Gr 6-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geskiedenis 1

Í4&È-A-SOS-SG01;Î

2

0

0

6

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

1

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS

Graad 6

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis

2006-A-SOS-SG01

Í4&È-A-SOS-SG01;Î

Graad 6

Aangepas vir KABV

E van Emmenes

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika.................................................. 10 Les 1: Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei.................................................................. 11 Les 2: Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda.......................................................................... 13 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 14

Eenheid 2: Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika.....................................................15 Les 3: Die koning en sy heilige leierskap............................................................................................................ 16

Aktiwiteit 2.................................................................................................................................................................17

Les 4: Die eerste klipommuurde paleis...............................................................................................................18

Les 5: Mapungubwe-heuwel se belangrikheid.................................................................................................19

Les 6: Die eerste formele dorpie............................................................................................................................20 Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................20

Les 7: Sosiale klasse van Mapungubwe............................................................................................................... 21

Les 8: Die Goue Renoster en ander artefakte.................................................................................................... 22

Les 9: Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan.......................................................................................24 Les 10: Handelsgoedere.............................................................................................................................................24

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 26

Eenheid 3: Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel..........................................................27 Les 11: Groot-Zimbabwe............................................................................................................................................ 27 Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................ 29

Eenheid 4: Europese ontdekkingsreisigers in Asië...................................................................... 30

Les 12: Marco Polo....................................................................................................................................................... 31 Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 33

Les 13: Marco Polo se invloed op Europese handelaars..............................................................................34

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 35

© Optimi

3

Handleiding

Eenheid 5: Europese reisigers ontdek Suider-Afrika...................................................................36

Les 14: Redes vir Europese ontdekkingsreise.................................................................................................. 37 Les 15: Leonardo da Vinci.........................................................................................................................................40

Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 43

Les 16: Galileo Galilei.................................................................................................................................................. 43

Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 45

Les 17: Nuwe idees en kennis.................................................................................................................................. 45 Les 18: Uitvindings – kruit, die magnetiese kompas en karvele.............................................................. 46 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................48

Eenheid 6: Handel en wins....................................................................................................................49 Les 19: Europese handelsroetes na die Ooste via Suider-Afrika..............................................................50

Les 20: Bartolomeus Dias ontmoet die Khoi-Khoi......................................................................................... 51

Les 21: Vasco da Gama se reis................................................................................................................................. 53

Les 22: Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie................................................................................................ 55

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 55

Eenheid 7: Demokrasie en burgerskap............................................................................................ 58

Les 23: Hoe mense hulself in ’n demokrasie regeer – ons nasionale regering...................................60

Les 24: 1994 – die eerste demokratiese Suid-Afrikaanse regering........................................................ 61 Projek........................................................................................................................................................................... 63

Les 25: Parlement se rol............................................................................................................................................. 66 Les 26: Die belangrikheid van reëls en wette...................................................................................................68

Les 27: Die regstelsel en gelykheid volgens die wet......................................................................................69

Les 28: Burgers se regte en verantwoordelikhede in ’n demokrasie.....................................................70

Les 29: Die Grondwethof........................................................................................................................................... 73

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 75

Eenheid 8: Kinderregte en -verantwoordelikhede........................................................................77 Les 30: Die Kinderhandves van Suid-Afrika......................................................................................................79

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 81

4

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid 9: Nasionale simbole sedert 1994......................................................................................83 Les 31: Die landswapen.............................................................................................................................................84

Les 32: Die nasionale vlag......................................................................................................................................... 87

Les 33: Die nasionale volkslied...............................................................................................................................88

Hersieningsoefening..............................................................................................................................................90

Eenheid 10: Mediese wetenskap oor die tyd heen........................................................................92 Les 34: Inheemse genesing in Suid-Afrika......................................................................................................... 93

Les 35: Identifisering en opleiding van nuwe genesers............................................................................... 96 Eenheid 11: Moderne Westerse genesing........................................................................................ 98

Les 36: Die stryd teen pokke en Edward Jenner se rol.................................................................................99

Les 37: Die verband tussen kieme en siektes en Louis Pasteur se rol.................................................101 Les 38: Kieme wat tuberkulose veroorsaak en Robert Koch se rol...................................................... 103

Les 39: Die eerste antibiotika en Alexander Fleming se rol.................................................................... 104

Eenheid 12: Die skakel tussen holistiese en Westerse genesing........................................... 112

Les 40: Die verskil tussen holistiese en Westerse genesing.................................................................... 112 Hersieningsoefening............................................................................................................................................113

Woordelys................................................................................................................................................. 115 Bibliografie..............................................................................................................................................118 Bylae..........................................................................................................................................................119

© Optimi

5

Handleiding

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV.

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets of eksamen.

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

*LSEN in algemene taalgebruik.

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Voorwoord

Wat is Geskiedenis en hoe word dit aangebied?

Geskiedenis is die studie van verandering en ontwikkeling. Geskiedenis sal jou in staat stel om te sien watter impak mense se optrede in die verlede op die hede het, en om verder te verstaan en te evalueer hoe dit die toekoms kan beïnvloed.

Geskiedenis is ’n proses van ondersoek en om vrae oor die verlede te vra:

●

Wat het gebeur?

●

Wat was die gebeurtenisse en besluite se impak op die samelewing?

● ●

Wanneer het dit gebeur?

Waarom het dit gebeur?

Wanneer mense weet wat in die verlede gebeur het, kan hulle uit vorige foute leer en verhoed dat dit weer gebeur. Dit is veral belangrik wanneer maatskaplike, politiese en ekonomiese

besluite in enige samelewing geneem word.

Die spesifieke doelwitte van Geskiedenis is om die volgende te skep:

● ● ● ● ● ●

Belangstelling in en genot van leer oor die verlede.

Kennis, begrip en waardering oor dinge wat in die verlede gebeur het.

Die vermoë om ’n proses van historiese ondersoek te onderneem, en deel te neem aan navorsing en projekte deur die jaar.

Die ontwikkeling van kognitiewe en ander vaardighede wat nodig is vir holistiese opvoedkundige ontwikkeling.

Om ons te help om die hede te verstaan en selfs toekomstige gebeurtenisse te voorspel.

Om verantwoordelike burgerskap te verseker.

Jy moet leer hoe om geskiedeniskennis en -vaardighede in brongebaseerde vrae en langer vrae

soos paragrawe en opstelle te kan toepas. Bronne kan spotprente, artikels, gevallestudies,

begripstoetse, foto’s en prentjies insluit. Om bronne te kan interpreteer, moet jy nie net feite

en inhoud memoriseer nie, maar ook leer hoe om kennis toe te pas. Addisionele bronne soos

KABV-voorgeskrewe handboeke kan ook saam met hierdie handleiding gebruik word. © Optimi

7

Handleiding

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:

● ● ●

Wees realisties en buigsaam

Hou jou ander vakroosters in gedagte

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika Les 1: Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei Les 2: Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda

Eenheid 2: Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika

Les 3: Die koning en sy heilige leierskap Les 4: Die eerste klipommuurde paleis 1

Les 5: Mapungubwe-heuwel se belangrikheid Les 6: Die eerste formele dorpie

Les 7: Sosiale klasse van Mapungubwe

Les 8: Die Goue Renoster en ander artefakte

Les 9: Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan Les 10: Handelsgoedere

Eenheid 3: Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel

Les 11: Groot-Zimbabwe

Eenheid 4: Europese ontdekkingsreisigers in Asië

Les 12: Marco Polo Les 13: Marco Polo se invloed op Europese handelaars

Eenheid 5: Europese reisigers ontdek Suider-Afrika

2

8

Les 14: Redes vir Europese ontdekkingsreise Les 15: Leonardo da Vinci Les 16: Galileo Galilei

Les 17: Nuwe idees en kennis Les 18: Uitvindings – kruit, die magnetiese kompas en karvele

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Eenheid 6: Handel en wins 2

Les 19: Europese handelsroetes na die Ooste via Suider-Afrika Les 20: Bartolomeus Dias ontmoet die Khoi-Khoi Les 21: Vasco da Gama se reis

Les 22: Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie Eenheid 7: Demokrasie en burgerskap

Les 23: Hoe mense hulself in ’n demokrasie regeer – ons nasionale regering Les 24: 1994 – die eerste demokratiese SuidAfrikaanse regering Les 25: Parlement se rol

3

Les 26: Die belangrikheid van reëls en wette

Les 27: Die regstelsel en gelykheid volgens die wet Les 28: Burgers se regte en verantwoordelikhede in ’n demokrasie Les 29: Die Grondwethof

Eenheid 8: Kinderregte en -verantwoordelikhede

Les 30: Die Kinderhandves van Suid-Afrika

Eenheid 9: Nasionale simbole sedert 1994

Les 31: Die landswapen

Les 32: Die nasionale vlag

Les 33: Die nasionale volkslied

Eenheid 10: Mediese wetenskap oor die tyd heen

Les 34: Inheemse genesing in Suid-Afrika Les 35: Identifisering en opleiding van nuwe genesers Eenheid 11: Moderne Westerse genesing

4

© Optimi

Les 36: Die stryd teen pokke en Edward Jenner se rol Les 37: Die verband tussen kieme en siektes en Louis Pasteur se rol Les 38: Kieme wat tuberkulose veroorsaak en Robert Koch se rol Les 39: Die eerste antibiotika en Alexander Fleming se rol Eenheid 12: Die skakel tussen holistiese en Westerse genesing Les 40: Die verskil tussen holistiese en Westerse genesing 9

Eenheid 1 ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika

Leerdoelwitte Ná jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: ● ● ● ●

Ken en verstaan basiese begrippe.

Verstaan en verduidelik veranderinge in die Limpopo-vallei tussen 900 en

1300.

Kennis dra van nedersettings in die Limpopo-vallei voor Mapungubwe.

Bestudeer Mapungubwe – inwoners se sosiale struktuur en leefwyse.

●

’n Begrip toon van argeologie en die belangrikheid van argeologiese studies en

●

Oefen verskeie kognitiewe vlakke deurlopend: definieer, beskryf, verduidelik,

●

bewaring van geskiedkundige artefakte.

Beskryf handel wat plaasgevind het. evalueer, ontleed, ens.

Inleiding Hierdie kwartaal en in hierdie eenheid gaan jy van koninkryke in Suider-Afrika leer. Dit gaan

oor die gemeenskappe wat deur middel van koop en verkoop deel van ’n veel groter wêreld

geword het.

Leer die eenheid soos ’n storie. Vertel daarna die storie van Mapungubwe aan jou fasiliteerder. Dit is ’n lekker manier van leer!

10

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

1

Belangrike terminologie v.C. (BC) | n.C. (AD) | HJ (CE) | VHJ (BCE) ca. (Circa)

Argeoloog Artefak

Les 1 Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei

Definieer ca. (Circa): (letterlik: “ongeveer”) word gebruik wanneer die spesifieke datum onbekend

is, bv. Shaka is ca. 1790 gebore (presiese geboortedatum onbekend)

HJ (Huidige Jaartelling): vervang n.C. as ’n neutrale, niegodsdienstige term

n.C. (ná Christus): die manier om na datums te verwys ná die geboorte van Jesus,

bv. Nelson Mandela is in 1918 n.C. gebore

v.C. (voor Christus): die manier om na datums te verwys voor die geboorte van Jesus, bv. Julius Caesar is in 100 v.C. gebore

VHJ (Voor Huidige Jaartelling): vervang v.C. as ’n neutrale, niegodsdienstige term Let wel: Ons gebruik nie meer v.C./n.C. in Geskiedenis nie, maar HJ/VHJ.

Kerninhoud Daar het tussen 900 en 1300 groot veranderings in die Suid-Afrikaanse boerderygemeenskappe gekom. Die boeregemeenskappe was eers klein groepe mense wat saam

gewoon het, maar toe ander boere sien hoe goed die gewasse daar groei en dat daar genoeg kos was, het baie meer mense na die Limpopo-vallei getrek.

© Optimi

11

Mo s

Namibië

a mb

ie k

Handleiding

Suid-Afrika

Suid-Afrika

Figuur 1.1: Mapungubwe, K2 en Schroda se ligging in Suider-Afrika

Ons gaan leer van plekke soos K2, Schroda, Mapungubwe en Groot-Zimbabwe. Die kaart

gee vir ons ’n aanduiding waar die dorpies in die Limpopo-vallei was. Die kaart wys waar

Mapungubwe is asook twee ander nedersettings – K2 en Schroda. Argeoloë beweer dat die

twee nedersettings saamgesmelt het om Mapungubwe te vorm. ’n Nedersetting is ’n plek waar

mense bly en ’n gemeenskap stig.

K2 en Schroda was twee klein nedersettings waar swart boere gebly het. Die boere wat hier gewoon het, was bestaansboere. Dit beteken hulle het net genoeg gewasse geplant waarvan

hulle kon eet en vee aangehou wat in hulle behoeftes kon voorsien. So het die beeste vir hulle

melk gegee en kon hulle die diere slag vir vleis. Die boere het nie hulle gewasse verkoop om aan die lewe te bly nie.

Nadat die boere nie meer nut uit die grond gehad het nie, het hulle na Mapungubwe getrek.

Net soos die boere uit Schroda en K2 getrek het, het die inwoners van Mapungubwe getrek.

Argeoloë kon nog nie vasstel waarom hulle getrek het nie.

Die tyd toe Groot-Zimbabwe begin het, is min of meer dieselfde tyd toe Mapungubwe nie meer

inwoners gehad het nie. Die vermoede is dat die mense Groot-Zimbabwe toe getrek het, maar

ons sal seker nooit met sekerheid kan sê nie. Jy sal meer van dié plekke in les 2 en eenheid 2 leer.

12

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 2 Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda

1

Definieer Argeoloog: ’n persoon wat opgrawings maak om prehistoriese en historiese artefakte of voorwerpe te vind en te bestudeer om hulle te help om die verlede te rekonstrueer

Artefak: ’n voorwerp wat in die verlede gemaak en/of gebruik is, bv. meubels, klere, eetgerei, gereedskap, juwele, ens. Artefakte kan baie waardevolle bronne van inligting vir

geskiedkundiges wees, veral wanneer daar min/geen toegang tot geskrewe inligting is nie

Kerninhoud Baie jare gelede was daar ’n klomp koninkryke in Suider-Afrika, maar inligting oor dié

koninkryke is moeilik verkrygbaar. Hierdie mense het nie alles neergeskryf oor wat hulle gedoen het nie. Argeoloë het eers in die 20ste eeu artefakte van die inwoners ontdek.

Ons kan sekere afleidings oor hulle lewenswyses maak uit die inwoners van K2 en Schroda se

gereedskap, juwele en geboue. Gelukkig is daar van hulle nageslagte wat ons ook meer inligting kan gee deur van hulle verhale en gebruike oor te vertel. Die inligting wat ons sover van die twee plekke het, is soos volg:

In die tydperk van 900 tot 1300 was daar verskeie dorpies in die Limpopo-vallei. Die boere wat in die dorpies gewoon het, was bestaansboere. Hulle het met vee en gewasse geboer sodat hulle

vir hulself en hul gesinne kon sorg. Die boere het yster gebruik vir hulle gereedskap en daarom word daar ook verwys na hierdie tydperk as die Laat-Ystertydperk.

Die klomp dorpies was nie afhanklik van mekaar nie, alhoewel ’n groep dorpies soms deel

van ’n groter dorp gevorm het. Die dorp is dan deur ’n hoofman geregeer en ouer mense was belangriker as jonger mense. Die mans het ook meer mag as die vroue gehad.

© Optimi

13

Handleiding

K2 en Schroda was deel van die dorpies in die Limpopo-vallei. Groot troppe olifante het in die omgewing voorgekom, en natuurlik is die olifante dan gejag. Boere het hulle ivoortande

uitgesny en daarmee begin handeldryf. Hulle het die ivoor geruil vir goedere soos glaskrale en

mooi pottebakkerswerke.

Aktiwiteit 1 1.

2.

3.

14

Verduidelik in jou eie woorde wat ’n argeoloog is.

Verduidelik in jou eie woorde wat ’n artefak is.

Hoe het ons die inligting van K2 en Schroda gekry?

(1) (1)

(1)

[3]

© Optimi

Eenheid 2 1 Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika

Leerdoelwitte Ná jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: ● ● ● ●

Ken en verstaan basiese begrippe.

Verstaan en verduidelik veranderinge in die Limpopo-vallei tussen 900 en

1300.

Kennis dra van nedersettings in die Limpopo-vallei voor Mapungubwe.

Bestudeer Mapungubwe – inwoners se sosiale struktuur en leefwyse.

●

’n Begrip toon van argeologie en die belangrikheid van argeologiese studies en

●

Oefen verskeie kognitiewe vlakke deurlopend: definieer, beskryf, verduidelik,

●

Inleiding

bewaring van geskiedkundige artefakte.

Beskryf handel wat plaasgevind het. evalueer, ontleed, ens.

In hierdie eenheid gaan jy leer van Mapungubwe self, hoe dinge vanaf K2 en Schroda verander het en hoe Mapungubwe ontstaan het.

Belangrike terminologie Staat

Sosiale klasse Status

Statussimbole

© Optimi

Handel

Goedere

Lonend

15

Handleiding

Vir die nuuskieriges Hierdie YouTube-video verken die Mapungubwe Nasionale Park. bit.ly/2v7TTjm

Les 3 Die koning en sy heilige leierskap

Definieer Staat: ’n georganiseerde nedersetting, nasie of grondgebied wat permanent deur ’n groep

mense onder een regering bewoon word

Kerninhoud Nadat die boere by K2 en Schroda ivoor ontdek het, het alles begin verander. Argeoloë het selfs oorblyfsels van ivoorjuwele ontdek, maar volgens hulle is die meeste ivoor (gemaak uit

olifanttande) vir glaskrale vanaf die ooskus van Afrika geruil.

Die dorpies het skielik groter geword, want almal wou daar kom bly. Die meeste boere van die dorpies het toe na die Mapungubwe-heuwel getrek.

Mapungubwe word ook die “heuwel van die jakkalse” genoem. Die heuwel is omtrent 50 m hoog en sowat 300 m lank. Die spits van die heuwel kan net deur twee baie steil voetpaaie

bereik word, wat dit maklik maak om die plek teen vyande te beskerm.

So ontstaan die eerste staat in Suider-Afrika en verander die hoofman van die dorp in ’n koning.

Hy het bo-op die heuwel saam met sy familie en ander belangrike mense gewoon.

16

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

2

Figuur 2.1: Mapungubwe-heuwel vandag

Dit was die eerste keer in Suid-Afrika se geskiedenis dat leiers in ’n spesifieke sosiale struktuur apart van gewone mense gewoon het, met die koninklike gesin bo-op die heuwel. Daar is geglo

dat die koning bo-op die heuwel namens die mense met die voorouers kon kommunikeer, omdat

hy nader aan hulle is. Dit staan bekend as heilige leierskap.

Aktiwiteit 2 Beantwoord die volgende vrae in volsinne.

1.

2.

3.

Waarom het die boere uit K2 en Schroda getrek?

Wat word Mapungubwe ook genoem?

Verduidelik in jou eie woorde wat heilige leierskap is.

© Optimi

(1) (1)

(1)

[3]

17

Handleiding

Les 4 Die eerste klipommuurde paleis

Kerninhoud Argeoloë het oorblyfsels van groot tradisionele Afrika-huise op die spits van die heuwel

gekry. Hierdie huise was omring met klipmure. Dit het gemaak dat die mense wat daar gewoon het, heeltemal buite sig was van die ander dorpenaars.

Die klipmure is ook op die heuwel se kruin gebou om gelyke grond te maak, sodat die koning se

huise hier gebou kon word. Sy huis moes hoër as enige een van die gewone mense se huise wees.

Figuur 2.2: Oorblyfsels van klipmure op Mapungubwe-heuwel

Argeoloë het bewyse gekry dat daar talle kleiner dorpies aan weerskante van die Limpoporivier was. Alhoewel hierdie dorpies baie kleiner was, was die hoofmanne se huise ook op hoër grond en agter klipmure gebou, maar nie een so groot en hoog soos die koning se huis nie.

Daar word gepraat van klipommuurde paleise, want hierdie huise was aansienlik groter as die gewone dorpenaars se huise.

18

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 5 Mapungubwe-heuwel se belangrikheid

2

Kerninhoud Die mense het Mapungubwe as ’n heilige plek beskou. Hulle het geglo dat die voorouergeeste daar gebly het, en daarom het die dorpenaars nooit reguit na die heuwel gekyk nie.

As die mense teen die heuwel uitgeklim het, het hulle agteruit geloop en net kort-kort oor hulle

linkerskouer geloer om te sien waar hulle moet trap. Gewone mense is egter nie toegelaat om tot bo-op die heuwel te klim nie.

Soos reeds genoem was daar net twee voetpaadjies na die bokant van die heuwel. Klippilare

het ’n nou trap gevorm. Aan die bopunt van die trap was soldate wat dit veilig gehou het. Hulle

is die “oë van die koning” genoem.

Figuur 2.3: Die heuwel soos vanuit die noorde gesien

© Optimi

19

Handleiding

Les 6 Die eerste formele dorpie

Kerninhoud Tot en met 1270 is Mapungubwe as die grootste dorpie in Suider-Afrika beskou.

Argeoloë het baie artefakte van kleiner dorpies aan weerskante van die Limpoporivier gekry.

Alhoewel hierdie dorpies aansienlik kleiner was, is daar ook tekens gekry dat die hoofmanne se huise op hoër grond agter ’n klipmuur gebou was.

Argeoloë het ook glas- en goue krale daar gevind, asook dieselfde potte as by die koning van Mapungubwe se huis en dié sy familielede. Dit dui daarop dat die kleiner dorpies dieselfde

tradisie en kultuurpraktyke as Mapungubwe gevolg het, vandaar die veronderstelling dat hulle deel van die Mapungubwe-koninkryk was.

Die Krugerstandbeeld is ’n brons standbeeld van Paul Kruger, die eerste president van die

Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), beter bekend as die Transvaal. Die standbeeld staan op

Kerkplein in Pretoria se middestad. By die standbeeld se basis sit vier naamlose Boerekrygers.

Kruger was president van die Transvaal tydens die grootste deel van die Tweede Boereoorlog teen Brittanje.

Aktiwiteit 3 Beantwoord die volgende vrae in volsinne.

1.

2.

20

Tot wanneer is Mapungubwe as die grootste dorp beskou?

Langs watter rivier was die dorpies geleë wat as deel van Mapungubwe beskou is?

(1)

(1)

[2]

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 7 Sosiale klasse van Mapungubwe

2

Definieer Sosiale klasse: groepe wat in die samelewing geskep word op grond van sekere goed,

bv. geld

Kerninhoud Argeoloë het bewyse van duidelike sosiale klasse by Mapungubwe gevind. Die konings en

hoofmanne het saam met hulle families bo-op die heuwel of op hoër hoogtes gewoon. Om hulle huise was klipmure gebou, sodat die gewone dorpenaars hulle glad nie kon sien nie.

Die koning en sy hoofmanne moes groot troppe beeste ook gehad het, alhoewel daar geen getuienis is dat die beeste in Mapungubwe aangehou is nie. Argeoloë vermoed dat jong manne

van naburige dorpies in groepe verdeel is om die koninklike beeste op te pas en oor ander groot areas te laat wei, sodat een gebied nie uitgeput raak nie. Die koninklikes het ook heel

waarskynlik ook hierdie manne as soldate gebruik, om ivoor te jag en om handelbedrywighede te beheer.

Figuur 2.4: ’n Kunstenaarsvoorstelling van hoe die Mapungubwe-koninkryk gelyk het

Dit is duidelik hoe en waar die verskillende sosiale klasse se huise gebou is. © Optimi

21

Handleiding

Les 8 Die Goue Renoster en ander artefakte

Definieer Status: mense se belangrikheid of posisie in ’n samelewing, gebaseer op goed soos rykdom,

beroep, geslag, ens.

Statussimbole: voorwerpe wat iemand se belangrikheid voorstel, bv. beeste of goud

Kerninhoud Goud is ’n baie waardevolle element. Argeoloë het goue voorwerpe in grafte opgegrawe.

Goud is nie by Mapungubwe self ontgin nie, maar wel by die myne verder noord. Goud was skaars en net mense met hoë status of belangrikheid het goue voorwerpe as statussimbole

besit. Goue artefakte is in drie van die 27 grafte by Mapungubwe-heuwel ontdek.

Figuur 2.5: Die Goue Renoster van Mapungubwe

Die belangrikste artefak wat in Mapungubwe gevind is, is die goue renoster.

Die renoster is eintlik van hout gemaak, wat toe met dun velle goud oorgetrek en met spykertjies

vasgeslaan is. Die renoster was ’n simbool van leierskap omdat dit ’n kwaai dier is en die ander nie sommer met hom sukkel nie. Die renoster se horing simboliseer die rol van die leier wat sy mense beskerm.

22

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

2

Figuur 2.6 & 2.7: Ander goue artefakte wat by Mapungubwe ontdek is

’n Goue septer is ook uit een van die grafte gegrawe. Die septer is soos ’n kort staf. Dit dui op ’n leierskapsposisie. Die hoofmanne het septers gedra.

Buiten honderde glaskrale is daar ook vreeslik baie goue krale by Mapungubwe gevind. Net die koning en sy familie het die goue krale gedra. Dit het as simbole van hulle mag en leierskap

gedien.

Suid-Afrika het ’n toekenning wat die Orde van Mapungubwe genoem word. Die goue renoster

verskyn op die toekenning en die president oorhandig die toekenning aan Suid-Afrikaners.

Die toekenning word aan mense gegee wat ’n voortreflike diens aan ons land lewer, want

Mapungubwe verteenwoordig vindingrykheid en hoe mense se denkwyses ons lewe verander het. Vindingrykheid is die krag van kreatiewe verbeelding – die mense van Mapungubwe het daaraan gedink om ivoor te ruil vir goedere wat hulle benodig het. So het hulle kontak met

mense van verskillende lande gemaak.

Figuur 2.8: Die Orde van Mapungubwe

Nelson Mandela het die Orde van Mapungubwe ontvang vir sy uitnemendheid en uitsonderlike

prestasie. Die toekenning is deur die president van daardie tyd, Thabo Mbeki, aan hom oorhandig.

© Optimi

23

Handleiding

Les 9 Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan

Definieer Handel: wanneer mense items koop, verkoop of ruil, bv. “Ek ruil my bees vir jou skaap” Lonend: om goeie geld te maak vir iets wat jy doen, vervaardig of produseer

Kerninhoud Dit het gou bekend geword dat ivoor by Mapungubwe ontdek is. Die mense van Asië het met bote na Afrika gevaar en goedere gebring in ruil vir die ivoor. Handeldryf het so ontstaan. So het dit ’n lonende besigheid geword.

Van die Moslemse Arabiere het aan die ooskus van Afrika kom bly. Gou het daar ’n nuwe kultuur ontstaan. Die plaaslike mense het die Arabiere se geloof aanvaar en aangeneem as hul eie, en die Afrika-taal en Arabiese taal het vermeng om Swahili te vorm. Swahili is ’n mengsel van

Afrika-tale en Arabies.

Die boere van Mapungubwe het met die Swahili-handelaars handel gedryf, wat op hulle beurt met die mense van Asië handel gedryf het. Swahili-handelaars het met klein seilbootjies bekend as daus oor die Indiese Oseaan gevaar.

Les 10 Handelsgoedere

Definieer Goedere: voorwerpe waarmee daar handel (koop en verkoop) gedryf word

24

© Optimi

2

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Kerninhoud

Die Swahili-handelaars het goedere soos goud, ivoor, renosterhorings en skilpaddoppe van die Afrika-boere gesoek. Dié goedere het hulle weer aan die Arabiese handelaars van Asië

geruil. Die konings van Arabië het skepe bekend as daus met handelaars gestuur.

Die voorwerpe wat die Arabiese handelaars weer geruil het, was goedere soos krale, materiaal, glasware en matte. Die mense moes hulle goedere goed wegsteek teen mense wat hulle wou

beroof. Hulle het allerhande planne bedink, soos om goud tussen ystervarkpenne weg te steek, sodat die diewe nie weet hulle het goud by hulle nie.

As gevolg van die handel wat hier plaasgevind het tussen die mense van Mapungubwe, Swahilihandelaars en die Arabiese koopmanne, het handel op ’n wêreldwye skaal begin plaasvind.

Hier is ’n kaart wat wys met watter goedere tussen Afrika en Asië handel gedryf is.

Ivoor

Krale

Goud

Materiaal

Skilpaddoppe

Renosterhorings

Matte Glasitems

Figuur 2.9: Handel tussen Suider-Afrika en Asië

© Optimi

25

Handleiding Hersieningsoefening 1.

2.

3.

4.

Definieer elk van die volgende terme:

1.1.

1.2.

Handel (1) Status

Beskryf in jou eie woorde hoe die sosiale klasse in Mapungubwe gewerk het.

(4)

voorwerp en wie dit gedra of gehou het.

(6)

Lys die goue voorwerpe wat by Mapungubwe gevind is, en langsaan die betekenis van die

Voltooi die tabel oor die goedere wat van Afrika uitgevoer is en van Asië ingevoer is.

Uitgevoer van Afrika

4.1 4.2 4.3 4.4

(1)

Ingevoer uit Asië 4.5 4.6 4.7 4.8

(4 × 2) = (8) [20]

26

© Optimi

Eenheid 3 1 Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel

Leerdoelwitte Ná jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: ●

Ken en verstaan basiese begrippe.

●

Dra kennis en hê begrip van Groot-Zimbabwe.

●

Verduidelik en vergelyk Groot-Zimbabwe met Mapungubwe – struktuur, belangrikheid en handel.

●

Oefen verskeie kognitiewe vlakke deurlopend: definieer, beskryf, verduidelik,

Inleiding

evalueer, ontleed, ens.

In hierdie eenheid gaan jy leer wat ná Mapungubwe gebeur het. Jy gaan leer van Groot-Zimbabwe en hoe handel regoor die wêreld veranderings gebring het.

Les 11 Groot-Zimbabwe

Kerninhoud Mense het van Mapungubwe af weggetrek. Argeoloë kon nog nie die presiese rede vasstel

nie, maar amper dieselfde tyd dat Mapungubwe verlaat is (1300), het ’n nuwe en groter stad verder noord ontstaan. Die nuwe plek het as Groot-Zimbabwe bekend gestaan en staan

vandag slegs as Zimbabwe bekend.

© Optimi

27

Handleiding

Figuur 3.1: ’n Lugfoto van die ruïnes van Groot-Zimbabwe

Die naam Groot-Zimbabwe is vanaf die Shona-woord dzimba-dza-mabwe afgelei, wat “groot huise van klip” beteken. Tot vandag toe weet ons nie of die mense van Mapungubwe soontoe getrek het nie, maar wat ons wel weet, is dat hulle dieselfde gebruike en kultuur as die mense

van Mapungubwe gehad het.

Figuur 3.2: Binne die ruïnes van Groot-Zimbabwe. Die stad het ’n aantal mure en torings gehad.

Argeoloë het uitgevind dat daar groot ringmure op die heuwel in Groot-Zimbabwe gebou was.

Dit is waar die koning en sy familie gebly het. Daar was ook ’n paar groot hutte teen die hange

van die heuwel gebou, en in die vallei is daar kleiner hutte gewees wat baie nader aan mekaar gebou was.

28

© Optimi

G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

3

Daar is ook bewyse van handel gevind. Die mense van Groot-Zimbabwe het goedere soos goud,

yster en ivoor geruil vir materiaal, krale, glas en Chinese geglasuurde keramiekware.

Figuur 3.3: Die Zimbabwe-voël. Beelde van die voël is in die ruïnes gevind en het een van Zimbabwe se nasionale simbole geword.

Vir die nuuskieriges Kyk die YouTube-video oor Groot-Zimbabwe. bit.ly/2PcDkMc

Aktiwiteit 4 Beantwoord die volgende vrae in volsinne.

1.

2.

3.

Van watter Shona-woord kom Groot-Zimbabwe?

(1)

opgemerk het.

(3)

Wat beteken die woord in vraag 1 genoem?

Identifiseer drie ooreenkomste wat jy tussen Groot-Zimbabwe en Mapungubwe

© Optimi

(1)

[5]

29

Eenheid 4 1 Europese

ontdekkingsreisigers in Asië

Leerdoelwitte Ná jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: ●

Ken en verstaan basiese begrippe.

●

Oefen verskeie kognitiewe vlakke deurlopend: definieer, beskryf, verduidelik,

●

Inleiding

Kennis dra van Marco Polo as ’n Europese ontdekkingsreisiger, sy lewe in China, asook sy invloed op die wêreld en Europese handel. evalueer, ontleed, ens.

In hierdie eenheid gaan jy van reisigers leer wat om Afrika gereis het op dieselfde tyd as wat

Mapungubwe op dreef was, en hoe die Europeërs ook begin deelneem het aan die handel wat reeds hier goed aan die gang was.

Belangrike terminologie Ontdekkingsreisiger

Handelaar Dinastie

30

© Optimi