Gr 7-Lewensoriëntering-Fasiliteerdersgids

Í2’È-A-LIO-FG01\Î 1

8

0

7

-

A

-

L

I

O

-

F

G

0

1

LEWENSORIËNTERING FASILITEERDERSGIDS

Graad 7

Lewensoriëntering Fasiliteerdersgids

1807-A-LIO-FG01

Í2’È-A-LIO-FG01\Î

Graad 7

Aangepas vir KABV

LM van der Walt

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

INHOUDSOPGAWE

LESELEMENTE .................................................................................................................. 3 VOORWOORD .................................................................................................................... 5 ROOSTER EN TYDSBESTUUR ......................................................................................... 5 ASSESSERINGSVEREISTES ............................................................................................ 6 JAARPLAN ......................................................................................................................... 8 EENHEID 1 .......................................................................................................................... 9 Selfontwikkeling in die samelewing en die wêreld van werk ......................................... 9 1.1 Les 1: Konsep: Selfbeeld (2 ure) ............................................................................. 10 AKTIWITEIT 1 ......................................................................................................... 11 1.2 Les 2: Veranderinge by seuns en meisies: puberteit en geslagsbewustheid (geslagsdenkbeeld) (3 ure) ..................................................................................... 12 AKTIWITEIT 2 ......................................................................................................... 12 1.3 Les 3: Groepsdruk: die invloed van groepsdruk (3 ure)........................................... 13 AKTIWITEIT 3 ......................................................................................................... 14 1.4 Les 4: Die belangrikheid van lees en studeer: Lees vir genot en lees met begrip (1 uur)15 AKTIWITEIT 4 ......................................................................................................... 16 1.5 Les 5: Studiemetodes en vaardighede om geheue te verbeter (1 uur) .................. 16 AKTIWITEIT 5 ......................................................................................................... 16 EENHEID 2 ........................................................................................................................ 17 Grondwetlike regte en verantwoordelikhede en die wêreld van werk......................... 17 2.1 Les 6: Menseregte (1 uur) ....................................................................................... 18 AKTIWITEIT 6 ......................................................................................................... 19 2.2 Les 7: Regverdige spel in sportaktiwiteite (1 uur) .................................................... 19 AKTIWITEIT 7 ......................................................................................................... 19 2.3 Les 8: Hantering van mishandeling in verskillende kontekste (3 ure) ..................... 20 AKTIWITEIT 8 ......................................................................................................... 21 2.4 Les 9: Loopbaanvelde (3 ure) ................................................................................. 21 AKTIWITEIT 9 ......................................................................................................... 22 EENHEID 3 ........................................................................................................................ 25 Gesondheids-, sosiale en omgewings-verantwoordelikheid en die wêreld van werk25 3.1 Les 10: Dwelmmisbruik (4 ure) ................................................................................ 26 AKTIWITEIT 10 ....................................................................................................... 26 Les 11: Konsep: Omgewingsgesondheid (3 ure) .................................................... 28 3.2 AKTIWITEIT 11 ....................................................................................................... 30 3.3 Les 12: Die wêreld van werk: Die simulasie van loopbaanverwante aktiwiteite (3 ure) .......................................................................................................................... 30 AKTIWITEIT 12 ....................................................................................................... 31 EENHEID 4 ........................................................................................................................ 36 Selfontwikkeling in die samelewing en grondwetlike regte en verantwoordelikhede36 4.1 Les 13: Persoonlike dieet en voeding (2 ure) .......................................................... 37 1

© Optimi

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

AKTIWITEIT 13 ....................................................................................................... 38 AKTIWITEIT 14 ....................................................................................................... 41 Les 15: Die verskillende religieë in Suid-Afrika (2 ure) ............................................ 41 4.3 AKTIWITEIT 15 ....................................................................................................... 41 EENHEID 5 ........................................................................................................................ 44 Liggaamsopvoeding: Prakties ........................................................................................ 44 KWARTAAL 1 .................................................................................................................... 44 AKTIWITEIT 1 ......................................................................................................... 44 KWARTAAL 2 .................................................................................................................... 46 AKTIWITEIT 2 ......................................................................................................... 46 KWARTAAL 3 .................................................................................................................... 47 AKTIWITEIT 3 ......................................................................................................... 47 KWARTAAL 4 .................................................................................................................... 48 AKTIWITEIT 4 ......................................................................................................... 48 BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS .................................................................................. 49

© Optimi

2

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van hierdie les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

3

© Optimi

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

AKTIWITEIT Vrae oor die les wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les wat verstaan moet word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

© Optimi

4

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

VOORWOORD Baie welkom by Lewensoriëntering graad 7.

Lewensoriëntering is sentraal tot die holistiese ontwikkeling van leerders. Dit fokus op die ontwikkeling van die self in die samelewing. Al die leermateriaal voldoen aan KABVvereistes.

Lewensoriëntering bestaan uit twee komponente, nl. ’n teoretiese en ’n praktiese (fisiese) komponent. Die teoretiese komponent word in die voorgeskrewe klastyd gedoen. Elke les het ’n aktiwiteit wat die leerders in hul werkboeke (boek met lyntjiespapier) moet voltooi.

Die memorandums van al die aktiwiteite is in die fasiliteerdersgids vervat.

Onder die opskrif “Vir die nuuskieriges” is daar voorsiening gemaak vir leerders wat bietjie meer kennis wil opdoen. Die leerders kan die versamelde inligting met die fasiliteerder bespreek.

Die praktiese deel van Lewensoriëntering word Liggaamsopvoeding genoem. Die deel van die werk is die laaste eenheid in die handleiding en fasiliteerdersgids.

ROOSTER EN TYDSBESTUUR Die tydstoekenning vir Lewensoriëntering is twee uur by week. Een uur per week word aan Liggaamsopvoeding spandeer en die oorblywende uur sal tussen die vier ander onderwerpe verdeel word. Dit beteken dat 70 uur beskikbaar is vir die onderrig van Lewensoriëntering. ’n Vaste periode per week moet aan Liggaamsopvoeding toegeken word.

Gewigswaarde van die onderwerpe soos geneem uit die KABV. ONDERWERP Selfontwikkeling in die samelewing Gesondheids-, sosiale- en omgewingsverantwoordelikheid Grondwetlike regte en verantwoordelikhede Wêreld van werk Liggaamsopvoeding Kontaktyd Eksamens Totale ure Totale weke

5

URE TOEGESTAAN 10 10 7 8 35 70 10 80 40

© Optimi

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

ASSESSERINGSVEREISTES Assessering is ’n deurlopende proses om leerders se vordering te monitor. In Lewensoriëntering word sekere vaardighede vereis. Dit sluit besluitneming, kommunikasie, selfgelding, onderhandeling, doelwitstelling, probleemoplossing en kreatiewe denke in.

Leerders word op twee wyses geassesseer: 1.

Informele assesseringstake Dit vind plaas tydens die onderrigproses. Dit is gewoonlik die aktiwiteit wat voltooi moet word aan die einde van elke les.

2.

Formele assessering Alle assesseringstake wat deel vorm van die formele assesseringsprogram vir die jaar, word as formele assessering beskou. Dit word formeel nagesien deur ’n nasiener en opgeteken. Alle formele assessering is in die portefeuljeboek. Die fasiliteerder merk die take self.

ASSESSERINGSPROGRAM KWARTAAL 1 Taak 1 Skriftelike taak LOT

© Optimi

KWARTAAL 2 Taak 2 Junie-eksamen LOT

KWARTAAL 3 Taak 3 Projek LOT

6

KWARTAAL 3 Taak 4 Novembereksamen: LOT

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Assesseringsinstrument vir die LOT-take VLAK Kriterium 1: Gereeldheid van deelname (20 punte)

BEPERK 0% = 0 punte 1 – 5% = 1punt 6 – 10% =2punte 11 – 15% = 3 punte 16 – 20% = 4 punte

Kriterium 2: Uitkoms van die uitvoering van bewegings (10 punte)

Benodig aansienlike aandag. Lei glad nie tot die gewenste uitkoms nie.

(0–1 punt)

TOEREIKEND 21 – 25% = 5 punte 26 – 30% = 6 punte 31 – 35 % = 7 punte 36 – 40% = 8 punte 41 – 45 % = 9 punte 46 – 50 % = 10 punte Benodig aandag en afronding.

Veral in bewegings wat nie tot die gewenste uitkoms lei nie.

(2–3 punte)

7

BEKWAAM 51 – 55% = 11 punte 56 – 60 % = 12 punte 61 – 65 % = 13 punte 66 – 70% = 14 punte 71 – 75% = 15 punte

UITSTEKEND 76 – 80% = 16 punte 81 – 85 % = 17 punte 86 – 90% = 18 punte 91 – 95% = 19 punte 96 – 100% = 20 punte

Doeltreffend, effektief en gepas.

Bewegings lei meestal tot gewenste uitkoms.

(4 punte)

Uitsonderlike vaardigheidsvlakke.

Bewegings lei altyd tot die gewenste uitkoms.

(5 punte)

© Optimi

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

JAARPLAN KWARTAAL

1

2

3

4

DATUM BEGIN

LES 1

Konsep: Selfbeeld

2

Veranderinge by seuns en meisies: Puberteit

3

Groepsdruk

4

Belangrikheid van lees en studeer

5

Vaardighede om geheue te ontwikkel

6

Menseregte

7

Regverdige spel

8

Hantering van mishandeling

9

Loopbaanvelde

10

Dwelmmisbruik

11

Omgewingsgesondheid

12

Simulasie van loopbaanverwante aktiwiteite

13

Persoonlike dieet

14

Algemene siektes

15

Verskillende religieë

1 2 1 3

LIGGAAMSOPVOEDING (EENHEID 5) Deelname aan fiksheidprogram: Veiligheidskwessies Deelname aan fiksheidsprogram: Deelname en uitvoer van bewegings Deelname aan fiksheidsprogram

4 2 3

4

© Optimi

Deelname en uitvoering van bewegings 5, 6, 7 Speel ’n samelewings- of inheemse invalspeletjie en veiligheidkwessies 8, 9 Voer bewegings uit met rotasie, balans, elevasie en ritme.

10 Deelname en uitvoering van bewegings 11, 12 Buitelugontspanning en veiligheidskwessies

8

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

1

EENHEID 1 Selfontwikkeling in die samelewing en die wêreld van werk LEERDOELWITTE

        

Nadat die leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: Identifiseer en besin oor positiewe persoonlike eienskappe: verhouding met self, familie, vriende.

Identifiseer persoonlike belangstellings, vermoëns en potensiaal.

Strategieë kan ontwikkel en toepas om jou selfbeeld te bevorder deur positiewe optrede en selfrespek.

Strategieë kan ontwikkel en toepas om ander se selfbeeld te bevorder deur positiewe optrede en respek te toon aan ander en respek te toon vir diversiteit.

Die fisiese en emosionele veranderinge tydens puberteit te verstaan en hoe dit verhoudings beïnvloed.

Begrip en respek vir ander se liggaamsveranderinge en emosies.

Waardering en aanvaarding van self en ander.

Groepsdruk verstaan en hoe dit ’n individu kan beïnvloed.

Die belangrikheid besef van lees en studeer.

Dit is belangrik dat leerders die lewensvaardighede wat aangeleer is, gebruik om hul potensiaal te gebruik en ontwikkel. Dit stel hulle in staat om doeltreffend te reageer op die uitdagings wat die wêreld stel. Adolessensie word gekenmerk deur emosionele en liggaamlike verandering. Dit is belangrik dat leerders aan ’n positiewe selfbeeld bou. Die eenheid stel hulle in staat om nog verdere lewensvaardighede te ontwikkel. Dit help leerders ook om ’n emosionele intelligensie te ontwikkel wat hul sal bemagtig om uitdagings te kan hanteer. Hierdie eenheid vul die werk van die vorige graad aan met nuwe kennis.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE In elke eenheid gaan die leerders dalk met nuwe terme te doen kry. By elke les is daar ’n DEFINIEER-blokkie. Alle nuwe terme wat by elke les betrekking het, sal daar omskryf word.

9

© Optimi

1

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

1.1

Les 1: Konsep: Selfbeeld (2 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES Die volgende inligtingstuk gaan oor boelies. Die fasiliteerder kan dit bestudeer en dan met leerders bespreek en vergelyk met die navorsing wat die leerders gedoen het.

Wat is ’n boelie?

Boelie is aksies soos afknouery, baasspelerigheid, geniepsigheid, treitering en selfs mishandeling. Die boelie herhaal gewoonlik sy of haar gedrag, hulle het ’n spesifieke teiken en daar is gewoonlik ’n wanbalans van mag (die boelie is ouer of sterker).

Seuns en meisies kan albei boelies wees. Dis nie net noodwendig seuns nie. ’n Kind kan op drie maniere geboelie word: 1.

2.

3.

Verbaal, soos om persoon te vloek of lelike name te noem.

Sosiale boelie, waar die kind uitgesluit word van ’n groep.

Fisieke boelie, waar iemand geslaan, gestamp of goed uit sy hande geruk word.

Hoekom word iemand ’n boelie?

Sommige ouers straf hul kinders op onbehoorlike maniere en dit kan daartoe bydra dat die kind ’n boelie kan word. Kinders wat minderwaardig voel, kan hulself ook tot boeliegedrag wend om sodoende meer aansien te verdien.

Dit kan ook gebeur dat ’n kind wat deur trauma gaan, bv. verhuising of egskeiding skielik ander kinders boelie. Rassisme of onverdraagsaamheid teenoor ander wat anders is kan ook daartoe lei. Sommige kinders leer nie by hul huise om hul buie effektief te beheer nie en dan kom dit op ’n onaanvaarbare manier uit.

Kinders boelie ook omdat hulle hul maats wil beïndruk en ook omdat hulle geen gevoel vir ander mense het nie.

Hoe hanteer jy ’n boelie?

Moenie vir die boelie wys dat sy gedrag jou ontstel nie. Tree baie selfgeldend op en praat ferm met hom of haar. Moenie dat die boelie se optrede jou ongelukkig maak nie. Onthou dat jy nie die persoon met die probleem is nie.

Moenie waardevolle besittings skool toe neem nie. Vermy die plekke waar die boelie jou gewoonlik voorlê.

Laastens – hou altyd jou kop omhoog en wees trots op die persoon wie jy is.

© Optimi

10

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

1

AKTIWITEIT 1

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Dit is die prentjie wat ’n persoon van hom of haarself sien.

(2) ’n Persoon se potensiaal is dit waartoe hy of sy in staat is om te bereik en dit lê in wat jy van jouself glo.

(2) Leerder kan eie opinie gee. Moontlike antwoorde is, bv. goeie akademiese prestasie, goeie vriende, gelukkige ouerhuis, goeie sportprestasie.

(3) Leerder kan enige vyf van die strategieë in handleiding noem.

(5) Leerder kan eie strategieë gee. 1.1.3 in die handleiding kan as riglyn gebruik word. Leerder moet drie strategieë noem.

(3) [15]

2.1

Leerder moet insig toon in die gebruik van al drie die konflikstyle soos behandel in Les 1. Die leerder moet kan weergee hoe die situasie hanteer sal word as die seun al drie metodes gebruik. Hoe sal hy optree as hy ontkenning toepas. Hoe sal hy optree as hy bemiddeling toepas? Hoe sal hy optree as hy konfrontasie toepas. Gee 1 punt vir die naam van die konflikhanteringsmetode en 1 punt vir die toepassing daarvan in die situasie.

(3 x 2) = (6)

2.2

Leerder kry een punt vir die noem van die konflikhantering, en drie punte vir die rede vir sy optrede.

(4) [10] [25]

11

© Optimi

1

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

1.2

Les 2: Veranderinge by seuns en meisies: puberteit en geslagsbewustheid (geslagsdenkbeeld) (3 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES Die leerder moet prente versamel en plak wat produkte adverteer. Die leerder moet kan interpreteer of die mens se seksualiteit gebruik word om die produk te verkoop. Help die leerder om te fokus op veral advertensies wat die idee uitbeeld. Die antwoorde is die leerder se eie opinie.

AKTIWITEIT 2 Die leerder se eie opinie is baie belangrik by hierdie aktiwiteit. Die leerder moet insig toon oor die invloed wat die faktore op sy/haar seksualiteit het. Verwys na die handleiding. Die leerder moet by elke faktor drie geldige redes gee hoekom dit hom of haar direk beïnvloed.

Moontlike antwoorde: 1.

Jou vriende en gesin – hier leer jy die rolle van die verskillende geslagte. Jou vriende se waardes oor seksualiteit kan jou beïnvloed. Jou ouers se optrede teenoor jou as seun of dogter kan ook jou seksualiteit vorm.

2.

Advertensies lok soms negatiewe seksuele gedrag uit. Jy kan dalk dink as jy so optree of op ’n onbehoorlike manier aantrek is jy “in”. Dit weerspieël egter nie die ware persoon wat jy is nie.

3.

Jou kultuur en gemeenskap skryf sekere seksuele gedrag voor. Sekere gemeenskappe steur hul nie aan losbandige gedrag nie en skryf dit selfs voor.

Sekere kulture is baie streng oor die verskil tussen mans en vroue en pas dit streng toe.

4.

Die persone wat jou akademies opvoed is die persone wat jou vir lang tye aanmekaar sien en hul kan deur hul onderrig, veral in ’n vak soos Lewensoriëntering jou optimaal beïnvloed. Hul kan jou bemagtig om die regte keuses te maak.

5.

Die Christelike geloof lei hul jongmense om nie deel te neem aan voorhuwelikse seks nie. Sommige gelowe glo egter dat jy een kind moet hê voor die huwelik om seker te maak dat daar ’n nageslag sal wees.

[15]

© Optimi

12

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

1.3

Eenheid

1

Les 3: Groepsdruk: die invloed van groepsdruk (3 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES Die fasiliteerder kan die onderstaande inligting gebruik om die leerder by te staan in sy of haar navorsing in verband met dwelms.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Dagga Dit is die skutblare van die Cannabis Sativa-plant en groei byna enige plek.

Die plant hou van warm klimaat soos in KwaZulu-Natal. Dit bevat meer as 421 chemikalieë. Dagga beïnvloed jou brein as jy dit gebruik. Dagga veroorsaak chroniese brongitis en hoë bloeddruk by die persoon wat dit gebruik. Dit lei ook tot ’n verswakte immuunstelsel.

Alkohol Dit is enige sterk drank wat oormatig gebruik word en waarvan die persoon afhanklik raak. Dit onderdruk die mens se breinfunksies. Dit vertraag die werking van die senuweestelsel. Die grootste invloed is op die lewer van die persoon. Dit veroorsaak dat die lewer vergroot en kan ontwikkel tot lewersklerose wat potensieel dodelik kan wees.

Tik Dit is ’n ander naam vir ’n stimulant, nl. metamfetamien. Dit is ’n wit, half deurskynende poeier of kristalle. Dit kan gesnuif, ingespuit of mondelings ingeneem word. Dit veroorsaak gewelddadige en aggressiewe gedrag. Dit beskadig ook die longe en veroorsaak absesse in die persoon se mond en gesig. Die persoon gaan opsigtelik fisies agteruit.

Mandrax Dit is oorspronklik ’n kalmeermiddel. Dit is gewoonlik klein wit pilletjies. Dit het ’n invloed op ’n persoon se hartritme, beskadig die lewer en veroorsaak psigotiese episodes.

Kokaïen Dit is ’n fyn, wit, reuklose poeier en is hoogs verslawend. Dit word gemaak van die blare van die kakaoplant. Dit veroorsaak ’n permanente loopneus, slapeloosheid en swak konsentrasie. Dit skep ’n ernstige sielkundige verslawing.

Heroïen Dit word gemaak van die melksap van die Papaver Somniferum-plant. Dit is ’n wit poeier. Dit veroorsaak waterige oë en rusteloosheid. Dit veroorsaak ook bewing en erge genies.

13

© Optimi

1

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

AKTIWITEIT 3

1.

Die leerder se eie opinie is belangrik. Die nasiener moet daarop let of die leerder verstaan wat groepsdruk is.

(1)

2.

Gee die leerder een punt vir elke stap van probleemoplossing genoem (7) en een punt vir elke uiteensetting van die betrokke punt  Wat is die probleem?

(1)  Wat wil jy bereik deur probleem op te los?

(1)  Raadpleeg ander mense vir raad.

(1)  Lys al die moontlike oplossings (1)  Weeg voor en nadele teenmekaar op (1)  Evalueer jou opsies en kies een (1)  Gaan hersien jou opsie en kyk of dit werk (1) Moontlike antwoorde as riglyn vir fasiliteerder:  Jy voel ongemaklik by die partytjie en daar word snaakse dinge gedoen.

(1)  Jy wil nie aan die aktiwiteite deelneem nie, maar wil nog steeds jou goeie maat behou.

(1)  Kyk of daar dalk iemand in die vertrek is, wat ook ongemaklik lyk en voel en gaan gesels met die persoon.

(1)  Ek kan hier bly en meedoen aan als en baie sleg voel daaroor, maar my vriend sal gelukkig wees OF ek kan huis toe gaan en getrou bly aan myself, maar my maat gaan kwaad wees.  Is dit voordelig vir my om verkeerde dinge te doen? En is dit regtig so groot nadeel as die vriend vir my kwaad gaan wees? Leerder moet eie redes verskaf.

(1)  Leerder moet een opsie kies (1)  Leerder moet opinie gee of hy of sy dink dat die opsie die regte uitwerking gehad het.

(1) [15]

© Optimi

14

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

1.4

Eenheid

1

Les 4: Die belangrikheid van lees en studeer: Lees vir genot en lees met begrip (1 uur)

VIR DIE NUUSKIERIGES

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Corpus Callosum – kennis, geheue, intelligensie Serebrale korteks – alle inligting word hier gestoor Talamus – ontvang inligting van die sintuie Hipotalamus – vrees en aggressie sentrum Hippokampus – reguleer honger, dors, liggaamstemperatuur Serebellum – beheer en koördineer spiere Harsingstam – verbind die brein met die rugmurg.

15

© Optimi

1

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

AKTIWITEIT 4 Die leerder merk sy/haar eie antwoorde en toets dan hoe goed sy/haar leesbegrip is. Dit dien slegs as inoefening.

1.5

Les 5: Studiemetodes en vaardighede om geheue te verbeter (1 uur) AKTIWITEIT 5 Die aktiwiteit is ’n speletjie om assosiasie in te oefen. Die leerder kan die prentjie met enige iets binne sy of haar raamwerk assosieer.

Voorbeelde: 1.

My stoute baba boetie/hoe lekker ek gespeel het toe ek baba was.

2.

Ek en my boetie/sussie. Hy of sy maak my kwaad en ek jaag hom of haar in die huis rond.

3.

Ek en al my goeie vriende.

OEFENING 1: OOPBOEKTOETS

Vraag 1 Maak ’n collage om jou selfbeeld uit te beeld. Dit is bv. dinge soos jou sporthelde, rolmodelle, kleredrag, foto’s van jou familie, musiek. Alles wat jou beskryf as ’n persoon.

Assesseringsvereistes 1.

Kreatiwiteit 2.

Kleurgebruik 3.

Opdrag korrek uitgevoer 4.

Afronding 5.

Uitbeelding van leerder se uniekheid

1

2

3

[15]

© Optimi

16

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

2

EENHEID 2 Grondwetlike regte en verantwoordelikhede en die wêreld van werk LEERDOELWITTE

    

Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: Menseregte verstaan en kan toepas in jou interaksie met ander mense.

Die verantwoordelikheid met betrekking tot menseregteverstaan.

Regverdige spel in verskillende sportsoorte kan toepas.

Mishandeling kan hanteer in verskillende kontekste.

Verskillende loopbaanvelde ondersoek en die belangrikheid van jou eie vermoëns en belangstellings te identifiseer in die keuse van ’n beroep.

In die eenheid gaan ons veral kyk na menseregte soos dit gestipuleer word in die SuidAfrikaanse Grondwet. Jy, as persoon, het ’n aantal regte waarop jy kan aandring. Daar is egter ook verantwoordelikheid van jou kant af nodig as jy wil aandring op die regte.

Almal in Suid-Afrika het menseregte en is geregtig op hierdie regte en om met waardigheid behandel te word. Hierdie regte is by die Grondwet van Suid-Afrika ingesluit as die Handves van Menseregte. Dit leer vir burgers hoe om mekaar billik en as gelykes te behandel.

Ons spreek ook die kwessie van mishandeling aan. Mishandeling vind plaas in verskillende kontekste, tussen volwassenes, tussen volwassenes en kinders, asook tussen kinders/maats.

Dit is belangrik dat jy die gevaartekens van mishandeling kan identifiseer en sodoende jouself kan beskerm in gevaarlike situasies. Dit is belangrik om te kommunikeer om sodoende gesonde verhoudings te bou, sonder geweld.

Die laaste onderwerp in die eenheid is gerig op jou moontlike loopbaankeuses. Dit fokus op die bepaling van jou eie belangstellings en vermoëns. Ons kyk na ’n aantal loopbaanvelde en gee jou meer inligting hieroor. Ons gaan kyk na die skoolvakke wat jy nodig het, die aantal jare van studie en ook die kostes daaraan verbonde.

Ons kyk ook na die verskillende plekke waarheen jy kan gaan om beroepsinligting te kan kry.

Alhoewel die aktiwiteite nie vir assesseringsdoeleindes is nie, is dit steeds belangrik om te doen omdat dit vir leerders die geleentheid gee om die kennis toe te pas.

17

© Optimi

2

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

2.1

Les 6: Menseregte (1 uur)

2.1.2

Die skending van menseregte

Die leerder moet sekere situasies bestudeer en bespreek of dit skending van menseregte is of nie. Die leerder moet redes vir die antwoorde gee. Die volgende antwoorde is slegs vir die fasiliteerder as riglyn: 1.

Ja. Skending van mensereg op beskerming teen lyfstraf. Geen mens mag ’n ander mens fisies mishandel nie.

2.

Nee. Die regering mag grond onteien as daar ’n billike prys daarvoor betaal word.

3.

Ja. Die reg van die mens op basiese gesondheidsdienste en versorging. Die personeel van die hospitaal skend sy menseregte deur hom nie te help nie.

4.

Ja. Hulle skend jou reg op skoon en bruikbare water deur die gemors daar te stort.

5.

Nee. Die persoon het nie die regte kwalifikasies nie. Dit is nie ’n skending van sy menseregte nie.

2.1.3

Hoe hanteer ek die skending van menseregte?

Die leerder moet die gevallestudie deurlees en die vrae beantwoord. Dit is belangrik dat die leerder sy/haar eie opinie gee. Die fasiliteerder kan saam met die leerder deur die vrae werk en dit gebruik as aanknopingspunt vir ’n gesprek oor diskriminasie.

Vraag e) vra dat die leerder ’n lys op stel van hoe Fatima die situasie kan oplos. Laat die leerder sy/haar eie oplossings soek en aantoon. Die fasiliteerder moet net die leerder lei in die antwoorde, maar nie sy/haar opinie beïnvloed nie.

VIR DIE NUUSKIERIGES Die leerder kan deur tydskrifte of koerante lees en artikels en prente versamel waar hy/sy dink menseregte geskend word.

Help die leerder om inligting te versamel. Dink aan situasies soos:  Daar is nie skoon water en genoegsame vullisverwydering nie.  Daar is nie genoeg behuising nie.  Kinders wat verwaarloos in die strate rondloop.  Mense wat aangerand word.

© Optimi

18

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

2

AKTIWITEIT 6 Laat die leerder enige vyf menseregte kies. Knip of skeur prente wat verband hou met die menseregte uit die tydskrif of koerant. Gebruik die letters in die tydskrif om die woorde te plak. Die leerder moet die prentjies nie te klein maak nie. Dit moet ’n duidelike boodskap oordra.

Die leerder se collage kan enige gekose grootte wees.

2.2

Les 7: Regverdige spel in sportaktiwiteite (1 uur) VIR DIE NUUSKIERIGES Die leerder moet gaan kyk watter sportmanne of vroue het hulle in die verlede of onlangs aan swak sportmanskap skuldig gemaak.

Die volgende is slegs as riglyn vir die fasiliteerder om die leerder by te staan in die navorsing. Ander atlete kan ook genoem word.

Tonya Harding het meegewerk om een van haar mededingers, Nancy Kerrigan, te laat aanval.

Jose Cansec het steroïdes gebruik.

AKTIWITEIT 7 Die leerder kan sy/haar eie opinie gee by elke foto. Die volgende is net moontlike antwoorde: a)

Goeie sportmanskap. Die rugbyspeler steek sy hand uit na sy opponent en help hom op. Dit toon dat hy in goeie gees met die persoon in kompetisie is.

b)

Swak sportmanskap. Dit is swak gedrag om jou opponent in die gesig te gryp. Dit is ook oor die algemeen swak optrede.

19

© Optimi

2

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

2.3

Les 8: Hantering van mishandeling in verskillende kontekste (3 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES Die sielkundige en emosionele implikasies van mishandeling is ’n baie ernstige gevolg daarvan. Die leerder kan in boeke, artikels en op die Internet gaan soek na navorsing wat daaroor gedoen is.

Webwerwe waar goeie inligting beskikbaar is: www.unisa.ca.za www.terapistonline.co.za Moontlike antwoorde: 1.

Fisiese mishandeling  Onttrekking van sosiale interaksies  Depressie  Kroniese kopseer en maagpyn  Aggressie en kompulsiwiteit  Lae selfbeeld

2.

Seksuele mishandeling  Isolasie  Bejammering  Woede  Ongehoorde seksuele gedrag

3.

Emosionele mishandeling  Intense ongelukkigheid  Selfbeeld is baie laag  Angstigheid

© Optimi

20

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

2

AKTIWITEIT 8 Die leerder moet die gegewe prentjies bestudeer en elke tipe mishandeling identifiseer. Die leerder moet in sy/haar eie woorde elke tipe mishandeling beskryf. a)

Emosionele of verbale mishandeling Dit is wanneer ’n persoon ’n ander persoon se selfbeeld afbreek deur die goed wat aan die persoon gesê word. Die persoon sal negatiewe goed sê soos: “Jy is ’n nikswerd”; “Jy sal niks bereik in die lewe nie.”

Dit kan enige een wees wat ’n invloed het in die kind se lewe. Dit kan ’n ouer, broer, suster, ouma, onderwyser of selfs ’n maat wees.

b)

Fisiese mishandeling Dit is wanneer ’n persoon met voorbedagte rade fisiese skade aan ’n ander persoon aanrig. Dit kan wees as jy geslaan, geskop of rondgestamp word. Fisiese mishandeling lei in baie gevalle tot ernstige komplikasies soos onherstelbare skade aan die ander persoon soos breinskade of selfs die dood.

Dit kan ook enige persoon wees soos in die ouerhuis of selfs maats of boelies by die skool. In die meeste mishandeling by kinders kom dit voor in die ouerhuis.

c)

Seksuele mishandeling Dit is wanneer ’n persoon seksuele dade pleeg met ’n kind wat onbehoorlik is.

Navorsing bewys dat dit in die meeste gevalle ’n persoon is wat die kind goed ken. Die persoon sal die kind intimideer en dreig om sodoende die geheim te hou.

2.4

Les 9: Loopbaanvelde (3 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES: Belangstellings en vermoëns is belangrik as jy eendag ’n beroep wil kies.

Laat die leerder twee kolomme trek met BELANGSTELLINGS aan die een kant en VERMOËNS aan die ander kant. Laat die leerder in elke kolom spesifieke eienskappe neerskryf wat hom/haar die beste beskryf.

Nadat die leerder dit gedoen het, laat hy/sy kyk watter twee beroepe die beste sal pas by sy/haar bepaalde eienskappe.

21

© Optimi

2

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

Voorbeeld: BELANGSTELLINGS Rugby Wetenskap Mense Wiskunde

VERMOËNS Is baie vinnig en het goeie balhantering Behaal goeie punte in die vak Het goeie menseverhoudinge Behaal goeie punte

Die leerder stel belang in sport, mense en is akademies sterk in wiskunde en wetenskap.

Die moontlike beroep wat die vereistes het is ’n sportwetenskaplike of ’n fisioterapeut.

AKTIWITEIT 9 Die leerder doen navorsing oor ’n gekose beroep. Die fasiliteerder dien slegs as hulp tot die leerder.

OEFENING 2: OOPBOEKTOETS Die oefening dien slegs as hersiening.

1.

© Optimi

Enige vyf van die volgende:  Gelykheid – alle mense is gelyk en moet gelyk behandel word.  Lewe – elkeen het die reg om te lewe.  Menswaardigheid – alle mense se menswaardigheid moet deur die regering en die burgers gerespekteer word.  Vryheid en sekerheid – niemand mag onbeperk en sonder ’n verhoor aangehou word nie. Jy het die reg om vry van geweld te leef.  Slawerny, knegskap en dwangarbeid – jy mag nie gedwing word om vir iemand te werk nie.  Vryheid van spraak en uitdrukking – elkeen mag vrylik praat, skryf en kuns skep.  Persoonlikheid en Privaatheid – jy of jou eiendom mag nie sonder rede deursoek word nie.  Vryheid van geloof, oortuiging en mening – jy mag die geloof van jou keuse beoefen.  Vergadering en Betoging – jy mag openbare vergaderings reël en bywoon.  Vryheid van Assosiasie – jy kan by die groep van jou keuse aansluit.  Politieke regte – jy mag as jy ouer as 18 jaar is stem en aan ’n politieke party van jou keuse behoort.  Vryheid van Beweging en Vryheid – jy mag enige plek in SA besoek of daar gaan woon.

22

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

           

 

2

Eenheid

Toegang tot Inligting – Jy het die reg tot inligting wat jy nodig het om jou regte te beskerm.

Vryheid van bedryf, beroep of nering – Jy kan vrylik ’n werk, beroep om nering kies. Die regering mag dit wel reguleer.

Kinders – het die reg op ouerlike sorg, opvoeding en die reg om beskerm te word teen mishandeling.

Burgerskap – niemand mag burgerskap geweier word nie.

Regverdige Administratiewe Optrede – die regering mag nie sonder geldige redes regsaksies instel teen ’n persoon nie.

Behuising – elke persoon het die reg tot ’n huis, dit verplig egter nie die regering om hierin te voorsien nie.

Arbeidsverhoudinge – jy het die reg om regverdig behandel te word in jou werksplek.

Omgewing – jou omgewing moet gesond wees en nie skadelik vir jou as persoon nie.

Gearresteerdes, aangehoudenes en beskuldigdes – het die reg tot regsverteenwoordiging.

Eiendom – jy mag eiendom besit en verkoop.

Onderwys – elkeen het die reg op basiese onderwys.

Gesondheidsorg, voedsel, water en maatskaplike sekerheid – die regering moet gesondheidsdienste, voedsel, water en finansiële hulp voorsien.

Taal en Kultuur – jy mag jou eie taak gebruik en aan die kultuur van jou keuse behoort.

Toegang tot die howe – elkeen het die reg tot toegang tot die howe. (10)

2.

Ek moet my hele gemeenskap respekteer. Ek moet in my gemeenskap help waar ek kan.

(2)

3.

Dit dra daartoe by dat ander sportmense jou respekteer. Dit toon dat jy integriteit het. Dit dra by tot positiewe deelname aan sport. (Die leerder kan egter sy/haar eie drie redes gee.)

(3)

4.

Fisieke mishandeling is wanneer iemand fisieke skade veroorsaak aan ’n ander persoon, soos bv. om ’n kind met ’n rottang te slaan.

Seksuele mishandeling is wanneer daar onbehoorlike seksuele dade met ’n kind gepleeg word deur ’n volwasse persoon.

Verbale of emosionele mishandeling is wanneer iemand ’n ander persoon afbreek deur dit wat hy/sy aan die persoon sê.

5.

(6)

Enige EEN rede: Vermy die persoon. Moenie saam met die persoon alleen wees nie. Vertel iemand.

(1) 23

© Optimi

2

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

6.

© Optimi

Leerder kan enige drie noem:  Besigheidstudies/Ekonomie  Regte  Landbouwetenskap en Tegnologie  Opvoedingswetenskap  Ingenieurswese  Gesondheidswetenskappe  Teologie

24

(1) [20]

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

3

EENHEID 3 Gesondheids-, sosiale en omgewingsverantwoordelikheid en die wêreld van werk LEERDOELWITTE

  

Nadat die leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: Dwelmmisbruik kan identifiseer en voorkomingsmaatreëls kan toepas.

Omgewingsprobleme kan identifiseer en probleemoplossingsvaardighede te kan toepas om dit aan te spreek.

Die werksomgewing en al die aspekte wat daarmee gepaard gaan kan interpreteer.

Hierdie eenheid is baie omvattend en spreek talle sosiale en omgewingskwessies aan.

Die eerste sosiale kwessie is die van dwelmmisbruik. Dwelmmisbruik is ’n ernstige probleem onder tieners vandag. Die probleem is dat tieners en hulle ouers nie goed ingelig is oor die probleem en die gevare van dwelms nie.

Ons gaan in die eenheid kyk na die verskillende vorme van dwelmmisbruik en die simptome wat daarmee gepaard gaan. Ons gaan ook kyk watter faktore dra daartoe by dat mense begin om dwelms te gebruik en misbruik. Daar is ook verskeie faktore wat jou kan beskerm daarteen.

Die tweede kwessie is die van omgewingsgesondheid. Baie mense besef nie dat ’n gesonde omgewing bydrae tot ’n gesonde gemeenskap nie. Daar is verskeie projekte wat jy as individu of julle as ’n gemeenskap kan aanpak om die kwessies aan te spreek en sodoende ’n plan daar te stel om oplossings daarvoor te soek.

Die laaste deel van die eenheid is die wêreld van werk. Dit is belangrik dat jy weet hoe om aan te pas by ’n bepaalde werksomgewing. Wat moet jy aantrek? Watter soort toerusting word benodig vir die bepaalde beroep? Watter tipe aktiwiteite behels dit? In watter soort omgewing werk jy? Wat is die persoonlikheidseienskappe wat jy moet hê vir die bepaalde beroep?

Die ander area waarna ons kyk is skoolvakke benodig, waar studeer jy vir die bepaalde beroep en hoe lank moet jy studeer? Dit is ook belangrik dat jou bepaalde beroep by jou belangstellings en vermoëns pas en dat dit ook waarde bydrae tot die verwesenliking van hierdie persoonlike behoeftes en potensiaal.

25

© Optimi

3

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

3.1

Les 10: Dwelmmisbruik (4 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES Leerder doen navorsing oor dwelmmisbruik. Laat die leerder koerante, tydskrifte, die Internet en, indien moontlik, die biblioteek gebruik.

Die volgende navorsing is net ter insae van die fasiliteerder.

Die volgende inligting is uit Huisgenoot van 29 Maart 2012 aangaande drank-, dwelm- en seksmisbruik onder tieners: Uit 205 kinders van graad 8 tot 12 het:  38% het al seks gehad.  Byna ’n derde het al sigarette gerook.  12% het al dagga gerook.  67% van kinders wat al begin drink as hulle jonger as 15 jaar is, sal later dwelms ook gebruik.  50% het al alkohol gebruik.  3% het al tik gebruik.  Enkeles het al ecstasy, kokaïen, CAT, hallusinogene sampioene of LSD gebruik en gom en petrol gesnuif.

Die leerder kan sy/haar eie opinie gee aangaande die plekke van hulp vir kinders met verslawingsprobleme.

Help die leerder om plekke te identifiseer.

AKTIWITEIT 10 Die leerder se eie opinie is te alle tye belangrik. Die fasiliteerder moet die leerder se insig en denkwyse in ag neem. Die leesstuk is egter van so aard dat afleidings maklik daaruit gemaak kan word. Die leerder moet ook verwys na die inhoud van die les om 4, 5 en 6 te beantwoord.

1.

2.

3.

© Optimi

Hy het geglo hy het nie ’n probleem het nie (1) en dat dit slegs sy eie leefstylkeuse is (1) en dat hy enige tyd sal kan ophou dwelms gebruik.(1)

(3)

Op 26 jaar ontaard sy lewe in ’n nagmerrie. (1) Hy verloor sy selfrespek (1) en maak homself (1) en die mense om hom seer(1). Hy raak desperaat om te stop maar kan nie.(1) Alex is skoon van dwelms (1) en hy is die direkteur van ’n rehabilitasiesentrum en help so ander verslaafdes.(1) (2) 26

(5)

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

4.

Eenheid

3

Leerder kan ENIGE VYF van die volgende noem: Gedragsfaktore 1.

Die persoon steel waardevolle items.

2.

Die persoon steel alkohol of medikasie.

3.

Die persoon se skoolprestasie verswak drasties.

4.

Die persoon is baie afwesig van die skool.

5.

Die persoon het skielik ernstige dissiplinêre probleme.

6.

Die persoon vertel baie leuens en tree geheimsinnig op.

7.

Die persoon maak foonoproepe in die geheim.

8.

Die persoon sal sommer skielik sy/haar stokperdjies of buitemuurse aktiwiteite staak.

9.

Die persoon het ’n al hoe groot-wordende behoefte om geld in die hande te kry.

10.

Die persoon se persoonlike styl verander – klere, hare en juweliersware.

11.

Die persoon is gedurig betrokke in ’n rusie met ander persone, veral hulle familielede en dit gebeur ook soms dat dit in fisiese geweld omsit.

Fisiese faktore 1.

Donker kringe onder die oë.

2.

Die persoon is voortdurend moeg en uitgeput.

3.

Die persoon se neusholtes is ontsteek en sy/haar neus loop aanhoudend.

4.

Die persoon is nie meer gesteld op sy/haar persoonlike higiëne nie.

5.

Die persoon het rooi oë en gebruik oogdruppels op ’n gereelde basis.

6.

Die persoon hoes voortdurend en kry kroniese verkoues.

7.

Die persoon se vel gaan skielik agteruit en hy/sy het erge aknee.

8.

Die persoon se eet- en slaapgewoontes verander.

9.

Die persoon het soms rukkerige liggaamsbewegings.

10.

Die persoon kry ’n baie ernstige veluitslag.

11.

Die persoon ruik na alkohol of ander dwelms, veral die wat gerook word.

12.

Die persoon toon skielike en drastiese gewigsverlies.

13.

Die persoon val baie keer flou en sy/haar hande bewe voortdurend.

Die emosionele veranderinge sluit in: 1.

Die persoon se buie verander binne sekondes. Die persoon kan nou vrolik wees, en binne ’n kwessie van minute kom die persoon depressief voor.

2.

Die persoon wil meer en meer tyd alleen spandeer en onttrek hom/haar van sy/haar vriendekring of familie.

3.

Die persoon neem nie goeie besluite nie. Hy/sy stel hulself soms bloot aan gevaarlike situasies.

4.

Die persoon het ’n baie lae selfbeeld.

5.

Die persoon is geheel en al narsisties, met ander woorde hulle fokus net op hulself.

27

© Optimi

3

Fasiliteerdersgids G07 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

6.

7.

5.

6.

3.2

Die persoon blameer almal om hom/haar vir alles wat verkeerd loop.

Die persoon se persoonlikheid verander vanaf sosiaal en vriendelik tot depressief en asosiaal.

(5)

Leerder kan ENIGE DRIE van die volgende noem: 1.

Tieners wie se ouers skei en ander situasies in die huishouding wat die kind alleen en weerloos laat. Die gebruik van dwelms help hom/haar om te vergeet van die situasie waarin hulle hul bevind.

2.

Tieners wat in areas woon wat beheer word deur bendes word in baie gevalle gedwing om of dwelms te gebruik of om dit te verkoop. Tieners wie se ouers skei en ander situasies in die huishouding wat die kind alleen en weerloos laat. Die gebruik van dwelms help hom/haar om te vergeet van die situasie waarin hulle hul bevind.

3.

Tieners wat in areas woon wat beheer word deur bendes word in baie gevalle gedwing om of dwelms te gebruik of om dit te verkoop.

4.

Tieners wie se ouers rook of self dwelms gebruik. Die kind word daarmee grootgemaak en sal dan ook later dit nadoen.

5.

Tieners drink, rook of gebruik dwelms om ″in″ te wees.

6.

Tieners is verveeld en het niks om te doen nie. Die tieners is gewoonlik in gemeenskappe waar armoede hoogty vier. Daar is geen voorsiening gemaak vir gesonde afleiding vir die jongmense nie.

7.

Tieners met lae selfbeeld gebruik dwelms net om “cool” te wees en aanvaar te word, al is dit deur die verkeerde groep!

8.

Tieners wat met die verkeerde vriende deurmekaar raak.

(3) Leerder se eie opinie. Merk enige TWEE maniere hoe die leerder die persoon sal help. Moontlike antwoorde is bv. stuur die persoon na ’n rehabilitasie sentrum (1) en praat met ’n volwassene oor die probleem sodat hy/sy die verslaafde kan help. (1) (2) [20]

Les 11: Konsep: Omgewingsgesondheid (3 ure) VIR DIE NUUSKIERIGES Leerder doen navorsing oor globale verwarming. Hier volg inligting vir die fasiliteerder:

Definisie ’n Ander naam vir aardverwarming is klimaatsverandering. ’n Term wat baie belangrik is, is die kweekhuiseffek. Dit is die styging van die aarde se temperatuur wanneer sekere gasse die son se energie verhoed om die aarde se atmosfeer te verlaat.

© Optimi

28