Gr 7-Afrikaans Huistaal-Handleiding

Í2’È-A-AHT-SG01\Î

1

8

0

7

-

A

-

A

H

T -

S

G

0

1

AFRIKAANS HUISTAAL HANDLEIDING Graad 7

Afrikaans Huistaal Handleiding

1807-A-AHT-SG01

Í2’È-A-AHT-SG01\Î

Graad 7

Aangepas vir KABV

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ................................................................................................................................5 VOORWOORD ..................................................................................................................................6 JAARPLAN .......................................................................................................................................7 EENHEID 1 ........................................................................................................................................9 WEEK 1 EN 2 ..................................................................................................................................10 Les 1: Begripslees (hersiening van graad 6) ...............................................................................10 AKTIWITEIT 1: Begripslees ...............................................................................................10 Les 2: Luister en praat ...................................................................................................................12 AKTIWITEIT 2: Luisterbegrip .............................................................................................12 Les 3: Lees en kyk .........................................................................................................................13 AKTIWITEIT 3: Leesbegrip ................................................................................................14 AKTIWITEIT 4: Leesbegrip ................................................................................................21 Les 4: Taalstrukture en -konvensies ............................................................................................22 AKTIWITEIT 5: Taal in konteks ..........................................................................................23 AKTIWITEIT 6: Taal in konteks ..........................................................................................24 Les 5: Skryf en aanbied .................................................................................................................24 AKTIWITEIT 7: Skryf ’n opstel ...........................................................................................26 Les 6: Spelvel .................................................................................................................................27 Les 7: Luister en praat ...................................................................................................................27 AKTIWITEIT 8: Luisterbegrip .............................................................................................27 Les 8: Lees en kyk .........................................................................................................................28 AKTIWITEIT 9: Leesbegrip ................................................................................................30 AKTIWITEIT 10: Gesels oor ’n gedig .................................................................................31 Les 9: Taalstrukture en -konvensies ............................................................................................32 AKTIWITEIT 11: Taal in konteks ........................................................................................36 Les 10: Skryf en aanbied ...............................................................................................................37 AKTIWITEIT 12: Eie gedig .................................................................................................38 Les 11: Toets jou kennis ...............................................................................................................39 AKTIWITEIT 13: Letterkundige begrippe ...........................................................................39 WEEK 5 EN 6 ..................................................................................................................................40 Les 12: Begripslees .......................................................................................................................40 AKTIWITEIT 14: Begripslees .............................................................................................40 Les 13: Lees en kyk .......................................................................................................................41 AKTIWITEIT 15: Gedigte ...................................................................................................43 AKTIWITEIT 16: Die drama ...............................................................................................44 AKTIWITEIT 17: Praat .......................................................................................................49 Les 15: Skryf en aanbied ...............................................................................................................49 AKTIWITEIT 18: Skryf ’n dialoog .......................................................................................50 Les 16: Taalstrukture en -konvensies ..........................................................................................51 WEEK 7 EN 8 ..................................................................................................................................55 Les 17: Luister en praat .................................................................................................................55 AKTIWITEIT 19: Luisterbegrip ...........................................................................................55 Les 18: Skryf en aanbied ...............................................................................................................56 AKTIWITEIT 20: Skryf ’n brief ............................................................................................59 Les 19: Taalstrukture en -konvensies ..........................................................................................59 Les 20: Lees en kyk .......................................................................................................................61 1

© Optimi

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

AKTIWITEIT 21: Lees ’n volksverhaal ...............................................................................61 AKTIWITEIT 22: Begripslees .............................................................................................64 Les 21: Taalstrukture en -konvensies ..........................................................................................65 AKTIWITEIT 23: Taal in konteks ........................................................................................66 WEEK 9 EN 10 ................................................................................................................................67 Les 22: Luister en praat .................................................................................................................67 AKTIWITEIT 24: Luisterbegrip ...........................................................................................67 Les 23: Lees en kyk .......................................................................................................................68 AKTIWITEIT 25: Leesbegrip ..............................................................................................68 AKTIWITEIT 26: Gedig ......................................................................................................69 Les 24: Taal en konvensies ...........................................................................................................70 AKTIWITEIT 27: Taal in konteks ........................................................................................70 Les 25: Skryf en aanbied ...............................................................................................................71 AKTIWITEIT 28: Beskrywende opstel ................................................................................72 Les 26: Selfstandige lees ..............................................................................................................74 AKTIWITEIT 29: Boekverslag ............................................................................................74 EENHEID 2 ......................................................................................................................................75 Les 27: Luister en praat .................................................................................................................76 AKTIWITEIT 30: Luisterbegrip ...........................................................................................76 Les 28: Lees en kyk – Roman .......................................................................................................76 AKTIWITEIT 31: Begripslees .............................................................................................77 AKTIWITEIT 32: Poësie .....................................................................................................80 Les 29: Skryf en aanbied – Verhalende opstel ............................................................................80 AKTIWITEIT 33: Skryf ........................................................................................................81 Les 30: Taalstrukture en -konvensies ..........................................................................................82 AKTIWITEIT 34: Taalvrae ..................................................................................................82 Les 31: Luister met begrip ............................................................................................................84 AKTIWITEIT 35: Luisterbegrip ...........................................................................................84 Les 32: Lees en kyk – Advertensies .............................................................................................86 AKTIWITEIT 36: Advertensie .............................................................................................86 AKTIWITEIT 37: Plakkaat ..................................................................................................88 Les 33: Skryf en aanbied – Advertensies ....................................................................................89 AKTIWITEIT 38: Advertensie .............................................................................................89 Les 34: Taalstrukture en -konvensies ..........................................................................................90 AKTIWITEIT 39: Taal in konteks ........................................................................................91 WEEK 5 EN 6 ..................................................................................................................................92 Les 35: Voorbereide toespraak .....................................................................................................92 AKTIWITEIT 40: Luisterbegrip ...........................................................................................92 AKTIWITEIT 41: Voorbereide mondeling ...........................................................................93 Les 36: Lees en kyk – Instruktiewe teks ......................................................................................94 AKTIWITEIT 42: Instruksies ...............................................................................................94 AKTIWITEIT 43: Instruksies volg .......................................................................................96 Les 37: Poësie ................................................................................................................................97 AKTIWITEIT 44: Gedig ......................................................................................................99 Les 38: Skryf en aanbied ...............................................................................................................99 Les 39: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................100 AKTIWITEIT 45: Taal in konteks ......................................................................................103 Les 40: Drama as rolspel .............................................................................................................104 AKTIWITEIT 46: Stomstreke ............................................................................................104 © Optimi

2

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Les 41: Lees en kyk – Drama ......................................................................................................104 AKTIWITEIT 47: Begripslees ...........................................................................................105 AKTIWITEIT 48: Lees ’n drama .......................................................................................112 Les 42: Skryf en aanbied – Resensie .........................................................................................113 AKTIWITEIT 49: Skryf ’n resensie ...................................................................................115 Les 43: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................116 AKTIWITEIT 50: Taalhersiening ......................................................................................116 Les 44: Selfstandige lees ............................................................................................................118 AKTIWITEIT 51: Boekverslag ..........................................................................................118 EENHEID 3 ....................................................................................................................................119 Les 45: Luister en praat ...............................................................................................................120 AKTIWITEIT 52: Luisterbegrip .........................................................................................120 Les 46: Lees en kyk – vraelyste ..................................................................................................120 AKTIWITEIT 53 ................................................................................................................121 AKTIWITEIT 54: ’n Aansoekvorm ....................................................................................122 Les 47: Skryf en aanbied – vraelyste .........................................................................................123 AKTIWITEIT 55: Vraelys ..................................................................................................123 Les 48: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................124 AKTIWITEIT 56: Taal in konteks ......................................................................................126 Les 49: Luister en praat ...............................................................................................................126 AKTIWITEIT 57: Onderhoud – rolspel .............................................................................127 Les 50: Poësie ..............................................................................................................................128 AKTIWITEIT 58: Gedigte .................................................................................................128 AKTIWITEIT 59: ’n Radiodrama.......................................................................................130 Les 51: Skryf en aanbied .............................................................................................................131 AKTIWITEIT 60: Skryf ’n onderhoud ................................................................................133 Les 52: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................133 AKTIWITEIT 61: Taal in konteks ......................................................................................134 Les 53: Skryf en aanbied .............................................................................................................134 AKTIWITEIT 62: Skryf ’n agenda .....................................................................................137 Les 54: Luister en praat ...............................................................................................................137 AKTIWITEIT 63: Skryf ’n notule .......................................................................................137 Les 55: Luister met begrip ..........................................................................................................139 AKTIWITEIT 64: Luisterbegrip .........................................................................................139 Les 56: Lees en kyk .....................................................................................................................139 AKTIWITEIT 65: Kennisgewings ......................................................................................140 AKTIWITEIT 66: Agendas ................................................................................................141 Les 57: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................142 AKTIWITEIT 67: Taal in konteks ......................................................................................143 WEEK 7 EN 8 ................................................................................................................................144 Les 58: Lees en kyk .....................................................................................................................144 AKTIWITEIT 68: Koerantberig .........................................................................................144 AKTIWITEIT 69: Onvoorbereide lees...............................................................................145 Les 59: Lees en kyk .....................................................................................................................147 AKTIWITEIT 70: Koerantberig .........................................................................................147 Kuns wat beursie nie byt .............................................................................................................147 Skou bied ook lesings, skeppret vir kinders .............................................................................147 Les 60: Skryf en aanbied .............................................................................................................149 AKTIWITEIT 71: Skryf ’n koerantberig .............................................................................150 3

© Optimi

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Les 61: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................151 AKTIWITEIT 72: Taal in konteks ......................................................................................152 Les 62: Lees en kyk .....................................................................................................................153 AKTIWITEIT 73: Kortverhaal............................................................................................153 AKTIWITEIT 74: Aanwysings ...........................................................................................157 Les 63: Poësie ..............................................................................................................................158 AKTIWITEIT 75: Gedig ....................................................................................................158 Les 64: Skryf en aanbied .............................................................................................................159 AKTIWITEIT 76: Skryf ’n verhalende opstel.....................................................................160 Les 65: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................162 AKTIWITEIT 77: Taal in konteks ......................................................................................162 Les 66: Selfstandige lees ............................................................................................................163 AKTIWITEIT 78: Boekverslag ..........................................................................................163 EENHEID 4 ....................................................................................................................................165 Les 67: Praat.................................................................................................................................166 AKTIWITEIT 79: Hardoplees............................................................................................166 Les 68: Skryf en aanbied .............................................................................................................167 AKTIWITEIT 80: Instruksies .............................................................................................167 Les 69: Lees en kyk .....................................................................................................................168 AKTIWITEIT 81: Kontekstuele vrae .................................................................................168 Les 70: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................170 AKTIWITEIT 82: Taal in konteks ......................................................................................171 WEEK 3 EN 4 ................................................................................................................................172 Les 71: Luister en praat ...............................................................................................................172 AKTIWITEIT 83: Bespreking ............................................................................................172 Les 72: Skryf en aanbied .............................................................................................................173 AKTIWITEIT 84: Dagboekinskrywing ...............................................................................174 Les 73: Lees en kyk – Strooibiljet ..............................................................................................174 AKTIWITEIT 85: Strooibiljette ..........................................................................................176 AKTIWITEIT 86: Dagboekinskrywing ...............................................................................177 Les 74: Poësie ..............................................................................................................................178 AKTIWITEIT 87: Kontekstuele vrae .................................................................................179 Les 75: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................179 AKTIWITEIT 88: Taal in konteks ......................................................................................180 Les 76: Luister en praat ...............................................................................................................180 Les 77: Lees en kyk .....................................................................................................................183 Les 78: Skryf en aanbied .............................................................................................................184 AKTIWITEIT 89: Skryf ’n opstel .......................................................................................185 Les 79: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................187 AKTIWITEIT 90: Taal in konteks ......................................................................................188 Les 80: Skryf en aanbied .............................................................................................................189 AKTIWITEIT 91 ................................................................................................................190 Les 82: Taalstrukture en -konvensies ........................................................................................191 AKTIWITEIT 92: Taal in konteks ......................................................................................191 BIBLIOGRAFIE .............................................................................................................................195

© Optimi

4

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

LESELEMENTE AKTIWITEIT Formatiewe assessering om die leerder se vordering en kennis aan die einde van elke les te toets.

WOORDESKAT Woorde wat in tekste voorkom. Woorde moet opgesoek word in ’n woordeboek en in leerders se persoonlike woordeboek geskryf word.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing vir die leerder om die inhoud self verder in diepte na te vors.

KERNINHOUD Vaslegging van kerninhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les.

OEFENING Formatiewe assessering om die leerder se vordering en kennis aan die einde van elke eenheid te toets.

5

© Optimi

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

VOORWOORD Welkom by Afrikaans Huistaal graad 7!

Die handleiding en fasiliteerdersgids is saamgestel en ontwikkel om aan al die vereistes van die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (NKABV) te voldoen.

Jy gaan die volgende bronmateriaal benodig:  Boeke met skoon lyntjiespapier  Rofwerkpapier  ’n Verklarende Afrikaanse woordeboek  Tydskrifte en koerante  Afrikaanse leesboeke (enige fiktiewe stories van jou gunsteling-outeurs) Daar gaan van jou, die leerder, verwag word om:  voorspellings te maak en kanse te waag;  vrae te vra en krities te dink;  ondersoek in te stel;  te ontdek; en  en kreatief te raak.

Gedurende elke eenheid moet jy ’n boek van jou keuse lees. Die boek moet uit ongeveer 100 bladsye bestaan (dit mag meer wees, volgens jou vermoë). Aan die einde van elke eenheid gaan jy ’n boekverslag invul oor die boek wat jy gedurende die eenheid gelees het.

© Optimi

6

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

JAARPLAN EENHEID

1

2

3

4

WEEK

LES

1–2

Les 1 – 6

3–4

Les 7 – 11

5–6

Les 12 – 16

7–8

Les 17 – 21

9 – 10

Les 22 – 26

1–2

Les 27 – 30

3–4

Les 31 – 34

5–6

Les 35 – 39

7–8

Les 40 – 44

9 – 10

Junie-eksamen

1–2

Les 45 – 48

3–4

Les 49 – 52

5–6

Les 53 – 57

7–8

Les 58 – 61

9-10

Les 62 – 66

1–2

Les 67 – 70

3–4

Les 71 – 75

5–6

Les 76 – 79 (Hersiening)

7–8

Les 80 – 82 (Hersiening)

9 – 10

Novembereksamen

7

DATUM

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

© Optimi

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

EENHEID 1 LEERDOELWITTE Luister en praat  Identifiseer kern- en ondersteunende gedagtes  Maak aantekeninge  Deel idees en ervarings en toon begrip van konsepte Lees en kyk  Leesstrategie: Gebruik kontekstuele leidrade  Lees met begrip  Maak opsommings Skryf  Fokus op die skryfproses  Fokus op verhalende opstel, skryf ’n gedig, dialoog, brief en beskrywende opstel Taalstrukture en -konvensies  Soortname, eiename, selfstandige naamwoorde, teenwoordige tyd, verlede tyd, leestekens, hoofletter en kleinletter.  Samestellings, werkwoorde, voornaamwoorde, metafore, tussenwerpsels, sinonieme en antonieme  Ontkenning, skryftekenings idiome en speekwoorde  Enkelvoud en meervoud, trappe van vergelyking, klankgrepe en lettergrepe, homofone en homonieme  Voor- en agtervoegsels, woordeboekgebruik INLEIDING In hierdie eenheid gaan ons eers jou kennis toets wat jy tot dusver in Afrikaans geleer het.

Hier onder is woordeskat wat alreeds aan jou bekend is. Kan jy die betekenis van elkeen onthou? Jy moet in die eenheid begin om ’n boek van jou keuse te lees sodat jy aan die einde van die eenheid ’n boekverslag kan invul.

WOORDESKAT gunsteling teleurstellend

frasering

liggaamstaal

genre

spreekbeurt

9

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

WEEK 1 EN 2 Les 1: Begripslees (hersiening van graad 6) Voordat jy ’n begripsleesoefening voltooi, let op die volgende:         

Lees die leesstuk ten minste drie keer deur.

Die eerste keer lees jy net om lekker te lees.

Die tweede keer lees jy met ’n potlood in die hand en onderstreep die hoofgedagtes.

Lees nou eers jou vrae deur.

Nou lees jy jou leesstuk weer deur en merk die antwoorde soos wat jy hulle raak lees.

Nou is jy gereed om jou begripsvrae te beantwoord.

Onthou, jy moet jou vrae volledig in volsinne beantwoord.

Doen moeite om die antwoorde in jou eie woorde te skryf behalwe waar jy gevra word om ’n sin of ’n gedeelte van ’n sin direk uit die leesstuk aan te haal.

Onthou, wanneer jy iets aanhaal, moet jy die gedeelte wat jy aanhaal altyd in aanhalingstekens plaas.

AKTIWITEIT 1: Begripslees

Lees: Lees die gedig weer deur en beantwoord dan die vrae

© Optimi

10

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

1

Eenheid

DIE ATLEET SE GEBED

By die wegspring, o, my Meester,

Daarom, Vader, as ek hygend

van die wedloop om die baan

aan die einde van die baan

by my lewensren se aanvang,

as ‘n verloorder, uitgeput en

was ek volmoed in die waan

stromp’lend oor die eindstreep gaan

dat ek sterk is – sterk en vinnig

en die tyd wat tel vir my

en my kragte nooit sal taan.

se laaste tik dan eind’lik slaan -

U weet tog, Heer, wat was my doel -

Smeek ek biddend: U wat weet,

ek wou so graag die rekord slaan ...

my swakheid ken, my stryd verstaan -

maar nou is ek reeds baie moeg

laat net, o Groot Beoordelaar,

- die res het my verbygegaan ...

by my naam tog geskrywe staan:

my asem brand, my bene swik ek sukkel nou net struik’lend aan.

Hy/sy het die eindpaal ook bereik Sy/haar bes gedoen — dis wel gedaan.

Post-lees: 1. Oor wie handel hierdie gedig?

2. Met watter doel het die atleet deelgeneem?

3. Wat laat jou dink dat hierdie atleet nie die wedloop sal kan voltooi nie?

4. Wat was hierdie atleet se wens?

5. Wat sou jy sê is die spesifieke doel van die leesstuk?

6. Uit hoeveel strofes bestaan hierdie gedig?

7. Van watter rympatroon word in die volgende vers gebruik gemaak? Dui die rympatroon aan.

U weet tog, dis nou genoeg ek wou so graag die rekord slaan ... maar nou is ek reeds baie moeg die res het my verbygegaan ...

8. Gee ’n sinoniem vir elk van die volgende woorde: a) struikelend b) uitgeput 9. Wat is die doel van die ellips (...) aan die einde van sin 4 strofe 2?

11

(1) (1) (3) (1) (1) (1) (2)

(2) (1) © Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

10. Noem drie voorbeelde van groepsportsoorte en twee voorbeelde van individuele sportsoorte.

(5) 11. Verduidelik in jou eie woord wat bedoel word met die woord “hygend” in strofe 13.

(2) Totaal: 20

Les 2: Luister en praat Wenke om te luister na ’n verhaal: 1.

Maak aantekeninge van die kernidees in die storie.

2.

Lys al die karakters.

3.

Luister of daar ’n kerngedagte in die verhaal is.

AKTIWITEIT 2: Luisterbegrip Pre-luister: Die storie wat die fasiliteerder vir jou gaan voorlees, is “’n Gelyke kans”.

Luister aandagtig aangesien jy die volgende vrae gaan beantwoord: 1. Wat dink jy is die betekenis van die titel?

2. Hoe lyk dit in julle supermark as julle gaan inkopies doen? Is daar baie mense, sien julle gereeld winskopies?

3. Waarom dink jy het supermarkte winskopies?

Luister: Luister weer na die storie wat die fasiliteerder gaan voorlees.

Maak aantekeninge van die karakters, plekke en gebeure soos die storie vorder.

Post-luister: Mondeling Gebruik nou die aantekeninge wat jy gedurende die verhaal gemaak het en vertel nou die storie oor in jou eie woorde. Jy mag jou notas gebruik om jou te help.

Gebruik die volgende as riglyne:  Gebeure in korrekte volgorde  Meld die karakters korrek  Meld die tydslyn (die verloop van gebeure) Gebruik die volgende rubriek as riglyn om te sien hoe jy geassesseer gaan word. Hierdie mondleing tel egter nie punte nie.

© Optimi

12

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

Rubriek vir storievertelling Kriteria

1 Sukkel om meeste woorde uit te spreek.

Praat te sag.

2 Sukkel om heelwat woorde uit te spreek.

Redelike volume.

Tempo en vloeiendheid

Praat rukkerig en groepeer woorde verkeerd saam.

Praat meer vloeiend, maar ignoreer baie leestekens.

Stemtoon

Geen wisseling in stemtoon nie.

Wissel een of twee keer stemtoon af.

3 Meeste woorde word korrek uitgespreek.

Praat hard genoeg.

Groepeer woorde korrek, maar praat te vinnig of stadig.

Wissel stemtoon af, maar nie na gelang van die verhaal nie.

Pousering

Daar word glad nie pouseer nie.

Neem geen leestekens in ag nie.

Daar word pouseer, maar op die verkeerde plekke.

Pousering kom meestal op die regte plekke voor.

Oogkontak

Geen oogkontak word gemaak nie. Leerder hou sy/haar oë op die notas.

Die leser kyk een of twee keer op terwyl hy/sy praat.

Die leser kyk soms op, maar sukkel om dit natuurlik te doen – verloor die plek in die notas.

Uitspraak en volume

4 Praat hoorbaar en al die woorde word korrek uitgespreek.

Praat teen die regte tempo en neem alle leestekens in ag.

Praat met gevoel en wissel stemtoon af soos gepas by die verhaal.

Perfekte pousering wat begrip van die leestekens toon.

Die leser maak gemaklik oogkontak met die ‘gehoor’ en verloor nie die plek in die notas nie.

Totaal: _______ 20/2 = 10

Les 3: Lees en kyk KERNINHOUD SELFSTANDIGE NAAMWOORD ’n Selfstandige naamwoord dui die naam van iets aan: ’n persoon, plek of ’n ding. Dit besit ook sekere eienskappe waaraan so ’n woord uitgeken kan word. Dit kan bv. gesien, gevat, geproe, geruik word. Deur die gebruik van sekere agtervoegsels kan die meervoudsvorm, verkleiningsvorm asook geslagsvorme aangedui word.

13

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

SOORTE: 1.

Eiename: Selfstandige naamwoorde wat spesiale name van mense, plekke en diere aandui, bv. Frans, Fourie, Kaapstad, Europa, Wagter.

Dit word altyd met ’n hoofletter geskryf.

2.

Soortname: Die gewone name van mense, plekke, diere en dinge, bv. skape, bokke, stoele, emmers, voëls, mense 3.

Stofname (massaname): Bv. goud, silwer, uraan, plastiek, suiker. Hierdie woorde het nie meervoudsvorme nie.

4.

Maatname: Dit is soortname wat saam met massaname gebruik word om mate aan te dui bv. ’n sak meel; ’n koppie suiker; ’n glas water.

5.

Abstrakte selfstandige naamwoorde: dui op onsigbare dinge soos emosies – liefde, woede, veragting, haat, ens.

6.

Versamelname: Dui ’n versameling van dieselfde soort aan, bv. ’n trop skape, ’n kudde beeste, ’n swerm bye, ’n skool visse, ens.

AKTIWITEIT 3: Leesbegrip Pre-lees: Kyk na die titel van die verhaal en bespreek kortliks, wat jy dink, waaroor die verhaal handel.

Lees: Lees die storie en beantwoord dan die vrae in jou boek.

Jy gaan nou ’n kortverhaal lees wat deel is van letterkunde. Jy het alreeds in die vorige grade van gedigte (poësie) geleer. Dit is een komponent van letterkunde. Nou brei ons jou letterkunde kennis uit na nog ’n genre (verskillende soorte leestekste) nl. kortverhale.

Nols se oorwinning – Jac J. Brits Hy klop skugter aan en ’n stem sê: “Binne!” ’n Oomblik later staan hy in die groot leë klaskamer en die onderwyser kyk fronsend op. “Wat is dit, Nols?”

Die seun huiwer. “Dis oor die landloop, Meneer.” Meneer Theron loer ernstig oor sy bril, soos hy altyd maak as hy gesteur word. “Wat daarvan?” “Ek wil ook deelneem, Meneer.”

Die onderwyser plaas sy pen versigtig op die kladpapier neer. “Ek weet die inskrywings moes al in gewees het, Meneer.” “Waarom het jy nie vroeër gepraat nie?”

Nols weet nie wat om te sê nie. Hy het eers gisteraand besluit om deel te neem. Hy wou eers nie, maar dit was nie omdat hy bang was nie. Al het hy verlede jaar tweede laaste gekom. En al praat sy pa en oom Lammie asof…

“Nou ja,” sê Meneer Theron saaklik, maar sy oë kyk begrypend na Nols,” as jy wil saamdraf, gaan ek jou nie keer nie. Sorg net dat jy môre-oggend betyds hier is. Het jy hardloopskoene?”

“Nee, Meneer, ek hardloop altyd kaalvoet, Meneer.” © Optimi

14

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

Die onderwyser glimlag effens, knik en gaan weer aan met sy werk. Kaalvoet, ja, dink Nols, toe hy weer buite in die koel ruimte van die skoolbinneplaas staan; ek trek niks aan my voete nie. Net om hulle te wys ek kan wen sonder hardloopskoene. Hierdie keer sal ons sien wie is agter-os. Dié slag wil ek wen, dink hy; ek gaan julle almal wys. Almal gaan hulle lag heel insluk… Pa ook.

Sy gedagtes is by gisteraand, by oom Lammie en sy pa…

Hy wou eintlik nie in die geselskap wees nie. Oom Lammie praat net altyd oor hoe ’n goeie sportman hy was, as ’n mens hom hoor sou jy sê daar haal nie nog so ’n sportman in SuidAfrika asem nie. En Pa praat ook altyd saam, vandat Ouboet destyds skolekampioen geword het. Nou is Ouboet op die grens, maar Pa en oom Lammie kan maar nie uitgepraat raak nie. Hy wou nie luister nie, maar hy het alles gehoor, daar waar hy eenkant gesit en gemaak het of hy lees.

“Nee, ek kón hardloop,” het oom Lammie in sy diep basstem gesê, en Pa het gelag en gesê: “Dis nou nie altemit nie; oom Lammie het die vyfduisend meter afgedraf of hy in die huis rondloop. En hy was nie eers moeg nie! As dit nie vir die oorlog was nie, het hy Olimpiese kampioen geword; ja-nee, daaraan kan ’n mens nie twyfel nie."

"Hoe vinnig het Oom gehardloop?" wou Kallie weet. Hy is nog maar vyf en vra alewig onnosel vrae.

“Was oom Lammie regtig kampioen, hu, Pa?” het Annette gevra "Natuurlik was ek kampioen. Ek was die grootste kampioen wat die skool ooit gehad het." Oom Lammie het sy dun brilletjie afgehaal en na elkeen gekyk, asof hy wou sien wie nie saamstem nie'. "Net soos julle Ouboet," voeg hy ernstig by. "Daar is nou vir jou ’n man met talent in atletiek."

"Ja, Ouboet het sy slag gewys," het Pa gesê en jy kon sien hy dink ver. "Hy het van kleins af gehardloop en altyd eerste gekom. Net een keer is hy geklop, maar toe was hy siek van die griep."

"Dis snaaks dat Nolsie nie ook sy hardloop ken nie," het oom Lammie gesê. "Dis tog in die familie." Toe slaan oom Lammie hom sommer onnodiglik agter die blaaie dat hy behoorlik hik en Kallie en Annette Iê soos hulle lag. Nols het gevoel hy word rooi in die gesig. "Hoe is dit dan, Nolsie?" vra oom Lammie en gee Nols weer ’n hou om vir Kallie en Annette te laat lag. .

"Hy is lui vir oefen," sê sy pa. "Dis die hele ding. Vir sport moet ’n mens durf en moed hê en jy moenie lui wees nie."

"Ag, nee wat," het sy ma vinnig teëgewerp. "Nols is darem nie lui nie.”

"Hy is lui," het sy pa herhaal. "Dit sal hom nog duur te staan kom. So sal hy niks in die lewe bereik nie.

"Hy hou daarvan om langs die veld te sit, Pa," het Annette snipperig gesê.

Nols het gevoel of hy kon bars. "Is nie!" "Is" “Dis genoeg, julle twee!" Sy pa het kwaai geklink, en toe weer oor Ouboet se prestasies gepraat.

15

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

"Toe Ouboet nog op skool was, het ek gereeld na byeenkomste gegaan. Dit was ’n plesier om te sien hoe hy deelneem."

"Dis waar," het sy ma beaam. "Ons het altyd ’n dag daarvan gemaak."

"Gaan hy oormôre deelneem?" vra oom Lammie en knik na Nols se kant toe.

Sy pa kyk na sy ma. "Hy hardloop nie met sy hele hart nie. Hy kan dit net sowel los." “Ja, sug oom Lammie en sy ma kyk na hom. “Hy het nie geoefen nie,” sê sy met spyt in haar stem. “Ja Nols draf net saam vir halfprys.”

Kallie en Annette het geskater, maar Ma het hulle stilgemaak. “Hy neem darem deel,” het sy ma vir hom in die bres getree. “Hy het nog altyd deelgeneem.”

Vir die eerste keer kon hy voel hoe sy pa na hom kyk. “Wat help dit hy neem deel as hy nie probeer nie; ’n mens hardloop nie vir spek en boontjies nie, jy probeer wen.”

Nols het nie verder geluister nie. Hy het die straat ingestap waar die gloed van die vroeë aand ’n geel streep oor die dorp gegooi het. Ander aande kon hy die vrede aanvoel, soos iets tasbaars, maar die gesprek van netnou het verset in hom wakker gemaak. Sy pa moet ophou om te maak of hy ’n nikswerd is. En oom Lammie sal moet ophou praat of hy g’n kans het nie.

Toe het hy skielik begin hardloop, deur die nou agterstrate tot buitekant die dorp, met die grootpad langs, totdat daar ’n wrang smaak in sy mond was en sy asem in sy bors gebrand het. “Pa-hulle sal sien,” het hy gehyg. “Ek kan hardloop.”

Saterdagoggend is hy voordag al wakker en toe sy ma in die kombuis kom, staan hy klaar aangetrek op die agterstoep.

"Jy moet eers iets eet voor jy gaan," sê sy en glimlag vriendelik. Hy eet die eier en bruin brood wat sy vir hom voorsit en gaan dan buitentoe. Dis ’n windstil dag en hy voel die belofte daarin, soos ’n uitdaging. Vandag sal hy hulle wys: vir meneer Theron en al die ander wat dink hy hardloop verniet, al sê hulle dit nie. En vir Pa ook wat eergisteraand gesê het hy is lui; hy aard na niemand in die familie nie.

Toe hy die sportveld bereik, wemel dit reeds van die deelnemers.

Dis ’n jaarlikse gebeurtenis waaraan oud en jonk deelneem, elkeen om sy eie rede. Dis die dag waarop die burgemeester die beker oorhandig en die wenner groots glimlag asof hy die bestes in die wêreld kafgedraf het ...

Meneer Theron sien hom en wink vir hom om nader te staan. "Jy't toe gekom! Ken jy nog die reëls?"

"Ja, Meneer."

"Die roete is effens anders as verlede jaar en dis moeiliker ook ... " Nols ken die roete en luister met ’n halwe oor. Hy ken meeste van die deelnemers; sommige is grootmense, party is so oud soos hy, ander jonger of ouer as hy. Dit het met die jare niks verander nie. Toe Ouboet nog gehardloop het, het hy gekom om te kyk hoe hulle wegspring; later het hy self begin deelneem ...

"Ken jy nou die roete, Nols?" "Ja, Meneer."

"Nou goed dan, doen jou bes."

© Optimi

16

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

Toe die skoot klap, kyk Nols vir ’n oomblik om. ’n Paar kinders, jonger as hyself, draf in groepies skuins agter hom. Party glimlag ontspanne, waai vir hulle maats wat langs die roete staan en hulle luidrugtig aanmoedig. Hoekom hardloop hulle? Dink hy, hulle het tog nie ’n kans nie.

Dan kyk hy nie meer om nie. Daar is niemand agter hom nie, dit besef hy gaandeweg. Vroeg in die wedloop het die laastes hom verbygeskiet en hom agtergelaat. Eers het hy hulle probeer inhaal, toe hy hulle nog kon sien; toe was hy skielik aIleen, met net die geluide van die veld om hom en die helpers wat soos bakens staan, hom water aanbied en dan wys hoe ver hy nog moet gaan.

Sy bors begin brand asof iemand ’n kool vuur daarop druk en sy hart voel asof dit by sy mond wil uitspring. Linkervoet, regtervoet ... vorentoe ... vorentoe. Hy voel hoe die harde, klipperige grond sy voetsole skaaf, maar dit maak nie meer seer nie. Dis of elke tree wat hy gee, iets in hom wakker skud totdat hy van niks anders bewus is nie, net die vaaI grond en die bossies wat skroei in die oggendson. En sy ore hoor niks nie, behalwe ’n voël êrens op ’n tak en die geritsel aan die dor grasspriete langs die pad. Dis of sy voetstappe saamsing en die gedagtes van vanoggend kom weer in hom op: vandag sal Pa sien ... ’n Hardloper verskyn skielik in sy gesigsveld. Dis ’n ou man en hy hardloop gemaklik, met die lang, rustige hale van iemand wat gewoond is aan inspanning. Nols hoor hom diep asemhaal en ’n oomblik vergeet hy van die lam gevoel in sy bene.

Die man groet met ’n breë glimlag. "Hoe Iyk dit, sal ons saam draf?"

Nols huiwer. Hy wil nie met ’n ou man opgeskeep wees nie. Hy het gister besluit, vandag, is hy op sy eie. Hy is juis agter en sal sy skene moet oplig as hy onder die eerstes wil eindig.

"Ek sien jy wil eerder alleen draf," sê die man. Hy het tot teenaan Nols gekom. ’n Wedren soos dié is nie iets wat ’n mens alleen kan aanpak nie, seun. Jy het ander mense nodig om jou aan te spoor."

Hulle is nou langs mekaar en hulle voetstappe val reëlmatig op die kaal grond. Die man is nie oud nie, dit sien hy nou; omtrent so oud soos sy pa. Maar sy hare is grys langs die slape en sy skouers is ietwat geboë.

"Ek neem al jare deel," vertel die man.

"Ek het Oom nog nooit gesien nie," se Nols.

"Ek neem aI jare deeI," herhaal die man. "Vanjaar hier, volgende jaar miskien op ’n ander pIek. Ek was al oral.”

"Het Oom al eerste gekom?" "Toe ek jonger was, ja."

"Hoekom hardloop Oom dan nog?"

Die man lag. "Party mense sê dis ’n gewoonte," sê hy en na ’n rukkie kyk hy na Nols.

"Hoekom hardloop jy?"

Nols kan nie antwoord nie. Sy ontmoeting met die man het sy moegheid ’n tydlank verdryf, maar hy voel dit meteens weer. Die ondraaglike seer van sy bene het opgekruip tot in sy skouers. Hy probeer dink aan die skool waar die landloop netnou saI eindig, aan sy ma en pa, en oom Lammie wat net een storie ken, maar dis of sy gedagtes halfpad breek. Hoe 17

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

lank sal hy nog kan aanhou? Hy voel die klewerigheid van die sweet oor sy gesig uitslaan en probeer die moegheid uit sy gesig vee. Hoe ver nog?

"Is jy moeg?" vra die man. "Ja, Oom." "Wil jy rus" "Nee, Oom. Is Oom moeg?"

"Ja, maar ek gaan ook nie rus nie."

Minute lank draf hulle in stilte. Hulle gaan ’n paar deelnemers onverwags verby. Toe, na ’n rukkie, ander en ook nog ander. Nols se hart voel lig. Pa moes nou hier gewees het! Wat sou hy gesê het? ’n Entjie verderaan sit ’n paar kinders en jongmense langs die pad en rus. Hulle waai vrolik, ontspanne. Die man knik geamuseerd na Nols se kant toe.

"Hulle geniet dit," sê hy, "en dis al iets. Dit help nie jy hardloop as jy dit nie geniet nie."

"Ons het amper almal ingehaal," lag Nols trots. "Kan Oom sien, ons het minstens dertig verbygegaan. Dis nog net verlede jaar se kampioen wat voor is; ek bedoel, dis net hy wat saak maak. Hy het te vinnig begin, Oom. ’n Mens moet nie te vinnig begin nie, anders brand jy jouself uit. My ouboet het so gesê en hy was vir jare die skool se kampioen; die mense praat nou nog daarvan."

Nols voel skielik nie meer moeg nie. Vir die eerste keer in sy lewe voel hy, hy kan wen. Hy weet dit soos hy weet wat sy naam is of dat die son skyn. Dis of ’n knoop iewers in hom losgeraak het en sy bene laat beweeg, ritmies en seker, soos die ratte van ’n masjien.

Nols hoor skaars toe die man langs hom skielik kreun; eers toe die man struikel, dring dit tot hom deur.

"Wat is dit, Oom?" Die man se gesig is vertrek van die pyn.

"Ek het my enkel verstuit," sê hy en beduie met sy hande. "Ek sal regkom. Toe, gaan nou, daar is nie tyd vir rondstaan nie."

"Is dit baie seer?" vra hy.

"Nie te erg nie, maar ek sal nie verder kan hardloop nie. Toe, ek is gewoond daaraan om alleen reg te kom. Jy kan iemand stuur om my te kom help, as jy wil, maar gaan nou," sê hy dringend. "Jy het ’n goeie kans om te wen; jy kan nie nou tou opgooi nie."

Nols staan besluitloos. Sy asem brand in sy keel. "Ek kan Oom nie alleen Ios nie."

"Onsin," raas die man. "Ek sê mos ek saI regkom, a nee a! Toe, gaan nou; ek sal solank aansukkel op my een been." Hy probeer orent kom, maar slaag nie daarin nie. Nols probeer hom help.

"Maar sal jy nou gaan! Hoekom is jy so ’n hardekop hê?"

Nols kyk onwillekeurig terug op die Iang pad wat hulle saam gekom het; toe vorentoe waar dit tussen die bossies en doringbome deur slinger. Sy oë soek na die deelnemers, maar dis asof die lug hulle ingesluk het. © Optimi

18

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

"Ek dink die voorste het al klaargemaak," sê hy hardop. "Het jy dan al moed opgegee?" vra die man . ’n Paar deelnemers skuif verby; drie kinders wat hy ken en ’n paar ouer mense. Nols staan en kyk verslae hoe hulle wegbeweeg, asof hy dit nie kan glo nie. Die teleurstelling is amper te groot om te dra. Sy gedagtes speel met gisteraand en al die ander dae toe oom Lammie en sy pa oor Ouboet gepraat het. Ouboet sou al lankal terug gewees het, dink hy; hy sou eerste gewees het en sy asem sou nie eers gejaag het nie. Sy pa sal sê, hy weet wat sy pa sal sê: Ek het geweet jy is ’n nikswerd, Nols; ek het geweet jy sal laaste kom, soos verlede jaar; dis hoekom ek nie gaan kyk het hoe jy hardloop nie. Ek wil nie in die skande gesteek wees nie. Ja, dis wat pa sal sê. En dan sal hy en Oom Lammie weer praat oor hoe goed Ouboet was.

"Ek het nie ’n kans nie," sê: hy en kyk weg. "Ek sal hulle nooit inhaal nie. Ek kan net sowel ophou."

Die man leun vermoeid op sy elmboog. "Dan is dit my skuld," sê hy.

Nols skud sy kop. "Nee." "Gaan jy nie probeer nie?"

Nols kyk onseker na die man, toe na die stil pad waarlangs hulle gekom het. Sy tong voel soos kurk in sy mond en ’n naarheid stoot in hom op. Hy voel swak van die inspanning en verwens homself. Hy moes geoefen het, elke dag ... soos Ouboet. Dis waar wat sy pa sê: hy wil nie hard werk nie; hy dink ’n oorwinning val sommer in jou skoot sonder dat jy ’n vinger verroer. ’n Paar deelnemers kom hygend verby, hulle oë op die grond, hulle arms en bene soos suiers wat onophoudelik beweeg. Links, regs ... links, regs. Hy dink daaraan om hulle hulp te vra, maar doen dit nie.

"Seun." Nols kyk nie na die man nie. "Kom," sê hy moeg. "Ek sal Oom help."

“Jy kan nog eerste kom," sê die man weer. "Ons het almal netnou verbygegaan, onthou jy?

Jy kan dit weer doen, as jy net wil."

Nols kniel, plaas sy skouer in die man se armholte en probeer hom oplig. Dit voel of sy liggaam skeur onder die gewig. Die man sug toe hulle eindelik regop staan.

"Jy is ’n dapper seun," sê hy in ’n bewende stem. "Kom," prewel Nols.

Hulle beweeg stadig, voetjie vir voetjie.

Nols kyk na die dorp wat onder in die vallei Iê. Die eerste huise se dakke blink in die oggendson en dit Iyk vir hom of hulle wink. Dis nie ver nie, dink hy verwonderd. As ek aangehou het, kon ek gewen het. Miskien staan pa nou en wag, en as ek nie onder die eerstes is nie, saI hy huis toe gaan en vir ma se ek het dit nou maar nie in my nie. Die keer sal ek seker ’n oorspronklike verskoning hê ...

Toe hulle die hoofpad bereik, hou ’n plaaslike motor Iangs hulle stil.

"A, die terugkeer van die gewonde soldaat," lag die motoris goedig, toe hy sien dis nie ernstig nie. Hy laat die man voor sit en draai na Nols.

"Ry jy saam, Seun?"

Nols skud sy kop “ek wil die landloop voltooi," sê hy. "Dis nie meer ver nie."

19

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

"Tot siens," sê die man en glimlag vreemd. Dit lyk of hy nog iets wil sê, maar hy swyg.

"Ek het gedink dis jou seun," sê die motoris toe hulle die dorp binnery.

Die man met die grys hare langs sy slape kyk weg. "Ek wens dit was," sê hy stil.

Post-lees: 1.

Wie is die skrywer van die kortverhaal?

(1) 2.

Met hoeveel karakters maak ons kennis in hierdie verhaal?

(1) 3.

Wat noem ons die verteller van die verhaal?

(1) 4.

"Kaalvoet, ja dink Nols, toe hy weer buite in die koel ruimte van die skool binneplaas staan; ek trek niks aan my voete nie." Waarom redeneer Nols so, wat wil hy bewys?

(2) 5.

Verklaar die betekenis van die woord agteros in hierdie verhaal.

(1) 6.

Skryf ’n Afrikaanse uitdrukking neer waarin die woord agteros voorkom, asook die betekenis van die uitdrukking. (Jy mag gebruik maak van jou woordeboek).(2) 7.

Wie is die goeie sportman met wie Nols se pa gedurig gesels?

(1) 8.

Waarom presteer Nols, volgens sy pa, nie in atletiek nie?

(1) 9.

Waarom het die man wat saam met Nols gehardloop het, gestruikel?

(1) 10.

“Die teleurstelling is amper te groot om te dra.” Van watter teleurstelling word hier gepraat?

(3) 11.

Waarom het die man daarop aangedring dat Nols hom alleen moet laat?

(2) 12.

Wat het Nols geantwoord toe die motoris vir hom vra of hy wil saamry? Hoekom dink jy was dit sy antwoord?

(2) 13.

Verduidelik in ’n kort paragraaf waarom Nols besluit het om aan die landloop deel te neem.

(5) 14.

Gebruik die volgende selfstandige naamwoorde en voeg dit in die regte kolom: Meneer Theron, hardloopskoene, ratte, Nols, brood, Lammie Eiename

Soortname

(6) (1) Totaal: 30

15. Gee die tema in een sin.

© Optimi

20

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

AKTIWITEIT 4: Leesbegrip

Pre-lees: Maak gebruik van vluglees en lees deur die kortverhaal om ’n idee te kry waaroor die kortverhaal gaan. Bespreek dit met jou fasiliteerder.

Lees: Lees die kortverhaal aandagtig deur en beantwoord die vrae in jou boek.

Storie wat die San vertel het van Heisib en die volstruis In die ou dae, toe die diere ook nog kon praat, toe het die mense nog nie geweet van vuur nie. Hulle het hul kos rou geëet en in die donker geslaap. Net Volstruis het vuur geken, maar hy het dit geheim gehou en onder sy vlerk weggesteek.

Toe loop Heisib eendag in die veld, hy wat soos ’n boom lyk, hy wat die vorm het van ’n mens en ’n warrelwind en hy sien iets blink by die werf van Volstruis. Toe hy nader stap, sien hy Volstruis is besig om uintjies en veldkos te braai oor ’n vuur. Volstruis het hom ook van die braaikos gegee en dit was vir hom baie lekkerder as die rou kos wat hy by die huis eet.

Hy het huis toe gegaan en sy vrouens vertel van die vuur wat Volstruis het en die heerlike gaar kos. Hy het lank gedink hoe hy die vuur in die hande kan kry. Toe nooi hy Volstruis om by werf te kom dans.

Maar Volstruis dans versigtig. Hy hou al die tyd sy vlerk teen sy lyf vasgedruk met die vuur daaronder. “Dans tog lewendiger, Volstruis!‛ sê Heisib, “Hoe’s jy dan so dooierig?” Maar Volstruis hou sy vlerk styf vasgedruk teen sy lyf. Hy is bang dat Heisib sy vuur sal vat.

“Toe, Volstruis!” roep Heisib, “Jy is dan so ’n mooi man. Ek het jou spesiaal genooi sodat jy vir my vrouens kan wys hoe goed jy kan dans.”Toe sprei Volstruis sy vlerke – en daar gryp Heisib die vuur en hardloop daarmee weg.

Volstruis kon baie vinniger as Heisib hardloop en haal hom gou in. Volstruis was baie kwaad. Hy het vir Heisib geskop en op hom getrap. Heisib het soos ’n dooie bly lê. Toe Volstruis wegloop, staan hy op en hy is weer pure perd.

Heisib het toe vir al die mense geleer hoe om vuur te maak, met ’n stokkie van ’n spesiale soort hout wat in ’n ander stokkie boor. Die boonste stokkie word vinnig gedraai sodat die vryf vonkies maak. As hy droë grassies of ’n ou voëlnessie bo-op pak, dan vlam dit op.

So het hy al die mense van die vroeëtyd geleer om boorvuur te maak.

(Verwerk vanaf: https://chessaleeinlondon.files.wordpress.com/2008/09/storie-wat-die-san-vertel-het-vanheisib-en-die-volstruis.pdf)

21

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

Post-lees: Gebruik die soekleestegniek om die vrae te beantwoord.

1.

2.

3.

4.

5.

Wie is die twee hoofkarakters in die kortverhaal?

(2) Wat het Volstruis gehad wat Heisib graag wou hê?

(1) Watter verskoning het Heisib gebruik om vir Volstruis na sy huis toe te nooi? (2) Hoe het Heisib die ander geleer hoe om vuur te maak?

(3) Wat dink jy is die les wat hierdie verhaal ons wil leer?

(2) Totaal: 10

Les 4: Taalstrukture en -konvensies KERNINHOUD Enkelvoudige sin: ’n Enkelvoudige sin het net een onderwerp (wie), gesegde (doen), voorwerp (wat) en die sin kan altyd uitgebrei word bv.

Nols het aan die wedloop deelgeneem.

Tydsvorme Teenwoordige tyd: Nols hardloop landloop.

Verlede tyd: Nols het landloop gehardloop.

Onthou die reëls: Die werkwoord skuif na die einde van die sin en “ge” word vooraan die werkwoord gesit. “het” word in die werkwoord se ou plek in die sin gevoeg.

Toekomende tyd: Nols sal landloop hardloop.

Onthou die reëls: Die werkwoord skuif na die einde van sin, maar niks word bygevoeg nie. Die woord “sal” word in die werkwoord se ou plek in die sin bygevoeg.

Sinsoorte Stelsin: Is ’n sin waarin ’n stelling gemaak word. Die sin eindig met ’n punt (.) bv. Nols se pa is onredelik.

Vraagsin: ’n Sin waarin daar ’n vraag gevra word. Die sin eindig met ’n vraagteken (?) bv. Hoekom hardloop Nols landloop?

Uitroepsin: ’n Sin wat iets uitroep. Die sin eindig met ’n uitroepteken (!) bv. Pasop Nols, jy gaan val!

Bevelsin: ’n Sin wat ’n bevel gee. Die sin eindig met ’n uitroepteken (!) of ’n punt (.) bv. Maak jou skoenveter vas!/Gaan drink water.

© Optimi

22

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

AKTIWITEIT 5: Taal in konteks 1. Gebruik die storie “Nols se oorwinning” en skryf voorbeelde neer, uit die teks, van die volgende soorte sinne: a) Stelsin (1) b) Vraagsin (1) c) Uitroepsin (1) d) Enkelvoudige sin (1) 2. a) b) c)

Skryf die volgende sinne oor in die verlede tyd: Oom Lammie is ’n goeie atleet.

Mamma maak vir my ’n toebroodjie.

Nols hardloop verby baie atlete.

(1) (1) (1)

3. a) b) c)

Skryf die volgende sinne oor in die teenwoordige tyd: Ouboet was ’n goeie atleet.

Baie atlete het aan die wedloop deelgeneem.

Mamma het reggestaan met ’n bottel water by die wenstreep.

(1) (1) (1)

Totaal: 10 KERNINHOUD Wanneer word hoofletters gebruik?  Aan die begin van ’n sin.  Eiename word altyd met n hoofletter gespel.  Name van plekke, riviere, berge, ens.

Ons gebruik leestekens om ons te help om sinne beter te verstaan en makliker te lees:    

Punt: aan die einde van ’n sin en na sommige afkortings.

Komma: tussen twee of meer selfstandige naamwoorde en voor die voegwoorde maar en want.

Dubbelpunt: word gebruik wanneer ’n opsomming, lys of verdere verduidelikings verskaf word. Dit word ook gebruik by direkte aanhalings.

Kommapunt: dui ’n pouse aan wat langer is as ’n komma maar nie so lank soos ’n punt nie. Dit word ook gebruik as ’n lang lys items volg bv. Inkopielys; brood, melk, suiker, ens.

23

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

AKTIWITEIT 6: Taal in konteks In elk van die volgende sinne is EEN of MEER WOORDE wat met ’n hoofletter geskryf moet word en waar leestekens uitgelaat is. Skryf die sinne korrek oor. Elke fout tel ’n halwe punt.

1.

2.

3.

4.

5.

Prof. van der berg se huis is in kerkstraat oorkant die rivier.

(2) Hy is ’n neef van dr Van Wyk, die pa van ds. du rand (2) Ek hoop tannie kyk mooi na my honde finkel en meraai.

(2) vakansies gaan ons altyd wildtuin toe en sien baie wild leeus bokke, kameelperde, olifante en renosters (2) Marietjie vra “hoe ver moet die atlete hardloop, meneer theron?”

(2) Totaal: 10

Les 5: Skryf en aanbied KERNINHOUD Kenmerke van ’n opstel Formaat:  Elke opstel het ’n gepaste titel. Die titel sê in kort waaroor die opstel handel.  Inleiding – die inleiding is bondig en gee kortliks weer waaroor die opstel gaan.  Inhoud – die inhoud brei meer uit oor die punt/e waaroor die opstel gaan, dit word opgedeel in paragrawe. As daar meer as een hoofpunt is, is een goeie, treffende sin genoeg en die res van die paragraaf word dan om daardie sin gebou.  Slot – dit is die afsluiting van die opstel, dit is ook kort en bondig.

Ons gaan gou kortliks kyk na verskillende soorte opstelle: Die opstel handel oor die aanbied van ’n reeks gebeure in ’n Verhalende opstel sinvolle volgorde. Die opstel word gewoonlik in die verlede tyd geskryf bv. ’n storie, fiksie of gebeurtenis uit die verlede.

Beskrywing word dikwels gebruik om atmosfeer en stemming te Beskrywende opstel skep. Iemand of iets word gewoonlik beskryf op so manier dat die leser die onderwerp intens kan ervaar.

Die opstel verteenwoordig ’n argument vir of teen iets. Die Argumenterende opstel is gewoonlik eensydig en stel die skrywer se standpunt. opstel Die opstel is meer gebalanseerd en verteenwoordig verskeie Beredenerende kante van ’n argument (anders as die argumenterende opstel). opstel Bespiegelende opstel Hierdie opstel is gewoonlik die skrywer se gevoel, perspektief en gedagtes rondom ’n sekere onderwerp. Die opstel is gewoonlik meer persoonlik.

© Optimi

24

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Verklarende opstel

Eenheid

1

Inligting word op ’n logiese wyse gekommunikeer. Idees /stellings word in die opstel geondersteun met feite en syfers en word in die teenwoordige tyd geskryf.

Voordat mens ’n opstel skryf, is dit belangrik om die skryfproses te volg. Dit help om jou gedagtes en idees volgorde en struktuur te gee.

Skryfproses:  

   

Beplanning – Dit is baie belangrik om eers deeglik te beplan voordat ’n mens begin skryf. ’n Goeie manier om te beplan is om gebruik te maak van breinkaart bv.

Konsep – Skryf nou jou opstel op rofwerkpapier.

– Gebruik verlede of toekomende tyd.

– Skep ’n prentjie in jou kop.

– Gebruik goeie beskrywende woorde.

Hersiening – Lees nou deur die opstel wat jy geskryf het en maak aantekening van foute of verandering.

Redigering – Maak nou al die foute reg; spelfoute, taalfoute en sinskonstruksie.

Proeflees – Lees nou vir ’n finale keer deur jou opstel en maak seker dit wat jy geskryf het maak sin en is van toepassing op die onderwerp.

Finale aanbieding – Skryf nou jou finale weergawe netjies oor. Trek ’n streep deur jou rofwerkpoging.

6 5 Hoogtepunte Besoekers

Wenners Uitdeel van bekers

1

Waar?

Wanneer?

Hoe laat?

Onderwerp bv. Die groot atletiek byeenkoms

4 Spanning Kompetisie Ander atlete

3 Musiek Geure Stalletjies

25

2 Aankoms Atmosfeer Kleure Klanke

© Optimi

1

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

AKTIWITEIT 7: Skryf ’n opstel Jy het nou geleer van verskillende opstelle en ook hoe om ’n opstel te skryf.

Gebruik nou die skryfproses in 5.2 en skryf ’n verhalende opstel wat gebaseer is op ’n persoonlike ervaring. Dit kan enige iets wees wat met jou, jou gesin of familie gebeur het.

Jou opstel moet bestaan uit 150 – 200 woorde en 4 – 6 paragrawe.

Gebruik die volgende rubriek om jou te help: Rubriek vir opstel 1 Swak of geen opskrif nie.

Geen inleidingsparagraaf nie.

2 Opskrif is redelik.

Inleidingsparagraaf is swak.

3 Gemiddelde opskrif.

Inleidingsparagraaf gemiddeld.

4 Goeie opskrif.

Inleidingsparagraaf is goed.

5 Treffende opskrif.

Inleidingsparagraaf is treffend en van toepassing.

6 Kreatiewe en treffende opskrif.

Inleidingsparagraaf is baie goed en treffend.

Prosesskryf, beplanning en redigering

Skryfproses swak. Min of geen bewys van beplanning, redigering en proeflees van eerste weergawe nie.

Skryfproses gedeeltelik gebruik, basiese beplanning en redigering van eerste weergawe

Het skryfproses gebruik, maar finale weergawe nog nie goed ontwikkel nie

Goeie gebruik van skryfproses, verbetering van eerste weergawe na finale produk.

Sommige foute gekorrigeer

Baie goeie gebruik van skryfproses, eindproduk goed afgerond, meeste foute gekorrigeer tydens proeflees

Uitstekende gebruik van skryfproses, finale weergawe goed afgerond, alle foute gekorrigeer tydens proeflees

Rangskikking van feite en inligting

Geen paragrawe, volgorde van gebeure maak nie sin nie.

Onsamehangende paragrawe.

Gedagtes nie saamgevat in paragrawe nie.

Paragrawe is in volgorde, enkele foute met samehangendheid van inligting.

Feite en inligting is meestal logies uiteengesit, paragrawe sluit bymekaar aan

Goeie logiese paragrawe met feite wat samehang-end aaneen skakel.

Toepaslike woordeskat, spelvaardighede en leestekengebruik

Sinne te lank en lomp, gebruik baie Engelse woorde, wemel van leestekenen spelfoute

Swak sinsbou, beperkte woordeskat, heelwat leesteken- en spelfoute

Sinne bevat sinsboufoute, gemiddelde woordeskat, leesteken- en spelfoute kom nog voor

Goeie taalgebruik, sinskonstruksie meestal reg, goeie woordeskat met enkele leesteken- en spelfoute

Skeppende taalgebruik, meeste sinne korrek gestruktu-reer, bo-gemiddelde woordeskat met min leesteken- en spelfoute

Inligting en feite is volledig en logies.

Uitstekende aaneenskakeling van paragrawe Uitstekende taalgebruik, alle sinne korrek gestruktureer, uitgebreide woordeskat, geen leestekenen spelfoute nie

Algehele indruk: keuse van inhoud

Min of geen beskrywings nie.

Idees en inhoud vaal en onvanpas

Ondergemiddelde inhoud, min beskrywings

Gemiddelde inhoud en idees.

Goeie inhoud en beskrywings, Interessante idees en aanbieding.

Baie goeie inhoud en beskrywing.

Kreatiewe idees en aanbieding.

Hoofopskrif en inleidingsparagraaf

Uitstekende beskrywings en inhoud.

Oorspronklike en kreatiewe idees en aanbieding.

Totaal: _______ 30

© Optimi

26

Handleiding G07 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

1

Les 6: Spelvel Hierdie les fokus net op spelling. Leer die volgende woorde uit jou kop. Oefen dit deur dit oor te skryf en seker te maak hoe die woord gespel word.

1. Jy moet die woorde leer en vir jou speltoets ken: wedloop

aanvang

vinnig

rekord

verbygegaan

hygend

struikelend

uitgeput

verloorder

biddend

strompelend

swakheid

eindstreep

beoordelaar

wegspring

2. Gebruik elke woord in ’n sin, om seker te maak jy verstaan wat die woord beteken.

WEEK 3 EN 4

Les 7: Luister en praat

AKTIWITEIT 8: Luisterbegrip

Pre-luister: Jy gaan na die gedig “Stadsjapie op ’n plaas” luister wat die fasiliteerder vir jou gaan voorlees. Bespreek eers die volgende: 1. As jy na die titel luister, waaroor dink jy gaan die gedig?

2. Wat word bedoel met die woord ‘stadsjapie’?

Luister: Luister na die gedig wat die fasiliteerder gaan voorlees. Jy mag aantekeninge maak terwyl jy luister.

Post-luister: Bespreek die gedig met jou fasiliteerder. Gebruik die volgende as riglyn.

1. Waaroor gaan die gedig.

2. Hoe voel die karakter in die gedig, dink jy hy is gelukkig of hartseer en hoekom sê jy so?

3. Wat is die boodskap wat die digter vir ons wou oordra.

4. Was jy al op iemand se plaas? Wat het julle alles gedoen?

27

© Optimi