Gr 5-Sosiale Wetenskappe-Fasiliteerdersgids Geskiedenis 1

Í4%È-A-SOS-FG01xÎ

2

0

0

5

-

A

-

S

O

S

-

F

G

0

1

SOSIALE WETENSKAPPE FASILITEERDERSGIDS: GESKIEDENIS

Graad 5

Sosiale Wetenskappe Fasiliteerdersgids: Geskiedenis

Aangepas vir KABV

S Grimsley E van Emmenes

2005-A-SOS-FG01

Í4%È-A-SOS-FG01xÎ

Graad 5

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Rooster en tydsbestuur............................................................................................................................ 7 Assesseringsvereistes...............................................................................................................................8 Studiewenke en -metodes........................................................................................................................ 9 Ander nuttige inligting.............................................................................................................................. 9 Voorwoord.................................................................................................................................................. 10 Jaarplan........................................................................................................................................................11 Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika....................................................13 Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry..................................................... 13 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 14

Les 2: Inligting vanaf stories....................................................................................................................................14

Les 3: Inligting vanaf voorwerpe............................................................................................................................14

Aktiwiteit 2................................................................................................................................................................ 14

Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge...................................................................................................................... 15 Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................ 15

Les 5: Inligting vanaf boeke...................................................................................................................................... 15 Eenheid 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk......................16

Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het................................................................................................ 16

Les 7: Uitvinding van die pyl en boog.................................................................................................................. 17 Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing.......................................................................................... 17 Les 9: Plantmedisyne.................................................................................................................................................. 17 Aktiwiteit 4.................................................................................................................................................................17

Les 10: San-gelowe en -godsdiens.........................................................................................................................18 Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 18

Les 11: Rotstekeninge.................................................................................................................................................18

Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 19 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 19

© Optimi

3

Fasiliteerdersgids

Eenheid 3: Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk...................21

Les 12: Herderlike leefwyse..................................................................................................................................... 21 Les 13: Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het.................................................................. 21 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 22

Eenheid 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika......................................................................24

Les 14: Interaksie met die Khoisan.......................................................................................................................24 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 24

Eenheid 5: Die opperhoofskap van die eerste Afrika-boere......................................................26 Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies................................................................................................................ 26

Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe................................................................................................ 27 Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture....................................................................................... 27

Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue........................................................ 27 Les 19: Rol van die opperhoof................................................................................................................................. 27

Les 20: Die rol van beeste..........................................................................................................................................28 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................28

Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper............................................................... 30

Les 21: Metaalwerk......................................................................................................................................................30

Les 22: Pottebakkery...................................................................................................................................................30

Les 23: Handel................................................................................................................................................................ 31

Les 24: Godsdiens en medisyne.............................................................................................................................. 31 Hersieningsoefening...............................................................................................................................................31

Eenheid 7: ’n Antieke Afrika-samelewing: Egipte..........................................................................33 Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed het................................................................... 33 Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 33

Eenheid 8: Die leefwyse in antieke Egipte........................................................................................35

Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte....................................................................................................... 35

Les 27: Oortuigings en godsdiens.......................................................................................................................... 35 Les 28: Farao’s................................................................................................................................................................ 36

Les 29: Sfinkse, piramides en tempels................................................................................................................. 37

4

© Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 30: Hiërogliewe..................................................................................................................................................... 37 Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................ 37

Les 31: Wiskunde en sterrekunde......................................................................................................................... 37 Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................38

Les 32: Medisyne en dokters...................................................................................................................................38

Les 33: Gevallestudie: Toetankamen se graf.....................................................................................................38 Aktiwiteit 10.............................................................................................................................................................38

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 39

Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika...................................................41 Les 34: Die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart...................................................................................... 41 Aktiwiteit 11............................................................................................................................................................. 42

Eenheid 10: Wat is erfenis?...................................................................................................................43 Les 35: Erfenis in plekke van belang....................................................................................................................43 Les 36: Erfenis in voorwerpe...................................................................................................................................44

Les 37: Erfenis in mense se prestasies................................................................................................................44 Les 38: Erfenis in die name van plekke...............................................................................................................44 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................44

© Optimi

5

Fasiliteerdersgids

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV.

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets of eksamen.

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

*LSEN in algemene taalgebruik.

© Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Rooster en tydsbestuur

Volgens die KABV-beleid moet 3 (drie) uur per week aan Sosiale Wetenskappe bestee word. ’n

Kwartaal van 10 weke kry dus 30 uur. Die tydstoewysing vir Geskiedenis is dus 15 uur per kwartaal van 10 weke, en Geografie ook 15 uur per kwartaal van 10 weke. Dit bring mee dat leerders 1½ uur per week aan Geskiedenis moet afstaan. Jy sal wel vind dat party opdragte

vinniger sal gaan as ander.

Die lesindeling is as volg.

Kwartaal 1: Dertien lesse en sommiges het aktiwiteite – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een Geskiedenisles per week doen, en in enige drie weke twee lesse vir daardie

week.

Kwartaal 2: Elf lesse – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een

Geskiedenisles per week doen, en in een week twee lesse. Aan die einde van die eenheid is daar hersieningsoefeninge.

Kwartaal 3: Nege lesse – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een Geskiedenisles

per week doen.

Kwartaal 4: Tien lesse – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een Geskiedenisles

per week doen. Aangesien kwartaal 4 gewoonlik baie kort is, sal dit baie help as leerders twee

tot drie lesse per week kan voltooi; of selfs, indien moontlik, reeds in kwartaal 3 met kwartaal 4 se lesse kan begin.

© Optimi

7

Fasiliteerdersgids

Assesseringsvereistes

Die aanbevole assesseringsprogram is soos volg:

Kwartaal 1 Kwartaal 2

Kwartaal 3

Kwartaal 4

Geskiedenis Geografie Geskiedenis Geografie Geskiedenis Geografie Geskiedenis

Geografie

Toets Toets Opdrag en eksamen Opdrag en eksamen Projek Opdrag Eksamen Eksamen

Deurlopende assessering 75%

Novembereksamen 25%

Inligting oor die projek sal per e-pos en op die vakforum aan ouers en fasiliteerders gekommunikeer word. Dit kan die volgende insluit: ● ● ● ● ● ● ●

● ● ●

Skryf kort antwoorde op die vrae Skryf paragrawe Doen navorsing en skryf ’n klein stukkie neer Lees en som op Luister en notuleer Teken waarnemings aan Beantwoord vrae (kort en langer antwoorde) Stel vrae Voltooi vraag- en antwoordbladsye Maak diagramme/tekeninge en byskrifte

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Pas, sorteer, lys, beskryf en vergelyk tekste, grafieke, kaarte, foto’s en prente Maak verbindings tussen oorsake en gevolge Identifiseer ooreenkomste en verskille Lees, voltooi en/of teken kaarte Werk met data Vind en werk met bronne Vergelyk kruisverwysings en inligting Verskaf verduidelikings Identifiseer en bespreek kwessies Maak modelle, plakkate of grafieke Interpreteer foto’s en skryf byskrifte

Kodes en persentasies vir optekening en rapportering:

8

Kode 7 6 5 4 3 2 1

Beskrywing van bevoegdheid Uitstaande prestasie Verdienstelike prestasie Beduidende prestasie Voldoende prestasie Gemiddelde prestasie Basiese prestasie Nie bereik nie

Persentasie 80 – 100 70 – 79 60 – 69 50 – 59 40 – 49 30 – 39 0 – 29

© Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Studiewenke en -metodes

Geskiedenis moet soos ’n storie geleer word. Moedig leerders aan om ná elke eenheid dit wat hulle geleer het vir jou in ’n storie oor te vertel.

Ná sommige lesse is daar ’n aktiwiteit wat seker maak leerders verstaan die inhoud van die

les. Gaan die aktiwiteite weer deur saam met leerders ter voorbereiding vir die eksamens. Van die lesse wat nie ’n aktiwiteit het nie, word in ’n hersieningsoefening ná die eenheid gedek.

Elke aktiwiteit en hersieningsoefening moet so volledig as moontlik voltooi word en die vrae moet in volsinne beantwoord word.

Ander nuttige inligting

Geskiedenis gaan oor inligting versamel en die interpretasie daarvan. Help leerders om soveel as moontlik bykomende inligting te versamel en deur te lees as agtergrond voor die lesse

behandel word. Jy sal opmerk dat daar min of meer een les per week geskeduleer is, maar die tye is 1½ uur per week. Genoeg tyd is vir eie navorsing ingeruim.

Probeer ook om betroubare bronne op die internet te gebruik, waar moontlik. Baie organisasies

en projekte verskaf nuttige aanlyn inligting. Vergelyk verskillende webtuistes om te sien of

feitelike inhoud met mekaar ooreenstem.

Die leerdoelwitte word volgens ’n vasgestelde standaard deur die Departement van Basiese

Onderwys opgestel om te verseker dat leerders sekere kriteria bereik en belangrike vaardighede aanleer.

Leerders sukkel gereeld om gebeurtenisse chronologies te orden. Hoe vinniger leerders leer hoe

om dit te doen, hoe beter. Stel ’n tydlyn ná elke eenheid op om leerders te help om gebeurtenisse chronologies te orden. Dit is ’n noodsaaklike vaardigheid in Geskiedenis.

© Optimi

9

Fasiliteerdersgids

Voorwoord

Hierdie gids is slegs vir die fasiliteerder bedoel en nie vir leerders nie. Dit word saam met die graad 5-handleiding gebruik.

Die aktiwiteite se antwoorde word hierin verskaf, alhoewel daar sommige aktiwiteite is

waarop daar nie ’n spesifieke antwoord kan wees nie. Dit sal pertinent onder die aktiwiteit genoem word.

Probeer om waar moontlik eers ’n gesprek met leerders te voer oor die les wat behandel gaan

word. Praat sommer oor die algemeen oor die onderwerpe om leerders se voorkennis te toets.

Elke les het ’n kort inleiding waarop jy verder kan uitbrei, indien moontlik. Jy sal dalk baie leidende vrae aan die begin moet stel om leerders te interesseer.

10

© Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:

● ● ●

Wees realisties en buigsaam

Hou jou ander vakroosters in gedagte

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry Les 2: Inligting vanaf stories Les 3: Inligting vanaf voorwerpe

Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge Les 5: Inligting vanaf boeke

Eenheid 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk

1

Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het Les 7: Uitvinding van die pyl en boog

Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing Les 9: Plantmedisyne

Les 10: San-gelowe en -godsdiens Les 11: Rotstekeninge

Eenheid 3: Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk

Les 12: Herderlike leefwyse Les 13: Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het

Eenheid 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika

Les 14: Interaksie met die Khoisan

Eenheid 5: Die opperhoofskap van die eerste Afrika-boere

2

Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies

Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe

Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue Les 19: Rol van die opperhoof Les 20: Die rol van beeste

© Optimi

11

Fasiliteerdersgids Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper 2

Les 21: Metaalwerk

Les 22: Pottebakkery Les 23: Handel

Les 24: Godsdiens en medisyne

Eenheid 7: ’n Antieke Afrika-samelewing: Egipte

Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed het Eenheid 8: Die leefwyse in antieke Egipte

3

Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte Les 27: Oortuigings en godsdiens Les 28: Farao’s

Les 29: Sfinkse, piramides en tempels Les 30: Hiërogliewe

Les 31: Wiskunde en sterrekunde Les 32: Medisyne en dokters

Les 33: Gevallestudie: Toetankamen se graf

Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika

Les 34: Die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart Eenheid 10: Wat is erfenis?

Les 35: Erfenis in plekke van belang 4

Les 36: Erfenis in voorwerpe

Les 37: Erfenis in mense se prestasies

Les 38: Erfenis in die name van plekke

Les 39: Erfenis en veranderde identiteite Les 40: Erfenis en inheemse medisyne

Les 41: Erfenis in argitektuur Les 42: Natuurlike erfenis en inheemse kennisstelsels Les 43: Erfenis in kuns

12

© Optimi

Eenheid 1 Jagter-versamelaars

en herders in SuiderAfrika

Leerdoelwitte Aan die einde van die eenheid moet leerders die volgende kan doen: ●

Gebruik ’n verskeidenheid bronne om inligting oor die verlede te verkry.

●

Versamel inligting vanaf teks, foto’s en prente.

●

Verkry inligting vanaf liedjies, gedigte en onderhoude met mense.

●

Gebruik meer as een soort bron, bv. boeke, tydskrifte, koerante en die internet.

Inleiding In hierdie eenheid leer leerders van die eerste mense wat in Suider-Afrika gewoon het, naamlik

die San-jagters of ook genoem die Boesman. Ná hulle het die Khoi-Khoi-herders na Suider-

Afrika gekom. Jagters is mense wat jag vir hulle kos en herders is mense wat vee aanhou en

vir hulle sorg. Dit is belangrik om die verskil tussen die jagters en herders te beklemtoon en deeglik te verduidelik om verwarring te verhoed.

Les 1 Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry

Gesels met leerders oor hoe ons inligting oor die San en Khoi-Khoi kan verkry; onthou om te noem dat hulle nie kon lees of skryf nie. Die inligting wat ons het kom van verskillende bronne

af, soos foto’s, stories en rotstekeninge. Ons het ook inligting oor hierdie groepe gekry deur na

hulle volksverhale te luister of daarvan te lees.

© Optimi

13

Fasiliteerdersgids Aktiwiteit 1 1.

Wat doen die San-man in figuur 1.3.1?

2.

Wat doen die San-mans in figuur 1.3.2?

Die man jag vir kos.  (2)

Die mans probeer ’n vuur maak.  (2) [4]

Les 2 Inligting vanaf stories Daar het nog tot onlangs ’n paar groepies jagter-versamelaars in verskillende dele van Suider-

Afrika gebly. Mense wat bekend staan as etnograwe – dit beteken hulle gaan bly saam met die

jagter-versamelaars en bestudeer die wyse waarop hulle lewe – het die groep mense bestudeer en daarna boeke oor hul ervarings geskryf. So het ons inligting gekry vanaf stories oor die San en Khoi-Khoi.

Les 3 Inligting vanaf voorwerpe

Voorwerpe wat gevind is oor die San en Khoi-Khoi is deur argeoloë bestudeer en hulle kon ’n paar dinge uitvind van die jagter-versamelaars. So weet ons hulle het ’n pyl en boog gebruik om

mee te jag. Ons weet die Khoi-Khoi het potte gebruik om melk in te bêre. Die feit dat hulle melk in houers gebêre het, het ons vertel dat hulle vee soos koeie aangehou het. Daar is prente van

voorwerpe waarvan ons inligting kan kry in die handleiding.

Aktiwiteit 2 1.

Uit watter soort materiaal dink jy is die voorwerpe in figuur 1.6.1 gemaak?

2.

Uit watter soort materiaal dink jy is die voorwerpe in figuur 1.6.2 gemaak?

14

Klip en been 

(1)

Klei  (1) [2] © Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 4 Inligting vanaf rotstekeninge

1

Rotstekeninge is ’n belangrike deel van die San en Khoi-Khoi se geskiedenis. Alles wat met hulle gebeur het en wat vir hulle belangrik was, het hulle op rotse en klippe geteken.

Aktiwiteit 3 Watter soort toneel beeld die rotstekening in figuur 1.8 uit?

1.

’n Jagtoneel  (1)

2.

Watter soort wapens het hulle gebruik?

3.

Watter soort dier dink jy word in hierdie rotstekening uitgebeeld?

Spiese/pyl en boog (Enige ander relevante antwoord)  (1)

Renoster/seekoei (Enige ander relevante antwoord)  (1) [3]

Les 5 Inligting vanaf boeke Hierdie les loop hand aan hand met les 2, want die boeke wat ons lees is deur etnograwe geskryf of deur ander mense wat gehoor het wat etnograwe beleef het. Dit is belangrik vir leerders om

te weet dat stories iets kan wees wat iemand vertel of dat dit in boeke neergepen kan word.

© Optimi

15

Eenheid 2

San-jagter-versamelaarsamelewing in die Latere Steentydperk

Leerdoelwitte Aan die einde van die eenheid moet leerders die volgende kan doen: ● ● ●

Verstaan hoe die San hul omgewing gebruik het om te oorleef.

Bespreek hoe die pyl en boog tot meer doeltreffende jagsessies bygedra het.

Verstaan sosiale orde: alles is regverdig en gelykop in ’n groep opgedeel.

• • •

Plantmedisyne

Oortuigings en geloof

Rotskuns

Inleiding Hierdie eenheid handel net oor die San. Al hul gebruike en hoe hulle geleef het, asook wat vir hulle belangrik en heilig was. Die San was die eerste mense in Suider-Afrika. Ons kan van hulle

leer deur na foto’s te kyk, geskrifte te lees, voorwerpe soos hul rotstekeninge te ondersoek en stories te luister of te lees wat handel oor hulle leefwyses. In elke les kyk ons afsonderlik na

hoe ons inligting gekry het.

Les 6 Hoe die San in hul omgewing geleef het

Die San het in klein groepies saamgewoon en alles wat hulle nodig gehad het, het hulle uit die

natuur gekry. Dit is belangrik vir leerders om te weet dat hulle nie die natuur beskadig het nie, met ander woorde hulle het nie goed afgekap en plante uitgehaal wat hulle nie kon gebruik nie.

Hulle het die natuur baie goed geken en hul kennis van plante was uitstekend. Ons sê hulle het in harmonie met hulle omgewing saamgeleef.

16

© Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 7 Uitvinding van die pyl en boog

2

Die San het ’n pyl en boog gebruik om mee te jag. Die boog is van ’n houtstok gemaak wat bietjie

buigbaar was en die snaar is van dierehare of ’n spier van ’n dooie gemaak. Die San het gif van ’n

kewertjie gebruik om op die pylpunte te sit. Die gif is net agter die pylpunt gesit sodat die jagter

nie per ongeluk daaraan raak nie. Waar die pyl die dier getref het, is die stukkie vleis afgesny en verbrand.

’n Mens moet baie vaardig wees om ’n wilde dier met ’n pyl en boog te skiet. Die pyl trek nie

sommer verder as 20 m nie so die San moes diere bekruip tot baie naby sonder om hulle skrik te

maak. Hulle het die dier geskiet en dan met ’n skerpgemaakte spies die dier finaal doodgemaak.

Les 8 Sosiale organisasie in die San-samelewing

Elkeen in die San-familie het sy taak gehad wat hy mos doen. Die mans het gaan jag vir vleis.

Hulle het selfs dae lank weggebly op soek na kos. Die vroue moes plantkosse soos vrugte, neute, bessies en wortels soek. Die wortels van plante is met skerpgemaakte voorwerpe geskraap om plantsappe te kry om te drink.

Les 9 Plantmedisyne

Bespreek die kaart met leerders en wys hulle met watter goedere tussen Afrika en Asië handel gedryf is.

Aktiwiteit 4 1.

Watter kwale het die boegoeplant verlig?

2.

Noem een gebruik van die ghaap-plant.

Maagprobleme  en blaasprobleme  (2)

Die plant se sap verhoed dat ’n mens honger of dors word.  (1)

© Optimi

17

Fasiliteerdersgids 3.

Waarvoor is die bitteraalwyn gebruik?

4.

Waarom staan die Helichrysum petiolare ook as “kooigoed” bekend?

Om ’n seer keel te verlig.  (1)

Die San het die plant gebruik om hulself toe te draai as hulle gaan slaap sodat hulle

warm kon word.  (1) [5]

Les 10 San-gelowe en -godsdiens Die San het geglo dat hulle in ’n beswyming gedurende danse kon gaan sodat hulle siekes kon

gesond maak. Tydens die dans het die persoon wat in ’n beswyming gaan, naamlik die sjamaan,

met die voorvaders gekommunikeer. Tydens die danse het hulle ook geglo die sjamaan kan vra

vir reën en dat die voorvaders vir hulle wild sal stuur wat hulle kon jag.

Aktiwiteit 5 1.

Wat het die San hul god genoem?

2.

Volgens die San kon hul god in ’n

3.

Watter hemelliggaam speel ook ’n belangrike rol in die San se godsdiens?

Kaggen  (1) verander.

Sprinkaan/eland/haas/slang/aasvoël  (1)

Die maan  (1) [3]

Les 11 Rotstekeninge Die San het alles wat vir hulle belangrik was op rotse geteken en so kan ons sien dat ’n eland

vir hulle baie belangrik was. Die tekeninge is so deel van ons erfenis en geskiedenis dat dit ook in ons landswapen gebruik word. Twee San-mans verskyn op die landswapen; hulle kyk na

18

© Optimi

G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

2

mekaar en lyk asof hulle mekaar wil groet. Selfs ons leuse is uit ’n San-taal geneem, wat beteken dat mense wat verskillend is bymekaar kan kom (verenig).

Aktiwiteit 6

1.

Beskryf in jou eie woorde wat ’n argeoloog is.

’n Persoon wat opgrawings doen om artefakte (voorwerpe van lank gelede) te vind

2.

Watter kleure is die meeste in die San se rotstekeninge gebruik?

3.

Hoe het die San hierdie kleure gekry?

en die verlede te rekonstrueer. 

(2)

Rooi/geel/swart/wit  (2)

Om rooi, oranje en pers te kry, het die San verroeste yster warm gemaak en dit tot

’n poeier fyngedruk.  Die poeier is dan met eierwit, dierebloed of vet gemeng om verf te maak.  (2)

4.

Wat is gebruik om die verf te bind?

Dierebloed/dierevet/plantsap  (2) [8]

Hersieningsoefening 1.

Wat is etnografie?

2.

Waarom kan ons die San as nomadies beskou?

3.

Verduidelik wat dit beteken om in harmonie met die omgewing te lewe.

4.

Noem EEN medisinale gebruik van die sekelbos.

Waarneming van mense wat op dieselfde manier lewe, soos mense van lank gelede.  (1)

Die San het rondgetrek en geen vaste tuiste gehad nie.  (1)

Om alles uit die natuur/omgewing te kry sonder om enige iets te beskadig. 

(1)

Tandpyn, hoofpyn, slangbytwonde  (1)

© Optimi

19

Fasiliteerdersgids 5.

Watter plant kan gebruik word om verkoue, griep en hoes te behandel?

6.

Watter plant kan gebruik word om ’n veluitslag te behandel?

7.

Waarvoor gebruik mense vandag hierdie plant (vraag 6)?

8.

As ’n San deur ’n slang gepik word, watter plant gebruik hulle om die wond te behandel?

9.

Waarvan het die San verfkwaste gemaak?

Wildeals  (1)

Rooiwortel  (1)

Slaapmiddel  (1)

Sekelbos  (1)

Van dierehare en vere wat aan riete vasgemaak is  (1)

10. Teken ’n pyl en boog en gee ’n beskrywing van elke deel.

Snaar  Pylpunt  Boog  (6)

[15]

20

© Optimi

Eenheid 3

Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk

Leerdoelwitte Aan die einde van die eenheid moet leerders die volgende kan doen: ●

Verstaan die belangrikheid van erfenis en bewaring.

●

Ondersoek hoe mense en gebeure in die verlede met seremonies, feesvieringe,

●

Verduidelik hoe en waarom mense en gebeure in die gemeenskap herdenk moet word.

museums en monumente herdenk is.

Inleiding In hierdie eenheid kyk ons na die ooreenkomste en verskille tussen die Khoi-Khoi en die San.

Les 12 Herderlike leefwyse

Die Khoi-Khoi het ’n herderlike leefwyse gevolg wat beteken dat hulle vee soos skape en beeste

gehad het. Die beeste is opgepas en nie sommer geslag nie. Omrede die Khoi-Khoi vee gehad het, staan hulle as herders bekend en die San as jagters.

Die koeie was veral vir die Khoi-Khoi belangrik, want melk was hul hoofbron van voedsel.

Les 13 Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het

Dit het gebeur dat die Khoi-Khoi en die San in dieselfde grondgebied gebly het. Dit het gewoonlik goed gegaan en die natuur het vir hulle gesorg, maar as die San baie gesukkel het om wild te

© Optimi

21

Fasiliteerdersgids

kry, het hulle soms die Khoi-Khoi se beeste gesteel om vleis in die hande te kry. Dan was dinge

nie meer so rustig en vreedsaam nie.

Die Khoi-Khoi het groter groepe begin maak sodat hulle teen die San kon baklei as hulle die

beeste wou steel. Sommige San het eerder weggetrek en in die meer bergagtige gebiede gaan bly. Sommige San het gebly.

Hersieningsoefening 1.

Gee een woord/term vir elk van die volgende beskrywings: a.

b. c.

d.

e.

2.

Steentydperk 

Mense wat diere jag.

Jagters 

’n Persoon wat vee aanhou en na hulle omsien.

Herder 

Waarneming van mense wat op dieselfde manier lewe, soos mense van lank gelede.

Etnografie 

Mense wat van plek tot plek rondtrek agter kos en water aan. Hulle het nie ’n vaste huis nie.

Nomades  (5)

Sê of die stellings waar of onwaar is. a.

b. c.

d. e.

22

Duisende jare gelede toe mense nog voorwerpe van klip gemaak het.

Water was gewoonlik skaars waar die San gebly het.

Waar 

Die Khoi-Khoi is nie beskou as nomades nie.

Onwaar 

Water is in klein rietjies gestoor/gebêre.

Onwaar 

Die Khoi-Khoi het in groepe van 200 tot 300 mense beweeg.

Waar 

Vee was die Khoi-Khoi se waardevolste besitting.

Waar 

© Optimi