Gr 6-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geskiedenis 1

Í2&È-A-SOS-SG019Î

2

0

0

6

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

1

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS

Graad 6

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis

2006-A-SOS-SG01

Í4&È-A-SOS-SG01;Î

Graad 6

Aangepas vir KABV

E van Emmenes

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika.................................................. 10 Les 1: Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei.................................................................. 11 Les 2: Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda.......................................................................... 13 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 14

Eenheid 2: Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika.....................................................15 Les 3: Die koning en sy heilige leierskap............................................................................................................ 16

Aktiwiteit 2.................................................................................................................................................................17

Les 4: Die eerste klipommuurde paleis...............................................................................................................18

Les 5: Mapungubwe-heuwel se belangrikheid.................................................................................................19 Les 6: Die eerste formele dorpie............................................................................................................................20 Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................20

Les 7: Sosiale klasse van Mapungubwe............................................................................................................... 21 Les 8: Die Goue Renoster en ander artefakte.................................................................................................... 22 Les 9: Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan.......................................................................................24 Les 10: Handelsgoedere.............................................................................................................................................24

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 26

Eenheid 3: Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel..........................................................27 Les 11: Groot-Zimbabwe............................................................................................................................................ 27 Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................ 29

Eenheid 4: Europese ontdekkingsreisigers in Asië...................................................................... 30

Les 12: Marco Polo....................................................................................................................................................... 31 Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 33

Les 13: Marco Polo se invloed op Europese handelaars..............................................................................34

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 35

© Impaq

3

Handleiding

Eenheid 5: Europese reisigers ontdek Suider-Afrika...................................................................36

Les 14: Redes vir Europese ontdekkingsreise.................................................................................................. 37 Les 15: Leonardo da Vinci.........................................................................................................................................40

Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 43

Les 16: Galileo Galilei.................................................................................................................................................. 43

Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 45

Les 17: Nuwe idees en kennis.................................................................................................................................. 45 Les 18: Uitvindings – kruit, die magnetiese kompas en karvele.............................................................. 46 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................48

Eenheid 6: Handel en wins....................................................................................................................49 Les 19: Europese handelsroetes na die Ooste via Suider-Afrika..............................................................50

Les 20: Bartolomeus Dias ontmoet die Khoi-Khoi......................................................................................... 51 Les 21: Vasco da Gama se reis................................................................................................................................. 53

Les 22: Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie................................................................................................ 55

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 55

Eenheid 7: Demokrasie en burgerskap............................................................................................ 58

Les 23: Hoe mense hulself in ’n demokrasie regeer – ons nasionale regering...................................60

Les 24: 1994 – die eerste demokratiese Suid-Afrikaanse regering........................................................ 61 Projek........................................................................................................................................................................... 63

Les 25: Parlement se rol............................................................................................................................................. 66 Les 26: Die belangrikheid van reëls en wette...................................................................................................68

Les 27: Die regstelsel en gelykheid volgens die wet......................................................................................69 Les 28: Burgers se regte en verantwoordelikhede in ’n demokrasie.....................................................70

Les 29: Die Grondwethof........................................................................................................................................... 73

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 75

Eenheid 8: Kinderregte en -verantwoordelikhede........................................................................77 Les 30: Die Kinderhandves van Suid-Afrika......................................................................................................79

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 81

4

© Impaq

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid 9: Nasionale simbole sedert 1994......................................................................................83 Les 31: Die landswapen.............................................................................................................................................84

Les 32: Die nasionale vlag......................................................................................................................................... 87 Les 33: Die nasionale volkslied...............................................................................................................................88

Hersieningsoefening..............................................................................................................................................90

Eenheid 10: Mediese wetenskap oor die tyd heen........................................................................92 Les 34: Inheemse genesing in Suid-Afrika......................................................................................................... 93

Les 35: Identifisering en opleiding van nuwe genesers............................................................................... 96 Eenheid 11: Moderne Westerse genesing........................................................................................ 98

Les 36: Die stryd teen pokke en Edward Jenner se rol.................................................................................99

Les 37: Die verband tussen kieme en siektes en Louis Pasteur se rol.................................................101

Les 38: Kieme wat tuberkulose veroorsaak en Robert Koch se rol...................................................... 103 Les 39: Die eerste antibiotika en Alexander Fleming se rol.................................................................... 104

Eenheid 12: Die skakel tussen holistiese en Westerse genesing........................................... 112

Les 40: Die verskil tussen holistiese en Westerse genesing.................................................................... 112 Hersieningsoefening............................................................................................................................................113

Woordelys................................................................................................................................................. 115 Bibliografie..............................................................................................................................................118 Bylae..........................................................................................................................................................119

Š Impaq

5

Handleiding

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV.

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets of eksamen.

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

*LSEN in algemene taalgebruik.

© Impaq

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Voorwoord

Wat is Geskiedenis en hoe word dit aangebied?

Geskiedenis is die studie van verandering en ontwikkeling. Geskiedenis sal jou in staat stel om te sien watter impak mense se optrede in die verlede op die hede het, en om verder te verstaan en te evalueer hoe dit die toekoms kan beïnvloed.

Geskiedenis is ’n proses van ondersoek en om vrae oor die verlede te vra:

●●

Wat het gebeur?

●●

Wat was die gebeurtenisse en besluite se impak op die samelewing?

●● ●●

Wanneer het dit gebeur?

Waarom het dit gebeur?

Wanneer mense weet wat in die verlede gebeur het, kan hulle uit vorige foute leer en verhoed dat dit weer gebeur. Dit is veral belangrik wanneer maatskaplike, politiese en ekonomiese

besluite in enige samelewing geneem word.

Die spesifieke doelwitte van Geskiedenis is om die volgende te skep:

●● ●● ●● ●● ●● ●●

Belangstelling in en genot van leer oor die verlede.

Kennis, begrip en waardering oor dinge wat in die verlede gebeur het.

Die vermoë om ’n proses van historiese ondersoek te onderneem, en deel te neem aan navorsing en projekte deur die jaar.

Die ontwikkeling van kognitiewe en ander vaardighede wat nodig is vir holistiese opvoedkundige ontwikkeling.

Om ons te help om die hede te verstaan en selfs toekomstige gebeurtenisse te voorspel.

Om verantwoordelike burgerskap te verseker.

Jy moet leer hoe om geskiedeniskennis en -vaardighede in brongebaseerde vrae en langer vrae

soos paragrawe en opstelle te kan toepas. Bronne kan spotprente, artikels, gevallestudies,

begripstoetse, foto’s en prentjies insluit. Om bronne te kan interpreteer, moet jy nie net feite

en inhoud memoriseer nie, maar ook leer hoe om kennis toe te pas. Addisionele bronne soos

KABV-voorgeskrewe handboeke kan ook saam met hierdie handleiding gebruik word. © Impaq

7

Handleiding

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:

●● ●● ●●

Wees realisties en buigsaam

Hou jou ander vakroosters in gedagte

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika Les 1: Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei Les 2: Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda

Eenheid 2: Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika

Les 3: Die koning en sy heilige leierskap Les 4: Die eerste klipommuurde paleis 1

Les 5: Mapungubwe-heuwel se belangrikheid Les 6: Die eerste formele dorpie

Les 7: Sosiale klasse van Mapungubwe

Les 8: Die Goue Renoster en ander artefakte

Les 9: Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan Les 10: Handelsgoedere

Eenheid 3: Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel

Les 11: Groot-Zimbabwe

Eenheid 4: Europese ontdekkingsreisigers in Asië

Les 12: Marco Polo Les 13: Marco Polo se invloed op Europese handelaars

Eenheid 5: Europese reisigers ontdek Suider-Afrika

2

8

Les 14: Redes vir Europese ontdekkingsreise Les 15: Leonardo da Vinci Les 16: Galileo Galilei

Les 17: Nuwe idees en kennis Les 18: Uitvindings – kruit, die magnetiese kompas en karvele

© Impaq

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Eenheid 6: Handel en wins 2

Les 19: Europese handelsroetes na die Ooste via Suider-Afrika Les 20: Bartolomeus Dias ontmoet die Khoi-Khoi Les 21: Vasco da Gama se reis

Les 22: Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie Eenheid 7: Demokrasie en burgerskap

Les 23: Hoe mense hulself in ’n demokrasie regeer – ons nasionale regering Les 24: 1994 – die eerste demokratiese SuidAfrikaanse regering Les 25: Parlement se rol

3

Les 26: Die belangrikheid van reëls en wette

Les 27: Die regstelsel en gelykheid volgens die wet Les 28: Burgers se regte en verantwoordelikhede in ’n demokrasie Les 29: Die Grondwethof

Eenheid 8: Kinderregte en -verantwoordelikhede

Les 30: Die Kinderhandves van Suid-Afrika

Eenheid 9: Nasionale simbole sedert 1994

Les 31: Die landswapen

Les 32: Die nasionale vlag

Les 33: Die nasionale volkslied

Eenheid 10: Mediese wetenskap oor die tyd heen

Les 34: Inheemse genesing in Suid-Afrika Les 35: Identifisering en opleiding van nuwe genesers Eenheid 11: Moderne Westerse genesing 4

© Impaq

Les 36: Die stryd teen pokke en Edward Jenner se rol Les 37: Die verband tussen kieme en siektes en Louis Pasteur se rol Les 38: Kieme wat tuberkulose veroorsaak en Robert Koch se rol Les 39: Die eerste antibiotika en Alexander Fleming se rol Eenheid 12: Die skakel tussen holistiese en Westerse genesing Les 40: Die verskil tussen holistiese en Westerse genesing 9

Eenheid 1 ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika

Leerdoelwitte Ná jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: ●● ●● ●● ●●

Ken en verstaan basiese begrippe.

Verstaan en verduidelik veranderinge in die Limpopo-vallei tussen 900 en

1300.

Kennis dra van nedersettings in die Limpopo-vallei voor Mapungubwe.

Bestudeer Mapungubwe – inwoners se sosiale struktuur en leefwyse.

●●

’n Begrip toon van argeologie en die belangrikheid van argeologiese studies en

●●

Oefen verskeie kognitiewe vlakke deurlopend: definieer, beskryf, verduidelik,

●●

bewaring van geskiedkundige artefakte.

Beskryf handel wat plaasgevind het. evalueer, ontleed, ens.

Inleiding Hierdie kwartaal en in hierdie eenheid gaan jy van koninkryke in Suider-Afrika leer. Dit gaan

oor die gemeenskappe wat deur middel van koop en verkoop deel van ’n veel groter wêreld

geword het.

Leer die eenheid soos ’n storie. Vertel daarna die storie van Mapungubwe aan jou fasiliteerder. Dit is ’n lekker manier van leer!

10

© Impaq

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

1

Belangrike terminologie v.C. (BC) | n.C. (AD) | HJ (CE) | VHJ (BCE) ca. (Circa)

Argeoloog Artefak

Les 1 Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei

Definieer ca. (Circa): (letterlik: “ongeveer”) word gebruik wanneer die spesifieke datum onbekend

is, bv. Shaka is ca. 1790 gebore (presiese geboortedatum onbekend)

HJ (Huidige Jaartelling): vervang n.C. as ’n neutrale, niegodsdienstige term

n.C. (ná Christus): die manier om na datums te verwys ná die geboorte van Jesus,

bv. Nelson Mandela is in 1918 n.C. gebore

v.C. (voor Christus): die manier om na datums te verwys voor die geboorte van Jesus, bv. Julius Caesar is in 100 v.C. gebore

VHJ (Voor Huidige Jaartelling): vervang v.C. as ’n neutrale, niegodsdienstige term Let wel: Ons gebruik nie meer v.C./n.C. in Geskiedenis nie, maar HJ/VHJ.

Kerninhoud Daar het tussen 900 en 1300 groot veranderings in die Suid-Afrikaanse boerderygemeenskappe gekom. Die boeregemeenskappe was eers klein groepe mense wat saam

gewoon het, maar toe ander boere sien hoe goed die gewasse daar groei en dat daar genoeg kos was, het baie meer mense na die Limpopo-vallei getrek.

© Impaq

11

Mo s

Namibië

a mb

ie k

Handleiding

Suid-Afrika

Suid-Afrika

Figuur 1.1: Mapungubwe, K2 en Schroda se ligging in Suider-Afrika

Ons gaan leer van plekke soos K2, Schroda, Mapungubwe en Groot-Zimbabwe. Die kaart

gee vir ons ’n aanduiding waar die dorpies in die Limpopo-vallei was. Die kaart wys waar

Mapungubwe is asook twee ander nedersettings – K2 en Schroda. Argeoloë beweer dat die

twee nedersettings saamgesmelt het om Mapungubwe te vorm. ’n Nedersetting is ’n plek waar

mense bly en ’n gemeenskap stig.

K2 en Schroda was twee klein nedersettings waar swart boere gebly het. Die boere wat hier gewoon het, was bestaansboere. Dit beteken hulle het net genoeg gewasse geplant waarvan

hulle kon eet en vee aangehou wat in hulle behoeftes kon voorsien. So het die beeste vir hulle

melk gegee en kon hulle die diere slag vir vleis. Die boere het nie hulle gewasse verkoop om aan die lewe te bly nie.

Nadat die boere nie meer nut uit die grond gehad het nie, het hulle na Mapungubwe getrek.

Net soos die boere uit Schroda en K2 getrek het, het die inwoners van Mapungubwe getrek.

Argeoloë kon nog nie vasstel waarom hulle getrek het nie.

Die tyd toe Groot-Zimbabwe begin het, is min of meer dieselfde tyd toe Mapungubwe nie meer

inwoners gehad het nie. Die vermoede is dat die mense Groot-Zimbabwe toe getrek het, maar

ons sal seker nooit met sekerheid kan sê nie. Jy sal meer van dié plekke in les 2 en eenheid 2 leer.

12

© Impaq

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 2 Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda

1

Definieer Argeoloog: ’n persoon wat opgrawings maak om prehistoriese en historiese artefakte of voorwerpe te vind en te bestudeer om hulle te help om die verlede te rekonstrueer

Artefak: ’n voorwerp wat in die verlede gemaak en/of gebruik is, bv. meubels, klere, eetgerei, gereedskap, juwele, ens. Artefakte kan baie waardevolle bronne van inligting vir

geskiedkundiges wees, veral wanneer daar min/geen toegang tot geskrewe inligting is nie

Kerninhoud Baie jare gelede was daar ’n klomp koninkryke in Suider-Afrika, maar inligting oor dié

koninkryke is moeilik verkrygbaar. Hierdie mense het nie alles neergeskryf oor wat hulle gedoen het nie. Argeoloë het eers in die 20ste eeu artefakte van die inwoners ontdek.

Ons kan sekere afleidings oor hulle lewenswyses maak uit die inwoners van K2 en Schroda se

gereedskap, juwele en geboue. Gelukkig is daar van hulle nageslagte wat ons ook meer inligting kan gee deur van hulle verhale en gebruike oor te vertel. Die inligting wat ons sover van die twee plekke het, is soos volg:

In die tydperk van 900 tot 1300 was daar verskeie dorpies in die Limpopo-vallei. Die boere wat in die dorpies gewoon het, was bestaansboere. Hulle het met vee en gewasse geboer sodat hulle

vir hulself en hul gesinne kon sorg. Die boere het yster gebruik vir hulle gereedskap en daarom word daar ook verwys na hierdie tydperk as die Laat-Ystertydperk.

Die klomp dorpies was nie afhanklik van mekaar nie, alhoewel ’n groep dorpies soms deel

van ’n groter dorp gevorm het. Die dorp is dan deur ’n hoofman geregeer en ouer mense was belangriker as jonger mense. Die mans het ook meer mag as die vroue gehad.

© Impaq

13

Handleiding

K2 en Schroda was deel van die dorpies in die Limpopo-vallei. Groot troppe olifante het in die omgewing voorgekom, en natuurlik is die olifante dan gejag. Boere het hulle ivoortande

uitgesny en daarmee begin handeldryf. Hulle het die ivoor geruil vir goedere soos glaskrale en

mooi pottebakkerswerke.

Aktiwiteit 1 1.

2.

3.

14

Verduidelik in jou eie woorde wat ’n argeoloog is.

Verduidelik in jou eie woorde wat ’n artefak is.

Hoe het ons die inligting van K2 en Schroda gekry?

(1) (1)

(1)

[3]

© Impaq