Gr 12-Lewenswetenskappe-Fasiliteerdersgids

Í2+È-A-LIS-FG01!Î 1

8

1 2

-

A

-

L

I

S

-

F

G

0

1

LEWENSWETENSKAPPE FASILITEERDERSGIDS

Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Lewenswetenskappe Fasiliteerdersgids

1812-A-LIS-FG01

Í2,È-A-LIS-FG01#Î

Graad 12

Aangepas vir KABV

ONDERWYSERSGIDS

SKRYWERS Jen Grogan Ruth Suter

LEWENSWETENSKAPPE ONDERWYSERSGIDS GRAAD 12 NKABV

ALLE REGTE VOORBEHOU ©KOPIEREG DEUR DIE SKRYWERS Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, opnames, databasis of enige ander stelsel van inligtingsbewaring. Alles moontlik is gedoen om kopiereg te verkry op alle gedrukte aspekte van die publikasie. Indien enige materiaal wat kopiereg benodig, onwetend gebruik is, word die kopiereghouer versoek om die saak onder die aandag van die uitgewer te bring sodat die nodige erkenning gegee kan word.

Lewenswetenskappe Handboek & Werkboek Graad 12 NKABV ISBN-13:

978-1-86921-883-6

Produksiekode:

LFS 74

Skrywers:

Jen Grogan Ruth Suter

DTP: Grafieke: Strokiesprente:

Kerry Thomas © Kerry Thomas © Tony Grogan

Eerste uitgawe:

November 2015 (Aanpassings gebaseer op Eksamenriglyne - Graad 12, van 2014)

Tweede uitgawe: May 2016 (Geringe veranderinge aangebring, sluit bylae in)

UITGEWERS ALLCOPY PUBLISHERS POSBUS 963 Sanlamhof, 7532

Tel: (021) 945-4111 Faks: (021) 945-4118 E-pos: info@allcopypublishers.co.za Webwerf: www.allcopypublishers.co.za

i

LEWENSWETENSKAPPE ONDERWYSERSGIDS GRAAD 12 NKABV

INHOUDSOPGAWE

Bladsy

1.1

DNA: Die kode van lewe

20-21

1.2

Meiose

22-24

1.3

Genetika & Erflikheid

25-31

2.1

Vertebrate se voortplantingstrategieĂŤ

32

2.2

Menslike voortplanting

33-35

2.3.1

Die menslike senuweestelsel

36-39

2.3.2

Reseptore

40-44

2.4

Die mens se endokrienstelsel

45-47

2.5

Homeostase in die mens

48-49

2.6

Plante se reaksies op die omgewing

50-51

3.

Impak van die mens op die omgewing

52-60

4.1

Evolusie

61-65

4.2

Evolusie van die mens

66-70

4.3

Hominien fossielterreine

71-74

4.4

Alternatiewe vir evolusie

75-76

ii

Aan die opvoeder Die klem van die Mind Action-Reeks Lewenswetenskap 12 Handboek is om die werk eenvoudig en in duidelike formaat aan te bied.

Daar is baie verskillende soorte leeraktiwiteite om die leerder te help om die werk te verstaan en duidelik te weet wat onderrig is.

Elke leerder sal sy/haar eie manier ontwikkel hoe om leerdiagramme, geheuekaarte, vloeidiagramme, ens. te skep en dit is baie belangrik dat u hulle aanmoedig om hierdie aktiwiteite te doen. Sommiges behels assessering deur maats, wat sal veroorsaak dat hulle by mekaar leer en hulle eie vordering kan dophou.

Die opvoedersgids en antwoorde Die opvoedersgids en antwoorde is van onskatbare waarde saam met die handboek omdat dit u sal help om al die vereistes van die nuwe kurrikulum, soos uiteengesit in die Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring (KABV), na te kom.

Die volgende in die gids is besonder bruikbaar: A. Organisering van die kurrikulum van Lewenswetenskap

bl 2

B. Spesifieke doelwitte van Lewenswetenskap

bl 3

C. Wat leerders nodig sal hê

bl 3

D. Werkskedule

bl 4

Kwartaal 4 Graad 11

bl 4

Kwartaal 1 Graad 12

bl 6

Kwartaal 2 Graad 12

bl 9

Kwartaal 3 Graad 12

bl 12

E. Kort inleiding by elke string en module p 14 String 1

bl 14

2.5 Homeostase

bl 17

1.1 DNA; die kode van lewe

bl 14

2.6 Plante se reaksies op die

bl 17

1.2 Meiose

bl 15

1.3 Genetika en erflikheid

bl 15

String 3

bl 17

String 2

bl 16

Omgewingstudies

bl 17

2.1 Voortplantingstrategieë by

bl 16

String 4

bl 18

4.1 Evolusie deur natuurlike seleksie

bl 18

4.2 Evolusie van die mens

bl 18

2.3 Mense se reaksies op die omgewing bl 17

4.3 Hominien fossielterreine

bl 19

2.4 Endokrienstelsel

bl 17

4.4 Alternatiewe vir evolusie

bl 19

F. Antwoorde

bl 20

1.1 DNA: kode van lewe

bl 20

2.5 Homeostase

bl 48

1.2 Meiose

bl 22

2.6 Plante se reaksies op die omgewing

bl 50

1.3 Genetika & Erflikheid

bl 25

3.

bl 52

2.1 Voortplantingstrategieë

bl 32

2.2 Menslike voortplanting

bl 33

omgewing

vertebrate 2.2 Menslike voortplanting

bl 16

Die impak van die mens op die omgewing

4.1 Evolusie

bl 61

2.3 Mense se reaksies op die omgewing bl 36

4.2 Evolusie van die mens

bl 66

2.4 Endokrienstelsel

4.3 Hominien fossielterreine

bl 71

4.4 Alternatiewe vir evolusie

bl 75

bl 45

1

G. Assesseringsplan •

Hoe word leerders geassesseer?

bl 77

•

Wat is die vereistes vir assessering?

bl 79

•

Inligting oor verspreiding van punte

bl 80

A. Organisering van die kurrikulum van Lewenswetenskap Vier Kennisstringe word gebruik om Lewenswetenskap se inhoudsraamwerk te organiseer. Hierdie kennisstringe ontwikkel progressief oor die drie jaar van die VOO. Hulle is: 1.

2.

3.

4.

Lewe op molekulêre, sellulêre en weefselvlak Lewensprosesse in plante en diere Omgewingstudies Diversiteit, veranderinge en kontinuïteit

Die kennisstringe en die onderwerpe binne elke kennisstring kan nie apart en in isolasie betsudeer word nie.

Dit is belangrik dat leerders die verwante onderwerpe verstaan en dat biologiese stelsels nie onafhanklik of in isolasie funksioneer nie. Opvoeders in al drie grade moet bewus wees van hierdie deurlopendheid.

Lewe op molekulêre, Kennisstringe

sellulêre en weefselvlak

plante en diere

• Chemie van lewe –

• Ondersteuning- en

Anorganiese en

vervoerstelsels in

organiese verbindings

Graad 10

Lewensprosesse in

• Sel – eenheid van lewe • Seldeling - mitose

Diversiteit, Omgewingstudies

verandering en kontinuïteit

• Biosfeer tot ekosisteme

• Biodiversiteit en klassifikasie • Geskiedenis van

plante • Ondersteuningstelsels

lewe op aarde

in diere • Vervoerstelsels in soogdiere (mens)

• Plantweefsels • Dierweefsel • Energietransformasies

Graad 11

• Bevolkingsekologie

om lewe te

• Impak van die mens

ondersteun:

op die omgewing:

Fotosintese

huidige krisisse

• Diervoeding

Inligting hieroor in

• Energietransformasies:

hierdie onderwysersgids

Respirasie

• Biodiversiteit – klassifikasie van mikro-organismes • Biodiversiteit – plante • Voortplanting – plante • Biodiversiteit– diere

• Gaswisseling • Ekskresie • DNA – kode van lewe • RNA en

Graad 12

proteïensintese • Meiose

• Voortplantingstrategieë by vertebrate

• Impak van die mens op die omgewing:

• Menslike voortplanting

huidige krisisse In

• Senuweestelsel

graad 11 gedoen

• Sintuie • Endokrienstelsel • Homeostase

2

• Darwinisme en Natuurlike seleksie • Menslike evolusie

B. Wat is die spesifieke doelwitte van Lewenswetenskap?

1.

Die eerste doelwit is dat leerders kan:

•

Verstaan wat hulle geleer word

•

Sekere wetenskaplike terme en idees verstaan Leer wat hulle geleer word; nie uit die kop uit nie, maar deur oefeninge soos die teken van geheuekaarte, diagramme, tabelle, ens. sowel as deur die toets van hul kennis en die begrip daarvan soos hulle aangaan.

Dit word alles in hierdie handboek verskaf.

2. Die tweede doelwit is dat leerders: •

Nuuskierig sal raak oor watter veranderinge plaasvind en waarom.

•

Praktiese ondervinding opdoen in die ondersoek en ontdekking van antwoorde op hierdie vrae.

Hulle moet hierdie praktiese kennis vir sowel assesserings- as eksamendoeleindes hê.

Die handboek verduidelik watter vaardighede nodig is wanneer daar navorsing of eksperimente gedoen word en maak ook voorstelle aangaande benodigdhede sodat, indien daar nie hulpbronne is nie, dit moontlik is om alledaagse artikels wat geredelik beskikbaar is, te gebruik.

In hierdie praktiese ondersoek het leerders die geleentheid om: −

Hul verworwe kennis toe te pas

−

Hul vaardighede te ontwikkel, veral ten opsigte van: waarneming optekening interpretasie van data.

3. Die derde doelwit is dat leerders: •

Die rol en toepassing van Lewenswetenskap in die alledaagse lewe kan verstaan

•

Die belangrikheid van inheemse kennis in hierdie opsig kan verstaan.

•

’n sekere hoeveelheid kennis oor die geskiedenis van wetenskap kan opdoen.

C. Wat het leerders nodig?

Hulle moet hê: • ’n lêer •

folio

•

plastiekkoeverte (opsioneel)

Die lêers is belangrik omdat dit sal verseker dat die leerder se werk op datum bly en beskikbaar is, wat sal insluit: • antwoorde van alle informele toetse (leeraktiwiteite) •

leerdiagramme/vloeikaarte/geheuekaarte

•

ekstra aantekeninge, grafieke, ens, in die klas

D. Werkskedule Die werkskedule verskaf: • ’n riglyn oor watter onderwerpe wanneer gedek moet word vir elke week van elke kwartaal; die volgorde is dieselfde soos voorgeskryf deur die DvO. • Bladsynommer van verskillende onderwerpe om te help om die leerplan binne die voorgeskrewe tyd te voltooi.

• SBA = Skoolgebaseerde Assessering 3

Graad 11 NB Hierdie werk moet in die laaste kwartaal van Graad 11 afgehandel wees.

Kwartaal 4 Week

Module

Inhoud

Ondersoek/Prakties

Assessering Informeel/formeel Informeel – Leeraktiwiteite in handboek

Formeel – sien onder Kan gebruik word vir SBA

1

3

Impak van die mens op die omgewing (bl 217 – 264)

LA 1, bl 218

LA 2 , bl 219

Koolstofvoetspoor

Die gevolge van

A. Atmosferiese & klimaatsverandering, bl 217

LA 3 , bl 221 Kweekhuiseffek

ontbossing LA 4, bl 222

1.

CO2 emissies, bl 217

Sirkelgrafiek om

2.

Koolstofvoetspoor, bl 218

kweekhuisgasse aan

3.

Ontbossing, bl 219

te dui

4.

Kweekhuiseffek/aardverwarming, bl 220

5.

Metaanvrystellingss, bl 221

6.

Afbreek van Osoon, bl 222

LA 5, bl 223 Osoonverswakking

LA 6, bl 224 Kortvrae

2

3

B. Beskikbaarheid van water bl 225

LA 1, bl 227

LA 2, bl 229

1.

Konstruksie van damme, bl 226

Teken kaart van plaaslike

Opstel oor

2.

Vernietiging van vleilande, bl 226

vleiland. Lys van fauna en

waterskaarste in Suid-

3.

Swak boerderypraktyke, bl 227

flora

Afrika

4.

Droogtes en vloede, bl 227

5.

Uitheemse plantasies: uitputting van

C. Waterkwaliteit, bl 230

LA 4, bl 232

LA 3, bl 230

1.

Hoe die gebruik van water kwaliteit

Vloeidiagram om

Waterverbruik

beïnvloed, bl 230

eutrofikasie uit te beeld

watertafel, bl 228 6.

Boorgateen hul effek op akwaters,

7.

Vermorsing van water, bl 229

8.

Koste van water, bl 229

bl 228

3

3

2.

Effek van mynbou op die kwaliteit van water, bl 232

Faktore wat waterkwaliteit

3.

Termiese besoedeling, bl 233

4.

Watersuiwering en hersirkulering, bl 234

5.

LA 5, bl 235

Uitheemse plante, bv Eichornia, bl 235

4

beïnvloed

LA 6, bl 236 Kortvrae

4

3

D. Voedselsekerheid, bl 237

LA 1, bl 239

Faktore wat voedselsekerheid beïnvloed,

Swak

bl 238

boerderypraktyke

1.

Menslike bevolkingsgroei, bl 238

2.

Droogtes en vloede, bl 238

3.

Swak boerderypraktyke, bl 238

4.

Uitheemse plante en vermindering van

LA 2, bl 241 Verlies van wilde variëteite

landbougrond, bl 239

5

3

5.

Verlies van wilde variëteite, bl 240

6.

Geneties gemanipuleerde kos, bl 241

LA 3, bl 242

LA 4, bl 242

7.

Vermosing, bl 242

Klasdebat oor geneties

Kortvrae

gemodifiseerde voedsel

6

3

E. Verlies aan biodiversiteit, bl 243

LA 1, bl 245

LA 2, bl 246

1.

Vernietiging van habitat, bl 244

Habitat vernietiging

Renosterstropery

2.

Stroping, bl 245

3.

Indringerplanttoename, bl 248

4.

Inheemse kennisstelsels, bl 250

5.

Volhoubare gebruik van omgewing -

LA 3, bl 249 Beheer van uitheemse plante

Duiwelsklou, rooibos, fynbos, Afrika-

LA 4, bl 252

aartappel, Hoodia , bl 250

Toets oor inheemse kennisstelsels en medisinale plante

LA 5, bl 253 Rooibos

LA 6, bl 254 Fynbos

LA 7, bl 255 Kortvrae

7

3

F. Wegdoen van soliede afval, bl 257

LA 1, bl 259

LA 4, bl 261

1.

Besoek vullisgat

Herwinning – metaan

Bestuur van afvalhope vir rehabilitasie, bl 257

2.

Noodsaaklikheid van hersirkulering, bl 260

3.

4.

Metaan uit stortingsterreine vir

LA 2, bl 259

van afvalhope

Rehabilitasie van

LA 5, bl 263

vullisgate

Verwydering van

huisafval, bl 261

LA 3, bl 260

Verwydering van kernafval, bl 262

Analise van soliede afval

kernafval

LA 6, bl 263 Invloed van die mens op die omgewing.

Geskrewe verslag oor gekose onderwerp

LA 7, bl 264 Kortvrae

5

DBO se eksamenvoorskrifte moet saam met hierdie skedule gebruik word.

Graad 12 Kwartaal 1 Week

Module

Inhoud

Ondersoek/Prakties

Assessering Informeel/formeel Informeel – Leeraktiwiteite in handboek

Formeel – sien onder Kan vir SBA gebruik word

1

1.1

Deoksiribonukleïensuur (DNA) (bl 1 – 18) Ligging in sel, bl 1 Ontdekking van DNA – Watson, Crick, Franklin en Wilkens, bl 2 Bou van DNA, bl 3 Rol van DNA: gene & niekoderende DNA, bl 4

1.1

LA 3, bl 5 Onttrekking van DNA uit uieskille

LA 1, bl 2 DNA; ontdekking en ligging LA 2, bl 4 Bou en belangrikheid van DNA

LA 4, bl 8 Replisering

Replisering bl 7

Ribonukleïensuur Bou van RNA, bl 11 Proteïensintese A. Proses in kern bl 12 B. Proses by ribosome, bl 13

LA 5, bl 10 profilering en forensiese ondersoeke LA 6, bl 12 Verskille tussen DNA & RNA LA 7, bl 13 Proteïensintese

2

Meiose (bl 19 – 34)

LA 8, bl 14 Algemene vrae

Agtergrondinligting, bl 17 Meiose 1, bl 20

LA 9, bl 16 Kortvrae

Genetiese kode bl 15

1.2

LA,1, bl 19 Chromosome LA 3, bl 22 Meiose

Meiosie 2, bl 21 Redes vir reduksieverdeling, bl 25 Belangrikheid van meiose, bl 25

LA 5, bl 24 Identifikasie van mikrograwe

LA 2, bl 21 Meiose 2 – ’n kopiërende verdeling LA 4, bl 23 Meiose en uitwisseling LA 6, bl 25 Seldeling en chromosoomgetalle

3

LA 7, bl 28 Klasdebat oor aborsie

Genetiese variasie, bl 26 Gevolge van abnormale meiose, bl 26 Ooreenkomste en verskille tussen Mitose en Meiose, bl 30

6

LA 8, bl 28 Chromosoommutasies

LA 9, bl 31 Diagramme om verskille tussen meiose en mitose te illustreer LA 10, bl 32 Kortvrae

3

2.1

Vertebrate se voortplantingstrategieë

LA 1, bl 74 Inwendige vs. uitwendige bevrugting

(bl 73 – 82) Uitwendige of inwendige bevrugting,

LA 2, bl 75 Ovipari

bl 73

LA 3, bl 78

Ovipari, ovovivipari, vivipari, bl 74

4

2.2

Amnioneier, bl 76

Vroegselfstandigheid & altrisieel

Vroegselfstandige & altrisiële ontwikkeling, bl 77

LA 4, bl 80 Voortplantingstrategieë

Ouersorg, bl 78

LA 5, bl 82 Kortvrae

Menslike voortplanting (bl 83 – 116) Bou van manlike en vroulike voortplantingsorgane (skakel met graad 7 en 9), bl 83 -88 1. Puberteit, bl 89

Identifiseer weefsel en verskillende strukture van ovarium, testis en penis deur skyfies en mikrograwe van Internet en/of handboek te gebruik.

LA 2, bl 85 Manlike voortplantingsorgane

5

2.2

2. Gametogenese:gee verband met meiose (geen individuele name van fases nie), bl 90

LA 11, bl 100 Blastosist se vorming

LA 1, bl 84 Bou van testis LA 3, bl 87 Buise van Fallopius LA 4, bl 88 Bou en werking van vroulike voortplantingsorgane LA 5, bl 90 Fisiese verandering tydens puberteit LA 6, bl 91 Opsomming van spermatogenese

3. Menstruasie; klem op hormonale beheer, bl 94

LA 7, bl 92 Spermatogenese

4. Bevrugting en ontwikkeling van sigoot na blastosist, bl 99

LA 8, bl 95 Bou van ovarium, gametogenese en verskille tussen gamete LA 9, bl 97 Menstruasiesiklus LA 10, bl 100 Bevrugting LA 12, bl 101 Embrioniese ontwikkeling en inplantasie

7

6

2.2

5. Gestasie; vinnig noem, bl 99 6. Inplantasie en ontwikkeling; rol van plasenta, bl 100

LA 13, bl 103 Ontwikkeling tydens fetale fase Neem fases van swangerskap waar, bl 107 LA 16, bl 107 Gestasie Dit word sterk aanbeveel dat leerders kyk na National Geographic se DVD, In the Womb.

Die nuutste tegnologie laat toe dat mens ongelooflike detail van die fetus sien soos dit ontwikkel. Daar is baie DVD’s van embrionale ontwikkeling en geboorteprosesse wat gebruik kan word.

LA 14, bl 106 Funksies van plasenta LA 15, bl 106 Funksies van amnionvloeistof LA 17, bl 110 Fases van geboorte LA 19, bl 113 Kortvrae

Neem kontraseptiewe toestelle waar, bl 110

7

1.3

LA 18, bl 112 Kontrasepsie Onvolledige dominansie:

Genetika & erflikheid (bl 35 – 72) Mendel, “ die vader van genetika”, bl 35 Erflikheidsbegrippe bl 35 - 43 •

Gene/allele, bl 35 – 37

•

Dominant en resessief, bl 37

•

Fenotipes en genotipes, bl 37

•

Homosigoties en heterosigoties,

1.3

LA 3, bl 41 Toetskruisings LA 4, bl 42 Onvolledige dominansie

Genetiese diagramme, bl 37 – 38

LA 5, bl 42 Ko-dominansie/ bloedgroepe

Monohibriede kruisings/Tipes dominasie, bl 40 - 45

LA 6, bl 43 Monohibriede kruisings

bl 37

8

LA 2, bl 40 Volledige dominansie

•

Genetiese diagramme, bl 39

•

Volledige dominansie, bl 40

•

Toetskruisings, bl 41

•

Onvolledige dominansie, bl 42

•

Ko-dominansie, bl 42

Geslagsbepaling, bl 43 – 45 Bloegroepering, bl 45 – 46 Mutasies, bl 46 – 51 • Skadelike, skadelose en voordelige mutasies, bl 47 - 48 Genetiese afwykings, bl 48 – 52 •

Albinisme, bl 50 8

LA 7, bl 44 Oorerflikheid van verslag LA 8, bl 46 Bloedgroepering LA 9, bl 49 Hemofilie

LA 1, bl 38 Genetiese terme

• Sistiese fibrose, bl 51 Geslagsoorerwing, bl 48 – 50 Chromosoomafwykings, bl 48 Genetiese variasie en natuurlike seleksie, bl 48

LA 10, bl 49 Rooi-groen kleurblindheid

LA 11, bl 51

Ondersoek/Prakties

Assessering

Mutasies, albinisme en sistiese fibrose

Geslagsverwante siektes, bl 48 – 50 1.

2.

Hemofilie, bl 48 - 49 Kleurblindheid, bl 49 - 50

Kwartaal 2 Week

Module

Inhoud

Informeel/formeel 1

1.3

Genetiese afkoms, bl 52 Genetiese toetsing en berading, bl 52 Genetiese ingenieurswese, bl. 53-65 1.

Stamselnavorsing, bl 53 - 54

2.

Genetiese modifisering, bl. 55-59

3.

Kloning, bl. 59-61

4.

Vaderskaptoetsing, bl. 62-65

LA 12, bl 52 Stambome

LA 13, bl 54 Stamselle

LA 17, bl. 61 Klasbespreking oor betwisbare onderwerpe

LA 14, bl 57 Rekombinante DNAtegnologie

LA 18, bl. 62 Debat in klas oor die gevare van genetiese ingenieurswese

LA 15, bl 59 Geneties gemodifiseerde organismes

LA 20, bl. 63 Vaderskaptoetsing

2

3

1.3

2.3.1

Genetiese skakels, bl. 64-65

LA 22, bl 66

Dehibriede kruisings, bl. 65-67

Dehibriede kruisings

Mens se reaksies op die omgewing (bl 117 – 178) Menslike senuweestelsel A. Sentrale senuweestelsel bl 118

Serebrum, bl 120 Serebellum, bl 121 Medulla oblongata, bl 122 2. Rugmurg, bl 124 B. Periferale senuweestelsel, bl 126 1. Somatiese senuweestelsel, bl 126 2. Outonome senuweestelsel, bl 127 Senuwees, bl 130

4

2.3.1

Senuweefsel, bl 131 - 138 Neurone, bl 131

9

LA 21, bl 65 Genetiese skakels/DNA LA 24, bl 71 Kortvrae

LA 3, bl 121 Leerdiagram – funksies van die serebellum

LA 1, bl 117 Ko-ordinasie

LA 5, bl 122 Praktiese ondersoek om dele van skaap se brein te identifiseer

LA 2, bl 120 Funksies van die serebrum LA 6, bl 123 Algemene vrae - brein LA 9, bl 126 Algemene vrae oor senuweestelsel LA 10, bl 130 Outonome senuweestelsel

LA 7, bl 125 Leerdiagram – funksies van die rugmurg LA 8, bl 125 Praktiese ondersoek om bou van rugmurg aan te dui

Refleksboog, bl 134

LA19, bl. 62 Opstel oor genetiese ingenieurswese

LA 23, bl 67 Gevallestudie oor die swartrenoster

LA 4, bl 122 Leerdiagram – funksies van die medulla oblongata

1. Brein, bl 119

LA 16, bl 61 Kloning

LA 11, bl 133 Neurone

Reaksietyd, bl 136

LA 13, bl 136 Ondersoek reaksietye LA 17, bl 146 Gevolge van dwelms

Sinapse, bl 137 Siektes van die senuweestelsel, bl 138 Beserings, bl 140

LA 12, bl 135 Refleksboog en aksies LA 14, bl 138 Sinapse LA 15, bl 139 Siektes van die SS

Gevolge van dwelms op SSS, bl 142

LA 16, bl 141 Beserings van die SS LA 18, bl 147 Kortvrae

5

2.3.2

Reseptore – opmerk van stimuli,

LA 20, bl 157 Disseksie van skaap se oog

bl 151 Menslike oog, bl 152

LA 21, bl 158 Funksies van dele van die oog

Bou en werking,152 Binokulêre visie, bl 160 Akkommodasie, bl 160

LA 22, bl 159 Fotoreseptore

Visuele defekte, bl 162

LA 19, bl 156 Meganisme van pupil LA 23, bl 160 Werking van die oog LA 25, bl 161 Akkommodasie LA 26, bl 163 Visuele defekte 1

LA 24, bl 161 Ontwerp diagram om sig van voorwerpe wat ver is, te illustreer LA 27, bl 165 Visuele defekte 2

2.3.2

Menslike oor, bl 167 - 173 Bou & werking; gehoor & balans Gehoorprobleme, bl 174

LA 28, bl 168 Bou & funksies van die middeloor LA 29, bl 170 Kogleêr LA 30, bl 171 Vestibulêre apparaat LA 31, bl 172 Gehoor en balans LA 32, bl 175 Gehoorprobleme LA 33, bl 176 Kortvrae

6

2.4

Mens se endokrienstelsel

LA 1, bl 181 Hipotalamus en pituïtêre hormone

(bl 179 – 195) Posisie van kliere, hormone afgeskei, rol van hormone van volgende: 1.

Hipotalamus: ADH, bl 179

2.

Pituïtêre klier: TSH, FSH, LH, prolaktien, groeihormoon (skakel

10

LA 2, bl 182 Tiroïedklier en sy werking LA 3, bl 185 Homeostatiese beheer van glukose

met voortplanting), bl 179

LA 4, bl 188 Diabetes

3.

Tiroïedklier: tiroksien, bl 181

4.

Pankreas: insulien, glukagon; diabetes, bl 183

5.

Byniere: aldosteroon, adrenalien,

6.

bl 188 Gonade: estrogeen, progesteroon en testosteroon (skakel met voortplanting), bl 191

LA 7, bl 191 Hormone van die voortplantingstelsel

LA 6, bl 191 Estrogeenfunksies LA 8, bl 192 Algemene vrae oor endokriene

Voorbeeld van negatiewe terugvoermeganismes: • TSH, bl 182

LA 9, bl 193 Kortvrae

• Insulien en glukagon bl 186 en 184

7

2.5

LA 5, bl 189 Adrenalien

Homeostase (bl 197 – 206)

LA 1, bl 198 Homeostatiese beheer van koolstofdioksied

Negatiewe terugvoer: • Glukose – sien bo

LA 2, bl 199 Homeostatiese beheer van water by ADH

• Koolstofdioksied, bl 197 • Water en soute, bl 198 Termoregulering:

bl 201

LA 3, bl 199 Homeostatiese beheer van soute

Vasokonstriksie, Vasodilasie, Sweet, bl 202

LA 4, bl 200 Hitteverlies en hitte-opbou

Aanpassings van die mens se vel,

LA 5, bl 203 Termoregulering in mense LA 6, bl 204 Klasbespreking LA 7, bl 205 Kortvrae

8

2.6

Plante se reaksie op die omgewing (bl 207 – 216)

LA 3, bl 210 Ondersoek in geotropisme

Planthormone: algemene funksies,

LA 4, bl 211 Ondersoek in geotropisme

1. Ouksiene, bl 207 Tropismes en ouksiene, bl 208 Fototropismes, bl 208

LA 1, bl 208 Ouksiene LA 2, bl 209 Fototropisme LA 5, bl 213 Funksies van gibberelliene en absisiensuur

Geotropismes, bl 208 LA 6, bl 215 Plante se verdediging

2. Gibberelliene, bl 212 3. Absisiensuur, bl 212 Plant se verdedigingsmeganismes bl 213 • Chemies, bl 213 • Fisies, bl 214

11

LA 7, bl 215 Kortvrae

Kwartaal 3 Week

Module

Inhoud

Ondersoek/Prakties

Assessering Informeel/formeel

1

4.1

Evolusie deur natuurlike seleksie bl 265 - 303 A. Bewyse van evolusie, bl 260 Tipes bewyse: 1. Fossielrekord (geskakel met graad 10), bl 267 2. Afkoms met modifikasie , bl 269 3. Biogeografie (geskakel met graad 10), bl 270 4. Genetika (graad12), bl 270 5. Ander vorms, bl 272

LA 8, bl 280 Speletjie om natuurlike seleksie te demonstreer

LA 1, bl 265 Biologiese evolusie LA 2, bl 268 Toename in diversiteit LA 3, bl 271 Genetika en evolusie LA 4, bl 273 Oorsake van verskille in individue LA 5, bl 276 Darwin se vier belangrike waarnemings

B. Variasie, bl. 272 Deurlopende en onderbroke variasie, bl. 273

LA 6, bl 277 Natuurlike seleksie

C. Oorsprong van die idees oor oorsprong, bl. 273

LA 7, bl 279 Evolusie deur natuurlike seleksie

Kort oorsig oor geskiedenis van verskillende teorieë van evolusie, bl 273 1. Lamarckisme, bl 274 2. Darwinisme, bl 274 D. Evolusie deur natuurlike seleksie, bl 275 Ander meganismes van evolusie, bl 278

2

4.1

E. Kunsmatige seleksie, bl 281 • Makgemaakte dier, bl 282

LA 11, bl 284 Kunsmatige seleksie navorsing

• Gewasspesie, bl 283 F. Gepunktueerde akwilibrium, bl 285 G. Ontstaan van nuwe spesies, bl 288 Een voorbeeld van spesiasie deur geografiese isolasie, bl 290 - 294 H. Voortplantingsisolasie, bl 294 Meganismes vir voortplantingsisolasie 1. Voortplanting op verskillende tye van die jaar 2. Spesie-spesifieke hofmakery 3. Aanpassing by verskillende bestuiwers 4. Voorkoming van bevrugting 5. Onvrugbare nageslag in kruisingspesie hibriede

LA 9, bl 292 Verskil tussen kunsmatige en natuurlike seleksie LA 10, bl 282 Selektiewe teling van makgemaakte dier LA 12, bl 286 Ontwikkeling van die idee van evolusie LA 13, bl 289 Geografiese spesiasie LA 14, bl 294 Spesiasie LA 15, bl 297 Meganisme vir voortplantingsisolasie LA 16, bl 298 Weerstand teen insekdoders

I. Evolusie vandag, bl 297 - 299 A. Weerstandigheid 1. Weerstand teen insekdoders 2. Bakteriese weerstand teen antibiotika 12

3. MIV-weerstand teen ARM’s B. Grootte van snawel en liggaam van Galapagos vinke

LA 17, bl 300 Evolusie deur natuurlike seleksie vandag LA 18, bl 301 Kortvrae

3&4

4.2

Evolusie van die mens (bl 305 – 336) Bewyse van gemeenskaplike voorvader vir lewendige hominiede, bl 306 Vergelyk Afrika-ape en mens, bl 307

LA 1, bl 308 Afrika-aap en mens vergelyk

Menslike evolusie van voorvaders, bl 310 - 314 A. Fossielbewyse, bl 310 1. Bipedalisme, 311

LA 2, bl 311 Bipedalisme

aapagtige

LA 3, bl 312 Hominiede se tande

2. Breingrootte, bl 311

LA 4, bl 313 Verskille tussen Afrika-ape en mense

3. Tande, bl 312 4. Prognatisme, bl 312 5. Vorm van verhemelte , bl 312 6. Kraniale en oogbankriwwe, bl 312 B. Genetiese bewyse, bl 314 C. Kulturele bewyse, bl 315 Evolusie van klipwerktuie, bl 316 Belangrike fases in evolusie van hominiene van 6 mjg tot vandag, bl 319 - 323 Bogenoemde inligting is nodig vir leeraktiwiteit 9 - Hominiedevolusie

LA 9, bl 328 Hominienevolusie

LA 5, bl 315 Genetiese bewyse wat aandui hoe die mens uit die aapagtige voorvader ontwikkel het LA 6, bl 318 Klipwerktuie in Afrika

‘Uit Afrika’-hipotese, bl 329 1. Fossiele, bl 329

LA 7, bl 322 Australopithecines

2. Genetiese skakels, mtDNA, bl 329

LA 8, bl 326 Hominien se skedel identifikasie

3. Argeologiese bewyse, bl 331

LA 10, bl 330 ‘Uit Afrika’-hipotese LA 11, bl 333 Kortvrae

5

4.3

Hominien fossielterreine, (bl 337 – 356) Groot Skeurvallei, bl 337 Suid-Afrikaanse fossielterreine, bl 340 1. Die Wieg van die mensdom, bl 341 Belangrikheid van die W van die M se fossiele, bl 345 13

LA 1, bl 340 Fossielterreine by Groot Skeurvallei LA 2, bl 346 Belangrikheid van die W van die M