Gr 9-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geografie 2

Í2)È-A-SOS-SG02MÎ

1

8

0

9

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

2

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GEOGRAFIE Graad 9

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geografie

1809-A-SOS-SG02

Í2)È-A-SOS-SG02MÎ

Graad 9

Aangepas vir KABV

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

INHOUDSOPGAWE INLEIDING........................................................................................................................... 3 EENHEID 1: KAARTVAARDIGHEDE ................................................................................. 5 Les 1: Oriëntering ........................................................................................................ 7 AKTIWITEIT 1 ................................................................................................... 7 AKTIWITEIT 2 ................................................................................................... 8 AKTIWITEIT 3 ................................................................................................... 9 Les 2: Skaal, afstand en peiling................................................................................... 9 AKTIWITEIT 4 ................................................................................................. 13 Les 3: Vind plekke op kaarte ..................................................................................... 14 AKTIWITEIT 5 ................................................................................................. 16 Les 4: Foto’s van die aarde ....................................................................................... 17 AKTIWITEIT 6 ................................................................................................. 22 Les 5: Hoogte bo seevlak op kaarte .......................................................................... 23 AKTIWITEIT 7 ................................................................................................. 24 Les 6: Die landskap ................................................................................................... 24 AKTIWITEIT 8 ................................................................................................. 26 Les 7: Dwarsdeursnitte .............................................................................................. 27 AKTIWITEIT 9 ................................................................................................. 30 Les 8: Hoe om grafieke te teken en te lees ............................................................... 31 AKTIWITEIT 10 ............................................................................................... 33 Les 9: In die veld ....................................................................................................... 34 EENHEID 2: ONTWIKKELINGSKWESSIES .................................................................... 36 LES 10: ONTWIKKELING ......................................................................................... 37 AKTIWITEIT 11 ............................................................................................... 38 Les 11: Maniere waarop ontwikkeling gemeet word .................................................. 38 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................... 42 Les 12: Faktore wat ontwikkeling beïnvloed .............................................................. 47 AKTIWITEIT 13 ............................................................................................... 48 Les 13: Faktore wat ontwikkeling beïnvloed (vervolg) ............................................... 49 AKTIWITEIT 14 ............................................................................................... 56 Les 14: Geleenthede vir ontwikkeling ........................................................................ 56 EENHEID 3: OPPERVLAKKRAGTE WAT DIE AARDE VORM ....................................... 63 Les 15: Struktuur van die aarde ................................................................................ 64 AKTIWITEIT 15 ................................................................................................... 66 Les 16: Rotstipes....................................................................................................... 67 AKTIWITEIT 16 ................................................................................................... 70 Les 17: Endogene kragte (interne kragte) ................................................................. 71 AKTIWITEIT 17 ................................................................................................... 74 Les 18: Landvorme wat a.g.v. endogene (interne) kragte ontstaan........................... 74 AKTIWITEIT 18 ................................................................................................... 79

© Impaq

1

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Les 19: Landvorme wat a.g.v. eksogene (eksterne) kragte ontstaan ........................ 80 AKTIWITEIT 19 ................................................................................................... 81 Les 20: Erosie ........................................................................................................... 83 AKTIWITEIT 20 ................................................................................................... 84 Les 21: Die ontwikkeling van landvorme ................................................................... 85 AKTIWITEIT 21 ................................................................................................... 87 Les 22: Grondwater (korswater) ................................................................................ 88 AKTIWITEIT 22 ................................................................................................... 90 Les 23: Karsttopografie ............................................................................................. 92 AKTIWITEIT 23 ................................................................................................... 93 Les 24: Winderosie en afsetting ................................................................................ 94 AKTIWITEIT 24 ................................................................................................... 96 Les 25: See-erosie .................................................................................................... 97 AKTIWITEIT 25 ................................................................................................... 98 Les 26: Landvorme kenmerkend van see-erosie....................................................... 98 AKTIWITEIT 26 ................................................................................................... 99 Les 27: Kuslynpatrone ............................................................................................. 100 AKTIWITEIT 27 ................................................................................................. 101 Les 28: Gletservorming ........................................................................................... 101 AKTIWITEIT 28 ................................................................................................. 102 Les 29: Alpynse gletsers (valleigletsers) ................................................................. 103 AKTIWITEIT 29 ................................................................................................. 104 EENHEID 4: HULPBRONGEBRUIK EN VOLHOUBAARHEID ...................................... 105 Les 30: Tipe natuurlike hulpbronne ......................................................................... 106 AKTIWITEIT 30 ................................................................................................. 107 Les 31: Hoe hulpbronne gebruik word ..................................................................... 107 AKTIWITEIT 31 ................................................................................................. 110 Les 32: Die gevolge van onverstandige hulpbronbenutting ..................................... 111 AKTIWITEIT 32 ................................................................................................. 112 Les 33: Volhoubare hulpbrongebruik ....................................................................... 112 AKTIWITEIT 33 ................................................................................................. 114 Les 34: Poog om volhoubaarheid te bereik ............................................................. 115 AKTIWITEIT 34 ................................................................................................. 119 Les 35: Voedselbronne ........................................................................................... 119 AKTIWITEIT 35 ................................................................................................. 122 Les 36: die Rol wat wetenskap en tegnologie in voedselproduksie speel ............... 123 AKTIWITEIT 36 ................................................................................................. 125 Les 37: Volhoubare boerdery – toepaslike tegnologieë en boertegnieke ................ 126 AKTIWITEIT 37 ................................................................................................. 128 BRONNE ......................................................................................................................... 129

© Impaq

2

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe Geografie

Leerprogram (sillabus) en oorsig van die jaarplan EENHEID/KWARTAAL 1: Kaartvaardighede • Oriëntering • Skaal, afstand en peiling • Vind plekke op kaarte • Foto’s van die aarde • Hoogte bo seevlak op kaarte • Die landskap • Dwarsdeursnitte • Hoe om kaarte te teken en grafieke te lees • ʼn Praktiese benadering EENHEID/KWARTAAL 2: Ontwikkelingsprobleme • Definieer ontwikkeling • Meet ontwikkeling • Die Menslike Ontwikkelingsindeks • Faktore wat ontwikkeling beïnvloed • Geleenthede vir ontwikkeling • Alternatiewe ontwikkeling • Volhoubare ontwikkeling EENHEID/KWARTAAL 3: Oppervlakkragte wat die aarde vorm • Struktuur van die aarde • Rotstipes • Endogene kragte en landvorme • Eksogene kragte en landvorme • Erosie • Ontwikkeling van landvorme • Grondwater en karsttopografie • Wind en afsetting • See-erosie en die gevolglike landvorme • Kuslynpatrone • Gletservorming/Alpynse gletsers EENHEID/KWARTAAL 4: Hulpbrongebruik en volhoubaarheid • Hernubare en nie-hernubare hulpbronne • Hoe hulpbronne gebruik word • Die gevolge van onverstandige hulpbrongebruik • Volhoubare hulpbrongebruik • Poog om volhoubaarheid te bereik • Voedselbronne • Wetenskap en tegnologie in die voedselproduksieproses • Volhoubare boerdery

© Impaq

4

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

EENHEID 1: KAARTVAARDIGHEDE Voorgestelde tydraamwerk vir eenheid 1 In ons eerste eenheid het ons te make met kaartvaardighede wat ʼn opwindende eenheid met ʼn groot hoeveelheid uitgebreide en verrykende inhoud is. Jy moet verlede jaar se kaartwerk behoorlik hersien. Die eerste twee lesse sal jou egter help om sonder baie moeite hersiening te doen.

Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy in staat wees om die volgende te doen: 1. Verduidelik: - Hoe en hoekom lugfoto’s geneem word - Die eienskappe van kontoerlyne - Hoe om dwarsaansigte te teken deur kontoerlyne te gebruik 2. Onderskei tussen: - Ware peiling en magnetiese peiling - Kontoerlyne en kontoerintervalle 3. Beskryf/bespreek: - Hoe menslike en fisiese omgewings voortduring in wisselwerking tree 4. Definieer: - Terminologie wat in kaartwerk gebruik word 5. Noem op ʼn diagram: - Tipes lugfoto’s 6. Noem/identifiseer: - Rigting deur die 16 kompasrigtings te gebruik - Die simbole op kaarte - Suid-Afrika se provinsies, hoofstede, buurlande, belangrike hawens en oseane - Maniere om hoogte op kaarte aan te dui - Landvorme en hellingstipes - Verskillende soorte grafieke 7. Toepas: - Jou kennis van kaartwerk om items op kaarte suksesvol te gebruik en identifiseer - Jou kennis van kaartwerk om skaal na werklike afstande op ʼn ortofotokaart en topografiese kaart te herlei - Jou kennis hoe topografiese kaarte verdeel word en pas hierdie inligting toe om presiese posisies op ʼn kaart te bepaal - Jou kennis om ware peiling te meet deur ʼn gradeboog te gebruik - Jou kennis van lugfoto’s om die aardoppervlak te interpreteer - Jou kennis van grafieke om inligting daarvan te verkry

© Impaq

5

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Spesiale benodigdhede vir Kaartwerk In die kaartwerkafdeling gaan jy basiese tegnieke leer wat nodig is om ’n kaart te lees. Om dit te doen, gaan jy van die Suid-Afrikaanse 1:50 000 topografiese kaartreeks en lugfoto’s gebruik maak. Vir hierdie doel, ’n topografiese kaart van Volksrust (2729BD) en ’n ortofotokaart van Volksrust (2729 BD 13) wat in jou studiemateriaal ingesluit is as ‘n addendum.

Om kaartwerk ordentlik te bestudeer, is ’n paar spesiale instrumente nodig: o ’n Akkurate liniaal is nodig om afstande te meet. o ’n gradeboog is noodsaaklik om peilings en hoeke te meet. o ’n Passer en ’n verdeelpasser is handig om afstande te bereken. o ’n Eenvoudige sakrekenaar sal help met berekeninge. o Om ’n lugfoto duideliker te sien, kan ’n klein vergrootglas gebruik word om detail makliker raak te sien en om beelde en kaartbakens duideliker te sien. Leerders word toegelaat om ’n vergrootglas in toetse en eksamens te gebruik. o ’n Tekendriehoek is opsioneel, maar ’n skerp potlood en ’n sagte uitveër is noodsaaklik. o ’n Atlas, wat Suid-Afrika in detail dek, is belangrik.

Voorbereiding van ʼn topografiese- en ortofotokaarte Soms is topografiese- en ortofotokaarte nie voorbereid vir die gebruik vir kaartwerk doeleindes nie. Onder volg wenke om die verskillende kaarte voor te berei.

Wenke: • Eerstens moet die topografiese kaart soos volg voorberei word: o Trek ’n rooster (ruite) van 1’ x 1’ volgens die indelings op die kant van die kaart op die topografiese kaart in (hierdie indelings staan bekend as MINUTE en dit word met die ’-teken aangedui). Trek lyne netjies en akkuraat in potlood, van bo na onder en van links na regs oor die kaart. o Merk die ruite bo en onder van links na regs 1, 2, 3 …, en die ruite links en regs van bo na onder A, B, C, … o Hierdie lyne verteenwoordig breedtelyne (horisontaal) en lengtelyne (vertikaal). o Met die hulp van hierdie lyne kan jy koördinate lees en weergee. (Koördinate word in die volgende les bespreek). o Elke lengtelyn of breedtelyn is onderverdeel in 60 minute (60’) en elke minuut in 60 sekondes (60”).

• Teken ook ’n rooster op die ortofotokaart (lugfoto). Begin by die boonste linkerkantse hoek en bedek die hele kaart met ruite van 5 cm x 5 cm. Merk die kolomme bo en onder 1, 2, 3 … en die rye aan die regter- en linkerkant van bo af a, b, c …

Let wel: Gebruik HOOFLETTERS op die topografiese kaart en klein letters op die ortofotokaart.

© Impaq

6

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

LES 1: ORIËNTERING Kaarte is een van die mees algemene maniere om ons wêreld te verstaan. Ons gebruik kaarte om die vorm en grootte van plekke aan te dui sowel as afstand en rigting. Kaarte wys onder andere riviere, berge en plantegroei (natuurlike bakens) en politieke verdelings, bevolkingsverspreiding, roetes, ens. (mensgemaakte bakens), om net ’n paar te noem.

Om jou studie van kaartwerk in graad 9 te begin, is dit nodig om basiese kennis, vaardighede en tegnieke wat jy voorheen geleer het, te hersien.

Terminologie Om ’n deeglike kennis van terminologie te dra is baie belangrik – dit is die taal van enige vak. Leer die definisies uit jou kop uit, sodat jy dit in ’n toets en eksamen kan herroep.

Doen die volgende aktiwiteit op jou eie.

AKTIWITEIT 1 Pas ’n beskrywing in kolom B by ’n term/begrip in kolom A. KOLOM A KOLOM B (a) ’n Kaart A. Rigting na die magnetiese noordpool word aangedui deur die kompasnaald. (b) Kaartskaal

B. Die presiese posisie van ’n punt of ’n verskynsel.

(c) Ware noord

C. Die aanduiding van ’n rigting, bv. oos.

(d) Magnetiese noord

D. Die verhouding tussen die afstand op die kaart en die afstand op die grond.

(e) Rigting

E. Die rigting na die geografiese noordpool, aangedui deur die lengtelyne.

(f) Peiling

F. Die aarde op ’n plat oppervlakte voorgestel volgens skaal, met natuurlike en mensgemaakte verskynsels.

(g) Ligging

G. Die aanduiding van rigting in grade, bv. 90°.

7 x 2) = [14]

Kaart van Suid-Afrika Kennis rakende die kaart van Suid-Afrika is van toepassing tot en met die finale eksamen in graad 12. Dit is daarom belangrik om vertroud te wees met die kaart van Suid-Afrika en om te weet wat die ligging van belangrike plekke is.

Afgesien daarvan, is dit altyd gerieflik om ’n basiese kennis rakende die geografie van jou land te hê, veral wanneer koerante gelees word, ’n mens kan ondermeer deelneem aan gesprekke en besigheidgeleenthede beplan.

© Impaq

7

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Maak gebruik van ’n atlas om die volgende aktiwiteit te doen.

AKTIWITEIT 2 Maak ’n afskrif (vergroot indien moontlik) van die buitelynkaart van Suid-Afrika en vul die volgende inligting by hul korrekte posisies in: 1. Die name van Suid-Afrika se provinsies.

(9) 2. Die naam van elke provinsie se hoofstad.

(9) 3. Dui die Steenbokskeerkring aan met die korrekte lengtelyn.

(2) 4. Skryf die name van Suid-Afrika se buurlande in.

(6) 5. Skryf die name van die volgende groot hawestede in: Saldanabaai, Port Elizabeth, Oos-Londen, Durban en Richardsbaai. (Watter groot hawestad is van die lys af weggelaat?)

5 + 1 = (6) 6. Die name van die twee aangrensende oseane.

(2) 7. Kaap Agulhas.

(1) 8. Omkring die twee buurlande wat binnelands aangetref word.

(4) [39]

(Die posisie van die provinsiale hoofstede word deur kolletjies aangedui soos op die kaart, en moet korrek benoem word.)

© Impaq

8

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

AKTIWITEIT 3 • •

Jy moet ’n atlas raadpleeg om die volgende vrae te beantwoord.

Jy moet die inhoudsopgawe (voor), en die indeks (heel agter), van die atlas kan gebruik.

1. Noem die sewe kontinente van die aarde.

(7)

2. Oor watter oseane sal jy vlieg wanneer jy reis vanaf: (a) Londen na New York? (b) Johannesburg na Perth? (c) Tokio na San Francisco? (d) Adelaide (Australië) na die Suidpool?

(4)

3. As jy presies op die Suidpool staan, kan jy net in een rigting kyk. (a) Watter rigting? (b) Op watter kontinent is die Suidpool geleë?

(4)

4 Vind die posisie van die Magnetiese Noordpool. Naby watter groot land word dit aangetref ?

(2)

5

6

Noem die watermassa tussen: (a) Afrika en Europa. (b) Egipte en Saoedi-Arabië. (c) Groot Brittanje en Noorweë. (d) Mexiko en Kuba.

(4)

Watter lengtegraad word voorgestel deur: (a) Greenwich? (b) Die Internasionale Datumlyn?

(4)

7. Op watter kontinent is Timboektoe geleë?

(2) [27]

LES 2: SKAAL, AFSTAND EN PEILING

Hoe om kaartwerk maklik te maak Baie leerders kla dat kaartwerk wiskunde is en oor die algemeen sukkel baie leerders met kaartwerk.

Daar nie so baie berekeninge nie, maar dit is belangrik om die paar wat daar wel is, te bemeester. ’n Mens kan nie die totale waarde van kaartwerk waardeer sonder die

© Impaq

9

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

vaardigheid om te kan meet en bereken nie. Al hierdie tegnieke vereis baie eenvoudige wiskundige vaardigheid en met deurlopende oefening is dit moontlik om dit te bemeester.

Goeie raad: o Memoriseer die stappe van die berekeninge en tegnieke,. o Hersien hierdie tegnieke gereeld of so dikwels as wat nodig is deur nuwe oefeninge te doen en nie deur net die ou oefeninge te doen nie.

Kaartskaal en afstand In die platmaakproses van die sferiese (geronde) aarde word sommige belangrike kartografiese aspekte verwring. ’n Voorbeeld hiervan is die kaartskaal omdat die aarde se oppervlakte in die rigting van die pole “gerek” word.

Daarom is dit nie baie akkuraat om afstande op ’n kaart te meet nie, veral as die kaart ’n groot oppervlakte dek. Op kaarte wat klein oppervlaktes voorstel, bv. topografiese kaarte (soos die een van Volksrust) het die geronde aardoppervlak egter ’n klein uitwerking op skaaldistorsie. Die berekening van werklike afstande is dus meer akkuraat.

Tipes kaartskale

• Verhoudingskaal of Verteenwoordigende breuk bv. 1:500 000

• Woordskaal 1 cm stel 5 km voor

(1 cm stel 500 000 cm voor; deel die deler deur 100 000 om km te verkry)

• Lineêre skaal (grafiese skaal) 0 1,5 km

Die skaal van topografiese kaarte vs. ortografiese kaarte Topografiese kaart 1:50 000

Ortografiese kaart 1:10 000

cm

cm

cm

Kaart Land

Onthou Daar is 100 000 cm in een kilometer en 1 000 meter in een kilometer.

cm

Kaart Land

1 cm op ʼn topografiese kaart is letterlik gelyk aan 50 000 cm van die grond wat dit voorstel.

As daar 100 000 cm in ʼn km is, dan maak dit sin dat 1 cm gelyk aan die HELFTE van ʼn km is. Dus word 0,5 km deur 1 cm voorgestel.

Netso stel 1 cm op ʼn ortofotokaart 10 000 cm op die grond wat dit voorstel, voor.

© Impaq

10

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

As daar 100 000 cm in ʼn km is, dan stel 10 000 cm ʼn tiende van ʼn km voor, d.w.s. 0,1 van ʼn km. Dus word 0,1 km deur 1 cm voorgestel.

Die sestien hoof kompasrigtings 0° NOORD Noord-noordoos 22½° Noordoos 45°

Oos-noordoos 67½°

270° WES

OOS 90°

FIGUUR 2.1

180° SUID

Peiling Peiling beteken die aanduiding van rigting deur middel van grade. Figuur 2.1 toon peilings van elke hoofrigting van die kompas aan.

Metode om ware peiling te bepaal • Verbind die gegewe punte op die kaart met ’n dun lyn.

• Trek ’n ware-noord-lyn vanaf die punt van meeting. Hierdie lyn is akkuraat wanneer dit parallel is met die kant van die kaart of die lengtelyne.

• Plaas ’n gradeboog met 0° op ware noord.

• Lees (altyd) kloksgewys vanaf die ware-noord-lyn.

• Ware peiling is die grade wat gemeet word. Meet ware peiling altyd in heel grade.

© Impaq

11

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Die diagram hier onder wys hoe om die gradeboog te gebruik, vanaf X na Y (bo) en vanaf Y na X (onder).

A.

B.

Ware noord

X

Ware noord

Bv. 95°

X Y

Y 180° + 95° Figuur 2.2: Peiling van X na Y (A) en van Y na X (B).

Gebruik die gradeboog altyd kloksgewys van Y na X (illustrasie B), die peiling sal 180° wees PLUS die bykomende meting.

Wat is magnetiese peiling?

Die posisies van ware en magnetiese noord stem nie ooreen nie, soos wat jy sal waarneem op die topografiese kaart van Volksrust.

WN MN

Gemiddelde magnetiese afwyking 20°37’ wes van ware noord (Februarie 2010).

Gemiddelde jaarlikse verandering 3' weswaarts.

Magnetiese afwyking is die hoek waarmee die magnetiese noord afwyk van die ware noord. Hierdie hoek verander voortdurend. (Na aanleiding van die bostaande voorbeeld, word hierdie hoek al hoe groter óf kleiner met tyd?). Wanneer ’n gradeboog en magnetiese noord gebruik word om peiling te bepaal, sal die hoek (peiling) groter wees as die hoek (peiling) wanneer ware noord gebruik word. Dus word daar ’n onderskeid tussen ware peiling en magnetiese peiling (in die veld met ’n kompas) getref.

© Impaq

12

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

AKTIWITEIT 4 1. Bereken die woordskaal van die: 1.1 Topografiese kaart 1.2 Ortografiese kaart

(2) (2)

2. Gee jou antwoorde op vraag 1.1 en 1.2 in meter. Noem die nuwe antwoorde 2.1 en 2.2 onderskeidelik.

2 x 2 = (4) Onthou

3. Bereken, op die topografiese kaart van Volksrust, die reguitlynafstand in kilometer vanaf die treinstasie (F3) na die: 3.1 3.2 3.3 3.4

treinstasie (blok D4) polisiestasie (blok F3) Windpomp (blok A7) suiweringsaanleg (blok D2)

Jou berekening van afstand moet die volgende stappe wys:

(4) (4) (4) (4)

Kaart afstand … cm Woordskaal x … km Werklike afstand … km

4. Voltooi die volgende kompas deur dit in jou antwoordboek te oor te teken en die ontbrekende inligting in te vul. Maak seker om die kardinale rigtings sowel as hul relevante rigting.

(14 x 1) = (14) 5. P die topografiese kaart van Volksrust, gee die rigting van die 5.1 ∆235 (E8) na ∆86 (A9).

5.2 ∆235 (E8) na die polisiestasie (D4).

5.3 kerk (F3) na die damwal (H2).

6. Meet die peiling, op die topografiese kaart van Volksrust, vanaf die 6.1 treinstasie (A1) na die monument (I4).

6.2 treinstasie (A1) na die Mahawane damwal (B5).

6.3 hospitaal (C4) na die uitgrawings (D2).

(2) (2) (2) Onthou

(2) (2) (2)

Wanneer lyne op die kaart getrek word, moet dit met ’n skerp potlood gedoen word.

[50] © Impaq

13

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Nota: Vergelyk jou antwoord in vraag 5.1 met die antwoord van vraag 6.1. ’n Wesnoordwes-rigting stem ooreen met die peiling van 292.5°. As die gemete peiling effens verskil (±2°), mag jy die kompasrigting die naaste daaraan gebruik. Anders gaan jou antwoord as volg lees: “tussen suid-suidoos en suid”, soos in die geval van vraag 5.2 en 6.2.

LES 3: VIND PLEKKE OP KAARTE Om kaarte tot ons grootste voordeel te gebruik, moet ons sekere basiese eienskappe van kaarte en kartering verstaan en ons moet in staat wees om hierdie tegnieke te gebruik asof dit tweede natuur is.

Soos met die taal wat ons praat, moet ons die alfabet leer en weet hoe dit lyk en klink.

Op ’n soortgelyke wyse moet ons die alfabet van kartering leer ken: • die manier waarop verskynsels voorgestel word en • hoe om dit te vind.

Wanneer ons hierdie vaardighede bemeester het, sal ons al die verskynsels wat op die aardoppervlakte voorkom, kan verstaan.

Kaartsimbole Jy het alreeds ’n verskeidenheid kaartsimbole in die vorige twee lesse teëgekom, soos die treinstasie, monument, poskantoor, ens.

Wanneer kaarte gelees word, word daar gebruik gemaak van simbole om sekere verskynsels op die kaart aan te dui. Hierdie simbole word konvensionele simbole genoem en moet bestudeer word om in staat te wees om die kaart te verstaan. Die standaardkaart wat in Suid-Afrika gebruik word, word die 1:50 000 topografiese kaart genoem en meeste van die konvensionele simbole word op die kaart aangedui deur ’n sleutel of verwysing te gebruik.

Dit is belangrik om heeltemal vertroud met al die simbole te wees, om sodoende in staat te wees om die kaart goed te kan lees en interpreteer.

Vind plekke vinnig Ons kan ’n plek vinnig vind deur ’n ruitverwysing te gebruik. Die kolomme word deur nommers, wat bo en/of onder op die bladsy gevind kan word, geïdentifiseer. Die rye word geïdentifiseer deur letters wat aan die linker- en/of regterkant van die kaart gevind kan word. Enige ruit kan vinnig identifiseer word deur ’n letter en ’n nommer te gebruik, bv. D4.

Gaan na ry D en beweeg dan na kolom 4. Waar hierdie twee (ry en kolom) ontmoet is ruit D4.

Koördinate verwys na die kruispunt van ’n breedte- en ’n lengtelyn.

Onthou: Die ewenaar verdeel die aarde in ’n noordelike en suidelike halfronde. Dus word die breedtelyne “noord” of “suid” genoem. Die Greenwich-meridiaan verdeel die aarde in oostelike en westelike halfronde. Dus word lengtelyne “oos” of “wes” genoem.

© Impaq

14

Handleiding G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Figuur 3.1: Wêreldkaart met lengte- en breedtelyne.

Die gewildste metode om die koördinate op ’n topografiese kaart aan te dui, is om grade (°), minute (’) en sekondes (”) te gebruik. Daar is 60 minute in een graad en 60 sekondes in een minuut. (Net soos wat jy ʼn horlosie lees). Jy is alreeds vertroud met die onderverdeling van minute op die rand van die kaart. Figuur 3.2 wys hoe die sekondes uitgewerk moet word indien ’n plek binne-in ’n ruit voorkom.

180 00’

01’

02’

03’

30” 04’ 15” 45”05’

06’

35”

Figuur 3.2 Om die sekondes te bereken, moet jy eers die minuutblok halveer (30”) en daarna in kwarte deel (15” en 45”). Dan word die sekondes in verhouding tot hierdie groot verdelings bereken, bv. ’n posisie net groter as die helfte sal 35” wees.

2. Lengte van links na regs 1. Breedte van bo na onder

Bereken altyd die breedtegraad van bo na onder en die lengtegraad van links na regs, in hierdie volgorde.

WENK: Onthou dat die “B” van breedtegraad voor die “L” van lengtegraad kom, so die breedtegraad word altyd voor die lengtegraad gelees.

© Impaq

15