Gr 5-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geografie 2

Í2%È-A-SOS-SG02EÎ

2

0

0

5

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

2

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GEOGRAFIE Graad 5

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geografie

Aangepas vir KABV

M Lübcker E van Emmenes

2005-A-SOS-SG02

Í4%È-A-SOS-SG02GÎ

Graad 5

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Inleiding......................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: Wêreldkaart en kompasrigtings .................................................................................. 10 Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol......................................................... 11 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 12

Les 2: Die sewe kontinente....................................................................................................................................... 13 Aktiwiteit 2................................................................................................................................................................ 14

Les 3: Agt punte op ’n kompas................................................................................................................................14

Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart................................................................... 16

Aktiwiteit 3.................................................................................................................................................................17 Hersieningsoefening...............................................................................................................................................17

Eenheid 2: Afrika, ons kontinent ........................................................................................................19 Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol...............................................................................20

Les 6: Oseane rondom Afrika................................................................................................................................... 21 Les 7: Konsepte van lande en grense....................................................................................................................22

Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................ 23

Les 8: Ligging van die lande in Afrika..................................................................................................................23

Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 25

Les 9: Lande met ’n kuslyn........................................................................................................................................ 26

Les 10: Madagaskar en Zanzibar............................................................................................................................ 27 Les 11: Suid-Afrika se buurlande...........................................................................................................................28

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 32

Eenheid 3: ’n Fisiese kaart van Afrika ..............................................................................................34

Les 12: Hoe om ’n fisiese kaart te lees................................................................................................................. 35 Les 13: Afrika se hoogste pieke..............................................................................................................................38

Les 14: Afrika se drie grootste mere.....................................................................................................................39

Les 15: Afrika se groot riviere................................................................................................................................. 41 Les 16: Suider-Afrika se beroemde watervalle................................................................................................ 42 © Impaq

3

Handleiding

Les 17: Afrika se groot woestyne...........................................................................................................................43

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 45

Eenheid 4: Beelde van Afrika ...............................................................................................................47 Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika...........................................................................48

Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal............................................................49

Hersieningsoefening...............................................................................................................................................51

Eenheid 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika ...............................................................................53 Les 20: ’n Fisiese kaart van Suid-Afrika .............................................................................................................54

Les 21: Aanduiding van hoogte............................................................................................................................... 56 Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................58

Les 22: Fisiese verskynsels.......................................................................................................................................59

Les 23: Benoeming van belangrike plekke........................................................................................................60

Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond ...................................................................................................... 63

Les 25: Konsep van rivierstelsels...........................................................................................................................64

Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika...................................................................................................................... 65

Aktiwiteit 7.................................................................................................................................................................67

Eenheid 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite .............................................................. 68

Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings..............................................................69 Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing........................................................70

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 72

Eenheid 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika ........................................................75

Les 29: Elemente van die weer en neerslag...................................................................................................... 76

Les 30: Meetinstrumente en meting van temperatuur en reënval..........................................................78

Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................ 79

Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting........................................................................................... 81 Les 32: Weerkaarte en weerstoestande..............................................................................................................82 Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................84

Eenheid 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei ..............................................................85 Les 33: Reënval in Suid-Afrika................................................................................................................................. 86 Les 34: Reënvalpatrone..............................................................................................................................................88 4

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Les 35: Verskil tussen weer en klimaat...............................................................................................................89 Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika......................................................................................................90

Les 37: Klimaat van eie omgewing........................................................................................................................ 91

Aktiwiteit 10..............................................................................................................................................................91

Les 38: Wat is natuurlike plantegroei?................................................................................................................ 91 Les 39: Die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe......................................92 Les 40: Die Savanna-grasveld..................................................................................................................................94

Aktiwiteit 11............................................................................................................................................................. 95 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 96

Eenheid 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika ............................................................................ 98

Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron...........................................................................................99 Les 42: Die belangrikste minerale in Suid-Afrika en hul gebruike....................................................... 100

Les 43: Hoe steenkool gevorm word................................................................................................................. 102 Les 44: Die gebruike van steenkool................................................................................................................... 104

Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne........................................................................................ 106

Aktiwiteit 12...........................................................................................................................................................107

Eenheid 10: Mynbou en mynbou-omgewings .............................................................................108

Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou?....................................................................................... 109

Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/diepvlakmynbou....................................................... 110

Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval........................................................................................................... 112 Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko’s vir mynwerkers................................................................. 114

Hersieningsoefening............................................................................................................................................116

Woordelys.................................................................................................................................................118

Bibliografie.............................................................................................................................................. 122

© Impaq

5

Handleiding

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV.

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets of eksamen.

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

*LSEN in algemene taalgebruik.

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Voorwoord

Voorgeskrewe boek Aanbevole boeke word aanvullend tot hierdie handleiding gebruik. Dit is altyd goed om na ander handboeke te verwys, soos:

●

●

Diley, L., Monteith, M., Proctor, A. & Weldon, G. 2013. Oxford Suksesvolle Sosiale Wetenskappe

Graad 5. Oxford University Press: Suid-Afrika.

Enige gedrukte atlas, soos Oxford Primêre Atlas vir Suid-Afrika

Inleiding

Geografie is deel van Sosiale Wetenskappe, wat ten doel het om leerders aan te moedig om hulle wêrelde met vars, kritiese oë te bekyk en hulle aan ’n wêreld buite hulle onmiddellike

realiteite bekend te stel. Geografie is dus die studie van sowel ons menslike asook fisiese

omgewing. Ons ondersoek verskillende afdelings van Geografie, naamlik fisiese geografie en

menslike geografie.

Hierdie handleiding plaas spesifieke fokus op ruimtelike geletterdheid, patrone en tendense, met ’n fokus op Afrika se plek in die wêreld, met spesifieke klem op Suid-Afrika. Ons ondersoek

die fisiese verskynsels, weer, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika. Dit dek ook ’n afdeling oor die minerale en ontginning van hierdie minerale in Suid-Afrika. Dit is in ooreenstemming met die riglyne wat in die KABV-kurrikulum uiteengesit word.

Moenie bloot die inhoud wat in hierdie handleiding voorsien word leer nie. Aangesien geografie

voortdurend verander, moet jy die wêreld rondom jou ook bestudeer, jou kennis verdiep deur die internet, biblioteke en tydskrifte te gebruik. Die belangrikste is om op hoogte van aktuele sake te bly deur ’n minimum van drie keer per week na die nuus te luister of nuus te lees.

Ná elke les volg ’n aktiwiteit om seker te maak dat alle konsepte wat in die gids aangeraak

word deeglik verstaan en toegepas kan word. Alle aktiwiteite in die gids moet hersien en weer geoefen word vir die toetse en eksamens. Daar is ook ’n aantal aanlyntoetse, vasvrae en aktiwiteite beskikbaar vir ekstra hersiening.

© Impaq

7

Handleiding

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan: ● Wees realisties en buigsaam ● Hou jou ander vakroosters in gedagte

●

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: Wêreldkaart en kompasrigtings Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol Les 2: Die sewe kontinente

Les 3: Agt punte op ’n kompas Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart Eenheid 2: Afrika, ons kontinent

Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol Les 6: Oseane rondom Afrika Les 7: Konsepte van lande en grense

1

Les 8: Ligging van die lande in Afrika Les 9: Lande met ’n kuslyn

Les 10: Madagaskar en Zanzibar

Les 11: Suid-Afrika se buurlande

Eenheid 3: ’n Fisiese kaart van Afrika

Les 12: Hoe om ’n fisiese kaart te lees Les 13: Afrika se hoogste pieke

Les 14: Afrika se drie grootste mere Les 15: Afrika se groot riviere

Les 16: Suider-Afrika se beroemde watervalle Les 17: Afrika se groot woestyne Eenheid 4: Beelde van Afrika

Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal Eenheid 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika

2 8

Les 20: ’n Fisiese kaart van Suid-Afrika Les 21: Aanduiding van hoogte Les 22: Fisiese verskynsels

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie Les 23: Benoeming van belangrike plekke

Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond 2

Les 25: Konsep van rivierstelsels

Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika

Eenheid 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite

Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing

Eenheid 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika

Les 29: Elemente van die weer en neerslag Les 30: Meetinstrumente en meting van temperatuur en reënval Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting Les 32: Weerkaarte en weerstoestande

Eenheid 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei

3

Les 33: Reënval in Suid-Afrika Les 34: Reënvalpatrone

Les 35: Verskil tussen weer en klimaat

Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika Les 37: Klimaat van eie omgewing

Les 38: Wat is natuurlike plantegroei?

Les 39: Die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe Les 40: Die Savanna-grasveld Eenheid 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika

Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron Les 42: Die belangrikste minerale in Suid-Afrika en hul gebruike Les 43: Hoe steenkool gevorm word 4

© Impaq

Les 44: Die gebruike van steenkool

Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne Eenheid 10: Mynbou en mynbou-omgewings

Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou?

Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/ diepvlakmynbou Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko’s vir mynwerkers

9

Eenheid 1 Wêreldkaart en

kompasrigtings

Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ● ●

● ● ●

Verstaan en werk met ’n verskeidenheid hulpmiddels – insluitend kaarte, data en foto’s.

Ken die ligging van die ewenaar asook die Noord- en Suidpool, op ’n kaart of aardbol.

Identifiseer en ken die posisies van die sewe kontinente.

Identifiseer die agt hoofwindstreke op ’n kompas.

Gebruik hierdie hoofwindstreke en identifiseer die agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n kaart.

Inleiding Hierdie eenheid dek ’n bestudering van die aardbol en jou plek in die wêreld. Jy leer oor die

sewe kontinente, hoe ons wêreld verdeel is, hoe om ’n kompas te gebruik en wat die agt

hoofwindstreke van ’n kompas is

Belangrike terminologie Ewenaar

Halfrond

Kontinent

Kompas

Wêreldkaart

Maak seker jy verstaan al die nuwe konsepte.

Teken vir jouself ’n aardbol en skryf alles neer wat belangrik is om te onthou.

10

© Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Les 1 Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol

1

Definieer Ewenaar: ’n denkbeeldige lyn op die aardbol wat die aarde in noord en suid verdeel

Halfrond: ’n helfte van die wêreld wat deur die ewenaar verdeel word, gewoonlik die

Noordelike Halfrond en die Suidelike Halfrond

Mense het eers gedink die aarde is plat en dat jy sal afval as jy té ver seil.

Vandag weet ons die aarde is rond, soos ’n strandbal, sonder rande. Die ewenaar is ’n denkbeeldige

lyn wat die aarde in twee gelyke dele verdeel. Die boonste deel is die Noordelike Halfrond en die onderste deel die Suidelike Halfrond. Suid-Afrika lê suid van die ewenaar en is dus deel van die Suidelike Halfrond.

Figuur 1.1: ’n Uitbeelding van ’n plat aarde

© Impaq

11

Handleiding Noordelike Halfrond

Ewenaar Suidelike Halfrond

Figuur 1.2: Ligging van die ewenaar, Noordelike Halfrond en Suidelike Halfrond op ’n kaart

Die Noordpool en Suidpool is die punte van hul onderskeie

halfronde. Die noordelikste punt van die aardbol is die Noordpool

Ewenaar

en die suidelikste punt is die Suidpool.

Figuur 1.3

Aktiwiteit 1 Gebruik die woorde uit die volgende woordebank en benoem die diagram van die aarde.

Ewenaar

Noordelike Halfrond

Suidelike Halfrond

Suidpool

Noordpool

Figuur 1.4

[5] 12

Š Impaq

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Les 2 Die sewe kontinente

1

Definieer Kontinent: ’n groot landmassa op die aardbol wat uit verskeie lande bestaan

Kerninhoud Die wêreld is in sewe kontinente verdeel en ’n ander naam vir kontinente is vastelande. Dit is groot stukke grond waarop verskeie lande aangetref word.

Hier is 'n kaart waarop die sewe kontinente aangedui word.

Figuur 1.5: ’n Wêreldkaart van die oseane en vastelande

© Impaq

13

Handleiding Aktiwiteit 2 Bestudeer die aardbolle en benoem die kontinent wat uitgelig is.

Figuur 1.6

[7]

Les 3 Agt punte op ’n kompas

Definieer Kompas: ’n instrument wat gebruik word om rigting te bepaal

Kerninhoud Ons gebruik ’n kompas om rigting aan te dui. In die ou tyd, voor daar iets soos ’n kompas

was, het mense die sterre gebruik om rigting te bepaal.

’n Kompas kan sestien verskillende rigtings aandui. Hierdie jaar is egter net agt van die rigtings belangrik.

14

© Impaq

1

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

’n Kompas het ’n naald wat altyd noord wys, dit word magnetiese noord genoem. Magnetiese

noord is die noordelike rigting waarin die naald van 'n kompas wys, geleë in 'n spesifieke

gebied naby die Noordpool. Dit beteken ’n kompas sal altyd noord wys en ons kan die rigting

bepaal waarin ons reis deur dit as ’n verwysing te gebruik.

Afkortings word op ’n kompas gebruik om die verskillende rigtings aan te dui.

Die agt rigtings en afkortings wat gebruik word is:

N

N – Noord

NO – Noordoos

NW

O – Oos

NO

SO – Suidoos S – Suid

W

SW – Suidwes W – Wes

O

NW – Noordwes Noord, oos, suid en wes is die vier hoofrigtings en die ander is tussenin-rigtings.

SW

SO S

Figuur 1.7

Wenke ’n Maklike manier om die vier hoofrigtings te onthou, is om hierdie rympie te leer:

Neef

Olifant Spuit Water Figuur 1.8

© Impaq

15

Handleiding

Omdat noord en suid die belangrikste is, begin die ander punte met dié rigtings, gevolg deur

watter rigting die naaste is, bv. NW (noordwes) of SW (suidwes).

Ons dra nie meer kompasse saam met ons rond nie. As jy jou weg moet vind, kan jy die volgende metode gebruik om jou te help om jou rigting te bepaal:

Die son kom altyd in die ooste op. As jy na die son kyk, is noord aan jou linkerkant en suid aan jou regterkant. Die son sak in die weste, en wes is dus reg agter jou.

Les 4 Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart

Definieer Wêreldkaart: ’n plat voorstelling van die wêreld; met een oogopslag sien jy die hele wêreld Die eiland van Madagaskar word op die volgende kaart van Afrika uitgelig. Ons moet rigting

vanaf enige gegewe punt op ’n kaart kan bepaal, daarom is daar gewoonlik ’n klein kompassie op kaarte om ons te help. Op ’n kaart is noord altyd bo.

Figuur 1.9

16

© Impaq