Gr 4-Sosiale Wetenskappe-Handleiding-Geografie 2

Í2$È-A-SOS-SG02CÎ

2

0

0

4

-

A

-

S

O

S

-

S

G

0

2

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GEOGRAFIE Graad 4

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geografie

2004-A-SOS-SG02

Í4$È-A-SOS-SG02EÎ

Graad 4

Aangepas vir KABV

M Lübcker E van Emmenes

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Inhoudsopgawe

Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Inleiding......................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 9 Eenheid 1: Mense en plekke .................................................................................................................11 Les 1: Plekke om in te woon..................................................................................................................................... 13

Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 15

Les 2: Werke wat mense op verskillende plekke verrig............................................................................... 15 Aktiwiteit 2................................................................................................................................................................ 16

Les 3: Geboue op verskillende plekke en hul gebruike................................................................................ 17 Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................ 19

Les 4: Hoe paaie en voetpaadjies in nedersettings gebruik word........................................................... 22 Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................ 24

Les 5: Identifiseer natuurlike en mensgemaakte bakens............................................................................ 25

Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 27

Les 6: Beskryf en teken ’n kort reis.......................................................................................................................29 Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 29

Les 7: Behoeftes en begeertes.................................................................................................................................30

Aktiwiteit 7.................................................................................................................................................................31

Les 8: Basiese behoeftes: Water, kos, energie, skuiling en gesondheidsorg........................................ 31 Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................ 33

Les 9: Maniere hoe mense hul behoeftes bevredig........................................................................................34 Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................34

Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 36

Eenheid 2: Kaartvaardighede.............................................................................................................. 38

Les 10: Verskillende aansigte van eenvoudige voorwerpe.........................................................................39

Aktiwiteit 10............................................................................................................................................................. 42

Les 11: Prente of letters as simbole of sleutels................................................................................................ 43

Les 12: Grootskaalse kaartsimbole....................................................................................................................... 45 Aktiwiteit 11............................................................................................................................................................. 45 Aktiwiteit 12............................................................................................................................................................. 46

Š Impaq

3

Handleiding

Les 13: Eenvoudige ruitnette en ruitverwysings............................................................................................ 46

Aktiwiteit 13..............................................................................................................................................................47

Les 14: Lees en skryf rigtings op ’n kaart en in die omgewing.................................................................48

Eenheid 3: Lees belangrike kaarte.....................................................................................................51

Les 15: Hoe ons oseane en land op ’n kaart aandui....................................................................................... 52 Les 16: Suid-Afrika se provinsies en hul hoofstede.......................................................................................54

Aktiwiteit 14.............................................................................................................................................................. 55

Les 17: Die aarde is rond en kaarte is plat......................................................................................................... 56 Aktiwiteit 15.............................................................................................................................................................58

Eenheid 4: Voedsel en boerdery in Suid-Afrika............................................................................. 60

Les 18: Die voedsel wat ons eet – plante en diere.......................................................................................... 61 Les 19: Maniere hoe ons voedsel verkry.............................................................................................................63 Aktiwiteit 16.............................................................................................................................................................64

Les 20: Bestaansboerdery en kommersiële boerdery.................................................................................. 66 Aktiwiteit 17.............................................................................................................................................................68

Les 21: Verbouing van voedsel in dorpe en stede...........................................................................................69 Les 22: Verskillende soorte boerdery..................................................................................................................70

Les 23: Saaiboerdery in Suid-Afrika.....................................................................................................................73

Les 24: Vrugteboerdery in Suid-Afrika................................................................................................................ 75

Les 25: Lewende hawe: Grootvee, kleinvee en pluimvee............................................................................ 77 Les 26: Gevallestudie: Veeboerdery in Suid-Afrika........................................................................................79

Aktiwiteit 18.............................................................................................................................................................84

Les 27: Vernaamste saai- en veeboerderygebiede in Suid-Afrika............................................................ 85

Les 28: Verwerkte en onverwerkte voedsel...................................................................................................... 87

Les 29: Hoe en waarom voedsel verwerk word...............................................................................................89

Les 30: Van die plaas na die fabriek, van die winkel na die huis.............................................................. 93

Eenheid 5: Water in Suid-Afrika..........................................................................................................97

Les 31: Watergebruike................................................................................................................................................98

Aktiwiteit 19.............................................................................................................................................................99

Les 32: Industriële watergebruike........................................................................................................................99

Les 33: Water as ’n hulpbron.................................................................................................................................101 Les 34: Die watersiklus........................................................................................................................................... 103 4

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Les 35: Waterberging en die belangrikheid daarvan................................................................................. 104

Aktiwiteit 20...........................................................................................................................................................107

Les 36: Natuurlike waterbronne......................................................................................................................... 108

Les 37: Persoonlike en daaglikse gebruike wat water besoedel........................................................... 112 Les 38: Herwinning van afvalwater en riool.................................................................................................. 113

Hersieningsoefening............................................................................................................................................ 117

Woordelys................................................................................................................................................. 119

Bibliografie.............................................................................................................................................. 122 Bylae: Watersikluswiel ....................................................................................................................... 124

Š Impaq

5

Handleiding

Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet

weet. Geneem uit KABV

Leselemente

Belangrike terminologie

Wenke

Nuwe terminologie om die

Enige inligting anders as

begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

Vrae wat voltooi moet word

ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei

die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig

word om te verken. Vir die begaafde leerder:

Kerninhoud

Studeer/Hersiening

Beklemtoon die kern

Tyd wat spandeer

van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n

spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

6

word om die inhoud te

bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter

voorbereiding vir die toets of eksamen.

uitgebreide oefeninge.

Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*

(LSOB): Verduidelik die

noodsaaklikheid om die

basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

*LSEN in algemene taalgebruik.

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Voorwoord

Geografie is die studie van mense en die fisiese omgewing. Geografie help ons om die

komplekse wêreld te verstaan. Ons ondersoek verskillende vertakkings van geografie, naamlik

fisiese geografie en menslike geografie.

In fisiese geografie kyk ons na natuurlike prosesse en eienskappe, insluitend die atmosfeer, landvorme en ekosisteme. Menslike geografie ondersoek die aktiwiteite en impak van mense op die aarde.

Om seker te maak dat alle konsepte wat in die gids aangeraak word, deeglik verstaan en

toegepas word, is daar ná elke les ’n aktiwiteit. Alle aktiwiteite in hierdie studiegids moet

vir nasien voltooi word as konsolidasie van die inhoud wat gedek is. Dit is veral belangrik as hersiening vir enige toets of eksamen.

Wanneer jy die aktiwiteite doen, onthou om die aktiwiteit se nommer neer te skryf en alle vrae

te nommer presies soos dit in hierdie studiegids genommer is. Dit sal nasien baie makliker

maak en jou ook help om in die toekoms na jou werk terug te verwys.

Inleiding

Hierdie inleiding is gebaseer op KABV se voorgestelde onderwerpe wat spesifiek in elke eenheid bestudeer moet word. Jy moet jou bes doen om alle werk, toetse en eksamens te voltooi om te

verseker dat jy maksimum punte kry.

Elke eenheid word vergesel van ’n aantal lesse. Daar is ’n aktiwiteit ná elke les wat gegrond is op die spesifieke uitkomste van dié bepaalde les.

Maak seker jy verstaan die aktiwiteit en beantwoord elke aktiwiteit so volledig as moontlik.

Dit dien ook as voorbereiding vir toetse en eksamens. Maak seker jy beantwoord alle vrae in

volsinne, want jy sal jouself sodoende in groter detail kan uitdruk.

Hierdie handboek word sterk aanbeveel:

Oxford Suksesvolle Sosiale Wetenskappe Graad 4 deur Dilley, L., Monteith, M., Nunneley, D., Proctor, A. en Weldon, G., Oxford University Press South Africa, 2013.

© Impaq

7

Handleiding

Die bykomende handboek en hulpbronne is bedoel om jou ’n breër perspektief te gee oor hoe

vrae gevra kan word, verskillende maniere om ’n vraag te beantwoord en hoe daar meer as een standpunt oor ’n spesifieke onderwerp kan wees. Bykomende boeke kan jou ook help om take

te beantwoord en te voltooi.

Omdat geografie die wêreld om ons bestudeer, is dit uiters belangrik dat hierdie vak ook prakties benader moet word. Gebruik alle hulpbronne tot jou beskikking.

Besoek verskillende gebiede in jou omgewing wat verband hou met die inhoud wat gedek

word. Daar is ’n magdom hulpbronne aanlyn beskikbaar, insluitend video’s, speletjies en ekstra

aktiwiteite. As jy nie toegang daartoe het nie, gebruik openbare biblioteke, boeke, koerante of enige van die beskikbare skriftelike hulpbronne.

Maak dit pret om te leer deur die inhoud relevant te maak. Gebruik ’n wye reeks hulpmiddels

en ondersoek die verskillende onderwerpe wat ons dek. Sodoende sal alles meer sin maak en

vir jou relevant wees. Sterkte vir die jaar!

8

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Jaarplan

Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:

●● ●● ●●

Wees realisties en buigsaam

Hou jou ander vakroosters in gedagte

Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer

Kwartaal

Eenheid en les

Datum begin

Datum voltooi

Eenheid 1: Mense en plekke

1

Les 1: Plekke om in te woon Les 2: Werke wat mense op verskillende plekke verrig Les 3: Geboue op verskillende plekke en hul gebruike Les 4: Hoe paaie en voetpaadjies in nedersettings gebruik word Les 5: Identifiseer natuurlike en mensgemaakte bakens Les 6: Beskryf en teken ’n kort reis

Les 7: Behoeftes en begeertes Les 8: Basiese behoeftes: water, kos, energie, skuiling en gesondheidsorg Les 9: Maniere hoe mense hul behoeftes bevredig Eenheid 2: Kaartvaardighede

Les 10: Verskillende aansigte van eenvoudige voorwerpe Les 11: Prente of letters as simbole of sleutels 2

Les 12: Grootskaalse kaartsimbole

Les 13: Eenvoudige ruitnette en ruitverwysings Les 14: Lees en skryf rigtings op ’n kaart en in die omgewing Eenheid 3: Lees belangrike kaarte

Les 15: Hoe ons oseane en land op ’n kaart aandui

Les 16: Suid-Afrika se provinsies en hul hoofstede Les 17: Die aarde is rond en kaarte is plat

© Impaq

9

Handleiding Eenheid 4: Voedsel en boerdery in Suid-Afrika Les 18: Die voedsel wat ons eet – plante en diere Les 19: Maniere hoe ons voedsel verkry Les 20: Bestaansboerdery en kommersiële boerdery Les 21: Verbouing van voedsel in dorpe en stede Les 22: Verskillende soorte boerdery 3

Les 23: Saaiboerdery in Suid-Afrika

Les 24: Vrugteboerdery in Suid-Afrika Les 25: Lewende hawe: Grootvee, kleinvee en pluimvee Les 26: Gevallestudie: Veeboerdery in Suid-Afrika Les 27: Vernaamste saai- en veeboerderygebiede in Suid-Afrika Les 28: Verwerkte en onverwerkte voedsel

Les 29: Hoe en waarom voedsel verwerk word Les 30: Van die plaas na die fabriek, van die winkel na die huis Eenheid 5: Water in Suid-Afrika

Les 31: Watergebruike

Les 32: Industriële watergebruike

4

10

Les 33: Water as ’n hulpbron

Les 34: Die watersiklus Les 35: Waterberging en die belangrikheid daarvan Les 36: Natuurlike waterbronne Les 37: Persoonlike en daaglikse gebruike wat water besoedel Les 38: Herwinning van afvalwater en riool

© Impaq

Eenheid 1 Mense en plekke

Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ●●

Identifiseer en beskryf die verskillende nedersettings waarin mense woon,

●●

Identifiseer en verduidelik die verskillende soorte geboue en hulle gebruike,

●●

insluitend plase, dorpies, dorpe en stede.

Identifiseer en beskryf die verskillende plekke waar mense werk.

insluitend huise, diereskuilings, winkels, skole, klinieke, banke, kantore, plekke van aanbidding, fabrieke, motorhuise en treinstasies.

●●

Verstaan paaie en voetpaadjies en hulle onderskeie gebruike in nedersettings.

●●

Beskryf en teken ’n kort reis, soos om te verduidelik watter roete jy na ’n

●● ●●

Identifiseer verskillende landmerke.

Verstaan die verskil tussen natuurlike en mensgemaakte landmerke. winkelsentrum of skool toe sal volg.

●●

Verduidelik hoe om van een plek na ’n ander te gaan met behulp van terme

●●

Onderskei tussen behoeftes en begeertes.

●● ●● ●● ●●

© Impaq

soos “links”, “regs” en “reguit”.

Identifiseer belangrike landmerke en gebruik paaie/strate se korrekte name.

Identifiseer basiese menslike behoeftes, insluitend water, kos, skuiling, gesondheid-sorg en energie.

Verstaan die verskillende maniere waarop mense in hulle behoeftes voorsien.

Pas die kennis wat jy geleer het op ’n gevallestudie of relevante situasie toe.

11

Handleiding Inleiding

Die doel van hierdie eenheid is om jou aan te moedig om plekke, mense, kwessies en gebeure

te ondersoek met behulp van verskillende bronne soos boeke, foto’s en die internet. Verken die

wêreld en mense om jou en pas die inhoud op jou eie ondervindings toe.

Dit is belangrik om ’n aantal verskillende bronne te gebruik en te verduidelik hoe jy hulle

gebruik het. Ons gaan ook die wisselwerking tussen die samelewing en die natuurlike omgewing ondersoek. Dit beteken dat mense hulle omgewing nodig het om in hul basiese behoeftes te

voorsien.

Belangrike terminologie Nedersetting

Fabriek

Stad

Natuurlik

Plaas Dorp

Platteland

Landmerk Roete

Mensgemaak

Werk

Behoeftes

Kliniek

Gesondheidsorg

Boerdery Landbou

Begeertes Skuiling

Dit is baie belangrik om die terme wat ons dek, te leer en verstaan. Dit sal jou help om die

inhoud te verstaan. Maak vir jouself ’n lys of gebruik ’n bladsy agterin jou boek en teken al die nuwe woorde wat ons leer, daarin aan.

12

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Les 1 Plekke om in te woon

1

Kerninhoud Almal woon iewers. Mense woon in talle verskillende plekke en omgewings.

’n Nedersetting is ’n plek waar ’n groep mense woon.

Die meeste mense woon in dorpe of stede. Die algemeenste vorm van wonings in dorpe en stede is huise. Ander mense woon baie naby aan mekaar in woonstelle of meenthuise. Die

res van die bevolking woon op die platteland op plase of plotte/hoewes.

Vir die nuuskieriges Kyk dié kort YouTube-video oor die verskil tussen lewe in die stad en lewe op die platteland. bit.ly/2TgJ7VA

Kom ons bestudeer die verskillende nedersettings wat genoem is:

’n Dorpie (Engels: village) is kleiner as ’n dorp en het nie baie inwoners nie. Dit kom meestal op die platteland voor en al die mense van ’n dorpie ken mekaar gewoonlik. ’n Dorpie het nie

soveel strate, huise en winkels as ’n dorp nie en die inwoners moet gewoonlik ver reis om by ’n

winkelsentrum of hospitaal uit te kom.

’n Dorp is ’n nedersetting wat groter as ’n dorpie maar kleiner as ’n stad is. ’n Dorp is groot genoeg om baie strate, skole, parke, banke, winkelsentrums en polisiestasies te hê.

© Impaq

13

Handleiding

Figuur 1.1: Qunu, ’n plattelandse dorpie in die Oos-Kaap.

Nelson Mandela is in 2013 in Qunu begrawe.

Figuur 1.2: ’n Lugfoto van die dorp Upington in die Noord-Kaap.

’n Stad is baie groter as ’n dorp. Dit het baie meer strate, winkels en huise. Daar is dus baie meer kantore in ’n stad en gevolglik meer werksgeleenthede. Die meeste groot stede het hul eie lughawens en hospitale.

Plase kom meer op die platteland voor. Daar is nie so baie geboue, strate of winkels nie. Boere

gaan doen gewoonlik inkopies in die naaste dorp. Boere boer meestal met vee of gewasse en

voer ’n bestaan deur hul gewasse of diere te verkoop.

Figuur 1.3: Kaapstad se middestad. Kaapstad is die oudste stad in Suid-Afrika en is ook die hoofstad van die Wes-Kaap.

Figuur 1.4: ’n Tipiese beeld van ’n Suid-Afrikaanse plaas.

Definieer Dorp: ’n nedersetting met strate, huise, winkels en geboue soos skole en banke Nedersetting: ’n plek waar mense woon

Plaas: ’n groot stuk grond waarop mense woon en diere aanhou of gewasse plant, of albei Platteland: ’n gebied wat nie in ’n stad is nie 14

Stad: groter as ’n dorp, met baie meer winkels en strate en soms selfs ’n lughawe

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

1

Aktiwiteit 1 Bestudeer jou omgewing en beantwoord die vrae.

1.

Watter soort werk doen jou ma, pa, voog en/of fasiliteerder?

(2)

4.

Is daar ’n skool naby jou huis?

(1)

2.

Watter soort winkels is naby jou huis? Noem enige TWEE nabygeleë winkels.

3.

5.

6.

7.

Hoe ver is die naaste vulstasie aan jou huis?

Waarheen gaan siek mense in jou gebied?

Is daar ’n plek waar kinders kan speel, soos ’n openbare park?

Wat doen jy en jou gesin oor naweke en vakansies?

(2)

(1)

(1)

(1)

(2)

[10]

Les 2 Werke wat mense op verskillende plekke verrig

Definieer Boer: iemand wat op ’n plaas bly en gewasse verbou of vee aanhou wat verkoop word om

’n bestaan te voer

Landbou: ’n bedryf wat met boerdery en/of die aanplant van gewasse te doen het

Werk: ’n taak wat jy doen om geld te kry om in jou basiese behoeftes te voorsien Kerninhoud ’n Mens se werk hang grootliks af waar hy/sy woon.

Mense in stede kan ’n groot verskeidenheid beroepe beoefen, soos ’n prokureur, ’n

verkoopsverteenwoordiger of ’n eiendomsagent.

Mense wat op plase of op die platteland woon, voer ’n bestaan deur hul produkte soos vrugte en groente, dierevelle/wol en vleis te verkoop.

© Impaq

15

Handleiding

Omdat dorpies baie klein en dikwels afgeleë is, is daar waarskynlik nie ’n groot winkelsentrum of selfs ’n hospitaal naby nie. Gevolglik moet mense ver reis om by die werk uit te

kom, veral as hulle verkoopspersone, boekhouers of verpleegsters is.

Vir die nuuskieriges Doen navorsing oor verskillende beroepe. Maak ’n aparte lys vir elke soort nedersetting, bv.:

●● ●● ●● ●●

Op die plaas

In die stad

Op die dorp

Op ’n dorpie

Probeer om minstens vyf beroepe onder elke opskrif te vind.

(Moenie die voorbeelde gebruik wat in aktiwiteit 2 gelys word nie.)

Aktiwiteit 2 Bestudeer jou omgewing en beantwoord die vrae.

Die woordbank bevat ’n lys beroepe en posbeskrywings.

Woordbank

plant mielies | oes koring | prokureur | polisiebeampte | bankier |

onderwyser | saai saad | melk koeie | dokter | kok | plaasbestuurder |

haarkapper | skaapskeerder | brandweerman | ploeg landerye | pas vee op 1.

16

Sorteer die beroepe in die woordbank in die onderstaande tabel. Is hierdie beroepe meer geneig om op ’n plaas of in die stad beoeofen te word? Trek die tabel oor en voltooi dit in

jou boek.

© Impaq

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie Op ’n plaas

In die stad

(16)

2. Watter beroepe word in die prentjies uitgebeeld?

Figuur 1.5

1

Figuur 1.6

(2) [18]

Les 3 Geboue op verskillende plekke en hul gebruike

Definieer Fabriek: ’n gebou waar iets vervaardig word, bv. ’n motorfabriek wat motors vervaardig

Kliniek: ’n plek waar jy goedkoop of gratis gesondheidsorg kan kry; ’n kleiner weergawe

van ’n hospitaal

Kerninhoud Daar is geboue in elke soort nedersetting. Die grootte van die nedersetting bepaal hoeveel geboue daar sal voorkom. Elke gebou speel ’n spesifieke rol.

© Impaq

17

Handleiding

’n Klein nedersetting soos ’n dorpie het baie min mense en dus nie so baie geboue nie.

In stede met meer mense is daar meer en ’n groter verskeidenheid geboue.

Die algemeenste voorbeeld van geboue waarin mense woon is huise en soms word hulle ook as tuiskantore gebruik. Huise kom in verskillende vorms en groottes voor.

Ander geboue wat belangrike doele dien behels skole, klinieke, diereskuilings, winkels,

kantore, fabrieke, banke, plekke van aanbidding (kerke, moskees en tempels), vulstasies, treinstasies en lughawens.

Hieronder is ’n foto van die Uniegebou in Pretoria, Suid-Afrika se hoofstad. Die Uniegebou is

die amptelike setel van die Suid-Afrikaanse regering. Die president en ministers se kantore is

in die Uniegebou geleë.

Figuur 1.7: Die Uniegebou in Pretoria

Vir die nuuskieriges Kyk die YouTube-video oor die Uniegebou. bit.ly/2MDWLfH

Die geboue word op die volgende bladsy in Sandton, Johannesburg aangetref. Hierdie

winkelsentrum en die omliggende kantoorblokke word Sandton City genoem en word as die rykste blok stadsgeboue in Afrika beskou. Nelson Mandela-plein is langs Sandton City geleë.

18

© Impaq

1

G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Figuur 1.8: Sandton City

Vir die nuuskieriges Sit jou veiligheidsgordel aan en neem ’n toer deur Sandton se strate in hierdie YouTube-

video.

bit.ly/2BbIPF5

Aktiwiteit 3 Bestudeer die woordbank en beantwoord die vrae.

Die woordbank bevat ’n lys geboue wat verskillende doele dien.

Woordbank

huis | plek van aanbidding | woonstelle | lughawe | hospitaal/kliniek | bank |

vulstasie | winkelsentrum | skool | plaashuis | diereskuiling | treinstasie | fabriek

© Impaq

19

Handleiding 1.

20

Pas die geboue in die woordbank by die prentjies. Skryf slegs die korrekte term langs die

vraagnommer neer, bv. 1.13 Fabriek.

Figuur 1.9.1

Figuur 1.9.2

Figuur 1.9.3

Figuur 1.9.4

Figuur 1.9.5

Figuur 1.9.6

Š Impaq