Gr 5-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geskiedenis 1

Í2%È-A-SOS-SG017Î

2

0

0

5

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

1

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS

Graad 5

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis

Aangepas vir KABV

S Grimsley E van Emmenes

2005-A-SOS-SG01

Í4%È-A-SOS-SG019Î

Graad 5

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika................................................... 10 Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry..................................................... 11 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 13

Les 2: Inligting vanaf stories....................................................................................................................................14

Les 3: Inligting vanaf voorwerpe............................................................................................................................ 16

Aktiwiteit 2.................................................................................................................................................................17

Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge......................................................................................................................18

Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................ 19

Les 5: Inligting vanaf boeke......................................................................................................................................20 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................20

Eenheid 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk......................21 Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het................................................................................................ 22

Les 7: Uitvinding van die pyl en boog..................................................................................................................24

Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing.......................................................................................... 26 Les 9: Plantmedisyne..................................................................................................................................................28

Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................30

Les 10: San-gelowe en -godsdiens.........................................................................................................................30

Aktiwiteit 5.................................................................................................................................................................31

Les 11: Rotstekeninge................................................................................................................................................. 32 Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 33 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 33

Eenheid 3: Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk...................34

Les 12: Herderlike leefwyse.....................................................................................................................................34

Les 13: Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het.................................................................. 37 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 37

Š Impaq

3

Handleiding

Eenheid 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika..................................................................... 40

Les 14: Interaksie met die Khoisan....................................................................................................................... 41 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 43

Eenheid 5: Die opperhoofskap van die eerste Afrika-boere......................................................44

Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies................................................................................................................ 45 Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe................................................................................................48

Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture.......................................................................................50

Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue........................................................ 51 Les 19: Rol van die opperhoof.................................................................................................................................53

Les 20: Die rol van beeste..........................................................................................................................................54

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 55

Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper................................................................56

Les 21: Metaalwerk...................................................................................................................................................... 57 Les 22: Pottebakkery...................................................................................................................................................58

Les 23: Handel................................................................................................................................................................60

Les 24: Godsdiens en medisyne.............................................................................................................................. 61 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 62

Eenheid 7: ’n Antieke Afrika-samelewing: Egipte..........................................................................63 Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed het...................................................................64

Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 66

Eenheid 8: Die leefwyse in antieke Egipte........................................................................................67 Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte.......................................................................................................68

Les 27: Oortuigings en godsdiens..........................................................................................................................70

Les 28: Farao’s................................................................................................................................................................74

Les 29: Sfinkse, piramides en tempels................................................................................................................. 75

Les 30: Hiërogliewe..................................................................................................................................................... 77 Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................78

Les 31: Wiskunde en sterrekunde.........................................................................................................................79

Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................ 81

Les 32: Medisyne en dokters................................................................................................................................... 81

4

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 33: Gevallestudie: Toetankamen se graf..................................................................................................... 83

Aktiwiteit 10............................................................................................................................................................. 85 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 85

Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika...................................................87 Les 34: Die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart...................................................................................... 87 Aktiwiteit 11.............................................................................................................................................................90

Eenheid 10: Wat is erfenis?...................................................................................................................91 Les 35: Erfenis in plekke van belang....................................................................................................................92

Les 36: Erfenis in voorwerpe...................................................................................................................................94

Les 37: Erfenis in mense se prestasies................................................................................................................ 96

Les 38: Erfenis in die name van plekke............................................................................................................... 97 Les 39: Erfenis en veranderde identiteite..........................................................................................................98

Les 40: Erfenis en inheemse medisyne...............................................................................................................99 Les 41: Erfenis in argitektuur............................................................................................................................... 100

Les 42: Natuurlike erfenis en inheemse kennisstelsels.............................................................................101

Les 43: Erfenis in kuns............................................................................................................................................. 102 Hersieningsoefening............................................................................................................................................103

Woordelys................................................................................................................................................. 104 Bibliografie .............................................................................................................................................108

Š Impaq

5

Handleiding

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV.

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets of eksamen.

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

*LSEN in algemene taalgebruik.

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Voorwoord

Wat is Geskiedenis en hoe word dit aangebied?

Geskiedenis is die studie van verandering en ontwikkeling. Geskiedenis sal jou in staat stel om te sien watter impak mense se optrede in die verlede op die hede het, en om verder te verstaan en te evalueer hoe dit die toekoms kan beïnvloed.

Geskiedenis is ’n proses van ondersoek en om vrae oor die verlede te vra:

● ●

●

●

Wat het gebeur?

Wanneer het dit gebeur?

Waarom het dit gebeur?

Wat was die gebeurtenisse en besluite se impak op die samelewing?

Wanneer mense weet wat in die verlede gebeur het, kan hulle uit vorige foute leer en verhoed dat dit weer gebeur. Dit is veral belangrik wanneer maatskaplike, politiese en ekonomiese

besluite in enige samelewing geneem word.

Die spesifieke doelwitte van Geskiedenis is om die volgende te skep:

●

● ●

● ●

●

Belangstelling in en genot van leer oor die verlede.

Kennis, begrip en waardering oor dinge wat in die verlede gebeur het.

Die vermoë om ’n proses van historiese ondersoek te onderneem, en deel te neem aan navorsing en projekte deur die jaar.

Die ontwikkeling van kognitiewe en ander vaardighede wat nodig is vir holistiese opvoedkundige ontwikkeling.

Om ons te help om die hede te verstaan en selfs toekomstige gebeurtenisse te voorspel.

Om verantwoordelike burgerskap te verseker.

Jy moet leer hoe om geskiedeniskennis en -vaardighede in brongebaseerde vrae en langer vrae

soos paragrawe en opstelle te kan toepas. Bronne kan spotprente, artikels, gevallestudies,

begripstoetse, foto’s en prentjies insluit. Om bronne te kan interpreteer, moet jy nie net feite

en inhoud memoriseer nie, maar ook leer hoe om kennis toe te pas. Addisionele bronne soos

KABV-voorgeskrewe handboeke kan ook saam met hierdie handleiding gebruik word. © Impaq

7

Handleiding

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:

● ●

●

Wees realisties en buigsaam

Hou jou ander vakroosters in gedagte

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry Les 2: Inligting vanaf stories Les 3: Inligting vanaf voorwerpe

Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge Les 5: Inligting vanaf boeke

Eenheid 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk

1

Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het Les 7: Uitvinding van die pyl en boog

Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing Les 9: Plantmedisyne

Les 10: San-gelowe en -godsdiens Les 11: Rotstekeninge

Eenheid 3: Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk

Les 12: Herderlike leefwyse Les 13: Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het

Eenheid 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika

Les 14: Interaksie met die Khoisan

Eenheid 5: Die opperhoofskap van die eerste Afrika-boere

2

Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies

Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe

Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue Les 19: Rol van die opperhoof Les 20: Die rol van beeste

8

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper 2

Les 21: Metaalwerk

Les 22: Pottebakkery Les 23: Handel

Les 24: Godsdiens en medisyne

Eenheid 7: ’n Antieke Afrika-samelewing: Egipte

Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed het Eenheid 8: Die leefwyse in antieke Egipte

3

Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte Les 27: Oortuigings en godsdiens Les 28: Farao’s

Les 29: Sfinkse, piramides en tempels Les 30: Hiërogliewe

Les 31: Wiskunde en sterrekunde Les 32: Medisyne en dokters

Les 33: Gevallestudie: Toetankamen se graf

Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika

Les 34: Die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart Eenheid 10: Wat is erfenis?

Les 35: Erfenis in plekke van belang 4

Les 36: Erfenis in voorwerpe

Les 37: Erfenis in mense se prestasies

Les 38: Erfenis in die name van plekke

Les 39: Erfenis en veranderde identiteite Les 40: Erfenis en inheemse medisyne Les 41: Erfenis in argitektuur

Les 42: Natuurlike erfenis en inheemse kennisstelsels Les 43: Erfenis in kuns

© Impaq

9

Eenheid 1 Jagter-versamelaars

en herders in SuiderAfrika

Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ●

Gebruik ’n verskeidenheid bronne om inligting oor die verlede te verkry.

●

Versamel inligting vanaf teks, foto’s en prente.

●

Verkry inligting vanaf liedjies, gedigte en onderhoude met mense.

●

Gebruik meer as een soort bron, bv. boeke, tydskrifte, koerante en die internet.

Inleiding In hierdie eenheid leer ons van die eerste mense wat in Suider-Afrika gewoon het. Leer hoe om jou eie navorsing oor die San-jagters en Khoi-Khoi-herders te doen en om hierdie vaardigheid te oefen.

Belangrike terminologie Steentydperk

Jagter

Herder Storie

Wenke Ons gaan van die San en Khoi-Khoi leer – die vroegste inwoners van Suider-Afrika. Sommige

lesse het ’n aktiwiteit wat jy moet doen – die aktiwiteit is ’n opsomming van die werk wat jy

moet leer. Maak seker jy kan elke aktiwiteit doen.

10

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

1

Figuur 1.1: ’n San-vrou van Botswana

Les 1 Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry

Definieer Herder: ’n persoon wat vee aanhou en na hulle omsien

Jagter: ’n persoon wat wilde diere jag vir hul vleis en vel

Steentydperk: duisende jare gelede toe mense nog voorwerpe van klip gemaak het Kerninhoud Die eerste inwoners van Suider-Afrika was jagter-versamelaars. Die mans het wilde diere

gejag vir kos en die vroue het plantwortels, neute en bessies bymekaargemaak vir kos. Hulle staan bekend as die San. Ons kan inligting kry deur bronne te gebruik.

© Impaq

11

Handleiding

Ons kan tussen drie soorte bronne onderskei:

Primêre bronne

Sekondêre bronne

Tersiêre bronne

’n Primêre bron is soos ’n boek wat ’n San-persoon self geskryf het (sy eie persoonlike

ervarings is hierin neergeskryf). Ons kry die inligting dan direk vanaf die persoon wat self

daar was.

’n Sekondêre bron is as iemand die boek lees en dan ’n verslag daaroor skryf met sy eie interpretasie van die boek en ons die inligting op dié manier oor die San verkry.

’n Tersiêre bron is ’n persoon wat die sekondêre bron gebruik om nog inligting te verkry om

ook ’n boek/verslag of iets soortgelyk te skryf. Ons verkry dan die inligting op so ’n manier dat dit nie regtig meer uit die mond van iemand kom wat daar was nie.

Die San het 10 000 jaar gelede in Suider-Afrika kom woon – ons praat van mense van die Latere

Steentydperk. Die Steentydperk is die tydperk waarin mense gereedskap van klippe gemaak het.

Die San was jagters – hulle het wilde diere gejag vir kos. Daarna het die Khoi-Khoi ook in Suid-

Afrika kom woon, maar hulle het ’n ander leefwyse gehad. Hulle was herders wat vee aangehou en versorg het.

Ons gaan later in die kwartaal meer oor die San en Khoi-Khoi

leer. Vir nou is dit belangrik om te weet hoe ons inligting oor

dié mense verkry het. Ons het inligting vanaf stories, voorwerpe,

rotstekeninge en boeke verkry. Ons noem dit bronne.

12

Figuur 1.2: ’n Spiespunt wat van klip gemaak is. Die San het soortgelyke spiespunte gebruik om te jag.

© Impaq

1

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Vir die nuuskieriges Doen ekstra navorsing oor die San. Hierdie ekstra navorsing sal voordelig wees vir die

lesse wat volg. Gebruik die internet, besoek jou plaaslike biblioteek en raadpleeg boeke.

Lees na oor die San se leefwyse en wat hulle alles gedoen het.

Aktiwiteit 1 Bestudeer die foto’s en beantwoord die vrae.

Figuur 1.3.1

1.

2.

Wat doen die San-man in figuur 1.3.1?

Wat doen die San-mans in figuur 1.3.2?

Š Impaq

Figuur 1.3.2

(2) (2) [4]

13

Handleiding

Les 2 Inligting vanaf stories

Definieer Storie: ’n verhaal van iets wat iemand jou vertel

Kerninhoud Ons kan inligting oor die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk verkry deur stories wat hulle vertel het te lees.

Hier is ’n storie wat deur die San vertel is.

Kleine Hasie Haaslip

Hierdie is ’n tradisionele volksverhaal wat die San vertel oor Moeder Maan se boodskap aan die mens oor lewe ná die dood en ook hoe Hasie sy haaslip gekry het.

Moeder Volmaan loer oor die skouer van die berg na die mense op die vlakte. Sy sien hoe

hulle juig oor haar koms. Sy sien hoe hulle dans. Maar sy weet ook wat skuil in hulle harte; hulle is bang vir die dood.

“Ek moet vir my kinders ’n boodskap stuur,” sê sy vir haarself. “dan sal hulle nooit weer hartseer wees nie.” Sy soek met opgewondenheid deur die nag na iemand wat haar boodskap

na haar kinders sal neem. Toe sien sy vir Uil, wat besig was om te jag. “Uil!” roep sy. “Sal jy asseblief vir my ’n boodskap aflewer?” “Ek kan nie,” sug Uil, “die nag is kort en die muise

is min. Los my uit!” “Nou verstaan ek hoekom jy altyd in die donkerte skuil,” sê Moeder

Volmaan met afgryse. “Daar is geen lig of empatie in jou hart nie.”

14

© Impaq

1

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Net toe, kom Jakkals om ’n bos aangedraf.

Hy ruik hier en daar en oral, ruik na goed

wat niemand anders wil hê sodat hy dit

kan eet. “Jakkals!” roep Moeder Volmaan.

“Sal jy vir my ’n boodskap aflewer?” Jakkals

sit op sy hurke, steek sy neus in die lug en

tjank, “Oow! Oow! Moeder Volmaan, kyk

hoe ly ek. Kyk met hoe min ek moet oorleef.

Moenie meer van my vra nie. Help my

eerder, help my. Gee my kos.” “Weg met jou,

bedelaar!” sê Moeder Volmaan kwaai.

Figuur 1.4: ’n San-man van Namibië

Toe sien sy Hasie in die veld. “Hasie, sal jy ’n

boodskap vir my aflewer?” “Ja, ja, Moeder

Volmaan,” sê hy. Hy sit penregop op sy kort stertjie en sing: “Ek is Hasie Viervoet, ek is

Hasie-hardloop-wild, ek is Hasie Snelvoet, ek is die Wind se eie kind.”

“Ek wil jou na my mense stuur,” sê Moeder Volmaan, “na die mans van die veld.” “Ek ken hulle, Moeder.” sê Hasie. Moeder Volmaan praat aan, “Jy moet vir hulle sê:

Figuur 1.5

‘Kyk op na Moeder Maan en wees rustig. Eers is sy soos die horing van ’n eland. Dan word sy rond en vet soos die jagters wanneer daar baie diere is en elke pyl sy teiken tref. Dan smelt sy weg totdat daar net die vurkbeentjie van die kraanvoël oorbly. Aan die einde verdwyn sy heeltemal. So is dit met die mens ook. Eers is die mens jonk, maar hy groei en word sterk.

Dan verouder hy en die lewe syfer uit hom uit. Maar wanneer hy doodgaan sal hy weer lewe – nes ek.’

“Is dit al, Moeder?” vra Hasie. “Ja, maar ...,” sê Moeder Volmaan. Maar voor sy kon sê “wag ’n

bietjie” is Hasie weg. Hy hardloop so vinnig dat die klippe agter hom spat en die bossies jy doodgaan is jy dood en jy sal nie weer lewe nie.” “Ja,” sug die man en hang sy kop. Dit is soos

hy nog altyd vermoed het.

© Impaq

15

Handleiding Oeps! Hy bots so hard met iets dat hy terug op sy agterpote moet sit. “Kyk waar jy hardloop!” sê die ding. Dit was ’n man van die veld. “Ek is opsoek na jou!” sê Hasie vol selfbelang.

“Moeder Volmaan het my gestuur. Sy sê jy is ’n eland se horing. Nee, sy sê jy is ’n kraanvoël se vurkbeentjie. Ek bedoel, sy sê wanneer jy doodgaan is jy dood en jy sal nie weer lewe nie.”

“Ja,” sug die man en hang sy kop. Dit is soos hy nog altyd vermoed het.

“Miskien is dit anders om!” roep Hasie agter hom aan, want nou was hy heeltemal verward, maar die man is al klaar weg. Hasie hang sy kop. Hy loer oor sy skouer na Moeder Volmaan se gesig en sien sy is rooi van woede. Hasie glip onder ’n bossie in en hardloop in die skadu na sy lêplek. Maar Moeder Volmaan wag vir hom voor sy skuiling en toe hy om ’n hoë stukkie gras spring gryp sy hom aan die agterpote. “Slegte hasie!” sê Moeder Volmaan.

“Jy het drooggemaak!” “Maar Moeder ...,” begin Hasie te smeek. Maar voor hy nog kon sê “Volmaan”, klap sy hom so hard deur die gesig dat sy lip oopskeur. “Jy sal nou vir ewig ’n gesplete lip hê omdat jy nie mooi geluister het na wat ek gesê het nie!” sê Moeder Volmaan.

“Ja, Moeder,” se Hasie, “maar hoe kan ek die gemors wat ek gemaak het regstel?” Toe versag Moeder Volmaan se hart. “Gaan,” sê sy, “gaan gou en gee my mense die regte boodskap.”

(Bron: Famous South African Folk Tales, Pieter Grobbelaar, 1985)

Vir die nuuskieriges Probeer om nog stories van die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk te kry.

Les 3 Inligting vanaf voorwerpe

Definieer Voorwerp: iets wat iemand kan sien en aan kan raak 16

© Impaq