Gr 11-Eerste Addisionele Taal-Handleiding Letterkunde 2

Í2+È-E-EAT-SG02jÎ 1

8

1 1

-

E

-

E

A T -

S

G

0

2

AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL HANDLEIDING: LETTERKUNDE Graad 11

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Eerste Addisionele Taal Handleiding: Letterkunde

1 8 11 - E - E AT- S G 0 2

Í2+È-E-EAT-SG02jÎ

Graad 11

Aangepas vir KABV

M Brink

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 3 LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 LESBEPLANNING .............................................................................................................. 7 EENHEID 1: POËSIE .......................................................................................................... 9 Les 1: Literêre begrippe ....................................................................................................... 9 AKTIWITEIT 1 .............................................................................................................. 13 Les 2: Gedig: “Ek kan nie meer onthou nie” (Stephan Bouwer) ......................................... 14 AKTIWITEIT 2 .............................................................................................................. 17 Les 3: Gedig: “Ek is oek important” (Peter Snyders) .......................................................... 17 AKTIWITEIT 3 .............................................................................................................. 20 Les 4: Gedig: “Werkende vrou” (Eveleen Castelyn) ........................................................... 20 AKTIWITEIT 4 .............................................................................................................. 24 Les 5: Gedig: “Ma” (Antjie Krog) ........................................................................................ 24 AKTIWITEIT 5 .............................................................................................................. 27 Les 6: Gedig: “Harlekyn van die dieretuin” (S.J. Pretorius) ................................................ 27 AKTIWITEIT 6 .............................................................................................................. 29 Les 7: Gedig: “Waarom het die hoender?” (Franci Greyling) ............................................. 30 AKTIWITEIT 7 .............................................................................................................. 32 Les 8: Gedig: “Ken jy die see?” (Uys Krige) ....................................................................... 33 AKTIWITEIT 8 .............................................................................................................. 37 Les 9: Gedig: “My hart is ’n hamburger” (Jaco Jacobs) ..................................................... 37 AKTIWITEIT 9 .............................................................................................................. 39 EENHEID 2: DRAMA: PALJAS ........................................................................................ 41 Les 10: Literêre begrippe ................................................................................................... 41 Les 11: Drama: Paljas (bl. 1 – 4) ....................................................................................... 47 AKTIWITEIT 10 ............................................................................................................ 48 Les 12: Drama: Paljas (bl. 5 – 8) ....................................................................................... 48 AKTIWITEIT 11 ............................................................................................................ 49 Les 13: Drama: Paljas (bl. 9 – 15) ..................................................................................... 49 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................................ 49 Les 14: Drama: Paljas (bl. 16 – 21) ................................................................................... 50 AKTIWITEIT 13 ............................................................................................................ 50 Les 15: Drama: Paljas (bl. 22 – 24) ................................................................................... 50 AKTIWITEIT 14 ............................................................................................................ 51 Les 16: Drama: Paljas (bl. 25 – 29) ................................................................................... 51 AKTIWITEIT 15 ............................................................................................................ 51 Les 17: Drama: Paljas (bl. 30 – 34) ................................................................................... 52 AKTIWITEIT 16 ............................................................................................................ 52 Les 18: Drama: Paljas (bl. 35 – 39) ................................................................................... 52 AKTIWITEIT 17 ............................................................................................................ 53

© Impak

1

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Les 19: Drama: Paljas (bl. 40 – 46) ................................................................................... 53 AKTIWITEIT 18 ............................................................................................................ 53 Les 20: Drama: Paljas (bl. 47 – 52) ................................................................................... 54 AKTIWITEIT 19 ............................................................................................................ 54 Les 21: Drama: Paljas (bl. 54 – 63) ................................................................................... 54 AKTIWITEIT 20 ............................................................................................................ 55 Les 22: Drama: Paljas (bl. 63 – 70) ................................................................................... 55 AKTIWITEIT 21 ............................................................................................................ 56 Les 23: Drama: Paljas (bl. 71 – 81) ................................................................................... 56 AKTIWITEIT 22 ............................................................................................................ 56 Les 24: Drama: Paljas (bl. 82 – 83) ................................................................................... 57 AKTIWITEIT 23 ............................................................................................................ 57 Les 25: Drama: Paljas (bl. 84 – 85) ................................................................................... 57 AKTIWITEIT 24 ............................................................................................................ 58 Les 26: Drama: Paljas (bl. 86 – 92) ................................................................................... 58 AKTIWITEIT 25 ............................................................................................................ 58

© Impak

2

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

LESBEPLANNING Eenheid 1: Poësie: Les 1 – 9 Eenheid 2: Drama: Les 10 – 26 KWARTAAL 1 DATUM Week 1 Week 2

Week 3

Week 4

Week 5 Week 6 Week 7

WERKSVERDELING LES 1: Literêre begrippe AKTIWITEIT 1 LES 10: Literêre begrippe LES 11: Drama: Paljas, bl. 1 – 4 AKTIWITEIT 10 LES 2: Poësie: “Ek kan nie meer onthou nie” (Stephan Bouwer) AKTIWITEIT 2 LES 12: Drama: Paljas, bl. 5 – 8 AKTIWITEIT 11 LES 13: Drama: Paljas, bl. 9 – 15 AKTIWITEIT 12 LES 14: Drama: Paljas, bl. 16 – 21 AKTIWITEIT 13 LES 15: Drama: Paljas: bl. 22 – 24 AKTIWITEIT 14 LES 3: Poësie: “Ek is oek important” (Peter Snyders) AKTIWITEIT 3 LES 16: Drama: Paljas, bl. 25 – 29 AKTIWITEIT 15 HERSIENING: Poësie: Les 1 – 3 | Drama: Les 10 – 16 TOETSREEKS

KWARTAAL 2 DATUM Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Week 9

© Impaq

WERKSVERDELING LES 4: Poësie: “Werkende vrou” (Eveleen Carstens) AKTIWITEIT 4 LES 17: Drama: Paljas, bl. 30 – 34 AKTIWITEIT 16 LES 5: Poësie: “Ma” (Antjie Krog) AKTIWITEIT 5 LES 18: Drama: Paljas, bl. 35 – 39 AKTIWITEIT 17 Les 19: Drama: Paljas, bl. 40 – 46 AKTIWITEIT 18 LES 6: Poësie: “Harlekyn van die dieretuin” (S.J. Pretorius) AKTIWITEIT 6 LES 20: Drama: Paljas, bl. 47 – 52 AKTIWITEIT 19 HERSIENING: Poësie: Les 1 – 6 | Drama: Les 10 – 20 JUNIE-EKSAMEN

7

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

KWARTAAL 3 DATUM Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8

WERKSVERDELING LES 7: Poësie: “Waarom het die hoender?” (Franci Greyling) LES 21: Drama: Paljas, bl. 54 – 63 AKTIWITEIT 20 LES 22: Drama: Paljas, bl. 63 – 70 AKTIWITEIT 21 LES 8: Poësie: “Ken jy die see?” (Uys Krige) LES 23: Drama: Paljas, bl. 71 – 81 AKTIWITEIT 22 LES 24: Drama: Paljas, bl. 82 – 83 AKTIWITEIT 23 HERSIENING: Drama: Les 21 – 22 LES 9: Poësie: “My hart is ’n hamburger” (Jaco Jacobs) HERSIENING: Drama: Les 23 – 24 HERSIENING: Poësie: Les 1 – 9 | Drama: Les 20 – 23 TOETSREEKS

KWARTAAL 4 DATUM Week 1

Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7

© Impaq

WERKSVERDELING HERSIENING: Poësie: Les 1 – 2 LES 25: Drama: Paljas, bl. 84 – 85 AKTIWITEIT 24 HERSIENING: Poësie: Les 3 – 4 LES 26: Drama: Paljas, bl. 86 – 92 AKTIWITEIT 25 HERSIENING: Poësie: Les 4 – 5 HERSIENING: Drama: Les 10 – 15 HERSIENING: Poësie: Les 6 – 7 HERSIENING: Drama: Les 16 – 20 HERSIENING: Poësie: Les 8 – 9 HERSIENING: Drama: Les 21 – 26 HERSIENING: Formaat van vraestelle NOVEMBEREKSAMEN

8

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

EENHEID 1: POËSIE Les 1: Literêre begrippe LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les behoort jy die volgende te kan doen: Identifiseer die skrywer se bedoeling.

Verduidelik die kenmerke van soorte gedigte en hoe versreël- en strofebou, rym, halfrym (alliterasie, assonansie), ritme, herhaling, beeldspraak en stylfigure verband hou met die tema/boodskap.

Identifiseer terme.

Let wel: Jy moet met die lees van elke gedig die literêre aspekte en definisies ook hersien. Dit is die beste om hierdie begrippe met die lees van elke gedig te integreer om sodoende te verseker dat jy dit reg verstaan en kan identifiseer.

• •

• •

LITERÊRE STYLMIDDELS Voordat ons gedigte kan ontleed en bestudeer, is dit belangrik om sekere kenmerke van poësie te verstaan. Digters het in sekere omstandighede geskryf.

Daarom praat ons van “digters en hul tyd”. Digters reflekteer deur middel van poësie die gebeurtenisse en idees wat in hulle lewens ’n indruk gemaak het. Om die digter se tydperk van sy/haar lewe te verstaan sal help om sy/haar idees en agtergrond te verstaan. Kennis van die digter se agtergrond gee ook insig op sy intensie van digkuns, byvoorbeeld: Die sogenaamde driemanskap het net na die Anglo-Boereoorlog ’n groot bydrae tot die Afrikaanse poësie gelewer. Celliers, Totius en Leipoldt het baie oor Afrikaner-nasionalisme geskryf, terwyl Eugène Marais ’n ander perspektief gehad het.

Só het Totius en T.T. Cloete godsdienstigheid en die psalms se beryming in gemeen gehad. Digters het veral hul eie prentjie gehad oor hoe die boerevrou, boerekryger en boereleier in die oorlog gesien is.

Daar is so baie ander voorbeelde van digters en hul tyd dat dit onmoontlik is om alles hier te kan noem. Digters soos Breyten Breytenbach was ’n Sestiger en D.J. Opperman het ook graag oor Afrikaner-nasionalisering geskryf. Oswald Mtshali het weer sy ervaring en teenstand oor die apartheidsera in sy skryfwerk uitgebeeld.

© Impaq

9

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

1.

Eenheid

1

Ontleding van poësie (analysis of poetry) Die volgende inligting gaan jou help om gedigte te kan ontleed sodat die dieper betekenis duidelik na vore kan kom.

1.1 Tema of hoofgedagte (theme/main idea) Elke gedig het ’n hoofgedagte of tema. ’n Tema dra die kernboodskap of bedoeling van die digter oor. ’n Gedig kan ’n verhalende of ’n liriese gedig wees.

1.2 Vorm (form) ’n Gedig is in ’n spesifieke vorm geskryf. Gedigte is in reëls geskryf. Ons praat in Afrikaans van versreëls/reëls. Hierdie reëls word in strofes gegroepeer. In vrye vers, veral moderne vrye vers, definieer die digter sy/haar vorm. Daar is geen beperking met betrekking tot ritme, rym of patroon nie. Enjambement of reëls wat oorhardloop kom slegs in poësie voor. Hulle word gevind aan die einde van ’n reël waar daar geen leestekens is nie. Die gevoel duur gewoonlik voort in die volgende reël en die digter se gedagtes bly ongebroke.

1.3 Woordkeuse (diction/choice of words) Die digter se woordkeuse bepaal die atmosfeer en plaas die gedig in die korrekte tyd en plek. Woordkeuse beïnvloed ook die ritme en luim van die gedig. In ’n rymende gedig is goeie woordkeuse belangrik. Brabbeltaal en groeptaal (slang) word vir effek gebruik. Kaapse Afrikaans is ’n algemene verskynsel en dien ook ’n belangrike doel.

1.4 Gevoel of toon (feeling/tone) Die gevoel of toon van ’n gedig weerspieël die digter se subjektiewe gedagtes en houding. Soos in ander vorme van letterkunde kan die toon vriendelik, skerp, sarkasties, ironies, woedend, humoristies of neerhalend wees. Toon help baie om die luim en atmosfeer te skep.

2.

Hoe moet ek ’n gedig lees?

• Kyk eerstens na die titel van die gedig. Dit gee jou ’n idee waaroor die gedig moontlik mag gaan.

• Lees nou die hele gedig vinnig deur – net om te weet waaroor dit gaan. Moenie jou nou aan moeilike woorde steur nie. Probeer op dié manier ’n idee van die stemming van die gedig kry.

• Lees nou die gedig vir ’n tweede of derde keer deur. Maak aantekeninge of merkies van moeilike dele of begrippe.

• Gebruik ’n woordeboek en slaan self van die moeilike woorde na en skryf die betekenisse neer.

• Nou lees jy dit weer deur – sommer hardop. Kan jy sien hoe die dele nou bymekaar inskakel? Sien jy die gedig as ’n eenheid?

© Impaq

10

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

TERME WAT JY VIR ELKE GEDIG MOET KEN

1.

Halfrym: die assosiasie met klanke (sound devices) Onthou dat halfrym oor die klanke en nie die letter gaan nie! (f + v = alliterasie) 1.1 Alliterasie (alliteration) Alliterasie is die herhaling van dieselfde konsonante/medeklinkers aan die begin van woorde kort na mekaar, bv. Dis die ding met Danie.

1.2 Assonansie (assonance) Assonansie is die herhaling van vokale/klinkers binne-in woorde, bv. die mossie mik-mik en pik dan teen ’n blik.

1.3 Ritme (rhythm) Die ritme van ’n gedig dui die pas aan en moet by die betekenis van die gedig pas. ’n Stadige ritme weerspieël ’n somber betekenis en ’n vinnige pas kan op ’n gelukkige gemoedstemming dui. Wanneer versreëls ewe veel lettergrepe bevat, skep dit ook ritme, bv. hoe/la/ter/hoe/kwa/ter OF wie’s/daar/in/die/wa/ter?

1.4 Herhaling (repetition) Herhaling beklemtoon die inhoud in ’n gedig en skep deur middel van herhaling ’n vorm of ’n patroon. Reëls of strofes word deur herhaling aanmekaar verbind.

Herhaling kan die stemming in ’n gedig versterk, bv. “ van haar eerste, haar heel eerste soen ...”

1.5 Alleenplasing ’n Enkele woord in ’n versreël.

1.6 Voorplasing/agterplasing Woord voor/agter in ’n reël geplaas om dit te beklemtoon.

1.7 Vergelyking Die vergelyking van twee eienskappe met mekaar. Net soos die woorde as/like in Engels die comparison/simile aandui, dui die woorde “soos”, “net soos” of “nes” die vergelyking aan. Let op die volgende voorbeelde: Hy loop soos ’n krap. Hy is net soos ’n politikus. Haar vel is nes dié van ’n krokodil.

1.8 Metafoor Die vergelyking van twee eienskappe met mekaar sonder die woorde “soos”, “net soos” of “nes”.

© Impaq

11

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

1.9 Personifikasie Menslike eienskap/handeling word aan lewelose dinge gee, bv. “die tafel roer”/“die ketel sing” 1.10 Sinekdogee Sinekdogee is wanneer daar na ’n deel van iets verwys word in plaas van die geheel, bv.: “Gee ons vandag ons daaglikse brood” – ons bedoel eintlik: “Gee ons vandag alles wat ons nodig het.”

1.11 Metonimia Metonimia kan maklik met sinekdogee verwar word. Metonimia is wanneer ons na een saak verwys wat baie na aan ’n ander saak staan en amper as een aspek gesien word, bv.: Die ketel kook. Dit is eintlik die water in die ketel wat kook. Nog ’n voorbeeld is: y het die bottel lief. Hy het eintlik die drank in die bottel lief.

1.12 Klanknabootsing (onomatopee) Dit is die namaak van klanke in woorde. Sulke woorde help ons om in ons verbeelding ’n prentjie te vorm van die dinge, mense en plekke wat beskryf word, bv. “Kaplaks!”/“tjirp”/“tiengelieng”.

Stylfigure 1.

Ironie (Altyd uitgedruk met die woord “maar” wat twee sinne koppel) – Die teenoorgestelde sê as wat bedoel word, bv. “Mans presteer baie swak, maar is eintlik glo almal slimkoppe!”

2.

Kontras Twee woorde/beelde/uitdrukkings/idees in kontras, bv. lank en kort.

3.

Simboliek ’n Woord wat ’n beeld voorstel of andersom, bv. duif = vrede.

4.

Paradoks Skynbare teenstrydigheid, bv. om die waarheid te sê, moet ek lieg (ironiese inslag/ agtergrond).

5.

Herhaling Die herhaling van ’n woord/woorde/frases/versreëls of selfs strofes beklemtoon die woord of die inhoud van die woorde/strofes.

Konflik 1.

Innerlik: konflik binne ’n persoon oor keuses/besluite/emosies.

2.

Uiterlik: fisiese konflik tussen twee mense (woorde of baklei).

© Impaq

12

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Rympatrone 1. aabbcc 2. abab 3. abba 4. abc 5. aaaa

Eenheid

1

Paarrym Kruisrym Omarmde rym Gebroke rym/vtye vers (enige uitsondering) Slagrym

Sprekerperspektief Spreker se standpunt uit ’n spesifieke hoek: 1.

Eerstepersoon (Vertel verhaal uit eie oogpunt) 2.

Alomteenwoordig (Asof verteller alles sien/hoor/ervaar).

Onthou: die spreker is nie noodwendig die digter nie.

Wending Verandering, gewoonlik aangedui deur die woord “maar”.

Vrye vers ’n Gedig se formaat waar daar geen vaste rym, geen vaste strofebou, geen vaste verslengtes en soms geen vaste hooflettergebruik is nie.

Universeel ’n Term wat aandui dat iets algemeen is. Alle mense kan hulself met die gedig assosieer.

Strofebou • Twee reëls = koeplet • Vier reëls = kwatryn • Ses reëls = sekstet • Agt reëls = oktaaf

AKTIWITEIT 1 1.

2.

3.

4.

5.

© Impaq

Waarom is dit belangrik om te verstaan in watter tydperk die digter die gedig geskryf het?

Wat is die tema van ’n gedig?

Voltooi die volgende: 3.1 Gedigte is in _____ geskryf.

3.2 Ons praat in Afrikaans van _____.

3.3 Hierdie reëls word in _____ gegroepeer.

Wat bepaal die digter se woordkeuse vir ’n gedig?

Verduidelik die volgende begrippe. Gee ’n voorbeeld by elkeen.

5.1 Alliterasie 5.2 Assonansie 13

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 2: Gedig: “Ek kan nie meer onthou nie” (Stephan Bouwer) LEERDOELWITTE

• • •

Aan die einde van hierdie les behoort jy die volgende te kan doen: Literêre aspekte van die gedig te onderskei. Literêre begrippe vir leer is onderstreep.

Maak seker dat jy dit verstaan (verwys terug na les 1).

Die gedig te lees en te verstaan.

Die vrae oor die gedig te beantwoord.

STAP 1: Pre-lees • Lees die titel en die inhoud.

• Bestudeer die biografie van die digter. Dis belangrik dat jy verstaan in watter omstandighede die digter was toe die gedig geskryf is OF watter lewenservaringe die digter gehad het.

STAP 2: Lees • Dit verwys na die verstaan van die teks en om nadere aandag te skenk aan sekere literêre beginsels en toepassings.

• Bestudeer die notas (bespreking) en woordverklarings.

• Toon aktiewe begrip van die teks.

STAP 3: Post-lees • Jy behoort nou ’n geheelbeeld van die teks te hê en daarop te kan reageer.

• Beantwoord die vrae oor die gedig.

• Jou fasiliteerder sal die antwoorde volgens die memorandum in die fasiliteerdersgids merk.

BIOGRAFIE: Stephan Bouwer (1948 – 1999) Stephan Bouwer se spontane praatverse het die Afrikaanse digkuns verruim. Hy het ook tematies ’n bydrae gelewer met sy gedigte wat oor die TV-bedryf handel. Bouwer het ’n lang stilte as digter beleef en die gedigte spreek die verwondering aan van ’n nuwe kreatiwiteit soos die programgedig “Ná stilstuipe”. Bouwer is opgelei as akteur en ’n mens moet ook die gedigte as praatverse analiseer. Bouwer ontgin ook die oorspronklike definisie van ironie.

In van sy ander gedigte soos “Oor diskoers” verset die digter hom teen die wyse waarop ons oor kanker praat en sê dat ’n jong kind nog “geen kleedrepetisie/vir droefheid en verlies deurloop nie”.

Selfs sy digterlike afguns/jaloesie word grappig opgestuur en in “Klimaatomstandighede”, waar woorde se betekenisse tot aan die been gesny (klim-maat/klim-haat?) word. © Impaq

14

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

Ook in sy lykdigte oor Dan Kirstein en ’n vriendin wat selfmoord gepleeg het, word die pynlike konfrontasie met die dood van geliefdes aangespreek. Die waarde van hierdie bundel is dat die digter telkens ’n ontleding van gewone situasies, siekte of verlies maak.

(Verwerk vanaf: www.litnet.co.za)

Ek kan nie meer onthou nie

Stephan Bouwer

1 2 3 4

Vanaand na al die maande weet ek dat ek jou vergeet het is ek weer vry

5 6 7 8 9 10 11

ek kan nie meer jou bruin oë onthou nie ek kan nie meer jou swart hare en al die krulletjies op jou voorkop onthou nie ek kan nie meer die twintig lagplooitjies om jou oë onthou nie ek kan nie eers meer die vlekkie op jou maag onthou nie

12 13

weet jy ek kan niks meer onthou nie Uit: So sal ons uitpasseer (1969)

BESPREKING WOORDESKAT vanaand – tonight vergeet – forgot vry – free krulletjies – small curls voorkop – forehead lagplooitjies – laughter lines/crow’s feet vlekkie – small blemish TITEL Die titel van die gedig beteken die persoon het iets/iemand vergeet.

BOU VAN DIE GEDIG • Die gedig is in die vorm van vrye vers, want: o daar is geen vaste rympatroon nie. o daar is geen vaste lengte van die strofes nie. o daar is geen vaste lengte van die versreëls nie.

• Die laaste strofe is slegs twee reëls en dus korter as die ander strofes, wat dit laat uitstaan.

© Impaq

15

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

STROFE 1 • Die gedig begin met ’n spesifieke tyd – “vanaand”.

• In reël 2 dui die spreker aan dat die verhouding al lankal verbreek is – “na al die maande”.

• Die woord “weet” in reël 3 dui aan dat hy seker is hy het haar vergeet.

• Die woorde “ek” en “jou” wys op ’n verhouding.

• Die “ek” en “jou” is algemeen/universeel – dit kan dus enige persoon in ’n verhouding voorstel.

• Omdat die spreker die “jou” vergeet het, voel hy “weer vry”.

STROFE 2 • Die hele strofe 2 gebruik die spreker om alles te noem wat hy glo vergeet het.

• Die feit dat hy dit alles noem, beteken hy het haar NIE vergeet nie.

• Dit is ironie – Hy sê hy het haar vergeet, maar noem alles wat hy eintlik nie vergeet het nie.

• Die herhaling van die woord “ek” aan die begin van elke reël beklemtoon die “ek” het nie vergeet nie – hy onthou dus!

• Hy noem alles wat hy onthou: o Haar bruin oë. o Haar swart hare. o Die krulletjies van haar hare op haar voorkop. o Haar lagplooitjies om haar oë. o Die vlekkie/merk op haar maag.

• Hy onthou tot presies hoeveel lagplooitjies sy het; “twintig”.

• Die gebruik van verkleining in “lagplooitjies” in reël 8 en “vlekkie” in reël 10 wys hy is steeds lief vir haar, daarom skryf hy dit in die verkleining.

STROFE 3 • Die strofe is korter as al die vorige strofes – dit staan uit.

• Die strofe het net twee reëls (koeplet) – twee reëls soos hulle twee persone in ’n verhouding was.

• Reël 12 is baie korter en word beklemtoon.

• Die woorde “weet jy” staan in kontras met “weet ek” in reël 3.

• Hy probeer nie net homself nie, maar ook haar oortuig, dat hy haar vergeet het en nie meer kan onthou nie – dit is nie waar nie!

• “ek kan niks meer onthou nie” – Die frase/woorde is ’n leuen/verkeerd. Hy herhaal die woorde juis om die teenoorgestelde te wys – hy onthou alles.

• Die kontras word beklemtoon deur die woorde “onthou” in die titel, reël 5, 7, 9, 11 en 13 teenoor “vergeet” in reël 3.

• Die feit dat die woord “onthou” so baie herhaal word is ironies – hy het onthou, maar wou van haar vergeet.

© Impaq

16

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

AKTIWITEIT 2 1.

2.

Gee ’n frase om te wys dat die verhouding al ’n ruk verby is.

Gee TWEE opeenvolgende woorde uit strofe 1 wat bewys dat die persoon seker is dat hy die geliefde vergeet het.

Wat sal die voordeel wees as die “ek” die geliefde kan vergeet?

Noem VIER dinge wat die “ek” nie kan vergeet nie.

Wat sê die woord “twintig” oor die “ek”?

Hoe staan reël 12 tipografies uit?

Waarom bestaan strofe 4 slegs uit twee reëls?

Watter woord in die gedig staan in kontras met “onthou”?

Waarom herhaal die persoon so baie dat hy “nie kan onthou nie”?

Dink jy die persoon sal ooit van die geliefde vergeet? Motiveer jou antwoord.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

(1) (1) (1) (4) (1) (1) (1) (1) (2) (2) [15]

Les 3: Gedig: “Ek is oek important” (Peter Snyders) LEERDOELWITTE

• • • •

Aan die einde van hierdie les behoort jy die volgende te kan doen: Literêre aspekte van die gedig te onderskei. Literêre begrippe vir leer is onderstreep.

Maak seker dat jy dit verstaan (verwys terug na les 1).

Die gedig te lees en te verstaan.

Die vrae oor die gedig te beantwoord.

Die gedig in die genre van Kaapse Afrikaans te verstaan.

STAP 1: Pre-lees • Bestudeer die biografie van die digter. Dis belangrik dat jy verstaan in watter omstandighede die digter was toe die gedig geskryf is OF watter lewenservaringe die digter gehad het. Lees die titel en die inhoud.

• Let op na die invloed van Engelse woorde.

• Peter Snyders toon veral sy onsekerheid as bruin mens in die apartheidsjare wanneer hy in Kaapse Afrikaans skryf.

STAP 2: Lees • Bestudeer nou die gedig deur na die bespreking te kyk.

• Die woordverklarings sal help met die interpretasie van sekere aspekte in die digkuns.

• Let veral op na wie eintlik die spreker in die gedig is.

© Impaq

17

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

STAP 3: Post-lees • Jy behoort nou ’n goeie geheelbeeld van die gedig te hê en daarop te kan reageer.

• Beantwoord nou vrae oor die gedig.

• Jou fasiliteerder sal die antwoorde volgens die memorandum in die fasiliteerdersgids merk.

BIOGRAFIE: Peter Snyders (1939 –) Peter James Snyders is op 14 November 1939 in Wynberg in die Kaap gebore. Hy het in 1989 ’n BA-graad aan die Universiteit van die Wes-Kaap voltooi. Hy was meestal ’n laboratoriumtegnikus van beroep, maar tans is hy ’n afgetrede, voltydse skrywer. Snyders skryf meestal in sy moedertaal, en Kaaps (Kaapse Afrikaans). Hy ken al die reëls van sy eie taal en al was sy hoofvak Afrikaanse Linguistiek, is Afrikaans steeds vir hom ’n taal wat dikwels met sy Kaapse Afrikaans bots. As hy in Kaaps skryf, is hy nie onseker van homself nie. Ander tale wat hy studeer het, is Afrikaans, Engels, Kaaps, Nederlands, Duits, Xhosa, Zoeloe en Khoi-taal. Hy debuteer in 1980 met sy gedigte in Brekfis met vier, waar sy gedigte saam met dié van Etienne van Heerden, Daniel Hugo en André Letoit (Koos Kombuis) verskyn.

Ek is oek important

Peter Snyders WOORDVERKLARINGS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

As al julle geldgatte julle geld gespendit, en julle bananaskille innie slootjie gegooi het, en julle bustikkits soes confetti gestrooi het, en julle staain en cool drinks opgedrink het, en julle borrels en blikkies in ’n gangetjie gesit het, en julle visgraatbolle en vrot vrugte en stukkende boksies en papiere r o n d g e g o o i h e t ...

16 17 18 19

dan kom ek en maakie wêreld weer skoon: soe, ek is oek important.

© Impaq

Reël 1: geldgatte – rich people Reël 2: gespendit – spent Reël 4: slootjie – gutter Reël 6: confetti – small pieces of paper Reël 6: gestrooi – scattered Reël 7: staain – stein (dry wine) Reël 9: borrels – bottles Reël 11: visgraatbolle – Viswinkels draai vis in papier toe. Nadat dit klaar geëet is, word die grate (fish bones) in dié papier opgefrommel en weggegooi.

Reël 12: vrot vrugte – rotten fruit Reël 13: stukkende boksies – torn boxes Assimilasie: Wanneer twee klanke as een uitgespreek word: “gespendit”, “innie”, “maakie”.

18

Handleiding G11 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

1

BESPREKING Die gedig is in ’n Kaapse dialek geskryf. Die spreker in die gedig is die straatveër. Die spreker wys hier neerhalend na die rykes (“geldgatte”) wat die omgewing bemors. Die skoonmaker moet dan alles weer skoonmaak, dus is hy “oek important.” Elke mens se werk is belangrik – hoe nederig dit ook al is.

Reël 15: Beletselteken (ellipsis or mark of omission) Dit laat die idee van die uitgestrektheid van die rommel dieper by die leser insink. Dit skep ook ’n ruspouse voordat die volgende strofe met die teenstelling begin: nou laat die spreker die klem op homself val.

Die funksie van die tipografie by “r o n d g e g o o i” stel die manier voor wat die rommel rondgestrooi is.

VRYE VERS Die gedig het geen vaste rymskema nie. Ons noem dit vrye vers. Die digter het meer vryheid met die skryf van só ’n gedig, maar dis moeiliker en skep probleme. Dit mag nie bloot gedagtes wees nie. Anders kon dit bloot ’n paragraaf gewees het. Vrye vers bevat ander skakels. Woorde word dikwels aan die begin/einde herhaal. Lees weer die gedig en let op hoe die woorde “en julle” die eerste strofe (reël 1 – 15) tot ’n eenheid bind. Hierdie “julle” is ook in teenstelling met die “ek” (reël 16 + 19). In hierdie gesig word die woord “en” amper tien keer herhaal. Ons noem dit polisindeton.

Kaapse Afrikaans het ontstaan weens die gebruik van Nederlands deur die slawe- en inheemse gemeenskap wat saam met die Nederlanders aan die Kaapse skiereiland gevestig is.

Dit is ’n omgangstaal (dit beteken dit is die manier hoe mense praat).

Peter Snyders se kommentaar: “Onse Kaapse mense,” sê Peter Snyders (Rooi Rose Augustus 2001), “ons lag mos vir alles, al sal party vir jou sê dit issie so nie. Ek roep dit onse lagmag – wanneer jy magteloos is, is al wat jy oor het, jou lag. Lag is onse kulturele wapen, jy kan iemand laat doodlag. Dis die wonderlikste manier om te sterf! En Kaaps is my lagtaal.”

Kyk en luister na die volgende YouTube-video van Peter Snyders se voorlesing van “Ek is oek important”. Luister veral na die manier waarop hy sy woorde uitspreek: https://goo.gl/ludQpk

© Impaq

19