MagUZA 122 - april 2021

MA G U Z A

Afgiftekantoor Gent X, Maguza 122, Tijdschrift – kwartaalblad, april – mei – juni 2021, v.u. Johnny Van der Straeten, Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem

ZORGMAGAZINE VAN HET UZA

APRIL 2021 #122

‘Stap voor stap win ik mijn vrijheid terug’ Lea (84)

www.maguza.be UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen uza_stories

Dossier KANKERONDERZOEK

ADVERTENTIE

Alles is relatief, behalve je nachtrust.

Einstein was een briljant uitvinder die als geen ander wist hoe krachtig de combinatie is van creativiteit en wetenschap.

Equilli verbindt beide kwaliteiten in haar matrassen. Het resultaat? Een volledig gepersonaliseerde matras met unieke slaapgarantie. Je hoeft geen Einstein te zijn om te bedenken wat de voordelen voor u zijn. Want een goede nachtrust begint bij de juiste matras. Dat is een wetenschap!

ontwikkeld door wetenschappers individueel ingesteld obv Sleep Scan eenvoudig aanpasbaar na aankoop voorzien van unieke slaapgarantie

Ontdek Equilli bij de verdeler in je buurt of op onze website

Cornelis Bedding Rumst Mechelsesteenweg 8 2840 Rumst T: 015 32 08 55 ma - za: 10u - 18u zo: 14u - 18u do gesloten

Wommelgem Herentalsebaan 417A 2160 Wommelgem T: 03 259 09 08 di - za: 10u - 18u zo: 14u - 18u ma gesloten

Belsele Lokersebaan 52 9111 Belsele T: 03 772 65 57 ma - za: 10u - 18u zo: 13u - 18u di gesloten

Dendermonde Mechelsesteenweg 138 9200 Dendermonde T: 052 21 45 51 di - za: 10u - 18u zo: 14u - 18u ma gesloten

11:30 UUR

WELKOM

WEGWIJS CENTRUM VOOR AMBULANTE REVALIDATIE

‘Ik voel me een betere versie van mezelf’ KARIEN (54)

Onderweg naar?

‘Ik kom hier wekelijks mijn gehoor oefenen nadat prof. dr. Vincent Van Rompaey eind september een cochleair implantaat (CI) bij me plaatste. Dat is een klein toestel dat via elektroden rechtstreeks signalen geeft aan mijn gehoorzenuw.’

Lees het volledige verhaal van Karien op www.maguza.be

Hoe gaat het?

‘Ik voel me een betere versie van mezelf. Mijn gehoor zal nooit volledig terugkeren, maar ik herken al eenvoudige geluiden die ik tien jaar niet meer kende. Boter die in de pan sist of regen die op het dak tikt, hoe heerlijk is dat!

Het moment dat mijn CI werd aangezet, een vijftal weken na mijn operatie, vergeet ik nooit. Na tien minuten hoorde ik een geluid.

Mijn man en ik kregen tranen in de ogen. Dat gaf hoop voor de revalidatie: je moet je hersenen trainen om zo veel mogelijk geluiden te leren herkennen.

Ik ben een doorzetter, zeggen ook mijn collega’s vaak. Ik werk als zorgkundige in het AZ Sint-Elisabeth in Zottegem en ik sta sinds maart halftijds op de COVID-19-afdeling. In die omstandigheden is het extra moeilijk om uit te vallen. Maar ik kon sneller dan verwacht weer aan de slag en door mijn CI gaat het samenwerken beter en beter.’

03 MAGUZA MAGUZA 03

IN DIT NUMMER

i Sommige foto’s werden genomen vóór de coronacrisis

VOORAAN

06

06 Focus

FOCUS

Vaccinatie en mRNA-kankertherapie

Nieuwe mRNA-vaccins tegen COVID-19 én kanker?

‘ ­Maximale groeps­ immuniteit, daar zijn we elk een schakel in.’

10 Interview Kortere ziekenhuisopnames: vooren nadelen voor patiënten en artsen

ZORG 14 Studie vindt mens ‘Ik geef mijn jawoord zeer bewust’

28 ‘Eindelijk uitgeslapen!’

Slaaponderzoek (bijna) zoals thuis

GEZOND 16 ‘Sterker na fatale klap’ Hoe pik je de draad op na een trauma?

32 Jas aan en naar buiten!

11 × Daarom is buiten spelen gezond 14

?

19 Dossier Kankeronderzoek 27 Visie

?

Johnny Van der Straeten: ‘Nood aan kennis en leiderschap’

28 Onderzoek & innovatie Cardiogenetica verlegt grenzen: het Loeys-Dietz syndroom

36 Techno-logisch De digitale assistent waakt op intensieve neonatale zorg

38 Team UZA De dienst moleculaire diagnostiek

EN VERDER …

13/35 Kort 40 #UZA 40 Agenda

04

36

Vroeggeboren baby’s

Slimme algo­ ritmes staan artsen bij

?

Klinisch onderzoek ‘Ik wil als patiënt ook mijn steentje bijdragen.’

28

ONDERZOEK EN INNOVATIE

38

Genetische screening voor aortascheur redt levens

TEAM UZA ‘Sinds COVID-19 is onze dienst exponentieel gegroeid’

Alle artikels zijn te vinden op

MAGUZA.BE

Schrijf je vandaag nog in op onze e-nieuwsbrief.

Ga naar www.maguza.be/­ abonnement

30

Slaaponderzoek in vernieuwd slaapcentrum

Dossier KANKER­ ONDERZOEK

20

Welke hoopgevende behandelingen zitten in de pijplijn?

23

Vijf vragen over nieuwe kankertherapieën

24

Gerichte behandeling houdt ­Vivianes kanker onder controle

26

Telemonitoring bij oncologische patiënten ‘De dokter kijkt thuis mee’

‘Ik durfde niet meer te hopen’

MAGUZA 05

Hoofdverpleegkundige Rudi Goris, die een COVID-afdeling door de crisis leidt, stond mee in voor de vaccinatie van zijn UZA-collega’s. Hij nam een groot deel van de 8000 prikken voor zijn rekening.

FOCUS

Rudi Goris, hoofd van de verpleegafdeling long­ziekten, ­infectieziekten en tropische ­geneeskunde van het UZA

De lente van het nog slimmere immuunsysteem De fase van massale vaccinatie in de pandemie is aangebroken.

Hoe verliep het in het UZA? En kunnen de inspanningen en de technologie om tot de COVID-vaccins te komen, nog meer gaan betekenen voor onze onderzoekers en patiënten dan groepsimmuniteit voor de samenleving?

I

n het UZA ging de vaccinatie­campagne eind januari van start bij de kritische diensten en COVID-­ afdelingen. Een grote opluchting voor de teams die maandenlang in het midden van de COVID-storm stonden. De dankbaarheid stond op de vele gezichten van spoedverpleegkundigen tot intensivisten te lezen. Eind februari konden we beginnen met het vaccineren van alle andere medewerkers met patiëntencontact. Bij het in druk gaan van deze magUZA stond de teller van gevaccineerde medewerkers op 93 procent.

Patiënten maximaal beschermen Dankzij de ziekenhuisapotheek, onze dienst arbeidsgeneeskunde en een team van interne vrijwilligers, liep het vaccinatie­proces bij onze collega’s ontzettend vlot.

Rudi Goris, hoofdverpleegkundige van de afdeling infectieziekten 06

van het UZA – een COVID-afdeling –, was een van die vrijwilligers: ‘Er zijn drie redenen waarom ik me laat vaccineren. Ten eerste voor mijn patiënten. Als zorgverlener doe je er alles aan om hen maximaal te beschermen.

Ten tweede voor mijn gezin. Als grootvader verlang ik net als

‘Maximale groepsimmuniteit, daar zijn we elk een schakel in.’ iedereen naar het moment dat ik mijn kinderen en kleinkinderen terug kan knuffelen. En tot slot voor collega’s. Je geeft een voorbeeld. Het blijft toch de spuit van de hoop, ook al is niet alles opgelost na jouw prik. Maximale groepsimmuniteit, daar zijn we

elk een schakel in. Ik heb me ook opgegeven als vrijwilliger voor mijn lokale vaccinatiecentrum.

Ik wil zoveel mogelijk mensen vaccineren. Het geeft wel degelijk perspectief. Dat hoorden we ook van alle medewerkers die door onze vaccinatiestraat kwamen.’

Het UZA helpt intussen waar mogelijk met het vaccineren van medewerkers in woonzorgcentra en kwetsbare risicogroepen.

Wat na vaccinatie?

Binnen het ziekenhuis blijven ook na de vaccinatie alle maat­regelen gelden en wordt er geduldig gewacht op het bereiken van de algemene groepsimmuniteit.

Dat is het punt waarop er in onze samenleving voldoende mensen immuun zijn zodat het virus zich niet meer kan verspreiden onder de bevolking. Welk percentage van de bevolking hiervoor gevaccineerd moet zijn, wordt onder meer beïnvloed door hoe

besmettelijk het virus intussen is.

Geschat wordt dat tussen de 70 en 90 procent van de bevolking immuun moet zijn om het virus te stoppen. Het dragen van maskers en het houden van afstand en alle andere maatregelen blijven dus de komende periode nog van groot belang om onszelf en anderen te beschermen, ook nadat je zelf gevaccineerd bent.

Vragen? Blijf er niet mee zitten.

Het is begrijpelijk dat er vragen zijn over de vaccinatie en de vaccins. Ook onze medewerkers konden hun vragen in alle openheid bespreken met hun huisarts, specialisten of het vaccinatieteam. Welke bijwerkingen mag je verwachten? Wat weten we al over de werkzaamheid bij bepaalde patiëntengroepen? En wat weten we over de mRNA-techniek waarmee de Pfizer/BioNTech- en Modernavaccins zijn ontwikkeld?

Dat het ontwikkelproces van de mRNA-­vaccins een lange voorgeschiedenis heeft, lees je onder meer verderop. Nooit eerder werd wereldwijd een vaccinatiecampagne zo grootschalig en onder het publieke oog opgevolgd.

Onafhankelijke experts controleren en beoordelen de uitvoerige klinische studies met elk type ­vaccin. Internationale autoriteiten zoals de EMA – European Medicines Agency – formuleren adviezen over een veilig gebruik van de vaccins. En de goedgekeurde vaccins blijven ook na goedkeuring continu opgevolgd worden om ook zeldzame ­nevenwerkingen te identificeren.

Internationaal onderzoek naar overdraagbaarheid na vaccinatie, de werkzaam­ heid van de vaccins bij ­patiënten met onder meer immuunstoornissen, en hoe lang men immuun blijft, loopt intussen verder.

Volg deze kanalen voor de laatste inzichten • Een antwoord op algemene vragen over het vaccin en de vaccinatiestrategie, kan je vinden op info-coronavirus.be, laatjevaccineren.be en covid-19.sciensano.be.

• Een wetenschappelijk onderbouwd antwoord op mediaberichten vind je op gezondheidenwetenschap.be.

• Ook op de website van het FAGG vind je vragen en antwoorden.

• Vragen over allergie en anafylaxie worden beantwoord op uza.be.

• Heb je vragen met betrekking tot je persoonlijke situatie, stel ze gerust aan je huisarts of ­specialist. Aarzel niet om advies in te winnen.

MAGUZA 07

FOCUS

mRNA, Prof. Evelien Smits, kanker­onderzoekster

een oude bekende van het UZA Er is heel wat geschreven over de korte tijd waarop de COVID-vaccins werden ontwikkeld en over de mRNA-technologie die de spil vormt van

Dr. An Van de Velde, kliniekhoofd hematologie

de vaccins van Pfizer/BionTech en Moderna. Maar mRNA-vaccins zijn geen nieuw gegeven, vertellen kankeronderzoekster prof. Evelien Smits en UZAhematologe dr. Ann Van de Velde.

D Dienst Hematologie en hemostase, T 03 821 32 50 www.uza.be/ hematologie-en-hemostase Dieper duiken: https://www.uza.be/ centrum-voor-celtherapie-enregeneratieve-geneeskunde/ immuunceltherapie

Wil je dit onderzoek steunen?

Volg dan zeker onze campagne van UZAFoundation: helden.uzafoundation.be

08

FOCUS

e internationale samenwerking en de massale heroriëntatie van middelen voor onderzoek, ontwikkeling en de productie van vaccins waren indrukwekkend. Tegelijk konden de ontwikkelaars op heel wat kennis voortbouwen.

Smits: ‘Internationale kanker­ onderzoeker Steve Pascolo heeft vijftien jaar geleden een eigen ontwikkeld vaccin op basis van mRNA toegediend gekregen om na te gaan of het veilig was. Volgens hem was hij bijgevolg de eerste mens die mRNA als zodanig ingespoten kreeg. En nu vijftien jaar later, liet hij vol vertrouwen een COVID-vaccin op basis van deze mRNA-technologie zetten.

Hij doet met andere woorden dienst als levend bewijs van de veiligheid van de technologie op lange termijn.’

‘Het gebruik van mRNA voor vaccins gaat zelfs langer terug in de tijd. In het UZA gaven we in 2005 al een kankervaccin met mRNA in studieverband als immuuntherapie voor volwassen patiënten met een bepaalde vorm van leukemie of bloedkanker.

UZA en UAntwerpen geloofden toen reeds in de technologie en richtten samen het CCRG, het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve Geneeskunde, op.

Het basisconcept bestaat erin je immuunsysteem zo effectief mogelijk kankercellen te leren herkennen, zodat je eigen lichaam ze opruimt met het immuun­systeem als ons natuurlijk verdedigingsmechanisme tegen kanker. mRNA is hierbij de boodschapper aan je immuunsysteem. Het bevat een code voor een bepaald eiwit. Kankercellen dragen immers bepaalde eiwitten aan de buiten­kant waardoor je ze kan gaan identificeren als kwaadaardig. mRNA leert je immuunsysteem welke eiwitten het moet herkennen om zicht te krijgen op de kankercellen en vervolgens in te grijpen. Het is een uitdaging voor researchteams om te bepalen welk eiwit het beste herkend wordt en op de meeste kankercellen aan­ wezig is. Kankercellen gaan immers proberen aan het gevecht te ontkomen. In het CCRG hebben we een bepaald kankereiwit uitgekozen dat heel bepalend blijkt om tot een succesvolle vernietiging van de tumor te komen.’

Dendritische cellen als drager Om te zorgen dat het mRNA voldoende lang in je lichaam blijft om zijn werk te doen, moet je deze onstabiele molecule beschermen tegen afbraak. Deze vaccins worden daarom in een soort vetbolletje gestoken. Het vet­bolletje kan samensmelten met de vetlaagjes die rond onze cellen zitten, ook celmembranen genoemd. In het CCRG gaan we echter nog een stap verder: we steken onze boodschapper meteen in de juiste cel, namelijk de eigen dendritische

In het UZA gaven we in 2005 al een kanker­ vaccin met mRNA als immuuntherapie in studieverband. cellen van de patiënt. Deze cellen zijn witte bloedcellen en de generaals van ons immuunsysteem.

Zij kunnen bijgevolg de soldaten de juiste instructies geven door te vertalen welke eiwitten de soldaten in hun vizier moeten nemen. Deze gepersonaliseerde vorm van celtherapie vergt een complexere werkwijze dan mRNA in vetbolletjes, maar we hebben dan ook een complex gevecht te leveren tegen kanker. We zetten de vaccins in als immuuntherapie bij vormen van kanker met een hoge nood aan een verbeterde behandeling, als aanvulling op de standaardbehandeling om herval

Prof. Eva Lion (UAntwerpen) bouwt de mogelijkheden van­ CAR-T-celtherapie tegen kanker uit.

te voorkomen of uit te stellen.

Naast bloedkanker of leukemie, lopen intussen ook studies voor patiënten met hersen­tumoren en asbestkanker.’

Hoe je dendritische cellen kan laden met mRNA is intussen gepatenteerd door het team van prof. Zwi Berneman van UZA en UAntwerpen. Binnen het CCRG gaat inmiddels ook het onderzoek naar de T-cellen verder, de zogenaamde soldaten van ons immuunsysteem. Het team van Prof. Sébastien Anguille en Prof. Eva Lion bouwt de mogelijkheden van die zogenaamde CAR-T-celtherapie uit. (nvdr.

Over de vooruitgang van het translationaal onderzoek van dit UZA-team, lees je meer in het zomernummer van magUZA.)

Kennis en therapietrouw Wat betekenen deze inzichten en toepassingen in de praktijk?

Hematologe Ann Van de Velde zit al twintig jaar in het vak en bracht het onderzoek uit het labo mee naar de patiënten. ‘De meeste van onze patiënten zijn zich inderdaad niet bewust dat ze een mRNA-vaccin krijgen tegen hun tumor. In die zin vind ik het een positieve zaak dat er vandaag meer dan ooit over de medische wetenschap wordt bericht en gesproken. Misinformatie moeten we altijd blijven bestrijden, maar het is een opportuniteit om kennis op te bouwen in de maatschappij en bij de families die ooit bij ons terechtkomen. Niet alleen omdat het meer therapietrouw en steun teweegbrengt, maar ook omdat we op deze manier diepgaander kennis met hen kunnen uitwisselen. Het werkt in twee richtingen.

Wanneer je mensen behandelt in studieverband zijn de contacten heel intens gezien de continue

monitoring van de nieuwe behandeling. Vaak gaat het ook om zeldzame vormen van kanker. We leren niet alleen van hen door hun ervaring in het traject, soms brengen ze ons ook tot inzichten net door hun totaal andere professionele achtergrond. Onze patiënten vormen onze belangrijkste bron van inspiratie.’

Minder invasieve behandelingen Het gezicht van het behande­ lings­arsenaal binnen de hema­ tologie staat op het punt voorgoed te veranderen, mede dankzij de mRNA-technologie. De evolutie van invasieve maar noodzakelijke therapieën zoals stamceltherapie en chemo­therapie richting minder invasieve behandelingen waarin immuuntherapie en vaccins het voortouw nemen, zet zich door.

Gecombineerde therapieën zijn vandaag de weg naar een betere levensverwachting en minder neveneffecten van behandeling bij patiënten met deze zeldzame en agressieve bloedkankers. ‘De vaccintherapie die we momenteel geven aan mensen met leukemie, maakt deel uit van een gecombineerde therapie. Ze krijgen naast het vaccin ook een standaard­ behandeling, doorgaans met chemo­therapie, en veronderstellen

dat het de chemotherapie is die het harde werk doet. Het is echter zo dat meestal net hun eigen lichaam, hun eigen immuunsysteem met behulp van het vaccin een grote strijd levert. De chemotherapie is vaak nodig om op heel korte termijn tijd te winnen tegen de agressieve binnendringer. Om resterende cellen te vinden, op te ­ruimen en herval te voorkomen, daarvoor is het immuun­systeem onze beste medestander. En bovendien levert de behandeling een aanzienlijk betere levens­kwaliteit op. De vaccins worden heel goed verdragen. Chemo­therapie blijft daarentegen een product met een hoge toxiciteit. Nevenwerkingen zoals koorts, maagdarm-­ problemen, en andere infecties zien we veel minder voorkomen bij de vaccins. Dat is veelbelovend.’

Intense internationale samenwerking Intussen zien het team van CCRG en de clinici van het UZA in hun resultaten hoe de levens­ verwachting na diagnose bij de studiepatiënten anderhalf tot twee maal zolang wordt. ‘Gezien hun prognose gaat dit vaak over een half jaar, een jaar tot twee jaar die we winnen. Dat lijkt relatief, maar als je vandaag een ongeneeslijke ziekte hebt, is die tijd van

veel waarde. Zeker als er sprake is van voldoende levenskwaliteit.

Bovendien kan door de versnellingen in ons onderzoek elk half jaar gewonnen, weer nieuwe mogelijk­ heden en kansen voor onze pa­­ tiënten met zich meebrengen. Dat is hoe we samen met hen trachten te schakelen.’ In die zin doet een mRNA-vaccin ook bij deze teams dienst als een spuitje van hoop.

Hoop op tijd voor meer medische vooruitgang om ons immuun­ systeem slimmer te maken.

De concrete eerstvolgende stappen voor Smits, Van de Velde en hun collega’s van UZA en UAntwerpen zijn de vaccin­ therapieën in een grotere patiëntengroep verder testen, met een controlegroep. Maar ze kijken ook uit naar bredere en nog effectievere toepassingen.

‘Wat deze pandemie ons getoond heeft is welke mogelijk­heden deze technologie ons kan bieden, en dat internationale samenwerking nog verder intensifiëren de weg is. De internationale focus is tijdelijk verlegd geweest naar COVID-­onderzoek, maar we kijken reikhalzend uit naar hoe we binnen het onderzoek naar kanker, reumatologie, autoimmuun­ziekten, etc. aan de slag kunnen gaan met al deze nieuwe inzichten.’ Wordt vervolgd.

MAGUZA 09

INTERVIEW

Ziekenhuisverblijven worden steeds korter

‘Eigenlijk kan heel veel in dagopname’ Prof. dr. Yves Jacquemyn, diensthoofd gynaecologie

In 2003 verbleven opgenomen patiënten in België gemiddeld 8 dagen in het ziekenhuis. Volgens prognoses zal dat in 2025 dalen naar 6 dagen. Steeds meer ingrepen gebeuren zelfs in dagopname. Hoe ervaren patiënten en artsen die evolutie? En wat is nodig om ze in goede banen te leiden?

B

egin januari liet ik in het UZA een uitzaaiing in de lever wegschroeien’, vertelt Bernadette ­Hendrickx. ‘Ablatie, heet dat: een naald wordt door je huid heen tot in de tumor geprikt en brengt daar hitte voort, zodat de tumorcellen afsterven. De chirurgen hoeven je lichaam dus niet open te maken, ze opereren zonder te snijden. Ik vernam dat het UZA een navigatietoestel gebruikt, een soort gps, om de naald tot op de nanomillimeter precies in de tumor te krijgen. De ingreep duurde hooguit een uur en nadien voelde ik me meteen prima. Ik bleef één nacht in het ziekenhuis ter observatie, en daarna mocht ik al naar huis.’

bij. Vooraf hadden de artsen me alles goed uitgelegd en na de ingreep kon ik met problemen meteen bij hen terecht, wat gelukkig niet nodig bleek.’

Guy Van Honsté, voorzitter Vereniging Hart,- Long- en Levergetransplanteerden Antwerpen: ‘Duidelijk en open communiceren, voor en na de ingreep, stelt inderdaad gerust.

Onlangs liet ik me in het pijncentrum van het UZA behandelen voor mijn rugpijn, in dagopname. De arts vertelde me vooraf wat er zou gebeuren. Toen ik nadien meer duidelijkheid wilde over de effecten, kon ik moeiteloos een afspraak met hem maken.’

Dat zo’n belangrijke ingreep zo snel ging maakte u niet ongerust?

Zo’n verkorte opname heeft heel wat voordelen?

Hendrickx: ‘Zelf zie ik geen nadelen, eerlijk gezegd. Ik heb al drie zware operaties voor darmkanker achter de rug waarvoor

Hendrickx: ‘Helemaal niet. Ik had er een heel veilig gevoel 10

Bernadette Hendrickx, patiënte in het UZA

Guy Van Honsté, voorzitter Vereniging Hart,- Long- en Levergetransplanteerden Antwerpen

ik telkens bijna een week in het ziekenhuis moest blijven. Als je een gezin met drie kinderen hebt, heeft dat een serieuze impact. Nu was ik meteen weer op de been. Als risicopatiënt mag ik tijdens corona niet werken, maar anders had ik meteen na de ingreep weer aan de slag gekund.’

Van Honsté: ‘Sneller naar huis, sneller je gewone leven weer oppakken, minder risico op ziekenhuisinfecties, dat zijn allemaal voordelen. Natuurlijk kan het niet bij elke ingreep. Toen ik in 2001 tijdens een spoedoperatie een ruilhart kreeg, bleef ik een kleine maand in het UZA. Ik hoor dat het nu al korter kan, afhankelijk van je gezondheidssituatie, maar je zal toch altijd een langere ziekenhuisopname nodig hebben, al was het maar om je immuunsysteem goed te regelen. Sinds 2001 heb ik elk jaar een reeks controleonderzoeken. In het begin bleef ik daarvoor telkens twee tot drie nachten in het UZA, maar intussen kunnen veel onderzoeken ambulant. Dat is comfor­ tabeler, en de screening verloopt even grondig.’

omwenteling, terwijl we altijd achterliepen op het buitenland.

In België werd de kraamzorg traditioneel binnen de muren van het ziekenhuis geconcentreerd, zodat kraamklinieken een soort hotelfunctie gingen uitbouwen – wat niet hun taak is. In het buitenland zijn ambulante bevallingen zeer gewoon: vrouwen gaan enkele uren later al naar huis.’

Ook voor bevallingen wordt de opnameduur alsmaar korter?

Prof. dr. Yves Jacquemyn: ‘Toen ik assistent in opleiding was, bleven vrouwen na de bevalling nog zeven dagen op de materniteit. Dat werd eerst vijf dagen en daarna drie, wat momenteel de richtlijn is. Telkens opnieuw leek dat een hele

Komen ambulante bevallingen er ook bij ons aan?

Jacquemyn: ‘In het UZA kiezen steeds meer vrouwen ervoor.

Medisch kan het perfect – een bevalling is geen ziekte. Willen vrouwen toch liever drie dagen of langer blijven, is dat natuurlijk geen probleem. Ze kunnen er allerlei goede redenen voor hebben: onzekerheid, nood aan extra begeleiding, een ­aandoening …’

‘ Toen ik een uitzaaiing in de lever liet wegschroeien, mocht ik al na één nacht naar huis.’

MAGUZA 11

‘ Je mag patiënten niets opdringen en hen zeker niet het gevoel geven dat ze weg moeten.’

Guy Van Honsté, voorzitter Vereniging Hart,- Long- en Levergetransplanteerden Antwerpen

Toen de overheid circa 2015 aandrong om de verblijfsduur in te korten, hadden sommige zorgverleners wel bezwaren?

Jacquemyn: ‘Sommige vroedvrouwen vreesden dat ze niet genoeg tijd zouden hebben om kersverse moeders te begeleiden en uitleg te geven. Dat hoeven ze ook niet te doen: de kraamzorg in de materniteit moet naadloos overlopen in de kraamzorg thuis. Borstvoeding, bijvoorbeeld, kan je comfortabeler thuis begeleiden. Het probleem was dat de kraamzorg thuis onvoldoende was uitgebouwd. Dat is intussen veranderd, vooral dankzij de inzet van zelfstandig werkende vroed­ vrouwen die kraamzorg lokaal organiseren. Zwangere vrouwen hebben nu meestal al voor de bevalling contact met een vroedvrouw, en die zorg loopt na de bevalling thuis verder.’

Ziet u die evolutie ook voor andere ingrepen?

Jacquemyn: ‘Vroeger lag onze verpleegafdeling gynaecologie altijd vol met patiënten. Nu doen we twee tot drie keer méér operaties dan vroeger, maar we hebben nog amper meerdaagse opnames. We gebruiken steeds vaker minimaal-­ invasieve technieken die weefsels zo weinig mogelijk beschadigen. Zelfs ingrepen zoals een baarmoeder wegnemen kunnen nu veilig in dagopname. Pijn, risico op bloedingen, ernstige ademhalingsproblemen, niet mobiel zijn: dat zijn belangrijke redenen om patiënten toch nog even in het ziekenhuis te houden, maar eigenlijk kan heel veel in dagopname.’

12

INTERVIEW

Voelen alle patiënten zich daar goed bij?

Jacquemyn: ‘De grote meerderheid wel. We leggen helder uit dat er geen risico’s zijn en bereiden ook de opvolging voor, zodat thuisverpleegkundigen zo nodig wondzorg kunnen doen.’

Van Honsté: ‘Je mag patiënten ook niets opdringen en hen zeker niet het gevoel geven dat ze weg moeten. Dat gebeurt soms wel, helaas. Een lotgenoot die in een ziekenhuis veel te vroeg ontslagen werd na een zware ingreep, vertelde dat hij te horen had gekregen dat er een andere patiënt op zijn bed stond te wachten. Achteraf bleek echter dat hij ernstige complicaties had die de thuiszorg onvoldoende kon opvangen.

Als je een patiënt naar huis laat gaan, moet je er zeker van zijn dat hij veilig opgevangen en verder opgevolgd wordt – door de huisarts of thuisverpleegkundigen, of door een lokaal ziekenhuis. Dat doet het UZA heel goed, vind ik.’

Een goede afstemming met huisartsen en andere eerstelijnszorgers is erg belangrijk?

Jacquemyn: ‘Ziekenhuizen werken sinds kort samen in netwerken. Dat begint de eerste lijn ook te doen – kijk maar naar de eerstelijnszones, waar lokale besturen, huisartsen en andere zorgverleners de handen in elkaar slaan. Er is tijd nodig om daar meer structuur in te brengen. En vooral: de ziekenhuiszorg en de eerstelijnszorg moeten als tandwielen in elkaar grijpen. Patiënten moeten de juiste zorg krijgen, op het juiste moment – binnen de ziekenhuismuren of erbuiten.’

KORT

62.878 Dat is het aantal COVID-19tests dat de testteams van het UZA al uitvoerden.* In het kader van de teststrategie tegen corona richtte het UZA drie erkende centra op: het mobiel testteam provincie Antwerpen, het mobiel testteam provincie Limburg en het testteam Station Antwerpen-Centraal. Voor de analyse van alle stalen werken de teams samen met platform BIS UZA/ UAntwerpen, het grootste van de acht universitaire labo’s die PCR-tests voor COVID-19 uitvoeren in België. * tussen nov - feb 2021

Het UZA is opnieuw ‘Top Employer’ Dankzij een vooruitstrevend HR-­ beleid mag het UZA zich al voor de 16de keer op rij een ‘Top Employer’ noemen. Het Top Employers ­Institute reikt dat certificaat uit na een screening van criteria zoals training en ontwikkeling, carrièremogelijk­heden en organisatiecultuur. Zeker in het coronajaar 2020 hebben UZA­­­ collega’s zich voor meer dan honderd procent ingezet. Ze inspireerden elkaar met initiatieven zoals online sportlessen, wandelroutes en een ontspanningsruimte waar iedereen even op adem kon komen.

Met Telecovid zetten we de eerste stappen naar een andere organisatie van onze gezondheidszorg

Prof. dr. Guy Hans, medisch directeur UZA

Door COVID-19 vinden nieuwe initiatieven zoals intensieve thuisopvolging van patiënten via telemonitoring versneld ingang. Telecovid, het moni­toringsysteem waarmee het UZA samen met de eerste lijn COVID-19-patiënten thuis intensief opvolgt tijdens hun ziekte en revalidatie, wordt inmiddels door het RIZIV terugbetaald. Mooi mee­­ genomen is dat het systeem ook extra data en inzichten verschaft, zodat we ons zorgsysteem nog beter op de noden van patiënten kunnen afstemmen.

€ 2.169.978,50 Dat is het recordbedrag dat de UZA foundation in coronajaar 2020 van alle schenkers, partners en sponsors samen ontving. De UZA foundation ondersteunt grensverleggend onderzoek binnen het UZA. In vergelijking met 2019 zamelde het fonds maar liefst 40 procent extra budget in!

Help ons ook in 2021 via IBAN BE69 0017 9875 6478, BIC GEBABEBB en www.uzafoundation.be

Gouden Penning voor Erika Vlieghe De Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten kende in december 2020 haar Gouden Penning toe aan infectiologe Erika Vlieghe van het UZA. De Gouden Penning bekroont ieder jaar een persoonlijkheid die een uitzonderlijke bijdrage levert aan de verspreiding van wetenschap en kunst. Vanuit haar leidende rol in het management van gezondheidscrisissen leverde Vlieghe volgens de jury ‘buitengewone inspanningen die het vertrouwen in de wetenschap verhogen’.

Waiting Lines: Tines fertiliteitstraject Wie een medisch traject volgt om zwanger te worden, legt vaak een lange, eenzame lijdensweg af. In maart 2020 werden vruchtbaarheids­­ behandelingen dan ook nog eens on hold gezet door een verbod op niet-­dringende medische zorg. Tine vertelt hoe zij die periode beleefde: een periode vol onzekerheid en medicatie die op haar gemoed inwerkte. Met haar boek hoopt Tine mensen in een gelijkaardige situatie te ondersteunen en hen een blijk van (h)erkenning te geven.

‘Waiting Lines’ kost 11,95 euro (exclusief verzendkosten) en kan je bestellen door een mailtje te sturen naar info@tineswijns.be. Per verkocht boek gaat er 6,95 euro naar de UZA foundation.

MAGUZA 13

Klinisch onderzoek op maat van de patiënt Prof. dr. Eveline Dirinck, endocrinologe

‘ Ik geef mijn jawoord heel bewust’ Zonder patiënten die deelnemen aan studies kunnen onderzoekers geen nieuwe therapieën ontwikkelen.

Logisch dus dat ze patiënten nauw bij onderzoeken betrekken en hun een strikte bescherming garanderen.

‘Artsen wegen de baten en risico’s tot in detail voor je af’, zegt UZA-­patiënt en studiedeelnemer Roger. ‘Ik zie mijn deelname als een zeer waardevolle kans.’

14

D

iabetespatiënt Roger (73) is een van de honderden UZA-­patiënten die momenteel aan een medische ­studie meewerken. ‘Ik heb al dertig jaar type 2 diabetes mellitus en ik zag de medicatie in die periode fors verbeteren. Ik besef heel goed dat dat komt doordat anderen voor mij nieuwe behandelingen probeerden. Daarom wil ik als patiënt ook mijn steentje bijdragen aan de wetenschap. Toegegeven, het is mooi meegenomen dat ik sneller een nieuw medicijn kan nemen. Zelfs al is de kans een op twee dat ik een placebo zonder werkzame bestanddelen krijg.’

Gewone zorg loopt door Roger neemt sinds juni 2020 deel aan een studie die het effect van een nieuw medicijn in tabletvorm

voor type 2 diabetes onderzoekt.

‘Mijn behandelende arts sprak me over de studie aan tijdens een consultatie. Ik nam dat medicijn vroeger al een tijdje, toen injecteerde ik het dagelijks. Als diabetespatiënt kan ik dat zelf en ik sta gekend als medicatietrouwe patient.

Ik wil als patiënt ook mijn steentje bijdragen aan de wetenschap.

Na een infogesprek over de studie naar een pilversie van het medicijn, was ik meteen overtuigd. Ik heb alle vertrouwen in de mensen van de dienst endocrinologie/diabetologie die me al lang opvolgen. Ik geef hen mijn jawoord heel bewust.’

Roger: ‘Met mijn zwaar medisch dossier vind ik bijkomende controles en onderzoeken heel interessant.’

Tijdens het startgesprek informeert de arts-onderzoeker pa­­ tiënten die in aanmerking komen voor de studie in begrijpelijke taal over wat het onderzoek precies inhoudt. Wat gaat het onderzoeks­ team allemaal doen; waarom; wat hoopt de studie aan te tonen; en wat betekent dat voor jou als patiënt? ‘Ik benadruk altijd dat de uitkomst van een onderzoek onzeker is,’ zegt prof. dr. Eveline Dirinck die aan verschillende studies meewerkt. ‘Uiteraard zetten we een studie op omdat er wetenschappelijke gegevens zijn die een goede uitkomst sterk doen vermoeden. Maar er is nog geen bewijs dat de resultaten worden zoals we verwachten: daarom is de studie net nodig. Bij patiënten die al in behandeling zijn, leg ik ook uit dat de studie hun gewone zorg niet zal verstoren. Dat zou niet verantwoord zijn.’

Na het startoverleg krijgt elke patiënt een infobundel over het onderzoek mee. Meestal gaat het om een lijvige bundel, met informatie die zeer toegankelijk en toch medisch correct is geschreven. Pas nadat hij die heeft doorgenomen, kan de deelnemer zijn ‘informed consent’ of geïnformeerde toestemming geven.

Minutieuze voorbereiding Arts-onderzoekers moeten voor elk project een uitgebreid studiedossier aan het ethisch comité van het UZA voorleggen. In dat comité zetelen een vertegenwoordiger van een patiëntenorganisatie, verpleegkundigen, een jurist, artsen van binnen en buiten het

Door afspraken te combineren, maken we het deelnemers zo makkelijk mogelijk.

ziekenhuis en andere academische experten. ‘Klinisch onderzoek is een werk van lange adem’, glimlacht Dirinck. ‘Zelfs met een zeer goede voorbereiding, duurt het meestal meerdere maanden voor een studie is uitgewerkt van idee tot een proces waarin alle stappen zijn goedgekeurd. Al die strikte procedures zorgen ervoor dat alles correct verloopt. Zo is er bijzonder streng toezicht op het vlak van dataopslag en wie toegang tot de gegevens heeft. Dat is uiteraard terecht.’

Studieverpleegkundigen Rie Braspenning (op de foto) en Martine Van Tilburg organiseren op de dienst endocrinologie/diabetologie alle praktische aspecten van studies. ‘Wij vormen hét aanspreekpunt van deelnemers.

Zelfs voor een kleine vraag mogen ze ons altijd bellen. We maken het de deelnemers zo makkelijk mogelijk. Bijvoorbeeld door hen afspraken te laten combineren.

Op sommige afdelingen kunnen patiënten ook ’s avonds op controle komen.’

Bijleren over je gezondheid Net omdat de aanpak zo patiëntgericht is, zien we bij UZA-­­pa­tiënten een grote bereidwilligheid om aan klinisch

onderzoek mee te werken. ­Braspenning: ‘Wie afhaakt, doet dat vooral omdat hij of zij de bezoeken praktisch onhaalbaar vindt. Soms vragen we om maandelijks naar het zieken­huis op controle te komen. Dat moet passen met je job. Anderen hebben schrik voor bijwerkingen of hun partner ziet ertegen op. Dat is hun volste recht natuurlijk.’

Ook Roger wordt maandelijks in het UZA verwacht voor onder­zoeken binnen de studie.

Aan­gezien hij moeilijk te been is, is dat best een opgave. ‘Als gevolg van mijn diabetes zijn mijn linkervoet en rechterbeen geamputeerd.

Ik verplaats mij dus niet zo vlot.

Maar ik maak met plezier elke maand twee uur tijd vrij voor de studie. Ik zie mijn deelname als een zeer waardevolle kans. Het voelt goed om de wetenschap vooruit te helpen. En met mijn zwaar medisch dossier vind ik bijkomende bloedcontroles, longfoto’s en geheugentests heel interessant.’

Patiëntgedreven onderzoeksvragen Niet alleen tijdens de studiefase staat de patiënt centraal. Ook heel wat onderwerpen van klinische studies zijn meer patiëntgedreven. ‘In het diabetes­onderzoek bijvoorbeeld lag de focus altijd sterk op medicijnen waardoor patiënten langer leven. Vandaag kijken we breder. We zoeken ook naar strategieën die het levenscomfort van de patiënt verhogen. Denk aan hoe we adequaat screenen om te vermijden dat diabetes patiënten blind maakt’, zegt prof. dr. Eveline Dirinck van de dienst endocrinologie/diabetologie. ‘Verschillende organi­saties die klinisch onderzoek financieren, zoals de Koning Boudewijn­stichting en Kom op tegen Kanker, zetten heel bewust op die evolutie in.’

MAGUZA 15

Sterker na trauma Tegenwind maakt je vleugels sterker, hoor je vaak. Maar wat als het eerder een orkaan is en je bijvoorbeeld aan een auto-ongeval zware letsels Ellen Decatte, traumapsychologe

overhoudt? ‘We ervaren elke dag hoe krachtig de menselijke geest is’, zegt traumapsychologe Ellen Decatte van het UZA. ‘Met een goede omkadering kunnen onze vleugels heel veel dragen.’

A

ls supraregionaal of level-1 traumacentrum behandelt het UZA jaarlijks meer dan vierhonderd patiënten met zware letsels na een ongeval. De traumapatiënten krijgen gespecialiseerde zorg om fysiek en mentaal van hun zware letsels te herstellen. Zodra ze van de dienst spoed of intensieve zorg naar een 16

andere afdeling verhuizen, gaat traumapsychologe Ellen Decatte of Eva De Backer van het UZA bij hen langs.

Opmerkelijke veerkracht ‘We verkennen van in het begin hoe de patiënt het trauma ervaart.

Met trauma bedoelen we het medische trauma, de zware letsels na het ongeval. Niet elk medisch

trauma leidt tot een psychologisch trauma. Van al onze traumapatiënten ontwikkelt ongeveer één op de tien een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) met aanhoudende last van angstklachten.

De meeste patiënten beseffen dat ze iets zeer ingrijpends meemaakten, wat hun leven vaak nog lang zal beïnvloeden. Toch slagen ze erin om dat een plaats te geven en hun leven opnieuw op te pikken.’

Bij hun eerste bezoek brengen de traumapsychologen de situatie van de patiënt in kaart.

Ellen Decatte: ‘Hoe heeft hij of zij het incident beleefd? Hoe is de omkadering? Denk aan familie en vrienden, de woon- en werk­ situatie, financiële aspecten. We informeren de patiënt over gangbare psychische klachten in zijn situatie en over hoe je als patiënt of naaste met de beperkingen en

Ex-traumapatiënte Lea (84)

Getuigenis: ex-traumapatiënte Lea (84)

‘Stap voor stap win ik mijn vrijheid terug’

gevolgen daarvan kan omgaan.

Daarnaast gaan we in op specifieke behoeften en noden. Alles verloopt op het ritme dat de patiënt aangeeft.’

De meeste patiënten slagen erin om hun trauma een plaats te geven en hun leven opnieuw op te pikken.

Revalidatie en COVID-19-nazorg De psychologen ondersteunen traumapatiënten tijdens hun verblijf in het UZA, en werken nauw samen met collega’s van ­revalidatieziekenhuizen

en externe psychologen. ‘Een zwaar ongeval verwerk je niet in een paar weken. Veel patiënten staan na hun ziekenhuisopname voor een lange revalidatie en ontdekken pas gaandeweg hun beperkingen. Als traumapsycholoog bereiden wij hen op dat proces voor. Tegelijk waken we over een vlotte doorstroom naar collega-psychologen buiten het ziekenhuis.’

Een langdurig verblijf op intensieve zorg kan ook leiden tot specifieke psychische noden, zoals bij het ‘postintensievezorgsyndroom’ dat naast traumapatiënten onder meer heel wat COVID-19-­ patiënten treft. ‘Patiënten die lang op intensieve zorg liggen, kunnen zich geïsoleerd voelen en hun besef van tijd en ruimte verliezen. In combinatie met de angst of alles wel goedkomt, vormt dat een voedingsbodem voor problemen. De praktijk leert dat die niet onvermijdelijk zijn. Die ­patiënten hebben baat bij langdurige psychologische ondersteuning. Wij ervaren dagelijks hoe krachtig de menselijke geest is met de juiste omkadering.’

‘Ik weet nog perfect hoe ik na mijn val met de fiets op de grond lag. Ik kon niet bewegen en een vuilniswagen reed achterwaarts op mij af. Op dat moment flitsen duizend dingen door je hoofd.

Het was horror: ik verloor mijn rechterbeen in volle bewustzijn. Maar het was ook een wonder dat de wagen geen vitale organen raakte en ik er nog ben. Ongeveer één jaar later woon ik weer zelfstandig thuis. Ik kan stappen met een prothese en zelfs fietsen lukt met mijn driewieler.’

‘Mijn mentale klop kwam na veertien dagen in het ziekenhuis. Toen ontmoette ik de agent die me ook na het ongeval zag. Pas toen besefte ik mijn situatie ten volle en ben ik ingestort. Ik heb een halve dag geweend. Daarna raapte ik me samen en hield me voor ogen dat ik weer zelfstandig thuis wou wonen. Ik heb een beperking maar ik ben niet ziek of heb geen zware pijn.

Daar trek ik me aan op. Ik ben ook onvoorstelbaar goed opgevangen en geholpen.’

‘Ik woon alleen sinds mijn man vier jaar geleden stierf, maar ik kan terugvallen op fantastische kinderen, kleinkinderen en een grote groep vrienden. Met hen, en ook met de verpleegkundigen, de psycholoog en de artsen, heb ik veel gepraat.

Ik denk soms nog terug aan het moment van het ongeluk en hoe zoiets kon gebeuren. Die gevoelens moet je toelaten. Maar je moet vooruit. Als ik nu kijk waar ik na één jaar sta, ben ik dankbaar.

Stap voor stap win ik mijn vrijheid terug.’

MAGUZA 17

ADVERTENTIE

GENIET GENIET VANVAN UW UWPENSIOEN PENSIOEN

GENIET GENIET ZONDER ZONDER ZORGEN ZORGEN VAN UW PENSIOEN VAN UW PENSIOEN GENIET GENIET ZONDER ZONDER ZORGEN ZORGEN VAN UW PENSIOEN VAN UW PENSIOEN IN INEEN EEN UNIEKE UNIEKE OMGEVING. OMGEVING. IN INEEN EEN UNIEKE UNIEKE OMGEVING. OMGEVING. De DeDOMITYS DOMITYS serviceresidenties serviceresidenties zijn zijn In een Domitys-residentie In eenvoelt Domitys-residentie u zich voelt u zich De DeDOMITYS DOMITYS serviceresidenties serviceresidenties zijn zijn In een Domitys-residentie In eenvoelt Domitys-residentie u zich voelt u zich afgestemd afgestemd op actieve op actieve seniorensenioren meteen thuis: perfect meteen geïnstalleerd thuis: perfect geïnstalleerd afgestemd afgestemd op actieve op actieve seniorensenioren meteen thuis: perfect meteen geïnstalleerd thuis: perfect geïnstalleerd die die belang belang hechten hechten aan aan een modern appartement een modern met appartement met die die belang belang hechten hechten aan aan een modern appartement een modern met appartement met levenskwaliteit levenskwaliteit en vrijheid. en vrijheid.voldoende licht,voldoende met terras of licht, met terras of levenskwaliteit levenskwaliteit en vrijheid. en vrijheid.voldoende licht,voldoende met terras of licht, met terras of InInonze onze residenties residenties is aan alles is aan alles balkon en klaar om balkon u en uw en huisdier klaar om u en uw huisdier InInonze onze residenties residenties is aan alles is aan alles balkon en klaar om balkon u en uw en huisdier klaar om u en uw huisdier gedacht gedacht om uom een uvolstrekt een volstrekt unieke unieke te verwelkomen.

U te kunt verwelkomen. ook genieten U kunt ook genieten gedacht gedacht om uom een uvolstrekt een volstrekt unieke unieke te verwelkomen. Utekunt verwelkomen. ook genieten U kunt ook genieten woonomgeving woonomgeving te bezorgen. te bezorgen. van de privétuin van van de de residentie. privétuin van de residentie. woonomgeving woonomgeving te bezorgen. te bezorgen. van de privétuin van van de de residentie. privétuin van de residentie.

U Ubent bent zelfstandig zelfstandig maar goed maar goed Ideaal gelegen, op Ideaal een aangename gelegen, op een aangename U Ubent bent zelfstandig zelfstandig maar goed maar goed Ideaal gelegen, op Ideaal een aangename gelegen, op een aangename omringd. omringd.

Bij Domitys Bij Domitys kunt u te allen kunt u te allen locatie, niet ver vanlocatie, winkels, zijn niet ver van winkels, zijn omringd. omringd.

Bij Domitys Bij Domitys kunt u te allen kunt u te allen locatie, niet ver vanlocatie, winkels, zijn niet ver van winkels, zijn tijde tijde rekenen rekenen op onze opattente onzeenattente Emerald en Haven Anwterpen, EmeraldenHaven Vaart Anwterpen, en Vaar t tijde tijde rekenen rekenen op onze opattente onzeenattente Emerald en Haven Anwterpen, EmeraldenHaven Vaart Anwterpen, en Vaar t gespecialiseerde gespecialiseerde teams die teams 24/7 tot die uw24/7 tot uw dertot Brouwers derresidenties Brouwers Leuven residenties gespecialiseerde gespecialiseerde teams die teams 24/7 tot die uw24/7 uw Leuven der Brouwers Leuven derresidenties Brouwers Leuven residenties beschikking beschikking staan.staan.

Permanentie, Permanentie, hulp hulp met standing: welzijnsmet en standing: welzijns- en beschikking beschikking staan.staan.

Permanentie, Permanentie, hulp hulp met standing: welzijnsmet en standing: welzijns- en bij bijnoodgevallen noodgevallen ... u bent...niet u bent alleen, niet ontspanningsruimtes, alleen, ontspanningsruimtes, een restaurant, een restaurant, bij bijnoodgevallen noodgevallen ... u bent...niet u bent alleen, niet ontspanningsruimtes, alleen, ontspanningsruimtes, een restaurant, een restaurant, maar maar blijftblijft onafhankelijk. onafhankelijk.

U hebt tal U vanhebtental van eenvan onthaal met entaleen van diensten onthaal met tal van diensten maar maar blijftblijft onafhankelijk. onafhankelijk.

U hebt tal U vanhebtental een onthaal met entaleen van diensten onthaal met tal van diensten diensten diensten tot uw totbeschikking uw beschikking die u het die dieu 4 het sterren waard die zijn.4 sterren waard zijn. diensten diensten tot uw totbeschikking uw beschikking die u het die dieu4 het sterren waard die zijn.4 sterren waard zijn. dagelijks dagelijks levenleven makkelijk makkelijk maken. maken. dagelijks dagelijks levenleven makkelijk makkelijk maken. maken.

CONTACTEER CONTACTEER ONS ONS CONTACTEER CONTACTEER ONS ONS www.domitys.be VOOR VOOR MEERMEER INFORMATIE INFORMATIE www.domitys.be VOOR VOOR MEERMEER INFORMATIE INFORMATIE 18

DOMITYS DOMITYS EMERALD HAVEN EMERALD HAVEN Léon Stynenstraat 40, Léon Stynenstraat 2000 Antwerpen40, 2000 Antwerpen DOMITYS LEUVEN DOMITYS LEUVEN www.domitys.be VAART DER BROUWERS www.domitys.be VAART DER BROUWERS Vaartkom 45 Vaartkom 45 3000 Leuven 3000 Leuven

DOMITYS DOMITYS EMERALD HAVE EMERALD HAVE Léon Stynenstraat Léon Stynenstraat 03 304 09Antwerpen 00 2000 03 304 09Antwerpen 00 2000 DOMITYS LEUV DOMITYS LEUV VAART DER BROUW VAART DER BROUW Vaartkom 45 Vaartkom 45 0477 75 10 82 3000 Leuven 0477 75 10 82 3000 Leuven

MAGU Z A ZORGMAGAZINE VAN HET UZA

Dossier KANKERONDERZOEK

APRIL 2021 #122

Hoopgevende inzichten UZA-onderzoekers werken op internationaal niveau mee aan hoopgevende nieuwe behandelmethodes. Hoe doen ze dat? Welke technologie kan straks de genezingskansen verhogen? Kunnen we in de toekomst kanker vroegtijdig opsporen of zelfs voorkomen?

www.maguza.be UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen uza_stories

Viviane (63) werd geholpen door precisiegeneeskunde

‘Ik dacht dat mijn dagen geteld waren.’

19

Dossier

Prof. dr. Hans Prenen, adjunct-diensthoofd oncologie en hoofd van de fase 1-klinische studies

Prof. dr. Marc Peeters, diensthoofd oncologie en coördinator van het MOCA

Dr. Marika Rasschaert, oncologe

Dienst oncologie – Multidisciplinair Oncologisch Centrum Antwerpen (MOCA) T 03 821 32 50 Patiëntencommissie www.uza.be/ patientencommissieoncologie 20

i Deze foto werd genomen vóór de coronacrisis.

DOSSIER KANKERONDERZOEK

Ambitieuze onderzoekers tegen kanker

‘ Wie kraakt de genetische code?’

Kunnen we kanker in de toekomst vroegtijdig opsporen in het bloed?

Het is een van de ambities van kankeronderzoekers in het UZA. Specialisten uit verschillende vakgebieden werken nauw samen aan hoopgevende behandelingen. Net als hun internationale collega’s doorgronden ze meer

B

elgië behoort op het vlak van klinisch onderzoek tot de wereldtop.

‘We mogen prat gaan op een lange traditie in klinische studies, waarbij we zowel kwaliteit als snelheid leveren. Internationale farmaceutische bedrijven zien onze wetenschappelijke instellingen terecht als een betrouwbare partner’, zegt prof. dr. Hans Prenen, adjunct-diensthoofd oncologie en hoofd van de fase 1-klinische studies. ‘Universitaire ziekenhuizen zoals het UZA dragen daar bij uitstek toe bij.’

Slimme wisselwerking Complexe studies vragen om moderne apparatuur, efficiënte methodes en voldoende personeel. Het UZA centraliseerde in 2009 haar kankeronderzoek binnen het Multidisciplinair Oncologisch Centrum ­Antwerpen (MOCA). Onderzoek naar verschillende kankers zit in ons ziekenhuis niet over aparte diensten versnipperd. Het gebeurt onder dezelfde koepel, wat inhoudelijk en organisatorisch voordeel oplevert. Het MOCA legt zich voornamelijk toe op fase 1- en fase

2-studies (zie kaderstuk), waarbij we medicatie voor het eerst op patiënten testen.

Met de jaren groeide het oncologisch onderzoeksteam van het UZA uit tot een geoliede machine.

Prenen: ‘Ons onderzoek verloopt erg gestroomlijnd. We weten perfect hoe we een klinische studie

Onderzoek naar verschillende kankers zit in ons ziekenhuis niet onder aparte diensten versnipperd.

moeten uitvoeren, welke procedures erbij komen kijken, hoe je de administratie regelt … En we werken vlot met de farmaceu­ tische industrie samen.’

Focus op preventie Inhoudelijk focust het kanker­ onderzoek vandaag meer dan vroeger op preventie. Prenen: ‘Ik denk bijvoorbeeld aan families met een genetisch syndroom, die vaak een sterk verhoogd risico op meerdere kankers hebben.

Als je kan nagaan wie er drager

is, kan je die mensen opvolgen.’

De dienst oncologie spitst zich vooral toe op de vroege opsporing en preventie van darmkanker.

‘We onderzoeken stukjes DNA op afwijkingen die op een verhoogd kankerrisico kunnen wijzen. Dat zou wel eens tot een doorbraak kunnen leiden’, zegt prof. dr. Marc Peeters, diensthoofd oncologie en coördinator van het MOCA. Een ander actueel onderzoeks­ topic is de vroegtijdige opsporing van kanker in het bloed. Dat gebeurt met een liquid biopsy: in plaats van een stukje weefsel te analyseren, zoals bij een klassieke biopsie, wordt het bloed onderzocht op stukjes DNA die van kankercellen afkomstig kunnen zijn.

Prenen: ‘Dat opent ook mogelijkheden voor een bevolkings­ onderzoek. Met een eenvoudige bloedafname zou je breed kunnen screenen op meerdere kankertypes. Je kan die personen eruit halen die verder onderzoek nodig hebben, zoals een mammo­ grafie of een darmonderzoek.’ De techniek in kwestie is ook nuttig voor de behandeling van kanker: ze maakt het mogelijk om herval vroeg op te sporen en om snel na te gaan of je therapie aanslaat.

‘Zo kan je als arts korter op de bal spelen’, zegt Peeters.

MAGUZA

en meer genetische factoren, met betere genezingskansen tot gevolg.

21 21

Dossier

Genetische analyse Kankerbehandelingen maakten de voorbije jaren een enorme evolutie door, met de komst van heel wat gerichte ­behandelingen. ­Prenen: ‘Als we kunnen achterhalen welke genetische afwijking aan de basis van de kanker ligt, kunnen we vaak, al dan niet in studieverband, een therapie

Als je de genetische afwijking achter een kanker kent, kan je therapieën alleen op die cellen richten. inzetten die zich alleen op de kankercellen richt en de gezonde cellen ongemoeid laat. Lees: een therapie die veel minder nevenwerkingen geeft. Dé grote vooruitgang is dat we vandaag in twee tot vier weken een volledig genetisch profiel van een kanker kunnen opstellen.’

De grote uitdaging blijft uitzoeken welke patiënt voor welke gerichte behandeling in aanmerking komt. Sommige

Kanker­ onderzoek in het UZA

22

genmutaties komen bij minder dan 0,5 procent van de patiënten met een bepaald kankertype voor, maar de ontdekking ervan kan de sleutel zijn tot een behandeling met spectaculaire resultaten. ‘Om die zeldzame tumortypes eruit te

halen, moeten we de kankerzorg herorganiseren, waarbij we de genetische analyse of profilering van tumoren centra­liseren.

Niet elk laboratorium kan die profileringtests immers aanbieden. Referentiecentra als het UZA kunnen daarbij een grote rol spelen’, aldus Peeters.

Vier onderzoeksfasen Klinisch kankeronderzoek doorloopt normaal vier fasen, al wordt daar om verschillende redenen steeds vaker van afgeweken (zie p.23).

Fase 1-studie: het medicijn wordt voor het eerst getest op een kleine groep kankerpatiënten, om de veilige dosis te bepalen. Almaar vaker wordt in die fase ook al de werkzaamheid getest.

Fase 2-studie: de werkzaamheid van het medicijn wordt op een kleine groep

patiënten getest.

Fase 3-studie: studie met een grote groep patiënten, waarbij de nieuwe therapie wordt vergeleken met de standaardbehandeling. Is er echter al een groot effect te zien in fase 1 en 2, dan komt er vaak geen fase 3.

Fase 4-studie: verder onderzoek naar een al geregistreerd medicijn om zeldzame bijwerkingen en de resultaten op lange termijn te bestuderen.

?

Binnen de research unit van het Multidisciplinair Oncologisch Centrum Antwerpen (MOCA) lopen het jaar rond tientallen kankerstudies. De focus ligt op fase 1- en fase 2-studies, waarbij we medicatie voor het eerst op patiënten testen.

Het onderzoeksteam van het MOCA bestaat uit onderzoekers, studiecöordinatoren, studieverpleegkundigen, logistieke medewerkers, pathologen en administratieve medewerkers.

Elke klinische studie moet aan strikte wetenschappelijke en ethische voorwaarden voldoen en wordt daarom altijd eerst voorgelegd aan de Ethische Commissie van het UZA.

De weg die een medicijn doorloopt, van hypothese in het laboratorium tot goedkeuring door het European Medicines Agency (EMA), is de laatste jaren sterk ingekort. Hoe komt dat en hoe verloopt de ontwikkeling van zo’n therapie?

1

2

Hoe worden nieuwe therapieën ontwikkeld?

Prof. dr. Marc Peeters: ‘Alles begint met fundamenteel onderzoek in het laboratorium: via onderzoek op cellen of proefdieren testen we een specifieke theorie. Idealiter leidt dat tot een mogelijke therapie die we via klinisch onderzoek uitproberen, met andere woorden in patiëntenstudies.

Translationeel onderzoek, letterlijk vertalend onderzoek, slaat dan weer de brug tussen die twee. Translationele onderzoekers gaan na of we een eerder ontwikkelde theorie in de geneeskunde kunnen toepassen. Dat doen ze bijvoorbeeld door weefsel- of bloedstalen te onderzoeken.’

Wat is het verschil tussen een commerciële en een academische studie?

Prof. dr. Hans Prenen: ‘Commerciële studies gebeuren in samenwerking met een farmaceutisch bedrijf, meestal om een nieuw medicijn te testen. Dat is uiteraard van onschatbaar belang. Daarnaast onderzoeken we als universitair ziekenhuis zaken die commercieel minder interessant zijn, maar wel cruciale informatie kunnen opleveren. Zo loopt er nu heel wat onderzoek naar ­­COVID-19, onder meer rond de vorming van antistoffen bij kankerpatiënten.’

aan prof. dr. Marc Peeters, diensthoofd oncologie, en prof. dr. Hans Prenen, adjunct-diensthoofd oncologie

3 4

5

DOSSIER KANKERONDERZOEK

kankertherapie ontwikkelen

Welke rol spelen biomerkers in het verhaal?

Peeters: ‘Een biomerker is een eigenschap van een tumor die terug te vinden is in bloed, urine of de tumor zelf. Het kan bijvoorbeeld gaan om een eiwit, een stukje DNA of een DNA-verandering.

Biomerkers zijn een onmisbare schakel omdat ze ons in staat stellen om een tumor te detecteren, een diagnose te stellen, te zien of een behandeling werkt én om te voorspellen of een medicijn zal aanslaan. We proberen dan ook voortdurend nieuwe biomerkers op het spoor te komen.’

Wat maakt dat een klinische studie vandaag sneller verloopt?

Peeters: ‘Klinische studies zijn mee geëvolueerd met de realiteit van het kankeronderzoek. Vroeger registreerde het European Medicines Agency (EMA) een medicijn pas nadat het de toets van fase 3 had doorstaan. Nu gebeurt dat soms al na fase 2. Dat komt doordat we vaak medicatie testen waarvoor maar heel weinig patiënten in aanmerking komen, maar die wel een groot effect heeft. Er zijn dan eenvoudigweg niet genoeg patiënten voor een grote vergelijkende studie. Daarom werken we nu vaak met kleine groepen en wordt een medicijn soms al goedgekeurd na een studie op veertig of vijftig patiënten. Dat drijft de snelheid natuurlijk sterk op.

Vroeger was de doorlooptijd van een studie al gauw tien jaar, nu is dat soms maar vijf of zes jaar.’

Hebben oncologische patiënten inbreng in de opzet van een klinische studie?

Prenen: ‘Ja, sinds kort hebben we een patiëntencommissie voor oncologisch onderzoek die geregeld feedback geeft op academische studies. Is het doel van de studie nuttig? Krijgt de patiënt duidelijke informatie? Is de studie patiëntvriendelijk genoeg? In de commissie zetelen (ex-)kankerpatiënten, mantelzorgers, familieleden en personen die geïnteresseerd zijn in klinisch onderzoek. Zo kunnen we rekening houden met de mening van ervaringsdeskundigen. We voegen die evaluatie ook toe aan financieringsaanvragen.’

MAGUZA

5

vragen over

23 23

Dossier

Gerichte behandeling houdt Vivianes kanker onder controle

‘ Ik durfde niet meer te hopen’ Anderhalf jaar geleden leek het erop dat Viviane (63) de strijd zou verliezen. Een zeldzame kanker hield al jaren lelijk huis in haar lichaam. Tot een nieuwe gerichte behandeling — haar laatste kans volgens haar arts — het tij wist te keren. ‘Na twee weken was ik een andere vrouw’, getuigt Viviane.

S

tappen gaat soms moeizaam en de ene dag is de andere niet. Maar ze is er nog en geniet weer voorzichtig van het leven. Dat had anderhalf jaar geleden niemand verwacht. Het leven spaarde Viviane niet. Ze was nog maar net van een hersenbloeding hersteld, toen kanker haar leven zeven jaar geleden weer onderuit haalde.

Een erg zeldzame wekedelenkanker: officieel myoepitheliaal

24

carcinoom. Een moeilijke naam die ze weigert te onthouden. ‘Het begon met een klein bolletje in mijn lies, iets onschuldigs dacht ik. Maar het bleek kwaadaardig’, vertelt Viviane. Op dat moment zat de kanker ook al op andere plaatsen. Waar de ziekte precies ontstond, werd nooit achterhaald.

Gevoel van verlatenheid Chemotherapie en bestraling deden de kankercellen eerst

verdwijnen. Maar dat bleek stilte voor de storm. De jaren daarna sloeg de kanker dubbel zo hard terug, met telkens nieuwe tumoren op andere plaatsen.

Onder haar kleine teen, op haar rug, op haar hoofdhuid, aan haar elleboog: overal doken zichtbare tumoren op, sommige zo groot dat ze geen gewone schoenen of een hemd meer aan kon. Ze toont de foto’s op haar gsm, waarschuwt vooraf: ‘Je gaat schrikken, hoor.

Geen enkele arts of verpleegkundige die zei, dat heb ik nog gezien.’ Haar teen moest worden geamputeerd, maar haar voet genas nooit helemaal.

Na drie jaar stond haar arts met de rug tegen de muur.

Chemotherapie had geen effect meer. ‘Na een PET-scan draaide

DOSSIER KANKERONDERZOEK

Viviane werd geholpen met een gerichte behandeling of targeted therapy.

Precisiegeneeskunde aan het werk Prenen beloofde niets, maar ging op zoek naar een gerichte behandeling of targeted therapy: dat is een geneesmiddel dat specifiek inwerkt op de genafwijking die aan de basis ligt van een tumor (zie ook p. 20-22).

Maar de kaarten lagen moeilijk: wereldwijd was er geen tweede patiënt gekend met haar kanker én dezelfde genmutatie. Twee keer nam Viviane deel aan een studie, twee keer sloeg het medicijn niet aan. De kanker woekerde alleen maar voort. Met Viviane ging het almaar slechter. ‘Ik sliep zowat de hele dag. Zelfs koken deed ik niet meer, ik die altijd kok was geweest.’

En toen bood zich een nieuwe kans aan. Ze zou behandeld worden met een medicijn voor gerichte behandeling dat soms ook wordt ingezet tegen melanoom (huidkanker). De kankermutatie die bij haar werd vastgesteld, lijkt immers sterk op een genafwijking die je vaak in

melanomen aantreft. Prenen was eerlijk: als dit niet hielp, had hij niets meer in zijn mouw zitten.

‘De vorige twee geneesmiddelen hadden ook niet gewerkt, dus ik durfde niet te hopen. Ik dacht dat mijn dagen geteld waren’, zegt Viviane.

Als mijn waarden eens minder zijn, krijg ik meteen mijn oncologisch traject­ begeleidster aan de lijn.

Herstel en thuisopvolging Maar deze keer sloeg de behande­ ling wel aan. ‘In twee weken fleurde ik enorm op. Door omstandigheden moest ik in die periode een paar weken naar een woonzorgcentrum. Ik ben daar in een rolstoel binnengegaan, maar al de eerste dag stapte ik te voet naar de eetzaal. Toen mijn zoon uit vakantie terugkeerde, zag hij een andere moeder’, lacht Viviane.

Prenen noemt haar de spreekwoordelijke speld in de hooiberg.

De tumoren krompen zienderogen, sommige verdwenen zelfs helemaal. ‘Sindsdien glundert hij als hij mij ziet. Hij liet me een keer een artikel in een medisch tijdschrift zien waarin hij mijn casus had besproken’, zegt Viviane.

Intussen gaat ze nog één keer per maand naar het UZA, voor

controle en om haar medicatie op te halen. Tussendoor wordt ze vanop afstand opgevolgd met behulp van een telemonitoring-app. Ze geeft onder meer dagelijks haar lichaamstemperatuur en bloeddruk door en verstuurt wekelijks een foto van haar voet. Viviane: ‘Als mijn waarden een keer wat minder goed zijn, heb ik binnen de kortste keren mijn oncologisch trajectbegeleidster aan de lijn.

Greet is altijd heel bezorgd en neemt tijd om te luisteren.’

Uitkijken naar de zomer De medicatie heeft weliswaar nevenwerkingen. In het begin had ze erge last van diarree en ze kreeg ook uitslag in haar gezicht.

Maar dankzij extra medicatie en een zalf is dat gelukkig een stuk beter. Wat telt, is dat ze haar leven terug heeft. ‘Ik trek weer mijn plan. Op een goede dag poets ik mijn hele appartement’, klinkt het. De bovenbuurvrouw die maandenlang paraat stond om boodschappen te doen of een maaltijd te brengen, komt nu gewoon voor de gezelligheid.

Als nu nog de coronacijfers mee willen, zit er deze zomer misschien een weekje zee in met de kleinkinderen, hoopt ze. Eindelijk de schade inhalen. ‘En intussen hoop ik deze medicatie nog lang te kunnen nemen. Ik hou de moed erin. Dat heb ik altijd gedaan.

Zelfs in mijn allerslechtste periode was ik elke ochtend blij dat ik wakker werd.’

MAGUZA

ze haar computerscherm naar mij toe: alles lichtte op, mijn lichaam leek wel een kerstboom. Overal uitzaaiingen. Ze zei dat ze niets meer kon doen. Ik voelde me in de steek gelaten.’ Intussen was er wel een afspraak voor haar geregeld in het UZA. De volgende dag al zat ze tegenover oncoloog Hans Prenen. ‘Hij gaf veel uitleg.

Ik voelde me meteen op mijn gemak’, blikt Viviane terug.

25 25

DOSSIER KANKERONDERZOEK

Dossier

De dokter kijkt thuis mee Almaar meer kankerpatiënten worden vanop afstand opgevolgd met behulp van een app. Zo hoeven ze minder vaak op raadpleging te komen en kan het zorgteam kort op de bal spelen.

De dienst oncologie is trendsetter op dat vlak.

D

MAGUZA

oor de coronapandemie moesten ziekenhuizen het voorbije jaar op zoek naar manieren om de fysieke patiënten­ stroom in te perken. Prompt kwam telemonitoring in een stroomversnelling terecht. Ook de dienst oncologie volgt patiënten deels digitaal op en wil dat blijven doen. ‘Voor ons was dat niet nieuw’, vertelt oncologe Marika Rasschaert. ‘Onze dienst sprong al heel vroeg op de kar van telemonitoring, met een eerste kleinschalig onderzoek in 2013. In 2017 stapten we in een grote studie met vier andere ziekenhuizen, waarbij we 170 patiënten vanop afstand opvolgden met ondersteuning van een app. Het ging om patiënten die chemotherapie kregen als palliatieve behandeling.’

26 26

Data en apps Elke dag gaven de patiënten via de app een aantal gegevens door, zoals hun bloeddruk en lichaamstemperatuur, en konden ze klachten melden. Ook kregen ze een verwittiging als ze hun medicatie moesten nemen. Een zorgverlener bekeek dagelijks alle data en belde patiënten op bij problemen. Bij ernstige

klachten of symptomen kreeg Rasschaert een melding op haar smartphone. Alle doorgestuurde informatie belandde ook automatisch in het medisch dossier.

98 procent therapietrouw De studie kaderde in een ­breder onderzoek, Ambulatory Monitoring of cancer Therapy with a smaRtphone ­Application (AMTRA), of ambulante monitoring van kankertherapie met een smartphone-applicatie*.

Het is geruststellend dat patiënten weten dat een medisch team over hen waakt en be­ reikbaar is voor vragen.

‘De conclusie is dat begeleiding vanop afstand perfect mogelijk is: de patiënten waren tevreden, gemelde klachten raakten onder controle, en 98 procent nam correct zijn medicatie, wat uitzonderlijk veel is’, zegt ­Rasschaert.

‘Bij een kleine 60 procent van de pa­tiënten was vroeg of laat een tussen­komst nodig. Dat kon gaan om een telefoontje, een vervroegde raadpleging, een verwijzing naar de huisarts of een ziekenhuisopname. Door die nauwe opvolging hebben we vermoedelijk heel wat laattijdige opnames kunnen vermijden.’ Uit internationale studies blijkt alvast dat telemonitoring het aantal spoedconsultaties en opnames sterk vermindert en zelfs

een licht positief effect heeft op de overleving.

Thuiszorg als norm Rasschaert is overtuigd van de meerwaarde van telemonitoring.

‘Nu kanker vaker een chronische ziekte wordt, willen we meer dan ooit op levenskwaliteit inzetten.

Thuiszorg wordt daarbij de norm.’

Patiënten zijn zelf vragende partij. Het is geruststellend als je weet dat een medisch team vanop afstand over je waakt en bereikbaar is voor je vragen. Ook voor de gezondheidszorg biedt het systeem voordelen: het is kostenbesparend en het belast de zieken­ huizen minder. Toch is er ook een maar, vervolgt Rasschaert.

‘Ons gezondheids­systeem is nog niet ingesteld op deze vorm van afstandsgeneeskunde, waardoor bijvoorbeeld de terugbetaling niet goed geregeld is. Er zijn dus nog heel wat obstakels te ­overwinnen.

Aan ons om met verder wetenschappelijk onderzoek de overheid te overtuigen.’

De dienst oncologie plant alvast een aantal vervolgstudies, onder meer naar digitale opvolging van patiënten die een genezende of hormonale therapie ondergaan. ‘Op termijn zouden we de app ook kunnen gebruiken om levens­kwaliteit te meten. En het systeem zou ook nuttig kunnen zijn voor andere zorgverleners, zoals kinesisten, diëtisten, radiotherapeuten en huisartsen.’ * Vandaag nog steeds gebruikt onder de naam Remecare Oncology.

VISIE

Betrouwbare kennis

H

et is opvallend hoe politieke leiders overal in de wereld zo verschillend reageren op COVID-19. Er zijn verschillen in beperking van de vrijheid, verschillen in test­strategie, verschillen in vaccinatiebeleid.

Mensen hebben nood aan vertrouwen in het beleid, duidelijke beslissingen en sterk leiderschap.

Daarvoor moet het beleid zich baseren op wetenschappers. Het is voor de wetenschappers een zware verantwoordelijkheid om de maatregelen uit te werken om de COVID-19-pandemie te bestrijden en dat is slopend.

De wetenschappers die nu al meer dan een jaar dat beleid adviseren zijn moderne wetenschappers. Zij

wanen zich niet goddelijk, maar stellen zich bescheiden op: zij vormen een team, omringen zich met zorgverstrekkers uit de praktijk en volgen instant nieuwe inzichten en wetenschappelijke resultaten op om ze toe te passen in hun adviezen. De stem van de wetenschappers is niet zomaar een stem. Het is de stem van de rede, anders dan die van influencers, youtubers of beroemdheden. Die hebben alleen een overtuiging die pretendeert kennis te zijn.

De stem van de wetenschappers is gebaseerd op feiten, door andere wetenschappers gecontroleerd, voortkomend uit systematisch onderzoek volgens principes van zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, controleerbaarheid, reproduceer-

baarheid en onafhankelijkheid.

Wij hebben een sterk vertrouwen in wetenschappelijke expertise, niettegenstaande de aanvallen die wetenschappers soms te verduren hebben. De internationale samenwerking en kennisdeling bij het onderzoek over COVID-19 toont door zijn resultaten dat er geen andere uitweg is uit de crisis dan die die luistert naar de stem van de wetenschap.

Johnny Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder

MAGUZA 27

ONDERZOEK & INNOVATIE

Prof. dr. Bart Loeys, adjunct-diensthoofd van het centrum medische genetica

Cardiogenetica verlegt grenzen Als iemand voor zijn vijftigste overlijdt aan een aortascheur, blijkt de ziekte meestal erfelijk. Een genetische diagnose en opvolging kunnen familieleden beschermen. Ook gentherapie komt dichterbij. Zullen we constructiefouten in onze genen in de toekomst kunnen herstellen?

E

Dienst medische genetica, T 03 275 97 74 28

ind 2020 ontving prof. dr. Bart Loeys, adjunct-diensthoofd van het centrum medische genetica van het UZA, de ­Francqui-Collen Prijs: een erkenning voor zijn baan­brekend onderzoek naar genetische ziekten die de bloedvaten aantasten en de ontdekking van het LoeysDietz syndroom in 2005. ‘Het Loeys-Dietz syndroom veroorzaakt vaatafwijkingen, waaronder aortaverwijding’, vertelt Loeys. ‘Bij de ziekte zet de aorta of hoofdslagader geleidelijk uit, waardoor die na verloop van tijd kan scheuren. Het syndroom leidt ook tot specifieke afwijkingen, zoals een gespleten huig of wijd uit elkaar staande ogen.’

Hoewel het syndroom zeldzaam is – het komt voor bij minder dan één persoon op de 100.000 – zag Loeys tijdens zijn opleiding tot klinisch geneticus in de Verenigde Staten meerdere patiënten met zo’n ziektebeeld. ‘We vermoedden dat het om een nieuwe ­genetische aandoening ging.

Als je de aorta­ verwijding tijdig aanpakt, is de levensverwachting daarna normaal.

Aan­gespoord door mijn mentor prof. dr. Harry C. Dietz vond ik uiteindelijk verantwoordelijke mutaties in twee genen.’

DNA-staal na overlijden Loeys bleef sindsdien geboeid door de genetische oorzaken van aorta­verwijding, ook wel aorta-aneurysma genoemd.

Samen met zijn team ontdekte hij nog andere genen die aan de basis van de ziekte liggen. Wat hen drijft, is de vroegtijdige opsporing van aneurysma’s in erfelijk belaste families om overlijdens te voorkomen. Als je de aortaverwijding tijdig

aanpakt, is de levensverwachting daarna immers normaal.

‘Bij een natuurlijk overlijden voor de leeftijd van 50 jaar is er bijna altijd een erfelijke ziekte in het spel, vaak een aneurysma, een hartspierziekte of hartritme­ stoornissen. Als we dan de genmutatie in kwestie vinden, kunnen we de eerstegraadsverwanten testen en nagaan wie er nog risico loopt en opvolging nodig heeft’, legt Loeys uit. Die zoektocht heeft meer kans op slagen als er een DNA-staal van de overledene beschikbaar is.

Loeys: ‘Ik hamer er daarom altijd op om na een plotse cardiale dood een bloedstaal af te nemen.

Daarmee kunnen we dan een zogenoemde moleculaire autopsie uitvoeren. Maar ook een klassieke autopsie blijft cruciaal, omdat ook die ons veel vertelt over de doodsoorzaak.’

Alle genen in kaart Steeds vaker onderzoekt de geneticus het volledige genoom, met andere woorden alle 21.000 genen en de volledige erfelijke code, via de techniek whole genome sequencing. Dat kan vandaag in theorie

Studies tonen aan dat de ontdekking van een erfelijke cardiogenetische ziekte bij één persoon gemiddeld een impact heeft op acht familieleden.

in enkele dagen en is relatief betaalbaar geworden. Loeys: ‘We weten echter nog niet altijd of een gevonden afwijking betekenisvol is. Maar we leren snel bij en er lopen meer en meer onderzoeken waarbij we whole genome sequencing voor patiënten kunnen uitvoeren. De Europese Gemeenschap wil zelfs het genoom van een miljoen ­Europeanen analyseren, onder meer om inzicht te krijgen in welke genetische informatie nu precies relevant is: wat is een normale variatie en wat veroorzaakt echt een ziekte?’

Loeys: ‘Als we twijfelen of een mutatie een ziekte kan veroor­ zaken of niet, stellen we voor om de hele familie toch verder

­ linisch op te volgen. Zo spelen k we op veilig én bouwen we kennis op.’ Studies tonen aan dat de ontdekking van een erfelijke cardiogenetische ziekte bij één persoon gemiddeld een impact heeft op acht familieleden. ‘Sommigen kan je geruststellen, anderen moet je helaas slecht nieuws brengen’, zegt Loeys.

Erfelijk belaste patiënten worden vaak jaren opgevolgd.

Behandelen kan met medicatie die de aortaverwijding afremt of een operatie, die niet helemaal zonder risico is. Maar het onderzoek naar betere therapieën is volop in beweging. Loeys: ‘Momenteel gaan we na of we via medicatie die de celgroei in de aortawand bijstuurt, de kwaliteit ervan kunnen verbeteren. Zo zou je een aorta-ingreep nog langer kunnen uitstellen.’

Foutjes corrigeren Een stap verder is het corrigeren van de genetische fout, ofwel gentherapie. ‘Met de CRISPR-CAStechniek kan je genetische codes als het ware wegknippen en door de juiste codes vervangen’, licht Loeys toe. ‘Maar die methode

staat nog niet volledig op punt: bij het wegknippen riskeer je elders in het genetisch materiaal foutjes te creëren. En het blijft voor­ lopig moeilijk om de gentherapie specifiek op één type cellen te richten, bijvoorbeeld de cellen van de aortawand.’ Het team past de techniek in het labo al wel toe op gekweekte cellen van patiënten, om zo meer inzicht te krijgen in het ontstaansmechanisme van hun ziekte. Loeys: ‘Als je in de gekweekte cellen de genetische afwijking corrigeert, verwacht je dat ook de gevolgen van die mutatie verdwenen zijn. Dan ben je zeker dat het een het gevolg is van het ander. We passen die techniek vooral toe bij patiënten met een cardiogenetische aandoening.’

Een andere interessante onderzoekspiste is de compensatie van genetische fouten. Loeys: ‘In de natuur is dat een normaal mechanisme: het verklaart waarom twee personen met eenzelfde genmutatie niet noodzakelijk allebei ziek worden. Dat komt wellicht doordat er bij die ene persoon andere genen de fout compenseren. We hopen dat mechanisme ooit na te bootsen met medicatie.’

MAGUZA 29

Brede observatie blijft nodig Johan Verbraecken, medisch coördinator van het slaapcentrum

Slaaponderzoek (bijna) zoals thuis Om voor complexe slaapstoornissen de juiste behandeling te kiezen, blijft een breed slaaponderzoek de beste methode. In het UZA slaap je daarvoor in een comfortabele omgeving die niet als een ziekenhuiskamer aanvoelt.

S Slaapcentrum, T 03 821 38 00 30

inds november 2020 huist het slaapcentrum van het UZA in een recent gebouw van de groeiende UZA-campus, boven het Zorghotel Drie Eiken. ‘­Pa­­tiënten overnachten er voor een slaaponderzoek in een ruime en comfortabele eenpersoons­kamer, met verstelbare bedden, een werktafel en een flatscreen tv’, zegt prof. dr. Johan ­Verbraecken,

medisch coördinator van het slaapcentrum.

Breed onderzoek In de nieuwe omgeving slapen patiënten toch al iets meer zoals thuis, zegt Verbraecken. ‘Ze voelen zich minder als proefkonijnen in een labo. Natuurlijk slapen ze nog altijd met elektroden en sensoren op hun lichaam, maar onze randapparatuur zit weggeborgen in een registratiekast. Dat

ze voortaan in een minder onnatuurlijke omgeving slapen, levert zeker betrouwbaardere onderzoeksresultaten op. Ook voor ons team is de verhuizing een goede zaak. Vroeger zaten we verspreid op het gelijkvloers en de vijfde verdieping van het hoofdgebouw.

Nu zitten we geïntegreerd samen, wat efficiënter werken is.’

Slaapstoornissen komen vaak voor: studies schatten dat tot één derde van de Belgen ouder dan vijftien eraan lijdt, al zoekt niet iedereen medische hulp. Patiënten komen in het slaapcentrum doorgaans eerst op gesprek.

Verbraecken: ‘We proberen hun slaapklachten scherp in beeld te krijgen en bekijken ook de wisselwerking met slaapgedrag en psychische problemen. Als

dat consult niet volstaat, laten we de patiënt ter observatie in ons slaapcentrum overnachten.

Daarvoor hebben we zestien bedden voor volwassenen en vijf voor kinderen. Dat slaaponderzoek vullen we zo nodig aan met andere onderzoeken, samen met UZA-specialisten van disciplines zoals kindergeneeskunde, NKO, neurologie, longziekten of tandheelkunde.’

Apneu is complex Driekwart van de patiënten die naar het slaapcentrum komen, heeft mogelijk het obstructieve slaapapneusyndroom (OSAS).

Verslappende spieren in mond en keel blokkeren de luchtweg, wat luid snurken en een apneu – een korte ademstilstand – veroorzaakt, in ernstige gevallen meer dan dertig keer per uur. Patiënten klagen over oververmoeidheid, concentratieproblemen en hoofdpijn, maar slaapapneu verhoogt ook het risico op hart- en vaatziekten, diabetes of cognitieve problemen.

De meeste patiënten met matige tot ernstige slaapapneu worden behandeld met CPAP of Continuous Positive Airway Pressure.

Ze slapen met een masker dat via een slangetje verbonden is met een toestel dat voortdurend lucht onder verhoogde druk toedient, zodat de luchtwegen openblijven.

Andere patiënten hebben baat bij fors gewichtsverlies, heelkunde in de keel of een mondbeugel.

‘Slaapapneu is vaak complex’, zegt Verbraecken. ‘Om de juiste behandeling voor te schrijven, moet je de patiënt minstens één nacht grondig observeren.’ Terwijl de patiënt slaapt, registreren

Dat patiënten in een natuurlijkere omgeving slapen, levert betrouwbaardere resultaten op.

een videocamera, microfoontjes en sensoren onder meer de harten hersenactiviteit, de oogbewegingen, de luchtstroom aan neus en mond, de zuurstofsaturatie, snurkgeluiden, de lichaamspositie en de beenbewegingen. ‘Om al die gegevens snel en geautomatiseerd te analyseren, komen steeds meer toepassingen met artificiële intelligentie beschikbaar’, zegt Verbraecken. ‘Om al die informatie genuanceerd te interpreteren, blijven slaapexperts onvervangbaar.’

Patiënten onder de radar Bij zo’n slaaponderzoek – ook wel polysomnografie genoemd – komt zoveel kijken dat een gespeciali­ seerd slaapcentrum er het best geschikt voor is. Toch vond het Federale Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), dat de overheid adviseert, in 2020 dat het net zo goed – en goedkoper – bij de patiënt thuis kan. Voor die thuisdiagnostiek wil het KCE de polysomnografie vervangen door de polygrafie, een eenvoudigere test die alleen de ademhaling meet. Verbraecken is sceptisch.

‘Die polygrafie is wel goedkoper, maar omdat je bijvoorbeeld de hersenactiviteit niet meet en geen videocamera gebruikt, blijft veel cruciale informatie over de

slaapkwaliteit onder de radar. Het is alsof je een 3D-model zou vervangen door een plat 2D-beeld.’

Verbraecken vreest dat sommige patiënten met OSAS niet de juiste diagnose en dus niet de juiste behandeling zullen krijgen. ‘Het gemiddelde aantal apneus per uur slaap bepaalt de ernst. Als je alleen de ademhaling meet, weet je niet of de patiënt intussen wakker ligt, zodat je de ernst fors kan onderschatten. Daar komt nog bij dat veel slaapklachten zowel op OSAS als op slapeloosheid en doorslaapproblemen kunnen

wijzen – net daarom moet je ze breed onderzoeken zoals we in het slaapcentrum doen.’

Is zo’n breed onderzoek ook bij de patiënt thuis mogelijk? ‘Zeker’, zegt Verbraecken. ‘Van 2000 tot 2006 hebben wij dat trouwens met veel succes gedaan, tot de overheid zelf het te duur vond en de terugbetaling stopzette. Intussen beschikken we over hoogwaardige camera’s en andere innovaties die zo’n onderzoek thuis nog efficiënter zouden maken – maar dan moet de overheid wel voor de nodige regelgeving zorgen.’

Apneubehandelingen thuis opvolgen Een mogelijke behandeling voor OSAS is de mondbeugel: tandheelkundigen maken een gebitsprothese die de onderkaak ’s nachts naar voren brengt, zodat de luchtstroom niet gehinderd wordt. Onderzoeken of die mondbeugel optimaal werkt, kan perfect als de patiënt thuis slaapt, in zijn vertrouwde omgeving. Dat doet het slaapcentrum van het UZA al langer: patiënten krijgen een koffertje mee met elektroden en een recorder om hun slaap te registreren.

Die thuisopvolging zal het slaapcentrum nu ook bij een CPAP-behandeling doen: een autoCPAP, dat zelf de druk van de toegediende lucht kan reguleren, zal in specifieke gevallen bij de ­patiënt thuis worden afgesteld. Ook daarvoor krijgt de patiënt het nodige materiaal mee.

MAGUZA 31

Prof. dr. Kim Van Hoorenbeeck, kinderpneumologe

Jas aan en naar buiten!

In bomen klimmen, kampen maken, voetballen op het plein … Buiten spelen

Dr. Mahmoud Zaqout, kindercardioloog

is niet alleen leuk voor kinderen, het is ook noodzakelijk voor hun ontwikkeling.

Zelfs – of beter: vooral – tijdens de coronacrisis.

Dr. Marjolein Mattheij, kinderspoedarts

32

K

inderen ravotten steeds minder in open lucht: in 2019 speelde in Vlaanderen maar liefst 37 procent minder kinderen op straten, op pleinen en in parken dan in 2008. De coronacrisis heeft die trend nog versterkt. ‘We moeten kinderen stimuleren om naar buiten te komen, ook in tijden van COVID-19’, waarschuwen kinderpneumologe Kim Van Hoorenbeeck en kindercardio­loog Mahmoud Zaqout van het UZA. ‘De coronamaatregelen, zoals het sluiten van scholen en parken, en het beperken van hobby’s maken dat kinderen minder vaak naar school lopen, minder sportlessen volgen en minder vaak op de speelplaats spelen’, zegt Zaqout. Van Hoorenbeeck: ‘Vooral kinderen die op een appartementje in de grootstad wonen, kwamen het afgelopen jaar weinig buiten.‘ Een enorm probleem, want ravotten in de frisse lucht is noodzakelijk voor hun ontwikkeling.

11 redenen om je kinderen naar buiten te sturen: 1 Minder overgewicht

4 Sterkere immuniteit

Kinderen die buiten spelen, In de natuur komen kinderen in bewegen meer. En dat is cruciaal aanraking met microben waardoor om overgewicht, diabetes en hun immuniteit versterkt. cardiovasculaire aandoeningen Ze worden daardoor minder vaak op latere leeftijd te voorkomen. en minder ernstig ziek.

De basis voor hart- en vaataandoeningen wordt al gelegd vanaf 5 Betere motoriek Door te klimmen, te knikkeren je zesde levensjaar. Helaas haalt en tikkertje te spelen, 85 procent van de Europese kinderen de minimum­hoeveelheid ontwikkelen kinderen hun fijne beweging – 60 minuten per dag – én grove motoriek. Ze leren ook niet. Een huizenhoog probleem, beter ruimte, diepte, afstand en want cardiovasculaire aandoesnelheid inschatten. ningen veroorzaken jaarlijks 5,7 miljoen overlijdens in Europa. 6 Virussen Buiten verspreiden virussen, 2 Betere conditie zoals het coronavirus, zich Wanneer kinderen lopen, minder snel dan binnen. klimmen, springen … verbetert 7 Angsten overwinnen hun conditie en trainen ze Buiten spelen betekent ook verschillende spiergroepen. grenzen verleggen, omgaan met 3 Schoolprestaties risico’s en je angsten overwinnen.

Bij het bewegen raken de In de open lucht ervaren kinderen hersenen goed doorbloed. Die bovendien minder stress: ze doen ‘brainfitness’ zorgt voor betere leuke dingen en hoeven nergens prestaties op school. anders aan te denken.

i Deze foto werd genomen vóór de coronacrisis.

8 Gezondere lucht

De buitenlucht is gezonder dan het binnenmilieu. Veel binnenblijven kan astma en allergieën verergeren, het slijmvlies irriteren …

9 Vitamine D

Door zonlicht maak je vitamine D aan, wat dan weer onmisbaar is voor de groei en behoud van stevige botten en tanden.

10 Beter slapen

Daglicht ondersteunt het natuurlijke dag-nachtritme door in te werken op serotonine en melatonine. Kinderen die buiten spelen, slapen daardoor beter.

11 Betere ogen

Dankzij het overvloedige daglicht hebben kinderen die buiten spelen betere ogen.

Bovendien kijken ze minder lang op hun gsm, tablet … wat het risico op bijziendheid verlaagt.

Ravotten zonder zorgen Laat je kinderen zo veel mogelijk buiten spelen, maar zorg dat ze het veilig doen. ‘Tijdens de lockdown zagen we een stijging van het aantal ongevallen in en rond het huis’, zegt dr. Marjolein Mattheij, pediaterspoedarts in het UZA. ‘Veel ouders moesten namelijk werken en tegelijk op hun kinderen passen.’

Enkele tips om ongelukken te voorkomen: • Bezoek parken en speeltuinen op de minst drukke momenten om besmetting met het coronavirus te vermijden.

• Hou kinderen in de gaten als ze op het terras of het balkon spelen.

Kleintjes gaan graag op ontdekking en klimmen dan overal op en af.

(Surf voor meer tips naar www.goedgezind.be > zoek op ‘hoogte-ongevallen’)

• Klets je bij met andere ouders in de speel­tuin? Spreek af wie op de kleintjes let.

• Ventileer alleen met ramen op kipstand en vermijd trapjes waarmee je kind het raam kan openen.

• Zorg ervoor dat kinderen niet aan het gereedschap in het tuinhuis kunnen wanneer ze in de tuin spelen.

• Wees oplettend als er water in de buurt is. Zelfs in een kleine hoeveelheid water kunnen kleine kinderen al verdrinken.

• Kleed kinderen op koude dagen voldoende warm aan, en smeer ze in de zomer goed in tegen de zon. Trek ze een fluohesje aan als ze buiten willen spelen in het schemerdonker.

MAGUZA 33

Onderzoek kan levens redden!

Help jij mee?

Wetenschappelijk onderzoek is cruciaal om bestaande behandelingen te verbeteren en nieuwe behandelingen te ontwikkelen. UZA foundation ondersteunt het grensverleggend onderzoek binnen het UZA. Pionier in immuuntherapie

Bouw jij mee aan de gezondheidszorg voor morgen?

Het UZA zet zijn medische expertise in om iedere patiënt de beste zorg te bieden. Klassieke behandelingen willen we continu verbeteren. Ook op het gebied van kanker.

Het UZA is pionier op het gebied van immuuntherapie.

Door immuuntherapie te combineren met de klassieke behandelingen wordt de slaagkans op genezing van kanker verhoogd. Het onderzoek naar immuuntherapie garandeert dat onze patiënten toegang krijgen tot de meest vooruitstrevende behandeling.

Wil jij samen met ons zorgen voor een verbeterde gezondheidszorg voor nu en voor in de toekomst?

Met jouw steun kunnen we blijven investeren in baanbrekende expertise, door onze medewerkers de beste opleidingen te bieden, internationale experten aan te trekken en in te staan voor de continuïteit van het onderzoek. Ondersteun het onderzoek naar immuuntherapie of kies één van onze andere projecten of onderzoeken. Onze artsen en patiënten zijn je dankbaar!

Meer informatie Ontdek onze vooruitstrevende onderzoeken en kijk op www.uzafoundation.be. Blijf je graag op de hoogte van alle nieuwe onderzoeken en ontwikkelingen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief www.uza.be/nieuwsbrief. Wil je een gift doen? Dan kan dit heel gemakkelijk via www.uza.be/schenking of IBAN BE69 0017 9875 6478 / BIC GEBABEBB Ontvang tot 45% van je schenking terug Voor elke schenking van 40 euro of meer ontvang je een fiscaal attest. Met dit attest kan je tot 45% van je schenking terugkrijgen bij je belastingaangifte. Een gift van 100 euro per jaar kost jou maar 55 euro, die overige 45 euro krijg je terug van de fiscus.

uzafoundation@uza.be – +32 498 07 71 20

www.uzafoundation.be

KORT

1 2 3 4

1

Kinderkunst viert 6 jaar moeder- en kindcentrum.

Kunst heelt, verzacht en geeft kracht – aan zowel de kijker als de kunstenaar. Om de zesde verjaardag van het moeder- en kindcentrum van het UZA te vieren, verzamelt het centrum de verrassend fraaie kunstwerken die jonge patiënten door de jaren heen maakten graag in een ware kunstgalerij.

Beschik jij over een lichtrijke, ruime locatie voor de tentoonstelling van deze kinderkunst?

Laat het ons weten via communicatie@uza.be.

2

Binnenkijken bij toppers in medische hypnose en microchirurgie. Iedere maandag om 20u35 op Play4 en Goplay.be kan je opnieuw twee UZA-collega’s beter leren kennen in de tv-reeks Topdokters. Tomas Menovsky, hoofd van de dienst neurochirurgie is een internationaal expert in micro­chirurgie. Sabine Maes is anesthesist en is gespecialiseerd in hypnose als alternatief voor een algemene verdoving. Zowel in het operatiekwartier als bij bevallingen, chronische buikpijn en slaapproblemen wordt ­hypnose geregeld ingezet.

3

Waar stormen woeden, bouwen we lichtbakens. En daarvoor konden we tijdens de eindejaarsperiode rekenen op de vakkundige en gepassioneerde bezielers achter De Grote Schijn. Zij creëerden samen met de collega’s van de technische dienst en groenbeheer een baken van licht voor alle mensen die in deze bijzondere COVID-19-periode in het ziekenhuis verblijven en werken. Een streep magie in het donker, voor alle patiënten die hun naasten missen.

4

Nieuw geneesmiddel herstelt hoornvlies met stamceltransplantatie. In februari hebben prof. Carina Koppen van het UZA en haar team voor de eerste keer in Vlaanderen een patiënt geholpen met een recent door het European Medicines Agency erkend geneesmiddel op basis van stamcellen. Voor de behandeling nemen we wat weefsel af van het gezonde oog om een laag stamcellen te kweken. Die transplanteren we naar het aangetaste oog, waarna de patiënt geleidelijk weer beter kan zien.

MAGUZA 35

TECHNOLOGISCH

Dr. David Van Laere, neonatoloog

iNNOCENS: vroeggeboren baby’s slimmer monitoren

De digitale assistent waakt Een digitale assistent trainen zodat hij de klok rond over vroeggeboren baby’s waakt en bloedstroominfecties voorspelt: dat is de ambitie van het project iNNOCENS. Het model is klaar voor de testfase.

O

p de dienst intensieve neonatale zorg (NICU) van het UZA komen onder meer vroeggeboren kinderen terecht met een geboortegewicht onder de 1500 gram. Bij 1 op de 5 baby’s in die groep doet zich tijdens de opname een late onset sepsis voor, een bloedstroom­infectie veroorzaakt door bacteriën die bijvoorbeeld via katheters en infusen in de bloedbaan komen.

De gevolgen daarvan zijn ernstig: 15 procent overlijdt en bij baby’s die niet snel herstellen kan de infectie de mentale en motorische ontwikkeling verstoren.

Dienst neonatologie T 03 821 58 02 36

Algoritmes trainen ‘Gelukkig is late onset sepsis meestal goed te behandelen als je

het kind op tijd antibiotica toedient’, zegt dr. David Van Laere van neonatologie. ‘Onze grootste zorg is daarom om de infectie zo snel mogelijk op te pikken – ook ’s nachts, ook als het erg druk is.

We bewaken de vitale functies van de baby’s met de huidige monitoring- en waarschuwingssystemen, maar als het alarm afgaat, is het kind vaak al ziek. Met ­iNNOCENS bouwen we een digitale assistent die altijd waakzaam blijft, 7 dagen per week, de klok rond, en die infecties al heel vroeg kan voorspellen.’

Het basisidee van iNNOCENS is eenvoudig: train een computer om in datastromen van patiëntjes patronen te vinden die op late onset sepsis wijzen.

Daarvoor wordt machine learning

of automatisch leren ingezet.

Onderzoekers trainen algo­ ritmes om data te analyseren en er voorspellingen uit te distilleren. Die algoritmes corrigeren en trainen zichzelf voortdurend, zodat ze steeds nauwkeuriger en sneller worden. Uiteindelijk levert dat een zelflerend model op dat bruikbaar is voor de ziekenhuis­ praktijk. Later kunnen zo ook modellen worden ontwikkeld voor aandoeningen zoals hersen­ bloedingen en oogziekten.

Patiëntencomfort ‘In het UZA beschikken we over complete datasets, van de geboorte tot het ontslag,’ zegt Van Laere. ‘Daarin zitten monitoringsignalen, rapporteringen, diag­noses, gegevens uit

Het project iNNOCENS traint een computer om in datastromen van patiëntjes patronen te vinden die op late onset sepsis wijzen.

het elektronisch patiëntendossier enz. Met die gegevens trainen we de computer, volgens de methode van supervised machine learning.

Die heeft het voordeel dat artsen het algoritme kunnen volgen en controleren – het toont transparant met welke gegevens en met welke redeneringen het een voorspelling doet. De arts werkt samen met de computer, maar houdt de touwtjes zelf in handen.’

Onze grootste zorg is om infecties zo snel mogelijk op te pikken – ook ’s nachts, ook als het erg druk is.

Het iNNOCENS-project ontwikkelt niet alleen een bruikbaar voorspellingsmodel, maar brengt dat meteen ook in de praktijk, zegt Van Laere. ‘We bouwen een techno­ logie die de stroom van nieuwe patiëntendata continu vergelijkt met ons model en de resultaten toont op een gebruiksvriendelijk videoscherm. En we bekijken

hoe we het monitoren van vitale data voor de baby’s comfortabeler kunnen maken, door kabeltjes en draadjes te vervangen door draaden contact­loze sensoren.’

Precisiegeneeskunde iNNOCENS staat voor Improving neonatal outcome with a clinical early notification system, maar de naam knipoogt ook naar een stelregel in de oude artseneed van Hippocrates – primum non nocere, vooral geen schade doen. ‘In de neonatologie is dat een belangrijke regel’, zegt Van Laere. ‘Een vroeggeboren kind is immatuur, maar niet ziek. Hoe minder zwaar je ingrijpt, hoe beter, omdat de voordelen van behandelingen lang niet altijd opwegen tegen de schade die ze kunnen berokkenen. Je moet dan natuurlijk wel snel en precies weten wanneer je wél moet ingrijpen. Welk kind heeft extra zorg nodig – antibiotica, beademing enz. – en welk kind laat je beter met rust? Precisiegeneeskunde heet dat: het risico van elk individueel kind zorgvuldig afwegen en daar de behandeling op afstemmen. ­iNNOCENS helpt ons om die precisiegeneeskunde waar te maken.’

Tot 8 uur sneller dan de arts Het project iNNOCENS ging begin 2019 van start.

‘Perfect is het model nog lang niet’, zegt David Van Laere, ‘maar we kunnen wel al aantonen dat het werkt.

Belangrijk voor ons zijn de positieve voorspellende waarde en de tijdwinst: als het model alarm slaat, hoe zeker is het dan dat het inderdaad om een sepsis gaat? En hoe snel waarschuwt het? Momenteel spoort het 75 procent van de sepsissen op, soms tot 8 uur vroeger dan de arts, soms ook later. In de loop van 2021 testen we hoe robuust en gebruiksvriendelijk het computersysteem is en laten we het model in een pilootstudie werken met realtime data uit onze dienst. En in 2022 bekijken we hoe goed het model presteert als het data van andere ziekenhuizen voorgeschoteld krijgt.’

Voor het iNNOCENS -project slaan diverse partners de handen in elkaar: de dienst intensieve neonatale zorg en de dienst ICT van het UZA, de onderzoeksgroep Adrem Data Lab van de Universiteit Antwerpen en de bedrijven IBM en ML6.

MAGUZA 37

TEAM UZA

Laboranten Kailey Van De Velde en Klara Mallants ‘Onze dienst moleculaire diagnostiek speurt verwekkers van infectieziekten (zoals bacteriën, virussen, parasieten) op in het bloed of andere lichaamsvochten van UZApatiënten. Dat doen we vooral aan de hand van PCR-testen (Polymerase Chain Reaction) zodat de artsen de juiste diagnose kunnen stellen en een gerichte behandeling kunnen adviseren.

01

03

01

Kailey: Zodra we ’s morgens aankomen, verzamelen we alle stalen. Die kunnen van een heel uiteenlopend type zijn. Soms gaat het om plasma, soms om een neuswisser, zoals bij corona. Alle stalen moeten in elk geval grondig voorbereid worden.

38

04

02

Klara: Een tweede belangrijke stap in de testprocedure is de extractie: we gaan op zoek naar het genetisch materiaal van de ziekteverwekker. We nemen een stukje RNA of DNA uit de cel en wassen storende elementen weg.

03

Kailey: De eigenlijke PCR-test voeren we uit aan de hand van een PCR-toestel. Het toestel vermeerdert het stukje RNA of DNA, zodat het makkelijker kan worden gedetecteerd. Momenteel kunnen we zo’n 38 verschillende soorten PCR-testen uitvoeren.

02

05

04

Kailey: De test met het PRC-­ toestel duurt ongeveer anderhalf uur. Op het eind van het proces produceert het toestel een curve.

Op basis van die curve zien we of een staal positief of negatief is voor een bepaalde test.

06

05

Klara: Moleculaire diagnostiek is echt teamwerk! Momenteel zijn we met 14 personen. Sinds de komst van het coronavirus is onze dienst exponentieel gegroeid en zijn er veel veranderingen door­ gevoerd. Zo werden er nieuwe testen ontwikkeld en werken we met nieuwe toestellen.

06

Kailey: Ook de werkuren zijn uitgebreid, en er werden nieuwe collega’s opgeleid om de grote stroom van stalen te kunnen verwerken.

Tijdens de tweede coronagolf analyseerden we tot 400 stalen per dag van UZA-­pa­tiënten en personeel. Het PCR-team is met andere woorden een onzichtbare kracht in de strijd tegen corona!

MAGUZA 39

#UZA UZAnieuws Universitair­Ziekenhuis­Antwerpen uza_stories UZA

1, 2, 3... start!

Obesitas te lijf

Begin december brachten Sven en Thibau Nys als ambassadeur van BMW Belgium Luxemburg samen met CEO Eddy Haesendonck enkele leuke Baby Races voor de kinderen in het Moeder- en kindcentrum UZA. Een leuke opkikker voor de kinderen in deze moeilijke tijden! Laat de race maar beginnen!

UZA Agenda

i

De locatie of de datum van de activiteiten in de agenda kunnen nog wijzigen.

De laatste informatie vind je op www.uza.be/activiteiten

april, 27 13.30 uur

mei, 2 19 tot 21 uur

mei, 17 18.15 tot 20.30 uur

Mindfulness voor kankerpatiënten en hun naasten

Infoavond over Hypospadias

Vermoeidheid bij en na kanker

Tijdens de infoavond richten we ons tot ouders van hypospadiaskinderen, maar ook tot adolescenten en volwassenen met hypospadias die al dan niet geopereerd werden. Prof. dr.

Gunter De Win, adolescentie-, pediatrisch en reconstructief uroloog (UZA) en dr. Joost Baert (AZ Klina) geven heel wat informatie over de aandoening zelf, de operatie en alles wat daarbij komt kijken, en de gevolgen op langere termijn. Zij geven graag een antwoord op al uw vragen.

Tijdens deze infosessie kom je meer te weten over omgaan met vermoeidheid tijdens of na een kankerbehandeling. Deze sessie is uitsluitend bedoeld voor patiënten, ook de partner is van harte welkom.

In dit programma leer je op een andere manier omgaan met pijn, onzekerheid, angst, piekeren en stress.

We maken gebruik van een waaier aan eenvoudige en praktische relaxatie- en ontspanningstechnieken.

Ook geven we aandacht aan onze ademhaling. Dit pakket omvat 7 sessies, verspreid over 8 weken.

Locatie nog te bepalen Info en inschrijven Kostprijs van deze sessies is €100.

Inschrijven is verplicht en kan via lief.soetewey@hotmail.com of via 0486 02 76 34 (te bereiken na 17 uur).

40

In een klinische studie met het synthetische darmhormoon semaglutide verloren patiënten maar liefst vijftien tot twintig procent van hun gewicht. Volgens endocrinoloog prof. em. Luc Van Gaal, die de studie mee leidde, kan het nieuwe medicijn obesitas helpen voorkomen – en als gevolg daarvan ook diabetes, kankers en hart- en vaatziekten vermijden. Het medicijn werkt maximaal als patiënten ook hun levensstijl aanpassen.

Locatie Auditorium Kinsbergen, route 12 Info en inschrijven Gratis deelname, inschrijven verplicht via www.uza.be/activiteiten/patienten

Locatie nog te bepalen Info en inschrijven Gratis deelname, inschrijven verplicht via www.uza.be/activiteiten/patienten

Aan de lieve zorgverleners die aan het werk waren op de afdeling intensieve zorg voor covidpatiënten tussen 9.30 en 12 uur en die tot het einde bij mijn mama Annie waren: Ik ben je dankbaar voor de tijd, dankbaar dat ze nu niet meer lijdt.

Ik ben je dankbaar voor haar lach toen ik haar voor de allerlaatste keer zag.

“Mijn hart gaat uit naar jullie” is wat men zei, woorden die ik hoorde en opnam in mij.

Ik kan je niet vertellen hoe blij jullie haar maakten, niet met een bloemetje, een kaartje of zelfs een chocolaatje.

Ik kan niet meer dan onze dankbaarheid tonen en hoe hard dit ons allen raakte.

Jullie zijn zoveel meer dan enkel mensen, jullie kracht en doorzettingsvermogen kent helemaal geen grenzen.

Daarom willen wij zeggen: Dank van ons allen voor de goede zorgen die mama kreeg.

Hopelijk komt dit berichtje tot bij de juiste personen, wij zijn hen eeuwig dankbaar!!

Herbeleef

Scan de QR-code of ga naar https://www.uza.be/ activiteiten-archief

Wintersymposium cochleaire implantaten Naar aanleiding van wereld CI-dag organiseerde het CI-team van het UZA het Online Wintersymposium Cochleaire implantatie - ‘Meer dan een kwarteeuw cochleaire implantatie in het UZA’. Een kijk naar het verleden, het heden en de toekomst.

Symposium ­­ genito-pelviene pijn/ penetratie stoornis

Academisch cardiologisch symposium

Wat zijn de pathologische achtergronden, hoe gaan we diagnostisch tewerk en wat zijn de behandelingsstrategieën in de praktijk? Een kijk op de holistische aanpak van artsen, seksuologen, bekkenbodemtherapeuten en psychologen.

Samen met collega’s van de vermaarde Karolinska Universiteit in Stockholm, illustreren we aan de hand van specifieke patiëntencasussen hoe onderzoek leidt tot nieuwe manieren om dagelijkse klinische ­situaties aan te pakken.

MAGUZA 41

PRAKTISCH Nuttige telefoonnummers • algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00 • onthaal en opname: T 03 821 31 01 • patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens-beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal) • ombudsdienst: T 03 821 31 60 • inlichtingen facturen: T 03 821 31 28 • school in het UZA: T 03 821 58 86 Herstellen in zorghotel Drie Eiken Na een operatie kan je verder aansterken in zorghotel Drie Eiken, een comfortabel verblijf met professionele zorgvoorziening. Ook familie en vrienden kunnen er terecht voor overnachting vlakbij het UZA. Meer info en reservaties: www.drie-eiken. com, T 03 821 12 11

Warme zorg. Altijd dichtbij.

Onze verzorgenden helpen jou met persoonsverzorging en huishoudelijke ondersteuning bij ziekte, beperking, ouderdom of in moeilijke omstandigheden, ook ’s nachts.

Ben je net bevallen, thuis of in het ziekenhuis?

Dan ondersteunen we jou en je gezin met gespecialiseerde kraamzorg.

In onze kleinschalige dagopvang en gastopvang kan je terecht voor een babbel, dagbesteding en begeleiding.

Onze karweidienst en ons advies bij aanpassingen voor je woning helpen je comfortabel en langer thuis te blijven wonen.

SamenFerm.be/thuiszorg Bel gratis 0800 112 05

Winkelgalerij In de inkomhal vind je: • de cafetaria (momenteel gesloten wegens de coronamaatregelen) • een broodjeszaak, in de week open van 9 tot 14.30 uur • een winkel Momen’to Shop Delhaize met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen … Open op weekdagen van 8.30 tot 20 uur. In het weekend en op feestdagen van 12 tot 17.15 uur.

• een bloemen- en pralinewinkel ‘Gift Shop’, open van maandag tot en met vrijdag van 11 tot 19:30 uur. In het weekend en op feestdagen gesloten.

• een bankautomaat

Warme zorg. Altijd dichtbij.

Restaurant Onze verzorgenden helpen jou met persoonsverzorging Het restaurant is gesloten wegens de coronamaatregelen. ende huishoudelijke ondersteuning bij ziekte, beperking, Je kan in inkomhal terecht voor een afhaallunch. ouderdom of in moeilijke omstandigheden, ook ’s nachts.

Meer info: www.uza.be Ben je net bevallen, thuis of in het ziekenhuis?

Het UZA draagt het JCI-label voor veilige en Dan ondersteunen we jou en je gezin met gespecialikwaliteitsvolle zorg. seerde kraamzorg.

COLOFON MAGUZA driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Antwerpen · jaar-je In onze ·kleinschalige dagopvang en Ziekenhuis gastopvang kan gang 32, april 2021· Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem, terecht voor een babbel, dagbesteding en begeleiding. communicatie@uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der Straeten · Hoofdredacteur: Evita Bonné · Redactieraad: Mathias Allegaert, Sevilay Altintas, Bettina Blaumeiser, ons advies bij Evita Bonné,Onze Nathaliekarweidienst Cools, Annick Deckers,en Margot Hagendorens, Ivan aanpassingen Huyghe, P­ hilippe Jorens,voor Eva Lion, Lotte Marnef, Hans Prenen, Ingrid Roosen, Kaat Siebens, Elkeen Smits, Caitlin Stabel, Dominique je woning helpen je comfortabel langer thuis te blijven Trouet, Paul Van Aken, Ann Van De Velde, Miranda Van De Wiele, Jan Van Meerbeeck, Stijn Verhulst, Joris Verlooy,wonen.

Barbara Willekens · Redactie & realisatie: Jansen & Janssen ­Creative ­Content, www. jaja.be · Fotografie: Frank Toussaint, Marie-Claire Van Heeswijk · Illustratie: Klaas Verplancke · ­Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclame­regie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-­papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.

ABONNEMENT Wens je een gratis abonnement op Maguza, wil je een adres­wijziging door­geven of wil je het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur je naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. Je kan hier ook inschrijven op deSamenFerm.be/thuiszorg gratis digitale nieuwsbrief van Maguza.

Bel gratis 0800 112 05

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

PUZZEL & WIN!

1 2

1

3 4

Horizontaal

2

5

5

9

6 7 8 9

3

4

10 11 12

7

13 14

6

15

8

16

1

2

3

4

5

6

9

7

8

9

1

2

3

4

5

6

7

8

10

11

12

13

14

15

16

1

T

E

N N

I

S

A

R M +

S

U D

E

C

K

2

A

R

I

A

+

L

A M A H

A

A

R

+

A

I

3

C G +

P

A

A

L

+

L

+

I

R O N

4

H O E

+

T

A

T

5

Y

+

S

T

A

P

+

6

C

A

T

A

P

L

7

A D +

K

+

A

8

R

E

C

E

P

C

E

E

R

+

I

G

L

O +

I

L

A

K

E

I

+

B

E

N

A

S M A

+

T

S

+

C

E

L

+

E

L

K

+

L

O R

+

T

I

E

+

I

N

T

I

M U

S

9

D

R

A

+

E

E

+

U

L

+

I

E M E

+

T

10

I

P

+

V

E

N

T

R

I

K

E

L

+

R

E

U

11

E

U

R

E

+

T O E

+ O B

E

R

+

V

I

12

+ N A

+

P

I

+

K O

L

+

A D A

13

P

C

+ M O E

R

A

S

+ N O D

14

A

T

L

A

S

+ O +

L

I

15

L

I

E

R

+ D O N O R

16

M E

L

A N O S

E

+

A

A

E

+

T B

D O + N

E

E

+

R

N

E

B

D O M E

N

E

I

Doe mee en win!

Heb je het letterwoord ontdekt?

Mail het dan voor 30 juni 2021 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – ­Afdeling communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem en maak kans op een van de vijf boekenbonnen van Standaard boekhandel.

1. röntgenopname van de aderen – hartboezem 2. bloeisels van planten – dopheide – New York 3. en andere – overdreven – amfetamine – judolokaal 4. boenmiddel – Ghana (op auto’s) – drinkschaal – hoofddeksel 5. metastase – terug (Lat,) 6. Anonieme Alcoholisten – enkel – half 7. buitenzitje – houten been – Crime Scene Investigation 8. loofboom – dokter – vlaktemaat – vleesgerecht 9. lager technisch onderwijs – oorlogsgod – meer­ stemmig muziekstuk 10. elleboog – tellurium – wier 11. loflied – binnen – hersenpan 12. zangoefening – kring om de zon – zelfbeeld 13. HealthNet – ingenieur – vrouw van Jakob – zat – getij 14. ontschorsen – lichaamsdeel – selenium – Oudjavaanse taal 15. dun – brandbare delfstof – kippenloop 16. kortademigheid – zeer verspreide besmettelijke ziekte

Verticaal

Oplossing Maguza 121

1.

2.

3.

EPIDEMIE

4.

5.

De winnaars zijn: Chantal Borin (Wilrijk) Matthias De Ketelaere (Nijlen) Christiane Dens (Wilrijk) Johan Gils (Beringen) Herman Schevenels (Rotselaar)

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

het buiten kennis zijn baksel – Europeaan – kleine stoommachine en omstreken – onbeweeglijk – puntoog (bij insecten) – gebogen priem proper – Spaanse modeketen – Europeaan Griekse letter – volbloed paard – Vietnam (op auto’s) germanium – dijbeenspier – praatvogel rijksnormaalschool – geliefde van Zeus – tennisterm – selecte groep koningszoon – verkorte mansnaam – ieder honingwijn – korte rekening – nadeel – doodmoe zwaluwtong – boerenplaats – hectare – groente opera van Verdi – deel van het skelet turbo cooking – plezier – drukte – na dato wiel – Eminentie – gezinslid – klein ventje leer van het licht – Engels bier – lichaamsdeel akkerpaardenstaart – trant – hertenhorens het doorsnijden van een spier – eiwitstof in het bloed

MAGUZA 43

DAG UZA!

Ook als voormalig topsporter kan je ­problemen krijgen aan je hart. Dat ondervond Jean-Marie Pfaff (67), ooit wereldkeeper van het jaar. Na maanden van vage klachten liet hij zich behandelen in het UZA.

I

k heb altijd een goede conditie gehad. Maar de ­laatste maanden was ik heel kortademig wanneer ik een ­inspanning deed, en ik voelde een druk op mijn borst.

Ik dacht dat ik gewoon wat meer moest trainen. Tot ik op een zondagmorgen aan de ontbijttafel zat. Ik kreeg hevige pijnscheuten in mijn borstkas die uitstraalden naar mijn rug en schouder. ‘De krachtpatser uitgehangen toen je in de tuin werkte zeker?’, vroeg Carmen lachend.

Voor alle zekerheid heb ik naar professor Paelinck gebeld, die ik ken via het voetbal. Hij liet me meteen onderzoeken.

Ik bleek een vernauwing aan de kransslagader te hebben.

Een ernstige diagnose, maar professor Paelinck wist me direct gerust te stellen. Ze zouden een stent plaatsen met een ­katheter via mijn pols. Mijn borstkas hoefde dus niet open­ gesneden te worden.

‘ Een bezoek aan de tandarts is pijnlijker’ JEAN-MARIE (67)

Gezellige babbel De operatie viel inderdaad heel goed mee. Ik herinner me nog dat ik professor Claeys, die de ingreep uitvoerde, vroeg of de katheter aanbrengen pijn zou doen. ‘Die zit er al in’, antwoordde hij. De hele operatie heb ik kunnen volgen via de monitor boven mijn hoofd, want ik was alleen plaatselijk verdoofd. Tijdens de ingreep konden we gezellig babbelen.

Ik heb op geen enkel moment pijn gevoeld. Een bezoek aan de tandarts is pijnlijker. Het enige wat vervelend aanvoelde, was het polsbandje dat ik de nacht erna moest dragen om de ader af te sluiten.

Geen risico meer Zodra ik van de operatietafel kwam, voelde ik me kiplekker.

Ik moest nog één nachtje in het ziekenhuis blijven ter observatie, daarna mocht ik weer naar huis. Achteraf gezien had ik veel sneller op controle moeten gaan. Ik heb een enorm risico genomen door de consultatie uit te stellen.

Ik let nu beter op mijn gezondheid; ik laat al eens mijn wijntje staan. En als mijn lichaam nu signalen geeft, negeer ik die niet meer. Het is niet omdat je een topconditie hebt gehad, dat jou later niets meer kan overkomen. Dat besef ik nu maar al te goed.

Lees het volledige verhaal van Jean-Marie Pfaff op www.maguza.be