Gr 5-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geografie 2

Í2’È-A-SOS-SG01;Î

1

8

0

5

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

2

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GEOGRAFIE

Graad 5

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geografie

1805-A-SOS-SG02

Í2%È-A-SOS-SG02EÎ

Graad 5

Aangepas vir KABV

M Lübcker E van Emmenes

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 VOORWOORD .................................................................................................................... 6 INLEIDING........................................................................................................................... 6 JAARPLAN ......................................................................................................................... 7 EENHEID 1: Wêreldkaart en kompasrigtings ................................................................ 10 Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol .......................... 11 AKTIWITEIT 1 ................................................................................................... 12 Les 2: Die sewe kontinente ....................................................................................... 13 AKTIWITEIT 2 ................................................................................................... 14 Les 3: Agt punte op ’n kompas .................................................................................. 14 Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart .................................... 16 AKTIWITEIT 3 ................................................................................................... 17 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 1 .......................................................... 18 EENHEID 2: Afrika, ons kontinent .................................................................................. 19 Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol ............................................. 20 Les 6: Oseane rondom Afrika .................................................................................... 22 Les 7: Konsepte van lande en grense ....................................................................... 23 AKTIWITEIT 4 ................................................................................................... 24 Les 8: Ligging van die lande in Afrika ........................................................................ 25 AKTIWITEIT 5 ................................................................................................... 27 Les 9: Lande met ’n kuslyn ........................................................................................ 27 Les 10: Madagaskar en Zanzibar .............................................................................. 28 Les 11: Suid-Afrika se buurlande .............................................................................. 29 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 2 .......................................................... 33 EENHEID 3: ’n Fisiese kaart van Afrika.......................................................................... 34 Les 12: Hoe om ’n fisiese kaart te lees ...................................................................... 35 Les 13: Afrika se hoogste pieke ................................................................................ 38 Les 14: Afrika se drie grootste mere.......................................................................... 39 Les 15: Afrika se groot riviere .................................................................................... 40 Les 16: Suidelike Afrika se beroemde watervalle ...................................................... 42 Les 17: Afrika se groot woestyne .............................................................................. 43 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 3 .......................................................... 44 EENHEID 4: Beelde van Afrika........................................................................................ 45 Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika .......................................... 46 Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal ............................... 48 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 4 .......................................................... 49

1

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

EENHEID 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika............................................................. 51 Les 20: ’n Fisiese kaart van Suid-Afrika .................................................................... 52 Les 21: Aanduiding van hoogte ................................................................................. 54 AKTIWITEIT 6 ................................................................................................... 55 Les 22: Fisiese verskynsels....................................................................................... 56 Les 23: Benoeming van belangrike plekke ................................................................ 57 Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond ................................................................. 60 Les 25: Konsep van rivierstelsels .............................................................................. 61 Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika ........................................................................... 63 AKTIWITEIT 7 ................................................................................................... 64 EENHEID 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite ................................................ 65 Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings ................................. 66 Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing ............................ 67 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 5 – 6 ..................................................... 69 EENHEID 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika ......................................... 72 Les 29: Elemente van die weer en neerslag ............................................................. 73 Les 30: Meting van temperatuur en reënval asook meetinstrumente ........................ 75 AKTIWITEIT 8 ................................................................................................... 77 Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting ....................................................... 78 Les 32: Weerkaarte en weerstoestande .................................................................... 79 AKTIWITEIT 9 ................................................................................................... 80 EENHEID 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei ............................................... 82 Les 33: Reënval in Suid-Afrika .................................................................................. 83 Les 34: Reënvalpatrone ............................................................................................ 84 Les 35: Verskil tussen weer en klimaat ..................................................................... 85 Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika ............................................................... 86 Les 37: Klimaat van eie omgewing ............................................................................ 87 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................. 87 Les 38: Wat is natuurlike plantegroei? ...................................................................... 87 Les 39: Wat is die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe?... 88 Les 40: Die Savanna-grasveld .................................................................................. 89 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................. 91 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 7 – 8 .................................................... 92 EENHEID 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika ........................................................... 94 Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron ...................................................... 95 Les 42: Die belangrikste minerale wat in Suid-Afrika ontgin word en hul gebruike.... 96 Les 43: Hoe steenkool gevorm word ......................................................................... 98 Les 44: Die gebruike van steenkool .......................................................................... 99 Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne ................................................... 101 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................... 102

2

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

EENHEID 10: Mynbou en mynbou-omgewings ........................................................... 103 Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou..................................................... 104 Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/diepvlakmynbou ............................. 105 Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval .................................................................. 108 Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko’s vir mynwerkers ................................... 110 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 9 – 10 ................................................ 112 WOORDELYS ................................................................................................................. 114 BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................... 119

3

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Om te verseker dat alle konsepte wat in die Handleiding gedek word deeglik verstaan en toegepas kan word, is daar ʼn aktiwiteit na elke les. Alle aktiwiteite in die handleiding moet hersien en weer vir die toetse en eksamens geoefen word. Daar is ook ʼn aantal aanlyn toetse, vasvrae en aktiwiteite beskikbaar vir ekstra hersiening.

JAARPLAN

WEEK

EENHEID EN LES

DATUM

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

KWARTAAL 1 Eenheid 1: Wêreldkaart en kompasrigtings Week 1

Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol

Week 1

Les 2: Die sewe kontinente

Week 2

Les 3: Agt punte op ’n kompas

Week 2

Les 4: Agt rigtings vanaf ʼn bepaalde punt op ’n wêreldkaart

Week 3

Hersieningsoefening: Eenheid 1

Eenheid 2: Afrika, ons kontinent Week 4

Les 5: Ligging van Afrika op ʼn wêreldkaart en aardbol

Week 5

Les 6: Oseane rondom Afrika

Week 6

Les 7: Konsepte van lande en grense

Week 7

Les 8: Ligging van die lande in Afrika

Week 8

Les 9: Lande met ’n kuslyn

Week 9

Les 10: Madagaskar en Zanzibar

Week 10

Les 11: Suid-Afrika se buurlande

Week 10

Hersieningsoefening: Eenheid 2

Eenheid 3: ’n Fisiese kaart van Afrika Week 11

Les 12: Hoe om ʼn fisiese kaart te lees

Week 12

Les 13: Afrika se hoogste pieke

Week 13

Les 14: Afrika se drie grootste mere

Week 14

Les 15: Afrika se groot riviere

7

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Week 15

Les 16: Suidelike Afrika se beroemde watervalle

Week 16

Les 17: Afrika se groot woestyne

Week 17

Hersieningsoefening: Eenheid 3

Eenheid 4: Beelde van Afrika Week 18

Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika

Week 19

Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal

Week 20

Hersieningsoefening: Eenheid 4

KWARTAAL 2 Eenheid 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika Week 20

Les 20: ʼn Fisiese kaart van Suid-Afrika

Week 21

Les 21: Aanduiding van hoogte

Week 22

Les 22: Fisiese verskynsels

Week 23

Les 23: Benoeming van belangrike plekke

Week 24

Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond

Week 25

Les 25: Konsep van rivierstelsels

Week 26

Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika

Eenheid 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite Week 27

Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings

Week 28

Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing

Week 29

Hersieningsoefening: Eenheid 5 – 6

KWARTAAL 3 Eenheid 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika Week 30

Les 29: Elemente van die weer en neerslag

Week 31

Les 30: Meting van temperatuur en reënval asook meetinstrumente

Week 32

Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting

Week 33

Les 32: Weerkaarte en weerstoestande

8

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei Week 34

Les 33: Reënval in Suid-Afrika

Week 34

Les 34: Reënvalpatrone

Week 35

Les 35: Verskil tussen weer en klimaat

Week 36

Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika

Week 36

Les 37: Klimaat van eie omgewing

Week 37

Les 38: Wat is natuurlike plantegroei?

Week 37

Les 39: Wat is die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe?

Week 38

Les 40: Die Savanna-grasveld

Week 39

Hersieningsoefening: Eenheid 7 – 8

KWARTAAL 4 Eenheid 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika Week 40

Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron

Week 40

Les 42: Die belangrikste minerale wat in Suid-Afrika ontgin word en hul gebruike

Week 41

Les 43: Hoe steenkool gevorm word

Week 41

Les 44: Die gebruike van steenkool

Week 41

Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne

Eenheid 10: Mynbou en mynbou-omgewings Week 42

Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou

Week 42

Les

47:

Oopgroef-/oppervlakmynbou

en

skag-/

ondergrondse mynbou Week 43

Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval

Week 44

Les

49:

Gesondheids-

en

veiligheidsrisiko’s

vir

mynwerkers Week 45

Hersieningsoefening: Eenheid 9 – 10

9

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

EENHEID 1: Wêreldkaart en kompasrigtings LEERDOELWITTE

Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:



Verstaan en werk met ʼn verskeidenheid hulpmiddels – insluitend kaarte, data en foto’s



Ken die ligging van die ewenaar asook die Noord- en Suidpool, op ʼn kaart of aardbol



Identifiseer en ken die posisies van die sewe kontinente



Identifiseer die agt hoofwindstreke op ʼn kompas



Gebruik hierdie hoofwindstreke en identifiseer die agt rigtings vanaf ʼn bepaalde punt op ʼn kaart

INLEIDING Hierdie eenheid dek ʼn bestudering van die aardbol en jou plek in die wye wêreld. Jy leer oor die sewe kontinente, hoe ons wêreld verdeel is, hoe om ʼn kompas te gebruik en wat die agt hoofwindstreke van ʼn kompas is.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE •

Ewenaar

•

Halfrond

•

Kontinent

•

Kompas

•

Wêreldkaart

Maak seker jy verstaan al die nuwe konsepte. Teken vir jouself ’n aardbol en skryf alles neer wat belangrik is om te onthou.

10

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol DEFINIEER Ewenaar: ’n denkbeeldige lyn op die aardbol wat die aarde in noord en suid verdeel Halfrond: ʼn helfte van die wêreld wat deur die ewenaar verdeel word, gewoonlik die Noordelike Halfrond en die Suidelike Halfrond

Mense het eers gedink die aarde is plat, soos Figuur 1.1 hieronder, en dat jy sal afval as jy te ver seil.

Figuur 1.1: http://www.spu.edu/depts/uc/response/autumn2k7/images/globalization-large.jpg

Vandag weet ons die aarde is rond, soos ʼn strandbal, sonder rande. Die ewenaar is ʼn denkbeeldige lyn wat die aarde in twee gelyke dele verdeel. Die boonste deel word die Noordelike Halfrond genoem en die onderste deel word die Suidelike Halfrond genoem.

Suid-Afrika lê suid van die ewenaar en is dus deel van die Suidelike Halfrond.

Noordelike Halfrond Ewenaar

Suidelike Halfrond

Halfrond

Figuur 1.2: http://images.tutorvista.com/cms/images/67/picture-of-hemisphere.png

11

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Die Noordpool en Suidpool is die punte van hulle onderskeie halfronde. So die noordelikste punt van die aardbol is die Noordpool en die suidelikste punt is die Suidpool.

Ewenaar

Figuur 1.3: http://www.polaris.iastate.edu/NorthStar/Unit1/Graphics/Pic2-3aSphere.jpg

AKTIWITEIT 1 Gebruik die woorde uit die volgende lys om die diagram hieronder te benoem: Ewenaar, Noordelike Halfrond, Suidelike Halfrond, Suidpool, Noordpool.

Figuur 1.4

[5 PUNTE]

12

Š Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

Les 2: Die sewe kontinente DEFINIEER Kontinent: ʼn groot landmassa op die aardbol wat uit verskeie lande bestaan

KERNINHOUD Die wêreld is in sewe kontinente verdeel en ’n ander naam vir kontinente is vastelande. Dit is groot stukke grond waarop verskeie lande aangetref word.

Hier is ’n kaart waarop die sewe kontinente aangedui word.

Figuur 1.5

13

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

AKTIWITEIT 2 Kyk na die kaart hier onder. Skryf die naam van die kontinent langs elke nommer neer.

Figuur 1.6: https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/originals/3e/65/db/3e65dbaa340f2cdf7e14d28b570c5c6f.jpg

1. Noord-Amerika 2. Suid-Amerika 3. Europa 4. Asië 5. Afrika 6. Australië 7. Antarktika [7 PUNTE] Les 3: Agt punte op ’n kompas DEFINIEER Kompas: ’n instrument wat gebruik word om rigting te bepaal KERNINHOUD Ons gebruik ’n kompas om rigting aan te dui. In die ou tyd, voor daar iets soos ’n kompas was, het mense die sterre gebruik om rigting te bepaal. ’n Kompas kan sestien verskillende rigtings aandui. Hierdie jaar is egter net agt van die rigtings belangrik.

14

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

’n Kompas het ’n naald wat altyd noord wys, dit word magnetiese noord genoem.

Magnetiese Noord is die noordelike rigting waarin die naald van 'n kompas wys, geleë in 'n spesifieke gebied naby die Noordpool. Dit beteken ʼn kompas sal altyd noord wys en ons kan die rigting bepaal waarin ons reis deur dit as ʼn verwysing te gebruik.

Op ’n kompas word afkortings vir die verskillende rigtings gebruik. Kyk na die prentjie hier onder.

Figuur 1.7: http://cnx.org/resources/c165cfe2e174e1531c87c96efe5e1518a872c68b/graphics1.png

Die agt rigtings en afkortings wat gebruik word is: N

– Noord

NO – Noordoos O – Oos SO – Suidoos S

– Suid

SW – Suidwes W – Wes NW – Noordwes

Noord, oos, suid en wes is die vier hoofrigtings en die ander is tussenin-rigtings.

15

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

WENK ’n Maklike manier om die vier hoofrigtings te onthou, is met hierdie rympie:

“NET ONS SAL WEET!” Aangesien N en S die belangrikste is, begin die volgende vier punte met hierdie rigtings, gevolg deur die rigting wat die naaste daaraan is, byvoorbeeld NW of SW. Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart DEFINIEER Wêreldkaart: ’n plat voorstelling van die wêreld; met een oogopslag sien jy die hele wêreld

Hier onder is ’n voorstelling van die aarde. Ons moet rigting vanaf enige gegewe punt op ’n kaart kan bepaal, daarom is daar gewoonlik ’n klein kompassie op kaarte.

Op ’n kaart is noord altyd bo.

N

Figuur 1.8

16

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

AKTIWITEIT 3

Bestudeer die kaart van die wêreld.

Bestudeer die bostaande wêreldkaart (Figuur 1.8).

Verbeel jou jy bly in die huisie in Afrika.

Beantwoord die vrae deur te sê in watter rigting van jou huis af die volgende is:

1.

Watter kontinent is noord van jou huis in Afrika?

(1)

2.

Watter kontinent is suid van jou huis?

(1)

3.

Watter kontinent is oos van jou huis?

(1)

4.

Watter kontinent is wes van jou huis?

(1)

5.

Watter kontinent is noordoos van jou huis?

(1)

6.

Watter kontinent is noordwes van jou huis?

(1) [6 PUNTE]

17

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

1

HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 1

1.

Noem die sewe kontinente waaruit die wêreld bestaan.

(7)

2.

Kyk na die volgende rooster. Gebruik die agt kompaspunte waarvan jy geleer het en beskryf die rigting vanaf die huis in die middel.

Figuur 1.9

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h) (8) [15 PUNTE] 18

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

2

EENHEID 2: Afrika, ons kontinent LEERDOELWITTE

Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: 

Weet wat die ligging van Afrika op ʼn wêreldkaart is



Benoem en vind die oseane wat Afrika omring



Verstaan die konsep van ʼn land met grense



Ken die verskillende lande van Afrika, met betrekking tot die res



Verstaan die konsepte en gee voorbeelde van lande wat landgeslote is of ʼn kuslyn het



Weet watter lande is N, S, of langs die ewenaar



Verstaan die konsep van ʼn eiland



Vergelyk Madagaskar, ʼn land en ʼn eiland; met Zanzibar, ʼn eiland wat deel is van Tanzanië



Lys en dui die groot stede van Afrika op ʼn kaart aan – Kaïro, Lagos, Johannesburg en Nairobi ingesluit



Lys en dui Suid-Afrika se buurlande op ʼn kaart aan: Botswana, Lesotho, Mosambiek, Namibië, Swaziland en Zimbabwe



Verstaan die konsep van hoofstede en ken die hoofstede van Suid-Afrika en buurlande

INLEIDING

In hierdie eenheid leer ons waar Afrika op die wêreldkaart is en watter lande en oseane rondom Afrika is. Ons leer ook van kuslyne, grense en eilande.

19

© Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

2

Alle lande het ʼn hoofstad, wat die belangrikste stad in die land is. Dit is nie noodwendig die grootste stad in die land nie, maar dit is in die algemeen die middelpunt van handel of die regering.

Lande wat grense deel, staan bekend as buurlande. Ons ondersoek Suid-Afrika se buurlande en wat hulle hoofstede is.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE •

Oseaan

•

Grens

•

Ligging

•

Kuslyn

•

Eiland

•

Hoofstad

Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol

As ons na die wêreldkaart kyk lyk dit of Afrika in die middel is, maar as ons na die aardbol kyk is dit nie regtig die geval nie. Dit is egter belangrik om te onthou dat die wêreld rond is en dat ʼn kaart maar net ʼn plat voorstelling van hierdie aardbol is. Daar is dus nie regtig ʼn middel nie. Afrika is die tweede grootste kontinent en Asië is die grootste. As jy die kaart hier onder bestudeer sal jy sien waar in die wêreld Afrika geleë is.

20

© Impaq