Maguza 117

‘Bij diabetes moet je discipline hebben’

Onderweg naar?

‘Vorige zondag ben ik opgenomen; vandaag mag ik weer naar huis. Ik heb type 1-diabetes, en mijn waarden waren niet zo goed. De arts stelde me voor de keuze: regelmatig langskomen of een week hier blijven.’

Hoe gaat het?

‘Het weekje ziekenhuis heeft me deugd gedaan. Ik heb al diabe tes sinds mijn 12de. Een drama heb ik daar nooit van gemaakt. Whatever works is mijn motto. Het loopt zoals het loopt. We zijn streng opgevoed thuis. Daardoor heb ik het niet zo moeilijk met de discipline die bij diabetes hoort. Tot voor kort waren mijn bloed suikerwaarden dan ook stabiel. Maar de laatste jaren heb ik hard en onregelmatig gewerkt, soms 24 uur aan één stuk door. Met als gevolg dat mijn waarden ontre geld raakten en ik opgenomen moest worden. Ik ben hier goed opgevangen en heb veel advies gekregen. Vandaag zijn mijn waarden weer stabiel, en dat wil ik zo houden. Dat betekent ook dat ik binnenkort op zoek ga naar een 9-to-5-job.’

SAMMY

DIT NUMMER 06 Focus

Hersentrauma in kaart gebracht: ‘Ik was niet meer de oude papa’

Medische genetica: de geneeskunde van de toekomst ZORG 14 Allergisch voor cannabis Onderzoek werpt licht op cannabisallergie

Maag-darmziekten Sneller geholpen op nieuwe afdeling GEZOND 16 Voeding en kanker Wat zegt de wetenschap?

Eerste hulp bij wespen Vijf tips en een baanbrekende behandeling bij allergie

Aortakliniek

30 Cannabisallergie: IN

Johnny Van der Straeten: ‘De nieuwe wereld van de synthetische biologie’ 28 Onderzoek & innovatie Blaaskanker opsporen via een urinetest

Wereldprimeur: ultraprecieze robot geeft slechthorenden meer kansen

Team UZA Marleen Cauchie is unitverantwoordelijke nucleaire geneeskunde EN VERDER …

FOCUS

De vele gevolgen van hersenletsels onder de loep: ‘Vandaag ben ik weer echt de oude’

Schrijf je vandaag nog in op onze e-nieuwsbrief.

Dienst neurochirurgie, Voor patiënten

T 03 821 33 28

Wetenschappelijk secretariaat

T 03 821 46 32

voor vragen rond de studie CENTER-TBI www.center-tbi.eu

Onderzoek naar gevolgen hersenletsel

‘Ik was niet meer de oude papa’

Hoewel hij fysiek hersteld was, bleek Bart maanden na zijn hersenschudding snel boos en geïrriteerd. ‘We weten nog te weinig over de vele gevolgen van hersenletsels’, zegt neurochirurg prof. dr. Andrew Maas. ‘In een grootschalig internationaal project verzamelen we gegevens om hersenletsels beter te begrijpen en beter te behandelen.’

Je bent niet meer onze vrolijke papa’, zeiden de kinderen van Bart een paar maanden na zijn verkeersongeval. Hij raakte in maart 2015 betrokken in een kop-staartaanrijding. Naast een hersenschudding had hij een dubbele breuk in zijn rug, kneu zingen in zijn gezicht en armen en bloeduitstortingen in zijn benen.

Hij herstelde snel van zijn fysieke klachten en ging na drie maanden weer aan de slag. Maar volgens zijn omgeving was er meer aan de hand dan hij zelf vermoedde.

‘Ik wilde het niet zien’ Pas wanneer Bart bij een controle geneesheer van de verzekering vragen moest beantwoorden over zijn mentale gezondheid, besefte hij dat hij niet meer dezelfde was. ‘Ik had wel al gemerkt dat ik mij minder goed voelde. Vroeger was

ik vrolijk en haalde ik voort durend grapjes uit. Nu was ik prikkelbaar en werd ik snel boos, helemaal niet tolerant. Ik was niet meer de oude papa, zeiden mijn vrouw en kinderen. Zelf heb ik dat

‘Wat Bart vertelt, is represen tatief voor veel patiënten na een hersenschudding, ook na een zogenaamd lichte hersen schudding’, zegt neurochirurg prof. dr. Andrew Maas. ‘De uitwendige letsels herstellen, maar de psychische en cognitieve gevolgen van een hersenschud ding blijven onder de radar, met alle gevolgen van dien.’

Internationale samenwerking

lang niet willen zien. Ik schoof het voor mij uit en zei dat het normaal was na zo’n zwaar ongeval. Pas toen de controlegeneesheer vroeg of ik geen last had van psychische problemen of woede-aanvallen, besefte ik dat het eigenlijk niet goed met mij ging.’

Om meer te weten te komen over hersentrauma en het beter te behandelen, zette het UZA een internationaal project op. In Center-TBI - TBI staat voor Traumatic Brain Injury - verzamelen zeventig zieken huizen in Europa gegevens over hersentrauma’s en houden die bij in één datasysteem. ‘Dat bevat gegevens van scans, bloedstalen en klinische data van meer dan

Prof. dr. Andrew Maas, neurochirurg

Dominique Van Praag, neuropsycholoog

De psychische en cognitieve gevolgen van een hersenschud ding blijven vaak onder de radar

Dankzij medicatie en neuropsychologische begeleiding is Bart vandaag volledig hersteld.

5.000  patiënten’, zegt Maas, die het project coördineert samen met prof. David Menon, hoofd inten sieve zorgen en anesthesie aan de universiteit van Cambridge.

Ook Bart was betrokken bij de studie. ‘Ik had meteen na mijn ongeval een gesprek met een neuropsycholoog’, zegt Bart. ‘Via die weg heb ik uiteindelijk ook hulp gevonden.’ Bart werd door verwezen naar een psychiater en kreeg verdere begeleiding van de neuropsycholoog. ‘De medicatie heeft mij goed geholpen en dank zij de gesprekken kreeg ik ook meer inzicht in mijn problemen’, vertelt Bart. ‘Vandaag ben ik weer echt de oude, zonder woede-aanvallen.’

De studie bestudeert niet alleen lichte, maar ook zware hersen trauma’s. ‘Met een betere aanpak kunnen we de mortaliteit verlagen en de ernst van de restverschijn selen verkleinen.’

Uit de eerste cijfers van Center-TBI blijkt alvast dat een kwart van de patiënten die

als diagnose een licht hersen letsel kregen, na 6 maanden nog hinder ondervinden in het dagelijks leven. ‘Dat strookt met de ervaring die wij hebben in de praktijk’, vertelt Maas. ‘Volgende stap is afleiden uit de gegevens wat de beste aanpak is. Die verschilt van land tot land en ziekenhuis tot ziekenhuis.’

Computeranalyse op hersenscans

Via Center-TBI worden ook manieren gezocht om de ernst van een hersenletsel beter te bepalen. Een computer programma vergelijkt daarvoor de medische beelden. ‘We doen op elk beeld een diepgaande analyse op basis van 22 kernvariabelen. We geven een score op meer dan honderd kenmerken en doen dan follow-scans die we opnieuw scoren. Zo krijgen we meer inzicht

MAGUZA

de gevolgen zeer ernstig zijn’, zegt Maas. ‘Uit onze gegevens weten we dat het kan leiden tot gezinsconflicten, echtscheidingen en problemen op het werk. Men sen raken in een vicieuze cirkel.’

in hoe een letsel evolueert en welke klachten daarbij horen. We zoeken ook naar biomerkers: chemische elementen in het bloed die ons een idee geven van de ernst van het hersenletsel. De bloedstalen van 4.000 patiënten worden bewaard door onze partner in Hongarije, het is de grootste biobank in Europa.’

Geen magisch medicijn Met al die gegevens hoopt Maas de behandeling van hersenletsels te verbeteren. ‘We gaan geen magisch medicijn vinden. De oplossing ligt wellicht in relatief eenvoudige structurele aanpassin gen. Bijvoorbeeld elke patiënt die risico loopt, laten opvolgen door een neuropsycholoog. Daarvoor moeten eerst de risicofactoren voor blijvende klachten bepaald

worden. Of adequate informatie meegeven aan de patiënt en aan de familie zodat ze weten waarop ze moeten letten en met welke klachten ze snel terug naar het ziekenhuis moeten komen.’

Ook patiënten behandelen in gespecialiseerde traumacentra zoals het UZA, behoort wellicht tot de oplossingen. Maas: ‘Een hersenletsel is de meest complexe aandoening van het meest complexe orgaan. Er zijn kilo meters verbindingen in betrokken, die elk hun eigen functie hebben. Bij ernstige letsels zijn er heel wat verschillende behandelingen om de druk in de schedel te verlagen. Er is momenteel nog onvoldoende informatie over welke aanpak de beste is bij welke patiënt. Ook daarover hopen we in deze studie meer te weten te komen.’

psychische klachten moet je snel behandelen’

‘De klachten van mensen met een hersenletsel zijn heel uiteenlopend’, zegt neuropsycholoog Dominique Van Praag. ‘Zowel psychische als cognitieve klachten komen voor: zich moeilijker kunnen concentreren, prikkels minder goed verdragen, sneller vermoeid zijn, depressieve gevoelens, angst, minder verdraagzaam zijn, snel boos worden… Ik zie de patiënten in het kader van Center-TBI tot vijf keer terug, maar ik begeleid hen ook bij hun klachten.’

De klachten kaderen is de eerste stap in het herstel. ‘Informatie

en psycho-educatie, ook naar de familie toe, is erg belangrijk. Het verdere verloop hangt af van de aard van de klachten. Sommige mensen moeten het gebeuren verwerken, anderen moeten zich proberen aan te passen aan de beperkingen of zelfs op zoek naar ander werk. Daarin kunnen we mensen zeker begeleiden en verder helpen. Het is niet altijd makkelijk om een verschil te maken tussen de gevolgen van het hersenletsel en het psychische trauma dat mensen oplopen. Zeker in het begin lopen de symptomen door elkaar’, zegt Van Praag.

‘Klachten van vermoeidheid of concentratiemoeilijkheden kunnen veroorzaakt zijn door het hersenletsel maar kunnen ook een symptoom van bijvoorbeeld depressie zijn.’ Ze werkt aan een doctoraat over posttraumatische stress na een hersenletsel. ‘Het is belangrijk dat we weten wat de oorzaak is van de klachten, zo kunnen we de behandeling daarop afstemmen. Het grootste herstel gebeurt in de eerste zes maanden. Daarom is het goed om ook de psychische en cognitieve klachten zo snel mogelijk te behandelen.’

‘Ook

INTERVIEW

UZA leidt als eerste klinische genetici op

‘Wij beantwoorden waar mensen al worstelen’

Prof. dr. Geert Mortier, diensthoofd medische genetica

In oktober beginnen de eerste artsen aan hun opleiding klinische genetica in het UZA. ‘Een brede kijk is essentieel’, zeggen diensthoofd medische genetica prof. dr. Geert Mortier en adjunct-diensthoofd prof. dr. Bart Loeys. ‘Bovendien moet je de ethische aspecten altijd goed in de gaten houden.’

Binnenkort leiden jullie de eerste klinische genetici op?

Geert Mortier: ‘In vele Europese landen bestaat de opleiding al, maar in België zijn we het eerste centrum dat als stage dienst erkend is. De andere genetische centra volgen wellicht. De aanvragen lopen al binnen, in oktober zullen ten minste twee artsen kunnen starten met hun opleiding. Er was tot voor kort geen officiële RIZIV-erkenning voor klinische genetici in België. De artsen die nu in de genetische centra werken, hebben vaak een andere specialisatie: kinderarts, internist, gynaecoloog. In 2017 heeft de Belgische overheid het specia lisme klinische genetica erkend.’

Wat houdt de opleiding in?

Geert Mortier: ‘De opleiding verloopt op een gelijkaardige manier als andere specialisatie-opleidingen. Tijdens een opleiding van zes jaar werken artsen vier jaar in een genetisch centrum en twee jaar in een andere discipline om hun blik te verruimen en klinische ervaring op te doen. De medische genetica is een brede discipline. Wij zijn niet orgaan gebonden en moeten het hele menselijke lichaam begrijpen. We hebben wel elk onze eigen specialisatie. Bart werkt meer rond cardiovasculaire genetica, ik veeleer rond bot- en kraakbeenaandoeningen en groeistoornissen. Alles kennen en kunnen is bijna onmogelijk geworden. De toekomstige klinische genetici zullen zich ook kunnen specialiseren in iets wat dicht aanleunt bij hun interesse en achtergrond:

vragen  jaren mee

Prof. dr. Bart Loeys, adjunct-diensthoofd medische genetica

ontwikkelingsachterstand, aangeboren afwijkingen, genetische vormen van kanker, prenatale diagnostiek, …’

De medische genetica zit in de lift?

Bart Loeys: ‘Absoluut. Er zijn 21.000 verschillende genen. Van 4.000 weten we welke genetische aandoeningen ze veroorzaken. Maar van die andere 17.000 weten we nog niet veel: we kennen de DNA-sequentie maar begrijpen nog niet volledig de functie. De kennis stijgt exponentieel, het is elke dag bijstuderen en veel lezen om alles bij te houden binnen je expertisedomein.’

Met welke vragen komen patiënten bij jullie?

Geert Mortier: ‘Dat is bij elke patiënt anders, onze job is zelden routine. Enerzijds heb je mensen die zelf een bepaalde aandoening hebben of een kind met een aandoening, en die zich afvragen of die een genetische oorzaak heeft. We zien ook veel mensen die nog geen gezondheidsproblemen hebben maar zich zorgen maken over bepaalde aandoeningen in de familie. Zullen ze zelf de aandoening krijgen, zijn ze drager, kunnen ze de aandoening doorgeven aan hun kinderen? Op dat soort vragen zoeken wij een antwoord.’

Doen jullie ook behandelingen?

Bart Loeys: ‘We denken mee na, maar de eigenlijke behande ling gebeurt door de specialist. Vaak is er nog geen curatieve

behandeling. Soms kunnen we de symptomen wel beter bestrijden als we de oorzaak kennen. Aan mensen die een bepaald eiwit niet aanmaken, kunnen we bijvoorbeeld dat eiwit toedienen. Maar eigenlijk zijn wij vooral bezig met het zoeken naar antwoorden over de oorzaak van de aandoening.’

Geert Mortier: ‘Mensen zijn vaak al jaren op zoek naar een verklaring voor hun medische problemen. Als we die men sen eindelijk duidelijkheid kunnen geven, barsten ze soms in tranen uit. Ouders voelen zich vaak ook schuldig en denken bijvoorbeeld dat hun kind een afwijking heeft door iets dat ze verkeerd deden tijdens de zwangerschap. Weten dat het een genetische afwijking is, kan een grote opluchting zijn. En het geeft je belangrijke informatie, niet alleen voor het kind maar ook voor een eventuele volgende zwangerschap.’

Jullie kunnen ziektes uitsluiten bij een nieuwe zwangerschap?

Bart Loeys: ‘Als de zwangerschap verloopt via ivf of

Van 4.000 genen weten we welke genetische aandoeningen ze veroorzaken.

kunstmatige bevruchting, kunnen we voor de terugplaatsing in de baarmoeder de embryo’s testen op de aandoening en enkel de embryo’s terugplaatsen die de aandoening niet hebben. Maar dat gebeurt enkel om ernstige ziektes te voorkomen. Je zal bij ons nooit een kindje met blauwe ogen en blond haar kunnen bestellen. Bovendien hebben niet alle genen een één op één-relatie met een aandoening. Om een voorbeeld te geven: we zien hier families waarin autisme voorkomt, waarin bepaalde mensen wel de genmutatie voor autisme dragen maar toch geen autisme ontwikkelen. Dan moet je eerlijk zijn en zeggen dat je geen goede voorspellende prenatale test kunt aanbieden.’

Moeten mensen alles weten over hun genen?

Geert Mortier: ‘Er is het recht om te weten maar ook het recht om niet te weten. Stel: via een NIPT-test zien we per toeval een afwijking in de genen die slechts in sommige gevallen leerproblemen of een aangeboren afwijking veroor zaakt. In dat geval hebben we geen duidelijke boodschap, dus we zullen dat niet communiceren naar de ouders. Onzeker heid naar hen doorschuiven is niet goed, op basis van zoiets kunnen zij geen beslissing nemen. Is de afwijking wel duidelijk en ernstig, dan zullen we dat wel laten weten, ook al is het een toevalsbevinding.’

Waarom hebben mensen het recht om iets niet te weten? Bart Loeys: ‘Als mensen hier een genetische test laten afnemen, dan vertellen we hen vooraf dat we hen niet alle

informatie geven. Ontdekken we bij toeval dat iemand een licht verhoogd risico heeft op Alzheimer, dan gaan we dat niet vertellen. Je kan de ziekte toch niet voorkomen en het veroorzaakt alleen ongerustheid. Bij een sterk verhoogd risico op borstkanker zullen we het wel zeggen, want met die kennis kun je preventieve maatregelen nemen, bijvoorbeeld een preventieve borstamputatie. Komt er op een dag een geneesmiddel tegen Alzheimer, dan zullen we onze patiënten natuurlijk wel waarschuwen.’

Zal genetica steeds belangrijker worden in de geneeskunde?

Geert Mortier: ‘Zonder twijfel is het antwoord ja. Genetica zal gepersonaliseerde geneeskunde verder mogelijk maken. Behandeling met geneesmiddelen zal meer kunnen afge stemd worden op het individu rekening houdend met zijn of haar genetisch profiel. Ook zal het een belangrijke rol spelen in preventieve geneeskunde. Ik kan me voorstellen dat we in de toekomst het volledige genoom van elke baby in kaart brengen. Niet om al die informatie in één keer aan de ouders of het individu te geven, wel om te gebruiken op het moment dat het nodig is. Stel: de baby loopt een groot risico op borstkan ker. Dan zou dat meisje op haar 18de daar een melding over kunnen krijgen, zodat ze preventieve maatregelen kan nemen. Pas op, we zullen nooit alles kunnen voorspellen. We zijn meer dan onze genen, niet alles wordt door ons genoom bepaald, en gelukkig maar!’

We zullen de behandeling met geneesmiddelen meer kunnen afstemmen op het genetisch profiel van de patiënt.

meer succes

Wil je stoppen met roken? Laat je dan begeleiden door een tabakoloog. Dat biedt drie tot vier keer meer kans op succes dan stoppen op eigen houtje. Een tabakoloog is een gezond heidsprofessional die speciaal is opgeleid om rokers te helpen stoppen. Ook in het UZA kun je terecht bij een team van tabakologen.

Meer weten? Dienst longziekten, T 03 821 47 13, of vind een tabakoloog via www.tabakstop.be of het gratis telefoonnummer 0800 111 00 van Tabakstop.

Flip of flop? De teenslipper of flipflop is weer helemaal trendy. Maar het liefst loop je er niet de hele zomer op rond, zegt UZA-podoloog Antoine Roels in het weekblad Knack. ‘Teenslippers zijn oké om sporadisch mee langs het zwembad of in de badkamer te lopen, maar zijn niet ideaal om langer te dragen. Niet alleen bieden ze geen steun aan de voet, ze zijn ook heel hard aan de onder kant. Om ze aan te houden, moeten we bovendien onze tenen klauwen, wat op termijn eelt- en nagelproblemen kan veroorzaken.’

Proficiat voor al die lieve mensen die zich dag en nacht inzetten!

Gerda en vele andere patiënten en sympa thisanten grepen de viering van 40 jaar UZA aan om de UZA-medewerkers in de bloemetjes te zetten en hun ervaringen in het UZA te delen. Bedankt voor al die fijne wensen! Dat doet deugd.

facebook.com/UniversitairZiekenhuisAntwerpen

18.000 patiënten een kans geven op een menswaardig bestaan

18.000 Belgen per jaar belanden in het ziekenhuis met een beroerte. Maar 1 op 10 heeft een gespecialiseerde operatie of trombectomie nodig. Voor alle andere patiënten is vooral adequate,

doorgedreven basiszorg nodig. Voor die beroertezorg breekt UZAneuroloog dr. Laetitia Yperzeele een lans in de Artsenkrant, naar aanleiding van het symposium rond beroertezorg in Vlaanderen in mei.

sporters vulden intussen de vragenlijst in op sportkeuring.be. Via dat online instrument kan elke sporter – recreatief of competitief – nagaan of hij zich al dan niet het best preventief laat onder zoeken door een arts. Op die manier willen de sport- en keuringsartsen, waaronder UZA-sportcar dioloog en diensthoofd cardiologie prof. dr. Hein Heidbuchel, sportgerelateerde overlijdens zoveel mogelijk voorkomen.

www.sportkeuring.be

In memoriam

De UZA-gemeenschap moest op korte tijd afscheid nemen van twee grote persoonlijkheden. Op 7 maart overleed prof. dr. em. José Ramet. Hij was van 2005 tot 2013 diensthoofd kindergeneeskunde in het UZA en mede-oprichter van het Moeder- en kindcentrum. Wie hem ooit heeft gekend, herinnert zich hem als

een hele lieve en bijzonder gedreven arts. Begin juni overleed de Antwerpse imam Ahmed Sarrouj Al sinds eind jaren 80 was hij de officiële imam van het UZA en konden patiënten en familie in het ziekenhuis een beroep op hem doen. We wensen de familie en vrienden van beide overledenen veel sterkte toe.

Allergisch voor cannabis

Cannabis gebruiken kan onverwachte gevolgen hebben: een ernstige allergische reactie bijvoorbeeld, met soms een voedselallergie erbovenop. De dienst allergologie voerde een grootschalig onderzoek uit.

Geen enkele patiënt die er graag mee te koop loopt, zeker niet als hij of zij nog jong is en met vader of moeder op raadpleging komt. ‘Wij vragen altijd rechtuit naar cannabis gebruik bij onze patiënten, net zoals we informeren naar hun rookgedrag’, zegt prof. dr. Didier Ebo, adjunct-diensthoofd allergo logie in het UZA. ‘Soms krijgen we dan een nee, maar vullen ze later in de elektronische vragen lijst alsnog ja in. Er bestaat nog altijd een zekere schroom rond.’ Volgens onderzoek zou een op de drie Belgen wel eens cannabis gebruiken. Hoeveel van hen aller gisch reageren op de plant, is niet bekend. Ebo vermoedt dat dat er heel weinig zijn. Maar de reacties kunnen wel heftig zijn. ‘Bij het roken van een joint kunnen mensen last krijgen van niezen, een lopende of verstopte neus, jeuk aan de neus en tranende, jeukende of rode ogen. Ook luchtwegklachten komen voor: vooral kortademigheid, hoesten, benauwdheid of een piepende ademhaling. Andere symptomen zijn huidklachten, zoals jeuk, bultjes of vlekken op de huid.’ Maar het kan nog erger. Zo’n

20 procent van de patiënten maakt een anafylactische reactie door: dat is een heftige, algemene reactie, die gepaard kan gaan met onder meer een zwelling van de keel, braken of diarree en zelfs bewustzijnsverlies. ‘Heel uitzonderlijk loopt het gebruik van cannabis zelfs fataal af. Daar van zijn wereldwijd een tweetal gevallen bekend’, vult allergologe dr. Ine Decuyper aan.

Grootste patiëntenstudie ooit Decuyper wijdde haar doctoraat aan allergie voor cannabis. Bij haar onderzoek waren zo’n 120 pa tiënten betrokken: daarmee is het wereldwijd de meest omvangrijke patiëntenstudie naar cannabis allergie tot nog toe. De dienst ging

een specifiek eiwit dat in cannabis aanwezig is.’

Met dat laatste onderzoek halen ze 65 procent van de patiënten met een cannabisallergie eruit. ‘Om dat percentage op te krikken bestuderen we nu een vijftal andere eiwitten als mogelijke basis van een test’, vervolgt Ebo. Op dit moment zijn de tests in kwestie nog niet op de markt gebracht, maar hij verwacht dat daar als gevolg van het recente onderzoek snel verandering in zal komen.

Acht op de tien ontwikkelt voedselallergie

in de eerste plaats na hoe je over gevoeligheid voor cannabis het best opspoort. Daarvoor werden vijf mogelijke diagnostische tests geëvalueerd. Ebo: ‘Twee tests zijn doorslaggevend gebleken. Bij de eerste gaan we na of de patiënt allergisch reageert op hennep: dat is de industriële vorm van canna bis. Als dat resultaat negatief is, hebben de patiënten in kwestie de allergie zo goed als zeker niet. Is het positief, dan is een vervolgtest nodig. We onderzoeken dan of ze allergisch reageren op Can s 3,

Een opvallende conclusie uit het onderzoek is dat ongeveer acht op de tien patiënten met een cannabisallergie ook een groenteof fruitallergie heeft. Het vaakst gaat het dan om citrusvruchten, maar soms bijvoorbeeld ook om natuurlijke ingrediënten van bier of wijn. Ebo: ‘We hebben geen sluitend bewijs dat de voedsel allergie het gevolg is van de cannabisallergie, maar op basis van de verhalen van sommige patiënten en onze labotests, hebben we wel een heel sterk vermoeden. Een bijkomende reden om je niet aan een joint te wagen. Op dit moment is het immers nog lang niet zeker of zo’n voedselallergie overgaat als je met cannabis stopt. Daarvoor is het probleem nog niet lang genoeg gekend: onze eerste patiënt met een cannabis- en voedselallergie volgen we nog geen tien jaar op.’

Ten slotte ging het onder zoeksteam ook na in hoeverre politieagenten een risico lopen op

Ook passieve blootstelling aan cannabis kan tot een allergie leiden

De belangrijkste actieve stoffen in cannabis zijn cannabinoïden, met als bekendste THC en CBD. Die stoffen kunnen klachten van onder andere MS-patiënten verzachten, zo is aangetoond. Een cannabisplantje als medicijn dus? Liever niet, zegt prof. dr. Didier Ebo.

ook klachten uitlokken.’

Hoe belangrijk is het nu dat cannabisgebruikers na een allergische reactie medische hulp zoeken? Is het niet genoeg dat ze gewoon met het gebruik stoppen? Decuyper vindt van niet. ‘Als patiënten zich laten testen, hebben ze zekerheid en kunnen wij hen informeren over de risico’s. Medische opvolging biedt altijd een meerwaarde.’ Toch willen ze ook geen onno dige ongerustheid zaaien. Ebo: ‘Moeten we mensen ontraden om joints te roken vanwege het risico op een allergie? Mij hoor je dat niet zeggen. Ik denk dat er veel ernstigere gevolgen zijn, zoals een verhoogde kans op psychose en longaandoeningen. Maar het is alleszins een bijkomende reden om er niet aan te beginnen.’

‘Ook bij dat gebruik riskeer je immers allergische reacties. Bovendien is zo’n cannabisplant als medicijn niet gestandaardiseerd: je weet nooit hoeveel werkzame stof erin zit.’ In België is weliswaar medicatie op de markt die in principe alleen de werkzame

stof van cannabis bevat. Maar het is niet helemaal zeker of daar ook sporen van cannabiseiwitten in zitten. De overheid richt nu een nationaal cannabisbureau op, dat zal toezien op de legale productie van medi cinale cannabis.

Voeding en kanker: de wetenschappelijke nuance

Je risico op kanker verkleinen door anders te gaan eten: het kan. Je hebt er zelfs geen superfoods voor nodig. Oncoloog prof. dr. Hans Prenen doorprikt de mythes en bespreekt de wetenschappelijke bewijzen.

Het is niet eenvoudig om een verband te leggen tussen wat je eet en het risico op kanker’, steekt oncoloog prof. dr. Hans Prenen van wal. Hij verdiepte zich voor dit artikel in de wetenschappelijke literatuur. ‘Voeding bestaat uit heel wat ver schillende stoffen. Stel: mensen die veel frietjes met gehaktballen eten, krijgen sneller kanker. Ligt het dan aan de frietjes, of aan de gehaktballen? Dat is heel moeilijk te onderzoeken.’

Toch zijn er zaken die we wel weten. ‘Uit migratiestudies blijkt dat mensen die in Afrika wonen en een Afrikaans dieet aanhouden met veel vezels en groenten, minder risico lopen op kanker. Maar als ze verhuizen en hun eetpatroon veranderen, verandert hun risico mee. Wat je eet, speelt dus wel degelijk een rol, al spelen natuurlijk ook omgevingsfactoren mee.’

Minder risico door snelle transit

Het makkelijkste verband tussen voeding en kanker is te vinden bij dikkedarmkanker. Veel vezels eten verlaagt het risico. Prenen: ‘Het versnelt je transit, waardoor

de schadelijke stoffen minder lang in contact zijn met je darmwand.’

Over welke vezels je precies moet eten, is er geen consensus. ‘Volkoren producten zijn beter dan geraffineerde (bewerkte) graanproducten zoals wit brood. Groenten en fruit verminderen ook je risico. Bovendien bevatten kruisbloemige groenten zoals broccoli, bloemkool en spruiten glucosinolaat: een stof die je extra beschermt.’

Mensen die vlees regelmatig vervangen door vis, hebben wel een lager risico. Vis heeft wellicht een beschermende werking. Vlees helemaal afzweren hoeft dus niet, maar het regelmatig vervangen door vis is wel aan te raden.’

Suiker niet grote boosdoener En de superfoods en extra vita mines? ‘Zolang je evenwichtig en afwisselend eet, heb je geen extra’s nodig’, zegt Prenen. In tegenstel ling tot wat soms wordt beweerd, is suiker niet de grote boosdoener. ‘Op zich is suiker niet kankerver wekkend, zolang je er niet mee overdrijft. Heb je door overge wicht te hoge insulinewaarden, dan loop je wel een hoger risico op kanker.’ Om kanker te voorko men, is overgewicht aanpakken een absolute must. ‘Overgewicht

zorgt voor een soort chronische ontsteking die het kankerrisico aanzienlijk doet stijgen. Wereld wijd zorgt overgewicht voor bijna even veel kankers als roken. Naast stoppen met roken en minder alcohol drinken is meer bewe gen en streven naar een gezond gewicht bijna even belangrijk.’

Tijd om ons leven te beteren? ‘Je levensstijl aanpassen heeft zeker zin. Eén op de drie kankers kan vermeden worden door je levens stijl te veranderen. Anderzijds: bij twee op de drie kankers spelen andere factoren een rol. Soms is het een kwestie van genetische aanleg, maar veel vaker nog is het gewoon toeval, of een gevolg van luchtvervuiling, bijvoorbeeld. Je hebt nooit alle factoren in de hand: daar moeten we ons bewust van blijven.’

Vlees schadelijk, vis beschermt

Ook bij vlees is het verhaal genu anceerd: ‘Rood vlees en bewerkt vlees is nadelig: je darmbacteriën produceren schadelijke stoffen, de langere transittijd zorgt voor een hoger risico en bakken op hoge temperaturen is ook schadelijk. Anderzijds: vegetariërs lopen niet minder risico op darmkanker.

Verminder je risico op kanker

• Eet voldoende vezels, bij voorkeur volkoren.

• Eet 5 porties fruit of groente per dag (broccoli, bloemkool en spruiten geven extra bescherming).

• Vervang bewerkt of rood vlees regelmatig door vis.

• Vermijd overgewicht.

• Zorg voor voldoende fysieke activiteit, bij voorkeur 30 min. per dag.

• Drink minder alcohol.

• Stop met roken.

Wereldwijd zorgt overgewicht voor bijna even veel kankers als roken

Alles is relatief, behalve je nachtrust.

Einstein was een briljant uitvinder die als geen ander wist hoe krachtig de combinatie is van creativiteit en wetenschap. Equilli verbindt beide kwaliteiten in haar matrassen. Het resultaat? Een volledig gepersonaliseerde matras met unieke slaapgarantie. Je hoeft geen Einstein te zijn om te bedenken wat de voordelen voor u zijn. Want een goede nachtrust begint bij de juiste matras. Dat is een wetenschap!

ontwikkeld door wetenschappers individueel ingesteld obv Sleep Scan eenvoudig aanpasbaar na aankoop voorzien van unieke slaapgarantie

Ontdek Equilli bij de verdeler in je buurt of op onze website

Cornelis Bedding

Rumst

Mechelsesteenweg 8 2840 Rumst T: 015 32 08 55 ma - za: 10u - 18u zo: 14u - 18u do gesloten

Wommelgem

Herentalsebaan 417A 2160 Wommelgem T: 03 259 09 08 di - za: 10u - 18u zo: 14u - 18u ma gesloten

Belsele Lokersebaan 52 9111 Belsele T: 03 772 65 57 ma - za: 10u - 18u zo: 13u - 18u di gesloten

Dendermonde

Mechelsesteenweg 138 9200 Dendermonde T: 052 21 45 51 di - za: 10u - 18u zo: 14u - 18u ma gesloten

M U A Z G A

Alle ogen op de aorta

Aorta-aandoeningen zijn niet ongevaarlijk en worden helaas vaak ook te laat ontdekt. De aortakliniek brengt alle specialisten samen en spoort patiënten en zorgverleners aan om alert te zijn.

www.maguza.be UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen

Kojo (53) had een aortascheur ‘Vanuit het buitenland ben ik naar het UZA gevlogen’

Prof.

Prof. dr. Bart Loeys,

Dienst cardiochirurgie, T 03 821 30 71

Dienst cardiologie, T 03 821 35 38

Dienst thorax- en vaatheelkunde, T 03 821 37 85

www.uza.be/oartakliniek

Prof. dr. Jeroen Hendriks, thorax- en vaatchirurg

Cardiochirurg dr. Steven Laga

dr. Paul Van Herck, cardioloog

geneticus

Aorta-alarm

‘Alleen opereren als het niet anders kan’

Van een gescheurde aorta, in de volksmond soms foutief hartaderbreuk genoemd, tot een vernauwde hartslagader: de aortakliniek behandelt aortaproblemen met een uitgebreid multidisciplinair team.

eel mensen zijn zich amper bewust van hun aorta, laat staan dat ze weet hebben van mogelijke aorta-aan doeningen. De aorta of hartslag ader is de grootste slagader in ons lichaam. Het eerste deel, de opstijgende aorta, vertrekt vanuit de linkerhartkamer omhoog, om daarna een bocht te maken via de aortaboog en vervolgens via de dalende aorta tot aan de liezen te lopen. Elke minuut stroomt er zo’n vijf liter zuurstofrijk bloed via de aorta doorheen ons lichaam.

Van alle aorta-aandoeningen is het aneurysma, een uitzetting van de vaatwand, wellicht het bekendst. Maar er kan bijvoor beeld ook sprake zijn van een vernauwing, een scheur in de aortawand, een ontsteking of infectie … ‘Sinds begin 2018 centraliseren we de behande ling van al die problemen in de aortakliniek’, zegt thorax- en vaatchirurg prof. dr. Jeroen Hendriks. ‘Zo weten patiënten en verwijzende artsen meteen waar en bij wie ze terecht kunnen. We werken multidisciplinair: elke

donderdagochtend zitten alle specialisten samen om patiënten dossiers te bespreken. Aanslui tend vinden alle raadplegingen plaats op dezelfde afdeling, zodat

we indien nodig gemakkelijk kun nen overleggen. We hebben veel expertise in complexe aortapro blemen en zijn ook een adviescen trum voor andere specialisten. Via onze website proberen we aorta problemen ook meer zichtbaar te maken voor zorgverleners en het grote publiek.’

Vaste aanspreekpunten

Het kernteam bestaat uit artsen van de diensten vaatheelkunde, cardiochirurgie, cardiogenetica en radiologie. Allemaal specialisten die de helft of meer van hun tijd aan aortaproblemen besteden en de nieuwste evoluties in dat vak domein nauwgezet opvolgen.

Ook de cardioloog speelt een belangrijke rol. ‘Bij een acute scheur in de aorta stellen wij vaak mee de diagnose met een echogra fie en brengen we eventuele hart schade voor de chirurg in kaart’, legt cardioloog prof. dr. Paul Van Herck uit. ‘Daarnaast volgen we patiënten mee op, zowel voor of na een eventuele ingreep, om de cardiovasculaire risicofactoren te behandelen. Bloeddrukcontrole is daarbij een van onze voornaam ste bekommernissen. Voor een operatie evalueren wij vaak ook of de patiënt sterk genoeg is voor de ingreep.’ Afhankelijk van de aan doening doet het team soms ook een beroep op de reumatoloog, de dienst nucleaire geneeskunde of de microbioloog. ‘Per discipline hebben we vaste aanspreek punten. Dat zorgt voor een vlotte samenwerking’, zegt Hendriks.

Risico’s afwegen De behandelingen evolueren voortdurend. ‘Opereren hoeft niet altijd’, licht Hendriks toe. ‘Soms volstaat een goede opvolging en medicatie. Bloeddruk, cholesterol en aderverkalking proberen we zo goed mogelijk onder controle te houden, en de patiënt mag uiter aard niet roken. Van sommige

De verschillende specialisten komen elke week samen om de patiëntendossiers te bespreken

bestaande medicijnen vermoeden we dat ze de verwijding van de aorta kunnen afremmen of juist versnellen: dat wordt nu volop onderzocht.’

Het team weegt altijd zorg vuldig de risico’s van een ope ratie af tegen de risico’s van de aandoening. ‘We opereren alleen maar als het risico op een scheur te groot wordt’, zegt cardiochi rurg dr. Steven Laga: ‘Technisch stellen er zich meestal geen problemen tijdens de operatie, maar veel van de patiënten zijn al ouder en hebben bijkomende ziek tes. Daardoor kan zo’n ingreep belangrijke gevolgen hebben, zoals tijdelijke of blijvende nier schade. Maar door patiënten pas te opereren als ze in een zo goed mogelijke conditie zijn, kunnen we veel problemen voorkomen.’

Bloedsomloop stilleggen 80 procent van de aortaingrepen gebeurt vandaag endovasculair, wat betekent dat de chirurg een slagader aanprikt en via die weg tot bij het zieke aortagedeelte geraakt. Dat vermindert sterk de risico’s, maar kan helaas niet altijd. Bij problemen van de stij gende aorta of de aortaboog is een open operatie meestal nog onver mijdelijk. ‘Soms opereren de vaat chirurg en de cardiochirurg dan

samen. ‘Dat gebeurt bijvoorbeeld als we nét voorbij de aortaboog of gelijktijdig in de borstkas en de buik moeten opereren’, vertelt Laga. ‘De patiënt moet dan aan de hartlongmachine, een procedure waarmee wij meer vertrouwd zijn.’ Bij sommige ingrepen moet het team de bloedsomloop volledig stilleggen. ‘Dan verlagen we de lichaamstemperatuur tot 18 graden Celsius, om het zuur stofverbruik in de hersenen tot een minimum te beperken. Dat zijn uiteraard geen eenvoudige operaties. We doen zoiets dan ook alleen maar als het echt niet anders kan’, aldus Laga.

Werelddag Ziekte van de Aorta

Op donderdag 19 september is het wereldwijd Aortic Disease Awareness Day (Werelddag Ziekte van de Aorta). In de inkomhal van het UZA brengen medewerkers van de aortakliniek het thema die dag onder de aandacht.

Aortakliniek ? +

Het kernteam van de aorta kliniek bestaat uit vaatchirurgen, cardiochirurgen, radiologen en een geneticus. Ook de cardioloog, de intensivist en de anesthesist spelen een belang rijke rol. Afhankelijk van de aandoening worden nog andere specialisten ingeschakeld.

De aortakliniek centraliseert de behandeling van aortaaandoeningen en is daarbij gespecialiseerd in complexe problemen. Tegelijk is het een adviescentrum voor andere specialisten.

Wie behandelt de aorta?

1

Opstijgende aorta en aortaboog Dienst cardiochirurgie

2

Dalende aorta Dienst thorax- en vaatheelkunde

3

Abdominale aorta Dienst thorax- en vaatheelkunde

Genetische screening Dienst medische genetica

Het team behandelt vooral de volgende aortaproblemen: • aneurysma’s

vernauwingen • scheur van de aortawand

ontstekingen

infecties • beschadiging, bijvoorbeeld na een ongeval • aangeboren afwijkingen

over het aneurysma vragen 5

aan prof. dr. Jeroen Hendriks, vaatchirurg, en prof. dr. Bart Loeys, geneticus

Een aneurysma, een verwijding van het bloedvat zeg maar, kan lange tijd ongemerkt groeien zonder dat je er erg in hebt. Hoe weet je of jij een risico loopt? En wat doe je als je de diagnose krijgt?

1Wat is een aneurysma?

Een aneurysma is een verbreding van een bloedvat: je kunt het vergelijken met een ballon die geleidelijk wordt opgeblazen, tot de spanning op de wand zo groot wordt dat die scheurt. Een abdominaal aorta-aneurysma of buikaneurysma komt het vaakst voor. Daar naast kun je ook een aneurysma in de borst kas ontwikkelen, een zogenaamd thoracaal aorta-aneurysma. Meestal gaat het dan om een aortaverwijding aan de uitgang van het hart. Daarnaast kunnen er overal elders in het lichaam aneurysma’s ontstaan. De aandoening geeft zo goed als nooit symptomen, tenzij het aneurysma scheurt.

2

Hoe groot is de kans dat ik het ook krijg? Een thoracaal aneurysma komt maar bij 1 op de 10.000 mensen voor. Een buikaneurysma is minder zeldzaam: ongeveer 1 procent van de Belgische mannen krijgt er ooit mee te maken. Vrouwen worden veel minder vaak getroffen. De meeste patiënten zijn 50 jaar of ouder. Je risico is groter als je rookt, een hoge bloeddruk hebt of de aandoening voorkomt in je familie. Het team van de aortakliniek sensibiliseert artsen, in de eerste plaats huisartsen, om alle mannelijke 65-plussers die roken of hebben gerookt, door te verwijzen voor screening. Het volstaat om een echografie te nemen van de aorta. Soms komt een aneurysma toevallig aan het licht, bijvoorbeeld op een scan van de longen of de buik. Bij thoracale aneurysma’s speelt erfelijkheid een grote rol. Daarom is het belangrijk dat eerstegraadsverwanten van getroffen patiënten – ouders, kinderen, broers en zussen – hun aorta laten nakijken.

3 4 5

Hoe behandelen?

Vaak volstaat opvolging, eventueel aangevuld met medicatie. Patiënten met problemen van een te hoge bloeddruk of cholesterol, moeten dat absoluut aanpakken. Ook roken is uit den boze. Naargelang het type aneurysma is er vanaf een bepaalde grootte risico op scheuren. Als de verwijding te groot wordt, zal je arts een operatie voorstellen. De chirurg plaatst dan een vaatprothese in het verzwakte stuk slagader of vervangt dat door een slagader uit kunststof. Bij een thoracaal aneurysma moet de chirurg soms ook de aortaklep vervangen. Na de operatie blijft nauwgezette opvolging nodig en moet je meestal medicatie blijven nemen. Soms moet je na veel jaren opnieuw een ingreep ondergaan.

Mag ik met een aneurysma nog sporten? Sporten mag zeker en is gezond voor de bloed vaten. Vermijd wel sporten waarbij je druk in de borstkas of een hoge bloeddruk creëert, zoals gewichtheffen, je optrekken aan een balk of opdrukken. Ook piekinspanningen zijn af te raden. Zolang je nog een normaal gesprek kunt voeren tijdens het sporten, zit je goed.

Hoe merk je dat een aneurysma scheurt? Als een thoracaal aneurysma scheurt, voelen patiënten meestal een hevige pijn tussen hun schouderbladen en verliezen ze vaak het bewustzijn. Een aneurysma in de buik vertaalt zich als felle pijn in de borstkas of de buik en in de rug. De patiënten gaan dikwijls transpi reren en voelen zich erg benauwd. Alleen een acute operatie kan dan redding brengen. Maar de kans op een goede afloop is bij die patiënten helaas klein. Tot 85 procent van de patiën ten die een abdominaal aneurysma krijgen buiten het ziekenhuis, overleeft het niet. Bij een thoracaal aneurysma bedraagt de kans op overlijden binnen de 24 uur zo’n 50 procent.

‘Behandeling in UZA was voor mij de enige optie’

Het leek rugpijn, maar in het Poolse ziekenhuis waar Kojo (53) belandde, kwam een grote aorta scheur aan het licht. ‘Een repatriëring naar het UZA was mijn beste optie, dus nam ik het risico.’

Kojo woont in België, heeft twee zonen in Engeland en werkt momenteel voor zijn job in de banksector in Bulgarije. Reizen zit hem in het bloed, maar toch was hij die bewuste zondag avond liever in België geweest. ‘Ik verbleef die week in Polen bij mijn Poolse vriendin. ‘s Avonds kreeg ik opeens ontzettende pijn tussen mijn schouderbladen, zo hevig dat ik pas later de al even intense pijn in mijn buik opmerkte. Op de duur kon ik niet meer zitten, liggen of staan, zoveel pijn had ik.’

het wellicht niet kunnen navertel len. De artsen verwezen hem door naar een groot staatsziekenhuis in Warschau, waar hij een dikke twee weken op intensieve zorg verbleef.

Prof. Hendriks verzekerde mij dat een operatie via de lies mogelijk moest zijn

In alle vroegte klopten ze aan bij een privaat medisch centrum in de buurt. Vandaar gingen ze naar een privé-ziekenhuis, waar ze uren moesten wachten. ‘Op de duur ben ik bij de receptie op tafel gaan kloppen. Ik wilde op dat moment of een dokter, of een ziekenhuis bed. Ik voelde me echt doodziek’, vertelt Kojo. Kort daarna onder ging hij een scan en kreeg hij de diagnose: zijn aorta was over de hele lengte gescheurd. Godzijdank zonder bloedverlies: anders had hij

Kojo: ‘Die mensen deden hun best, maar ze waren onderbemand en werkten met verouderde apparatuur. Ik kreeg medicatie en werd nauwgezet opgevolgd. Na twee weken was er sprake van een operatie, een open ingreep. Dat zinde me allerminst. Door mijn werk heb ik veel contacten in de Antwerpse ziekenhuiswe reld, dus stuurde ik een mail naar vrienden en kennissen. Of iemand een goede vaatchirurg kende? Via UZA- cardiochirurg dr. Dina De Bock kwam ik in contact met prof. dr. Jeroen Hendriks. Toen die de doorgestuurde scans bekeek, verzekerde hij me dat een operatie via de lies mogelijk moest zijn.’

‘Als er iets gebeurt, ga je dood’ Dr. De Bock hielp Kojo’s repa triëring te regelen. ‘Een Oosten rijks team met een arts bracht mij met een privé-vliegtuigje

naar België. Nog voor die arts mij begroette, wees hij op de risico’s: Als je in de lucht iets voorhebt, kan ik niets voor je doen en ga je dood. Maar het leek voor mij de enige optie, dus nam ik het risico.’

In het UZA werd Kojo al ver wacht. Het contrast was groot. ‘Het voelde een beetje als Back

to the Future’, lacht Kojo. ‘Al die moderne apparatuur. En hier legden de artsen wel alles goed uit, hadden de verpleegkundigen wel tijd voor een praatje. Ik voelde mij meteen op mijn gemak.’ Een week later onderging Kojo een eerste operatie. Met een katheter, een dun buisje, werden protheses tot in het bovenste deel van zijn aorta geschoven om die te verstevigen. Er bleken uiteindelijk drie operaties nodig, verspreid over een vijftal

Kojo werd overgevlogen uit Polen voor operatie aortascheur

Na drie operaties is Kojo intussen weer aan het werk.

De geneticus van de aortakliniek ging op zoek naar erfelijke factoren

maanden, om de volledige aorta te behandelen. Dankzij de plaatselijke verdoving kon hij alles meevolgen op de monitor. ‘Fascinerend. Maar voor je plezier doe je zoiets niet.’

Stress en hoge bloeddruk Intussen is hij aan de beterhand. Hij is weer aan het werk en doet zijn best om dagelijks ‘zijn stap pen’ te halen zoals prof. Hendriks hem aanraadde. ‘Het ommetje van aan mijn appartement in Nieuwpoort tot aan het eind van de pier, nauwelijks een kilometer, was na mijn eerste operatie een geweldige inspanning. Nu gaat het beter, maar ik ben nog altijd snel vermoeid.’

Rest de vraag waarom hem dit overkwam. Kojo: ‘De jaren voordien had ik veel stress gehad: de sluiting van een bankafdeling in Polen die ik moest afhandelen, mijn scheiding die ik niet had zien aankomen … En dan moet er nog een ongekend probleem van hoge bloeddruk zijn geweest. Had het daarmee te maken?’ De gene ticus van de aortakliniek startte

een onderzoek naar mogelijke erfelijke factoren. Dat zijn moeder destijds in haar slaap overleed, roept vandaag vragen op. Toch ziet Kojo de toekomst optimistisch tegemoet. Zijn bloeddruk moet hij goed onder controle houden, maar verder

mag hij zijn normale leven weer oppakken. Of hij niet bang is om opnieuw hetzelfde mee te maken? ‘Eigenlijk niet. Met de protheses die mijn aorta versterken – ik noem het stukken tuinslang en kippengaas – voel ik me veiliger. Nee, ik ben gerust’, lacht hij.

Aangeboren aandoeningen vragen complexe zorg

De aortakliniek behandelt ook volwas senen met een aangeboren aorta-aan doening, zoals coarctatio aortae, een aangeboren vernauwing van de aorta boog. ‘Die groep is vandaag groter dan vroeger omdat de behandeling van aan geboren aortaziekten sterk is verbeterd. Daardoor bereiken meer patiënten de volwassen leeftijd’, legt cardiologe prof. dr. An Van Berendoncks uit. De patiën ten kunnen in het UZA terecht bij een multidisciplinair team, dat bestaat uit een cardioloog, cardiochirurg, vaatspecialist, radioloog, echografist en geneticus. Zij

schakelen indien nodig ook een maat schappelijk werker of psycholoog in. ‘De meeste aangeboren aorta-aandoenin gen geven lange tijd geen klachten. Toch heeft de diagnose van zo’n aandoening vaak een grote impact op iemands leven en familie. Medisch vraagt het een spe cifieke aanpak en opvolging. Nogal wat patiënten hebben immers meerdere kwa len tegelijk en zeker bij acute problemen zijn ze erg kwetsbaar. Dat laat je het best over aan een multidisciplinair aortateam met de nodige ervaring’, zegt cardioloog prof. dr. Bernard Paelinck.

Thoracaal aneurysma

En wat als het erfelijk is?

Als mensen voor hun vijftigste een aneurysma in de borstkas ontwikkelen, is de oorzaak bijna altijd genetisch. Een genetische diagnose is dan van groot belang voor de patiënt én zijn familie.

Bij een op de vijf patiën ten die een thoracaal aneurysma krijgen, is er weet van minstens één familielid met ook een aor taprobleem. Omdat er een grote kans is op erfelijkheid, wordt er vaak een genetisch onderzoek opgestart. De geneticus richt zich in eerste instantie op de getrof fen patiënt. Is die overleden, dan zoekt hij verder via zijn of haar medische historiek of binnen de naaste familie.

passen we die techniek toe op meerdere getroffen familieleden. We zoeken daarbij naar gemeen schappelijke varianten: die wijzen ons vaak de weg naar het veroor zakende gen’, vervolgt Loeys.

Eén kans op twee Via dergelijk onderzoek kwam het genetisch team de voorbije jaren een vijftal nieuwe genen, verantwoordelijk voor aortaaneurysma’s in de borstkas, op het spoor. Daarmee staat het wereldwijd aan de top. Een door Loeys ontdekt syndroom kreeg deels zijn naam: het Loeys-Dietzsyndroom, dat naast aortapro blemen onder meer nog andere vaatafwijkingen veroorzaakt.

kunnen mits behandeling en opvolging hun risico tot een minimum herleiden. Loeys: ‘Maar ook als er geen genmutatie is gevonden, is opvolging van de familie sterk aan te raden.

Door geregeld een echografie of scan van de slagaders te maken, kunnen we eventuele problemen vroeg opsporen.’

Dienst medische genetica,

Op zoek naar het gen ‘We hebben een zogenaamd genenpanel voor aortaverwijding: daarmee kunnen we testen op mutaties in alle gekende genen die aan de basis liggen van een thoracaal aneurysma, momen teel zo’n 34’, zegt geneticus prof. dr. Bart Loeys. ‘Als die test niets oplevert, analyseren we soms alle 21.000 genen.’ Dat laatste kan vandaag relatief snel dankzij de techniek next generation sequen cing, waarbij alle genen tegelijk worden onderzocht. ‘Meestal vinden we twee- à driehonderd genmutaties die we nog niet zagen bij andere personen. Om te weten welke daarvan relevant is voor de aorta-aneurysma’s in de familie,

Bij zo’n 30 procent van de onder zochte patiënten vindt het team effectief een genafwijking die het thoracale aneurysma verklaart. ‘Wat niet wil zeggen dat er bij die overige 70 procent geen erfelijk heid in het spel is. Meestal is het veroorzakende gen dan gewoon nog niet bekend’, weet Loeys. De meeste erfelijke aorta-aandoe ningen zijn autosomaal dominant overdraagbaar: dat betekent dat eerstegraadsverwanten één kans op twee hebben om de ziekte ook te hebben, zowel mannen als vrou wen. ‘Het is dan ook belangrijk dat de familieleden worden ingelicht.

Om die drempel te verlagen stellen wij brieven op die de patiënt aan zijn of haar familie kan bezorgen. Bijna altijd zien we die mensen hier vroeg of laat verschijnen.’

Wanneer opereren? Genetisch belaste familieleden

Ook voor de behandeling is een genetische diagnose belangrijk. Als de artsen weten aan welk type aneurysma de patiënt lijdt, weten ze immers ook vanaf welke verwijding er een risico is op een scheur en een operatie dus noodzakelijk is. ‘Bij het ene aneurysma-gen opereren we dus sneller dan bij het andere. Artsen over de hele wereld verzamelen en delen die kennis, om zo tot duidelijke richtlijnen te komen’, aldus nog Loeys.

Europese erkenning

De aortakliniek van het UZA kreeg recent een audit door het Europees Referentienetwerk rond zeldzame vasculaire aandoeningen (VASCERN). De buitenlandse experten waren onder de indruk van de kwaliteit van de zorg en de uitstekende multidisciplinaire samenwerking. Ze kenden de aorta kliniek dan ook het ERN-kwaliteitslabel toe met de grootste onderscheiding.

VISIE

De nieuwe wereld

Een paar maand geleden bracht Burger King zijn nieuwe vleesloze hamburger op de markt: de Impossible Whopper. Die hamburger is volledig gemaakt van gemodificeerde planteneiwitten maar ziet eruit en smaakt zoals een vleesburger. Los van de vraag waarom iemand die een vegeta risch dieet wil volgen toch vlees smaak wil voor zijn veggieburger, is dit een alledaags voorbeeld van de manier waarop synthetische biologie ons leven zal veranderen in de komende decennia.

De synthetische biologie veran dert industriële processen, genees kunde en de consumentenwereld. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid kunnen we zelf

leven doen ontstaan. Eerder in de geschiedenis werden genen op een “natuurlijke” manier uitgewisseld en gebeurden veranderingen door selectieve kweken of door planten en dieren in een andere omge ving te brengen. Achteraf zagen we het belang en de gevolgen. Nu kan de wetenschap vooruit kijken: wetenschappers veran deren moleculen met een doel voor ogen, in de geneeskunde is dat gepersonaliseerde geneeskunde en preventief ingrijpen bij genetische voorbestemdheid.

De basis hiervoor werd gelegd in de tweede helft van de vorige eeuw. Alle vooruitgang kwam van academische centra. Er ontstond een nieuwe fundamentele benadering van de geneeskunde.

Herprogrammeren van cellen als therapie wordt nu mogelijk.

Geherprogrammeerde cellen, die de individuele kankercellen van een patiënt herkennen, aanvallen en doden, maken nu deel uit van de behandeling van kankers. Dit is een van de meest beloftevolle thera pieën die gebaseerd zijn op synthe tische biologie en waar universitaire ziekenhuizen in vooroplopen. Het UZA zet daar al 25 jaar sterk op in. Dat we zullen slagen is zeker. Alleen de timing is onzeker.

Johnny Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder

ONDERZOEK & INNOVATIE

Blaaskanker

Op zoek naar verklikkers in  urine

Bij mensen met blaaskanker is het risico op herval groot. ‘We werken aan een nieuwe methode om de ziekte op te sporen via biomerkers in de urine’, zegt diensthoofd urologie prof. dr. Stefan De Wachter. ‘Dat is comfortabeler voor de patiënt en we kunnen de evolutie beter opvolgen.’

Patiënten die blaaskan ker gehad hebben, moeten zeker in het begin meerdere keren per jaar op controle komen in het ziekenhuis. ‘De helft van de patiënten hervalt binnen het jaar’, zegt diensthoofd urologie prof. dr. Stefan De Wachter. Vaak gaat het om een tumor die kwaadaardiger is dan de eerste.

Het is van levensbelang om nieuwe tumoren zo snel mogelijk

op te sporen. ‘Als we een tumor op tijd vinden, kunnen we hem nog lokaal verwijderen en is volle dige genezing mogelijk’, zegt De Wachter. ‘Zit de tumor al in de spierwand van de blaas, dan moe ten we de blaas verwijderen. Dat is uiteraard een stuk ingrijpender, de patiënt moet dan verder leven met een stoma of kunstblaas.’

Twee onderzoeken Om nieuwe tumoren snel te

vinden, komen patiënten in de eerste jaren meerdere keren per jaar op controle naar het zieken huis. ‘Helaas is er vandaag niet één methode waarmee we alle tumoren kunnen vinden’, zegt De Wachter. ‘We combineren twee onderzoeken. We onderzoeken de cellen in de urine: de cytologie. Op basis daarvan kunnen we zien of er een voorstadium van kanker aanwezig is in de blaas. Maar het probleem is dat bijvoorbeeld laaggradige tumoren met de hui dige methodes niet zo makkelijk terug te vinden zijn in de urine. Daarom doen we altijd gelijktijdig een cytoscopie: een onderzoek waarbij we met met een camera in de blaas kijken.’ Het onderzoek is niet pijnlijk maar wel oncom fortabel, zeker voor mannen. Bovendien werkt deze techniek niet zo goed voor bijvoorbeeld vlakke tumoren.

Speurwerk

Om tumoren makkelijker op te sporen en het onderzoek aange namer te maken voor de patiënt, gaat het UZA in samenwerking met de Universiteit Antwerpen en het VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) op zoek naar een nieuwe methode om alle tumoren op te sporen via de urine. ‘Dat doen we via biomerkers’, zegt Inge Mertens, coördinator aan het VITO. Bio merkers zijn chemische stoffen die ‘verklikken’ dat een bepaalde kanker aanwezig is.

Niet één biomerker ‘Meestal is het niet zo dat je één chemische stof vindt

die aantoont dat er kanker aanwezig is’, zegt Eline Oeyen die het onderzoek uitvoert aan de Universiteit Antwerpen en VITO. In de urine zitten kleine blaasjes. Tumorcellen scheiden meer blaasjes af en die blaasjes hebben ook een andere chemische samenstelling. ‘Het gaat niet alleen om welke stoffen aanwezig zijn, maar ook in welke concentraties. Bij mensen met

Als we een tumor op tijd vinden, is volledige genezing mogelijk

blaaskanker zou een bepaald eiwit bijvoorbeeld drie keer meer aanwezig kunnen zijn dan bij mensen zonder blaaskanker.’

In haar doctoraat controleerde Oeyen eerst hoeveel variatie er zit in de urine van gezonde mensen. ‘Op basis daarvan rekende ik uit hoeveel proefpersonen we nodig hadden om een biomerker te vinden die ons voldoende informatie geeft.’ Stalen van 60 gezonde mensen en 60 mensen met blaaskanker bleken voldoende om alle nodige informatie te verzamelen. ‘Dankzij het UZA en de drie andere ziekenhuizen die meewerken aan deze studie kunnen we al die stalen verzamelen’, zegt Oeyen. ‘Het vraagt wel wat extra tijd, maar een grote populatie is echt nodig om de statistiek robuuster te maken. We hopen dat onze studie

het beter zal doen dan alles wat eerder gepubliceerd is.’

Eenvoudige urinetest

Over enkele maanden zouden de eerste resultaten bekend moeten zijn. ‘We hopen dat we voortaan via een eenvoudige urinetest zullen kunnen bepalen of iemand blaaskanker heeft’, zegt Oeyen. Dat opent perspectieven. Mertens: ‘Het urine-onderzoek zou eventueel ook via de huisarts kunnen gebeuren. Het bespaart de patiënt een rit naar het zieken huis. Aangezien het minder lastig is voor de patiënt, zou je ook kun nen bekijken of je nog frequenter zou kunnen controleren, om herval nog sneller op te sporen.’

Omdat blaaskanker niet zoveel voorkomt, behoort een groot bevolkingsonderzoek zoals bij darmkanker waarschijnlijk niet tot de mogelijkheden. Mertens: ‘Je zou wel bepaalde risicogroepen stan daard kunnen onderzoeken. Rokers bijvoorbeeld, want roken blijft de belangrijkste risicofactor, maar ook schilders die met vernevelde verven werken, brandweermannen … Bij die groepen zou een urinetest deel kunnen uitmaken van het arbeids geneeskundig onderzoek.’

In de lift Onderzoek via biomerkers zit in de lift. Mertens: ‘Gepersonaliseerde geneeskunde is een trend: we sturen onze aanpak per patiënt bij omdat we meer kennis hebben over pro cessen in het lichaam. Werken met biomerkers is daar een onderdeel van: zo kun je mensen nauwkeuri ger opvolgen en je behandeling nog beter afstemmen.’

Behandeling maag-darmziekten op één plek

Sneller geholpen op splinternieuwe afdeling

Omdat patiënten met maag-, darm- en leverziekten vaak afspraken hebben op verschillende diensten, zitten al die diensten voortaan samen in één grote, vernieuwde afdeling. Zo kunnen specialisten vlotter overleggen en weten patiënten sneller waar ze aan toe zijn.

Dienst abdominale, kinder- en reconstructieve heelkunde, T 03 821 33 30,

Dienst gastro-enterologie hepatologie, T 03 821 33 23,

Dienst hepatobiliaire, transplantatie en endocriene heelkunde, T 03 821 56 60

Begin mei verhuisde de dienst gastroenterologie en hepato logie naar een nieuwe, aanzienlijk ruimere locatie op de eerste verdieping van het consul tatieblok. En daar bleef het niet bij: ook de chirurgen van de dien sten hepatobiliaire, transplanta tie en endocriene heelkunde en abdominale, kinder- en plastische heelkunde houden voortaan daar hun raadpleging. Niet toevallig de chirurgen die het leeuwendeel van hun tijd met maag-, darm-, lever- en pancreasziekten bezig zijn. ‘Voordien moesten patiënten met dergelijke problemen vaak op verschillende diensten zijn’, zegt prof. dr. Thiery Chapelle, kliniek hoofd hepatobiliaire, transplanta tie en endocriene heelkunde. ‘De leverspecialist stelde bijvoorbeeld een beginnende tumor vast en vervolgens moest de patiënt naar

de leverchirurg, ergens anders in het ziekenhuis, voor het plannen van de ingreep. Vandaar het idee om die drie raadplegingen op een zelfde locatie onder te brengen. Ook een aantal onderzoeken in het kader van de genoemde chirurgie vinden vanaf nu daar plaats.’

Concreet zal de patiënt minder vaak van de ene dienst naar de andere moeten. ‘Stel bijvoor beeld dat de darmarts tijdens een onderzoek van de sluitspier iets afwijkends ziet, dan kan hij of zij meteen de chirurg vragen om ook even te kijken. De patiënt hoeft dan geen nieuwe afspraak te maken’, zegt prof. dr. Sven Francque, diensthoofd gastroenterologie hepatologie.

Iedereen in de buurt De nieuwe organisatie maakt ook overleg tussen de artsen onderling gemakkelijker. Chapelle: ‘Er was

altijd al veel overleg tussen artsen van die drie diensten, maar vanaf nu kan het vlotter. We zitten alle maal in elkaars buurt.’

Francque verwacht dat er op de nieuwe locatie ook meer gemeen schappelijke raadplegingen zullen komen. Nu al is er een multidisci plinaire raadpleging voor levertu moren, waarbij patiënten indien nodig tegelijk op raadpleging gaan bij de gastro-enteroloog, de chirurg en eventueel andere spe cialisten. Zo hoeven ze maar één keer naar het ziekenhuis te komen en, niet onbelangrijk, weten ze sneller waar ze aan toe zijn. ‘Nu onze drie raadplegingen bij elkaar gelegen zijn, met ook een lokaal en de nodige infrastructuur voor de radioloog, loopt die raadple ging een stuk vlotter. We hebben daarom besloten om ze op termijn uit te breiden tot pancreastumo ren ‘, zegt Chapelle.

Francque: ‘Het moet allemaal nog wat groeien. Maar vast staat dat we in deze nieuwe setting een stuk efficiënter kunnen samenwerken en de zorg nog meer multidis ciplinair kunnen uitbouwen. Dat is vooral interessant voor patiënten die door meerdere diensten worden behandeld, zoals bij pancreas-, slokdarm- of darmkanker. Maar ook voor de behandeling van bijvoorbeeld problemen van het kleine bekken of chronische darmziekten opent het mogelijkheden.’

Minder vaak naar operatiekwartier

Op het vlak van onderzoek en behandeling kreeg vooral de dienst gastro-enterologie meer armslag. Patiënten kunnen nu anesthesie krijgen op de afdeling zelf, die een eigen ontwaakzaal kreeg. Ook beschikt de dienst over nieuwe,

Endoscopieën kunnen nu op de afdeling zelf gebeuren

volledig uitgeruste endoscopieza len: daar vinden onder meer darm onderzoeken plaats. Daardoor kunnen meer procedures op de afdeling zelf gebeuren.

‘Eigenlijk kunnen we nu zowat alle behandelingen en onderzoe ken hier uitvoeren’, zegt hoofdver pleegkundige Martine Tuyaerts. ‘Een voorbeeld zijn transjugu laire leverbiopsies, waarbij via de bloedvaten een stukje lever wordt weggenomen. We hebben daarvoor een uitgeruste zaal met aangepast röntgenapparaat en loodbescherming. Ook complexe onderzoeken van de galwegen en

pancreas, die veel tijd in beslag nemen, kunnen voortaan hier gebeuren. Onze patiënten moeten dus minder vaak naar het opera tiekwartier. Dat zal ook de wacht tijden ten goede komen.’ ‘En het heeft als voordeel dat we soepeler kunnen inspelen op noodgevallen’, voegt Francque eraan toe.

Ook de capaciteit ging erop vooruit: de nieuwe endoscopie eenheid groeide van drie naar vijf ruimtes. ‘Dat betekent ook dat we op zoek zijn naar bijkomende collega’s. Maar zodra die plaatsen zijn ingevuld en we helemaal op kruissnelheid draaien, zullen we dus meer patiënten per dag aan kunnen’, zegt Martine.

Waar is de patiënt?

Het oog wil ook wel wat: de nieuwe afdeling ziet er fris en eigentijds uit. ‘Na dertig jaar was onze oude afdeling niet meer wat het

moest zijn’, zegt Francque. ‘De nieuwe locatie is een verademing voor onze patiënten, zeker voor degenen die al eens vaker of voor langere behandelingen naar het ziekenhuis moeten komen. Denk maar aan de patiënten met een chronische darmziekte, van wie er velen om de paar weken een infuus moeten krijgen. Zij ondergaan die therapie voortaan in comfor tabelere omstandigheden, in een aangename en lichte ruimte.’

Weinig zichtbaar voor de pati ent, maar ook een vooruitgang is het nieuwe digitale systeem om aangemelde patiënten op te volgen. Martine: ‘Dat heeft als voordeel dat elke zorgverlener op elk moment weet welke onderzoe ken of raadplegingen een patiënt al gehad heeft en wat er nog op het programma staat. Daardoor is er minder heen-en-weergeloop en gaat alles een stuk vlotter.’

Door de samenwerking tussen verschillende diensten weten patiënten sneller waar ze aan toe zijn.

De nieuwe organisatie op de afdeling maakt overleg tussen zorgverleners gemakkelijker.

Wespen? Dit doe je beter (niet)

Een wespensteek zo vergeten? Wie één keer een zware allergische reactie heeft gehad, weet wel beter. Prof. dr. Didier Ebo en prof. dr. Vito Sabato van de dienst allergologie geven vijf tips om erger te voorkomen.

Plaatselijke reactie? Meteen ontsmetten.

De meeste mensen reageren op een wespen-, bijen- of hommelsteek met een plaatselijke reactie: een sterke zwelling, roodheid, pijn of jeuk op de getroffen plek. Ontsmet dan de steekplaats en gebruik eventueel ijs of een anti-allergisch middel tegen de jeuk. Bij een heftige plaatse lijke reactie kun je ook een cortisonezalf smeren. Raadpleeg een arts als de klachten erger worden.

Algemene reactie?

Zoek medische hulp.

Een algemene reactie uit zich vaak als jeuk, bulten of vlekken over het hele lichaam. Maar er kunnen zich ook ernstigere symp tomen voordoen, zoals zwelling van de keel of de tong, ademhalingsproblemen, flauwte of bewustzijnsverlies. Zeker in dat laatste geval is een snelle behandeling met adrena line vereist. Meteen naar de spoed dus.

Allergie vastgesteld?

Laat je behandelen.

Als je allergisch reageert op een wespen-, bijen- of hommelsteek, heb je één kans op twee om na een volgende steek even heftig of zelfs nog heftiger te reageren. Op basis van je verhaal, een bloedname en huidtests kan de allergoloog nagaan voor welk gif je precies overgevoelig bent. Zeker bij een ernstige reactie kom je wellicht in aan merking voor immunotherapie (zie kader).

Wespenseizoen?

Hou de beestjes op afstand.

Draag liever geen felle kleuren: daar komen wespen op af. Hetzelfde geldt voor sterke geuren als van parfum, deodorant, alcohol of transpiratie. Loop niet met blote voeten over het gras en kijk uit met geopende blikjes of flesjes drank. Krijg je ongewenst bezoek van een wesp, blijf dan vooral rustig. Als je het insect probeert te raken, zal het alleen maar agressiever worden en neemt de kans op een steek toe.

Zware reactie gehad?

Neem je voorzorgen Heb je één keer zwaar allergisch gereageerd op een steek – dus een algemene reactie en geen lokale reactie –, dan moet je tijdens het wespenseizoen in principe altijd twee adrenalinepreparaten op zak hebben. Zo kun je jezelf behandelen als het nog een keer voorvalt. Zeker na een heel ernstige reactie neem je het best het zekere voor het onzekere, zelfs na immunotherapie.

Verlost van allergie

Een allergie voor wespen-, bijen- of hommelgif kun je laten behandelen met immunotherapie. Je krijgt dan telkens een hoeveelheid van het betrokken gif ingespoten. Bij een allergie voor bijen- of hommelgif is een opname van vijf dagen nodig. Voor patiënten met een allergie voor wespengif past het UZA de zoge naamde ultrarushbehandeling toe: vier op de vijf patiënten kan dan al dezelfde dag beschermd naar huis.

Na de startbehandeling kom je nog om de vier à zes weken terug voor een vervolgtherapie. De totale behandeling duurt vijf jaar. De kans dat je daarna nog allergisch reageert op een wespensteek, zakt naar 1 à 2 procent. Voor bijen- of hommelgif daalt het risico naar 10 à 15 procent. Soms duurt de behandeling langer, zoals bij patiënten met masto cytose. Bij die ziekte ontstaan er afwijkin gen in de mestcellen, cellen die een rol spelen bij de afweer.

De UZA foundation steunt het wetenschap pelijk onderzoek dat innovaties in het UZA mee mogelijk maakt. De nadruk ligt op grensverleggend wetenschappelijk onder zoek in vijf domeinen die een grote impact hebben op de levenskwaliteit van onze patiënten: immuuntherapie tegen kanker, celtherapie tegen multiple sclerose, de verdere uitbouw van het Koningin Mathilde Moeder- en kindcentrum, hartzwakte bij kankerpatiënten en zeldzame ziekten. Ook dit jaar is de UZA foundation overigens een van de goede doelen van Music For Life: een mooie kans om het wetenschappelijk onderzoek in het UZA te steunen!

Meer info: www.uzafoundation.be Volg onze acties en realisaties via www.uza.be/nieuwsbrief

2 1 4 3

Hoog bezoek op het dakterras van het Moeder- en kindcentrum begin juni. Rode Duivel Jan Ver tonghen kwam langs om, samen met onze jonge patiënten, de nieuwe interactieve voetbalmuur in te wijden. Die werd gereali seerd met financiële steun van de Jan Vertonghen Foundation en de UZA foundation. De muur bestaat uit zestien lichtgevende vlakken en is uitgerust met een snelheidsradar, die de kracht van een schot meet. Met een druk op de knop kies je een van de

spelletjes. ‘Voor onze patiëntjes is sporten en bewegen niet altijd evident. Dankzij deze schenking kunnen de kinderen bewegen en zich opnieuw integreren’, zegt kinderarts prof. dr. Stijn Verhulst.

Op 25 mei werd op het domein Wolvenbos in Kapellen het eerste fundraising event van de UZA foundation gehouden. Maar liefst 26 mountainbike-teams van verschillende bedrijven fietsten 150.000 euro bij elkaar voor het

kankeronderzoek in het UZA. Een geslaagde eerste editie die zonder twijfel een vervolg krijgt!

De dienst radiologie beschikt sinds april over de nieuwste CT-scans op de markt. De beelden geven de artsen veel meer gedetailleerde informatie waardoor de patiënt sneller weet waar hij aan toe is. Zorg verleners op radiologie doen er alles aan om het onderzoek voor de patiënt zo aangenaam mogelijk te laten verlopen. Met

grote foto’s aan de muren van de CT-kamers waan je je in een bos, een strand of een bloei ende boomgaard.

Niet alleen voor het UZA is het een feestjaar, ook Kom op tegen Kanker viert zijn dertigste verjaardag. Koning Filip kwam voor de gelegenheid langs in ons Multidisciplinair Onco logisch Centrum Antwerpen (MOCA) en ging in gesprek met patiënten, vrijwilligers, zorg verleners en onderzoekers.

TECHNOLOGISCH

Dienst neuskeel-oorziekten, T 03 821 33 85

Wereldprimeur in het UZA

Ultraprecieze robot ondersteunt oorchirurg

Een robot die met adembenemende precisie een toegang maakt naar het slakkenhuis: het gebeurde voor het eerst hier in het UZA. De nieuwe techniek maakt het cochleair implantaat in de toekomst wellicht beschikbaar voor nog meer patiënten.

Anders dan bij de bekende Da Vinci Robot, die aange stuurd wordt door de bewegingen van de chirurg, gebeurt de operatie in dit geval door een navigatiegestuurde robot. Die voert de bewegingen geheel zelfstandig uit, op basis van een plan dat de chirurg vooraf vastlegt. Neus-keel-oor chirurg prof. dr. Vedat Topsakal: ‘Vergelijk het met de auto matische piloot van een vliegtuig. Die berekent ook zelf de juiste richting. Maar de piloot blijft nog achter het stuur zitten, om in te grijpen wanneer nodig.’

Een prototype van de robot werd in Zwitserland al gebruikt voor de plaatsing van een cochleair implantaat, een toestel voor slechthorenden dat geluiden omzet in elektrische prikkels. Topsakal: ‘Het ging in dat geval om de eerste fase van de operatie: boren door het bot van de schedel en het oor. Dat moet heel exact gebeuren, want je zit er vlak bij de aangezichtszenuw en smaak zenuw. Een ervaren chirurg kan zoiets perfect uitvoeren, maar de

precisie van een robot kun je als mens nooit evenaren. Ter vergelij king: een robot kan de schaal van een ei doorboren zonder het mem braan eronder te beschadigen.’

De meest delicate fase

In het UZA haalden we een ver beterde robot in huis om nog een stap verder te gaan – de zogeheten

Genieten van muziek Chirurgen zoeken al langer naar manieren om het restgehoor te behouden bij mensen met een cochleair implantaat. ‘Je kan een implantaat nodig hebben om gesprekken te kunnen volgen, maar wel nog geluiden horen zoals auto’s of muziek. Als je de lage tonen verliest door de plaatsing van het implantaat, neemt het implantaat die functie over. Maar dat klinkt nooit helemaal hetzelfde als je eigen gehoor. Het restgehoor behouden is een veel betere optie, zeker als je bijvoorbeeld nog naar muziek wil luisteren. Na verloop van tijd voegen de hersenen de geluiden van je eigen gehoor samen met die van het implantaat.’

Voorbereidingsjaar

HEARO®-procedure. Topsakal: ‘De flexibele elektrode in het slakkenhuis schuiven is de meest delicate fase in de hele operatie. Enkel een robot kan het ideale tra ject rechtstreeks aanboren zodat je in een ideale rechte lijn naar het slakkenhuis gaat. Een goede reden om de techniek uit te testen.’

Aan de eerste ingreep ging een jaar voorbereiding vooraf. Chirur gen en ingenieurs bepaalden wat het beste traject was om het slak kenhuis te benaderen en hoe de positie exact bepaald kon worden. ‘We plaatsten metalen markers in het bot en maakten een scan tij dens de ingreep. Op basis daarvan

De flexibele elektrode in het slakkenhuis schuiven is de meest delicate fase

Prof. dr. Vedat Topsakal, neus-keel-oorchirurg

De robot kan de schaal van een ei doorboren zonder het membraan eronder te beschadigen.

De operatie bleek een succes: ‘De elektrode is beter geplaatst dan ooit gedaan met de hand.’

planden we een veilig traject dat de robot zelf uitvoert. De metalen markers zorgen ervoor dat de robot perfect weet waar alles ligt. De uitvoering is tot op 90 micron nauwkeurig, dat is minder dan de breedte dan een haar.’

Veiligheidscheck voor elke stap

Tijdens de operatie volgen chi rurgen en ingenieurs elke stap nauwlettend op. ‘De huidincisie en het plaatsen van de metalen markers deden we zelf. Voor het traject in het slakkenhuis bedienden we de robot met een pedaal. Voor de robot een bewe ging uitvoerde, bekeken we of het

traject volstrekt veilig was.’

Beter dan ooit

De eerste operatie bleek een succes. Twee gelijkaardige operaties de maanden nadien waren eveneens succesvol. ‘De elektrode is beter geplaatst dan ooit gedaan met de hand. Het uitgerekende boortraject is exact uitgevoerd zoals voorspeld. We bekijken nu welke details we nog kunnen verbeteren. Het doel is aantonen dat een operatie met een robot altijd dezelfde goede resultaten oplevert. Een onevenaarbare exactheid die je tot in het oneindige kunt herhalen: dat biedt

perspectieven. We zouden meer mensen een cochleair implantaat kunnen geven als chirurgen bij operaties ondersteund worden door een robot. Net zoals de automatische piloot de luchtvaart toegankelijker heeft gemaakt.’

Van materiaalcommissie tot ethisch comité De operatie is een wereldprimeur. ‘Nooit eerder heeft een robot dit

type oorchirurgie gedaan. Het is iets waar we hier in het UZA trots op mogen zijn. Het heeft ook veel inspanningen gekost. In Zwitserland werd de patiënt tijdens de operatie naar de dienst radiologie gevoerd om de nodige beelden te maken. Dat vonden wij geen goede manier van werken, dus hebben wij de scans op het operatiekwartier gedaan. Maar daar waren heel wat aanpassingen voor nodig. Van de materiaal commissie tot de medische raad, van het ethisch comité tot de verpleegkundigen die training moesten krijgen, iedereen heeft zijn steentje bijgedragen aan deze wereldprimeur.’

De precisie van een robot kun je als mens nooit evenaren.

‘Op nucleaire genees kunde gebruiken we lage dosissen radioactieve stof om processen in het lichaam in beeld te brengen, maar we behandelen ook bepaalde kankers. Als verpleegkundige moet je veelzijdig zijn: je moet mensen op hun gemak kun nen stellen, maar er ook voor zorgen dat de beelden technisch goed zijn.’

Een tumorcel deelt heel snel en verbruikt veel energie. Als we een lage dosis van een radio actief gemerkte suikermolecule inspuiten, kunnen we op de scanner zien welke processen in het lichaam meer energie verbrui ken dan normaal. Zo sporen we tumoren op. Omdat de techniek steeds vaker gebruikt wordt, investeerden we in twee nieuwe PET-scanners.

De foto’s op de muur maken het aangenamer voor de patiënt. Het comfort en de gezondheid van de patiënt komen altijd op de eerste plaats. Met de nieuwe scanners kunnen we scherpere beelden maken, waardoor we sneller kunnen scannen of minder van het radioactief product moeten gebruiken. We gaan niet voor het ‘mooiste’ beeld, wel voor voor het beeld dat voldoende zegt met de laagst mogelijke dosis. Dat is een bewuste keuze.

De patiënt geruststellen is een belangrijk onderdeel van onze job. Soms hebben mensen nog maar net de diagnose gekregen en hebben ze schrik voor wat nog komt. Anderen vragen zich af of de behandeling aanslaat, of hebben zenuwen omdat het einde van de therapie in zicht komt. Ik neem de tijd om naar hun verhaal te luisteren en hen de procedure uit te leggen. Ik probeer altijd aan te voelen hoe het met de patiënt gaat en daarop in te spelen.

Marleen Cauchie, unitverantwoordelijke nucleaire geneeskunde

Omdat we radioactieve stof inspui ten, gebruiken we loden spuit hulzen. Al onze verpleegkundigen volgden een bijkomende opleiding nucleaire geneeskunde en krijgen ook een grondige training op onze dienst. Prikken kunnen we als de beste, want het infuus moet goed zitten, anders heb je geen duide lijke beelden. Dankzij de inzet van het hele team kunnen we de beste zorgen verlenen.

Tijdens de scan volgen we mee achter een raam of via een camera. Zo houden we contact met de patiënt. Ondertussen evalueren we de kwaliteit van de beelden. Als we een letsel zien in een onverwacht gebied, maken we meteen bijkomende beelden. Dat bespaart de patiënt een extra scan achteraf.

Voor de resultaten verwijzen we de patiënten altijd door naar hun behandelend arts. Zelf zullen we daar nooit iets over zeggen: beelden interpreteren is complex, dat gebeurt door de artsen. Ik zeg meestal nog wel iets bemoe digends om afscheid te nemen van de patiënt. Onze job is maar een klein moment in de behandeling, maar ook in dat kleine moment kun je zorg dragen voor mensen: dat geeft mij voldoening.

#UZA

UZAnieuws

UniversitairZiekenhuisAntwerpen uza_stories

@uza__stories op Instagram

Sinds april vind je het UZA ook op Instagram. Volg @uza_stories voor de boeiendste verhalen van medewerkers en patiënten. Alvast ons verjaardagsfeest voor medewerkers en hun gezin ging niet ongemerkt voorbij.

#Dagvande handhygiëne

Operatie schone handen … geslaagd! De UZA-medewerkers konden op 6 mei met de scanner testen hoe goed ze de techniek toepassen om hun handen te ontsmetten. Een goede handhygiëne is immers een van de beste manieren om de overdracht van infecties te vermijden.

UZA Agenda

01 04 augustus, 19 tot 20 uur

Herstellen na kanker – infoavond oncorevalidatie

Kom meer te weten over het oncorevalidatieprogramma tijdens één van de infoavonden. Dit programma helpt om je fysieke en mentale kracht te herwinnen tijdens of na een kankerbehandeling.

Locatie UZA, raadzaal (route 4, lokaal K002)

Info en inschrijven Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht, via www.uza.be/activiteiten/patienten

Café Lotuz

Gratis koffiemoment voor lotgenoten die een allogene stamceltransplantatie hebben gehad. Ook familieleden zijn welkom.

Locatie UZA, oncologisch dagziekenhuis en consultaties (route 105)

Info en inschrijven Inschrijven is niet nodig.

16 september, 18.15 tot 20.30 uur 17

september, 13.30 tot 15.30 uu september, 11 tot 13 uur

Vermoeidheid bij en na kanker

Tijdens deze infosessie kom je meer te weten over omgaan met vermoeidheid tijdens of na een kankerbehandeling. Deze sessie is uitsluitend bedoeld voor patiënten, ook de partner is van harte welkom.

Locatie UZA, VIP-restaurant

Info en inschrijven Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht, via www.uza.be/activiteiten/patienten of T 03 821 59 79

Mindfulness voor kankerpatiënten en hun naasten

In dit programma leer je op een andere manier omgaan met pijn, onzekerheid, angst, piekeren en stress. We maken gebruik van een waaier aan eenvoudige en praktische relaxatie- en ontspan ningstechnieken. Ook geven we aandacht aan onze ademhaling. Dit pakket omvat 7 sessies, verspreid over 8 weken.

Locatie UZA, lokaal C015 (route 12)

Info en inschrijven Kostprijs is 100 euro. Inschrijven kan via lief.soetewey@hotmail.com of T 0486 02 76 34 (na 17 uur).

Activiteiten voor kankerpatiënten

‘Ik leef al 31 jaar met een  transplantnier’

Voor de 40e verjaardag van het UZA wilden heel wat patiënten hun ervaringen met ons delen. Zoals patiënte Martine op Facebook: ‘Ik ben al 35 jaar patiënte in het UZA en kan het op alle gebieden alleen maar aanbevelen. Ik leef dankzij de prima zorgen van verschillende afdelingen reeds 31 jaar met een transplantnier. Proficiat met jullie 40ste verjaardag!’

07 oktober, 19 tot 21 uur 10

Infoavond over Hypospadias

Kom meer te weten over hypospadias, een aangeboren afwijking waarbij de plasbuis uitmondt aan de onderkant van de eikel, halverwege de penis of in de balzak.

Locatie UZA, Gemeenschapszaal (route 12)

Info en inschrijven Deelname is gratis en kan via www.uza.be/activiteiten/patienten of T 03 821 35 11 of 03 821 30 47. Registreer ten laatste een week vooraf.

oktober 2019, 12 tot 16 uur

Look good, feel better voor MANNEN

Workshop verzorging voor kankerpatiënten om de neven werking van een behandeling te maskeren. Deze workshop richt zich op mannen. Deze sessie is uitsluitend bedoeld voor patiënten en hun naasten.

Locatie Zorghotel Drie Eiken (gelegen naast UZA)

Info en inschrijven Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht, via www.uza.be/activiteiten/patienten of T 03 821 59 79. Schrijf u in voor 8 oktober 2019. Ingeschreven, maar kan je toch niet komen? Verwittig ons telefonisch.

Het UZA zoekt vrijwilligers

Het UZA zoekt vrijwilligers met een warm hart en een luisterend oor voor patiënten. Leg je graag nieuwe contacten en heb je tijd om je in te zetten voor de medemens? Wil je helpen met transport van patiënten in rolstoel of bedlegerige patiënten van en naar onderzoeken/behandelingen?

Wil je deze patiënten tijdens het vervoer bijstaan met een babbel en ondersteuning? En kan je je minimum 4 tot 8 u per week vrij maken in de voormiddag (van 9-13u)?

Stel je dan kandidaat als vrijwilliger bij het UZA!

Neem contact op met vrijwilligerscoördinator Nora Lens, tel. 03 821 40 11 of nora.lens@uza.be.

UZA / Wilrijkstraat 10 / 2650 Edegem Tel 03 821 30 00 / Fax 03 829 05 20 www.uza.be

Nuttige telefoonnummers

• algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00

• onthaal en opname: T 03 821 31 01

• patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens-beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal)

• ombudsdienst: T 03 821 31 60

• inlichtingen facturen: T 03 821 31 28

• school in het UZA: T 03 821 58 86

Herstellen in zorghotel Drie Eiken

Na een operatie kan je verder aansterken in zorghotel Drie Eiken, een comfortabel verblijf met professionele zorgvoorziening. Ook familie en vrienden kunnen er terecht voor overnachting vlakbij het UZA. Meer info en reservaties: www.drie-eiken.com, T 03 821 12 11

Gastenkamers Ter Weyde

Wil je in de buurt van het ziekenhuis overnachten, dan kan je terecht in onthaaltehuis Ter Weyde. Vrijwilligers bieden er een eenvoudig maar warm onthaal aan een billijke prijs. Ter Weyde bevindt zich op 200 meter van het UZA (Edegemsesteenweg 240, 2610 Wilrijk). Voor meer info: www.uza.be/terweyde, T 03 440 48 18.

Winkelgalerij

In de inkomhal vind je:

• de cafetaria, in de week open van 8.30 tot 20 uur; in het weekend en op feestdagen van 12 tot 20 uur

• een broodjeszaak, in de week open van 9 tot 14.30 uur

• een winkel Momen’to Shop Delhaize met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen … Open op weekdagen van 8.30 tot 20 uur. In het weekend en op feestdagen van 12 tot 17.15 uur.

• een bloemen- en pralinewinkel ‘Gift Shop’, open van maandag tot en met vrijdag van 11 tot 19:30 uur. In het weekend en op feest dagen gesloten.

• een bankautomaat

Restaurant

Het restaurant vind je op -1 op het einde van de bezoekersgang. Het is elke werkdag open van 11.30 uur tot 14 uur.

Meer info: www.uza.be

Het UZA draagt het JCI-label voor veilige en kwaliteitsvolle zorg.

COLOFON MAGUZA · driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen · jaargang 31, juli 2019 · Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, communicatie@ uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der Straeten · Hoofdredacteur: Evita Bonné · Redactieraad: Mathias Allegaert, Sevilay Altintas, Bettina Blaumeiser, Evita Bonné, Nathalie Cools, Annick Deckers, Margot Hagendorens, Ivan Huyghe, Philippe Jorens, Eva Lion, Lotte Marnef, Hans Prenen, Ingrid Roosen, Kaat Siebens, Elke Smits, Dominique Trouet, Paul Van Aken, Ann Van De Velde, Miranda Van De Wiele, Jan Van Meerbeeck, Stijn Verhulst, Joris Verlooy, Barbara Willekens · Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Creative Content, www.jaja.be · Fotografie: Frank Toussaint, portret p. 27 Wim Kempenaers · Illustratie: p.28 Klaas Verplancke · Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclameregie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.

ABONNEMENT

2650 Edegem, of surf

Horizontaal

1. darmen – slijmbeurs

2. dief – bijeenrapen – onroerend goed 3. in memoriam – deel van de buik – slede – ijshut 4. schutsluis – titanium – karaat – gedachte 5. corpulent – Rode Kruis – zomerlekkernij – groente 6. leer van het bloed en de bloedziekten – scepter 7. kostuumstof – onecht

8. kookgerei – zeepwater – keukengerei – snavel 9. paradijs – loflied – kloosteroverste 10. mastbalk – echtgenote –Grieks eiland – Oriënt-Express 11. nauwelijks – speekselvloed 12. uniek – ferrum – a dato – tijdperk 13. ogenblik – Engelse taxi – ego – loot 14. ibidem – desk – halmtop – schapenvacht 15. bijgevolg – hoofdstad van Canada –gebakje met rum 16. verlostang – borstontsteking

Doe mee en win!

Heb je het letterwoord ontdekt? Mail het dan voor 20 augustus 2019 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – Afdeling communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem en maak kans op een van de vijf boekenbonnen van Standaard boekhandel.

Oplossing Maguza 116

BEENMERG

De winnaars zijn:

Cecile Debyser (Hove)

Ali Khan Mohamed (Wijchen)

Willy Beyens (Geel)

Els De Wit (De Klinge)

Gregory Aelbrecht (As)

Verticaal

1. deel van het oog – bewegingsonrustig 2. zwerver – eerste man – rivier in Spanje 3. gelijkvloers – vrouwennaam – schil – gram 4. telwoord – hoofdbedekking – ontkenning –Belgisch Olympisch Comité

5. huiduitwas – drinkgerei – heideplant 6. specialist in smetstoffen – snelle loop 7. arkbouwer – Afrikaans zoogdier – snauwerig 8. steekwapen – oneven – voltooid – etage 9. kluitenbreker – roofdier – grondsoort –Amerikaans

10. National Security Agency – muzieknoot –bushokje – peperstruik 11. strekspier van de bovenarm – eerste vrouw –hoogste kaart 12. beryllium – muzieknoot – varix 13. vereniging – selenium – slaghout – bismut 14. het doen van opvallende dingen – een beetje 15. muzieknoot – schuifbak – ijzergrond –Japanse gordel

16. angst voor open ruimten, pleinen en straten –bovenste halswervel

De vader van Melanie vocht jarenlang tegen kanker. Het werd een ongelijke strijd, meneer Moens koos in de warme zomer van 2018 voor euthanasie. Het was uiteindelijk een hele mooie laatste week thuis in zijn eigen omgeving met veel familie om zich heen.

Mijn vader was een bijzondere man’, vertelt Melanie. ‘Voor hem was het glas altijd halfvol, hoe moeilijk de kaarten ook lagen.’ Hij werd begin jaren 80 al behan deld voor Hodgkin, een lymfeklierkanker. Toen was hij pas 47. Hij herstelde, maar kreeg toen hij 76 was prostaatkanker.’ Meneer Moens werd behandeld in het UZA. ‘Iedereen kende hem’, vertelt Melanie. ‘Hij was open en charmant, geliefd bij velen. Hij nam deel aan wandelingen met lotgenoten, georga niseerd vanuit het UZA. De samenhorigheid deed hem goed, hij heeft dat zo lang mogelijk volgehouden.’ Vervolgens werd in 2017 opnieuw kanker geconstateerd, deze keer blaaskanker. Op zijn verjaardag, begin 2018, kreeg meneer Moens te horen dat hij in aanmerking kwam voor immuuntherapie vanwege uitzaaiingen op de longen. ‘Hij zag het als een cadeau voor zijn verjaardag’, zegt Melanie. ‘Aan dat soort humor ontbrak het hem niet.’ Maar de immuuntherapie sloeg niet aan en ook de daarop volgende chemokuur kon niet baten. ‘Uit liefde voor het leven probeerde hij het zo lang mogelijk vol te houden, maar de kanker haalde hem in en zijn leven werd een lijden. Uiteindelijk koos hij voor een palliatieve behandeling.’

Melanie nam zorgverlof zodat hij zijn laatste week thuis kon doorbrengen. ‘Hij lag in de werkkamer, met zicht op zijn geliefde tuin. We hebben hem eindeloos door zijn tuin gereden in een rolstoel. Op 4 juli besliste hij dat het genoeg was. Praten en ademen werd steeds moeilijker. Het was 30 graden en alles stond in bloei. Hij zei: ik heb de tuin nog op zijn mooist gezien, mijn wens om thuis te zijn is uitgekomen, nu wil ik gaan. Nog diezelfde middag kwam de huisarts langs voor de euthanasie. De beslissing was gemaakt, mijn vader wilde het niet langer uitstellen. Het was een heel mooie manier om te gaan.’ Melanie is de mensen van het UZA erg dankbaar. ‘We zijn er zo goed begeleid, door de artsen, de verpleegkundigen, de men sen van het dagziekenhuis. Ze leven echt met je mee, ook in de moeilijke dagen. Mijn vader kon dr. Hoekx altijd contacteren. En trajectbegeleider Veerle Lamotte was mijn vaders steun en toeverlaat. Ik ben vorig jaar met kerst nog eens naar het UZA gegaan, om de verschillende verpleegafdelingen waar mijn vader de afgelopen jaren regelmatige gast was te bedanken. Ik kijk met warme gevoelens terug op de hele periode, ondanks de vele tegenslagen.’

MELANIE

‘Uit liefde voor het leven verlegde hij steeds zijn grenzen’