarmede ook de financiering van projecten, waaronder het project voorlichtingsfunctionaris van de LVLA. Dus wel reden voor enige bezorgdheid. De nieuwe staatssecretaris, de heer drs.

Jacques Wallage, die op 7 november 1989 geĂŻnstalleerd is, heeft inmiddels laten weten dat er geen aparte vervolgnotitie over het voorkomen en het bestrijden van het schoolverzuim zal verschijnen.

Op 15 augustus vindt er een gesprek plaats tussen de heer Wallage en een delegatie van het bestuur.

De delegatie bestaat uit John Backers en mijn persoontje. Dit gesprek is van beide kanten open en verhelderend. Na de kennismaking stelt Jacques Wallage voor om de agenda terzijde te schuiven en met elkaar eens na te denken of het hebben van een leerplicht nog wel van deze tijd is en zo ja, of er wel voldoende adequate middelen zijn om die te handhaven. Hij vergelijkt dit met het invoeren van een maximumsnelheid. Als de pakkans klein is, is het onzin om het in te voeren.

Er ontstaat een leuke gedachtewisseling en hij is oprecht geĂŻnteresseerd in onze praktijkervaringen. Voor 90% van de jongeren is leerplicht niet noodzakelijk. Het gaat juist om de kansarmen in onze samenleving, ook waar er geen onderwijstraditie aanwezig is. Het recht op onderwijs te beschermen is een taak van de samenleving. Onze argumenten spreken de staatssecretaris van PvdA-huize zeker aan en hij zegt toe structurele maatregelen te zullen nemen, onder andere om de in gang gezette herziening van de leerplichtwet door te laten gaan. Het is verheugend dat hij toezegt de subsidie voor de kosten van de voorlichtingsfunctionaris 82

beweging en transitie

nog een jaar te verlengen. Dit besluit geeft het bestuur de ruimte om op de ingeslagen weg verder te gaan.

LEERPLICHTVISIE

Onze periodiek verschijnt dit jaar vier keer en is niet meer weg te denken uit de informatievoorziening. Er wordt nu ook gewerkt met freelancejournalisten, waardoor het blad uit de sfeer van een ‘stenciltje’ komt. Uitbreiding van de redactie is echter wel gewenst.

FORMATIEOMVANG

Een belangrijke stap in het verbeteren van de positie van de leerplichtambtenaar wordt dit jaar gemaakt door het vaststellen van het advies betreffende formatieomvang voor gemeentelijke leerplichttaken. Hierdoor wordt het mogelijk een gefundeerd antwoord te geven op de vraag op hoeveel leerplichtigen er een leerplichtambtenaar zou moeten zijn. Wij vragen aan de VNG dit advies richting de gemeenten te ondersteunen en te bevorderen dat gemeenten dit ook daadwerkelijk serieus gaan nemen. Ofschoon de VNG ons advies een goede uitgangspositie voor de formatieomvang vindt, gaat de VNG niet verder dan bij vragen te verwijzen naar het advies van de LVLA. De VNG wil zich niet binden en daarmee inbreuk doen op de autonomie van de gemeenten. Het is toch is het een stap voorwaarts.

Nadat 21 jaar geleden de nieuwe leerplichtwet is ingevoerd, is er nu een goede richting geduid betreffende de positie van de leerplichtambtenaar.

De voorjaarsvergadering wordt dit jaar op 17 mei gehouden in het inmiddels bekende Kontakt der Kontinenten (KdK). Het ochtendgedeelte heeft het karakter van een huishoudelijke vergadering en in het middaggedeelte is het thema regionale samenwerking en sociale vernieuwing. De groepsindeling is gebaseerd op het inwoneraantal van de gemeenten. Uiteraard is in het middaggedeelte 83

HOOFDSTUK 4

het advies betreffende de formatieomvang een belangrijk onderdeel bij de gesprekken over regionale samenwerking. Het beeld stemt somber.

Er zal nog heel wat water door de Rijn vloeien voordat in de gemeenten de formatie op orde is en er stappen gemaakt worden betreffende de regionale samenwerking. Het is duidelijk dat de zogenaamde centrumgemeenten in de regio daar een voortrekkersrol in zullen moeten vervullen.

SCHOLING

De behoefte aan scholing wordt steeds manifester. Uit een onderzoek onder de leerplichtambtenaren in Limburg blijkt dat er een sterke behoefte is aan scholing. Het (toenmalig) CIVOB, Centraal Instituut Voor Overheidsberoepen, zoekt contact met de LVLA en gezamenlijk vindt er een aanzet plaats tot het maken van modules leerplicht.

Bestuursacademies kunnen deze dan in hun cursusaanbod opnemen.

De provinciaal leerplichtconsulent in Noord-Holland ervaart in haar provincie hetzelfde probleem en ontwikkelt in samenwerking met het KdK ook een cursus. Gezamenlijkheid en samenwerking worden met bemiddeling van de LVLA gezocht en gevonden. De eerste cursus leerplicht wordt, mede naar aanleiding van het onderzoek in Limburg, als eerste gegeven aan de Bestuursschool te Roermond.

Deskundigheidsbevordering hoort tot mijn portefeuille in het bestuur en daardoor ben ik nauw betrokken bij de ontwikkeling en de opzet van deze eerste, meerdaagse cursus. Het is het eerste begin van de samenwerking met de provinciale bestuursscholen. Deze scholen/ instituten verzorgen de opleidingen voor overheidspersoneel in de provincies, die naderhand worden gebundeld in de Bestuursacademie Nederland (BAN). Mij wordt gevraagd of ik de cursus ook wil geven. Ik heb wel enige onderwijservaring en ben inhoudelijk goed toegerust, dus is de vraag gauw positief beantwoord. Het wordt het startpunt van het geven van een lange reeks cursussen aan leerplichtambtenaren. Het is 84

beweging en transitie

boeiend om op deze manier kennis en ervaring over te kunnen brengen en contact te hebben met de collega’s in het land. Op deze wijze profileert de LVLA zich in het land als een beroepsvereniging.

STUDIEREIS MAROKKO

De LVLA organiseert in samenwerking met het Ministerie van Onderwijs een studiereis naar het noordelijk gedeelte van Marokko. In de praktijk hebben leerplichtambtenaren veel te maken met de problemen die Marokkanen in hun nieuwe gastland Nederland ondervinden. De matige opvang van Marokkaanse kinderen binnen het Nederlandse onderwijs is hier een voorbeeld van. Het doel van deze reis is een nadere kennismaking met het onderwijs(systeem) en het verkrijgen van inzicht in de cultuur, de geschiedenis en het maatschappelijk leven in dit land. Door middel van gesprekken, voordrachten en bezoeken aan instellingen hopen we een beter beeld te krijgen.

De Gemeente Arnhem stelt mij in staat om deel te nemen aan deze studiereis door de kosten ad f 1350,- voor haar rekening te nemen. Het reisgezelschap bestaat uit dertig personen. Er is een grote variatie aan achtergronden van de deelnemers: leerplichtambtenaren, schoolleiders, voorlichters etc. Allen zijn wel betrokken bij het onderwijs.

We vertrekken op 24 februari voor een zesdaagse reis naar Marokko. De reisroute in Marokko is Tanger – Tetouan – Al Hoceima, Fez – Rabat – Tanger.

Het is in veel opzichten een indrukwekkende reis. Rijdend door het Rifgebergte ervaar je het platteland leven anno 1900. Is er leerplicht?

Zeker, maar om twintig kilometer naar de dichtstbijzijnde school te gaan is meer dan een brug te ver. Kinderen worden ingezet om het land te bewerken. Ik voel bijna aan den lijve wat het een enorme overgang moet geweest zijn om van een leven begin 19e eeuw over te stappen naar de 20e-eeuwse samenleving in Nederland. We zijn op onze route te gast bij 85

HOOFDSTUK 4

verschillende scholen, waarbij ik (en met mij mijn reisgenoten) me niet aan de indruk kan onttrekken dat we veel niet mogen zien. Scholen die ‘toevallig’ gesloten zijn. Onze reis eindigt met een bezoek aan de pedagogische academie en de Nederlandse ambassade in Rabat.

Tijdens het gesprek met de directeur van de P.A. komt het probleem van gemengd bewegingsonderwijs ter sprake. In het primair onderwijs ligt de nadruk op gezamenlijkheid. Videobeelden van lesopnamen bevestigden dat er gemengd gymnastiekonderwijs in Marokko wordt gegeven. Zijn advies is om in gesprek te blijven met de Marokkaanse ouders. Hij vindt het een slechte zaak dat men zich door verwijzing naar religieuze tradities afzet tegen de Nederlandse samenleving. Ook het dragen van hoofddoekjes komt ter sprake. Opvallend is dat tijdens het bezoek van de scholen de meisjes geen hoofddoekjes dragen. De directeur verzucht dat de mensen in Nederland slechte ambassadeurs zijn van de islam.

Het gesprek op de ambassade is teleurstellend; er zijn weinig tijd en prioriteit om de aansluitingsproblematiek van Marokkaanse leerlingen die naar Nederland gaan in het kader van de gezinshereniging al in Marokko preventief aan te pakken. Goede voorlichting over het Nederlandse onderwijssysteem is noodzakelijk.

Het bezoek aan dit land is al met al voor mij alleszins de moeite waard.

Het aan den lijve ondervinden waar en onder welke omstandigheden men leeft heeft mij meer inzicht gegeven. Ik begrijp nu ook beter wat een Marokkaanse vader ooit tegen mij zei: “Het niet naar school gaan van mijn dochter is niet mijn probleem, maar uw probleem.” Ik kan na terugkeer zijn antwoord beter plaatsen gezien de achtergronden en de gebrekkige onderwijstraditie in Marokko.

NAJAARSCONGRES

Op 23 oktober wordt het najaarscongres gehouden in De Reehorst te Ede. Het thema van de dag is: 90 jaar leerplicht… hoe nu verder? De opkomst is groot. Er zijn 225 personen aanwezig; het hoogste aantal ooit verschenen op een landelijke vergadering. Iedereen is nieuwsgierig 86

beweging en transitie

naar de inleiding van staatssecretaris Jacques Wallage, nieuwsgierig naar zijn voorstellen over de wijzigingen van de Leerplichtwet 1969.

Enkele citaten uit de inleiding van J. Wallage.

“HET IS TE LAAT VOOR GETHEORETISEER…

Het motto dat ik meegeef aan mijn inleiding is dat ik hoop dat we met elkaar het isolement waarin de leerplicht verkeert, kunnen doorbreken.

Ik doe dat vanuit de achtergrond dat we in deze samenleving op een niet geringe wijze morsen met talent en inzet van jonge mensen.

Jaarlijks 24.000 leerlingen die ongediplomeerd een school van de eerste fase verlaten en dan nog eens 28.000 leerlingen die wel een diploma behalen maar geen vervolgopleiding volgen. Dat zijn er ruim 50.000.

Dat betekent 50.000 jonge mensen die kwetsbaar zijn op de arbeidsmarkt. Een groep voor wie de toegang tot werk en inkomen bij voorbaat onder grote druk staat. Dat betekent 50.000 jonge mensen per jaar die een potentiële risicogroep vormen voor zichzelf en voor de samenleving (…)

Want dit is eigenlijk mijn filosofie als ik het over leerplicht heb: de overheid kan zich een strikte aanpak van de leerplicht alleen dan permitteren wanneer ook alles wordt gedaan om in het systeem, in de manier van werken en in de omgang met leerlingen, schooluitval te voorkomen. Schooluitval is niet alleen een individueel probleem dat bestreden moet worden met handhaving van de wet. Het is in hoge mate ook het resultaat van de manier waarop wij ons als onderwijs hebben georganiseerd. Als wij spreken van de rechten van de leerlingen, dan spreken wij ook van de rechten en plichten van de overheid (…)

Willen we de kleine groep die zich niet inschrijft, dwingen om naar school te gaan? Mijn antwoord is: ja, dat moeten we als we vanuit de rechtsorde redenerend naar het fenomeen kijken. We kunnen niet 87

HOOFDSTUK 4

accepteren dat mensen zich aan enkele grondregels van ons bestel onttrekken. En voor meisjes geldt dat alle meisjes behoorlijk dienen te worden opgeleid. Ik meen dus dat het kernprobleem dat hier nog zit inderdaad met rechtshandhaving moet worden bestreden. Hier kan het niet slechts gaan om stimuleren, maar hier gaat het wel degelijk ook om de vraag hoe serieus de overheid haar eigen wetten neemt. En ik kan u melden dat ik het serieus neem. Strafrechtelijke handhaving van de leerplicht is daar wat mij betreft op zijn plaats (...)

Willen we de groep die voortijdig de school verlaat dwingen of stimuleren op school te blijven, en hoe dan? Dwingen kan, maar hier geldt dat dat slechts op zijn plaats is wanneer deze jongeren ook adequaat worden opgevangen. Verscherping van de regels is op zijn plaats, maar dan moet het ook zo zijn dat daar waar de regels ons niet helpen, deze versoepeld kunnen worden (‌) Gemeenten houden een belangrijke taak voor de uitvoering van toezicht. Ze zullen, meer nog dan op sommige plaatsen gebeurt, een eigen leerplichtbeleid moeten voeren. De gemeenten moeten zelf de taken en positie van de leerplichtambtenaar expliciteren. Dat betekent dat de rol van de leerplichtambtenaar de verantwoordelijkheid en de manier waarop het wordt uitgevoerd, een zaak van gemeentelijk beleid is, maar dat de gemeenten wel verplicht moeten worden dat ook expliciet uit te werken. Het is dus niet voldoende een leerplichtambtenaar in de zin van de wet te hebben. De rol die de ambtenaar moet vervullen vraagt om nadere invulling en om gemeentelijk beleid. Gemeenten dienen meer mogelijkheden te krijgen voor toekenning van zogenaamde alternatieve leerplicht, waardoor duale leerroutes mogelijk worden. De leerlingen die nu afhaken zouden we gedeeltelijk bij de les kunnen houden door ze een alternatieve route aan te bieden met een belangrijke praktijkcomponent (‌)

88

beweging en transitie

De leerplichtambtenaar zou zich moeten beperken tot die gevallen die echt zorgwekkend zijn, waar de school met de beschikbare middelen geen raad mee weet. Een dergelijke toespitsing van die rol kan ook, naarmate de scholen nadrukkelijker de eerste verantwoordelijkheid krijgen voor de bestrijding van schoolverzuim en het vroegtijdig schoolverlaten. Dat dient dus te worden verwerkt in het eigen integrale schoolbeleid. De leerplichtwet in zijn huidige versie gaat naar mijn opvatting uit van een te vroeg doorschuiven van deze verant­ woordelijkheid naar de gemeente en daarmee naar de leerplicht­ ambtenaar (…)

U, leerplichtambtenaren, bent een strijd ingestuurd waarin u onvoldoende bewapend over een te breed front in zekere zin op u moest nemen wat de school en de samenleving nadrukkelijker ook op zich moeten nemen. Dat is de essentiële wijziging voor de komende jaren. Dat ik het isolement van de leerplicht wil doorbreken en dat ik de leerplichthandhaving wil proberen in te bouwen in de volle breedte van het onderwijsbeleid. En daar heb ik uw ervaring en inzet heel hard bij nodig.”

Het klinkt als muziek in de oren! Opnieuw een bewijs van erkenning.

Over het algemeen zijn binnen de gelederen van de LVLA positieve geluiden te horen over de inleiding en de voorgestelde wijzigingen van de wet. Er is veel waardering over het feit dat de maatschappelijke zorgtaak van de leerplichtambtenaar erkend wordt en dat door de voorgestelde wijzigingen de positie van de leerplichtambtenaar sterker wordt. Er blijft zorg aangezien er (net als in 1969) geen financiële paragraaf aan het wetsvoorstel hangt en de gemeenten het dus (weer) uit eigen middelen moeten financieren.

Onder leiding van Frits Spits met aan zijn zijde een deskundigen panel bestaand uit mevrouw N.J. Ginjaar-Maas, de heer J. Heemskerk, voorzitter van de Raad voor het Jeugdbeleid, en ik als voorzitter van de 89

HOOFDSTUK 4

LVLA, ontstaat er een levendige discussie tussen het panel en zaal over de inleiding van de staatssecretaris.

1991 Het werkplan van de LVLA voor 1991 bevat een groot aantal activiteiten die in dit jaar gerealiseerd zouden moeten worden. Het meest in het oog springende zijn de acties betreffende de voorstellen tot herziening van de leerplichtwet. De LVLA is een belangrijke speler en voelt zich geroepen om mee te denken over de voorgestelde wijzigingen.

Daarom worden er acht regionale bijeenkomsten gehouden waarin de voorstellen tot wijziging van de leerplichtwet besproken worden. Het bestuur wil zoveel mogelijk draagvlak onder de leden creëren.

VOORSTELLEN WIJZIGINGEN IN DE LEERPLICHTWET

De belangrijkste voorgestelde wijzigingen zijn: Verantwoordelijke personen De leerplicht wordt niet langer gekoppeld aan minderjarigheid. Ook meerderjarigen kunnen onder omstandigheden nog leerplichtig zijn.

Daarnaast kunnen leerplichtigen die twaalf jaar of ouder zijn zelf worden aangesproken over het geregeld bezoeken van de school, naast de aansprakelijkheid van de ouders.

Vervangende leerplicht (alternatieve leerroute) De mogelijkheid dat B&W goedkeuring verlenen tot vervangende leerplicht wordt geïntroduceerd. Zij geldt alleen voor de ‘echte’ dropouts. Een en ander zal nog nader dienen te worden ingevuld door een Algemene Maatregel van Bestuur.

90

beweging en transitie

Partiële leerplicht De bestaande praktijk van de eenjarige partiële leerplicht wordt nu in de wet vastgelegd.

Vrijstellingsgronden Aan de bestaande vrijstellingsgronden worden er twee toegevoegd, te weten: vrijstelling wegens ziekte of overlijden van bloedverwanten in de eerste of tweede graad dan wel van zijn of haar verzorgers, echter niet voor verzorging. Vrijstelling indien de jongeren vanwege het beroep van een van de ouders alleen buiten de schoolvakanties met hen op vakantie kan gaan. Dit beroep kan alleen verleend worden als het hoofd der school daartoe verlof heeft verleend. Het hoofd kan slechts eenmaal per jaar voor ten hoogste tien dagen verlof verlenen.

Vrijstelling i.v.m. het volgen van ander onderwijs Op grond van bijzondere omstandigheden kunnen B&W vrijstelling verlenen indien wordt aangetoond dat de partieel leerplichtige jongeren op andere wijze voldoende onderwijs geniet. Deze bevoegdheid kwam tot nu toe de minister toe.

Instructie voor leerplichtambtenaren B&W stellen een instructie op voor de leerplichtambtenaren betreffende de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan vrijstelling wegens gewichtige omstandigheden (art.14), het omgaan met schoolverzuim en het opmaken van een proces-verbaal (art. 22) en de kennisgeving aan de Arbeidsinspectie ( art. 23) van het verrichten van arbeid in strijd met de Arbeidswet; over de wijze waarop het schoolverzuim dat ter kennis is gebracht van de gemeente behandeld wordt; de wijze waarop de leerplichtambtenaren overleggen en samenwerken met omliggende gemeenten en de aanwijzing van diensten en instellingen waarmee de leerplichtambtenaren samen­ werken.

91

HOOFDSTUK 4

Kennisgeving schoolverzuim Indien blijkt dat een leerling zonder geldige reden verzuimt op drie achtereenvolgende dagen, meldt het hoofd der school dit aan B&W van de woongemeente van de leerling.

Het opmaken van het proces-verbaal Ook het hoofd der school wordt gehoord bij het opmaken van het proces-verbaal en ook tegen de partieel leerplichtige kan procesverbaal worden opgemaakt.

Verslag en verstrekking gegevens B&W moeten jaarlijks een inhoudelijk verslag uitbrengen aan de raad over het gevoerde leerplichtbeleid. Daarnaast dient door B&W een opgave aan het CBS verstrekt worden over de omvang en behandeling van het schoolverzuim. Deze verplichtingen komen in de plaats van het jaarlijks verslag van B&W aan Gedeputeerde Staten.

Sancties Er wordt in de wet een sanctie opgenomen voor de leerplichtigen van twaalf jaar en ouder en voor de partieel leerplichtigen. Ook zijn de strafbepalingen ten aanzien van het hoofd der school omkeerbaar, in die zin is hij ook strafbaar indien hij verlof verleent voor meer dan tien dagen.

Schoolwerkplan In de onderwijswetten zal bepaald worden dat het schoolwerkplan c.q. leerplan een bepaling dient te bevatten t.a.v. de wijze waarop schoolverzuim wordt voorkomen en de maatregelen die bij school­ verzuim worden genomen.

Op 19 februari informeert het bestuur schriftelijk de staatssecretaris over onze reactie op de wetswijzigingen en biedt aan om te allen tijde 92

beweging en transitie

een constructieve bijdrage te leveren aan de komende besprekingen.

Hier wordt positief op gereageerd en samenwerking wordt zeer op prijs gesteld.

REACTIES OP DE WETSVOORSTELLEN

In het algemeen worden de voorgestelde wijzigingen door de diverse gremia positief beoordeeld. Zo ook door het bestuur en leden van de LVLA. De indruk is dat er met deze wijzigingen meer bij de gegroeide praktijk wordt aangesloten. Er worden wel kanttekeningen geplaatst bij de haalbaarheid van de wijzigingsvoorstellen in de praktijk.

Het wetsvoorstel beoogt meer bevoegdheden en taken bij de gemeenten neer te leggen en dit zal dus een intensivering van de gemeentelijke leerplichttaken leiden. De verlichting van de gemeentelijke taak is dat het schoolverzuim onder de drie dagen niet meer in behandeling hoeft te worden genomen. Of dat een verlichting is valt te betwijfelen. Als een leerling frequent telkens minder dan drie dagen verzuimt, kan dit ook een zorgwekkende achtergrond hebben. Dus zal er een cumulatieve bepaling in de wet opgenomen moeten worden.

In het wetsvoorstel wordt in het geheel niet aangegeven of door de taakverzwaring de gemeenten op enigerlei wijze worden gecompenseerd. De LVLA betreurt het dat bij schorsing en verwijdering van een leerling niet de taak van de leerplichtambtenaar expliciet wordt genoemd.

Het moge duidelijk zijn dat er een grote welwillendheid, op basis van de praktijksituatie, is om de wet aan te passen. In de hoorzitting en de daarna volgende besprekingen ervaar ik bij de ambtenaren van het Ministerie van Onderwijs grote terughoudendheid om uitbreiding van de gemeentelijke taken mee te nemen in de uiteindelijke oordeelvorming.

Zowel de VNG als de LVLA hamert op de verzwaring van gemeentelijke taken. Gemeenten zullen hiervoor krachtens de afspraken van het bestuursakkoord Rijk/Gemeente gecompenseerd moeten worden. Per 93

HOOFDSTUK 4

saldo is er sprake van een substantiĂŤle intensivering van de gemeentelijke taken die op zich inhoudelijk als positief worden beoordeeld. Hierin wordt door het ministerie anders over gedacht aangezien het onwettig verzuim van drie en minder niet (meer) op het bordje van de leerplichtambtenaar komt. De ambtenaren hebben hun lesje niet goed gemaakt. De praktijk was al zo dat leerplichtambtenaren zich niet of nauwelijks met het kleine verzuim bezighielden, tenzij er sprake was van zorgwekkend verzuim.

Er is veel in beweging. Naast alle gesprekken en bijeenkomsten over de komende herziening van de leerplichtwet zijn er in dit jaar nog vele andere belangrijke zaken aan de orde, getuige het werkplan van de LVLA. WERKPLAN 1991

Er zal een enquĂŞte onder de leden gehouden worden betreffende de werkbaarheid van het in 1990 vastgestelde normgetal omtrent de formatieomvang gemeentelijke leerplichttaken.

Het bestuur blijft zijn voorkeur uitspreken voor regionale samenwerking en stimuleert leerplichtambtenaren daar actie in te ondernemen, mede in het kader van de sociale vernieuwing.

LeerplichtVisie zal wederom vier keer verschijnen, ook al is de druk op de (te) kleine redactie groot.

We zullen aan ledenwerving en de promotie van de vereniging hoogste prioriteit moeten geven. Financieel blijft de vereniging kwetsbaar. Zij is voor haar activiteiten voor een belangrijk deel afhankelijk van de subsidie van het ministerie. De inkomstenverdeling is eenderde contributie en tweederde subsidie. Voor een stabieler beleid kan dit beter andersom zijn.

VOORTZETTING SUBSIDIE

We ontvangen op 16 september een brief van de staatssecretaris 94

beweging en transitie

betreffende ons subsidieverzoek. Ondanks de eerder aangekondigde stopzetting van de subsidie is hij van mening dat de LVLA een belangrijke functie kan vervullen in de begeleiding van de leerplichtambtenaren, in het bijzonder nu het wetsvoorstel tot wijziging van de leerplichtwet het belang van de positie van de leerplichtambtenaar in een nieuw licht wordt gesteld. Hij besluit de subsidie nog een jaar te continueren en nodigt ons uit om van gedachten te wisselen over de vraag en zo ja, in welke vorm, deze subsidie verder moet worden verlengd. Dit is een verheugend bericht en we nemen de uitnodiging graag aan.

We kunnen een nieuwe arbeidsovereenkomst ten behoeve van de voorlichtingsfunctionaris opstellen, die aanvangt op 1 oktober 1991 en eindigt op 31 juli 1992.

De lobby tot continuering van de subsidie komt voor een groot deel voor rekening van de heer Frans de Graaf, hoofd afdeling onderwijs van de VNG. Frans de Graaf heeft zich vanaf het begin ingezet om de LVLA te ondersteunen in haar doelstellingen.

AFSCHEID HENK NIEPOTH

Tijdens de voorjaarsvergadering op 30 mei, wederom gehouden in het KdK te Soesterberg, vindt er een belangrijke bestuurswissel plaats.

Henk Niepoth, een van de grondleggers van de LVLA, stelt zich niet meer herkiesbaar voor een bestuursfunctie. Vanaf de oprichting in 1982 heeft hij onafgebroken deel uitgemaakt van het bestuur in de functie als vicevoorzitter. Hij heeft de pensioengerechtigde leeftijd bereikt en neemt ook in Leiden afscheid van zijn functie. De voordracht om Henk Niepoth tot erelid te benoemen wordt door de vergadering unaniem aangenomen.

Er zijn meer wisselingen in het bestuur. Lia Aarsbergen, leerplichtambtenaar in Ede, en Bart Verbeek, leerplichtambtenaar in Hoevelaken worden gekozen.

95

HOOFDSTUK 4

PROVINCIALE LEERPLICHTCONSULENTEN

Het proefproject provinciale leerplichtconsulenten wordt in dit jaar beëindigd. Uit het eindrapport van het proefrapport kan geconcludeerd worden dat: a een stimulerende, initiërende en coördinerende functie ten behoeve van een verbetering van de gemeentelijke leerplichttaken zeer goed ingevuld kan worden door de provincie. b in de drie proefprovincies gedurende de projectperiode nuttige producten zijn ontwikkeld die ook in andere provincies gebruikt kunnen worden. c de maatschappelijke zorgfunctie beter tot haar recht komt als de functie ondergebracht wordt in een regionaal leerplichtbureau.

Adviezen van de provinciale leerplichtconsulenten aan de staats­ secretaris zijn: • Een wettelijke basis in de leerplichtwet creëren ten behoeve van de stimulerende, initiërende en coördinerende functie, zoals deze door de provinciale consulenten is ontwikkeld.

• Het zorg dragen van de overname en verspreiding van de door de drie proefprovincies ontwikkelde producten en diensten.

• In de leerplichtwet nadrukkelijker, zelfs verplichtend, voorschrijven om intergemeentelijke samenwerking aan te gaan ten aanzien van leerplichtigen in het voortgezet onderwijs Namens de LVLA heb ik in de begeleidingscommissie van het proefproject provinciale leerplichtconsulenten geparticipeerd. Mijn aanvankelijke scepsis tegen het tot stand komen van dit project heb ik in de loop van het project laten varen. Mijn scepsis had te maken met mijn ervaring van vóór het proefproject. Gemeenten waren conform de leerplichtwet verplicht om voor 1 december cijfermatig verslag uit te brengen over de behandeling van het schoolverzuim in het achterliggende schooljaar. De provincies hielden hier niet of nauwelijks toezicht op, laat staan op de 96

beweging en transitie

kwaliteit van het toezicht op de naleving van de leerplichtwet in het kader van hun toezichthoudende taak op de gemeenten. De rol van de provincie is marginaal gebleven; in die zin is er geen vervolg gekomen op de inspanningen van de drie provincies.

1992 Het werkplan voor 1992 is vrij summier. Een belangrijk onderdeel van het werkplan is het realiseren van een goede beschrijving van de functie. Daar is nog wel een wereld in te winnen. De voorlichting en de advisering zijn belangrijke elementen voor de voortgang van de LVLA. De provinciale leerplichtconsulenten hebben een leeswijzer en een wegwijzer leerplicht ontwikkeld. Het is taak om deze producten te blijven ontwikkelen en actueel te houden, zeker met de komende herziening van de wet. Tevens het is plan om nieuwe voor­ lichtingsmateriaal te ontwikkelen.

LEERPLICHTVISIE

Het kwartaalblad van de LVLA wordt onder leerplichtambtenaren zeer gewaardeerd. Het streven is dat het blad voor en door leerplicht­ ambtenaren gevuld wordt. Een veelgelezen en gewaardeerde bijdrage is de column van El Péa. El Péa is het pseudoniem voor leerplicht­ ambtenaar Bart Verbeek. In zijn columns schrijft hij op een ludieke wijze zijn ervaringen in het werken als leerplichtambtenaar. Enkele van zijn columns zijn in dit boek opgenomen.

VERVOLG HERZIENING LEERPLICHTWET 1969

Na alle beraadslagingen en besprekingen wordt op 5 november 1992 een voorstel van wethoudende wijzigingen van de Leerplichtwet 1969 aan de Tweede Kamer aangeboden, ruim zes jaar nadat de rijksoverheid 97

HOOFDSTUK 4

haar bezorgdheid had uitgesproken over de maatschappelijke ontwikkelingen met betrekking tot het ongeoorloofd schoolverzuim en het voortijdig schoolverlaten. Mede vanuit het oogpunt van criminaliteitspreventie is gebleken dat een herziene aanpak van het schoolverzuim noodzakelijk is.

Het is opmerkelijk dat de voorgestelde wijzigingen in de leerplichtwet vele discussies oproept over het nut en noodzaak van een leerplicht en het lijkt erop dat de geschiedenis zich herhaalt. Waarom maakt de leerplicht nog steeds tongen los? Toch verlaten anno 1992 30.000 jongeren ongediplomeerd de eerste fase van het voortgezet onderwijs!

Leerplicht of leerrecht is de ondertoon van de discussie. Tot hoe lang moet de leerplicht duren?

De heer prof. mr. I.A. Diepenhorst vindt de uitbreiding van de leerplicht een dwaasheid. Volgens hem zouden we ons moeten afvragen of we niet wat spaarzamer om moeten springen met het druk uitoefenen om naar school te gaan, hierbij bedenkend dat op uitstel van opleiding, geen afstel hoeft te volgen. Door deze terughoudendheid worden tevens de kansen vergroot dat iemand uit vrije wil naar school gaat. Er is te veel eerbied voor het diploma en opleidingen.

Prof. dr. J. van Kemenade zegt in een interview onder andere dat als leerlingen niet van de school houden, dit komt door de school. De school heeft ervoor te zorgen dat ze er wel van houden. Zo simpel is dat. Er is een reeks van factoren die een rol spelen. Die moeten geanalyseerd worden en men moet voortdurend proberen daar verbetering in aan te brengen. Het gaat om de zwakste categorie van kinderen in onze samenleving. Hij vindt het een maatschappelijke opgave om ervoor te zorgen dat die categorie van kinderen beter op haar leergierigheid wordt aangesproken. De school moet spannend zijn!

98

beweging en transitie

In feite spreken we niet van een plicht tot leren. Dit is niet afdwingbaar.

Er is in Nederland een schoolplicht. Je moet de school bezoeken en de lessen bijwonen, maar of je wat wilt leren is een andere zaak.

Door alle besprekingen en discussies rondom de herziening van de wet vraag ik me af wat wijs is. Ik hink op twee gedachten. Mijn uitgangspunt en motivatie is het recht op onderwijs voor kinderen beschermd moet worden tegen omstandigheden en tegen personen die dit recht belemmeren. Maar hoelang zou de overheid zich moeten bemoeien met deze bescherming? Moet de leerplicht niet verder gaan dan tot het einde van de basisvorming? Of tot een goede aansluiting op de arbeidsmarkt?

Een variabel einde van de leerplicht. Als je de kwalificatie hebt, ongeacht je leeftijd, ben je leerplichtvrij. Voor beide zijn voors en tegens in te brengen. De tijd zal het leren!

KEUZES MAKEN

Door de vele activiteiten die door bestuursleden op vrijwillige basis worden uitgevoerd, zijn zij zwaar belast. Er is een sterke behoefte aan een professionele secretariĂŤle ondersteuning. Aan een eigen kantoor, waardoor de LVLA ook een gezicht krijgt.

De voorlichtingsfunctionaris deed secretariĂŤle taken, maar daar was zij niet voor aangenomen.

Het bestuur besluit in september per 1 januari 1993 een scheiding te maken tussen het secretariaat en voorlichtingstaken. We gaan op zoek naar een ambtelijke secretaris en een plek waar we kantoor kunnen houden.

Het ligt voor de hand dat het kantoor in de nabijheid van de voorzitter gevonden zal moeten worden. Het bestuur is het daar volkomen mee eens. Het kost mij (en de Gemeente Arnhem) veel tijd om steeds naar Leiden te reizen. Ik spreek mijn netwerk in Arnhem aan en ik krijg het aanbod om op de Johan de Wittlaan in Arnhem twee etages te huren 99

HOOFDSTUK 4

voor een vriendenprijs. We hebben in feite maar één etage nodig en verhuren de tweede etage aan een bevriende relatie.

Nog belangrijker is het vinden van een goede secretaresse. Het toeval leidt me naar Marian Winkelman, die ik persoonlijk goed ken. Zij vertelde mij dat zij haar baan als secretaresse bij de Provinciale Kruisverenigingen i.v.m. fusies wordt beëindigd. Op mijn vraag of zij voor de LVLA wil gaan werken reageert zij verbaasd en positief! Nadat Marian Winkelman en het bestuur kennis hebben gemaakt komt er instemming met de keuze.

In november 1992 betrekken we ons kantoorpand aan de Johan de Wittlaan 141 in Arnhem. Weer een stap op weg naar professionalisering

100

beweging en transitie

Interview met Marian Winkelman, bestuursassistente van LVLA en Ingrado HET BEGON MET NIETS…

Marian Winkelman trad op 15 november 1992 in dienst van de LVLA als secretariaatsmedewerkster nadat zij haar baan bij de Provinciale Kruisverenigingen door reorganisatie moest beëindigen. Ruim twintig jaar is zij het boegbeeld geweest van het secretariaat. Eerst in de functie van secretariaatsmedewerkster, daarna als bestuursassistente.

Ik zoek Marian op in haar gerieflijke appartement in Arnhem en samen blikken we terug op de beginperiode van haar aanstelling.

Hoe ben je in contact gekomen met de LVLA? “Door jou! Jij hoorde dat ik op zoek was naar een baan. We kenden elkaar al langer en jij wist dat ik secretaresse was. Jij vroeg mij of ik belangstelling had voor de secretaressefunctie bij de LVLA en vertelde mij van de plannen om in Arnhem kantoor te gaan houden. Na mijn aanstelling heb ik eerst een paar maanden bij hem op kantoor gewerkt bij jou in Arnhem totdat wij een eigen huisvesting kregen.”

Hoe is dat gegaan?

“De LVLA kon een etage huren via een bevriende relatie aan de Johan de Wittlaan 141 in Arnhem. Kamer en suite met een keukentje en een toilet, geen centrale verwarming. Eigenlijk met helemaal niets begonnen. Het was voor mij wel een overgang. Bij de Provinciale Kruisvereniging waren alle faciliteiten aanwezig, nu moest ik overal zelf voor zorgen, van paperclip tot de schoorsteen laten vegen. En als ik geen pak koffie kocht, had ik geen kopje koffie!

Het was echt pionieren, bij de Makro serviesgoed inkopen en een van de medewerkers van de afdeling Leerlingzaken van de gemeente Arnhem zorgde voor de gashaarden.”

101

HOOFDSTUK 4

Marian vertelt enthousiast over deze beginperiode. Het zelf bedenken en een eigen toko hebben sprak haar aan, ook al was het soms wennen.

Haar dienstverband was negentien uur, met name in de ochtenden.

Dat betekende ook: eerst naar de postbus om de post op te halen en de te verzenden post naar het postkantoor te brengen. Sjouwen met postzakken was zeker geen uitzondering. Arie de Vries, die in deze periode de LVLA logistiek ondersteunde betreffende de cursussen over de herziening van de leerplichtwet, maakte ’s middags gebruik van de kantoorruimte.

Hoe ontwikkelden zich de werkzaamheden op het kantoor?

“Mijn eerste taken waren de ledenadministratie en het notuleren van en uitwerken van (bestuurs)vergaderingen. Ik deed dat in stenoschrift, tot verwondering van de bestuursleden. Al snel werd ik ook ingeschakeld bij de redactie van LeerplichtVisie voor het notuleren van de redactievergadering, het bevestigen van afspraken voor het schrijven van artikelen en correctiewerk. Het kostte veel tijd en zorgde ervoor dat een verlofstuwmeer ontstond. De vergaderingen in Utrecht en Arnhem onder de bezielende leiding van Mary Groeneveld en daarna van Arie Eriks waren boeiend en leerzaam.”

Marian was ook het ‘gezicht’ op de landelijke bijeenkomsten. Op vele locaties heeft zij bijgedragen tot een goed verloop van de bijeenkomsten.

Vooral aan de locatie het Kontakt der Kontinenten (KdK) in Soesterberg bewaart zij goede herinneringen. Het gaf haar een soort thuisgevoel.

De werkzaamheden namen echter steeds meer toe en het werd tijd dat het secretariaat uitgebreid werd. Anneke Veltman deed haar intrede in mei 1998 voor zes uur per week. Later werd dit twaalf uur en uiteindelijk groeide de formatie naar veertig uur per week.

Hoe ervoer je de intrede van een naaste medewerkster?

“Dit was een gezellige en noodzakelijke aanvulling. Anneke nam de 102

beweging en transitie

ledenadministratie voor haar rekening en we konden ons meer richten op de ondersteuning van de verdere ontwikkeling naar een professionele organisatie. Ook onze eigen ontwikkeling werd door het bestuur ondersteund door middel van het deelnemen aan cursussen, ook op het leerplichtvakgebied. Het was een goede aanvulling waardoor we meer betrokken raakten bij wat er speelde.”

Hoe kijk je nu terug op je werkzame leven bij de LVLA? “Het begon met niets, maar ik kreeg alle vrijheid het op mijn eigen manier in te vullen. Ik heb altijd een goed gevoel gehad over de samenwerking met de bestuursleden die in de loop van de twintig jaar hun bijdrage aan de LVLA hebben gegeven. Met enkele bestuursleden heb ik nog steeds contact. Soms was het hard werken om alles op tijd klaar te krijgen, zeker wat betreft de voorbereiding van landelijke bijeenkomsten, die door de jaren heen op diverse locaties gehouden werden. Dit was een leuk facet van mijn werk, je kwam nog eens ergens! Het geeft me een dankbaar gevoel dat ik mijn steentje heb kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van de LVLA tot een professionele organisatie die zich inzet om het recht op onderwijs te waarborgen en te beschermen.”

1993 Er zijn nu tien jaar verstreken na de officiële oprichting van de LVLA. Een goed moment om stil te staan bij wat de LVLA heeft bereikt in de achterliggende jaren.

Er is erkenning gegroeid bij landelijke organisaties; we zijn een serieuze gesprekspartner van het Ministerie van Onderwijs en de VNG. Onze inspanningen hebben ertoe geleid dat de leerplichtambtenaar uit de schaduw is getreden en de rol van de leerplichtambtenaar steeds belangrijker is geworden. Van belangenverenging zijn we in tien jaar 103

HOOFDSTUK 4

ontwikkeld tot een beroepsvereniging. Tijd om op onze lauweren te gaan rusten? Integendeel! Er is nog veel werk te verrichten. Een goede aanleiding om op de bezinningsdagen na te gaan of we onze koers moeten verleggen. Er wordt zowel op landelijk als gemeentelijk/ regionaal niveau regelmatig om advies en beleidsnotities gevraagd aan de LVLA. Dit legt een behoorlijke tijds- en werkdruk op de bestuursleden.

BEHANDELING VAN DE WETSVOORSTELLEN

De behandeling van de herziening van de leerplichtwet is in volle gang.

Er vinden in de beginmaanden van dit jaar diverse gesprekken plaats met Kamerleden. Deze gesprekken verlopen uiterst plezierig. Er is een grote bereidheid tot luisteren naar onze kanttekening en argumenten.

De wetswijzigingen worden dit jaar in de Tweede Kamer besproken en de politieke partijen stellen vragen over de mogelijke wijzigingen. Met het voorstel tot wetswijziging heeft de staatsecretaris tevens de notitie ‘Een goed voorbereide start’ naar de Tweede Kamer verzonden. Beide stukken worden tegelijkertijd behandeld. Deze notitie beoogt een goede aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt te bevorderen op basis van het eindrapport van de commissie Rauwenhoff.

Deze commissie heeft onderzocht welk opleidingsniveau de meeste kans biedt voor de jongeren op de arbeidsmarkt. Wanneer een jongere een diploma op minimaal op HAVO-VWO- of MBO 2-niveau heeft, dan is de jongere ‘gekwalificeerd’.

EEN GOED VOORBEREIDE START

Om tot uitvoering van deze notitie te komen wordt de Regionale Melden Coördinatiefunctie (RMC) in het leven geroepen. Deze regionale functie zal een sluitende melding en registratie van voortijdige schoolverlaters en niet-gekwalificeerde jongeren tot stand moeten brengen en moeten zorg dragen voor begeleiding van de uitgevallen 104

beweging en transitie

jongeren op weg naar een nieuw onderwijstraject. Bij de behandeling in de Tweede Kamer worden er terecht vragen gesteld over de rol en functie van de leerplichtambtenaar betreffende (partieel) leerplichtigen.

De motie van Jan Franssen (VVD) die stelt dat de leerplichtambtenaar een onmisbare schakel is en dus als spil een initiërende en uitvoerende rol heeft, wordt kamerbreed aangenomen.

KRITIEK

De kritiek van de LVLA op de memorie van antwoord door de staatssecretaris is scherp van toon. De LVLA heeft de indruk dat de antwoorden van de staatsecretaris niet bepaald getuigen van enige mate van realisme. Zijn beweringen sluiten geenszins aan bij de praktijkervaringen van de leden van de LVLA. Mevrouw N.J. Ginjaar-Maas wordt door LeerplichtVisie van juni 1993 naar haar mening gevraagd over de komende herziening. Op de vraag hoe zij het geheel van voorstellen tot wetswijziging ziet, antwoordt zij: “Ik ben blij dat de leerplichtwet nu wat aangescherpt wordt, al vind ik wel dat het parlement nog eens goed moet nadenken over sommige voorstellen. Een daarvan is de verwijdering van leerlingen van school.

Dat onderwerp is belangrijk genoeg om er onze gedachten over te laten gaan. Een ander is de vervangende leerplicht: van mij hoeft dit niet zo.

Het idee van een variabele leerplicht leeft in de VVD-fractie. Ik weet niet of de tijd daar rijp voor is, maar het is in ieder geval een aspect dat wij aan de orde zullen stellen. Ik verwacht overigens geen grote problemen bij de behandeling van de wetswijzigingen. En dan zijn we weer een stapje in de goede richting. Overigens heb ik zelf destijds het spijbelvraagstuk gekoppeld aan de problematiek van lesuitval. In de voorstellen van Wallage vind ik te weinig terug van de relatie tussen lesuitval en spijbelen.”

105

HOOFDSTUK 4

VISIE

Het bestuur neemt op deze bezinningsdagen belangrijke besluiten betreffende visie en richting. Er is behoefte aan beleidsinhoudelijke ondersteuning. Dit op grond van wat er in beweging is. Het fundament aan inkomsten zal uitgebreid moeten worden opdat de vereniging niet afhankelijk blijft van subsidie. De eerder voorgestelde verdeling van inkomsten,. twee derde eigen inkomsten en een derde subsidie, nemen we als leidraad. Een van de mogelijkheden is het in eigen beheer geven van cursussen. Dit zal een goede inkomstenbron kunnen zijn.

Samenvattend is er behoefte aan veiligstelling van inhoudelijke continuïteit van het bestuur. Breder draagvlak van verantwoordelijkheid; niet alles in een persoon. Voor de bredere inhoudelijke verant­ woordelijkheid zal er een goed ambtelijk secretariaat moeten zijn waarin beleidsondersteuning, pr-activiteiten en de periodiek LeerplichtVisie plaats moeten krijgen.

Wat de financiën betreft is de verwachting dat de subsidie voorlopig tot 1 augustus 1995 gewaarborgd zal zijn in verband met de ondersteuning van de invoering van de herziening leerplichtwet. Mogelijkheden voor uitbreiding van inkomsten zijn: de contributie verhogen, het in eigen beheer houden van scholing aan de leden, beleidsondersteuning op interim basis aanbieden aan gemeenten.

Deze bezinningsdagen, die op 22 en 23 september gehouden worden in het hotel De Witte Holevoet te Scherpenzeel, zijn mijns inziens cruciaal in de verdere ontwikkeling van de LVLA. Het is een fikse stap voorwaarts op weg naar een branchegeoriënteerde organisatie, waar inhoudelijke zaken hogere prioriteit krijgen boven het ‘verenigingsleven’. Een noodzakelijke koerswijziging, mede doordat bestuursleden te veel opgeslokt werden door organisatorische verenigingszaken. Hun expertise kwam daardoor, ook door tijdgebrek, onvoldoende aan bod.

106

beweging en transitie

JUBILEUM

We zouden haast vergeten dat 1993 ook een jubileumjaar is. Het tweede lustrum wordt groots gevierd in de stad waar de LVLA is opgericht: Arnhem!

Mevrouw N.J. Ginjaar-Maas, die nauw betrokken was bij de oprichting, wenst bij dit jubileum alle leden toe dat ze de komende tien jaar verder mogen gaan op de weg die zij ingeslagen zijn en dat ze daar brede steun voor krijgen, zowel op landelijk als gemeentelijk niveau. Verder speekt zij de wens uit dat er in elke gemeente een leerplichtambtenaar is met een afgebakende taak, zodat wij over tien jaar kunnen zeggen: wat is dat nu aardig, schoolverzuim komt bijna niet voor. En รกls het gebeurt, dan is daar de leerplichtambtenaar die de zaak in goede banen leidt. Er is dus nog veel te doen!

107

Hoofdstuk 5 Visie en voortgang



108

1994-1995

1994 De LVLA staat aan het begin van de derde periode van vijf jaar in haar bestaan. De komende jaren zullen in het licht van de herziening van de leerplichtwet staan, waarbij implementatie, heroriĂŤntering en herstructurering de sleutelwoorden zullen zijn.

Het bestuur is zich ervan bewust dat de LVLA in deze ontwikkelingen een belangrijke, ondersteunende en stimulerende rol zal moeten spelen. In het beleidsplan 1994-1998 wordt deze rol tijdens de algemene ledenvergadering op 15 juni 1994 vastgelegd.

De wijziging van de leerplichtwet is per 1 augustus 1994 ingegaan en zal in de komende jaren tot verbeteringen in de uitvoeringspraktijk moeten leiden. Een scala aan beleidsontwikkelingen op het terrein (van het terugdringen) van voortijdig schoolverlaten kregen in 1993 handen en voeten, maar de nadere uitwerking moet nog tot stand worden gebracht. Het vraagstuk van de koppeling leerplicht en kwalificatieplicht is nog volop in discussie. De eveneens nieuwe regelgeving over het onderwijsvoorrangsgebied brengt met zich mee dat twee doelstellingen directe relaties hebben met leerplichtzorg. Het gaat hier om de doelstellingen het schoolverzuim te verminderen en het terugdringen van het ongediplomeerd schoolverlaten in de eerste fase van het voortgezet onderwijs.

We zullen het schooljaar 1994/1995 als een overgangsjaar moeten beschouwen.

109

HOOFDSTUK 5

VISIE

De visie van waaruit de LVLA de komende jaren zal opereren, wordt in een vijftal punten samengevat.

1 Recht op kwalificatie De kern van het begrip leerplicht als maatschappelijke functie is gelegen in de noodzaak van overheidswege te garanderen dat iedere jongere het fundamentele recht kan realiseren op een zo goed mogelijk bij hem/haar passende opleiding. De LVLA gaat ervan uit dat deze garantiefunctie van leerplicht zich ten minste uitstrekt tot het bereiken van een zodanige kwalificatie dat het individu zich zelfstandig in de samenleving kan handhaven.

2 Maatschappelijke zorg De aandacht voor het realiseren van deze garantie is vooral nodig voor jongeren bij wie de weg naar kwalificatie door welke oorzaak dan ook met problemen verloopt. Omdat het opsporen van de oorzaken en het vinden van oplossingen vaak moeilijk is, is een hoge kwaliteit van de leerplichtzorg noodzakelijk.

3 Uniformiteit De mogelijkheid tot het bereiken van een startkwalificatie mag niet afhankelijk zijn van de plaats waar de jongere woont of naar school gaat. De LVLA vindt het daarom noodzakelijk de uniformiteit in de uitvoering van leerplichtfuncties te vergroten.

4 Samenhang De voorzieningen waarop de jongeren zijn aangewezen voor voortgezet onderwijs, arbeid, jeugdhulpverlening etc. hebben veelal een regionaal werkgebied. De samenhang van de leerplichtfunctie met dergelijke voorzieningen dwingt tot een regionale aanpak.

110

visie en voortgang

5 Professionaliteit De noodzaak om een hoge kwaliteit van leerplichtzorg te realiseren betekent dat de functionarissen op een passende opleiding geselecteerd en ingeschaald moeten worden. Ook om deze professionaliteit te realiseren is een regionale aanpak nodig.

Bovenstaande visie vormt de leidraad voor het beleid en de uitvoering daarvan. De visie straalt ambitie uit en de uitgangspunten zullen in de komende jaren gerealiseerd moeten worden.

In 1994 staan o.a. de volgende acties gepland: - Het ontwikkelen van een modelinstructie voor de leerplichtambtenaar in samenwerking met de VNG. - Het ontwikkelen van een handleiding/handelswijze bij het toepassen van vervangende leerplicht.

- Het ontwikkelen van een model voor een verslag van B&W aan de gemeenteraad.

- Scholen ondersteunen bij de aanpak van de nieuwe verplichtingen die hen zijn opgelegd, zoals het opnemen van het behandelen van schoolverzuim in het schoolwerkplan en de instructie bij het schorsen en verwijderen van leerlingen.

- De contacten met justitie betreffende de strafbaarheid van de jongeren vanaf twaalf jaar en het lik-op-stukbeleid vernieuwen.

ANDERE WETTEN

Er gebeuren dit jaar meer zaken die het toezicht op het naleven van de wet raken en daarmee ook het functioneren van de leerplichtambtenaar.

Per 1 januari treden er twee nieuwe wetten in werking: de Algemene wet Bestuursrecht (AwB) en de nieuwe Politiewet. De AwB geeft algemene regels voor het gedrag van bestuursorganen jegens burgers.

De invoering van de AwB heeft tot gevolg dat de leerplichtwet van de zogenaamde negatieve lijst is verwijderd. Dit houdt in dat tegen 111

HOOFDSTUK 5

besluiten van B&W in casu de leerplichtambtenaar bezwaar en beroep kan worden aangetekend. Een nieuwe ontwikkeling in leerplichtland.

Beschikkingen over de aanvragen voor vervangende leerplicht en aanvragen betreffende extra verlof buiten de schoolvakanties vallen hieronder. In de edities van LeerplichtVisie wordt hier veel aandacht aan geschonken.

De nieuwe Politiewet heeft mijns inziens veel grotere gevolgen voor het werk van de leerplichtambtenaar. Door de nieuwe wet wordt het ook voor leerplichtambtenaren wettelijk verplicht aan bekwaam­heids­ eisen te voldoen om de functie van bijzondere opsporingsambtenaar te kunnen uitoefenen. Dit betekent dat de leerplichtambtenaren een landelijk examen moeten afleggen en zich regelmatig moeten bijscholen.

Dit besluit veroorzaakt veel opschudding onder de leerplichtambte­ naren. Worden we een soort ‘Bromsnor’? Dat de leerplichtambtenaar bevoegd is een proces-verbaal op te maken staat ver van de maatschappelijke zorgtaak. Het proces-verbaal is een ultimum medium om via de rechter maatregelen te kunnen afdwingen. Het staat niet in verhouding met een parkeerwachter die bonnen uitschrijft. De VNG is ook deze mening toegedaan en we besluiten samen op te trekken met als doel een generaal pardon voor leerplichtambtenaren te bewerkstelligen.

Ik herinner mij dat Gust Linders, beleidsmedewerker onderwijs en ons aanspreekpunt binnen de VNG, en ik een bespreking hadden op het Ministerie van Justitie over dit heikele onderwerp.

Het is die dag bitter koud en mijn trein vanuit Arnhem heeft de nodige vertraging, wat mijn stemming er niet beter op maakt. Samen met Gust loop ik in de ijzige oostenwind naar Schedeldoekshaven, waar het ministerie gevestigd is. Ook al niet een naam waar je blij van wordt.

112

visie en voortgang

Het gesprek loopt uit op een fiasco. Er is bij de beleidsambtenaren geen enkel begrip voor onze standpunten. Ik heb sterk het idee dat ze nog nooit van leerplichtambtenaren hebben gehoord.

Wanneer we teleurgesteld teruglopen naar het station zegt Gust dat hij mij in al die jaren nog nooit zo boos heeft gezien tijdens een bespreking.

Ik zeg dat dit klopt! De kilte van de dag was ook te voelen in het gesprek.

Ook al ben je het niet met elkaar eens, je kan toch tenminste begrip op brengen voor de standpunten. Wet is wet en we spreken niet‌ en dat anno 1994.

Er zullen nog vele pogingen volgen, ook via een amice-briefje van Tineke Netelenbos, maar helaas, de ontheffing voor leerplichtambtenaren blijft uit.

113

El Péa Unplugged

114

unplugged

Spoed

Als een volleerd ‘Paperback-writer’ begeef ik mij achter de tekst­ verwerker. Het scherm flitst uitdagend voor mijn ogen open en de vingers zijn in startpositie in de onmiddellijke nabijheid van het toetsenbord. Het is de hoogste tijd om in een ‘Rock around the clock’ de nodige eigenaardigheden over de LVLA aan het papier te gaan toevertrouwen.

Door de redactie ben ik weer eens gewezen op de wel zeer snel naderende uiterste inzendtermijn waar ik me aan te houden heb.

Het is een chaos in mijn hoofd. Dagdromend zoek ik naar een goed begin van dit epistel. Allerlei verwarde beelden komen bij mij boven.

Niet van die beelden die je soms in grote diepe tuinen of in het Vaticaan ziet staan. Nee, meer van het soort dat flitsend, in mini secondes van hot naar her door je hoofd spookt. Maar dromen zijn bedrog en aangezien spoken niet bestaan, verdwijnen de vele beelden alras om weer plaats te maken voor een visuele blik op een noodkreetbriefje dat mij rustig, doch zeer dringend vanaf mijn bureau aankijkt. El Péa, spoed!

Het is niet de eerste keer en het zal (sorry redactie) ongetwijfeld ook niet de laatste keer zijn, dat ik een dergelijke chaos en verwardheid moet zien om te toveren tot een voor de lezer leesbaar geheel. De race tegen de klok is weer eens begonnen. Wij (mijn alter ego en ik) moeten weer eens wat orde op zaken stellen. Maar ligt daar nu juist ook niet de sleutel...?

115

EL PÉA

YESTERDAY

Het zijn de beelden van hectische tijden, onzekerheden. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig. Onvrede over bestaande regelgeving.

Voortdurend het gevoel hebben dat jongeren tussen je vingers wegglippen. De tijd schrijdt voort, en er is nog zo veel te doen. Alles wordt te veel en niets is genoeg, laat staan dat je nog tijd hebt om (alles overziend) orde te scheppen.

Creativiteit is dan een vereiste. Om daarmee ruimte voor vernieuwing, uitdaging te vinden, zonder te weten waar je uitkomt. Je bent je eigen instrument om iets gedaan te krijgen. Dus maak je ook de sprong in het duister die ieder op zijn/haar eigen tijd moet maken om die veranderingen en mogelijkheden te creĂŤren waarvan je met je gevoel overtuigd bent dat die goed zijn, maar waar je nog nooit aan bent begonnen.

Ieder van ons kent van dat soort momenten: in de directe contacten met ouders en jongeren, waarbij je probeert de crisissituatie in een wildwaterbaan te veranderen in een rustig dobberpartijtje op een zaterdag in de Hofvijver.

Of in de eigen organisatie: jezelf staande te houden en je chef huilend op je schouders opvangen, stimuleren, begeleiden en bemoedigend toespreken, omdat ie het ook niet meer weet.

Dat zal ruim 12,5 jaar geleden ook geleefd hebben bij de diverse uitvoerende gemeentelijke ambtsdienaren (m/v) die zich nestelden in de Groenoordhallen te Leiden. Er was het nodige te doen rondom leerplicht. Er was veel te doen. En velen wisten dat er zaken geregeld, veranderd moesten worden. Maar wat, hoe en door wie?

Het was de groep mensen die met beide benen in het veld stond.

Degenen die wisten dat wetgeving en doelstelling alleen zijn uit te voeren als je je hart op de juiste plaats hebt zitten, als je gewend bent om recht te doen aan verscheidenheid.

116

unplugged

De mensen die zonder kunstgrepen, geheel unplugged, en met wisselende contacten en vooral op eigen kracht en inzicht wisten in te grijpen in de brij die ontstaat als ‘Den Haag’ denkt regelgeving te maken met eigen Uitleg.

Critici zullen zich hebben afgevraagd of daar in Leiden sprake was van een vorm van hobbyisme of van het optuigen van een fictieve kerstboom met gefrustreerde ballen die op hun eigen wijze de piek van hun ideaal wilden bereiken?

Al ben ik een postnataal lid van de LVLA, het is mij wel duidelijk waarom die vele prenatale exemplaren toch de nodige indruk hebben gemaakt. In ieder geval zo veel indruk, dat Tante Nel besloot een rugzak met subsidie te geven. Zij maakten zich echt zorgen om de toekomst van de jeugd en het recht op onderwijs. Vanaf die tijd zat er tenminste een beetje muziek en structuur in de aanpak van het schoolverzuim.

TURBO

De LVLA werd een feit. De LVLA groeide en groeide groot.

De LVLA manifesteerde zich onder de bezielende leiding van Turbo Ton van der Hulst tot een gesprekspartner van formaat. Overleg met ministeries, landelijke platforms, internationale contacten en meer van dat soort bobo-bijeenkomsten.

Al was hij het uiteraard niet alleen die gestalte gaf aan de bloei van een vereniging die nu wortel heeft geschoten in zo’n 60% van de Nederlandse gemeenten.

Voordat hij naast zijn schoenen gaat lopen: zoiets is alleen mogelijk ‘with a little help from my friends’; een team van actieven dat bereid is op gezette tijden de toon te zetten voor nieuwe ontwikkelingen in Leerplichtland. Dat A-team was paraat en is nog steeds paraat. Een team bestaand uit een groot aantal leden, dat onder andere gezorgd 117

EL PÉA

heeft voor een gedegen functiebeschrijving en een formatieberekening die bij menige gemeente leidde tot een uitbreiding van formatie.

Het verenigingswerk leverde – mede dankzij een gedegen regionale overlegstructuur – een helder beeld van de knelpunten bij de uitvoering van de leerplichtwet. Over die wet moest immers worden gestemd en het ministerie moest worden getemd.

En zowaar: uitgerekend een socialist (de partij die in 1900 juist tegen de invoering van de leerplichtwet stemde), maakte melding van een nieuwe, gewijzigde wettekst. Een wijziging door neef Sjaak die, na het nodige schaafwerk voor en door het veld en de Tweede Kamer (You never walk alone, nietwaar) uiteindelijk door onze groenteman Ome Jo door de Kamers werd geloodst.

En passant nam hij op verzoek van de Tweede Kamer de vorming van RMC’s nog even mee, zag met lede ogen aan dat de motie Franssen werd aangenomen (Bedankt, Jan!), maar gaf toen toch maar snel de leerplichtfakkel over aan niemand minder dan Toffe Tineke. Zodat zij op haar beurt haar tanden mocht gaan zetten in het woud van de BOAconstructie...

VISIE

De LVLA is meer dan alleen gesprekspartner van kopstukken in de Ivoren Torens. De drang tot en behoefte aan kennisverbreding moest natuurlijk wel leiden tot het uitbrengen van een eigen ‘orgaan’: LeerplichtVisie. Het blad voor alle leerplicht-bobo’s, dat inmiddels ook een jubelend jubileum kent: tien jaar nieuws en informatie voor alle leden.

Een blad met een visie op leerplicht, waardoor het niet alleen voorziet in een binding tussen de leden van de LVLA, maar tevens zorgt voor een kwalitatief hoogstaand gehalte van kennisoverdracht. Bovendien: dat wat je leest maakt duidelijk dat je niet alléén staat in deze werksoort waar je uiteindelijk toch wel een beetje getikt voor moet zijn om het te 118

unplugged

willen uitoefenen. Er zijn vertrouwde geluiden in te beluisteren. Het heeft het effect van vleugeltjes: het geeft je een veilig, vertrouwd gevoel.

Met een redactie die – twijfel aan eigen kunnen? – in het land onlangs nog navraag deed of het voldoende voorziet in behoefte. Alsof Frank Sinatra ooit heeft gevraagd of zijn voice wel goed klonk!

BRUG

Daar sta je dan, LVLA. Twaaluf en een halluf jaar na dato. Een memorabel moment. Een moment ook om met je koperen hoofd na te denken over de toekomst, je eigen toekomst. Want, terugzien op wat je hebt bereikt is mooi. Zeker als je ziet wat er zoal is bereikt. Uiteindelijk zit je in je dertiende jaar: niet meer volledig leerplichtig, nog wel partieel leerplichtig, altijd al een beetje je eigen gang gegaan, vooral gebaseerd op een stuk eigen motivatie. Maar je hebt je – evenmin als menig voortijdig schoolverlater – nooit laten vastroesten in wetmatigheden, voldongen feiten of meningen van anderen.

Gedreven kwamen de uiteindelijke oprichters van de LVLA aan in Leiden, gedreven zijn ze nog steeds. Gelukkig maar. Er zijn nog steeds vele brugwachters die een Bridge over troubled water bewaken.

Maar: zit er nog wel toekomstmuziek in de LVLA? Valt er in de komende tijd nog wel zo veel te doen? En als die muziek er dan wel moet zijn: hoe moet die gaan klinken. ‘De instructiepolka’? ‘De RMCrap’? Of wordt het een moderne vertolking van ‘Op Hoop van Zegen’, waarbij de schippers vanwege de aard van hun beroep naarstig op zoek zijn naar alternatieve routes, laverend tussen privacyreglementen, mandateringsbesluiten en instructiebepalingen (en auteursrechten?)

Zolang er leerplichtigen zijn, zullen er leerplichtambtenaren nodig blijven. Want bij de uitvoering van de herziene wet zullen (nog) grotere kwaliteiten nodig zijn dan dat we tot nu toe nodig hadden. Ook zullen we merken dat niet alles in regeltjes is te vatten. Er zal souplesse van de 119

EL PÉA

leerplichtambtenaren nodig blijven om met de nodige inventiviteit oplossingen te bedenken voor de carrièreplanning van die doelgroep die nu juist de meeste moeite heeft om planmatig aan een carrière te beginnen.

Niet voor niets heeft de LVLA zich al enige tijd toegelegd op het opzetten van cursussen. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Maar wie de jeugd wil bereiken, zal zelf eerst een startkwalificatie moeten halen.

BALLADE

We sluiten een bijzonder tijdperk af. Uitgerekend nu nemen we afscheid van de dirigent van het eerste uur: Turbo Ton. In de voorbereiding naar dit epistel hoorde ik – het zal mijn eigen verbeelding zijn geweest, maar een beetje verbeelding hebben we allemaal wel eens – hoe Ton bezig was zijn spullen bij het secretariaat op te ruimen en het nodige over te dragen aan Leny. Een muzikaal gesprek rondom een verandering.

Een verandering zo heftig als de inpoldering van de Zuiderzee?

120

unplugged

‘Turbo Ton, ik vond op zolder een foto van een man met paard.

Is dat nog van vóór de cursus uit die goeie ouwe tijd?

Leny, dat is een gelukkie ik was dat prentje jaren kwijt ’t is de val van Schimmelpenninck.

De leerplicht werd daardoor een feit.

Dat gaf de aanzet, dat was de basis, waardoor je horen kon: we gaan naar school!

Elk kind kon daardoor kennis verbreden en aan de horizon: het RMC. LVLA doet nu recht aan wat ooit is bedoeld: de leerplicht is nu recht op onderwijs.

Kwalificatie, BOA-frustratie maar aan de horizon: weer ‘Saam Naar School’

121

EL PÉA

MUSIC MAESTRO

Music maestro. Music. Dat zal er toch wel degelijk kunnen klinken in de komende 12,5 jaar. De besloten club, die zich voortdurend PHneutraal opengesteld heeft voor alle geluiden, voor alle muzikale invloeden die van buitenaf kwamen, heeft waarachtig nog wel het een en ander te doen. De club steunend op de leden, de leden steunend op de club. Ieder op eigen kracht, zonder kunstjes, zonder kouwe drukte, maar wel met overtuiging en visie. Omdat het geheel groter is dan de som der delen. Problemen met jongeren en scholen zullen er blijven.

De maatschappij verandert, jongeren veranderen. En die veranderingen gaan sneller dan menig ouder, school of leerplicht-bobo wil geloven.

Daar heb je elkaars steun hard bij nodig. De school belt de leerplichtambtenaar. Maar wie belt de leerplichtambtenaar? De LVLA, wie anders!

122

unplugged

Column LeerplichtVisie mei 1995

Bestuurlijke ontwikkelingen Dit jaar doen er zich in de bestuurssamenstelling ingrijpende wijzigingen voor. Eind 1993 neemt Anja Eulderink wegens persoonlijke omstandigheden afscheid van haar bestuursfunctie en van de redactiecommissie. Ook Bart Verbeek en Frans van der Heijden moeten hun taak neerleggen. Gelukkig blijft Bart Verbeek wel betrokken bij LeerplichtVisie.

In het loop van het jaar bereikt ons het bericht dat Geert Hendrik Jonker, onze betrouwbare penningmeester, ernstig ziek is. Hij wil zo lang mogelijk de penningen beheren en Hans Velthoen als tweede penningmeester heeft, daar waar nodig, zijn taken over genomen.

Lia Aarsbergen, vicevoorzitter, neemt op 1 juli ontslag als leerplicht­ ambtenaar bij de gemeente Ede en is dus conform de statuten niet meer beschikbaar als bestuurslid.

De klap op de vuurpijl is dat ik per 1 juli eervol ontslag als hoofd leerlingzaken van de Gemeente Arnhem krijg en dus ook zal moeten aftreden.

Het gevolg is dat de bestuurskracht in korte tijd zeer sterk zal verminderen. Juist in deze fase met alle verandering en activiteiten is er een grote noodzaak tot continuering.

Het bestuur besluit een statutenwijziging aan de leden voor te leggen op de voorjaarsvergadering, waardoor er ook bestuursleden benoemd kunnen worden die niet de functie van leerplichtambtenaar, conform de wet, uitoefenen. De ledenvergadering beseft de noodzaak van deze wijziging en stemt unaniem voor statutenwijziging en spreekt daarmee haar vertrouwen uit in de koers van de LVLA. 123

EL PÉA

Het is meer dan verheugend dat we dit jaar het 400e lid van de vereniging mogen begroeten: mevrouw José Moonen-Gerrits uit Uden is de gelukkige! Samen met Marjan Winkelman ga ik naar Uden met een grote bos bloemen ter verwelkoming.

Het is een bijzonder en ingrijpend moment wanneer ik het bestuur inlicht over mijn voorgenomen ontslag bij de gemeente Arnhem. Het is niet een besluit dat ik heb genomen omdat ik op zoek was naar een andere uitdaging. Integendeel! Ik zag nog heel veel perspectief in mijn functie als hoofd leerlingzaken en mijn bestuurswerk bij de LVLA. De wending in mijn carrière is zuiver op gevoel genomen. Ik was gevraagd om in het Apostolisch Genootschap de taak van districtsverzorger op mij te nemen.

Deze taak hield in dat ik eindverantwoordelijk werd voor de geestelijke verzorging van 11 gemeenten met ongeveer 3000 leden. Ik voelde dit als een roeping. Vanaf mijn geboorte maak ik deel uit van het Genootschap en heb ik op vele plaatsen als vrijwilliger in de geestelijke verzorging mijn bijdrage geleverd. Mijn nieuwe werkgever gaf mij alle ruimte om betrokken te blijven bij de LVLA. Zodoende kon ik nog een jaar voorzitter blijven en kon ik Leny van der Valk inwerken zodat zij in 1995 de voorzittershamer kon overnemen.

CONTRIBUTIE

Het beleidsplan 1994-1998 wordt vastgesteld door de ledenvergadering.

Dit heeft wel zijn consequenties; de contributie moet echt drastisch omhoog. Met algemene stemmen wordt een jaarlijkse verhoging van 25% gedurende vier jaar aangenomen. Het betekent meer financiële armslag voor de vereniging.

EEN NIEUWE STAATSSECRETARIS

Er is dit jaar ook een mutatie op het Ministerie van Onderwijs. Minister wordt Jo Ritzen en zijn staatssecretaris Tineke Netelenbos. Het bestuur heeft een gesprek met minister Ritzen. Hij stelt een Platform Uitvoering 124

unplugged

Leerplicht (PUL) in waar naast de LVLA vele aanpalende organisaties zijn vertegenwoordigd, zoals de Nederlandse vereniging van Leerling­ begeleiders (NVL), de ouderorganisaties, de jeugdhulp­ verlening, arbeids­voorziening etc.

Het voorzitterschap berust bij het ministerie. De heer G. Pelkman wordt hiervoor aangesteld. Het PUL blijkt uiteindelijk een papieren molog te zijn met weinig daadkracht…

Het is wel verheugend dat de subsidie verlengd wordt tot 1 juli 1996.

We kunnen dus vooruit.

1995 Het wordt het jaar van mijn afscheid als voorzitter van de LVLA. Op het 12,5 jarig jubileumcongres zal Leny van der Valk mijn taak overnemen. We trekken in het eerste helft van dit jaar samen op en ik introduceer haar bij diverse organisaties.

VAN DE BESTUURSTAFEL

In de LeerplichtVisie van mei schrijf ik mijn laatste ‘Van de bestuurs­ tafel’. Het voelt vreemd aan dat ik na 18 mei geen bestuurlijke taak meer heb.

Ik schrijf o.a.: “Zelf heb ik het als een voorrecht gezien dat ik vanaf het prille begin mijn bijdrage aan de ontwikkeling van de LVLA heb mogen leveren. Sinds de oprichting heb ik het vertrouwen gekregen als voorzitter ‘de kar te trekken’. Zoals u weet neem ik afscheid van de LVLA en zal ik tijdens het congres de voorzittershamer overdragen aan Leny van de Valk. Ik heb haar leren kennen als een ambitieuze en enthousiaste collega en vol vertrouwen draag ik het voorzitterschap aan haar over.

125

EL PÉA

De positieve uitstraling van de LVLA is mede te danken aan ons blad LeerplichtVisie. Ook hier is sprake van een jubileum, want we vieren het tienjarig bestaan van ons blad. We mogen best trots zijn op de kwaliteit van dit blad. Onze complimenten en gelukwensen voor het enthousiaste redactieteam.”

LeerplichtVisie Het is inderdaad een compliment waard wanneer we terugblikken op ons kwartaalmagazine in de achterliggende tien jaar. Het magazine ontwikkelde zich van een informatiekrant naar een vakblad met vaste rubrieken zoals ‘Kiek op’, waarin een leerplichtambtenaar zijn of haar kijk op het leerplichtwerk laat zien. En op de achterzijde de column van El Péa, die vaak het eerst werd gelezen!

Het besluit om te gaan werken met freelancejournalisten heeft aan de kwaliteit een goede impuls gegeven.

Verleden – heden – toekomst Het jubileumcongres wordt gehouden in het monumentale stadhuis van Delft; een thuiswedstrijd voor Leny van der Valk.

Het congres staat in het teken van ‘verleden – heden – toekomst’. Het was verheugend dat de drie bewindslieden, die in de achterliggende 12,5 jaar leerplicht in hun portefeuille hadden, hun medewerking aan dit congres hadden toegezegd. De VNG bij monde van de heer Frans de Graaf zal haar visie op de recente ontwikkelingen geven en de gemeentelijke rol daarin. Gastheer is de wethouder van Onderwijs van de gemeente Delft, de heer A.J. van der Hout.

Aan mij de eer dagvoorzitter te zijn en op deze wijze mijn actieve bestuursperiode af te sluiten.

126

unplugged

Er is een grote belangstelling voor dit congres en de zaal is overvol.

Voormalig staatssecretaris Ginjaar-Maas moet de spits afbijten. Bijna vanzelfsprekend want tenslotte is zij degene geweest die de kreet ‘leerplichtambtenaren verenigt u’ gebezigd heeft. Beschaamd vertelt zij dat die wens pas ontstond toen haar in de Tweede Kamer gevraagd werd hoe het met de omvang van de schooluitval gesteld was. Zij wist het niet en ook haar voorganger had geen idee! Na deze constatering is het contact met de leerplichtambtenaren een stuk intenser geworden.

Haar inspanningen om de leerplichtwet aan te scherpen en de overtuiging dat leerplichtambtenaar geen bijbaantje is, zijn uiteindelijk na haar ambtsperiode gerealiseerd, ofschoon het optimale nog niet bereikt is. Haar visie was dat de school een leerling niet los moet laten voordat hij op eigen benen kan staan. De uitval van leerlingen, vond zij, is schandalig hoog.

Jacques Wallage wijst op een tekst die hij vijf jaar geleden ook al voor de vereniging had uitgesproken. Centraal stond daarin dat de school zich minder verantwoordelijk voelde voor de leerlingen. Het ‘weer samen naar school’ en ‘profiel tweede fase voortgezet onderwijs’ dat in dit kader was ontwikkeld vindt hij erg belangrijk en plaatsbepalend.

Ten aanzien van de uitvallende leerling geeft de oud-staatssecretaris te kennen dat geestelijke afwezigheid voorafgaat aan die van het lichaam.

Hij pleit dan ook voor een alarmsysteem waarbij het mentale verdwijnen wordt gesignaleerd. De school en de gemeente moeten daarin veel alerter zijn op het afhaken en overtredingen van de leerplichtwet moeten worden aangepakt. Met de knowhow van de leerplichtambtenaar kan de scholen een spiegel worden voorgehouden.

Frans de Graaf (VNG) noemt frustratie en idealisme de twee pijlers waarop de LVLA is gebouwd. Hij concludeert dat de decentralisatie van de leerplichtwet in 1969 er niet eentje was waarmee de gemeenten uit de voeten konden. De leerplichtambtenaar leek dan ook op een 127

EL PÉA

gedesoriënteerde acteur in een slecht toneelstuk. Verder heeft hij lovende woorden voor de LVLA. Als ze er nog niet was geweest dan zouden we haar nu hebben opgericht, is zijn stelling.

Frans de Graaf heeft voor mij een apart betoog. Hij memoreert dat hij vijf medewerkers aan mij had versleten. “Niet dat zij allemaal wegliepen omdat jij er was. Integendeel. Zij wisselden van baan en jij bleef!” Hij refereert verder aan de eindeloze vergaderingen en noemt mij een vechter. Iemand die mateloos geïrriteerd raakte als iets niet goed geregeld bleek te zijn. Dit levert een herkenbaar gegniffel op in de zaal.

Ik had voor hem de LVLA een gezicht gegeven, wetend dat er achter de LVLA mensen zitten die hart hebben voor de zaak.

De heer Van Hout, wethouder van Onderwijs in Delft, vindt dat leerplichtambtenaren veel te verduren hadden en hebben.

Hij reikt ons enkele onconventionele instrumenten aan. ‘Peper’ om de leerlingen en ouders en gemeenten tot activiteit te drijven. Een ‘tube lijm’ omdat er nogal eens iets wordt aangetroffen wat gebroken is en de ‘stroopkwast’ omdat de leerplichtambtenaar toch eigenlijk vrij machteloos staat. Eigenlijk is dus alles afhankelijk van de bereidheid van anderen. Zijn ervaring is dat de leerplichtambtenaar beschouwd wordt als een vreemde eend in de bijt.

Vanaf 1986 kwam er in Delft meer schot in de zaak. Er kwam een spijbelopvang en er ontstond een samenwerking tussen jeugdhulp­ verlening en de leerplichtambtenaar. De heer Van Hout laat weten bijzonder voor regiovorming te zijn en heeft nog een goede tip voor de leerplichtambtenaren. “Richt u eens wat vaker en agressiever op de bestuurders in de regio.”

Mevrouw Tineke Netelenbos is de laatste inleider op het congres. Zij spreekt over de belangrijkheid van de leerplichtambtenaar, want leerlingen en ouders moeten worden gehouden aan de wet. Voor de uitval van leerlingen heeft zij niet een kant-en-klare oplossing.

128

unplugged

Leerlingen mogen niet zomaar van school gaan. Daar moet een oplossing voor komen en daar zijn nogal wat zaken bij nodig. Het is noodzakelijk dat er netwerken ontstaan rond de leerling waarin de deskundigheid van de beroepsgroepen in het netwerk centraal staat.

Niet elk maatschappelijk probleem kan door de school worden opgelost. Haar opvatting over het wel of niet halen van een diploma is dat we moeten erkennen dat er jongeren zijn die dat diploma nooit zullen halen. Daarom moet er een traject komen dat gericht is op de arbeidsmarkt. Een duaal traject waar je niet zomaar in kunt komen.

Dat moet geïndiceerd zijn en de gemeenten (lees: leerplichtambtenaren) moeten daarin een grote rol spelen.

De inleiders spreken lovende woorden over de LVLA en zien het belang en nut ervan in. Er is in 12,5 jaar veel bereikt, maar toch blijven er uitdagingen betreffende het voorbestaan van de vereniging. Het financiële draagvlak is nog te smal en de subsidie hangt nog steeds aan een zijden draadje. Elk jaar moeten er opnieuw inspanningen gedaan worden om de subsidiegelden binnen te halen.

Een opgave voor de toekomst is leerplichtambtenaren te stimuleren om samen te werken in netwerkverbanden. Multidisciplinaire teams op scholen voor voortgezet onderwijs zullen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen van schooluitval.

Geert Hendrik Jonker moet helaas door zijn ziekte op dit congres het penningmeesterschap neerleggen na 12,5 jaar trouwe dienst. Zijn motto was ‘je kunt niet meer uitgeven dan je in knip hebt’. Dit motto heeft de LVLA op financieel gebied de nodige stabiliteit gegeven. Het is dan ook zeer terecht dat Geert Hendrik benoemd wordt tot erepenningmeester.

Helaas bereikt ons enkele maanden later het trieste bericht dat Geert Hendrik op 13 augustus op veel te jonge leeftijd is overleden.

129

EL PÉA

AFSCHEID EN OVERDRACHT

Aan het einde van het congres is het dan zover. Ik draag het voorzitterschap over aan Leny van der Valk en bied haar als herinnering en boodschap een sculptuur aan voor het kantoor in Arnhem. Een sculptuur waarin mensen rond de tafel zitten en samenwerken met als motto ‘Het geheel is meer dan de som der delen’. De kersverse voorzitter neemt het woord en bedankt mij voor mijn inzet. Dan komt er iets totaal onverwachts… Op voordracht van het bestuur is unaniem besloten om mij de hoogste eer te bewijzen en mij tot erevoorzitter te benoemen. Ik was verrast en verbouwereerd.

130

unplugged

Aan een bijzondere periode in mijn leven is een einde gekomen. Echter door mijn benoeming tot erevoorzitter wordt de verbinding met de LVLA niet verbroken. Ik ga samen met de nieuwe voorzitter op zoek om deze eretitel inhoud te geven. Mijn eerste opdracht is om een opleidingsplan te schrijven.

Het is meer dan jammer dat Leny van der Valk al na korte tijd wegens omstandigheden niet in staat is het voorzitterschap in te vullen. Door het aanvaarden van een andere werkkring neemt zij op 10 oktober 1997 afscheid. John Backers heeft tijdens haar afwezigheid waargenomen en zal nu officieel benoemd worden als voorzitter. Met John aan het roer trekt de LVLA-karavaan verder.

131