Gr 4-Sosiale Wetenskappe-Handleiding-Geskiedenis 1

Í2$È-A-SOS-SG015Î

2

0

0

4

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

1

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS

Graad 4

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis

2004-A-SOS-SG01

Í4$È-A-SOS-SG017Î

Graad 4

Aangepas vir KABV

S Grimsley E van Emmenes

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis....................................................................................................... 10 Les 1: Wat gebeur vandag in jou plaaslike omgewing?................................................................................ 11 Les 2: Foto’s vertel stories......................................................................................................................................... 13 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 14

Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?................................................................................................. 15 Aktiwiteit 2................................................................................................................................................................ 16

Les 4: Onderhoude met mense............................................................................................................................... 17 Aktiwiteit 3.................................................................................................................................................................17

Les 5: Voorwerpe is stukkies geskiedenis..........................................................................................................18 Eenheid 2: Die geskiedenis van ’n plaaslike gebied..................................................................... 20

Les 6: Fotostories.......................................................................................................................................................... 21 Aktiwiteit 4.................................................................................................................................................................21

Les 7: Inligting uit geskrewe bronne....................................................................................................................23

Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 23

Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings...................................................................................................24

Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 24

Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hande......................................................................................................... 25

Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 27

Eenheid 3: Wat maak ’n goeie leier?.................................................................................................. 28

Les 10: Eienskappe van goeie leiers.....................................................................................................................29 Les 11: Kies ’n leier......................................................................................................................................................29 Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................30

Les 12: ’n Goeie leier.................................................................................................................................................... 31

Les 13: Nelson Mandela............................................................................................................................................. 32 Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................38

Les 14: Mahatma Gandhi...........................................................................................................................................39

Aktiwiteit 10.............................................................................................................................................................44

© Impaq

3

Handleiding

Les 15: Leiers is nie altyd gewild nie....................................................................................................................44

Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: Land- en padvervoer.......................................................46

Les 16: Diere se bydraes tot vervoer.................................................................................................................... 47 Les 17: Rytuie, waens en koetse.............................................................................................................................49

Les 18: Fietse.................................................................................................................................................................. 51 Les 19: Stoomenjins en treine.................................................................................................................................52 Les 20: Motors................................................................................................................................................................ 53 Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere.........................................................................................54

Les 22: Gevallestudie: Skade aan die omgewing............................................................................................. 55 Aktiwiteit 11............................................................................................................................................................. 56

Hersiening...................................................................................................................................................................57

Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen: Watervervoer en skeepsvaart..................................... 58

Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote...........................................................................................................................59 Les 24: Die eerste seilskepe.....................................................................................................................................60

Les 25: Die eerste stoomskepe................................................................................................................................62 Les 26: Moderne watervervoer............................................................................................................................... 63

Hersiening.................................................................................................................................................................. 65

Eenheid 6: Vervoer oor die tyd heen: Lugvaart en lugvervoer..................................................66

Les 27: Warmlugballonne en lugskepe................................................................................................................ 66 Les 28: Die Wright-broers en die eerste vliegtuig..........................................................................................68

Les 29: Moderne lugvaart..........................................................................................................................................69 Hersiening.................................................................................................................................................................. 70

Eenheid 7: Die oudste vorme van menslike kommunikasie......................................................71 Les 30: Taal, simbole, liedjies, kuns en dans..................................................................................................... 72 Les 31: Hoe die San kommunikeer........................................................................................................................73 Hersiening.................................................................................................................................................................. 74

Eenheid 8: Hoe kommunikeer ons vandag?.....................................................................................75 Les 32: Posstelsel.......................................................................................................................................................... 76 Les 33: Radio...................................................................................................................................................................78

Les 34: Tikmasjien........................................................................................................................................................79 4

Š Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 35: Telegraaf...........................................................................................................................................................80

Les 36: Telefoon............................................................................................................................................................. 82 Les 37: Kamera..............................................................................................................................................................84

Les 38: Televisie............................................................................................................................................................ 85 Les 39: Rekenaar........................................................................................................................................................... 85 Les 40: Die internet...................................................................................................................................................... 86

Les 41: Selfoon............................................................................................................................................................... 87 Hersiening..................................................................................................................................................................88

Woordelys....................................................................................................................................................89 Bibliografie.................................................................................................................................................92

Š Impaq

5

Handleiding

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV.

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

bestudeer in die afsluiting

basiese vrae te voltooi om ’n

of eksamen.

*LSEN in algemene taalgebruik.

van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets

slaagpunt te behaal.

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Voorwoord

Wat is Geskiedenis?

Geskiedenis is die studie van verandering en ontwikkeling. Hierdie kennis sal jou in staat

stel om te bepaal watter impak mense se optrede in die verlede op die hede het; en om verder

te verstaan en te evalueer hoe dit die toekoms kan beïnvloed.

Geskiedenis is ’n proses van ondersoek en om vrae te vra oor die verlede:

●● ●● ●●

Wat het gebeur?

Wanneer het dit gebeur?

Waarom het dit gebeur?

Wat is dan die doelwitte van Geskiedenis – hoekom moet ons dit bestudeer?

●● ●● ●●

Dit skep ’n belangstelling in die verlede en help om te bewys dat dit pret kan wees om te leer oor dinge wat eeue terug gebeur het.

Die kennis, begrip en waardering wat jy aanleer oor die verlede maak wat vandag gebeur selfs meer interessant en kan jy vergelyk hoe dinge verander het deur die jare.

Dit leer jou hoe om ’n proses van historiese ondersoek te onderneem en hoe om deel te neem aan navorsing en projekte deur die jaar.

© Impaq

7

Handleiding

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:

●● ●● ●●

Wees realisties en buigsaam

Hou jou ander vakroosters in gedagte

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis

1

Les 1: Wat gebeur vandag in jou plaaslike omgewing?

Les 2: Foto’s vertel stories Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?

Les 4: Onderhoude met mense Les 5: Voorwerpe is stukkies geskiedenis

Eenheid 2: Die geskiedenis van ’n plaaslike gebied

Les 6: Fotostories

Les 7: Inligting uit geskrewe bronne

Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hande Eenheid 3: Wat maak ’n goeie leier?

2

Les 10: Eienskappe van goeie leiers Les 11: Kies ’n leier

Les 12: ’n Goeie leier ...

Les 13: Nelson Mandela

Les 14: Mahatma Gandhi

Les 15: Leiers is nie altyd gewild nie

8

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: Land- en padvervoer Les 16: Diere se bydraes tot vervoer Les 17: Rytuie, waens en koetse Les 18: Fietse

Les 19: Stoomenjins en treine Les 20: Motors 3

Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere Les 22: Gevallestudie: Skade aan die omgewing

Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen: Watervervoer en skeepsvaart

Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote Les 24: Die eerste seilskepe

Les 25: Die eerste stoomskepe

Les 26: Moderne watervervoer

Eenheid 6: Vervoer oor die tyd heen: Lugvaart en lugvervoer

Les 27: Warmlugballonne en lugskepe

Les 28: Die Wright-broers en die eerste vliegtuig Les 29: Moderne lugvaart

Eenheid 7: Die oudste vorme van menslike kommunikasie

Les 30: Taal, simbole, liedjies, kuns en dans Les 31: Hoe die San kommunikeer

Eenheid 8: Hoe kommunikeer ons vandag?

Les 32: Posstelsel 4

Les 33: Radio

Les 34: Tikmasjien Les 35: Telegraaf Les 36: Telefoon Les 37: Kamera

Les 38: Televisie

Les 39: Rekenaar

Les 40: Die internet Les 41: Selfoon

Š Impaq

9

Eenheid 1 Plaaslike geskiedenis

Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ●●

Doen navorsing oor die verlede en pas dit op die plaaslike geskiedenis toe.

●●

Versamel inligting uit teks, visuele materiaal (foto’s, illustrasies, televisie en

●● ●● ●●

Soek ’n verskeidenheid soort inligting oor die verlede.

Skryf oor die geskiedenis op ’n georganiseerde wyse.

films), liedjies, gedigte, onderhoude met mense, ens.

Gebruik meer as een soort skriftelike bron soos boeke, tydskrifte, koerante en

webtuistes.

Inleiding In hierdie eenheid leer ons hoe om inligting oor die hede te vind en hoe om inligting uit verskeie bronne te gebruik.

Wanneer jy weet hoe om inligting te soek wat op vandag (die hede) van toepassing is, kan jy daardie inligting gebruik om meer oor die geskiedenis van jou eie gebied uit te vind.

Geskiedkundige plekke speel ’n belangrike rol in die moderne gemeenskap, bv. jou dorp/stad se stadsaal of ’n ou kerk of skool.

10

© Impaq

1

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Belangrike terminologie Hede

Geskrewe bronne

Dokumente

Geskiedkundige/historikus

Foto

Onderhoud

Voorwerp

Les 1 Wat gebeur vandag in jou plaaslike omgewing?

Definieer Bron: ’n persoon/plek/voorwerp wat vir ons inligting oor iets kan gee

Geskiedkundige: iemand wat die verlede bestudeer en daaroor skryf Geskrifte: iets wat met die hand geskryf of gedruk is Hede: die huidige tyd waarin ons lewe

Kerninhoud Ons gebruik verskillende bronne om oor die hede uit te vind. Die hede beteken die hier en die nou, met ander woorde, vandag. Bronne bevat inligting en kan gedrukte materiaal, ’n

voorwerp of selfs ’n persoon insluit. Ons onderskei tussen drie soorte bronne: primêre bronne, sekondêre bronne en tersiêre bronne.

●●

●●

Primêre bron: ’n Boek of brief wat iemand oor ’n ervaring geskryf het. Voorbeeld:

Anne Frank se dagboek wat sy oor twee jaar geskryf het terwyl sy en haar familie van die Nazi’s geskuil het. Die dagboek is Anne se eerstehandse ervaring van die oorlog.

Sekondêre bron: Iemand wat ’n primêre bron gebruik om sy/haar interpretasie

daarvan weer te gee. Voorbeeld: ’n Geskiedkundige lees Anne Frank se dagboek en skryf ’n geskiedkundige verslag oor die inhoud.

© Impaq

11

Handleiding

• Tersiêre bron: Wanneer iemand sekondêre bronne gebruik om die inligting wat hulle reeds het, aan te vul. Voorbeeld: Jy gebruik ’n geskiedkundige verslag oor Anne Frank se dagboek om meer inligting te kry vir jou Geskiedenistaak oor Anne Frank.

Wanneer geskiedkundiges die verlede ondersoek, verkies hulle om primêre bronne te

gebruik, aangesien hulle die akkuraatste dokumente is wat die gebeure die beste beskryf.

Geskiedkundiges moet egter versigtig wees om nie hul eie menings te lug wanneer hulle oor die verlede skryf nie.

Figuur 1.1: Anne Frank se oorspronklike dagboek – ’n voorbeeld van ’n primêre bron

In die volgende paar lesse kyk ons na verskeie metodes om inligting oor die hede (vandag) in te

win. Ons kan inligting kry uit foto’s, geskrewe bronne, voorwerpe, stories en onderhoude met mense.

Ons gaan elke soort bron afsonderlik bespreek. Ná jy die lesse voltooi het, gaan ons dieselfde

vaardighede gebruik om meer oor die verlede van ’n plaaslike gebied uit te vind.

Belangrik

Aan die einde van die kwartaal moet jy ’n assesseringsprojek inhandig. Vir die projek moet jy jou eie museumuitstalling maak. Soek solank interessante prente, skryfstukke, stories en

voorwerpe wat jy vir jou uitstalling kan gebruik.

12

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 2 Foto’s vertel stories

1

Definieer Foto: ’n beeld wat op kamera vasgelê is waarna jy oor en oor kan kyk Kerninhoud Ons kan inligting versamel deur na foto’s te kyk en ’n paar vrae te vra en te beantwoord.

Foto’s kan inligting verskaf oor weersomstandighede, gebeure, mense se emosies, ens.

Kom ons kyk na twee foto’s en watter inligting ons daaruit kan aflei.

In hierdie foto sien ons drie mense; twee

mans en ’n vrou. Hulle is by ’n restaurant, drink koffie en gesels. Hulle is formeel aangetrek. Die skootrekenaar en papiere

op die tafel sê vir ons dat hulle besig is om

te werk of in ’n vergadering is. Ons kan dus aflei dat die mense nie vriende is nie

Figuur 1.2.1

en dat hierdie nie ’n sosiale kuier is nie.

In hierdie foto sien ons ’n groep leerders en ’n onderwyseres in ’n klaskamer. Hulle

werk aan ’n kunsprojek. Die leerders

dra almal dieselfde klere (skooluniform), dus is hulle in dieselfde skool. Die foto

is in die somer geneem, want almal dra kortmouhemde.

Figuur 1.2.2

© Impaq

13

Handleiding Wenke Wanneer jy na ’n foto kyk, fokus op die volgende om inligting in te samel:

●●

Kwaliteit en kleur van die foto.

●●

Watter aktiwiteite kan jy waarneem?

●● ●● ●●

Kleredrag van die mense.

Die plek waar die foto geneem is.

Selfs die agtergrond kan inligting verskaf.

As jy na al hierdie faktore oplet, sal jy ’n goeie idee kry van wat gebeur en wie betrokke is.

Aktiwiteit 1 Bestudeer die foto’s hieronder en beantwoord die vrae.

Foto A

Foto B

Figuur 1.3.1: Mense wat op perde ry.

Figuur 1.3.2: ’n Kind wat ’n tradisionele instrument bespeel.

Die volgende vrae is op foto A van toepassing: 1.

a)

b)

Watter natuurlike watermassa verskyn in die agtergrond van die foto?

Watter soort vervoermiddel gebruik die mense in die foto?

14

(1)

c)

Hoe is die weer in hierdie foto?

(1)

a)

Sou jy sê dat hierdie foto oud is?

(1)

Die volgende vrae is op foto B van toepassing: 2.

(1)

b)

Gee ’n rede vir jou antwoord.

(1)

[5]

© Impaq

1

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 3 Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?

Kerninhoud Ons kan ook inligting uit geskrewe of gedrukte bronne versamel.

Voorbeelde van geskrewe bronne is koerante, tydskrifte, advertensies en padtekens.

Figuur 1.4.1

Figuur 1.4.2

Figuur 1.4.3

’n Goeie voorbeeld is padtekens. Kom ons kyk na ’n paar padtekens.

Hierdie hoofweg het vier bane. Net ná die padteken vurk die hoofweg in twee rigtings. Vir ’n

motoris is dit belangrik om te weet dat hy binne die volgende kilometer links moet afdraai indien hy op pad Muizenberg of Maitland toe is. Indien Kaapstad of Milnerton sy volgende

bestemming is, moet hy reguit aanhou. Die padteken gee ook vir ons die name van die paaie:

M5 en N1.

Figuur 1.5: ’n Inligtingsbord op die N1-snelweg in Kaapstad

© Impaq

15

Handleiding

Hierdie advertensiebord word ook langs die hoofweg aangetref en verskaf inligting oor ’n kursus

wat jy kan loop. Ons kan dus aflei dat nie alle tekens langs die pad noodwendig padtekens is nie.

Figuur 1.6: ’n Advertensiebord langs ’n besige pad.

Die advertensie is op motoriste gemik.

Aktiwiteit 2 Bestudeer die advertensie en beantwoord die vrae.

Fence4U

Professionele swembadheinings. ’n Verskeidenheid ontwerpe en lengtes om in jou behoeftes te voldoen.

Bel Steven vir ’n kwotasie.

Figuur 1.7

1.

2.

3.

4.

16

 081 999 4016  steven@fence4u.co.za  www.fence4u.co.za

Na watter maatskappy word daar in die advertensie verwys?

Watter produk of diens word geadverteer?

Bied die besigheid slegs een ontwerp aan?

Wat is die besigheid se telefoonnommer?

(4 × 1) = [4]

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Les 4 Onderhoude met mense

1

Definieer Onderhoud: ’n gesprek met iemand om spesifieke inligting in te samel Ons kan inligting inwin deur stories te lees wat mense geskryf het en deur onderhoude met mense te voer. Tydens ’n onderhoud vra jy vrae aan iemand. Die vrae moet doelgerig wees

om spesifieke inligting te verkry. Hou streng by die onderwerp en onthou dat jy die persoon

waarmee jy die onderhoud voer se tyd in beslag neem – gebruik dit doeltreffend.

Aktiwiteit 3 Voer ’n onderhoud met een van jou ouers. Skryf jou vrae en die antwoorde neer.

Voorbeelde van vrae:

1.

Wat is jou volle naam?

4.

Waar is jy gebore?

2.

3.

5.

6.

7.

8.

9.

Wat is jou van?

Wanneer is jy gebore?

Waar was jy op skool?

Het jy ná skool gaan studeer? Indien ja, waar en watter studierigting?

Wat is jou beroep?

Is jy getroud?

Wat was jou nooiensvan? (As dit ’n getroude vrou is.)

10. Het jy kinders? Indien ja, hoeveel?

Dit behoort ’n goeie beginpunt vir jou onderhoud te wees. Brei verder uit deur jou eie vrae by te voeg.

© Impaq

[10]

17

Handleiding

Les 5 Voorwerpe is stukkies geskiedenis

Definieer Voorwerp: iets waaraan jy kan vat en wat jy kan sien Ons kan inligting insamel deur na voorwerpe te kyk. Kyk na Hoërskool D.F. Malan se skoolwapen hieronder. Wat kan jy alles op die skoolwapen sien?

Die son simboliseer hoop, positiwiteit, groei en ’n nuwe lewe wat uitreik na lig en gesondheid.

Die drie proteas simboliseer Suid-Afrika se erfenis

wat gekoester moet word.

Die leuse: “Vir jou Suid-Afrika” verwys na vaderlands-

Figuur 1.8: Hoërskool D.F. Malan se skoolwapen

liefde en burgerskap.

Vir die nuuskieriges Elke provinsie in ons land het ’n wapen. Gaan lees op oor jou provinsie se wapen en soek

die betekenis van elke voorwerp op die wapen. Kyk ook na die YouTube-video oor Suid-

Afrika se provinsies.

bit.ly/2bC14Vv

18

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

© Impaq

1

Figuur 1.9.1: Gauteng

Figuur 1.9.2: KwaZulu-Natal

Figuur 1.9.3: Limpopo

Figuur 1.9.4: Mpumalanga

Figuur 1.9.5: Noord-Kaap

Figuur 1.9.6: Noordwes

Figuur 1.9.7: Oos-Kaap

Figuur 1.9.8: Vrystaat

Figuur 1.9.9: Wes-Kaap

19

Eenheid 2 1 Die geskiedenis van ’n plaaslike gebied

Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ●●

Doen navorsing oor die verlede en pas dit op die plaaslike geskiedenis toe.

●●

Versamel inligting uit teks, visuele materiaal (foto’s, illustrasies, televisie en

●● ●● ●●

Soek ’n verskeidenheid soort inligting oor die verlede.

Skryf oor die geskiedenis op ’n georganiseerde wyse.

films), liedjies, gedigte, onderhoude met mense, ens.

Gebruik meer as een soort skriftelike bron soos boeke, tydskrifte, koerante en

webtuistes.

Inleiding Noudat jy weet hoe om inligting uit verskeie bronne te versamel, kan ons hierdie vaardighede toepas om die geskiedenis van ’n plaaslike gebied te ondersoek.

Belangrike terminologie Navorsing

Plaaslik

Migrasie

20

© Impaq