Graad 10 Handleiding Lewensorientering

VOO-fase Graad 10 • Handleiding

Lewensoriëntering KABV Lewensoriëntering Handleiding

home classroom college workplace

2210-A-LIO-SG01

2210-A-LIO-SG01

10

Besit en gepubliseer deur Optimi, deel van Optimi Central Services (Edms) Bpk. Impalalaan 7, Doringkloof, Centurion, 0157 info@optimi.co.za www.optimi.co.za

© Optimi

Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Wet op Outeursreg, mag geen gedeelte van hierdie boek in enige vorm of op enige manier elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring, bandopname, of enige inligtingstoring-en-herwinningstelsel, gereproduseer of versend word sonder die uitgewer se skriftelike toestemming nie.

Die uitgewer dra geen verantwoordelikheid vir die voortbestaan of akkuraatheid van URL’e van eksterne webwerwe of webwerwe van derde partye waarna daar in hierdie publikasie verwys word nie, en waarborg nie dat enige inhoud op sulke webwerwe akkuraat of toepaslik is, of sal bly nie.

Daar is gevalle waar ons nie die kopiereghouer kon kontak of opspoor nie. Die uitgewer is bereid om enige foute of weglatings so gou as moontlik reg te stel indien die saak onder ons aandag gebring word.

Reg.nr.: 2011/011959/07

Lewensoriëntering Handleiding

Aangepas vir KABV

M du Plessis

2210-A-LIO-SG01

Í6*È-A-LIO-SG01’Î

Graad 10

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Inhoudsopgawe INLEIDING............................................................................................................................6 HULPBRONVEREISTES......................................................................................................7 TYDSTOEDELING EN TYDSBESTUUR..............................................................................7 WEEKLIKSE SKEDULE.......................................................................................................8 ASSESSERINGSPLAN........................................................................................................8 STUDIEWENKE EN -METODES..........................................................................................9 LESELEMENTE....................................................................................................................9 VAKINHOUD EN BEPLANNING ...................................................................................... 12 Eenheid 1: Ontwikkeling van die self in die samelewing............................................. 16 LES 1.1: Selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling..........................................16 LES 1.1.1: Selfbewustheid.........................................................................................17 Aktiwiteit 1: Hoe goed ken jy jouself?................................................................17 LES 1.1.2: Eiewaarde................................................................................................18 Aktiwiteit 2: Evalueer eiewaarde........................................................................21 LES 1.1.3: Persoonlike-/selfontwikkeling...................................................................22 Aktiwiteit 3: My persoonlike ontwikkelingsplan..................................................24 LES 1.1.4: Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou .........................25 LES 1.2: Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender.......................30 LES 1.2.1: Geslagsidentiteit en -rolle........................................................................31 Aktiwiteit 4: Genderstereotipering......................................................................34 LES 1.2.2: Magsverhoudings.....................................................................................35 LES 1.2.3: Die invloed van geslagsongelykheid op algemene welstand...................38 LES 1.2.4: Seksuele welstand...................................................................................40 LES 1.3: Liggaamlike fiksheid en veiligheid...............................................................43 LES 1.3.1: Die invloed van liggaamlike fiksheid op geestesgesondheid...................44 LES 1.3.2: Liggaamlike fiksheid.................................................................................46 LES 1.3.3: Veiligheidsmaatreëls vir liggaamlike aktiwiteite.......................................47 Aktiwiteit 5: My dagboek van liggaamlike aktiwiteit: Week 1 – 3........................50 Eenheid 2: Loopbane en loopbaankeuses..................................................................... 52 LES 2.1: Kennis oor myself met betrekking tot loopbaankeuses ..............................53 LES 2.1.1: Die kies van ’n loopbaan: Die belangrikheid van selfkennis....................53 Aktiwiteit 6: Vraelys oor introversie teenoor ekstroversie...................................58 LES 2.1.2: Die verskille tussen ’n werk, ’n beroep, ’n loopbaan en ’n beroepsveld...61 Aktiwiteit 7: Beroepsvelde..................................................................................64 LES 2.1.3: Vereistes vir die Nasionale Senior Sertifikaat (NSS)...............................68 Aktiwiteit 8: Navorsing: Loopbaan- en vakkeuses.............................................70 LES 2.2: Kennis van lewensdomeine........................................................................71 LES 2.2.1: Die drie lewensdomeine ..........................................................................71 Aktiwiteit 9: Wat weerspieël jou lewensdomeine?..............................................73 LES 2.3: Sosio-ekonomiese faktore wat in ag geneem moet word as jy ’n loopbaan kies.............................................................................................................................75 LES 2.3.1: Finansiële/Ekonomiese oorwegings........................................................76 Aktiwiteit 10: Finansiële hulp vir opvoeding.......................................................76 LES 2.3.2: Genderstereotipering en die invloed wat dit op loopbaankeuses het......77

1

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

LES 2.3.3: Die invloed van belasting op persoonlike inkomste.................................78 LES 2.4: Deelname aan aktiwiteite wat liggaamlike fiksheid bevorder .....................80 Aktiwiteit 11: Evalueer jou fisiese aktiwiteite vir 24 uur......................................80 LES 2.4.1: Hoe kan ek fisies meer aktief word?........................................................82 Aktiwiteit 12: ’n Oefensessie om die kern te versterk en om soepelheid te verbeter..............................................................................................................83 Aktiwiteit 13: My dagboek van liggaamlike aktiwiteit: Week 4 – 6 .....................87 Eenheid 3: Demokrasie en menseregte......................................................................... 89 LES 3.1: Diversiteit, diskriminasie en skending van menseregte..............................89 Aktiwiteit 14: Diversiteitcollage...........................................................................91 LES 3.1.1: Diversiteit en stereotipering.....................................................................91 Aktiwiteit 15: Stereotipering...............................................................................92 LES 3.1.2: Diskriminasie............................................................................................94 Aktiwiteit 16: Diskrimineer ek?...........................................................................96 LES 3.1.3: Skendings van menseregte.....................................................................96 Aktiwiteit 17: Xenofobie......................................................................................97 LES 3.2: Die Handves van Regte en ander menseregte-instrumente.......................99 LES 3.2.1: Nasionale en internasionale instrumente wat menseregte beskerm.....103 LES 3.3: Diskriminerende gedrag en skendings van menseregte...........................107 LES 3.3.1: Billike en onbillike diskriminasie.............................................................108 LES 3.3.2: Die invloed van diskriminasie.................................................................109 Aktiwiteit 18: Skending van menseregte.......................................................... 110 LES 3.3.3: Menseregverdedigers en -aktiviste........................................................ 112 LES 3.3.4: Menseregte-organisasies in Suid-Afrika................................................ 113 LES 3.4: Liggaamlike fiksheid.................................................................................. 114 LES 3.4.1: Algemene veiligheidswenke tydens oefeninge...................................... 116 LES 3.4.2: Fiksheidsregime: Aërobiese oefeninge.................................................. 116 LES 3.4.3: Fiksheiduitdaging: Basiese aërobiese oefeningroetine ......................... 117 LES 3.4.4: Deelname aan inheemse speletjies.......................................................120 Aktiwiteit 19: My dagboek van liggaamlike aktiwiteit: Week 7 – 9 ..................122 Eenheid 4: Studievaardighede...................................................................................... 123 LES 4.1: Studievaardighede....................................................................................123 LES 4.1.1: Luister-, lees- en begripsvaardighede....................................................124 Aktiwiteit 20: Selfassessering – Is ek ’n goeie luisteraar?...............................124 LES 4.1.2: Aandag en konsentrasie........................................................................127 LES 4.1.3: Hoe werk geheue?.................................................................................130 Aktiwiteit 21: Hoe belangrik is die rol van geheue tydens leer?.......................131 LES 4.1.4: Organisering en tydsbestuur..................................................................133 Aktiwiteit 22: Hoe om tydsbestuursvaardighede te verbeter............................135 LES 4.2: Studiemetodes..........................................................................................136 LES 4.2.1: Aantekeninge neem...............................................................................137 Aktiwiteit 23: Maak aantekeninge / Opsomming .............................................142 LES 4.2.2: Probleemoplossingsvaardighede...........................................................145 LES 4.2.3: Vergelykings en kontraste......................................................................147 LES 4.3: Die assesseringsproses en ’n jaarlikse studieplan...................................148 Aktiwiteit 24: Dink jy dat eksamens ’n ware toets van jou vermoëns en kennis is?.....................................................................................................................150 © Optimi

2

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Aktiwiteit 25: Stel ’n studieplan saam vir Kwartaal 2........................................152 LES 4.4: Liggaamsopvoeding..................................................................................152 LES 4.4.1: Veiligheidswenke...................................................................................153 LES 4.4.2: Inheemse speletjies...............................................................................153 Aktiwiteit 26: Inheemse speletjies....................................................................159 Eenheid 5: Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid............................................. 160 LES 5.1: Sosiale en omgewingsgeregtigheid..........................................................160 Aktiwiteit 27: Is graffiti, vandalisme of kunst?..................................................165 Aktiwiteit 28: Informele nedersettings..............................................................167 Aktiwiteit 29: Toegang tot onderrig...................................................................168 LES 5.2: Sosiale en omgewingskwessies en die skadelike gevolge daarvan.........170 LES 5.2.1: Werkloosheid.........................................................................................170 LES 5.2.2: Korrupsie................................................................................................171 Aktiwiteit 30: Korrupsie....................................................................................172 LES 5.2.3: Gebrek aan gesondheidsdienste...........................................................172 LES 5.3: Sosiale, konstruktiewe en kritiese denkvaardighede................................176 Aktiwiteit 31: Pas jou denkvaardighede toe. Doen vrywilligerswerk in jou gemeenskap....................................................................................................179 LES 5.3.1: Jeugdiensontwikkeling...........................................................................179 Aktiwiteit 32: Ondersoek vrywilligersopsies.....................................................180 LES 5.4: Liggaamsopvoeding: speelgrond-, inheemse en gemeenskapspeletjies.. 181 LES 5.4.1: Die sosiale en akademiese voordele van spansport..............................181 LES 5.4.2: Voordele van inheemse speletjies speel................................................182 LES 5.4.3: Speelgrondspeletjies..............................................................................183 LES 5.4.4: Gemeenskapspeletjies...........................................................................185 Aktiwiteit 33: Inheemse en speelgrondspeletjies.............................................185 LES 5.4.5: Lessenaaroefeninge – oefeninge om te doen terwyl jy studeer.............185 Eenheid 6: Ontwikkeling van die self in die samelewing........................................... 188 LES 6.1: Lewensrolle...............................................................................................188 Aktiwiteit 34: Verskillende lewenstadiums........................................................191 LES 6.2: Veranderinge wat verband hou met ontwikkeling na volwassenheid........195 LES 6.2.1: Fisiese veranderinge..............................................................................196 LES 6.2.2: Emosionele veranderinge......................................................................197 LES 6.2.3: Sosiale veranderinge.............................................................................197 Aktiwiteit 35: Analiseer die invloed van groepsdruk.........................................201 LES 6.3: Waardes en strategieë om verantwoordelike besluite te neem wat persoonlike potensiaal ten volle sal ontwikkel.........................................................202 LES 6.3.1: Besluite aangaande seksualiteit............................................................203 LES 6.3.2: Waardes en seksualiteit.........................................................................204 Aktiwiteit 36: My persoonlike waardes.............................................................204 LES 6.3.3: Vaardighede verwant aan seksualiteit en leefstylkeuses.......................206 Aktiwiteit 37: Selfbewustheidsjoernaal.............................................................206 LES 6.3.4: Seksuele besluitneming.........................................................................209 LES 6.4: Liggaamsopvoeding: Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder.212 LES 6.4.1: Buitelugontspanningsaktiwiteite.............................................................213 Aktiwiteit 38: Beplan ’n buitelugontspanningsaktiwiteit saam met jou maats... 216 LES 6.4.2: Oefeninge om beweging te verbeter......................................................217

3

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid 7: Beroepe en beroepskeuses....................................................................... 221 LES 7.1: Diversiteit in werke....................................................................................221 LES 7.1.1: Ekonomiese sektore..............................................................................222 LES 7.1.2: Werkomgewingstoestande.....................................................................223 Aktiwiteit 39: In watter soort werksomgewing sou jy wou werk?......................225 LES 7.1.3: Beroepsgeleenthede in die ontspanningsbedryf....................................225 LES 7.2: Vaardighede en bevoegdhede..................................................................227 Aktiwiteit 40: Werkanalise................................................................................230 Aktiwiteit 41: Assessering van vaardighede, belangstellings en bevoegdhede vir ’n beroep..........................................................................................................232 LES 7.3: Navorsingsvaardighede, bevordering en vooruitsigte vir verdere studies.233 Aktiwiteit 42: Doen navorsing oor al die moontlikhede vir ’n beroep in die gasvryheidsbedryf, ontspanning, fiksheid of sport wat jou sal toelaat om op ’n toerskip te werk................................................................................................236 LES 7.4: Gebruik tyd produktief om oordraagbare vaardighede te verkry...............237 LES 7.4.1: Tydsbestuur............................................................................................238 LES 7.4.2: Oordraagbare vaardighede....................................................................239 Aktiwiteit 43: Het ek reeds vaardighede?.........................................................240 LES 7.5: Liggaamsopvoeding..................................................................................241 LES 7.5.1: Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder................................241 LES 7.5.2: Sonlig en buitelugaktiwiteite...................................................................242 Aktiwiteit 44: Rekreasie en ontspanning..........................................................244 Eenheid 8: Loopbane en loopbaankeuses................................................................... 247 LES 8.1: Tendense en eise in die arbeidsmark........................................................247 LES 8.1.1: Globalisering en loopbane.....................................................................250 LES 8.1.2: Veranderende loopbaanpatrone en die impak op die behoefte aan vaardighede en bekwaamhede................................................................................253 LES 8.1.3: Nisberoepe.............................................................................................256 Aktiwiteit 45: Hoe om jou nis te vind................................................................257 Aktiwiteit 46: Ondersoek loopbaangeleenthede in kritieke vaardighede..........258 LES 8.2: SAQA, NQF en RPL..................................................................................259 LES 8.3: Verskillende vorme van leer......................................................................262 LES 8.3.1: Lewenslange leer...................................................................................262 LES 8.4: Liggaamsopvoeding..................................................................................266 LES 8.4.1: Lewenslesse wat deur sport geleer word...............................................266 Aktiwiteit 47: Tien lewenslesse wat mens deur sport leer................................267 LES 8.4.2: Tradisionele versus nie-tradisionele sport..............................................270 Eenheid 9: Demokrasie en menseregte....................................................................... 273 LES 9.1: Etiese tradisies en godsdienswette in Suid-Afrika se vernaamste godsdienste.............................................................................................................273 LES 9.1.1: Christendom ..........................................................................................274 LES 9.1.2: Judaïsme...............................................................................................277 LES 9.1.3: Islam......................................................................................................279 LES 9.1.4: Hindoeïsme............................................................................................281 Aktiwiteit 48: ’n Vergelyking tussen Christendom, Islam en Judaïsme............282 LES 9.1.5: Tradisionele Afrika-godsdiens ...............................................................283 © Optimi

4

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

LES 9.2: Lê vooroordeel in sport bloot....................................................................285 LES 9.2.1: Geslags- of genderdiskriminasie in sport...............................................285 LES 9.2.2: Diskriminasie op grond van godsdiens in sport.....................................286 LES 9.2.3: Diskriminasie op grond van gestremdheid in sport ...............................287 LES 9.2.4: Homofobie in sport.................................................................................287 LES 9.2.5: Gebrek aan mediadekking vir vrouesport..............................................287 Aktiwiteit 49: Ontleding en kritiese evaluering van vooroordeel in sport..........288 LES 9.2.6: Onregverdige praktyke in sport..............................................................288 Aktiwiteit 50: Navorsing – ontleed en evalueer wanadministrasie en subjektiewe skeidsregters....................................................................................................290 LES 9.3: Liggaamsopvoeding: Tradisionele en nie-tradisionele speletjies..............291 Bronnelys........................................................................................................................ 294

5

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

INLEIDING Lewensoriëntering is die studie van die self met betrekking tot ander en tot die samelewing.

Dit spreek vaardighede, kennis en waardes oor jouself, die omgewing, verantwoordelike burgerskap, ’n gesonde en produktiewe leefstyl, maatskaplike interaksie, ontspanning en fisiese aktiwiteite en loopbane en loopbaankeuses aan.

Al hierdie sluit geleenthede in vir die ontwikkeling en gebruik van ’n verskeidenheid lewensvaardighede om probleme op te los, ingeligte besluite te neem en gepaste stappe te neem om ’n betekenisvolle en suksesvolle lewe in ’n vinnigveranderende samelewing te leef. Die fokus val nie net op kennis nie. Die belangrikheid van die aanwending van vaardighede en waardes in werklike situasies en deelname aan fisiese aktiwiteite, gemeenskapsorganisasies en -inisiatiewe kry ewe veel aandag.

Lewensoriëntering in die VOO-fase beoog om: • jou te lei en voor te berei om toepaslik te reageer op die lewe se verantwoordelikhede en geleenthede • jou toe te rus om optimaal op ’n persoonlike, sielkundige, kognitiewe, motoriesfisiese, morele, geestelike, kulturele en sosio-ekonomiese vlak te reageer • jou te lei om ingeligte en verantwoordelike besluite oor hulle eie gesondheid en welstand, sowel as die gesondheid en welstand van ander te neem • jou bloot te stel aan hulle grondwetlike regte en verantwoordelikhede, aan die regte van ander en aan kwessies aangaande diversiteit • jou toe te rus met die kennis, vaardighede en waardes om ingeligte besluite

oor vakkeuses, hoër- en bykomende opvoedingsgeleenthede, loopbane en die werksomgewing te kan neem • jou bloot te stel aan verskeie studiemetodes en -vaardighede met betrekking tot assesseringsprosesse • jou bloot te stel aan die waarde van gereelde deelname aan fisiese aktiwiteite Lewensoriëntering in graad 10 tot 12 fokus op die volgende kernonderwerpe • Ontwikkeling van die self in die samelewing • Maatskaplike en omgewingsverantwoordelikheid • Demokrasie en menseregte • Loopbane en loopbaankeuses • Studievaardighede • Liggaamsopvoeding Die vakinhoud en verwante assesseringselemente is gebaseer op die onderwerpe soos in die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) uiteengesit.

© Optimi

6

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

HULPBRONVEREISTES Die volgende hulpbronne, skryfbehoeftes en toerusting is nodig om hierdie vak suksesvol te voltooi: • Impaq Lewensoriëntering-handleiding.

• Impaq Lewensoriëntering-fasiliteerdersgids (slegs deur die fasiliteerder gebruik).

• ’n Notaboek om skriftelike aktiwiteite te doen.

• Gepaste klere, skoene en toerusting om die liggaamsoefeninge te doen.

TYDSTOEDELING EN TYDSBESTUUR Graad 10 is ’n baie kort jaar. Alhoewel die KABV voorsiening maak vir 10 weke per kwartaal, stem die Departement van Basiese Onderwys se skoolkalender nie altyd hiermee ooreen nie. Dit word aanbeveel dat jy dadelik met die volgende kwartaal se werk begin sodra jy ’n kwartaal se werk voltooi het. Dit sal genoeg tyd verseker vir deeglike studie en hersiening.

Die onderstaande diagram is ’n voorgestelde raamwerk om die inhoud te dek. Let daarop dat Liggaamsopvoeding deur die kwartaal gedoen word en die intensiteit verhoog om persoonlike fiksheid te verbeter.

• EENHEID 1

• EENHEID 4

• EENHEID 6

• EENHEID 8

Ontwikkeling van

Studie-

Ontwikkeling van

Loopbane en

die self in die

vaardighede

die self in die

loopbaankeuses

samelewing

samelewing

loopbaankeuses • EENHEID 3 Demokrasie en menseregte

Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid • Junie-eksamen

• EENHEID 7 Loopbane en loopbaankeuses

Demokrasie en

KWARTAAL 4

Loopbane en

• EENHEID 9

KWARTAAL 3

• EENHEID 2

KWARTAAL 2

KWARTAAL 1

• EENHEID 5

menseregte • Hersiening en eksamenvoorbereiding • Novembereksamen • Liggaamsopvoeding

7

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

WEEKLIKSE SKEDULE Die voorgestelde weeklikse akademiese skedule vir graad 10.

Tydindeling per week (Uur) 4,5 4,5 4,5 2 12 (3 × 4) 27,5

Vak Huistaal Eerste Addisionele Taal Wiskunde Lewensoriëntering ’n Minimum van enige drie keusevakke TOTAAL

*’n Les duur 45 minute.

ASSESSERINGSPLAN Geen aktiwiteit in die handleiding is vir formele assessering nie. Verwys asseblief na die portefeuljeboek vir alle formele assesserings.

© Optimi

8

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

STUDIEWENKE EN -METODES Hou in gedagte dat mens nooit moet wag en eers die aand voor ’n toets of vraestel leer nie. Dit is nooit te vroeg om goeie studiegewoontes te ontwikkel nie. Almal is anders en die motivering om te leer kom meer natuurlik vir sommige leerders. Net soos atlete moet oefen en hul vaardighede ontwikkel, moet doeltreffende studievaardighede konstant geoefen word om goed te presteer. Hoe vinniger jy goeie studiegewoontes verstaan en toepas, hoe makliker sal die toetse en vraestelle wees en hoe groter jou kans om goeie punte te behaal.

Wenke om jou te help om die meeste van jou Lewensoriënteringstudies te maak • Jy kan orals leer, maar die plek wat jy kies moenie enige afleidings hê nie.

• Tyd is die waardevolste hulpbron. As jy sukkel om tyd te kry om te leer, moet jy prioritiseer en ’n rooster optrek.

• Wanneer jy vir toetse of eksamens voorberei, moet jy tyd neem om die werk te hersien. Begin hierdie proses deur die werk te hersien terwyl dit nog vars in jou geheue is. As jy te lank wag sal die inhoud dalk nie sin maak nie.

• Maak seker jy verstaan al die leermateriaal in jou handleiding. Dit is nutteloos om feite te memoriseer as jy dit nie verstaan nie.

• Toets jouself deur die selfassesseringvrae en aktiwiteite te doen. Gebruik die uitslae as ’n riglyn om te bepaal op watter areas jy ekstra aandag moet skenk.

• Dit is belangrik om gereeld te rus – as jy te hard werk kan dit jou prestasie beïnvloed.

• Bly gemotiveer. Jy kan jou studieruimte versier met inspirerende aanhalings of foto’s van mense wat jy trots wil maak deur goeie punte te kry.

• Beloon jouself.

LESELEMENTE Elke eenheid bestaan uit die volgende leeraktiwiteite: • Uitdagings • Lewensoriëntering-inhoud • Liggaamsopvoeding • Aktiwiteite om die uitdagings die hoof te bied • Toepassing en denkende aktiwiteite Asook: • • • • • •

Leeruitkomste Bykomende aktiwiteite Definisies Verrykende aktiwiteite (vir die nuuskieriges) Opsommings Aktiwiteite vir selfassessering

Drie weke word toegestaan om elke eenheid te voltooi.

9

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

LEERDOELWITTE Wat leerders volgens KABV-vereistes aan die einde van die les moet weet.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om te help met begrip van die onderwerp as deel van die les.

DEFINIEER Definisies van begrippe om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande om moontlike verwarring met bestaande kennis te vermy.

WENKE Enige inligting buiten die inhoud, om leerders deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGE Aanmoediging om grondige navorsing oor die inhoud te doen. Brei die aktiwiteit en oefening tot so ’n mate uit dat leerders aangemoedig word om te verken.

Vir begaafde leerders: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderrigbehoeftes (LSO): verduidelik dat die basiese vrae voltooi moet word om ’n slaagpunt te behaal.

© Optimi

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word om leerders se kennis van die afgehandelde les te toets.

10

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud; grondige verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; leerders moet hierdie inhoud verstaan.

11

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

VAKINHOUD EN BEPLANNING Les

1

2

3

4

1

2

3

4

© Optimi

Inhoud Kwartaal 1 Eenheid 1: Ontwikkeling van die self in die samelewing 1.1 Selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling 1.1.1 Selfbewustheid 1.1.2 Eiewaarde 1.1.3 Persoonlike-/selfontwikkeling 1.1.4 Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou 1.2 Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender 1.2.1 Geslagsidentiteit en -rolle 1.2.2 Magsverhoudings 1.2.3 Die invloed van geslagsongelykheid op algemene welstand 1.2.4 Seksuele welstand 1.3 Liggaamlike fiksheid en veiligheid 1.3.1 Die invloed van liggaamlike fiksheid op geestesgesondheid 1.3.2 Liggaamlike fiksheid 1.3.3 Veiligheidsmaatreëls vir liggaamlike aktiwiteite Dink na en pas toe Eenheid 2: Loopbane en loopbaankeuses 2.1 Kennis oor myself met betrekking tot loopbaankeuses 2.1.1 Die kies van ’n loopbaan: Die belangrikheid van selfkennis 2.1.2 Die verskille tussen ’n werk, ’n beroep, ’n loopbaan en ’n beroepsveld 2.1.3 Vereistes vir die Nasionale Senior Sertifikaat (NSS) 2.2 Kennis van lewensdomeine 2.2.1 Die drie lewensdomeine 2.3 Sosio-ekonomiese faktore wat in ag geneem moet word as jy ’n loopbaan kies 2.3.1 Finansiële/Ekonomiese oorwegings 2.3.2 Genderstereotipering en die invloed wat dit op loopbaankeuses het 2.3.3 Die invloed van belasting op persoonlike inkomste 2.4 Deelname aan aktiwiteite wat liggaamlike fiksheid bevorder 2.4.1 Hoe kan ek fisies meer aktief word?

Dink na en pas toe 12

Teikendatum*

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid 3: Demokrasie en menseregte 1

3.1 Diversiteit, diskriminasie en skending van menseregte 3.1.1 Diversiteit en stereotipering 3.1.2 Diskriminasie 3.1.3 Skendings van menseregte

2

3.2 Die Handves van Regte en ander menseregteinstrumente 3.2.1 Nasionale en internasionale instrumente wat menseregte beskerm

3

3.3 Diskriminerende gedrag en skendings van menseregte 3.3.1 Billike en onbillike diskriminasie 3.3.2 Die invloed van diskriminasie 3.3.3 Menseregverdedigers en -aktiviste 3.3.4 Menseregte-organisasies in Suid-Afrika

4

1

4.1 Studievaardighede 4.1.1 Luister-, lees- en begripsvaardighede 4.1.2 Aandag en konsentrasie 4.1.3 Hoe werk geheue?

4.1.4 Organisering en tydsbestuur

2

4.2 Studiemetodes 4.2.1 Aantekeninge neem 4.2.2 Probleemoplossingsvaardighede 4.2.3 Vergelykings en kontraste

3 4

1

2

3.4 Liggaamlike fiksheid 3.4.1 Algemene veiligheidswenke tydens oefeninge 3.4.2 Fiksheidsregime: Aërobiese oefeninge 3.4.3 Fiksheiduitdaging: Basiese aërobiese oefeningroetine 3.4.4 Deelname aan inheemse speletjies Dink na en pas toe Eenheid 4: Studievaardighede

4.3 Die assesseringsproses en ’n jaarlikse studieplan 4.4 Liggaamsopvoeding 4.4.1 Veiligheidswenke 4.4.2 Inheemse speletjies Eenheid 5: Maatskaplike en omgewingsverantwoordelikheid 5.1 Sosiale en omgewingsgeregtigheid 5.2 Sosiale en omgewingskwessies en die skadelike gevolge daarvan 5.2.1 Werkloosheid 5.2.2 Korrupsie 5.2.3 Gebrek aan gesondheidsdienste

13

© Optimi

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

3

4

1

2

3

4

5.3 Sosiale, konstruktiewe en kritiese denkvaardighede 5.3.1 Jeugdiensontwikkeling 5.4 Liggaamsopvoeding: speelgrond-, inheemse en gemeenskapspeletjies 5.4.1 Die sosiale en akademiese voordele van spansport 5.4.2 Voordele van inheemse speletjies speel 5.4.3 Speelgrondspeletjies 5.4.4 Gemeenskapspeletjies 5.4.5 Lessenaaroefeninge – oefeninge om te doen tydens studie Eenheid 6: Ontwikkeling van die self in die samelewing 6.1 Lewensrolle 6.2 Veranderinge wat verband hou met ontwikkeling na volwassenheid 6.2.1 Fisiese veranderinge 6.2.2 Emosionele veranderinge 6.2.3 Sosiale veranderinge 6.3 Waardes en strategieë om verantwoordelike besluite te neem wat persoonlike potensiaal ten volle sal ontwikkel 6.3.1 Besluite aangaande seksualiteit 6.3.2 Waardes en seksualiteit 6.3.3 Vaardighede verwant aan seksualiteit en leefstylkeuses 6.3.4 Seksuele besluitneming 6.4 Liggaamsopvoeding: Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder 6.4.1 Buitelugontspanningsaktiwiteite 6.4.2 Oefeninge om beweging te verbeter Eenheid 7: Loopbane en loopbaankeuses

1 2 3

7.1 Diversiteit in werke 7.1.1 Ekonomiese sektore 7.1.2 Werkomgewingstoestande 7.1.3 Beroepsgeleenthede in die ontspanningsbedryf 7.2 Vaardighede en bevoegdhede 7.3 Navorsingsvaardighede, bevordering en vooruitsigte vir verdere studies

4

7.4 Gebruik tyd produktief om oordraagbare vaardighede te verkry 7.4.1 Tydsbestuur 7.4.2 Oordraagbare vaardighede

5

7.5 Liggaamsopvoeding 7.5.1 Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder 7.5.2 Sonlig en buitelugaktiwiteite

© Optimi

14

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

1

2 3 4

1

2

3

Eenheid 8: Loopbane en loopbaankeuses 8.1 Tendense en eise in die arbeidsmark 8.1.1 Globalisering en loopbane 8.1.2 Veranderende loopbaanpatrone en die impak op die behoefte aan vaardighede en bekwaamhede 8.1.3 Nisberoepe 8.2 SAQA, NQF en RPL 8.3 Verskillende vorme van leer 8.3.1 Lewenslange leer 8.4 Liggaamsopvoeding 8.4.1 Lewenslesse wat deur sport geleer word 8.4.2 Tradisionele versus nie-tradisionele sport Eenheid 9: Demokrasie en menseregte 9.1 Etiese tradisies en godsdienswette in Suid-Afrika se vernaamste godsdienste 9.1.1 Christendom 9.1.2 Judaïsme 9.1.3 Islam 9.1.4 Hindoeïsme 9.1.5 Tradisionele Afrika-godsdiens 9.2 Lê vooroordeel in sport bloot 9.2.1 Geslags- of genderdiskriminasie in sport 9.2.2 Diskriminasie op grond van godsdiens in sport 9.2.3 Diskriminasie op grond van gestremdheid in sport 9.2.4 Homofobie in sport 9.2.5 Gebrek aan mediadekking vir vrouesport 9.2.6 Onregverdige praktyke in sport 9.3 Liggaamsopvoeding – tradisionele en nie-tradisionele speletjies

*Vul jou teikendatum vir die voltooiing van elke les in, volgens jou jaarplan vir Lewensoriëntering.

15

© Optimi

1

Eenheid 1:

Ontwikkeling van die self in die samelewing

Hierdie eenheid fokus op hoe om strategieë te ontwikkel om selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling te versterk. Daar is verskeie faktore wat ons selfbewustheid en eiewaarde beïnvloed, wat ons vlak van vertroue kan beïnvloed wanneer ons met ander interaksies het en wanneer ons besluite moet neem. ’n Ongesonde eiewaarde kan veroorsaak dat ’n individu spanning, angs en depressie ervaar. ’n Hoë vlak van selfbewustheid en ’n gesonde eiewaarde sal ’n persoon in staat stel om nie net hul eie uniekheid te sien nie, maar ook om ander se uniekheid te herken en te respekteer.

Liggaamsopvoeding is ’n voortdurende aspek van Lewensoriëntering. Persoonlike fiksheid word dikwels geïgnoreer. ’n Tekort aan oefening kan tot gesondheidsprobleme en ’n algehele gevoel van neerslagtigheid lei. Ons liggaamlike gesondheid speel ’n groot rol in hoe ons onsself sien en kan tot ons vlak van selfvertroue bydra in alle areas van die samelewing.

UITDAGINGS VIR HIERDIE EENHEID Hoe kan ek my eiewaarde en selfbewustheid verbeter om myself te ontwikkel?

Bepaal die rol van mag wanneer geslagsgelykheid ter sprake is.

Bepaal die invloed van liggaamlike fiksheid op my geestesgesondheid.

LES 1.1: Selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling LEERDOELWITTE

• • • • •

Aan die einde van hierdie les moet jy: die verhouding tussen selfbewustheid en eiewaarde verstaan faktore kan identifiseer wat jou selfbewustheid, eiewaarde en selfvertroue beïnvloed strategieë kan ontwikkel om jou eiewaarde en selfvertroue te verbeter ander kan help om hul eiewaarde en selfvertroue te verbeter ’n persoonlike ontwikkelingsplan kan ontwerp DEFINISIES Aksieplan: ’n Gedetailleerde plan van stappe wat geneem moet word om een of meer doelwitte te bereik.

Eiewaarde: Vertroue in jou eie waarde of vermoëns; selfrespek.

Invloed: Die vermoë om iemand of iets se karakter, ontwikkeling of gedrag te beïnvloed.

Kuberafknouery: Die gebruik van elektroniese kommunikasie om iemand af te knou deur intimiderende of dreigende boodskappe te stuur.

Persoonlike ontwikkeling: Die stappe wat ’n persoon moet neem om selfbewustheid en identiteit te verbeter en talente te ontwikkel om hul

© Optimi

16

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

1

potensiaal te bereik sodat hulle lewensgehalte verbeter word. Dit kan die bou van mensekapitaal, fasilitering van indiensneembaarheid en die realisering van drome en strewinge insluit. Persoonlike ontwikkeling kan in die loop van ’n persoon se hele lewe plaasvind.

Selfbewustheid: Bewuste kennis van jou eie karakter, vaardighede, gevoelens en die gebeure in jou lewe.

Selfvertroue: ’n Gevoel van vertroue in jou vermoëns, eienskappe en oordeel.

Vertroue: Die gevoel of oortuiging dat jy geloof of vertroue in iemand of iets kan hê. Die Engelse woord vir vertroue, confidence, kom van die Latynse woord fidere, wat “vertrou” beteken.

LES 1.1.1: Selfbewustheid Die konsep van selfbewustheid beteken om bewus van die self te wees. Eenvoudig gestel, selfbewustheid is die bewuste kennis van jou eie gedagtes en emosies. Die waarheid is dat baie van ons deur die dag gaan met min of geen bewustheid van wat ons doen en waarom ons dit doen nie.

Volgens die skrywer en joernalis Daniel Goleman is selfbewustheid die basis van emosionele intelligensie. Hy het gesê: “As jou emosionele vermoëns nie onder beheer is nie, as jy nie oor selfbewustheid beskik nie, as jy nie jou ontstellende emosies kan beheer nie, as jy nie empatie kan hê en doeltreffende verhoudings kan hê nie, dan, ongeag hoe slim jy is, sal jy nie baie ver kom nie.”

Met emosionele selfbewustheid verstaan jy jou eie emosies en die invloed wat dit op jou prestasie het. Jy weet wat jy voel en waarom. Jy is ook bewus van hoe ander jou sien. Jy kan met akkuraatheid jou sterk punte en beperkings aanvoel, wat tot ’n realistiese selfvertroue sal lei. Mense wat selfbewus is, kan herken wanneer hul emosies ’n negatiewe invloed op hul werk of op die mense rondom hulle het.

Aktiwiteit 1: Hoe goed ken jy jouself?

Beantwoord die volgende vrae so eerlik as moontlik.

1. Wat is jou belangrikste waardes en wat beteken dit vir jou?

2. Wat is die dinge waaroor jy die passievolste is? Lys hulle.

3. Wat is jou doelwitte en verwagtinge vir die toekoms?

4. Wat is jou beste sterk punte?

5. Wat is jou grootste swakhede?

17

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Hoe om selfbewustheid te verbeter 1.

Kyk objektief na jouself Probeer om objektief na jouself te kyk, op ’n wyse wat nie deur persoonlike gevoelens of menings beïnvloed word nie, sodat jy kan leer hoe om jouself te aanvaar en wyses te vind om in die toekoms van jou eienskappe te verbeter.

2.

Hou ’n joernaal Neem tyd om oor jou gedagtes en gevoelens, jou suksesse en mislukkings van die dag te skryf. Hierdie selfrefleksie sal jou help om te groei en vooruit te beweeg om jou doelwitte te bereik. Terwyl jy nadink, probeer ook dink aan die moontlike invloed wat jou emosies en optrede op ander mense kan hê.

3.

Skryf jou doelwitte en prioriteite neer • Wat is jou doelwitte?

• Hoe moet jy prioritiseer om hierdie doelwitte te bereik?

• Wat doen jy wat nie werk nie en wat keer dat jy sukses behaal?

• Wat moet verander sodat die suksessyfer van doelbereiking verbeter?

LES 1.1.2: Eiewaarde Sielkunde gebruik die begrip eiewaarde om ’n persoon se algehele gevoel van selfwaarde of persoonlike waarde te beskryf. Met ander woorde, hoeveel ’n persoon hulself waardeer en van hulself hou. Dit behels ’n verskeidenheid oortuigings oor jouself, soos die evaluering van jou eie voorkoms.

Ons weet almal dat eiewaarde saam met selfrespek ’n belangrike deel van sukses is. ’n Swak eiewaarde kan iemand verslaan of depressief laat voel. Dit kan ook daartoe lei dat jy slegte keuses maak, in destruktiewe verhoudings vasval of nie jou volle potensiaal bereik nie.

Daarteenoor, ’n opgeblase (dikwels bedrieglike) gevoel van selfbelangrikheid kan afsittend wees vir ander en kan selfs persoonlike verhoudings beskadig. Eiewaardevlakke aan die uiterste hoë of lae punte van die spektrum kan skadelik wees, dus word ’n realistiese tog positiewe sienswyse van jouself as die ideaal beskou. (Cherry, 2019)

© Optimi

18

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

Kenmerke van ’n gesonde eiewaarde • ’n Realistiese siening van jou eie potensiaal en die van ander.

• ’n Realistiese gevoel van selfvertroue.

• Verwoord maklik behoeftes.

• Bewus van sterk punte en swakhede, en aanvaar dit.

• ’n Positiewe uitkyk op die lewe.

• Aanvaar mislukking as deel van die lewe.

• Oorkom negatiewe ervarings.

• Aanvaar komplimente vriendelik.

• Kan sonder moeite “nee” sê.

1

Kenmerke van ’n swak eiewaarde • Die oortuiging dat ander beter as jy is.

• Sukkel met selfvertroue.

• Sukkel om behoeftes te verwoord.

• Fokus net op swakhede.

• ’n Algemeen negatiewe uitkyk op die lewe.

• ’n Geweldige vrees vir mislukking.

• Staan stil op vorige negatiewe ervarings.

• Ervaar dikwels skaamte, depressie en angs.

• Sukkel om komplimente te aanvaar.

• Vind dit baie moeilik om “nee” te sê.

Sosiale media se invloed op eiewaarde Baie faktore beïnvloed eiewaarde, byvoorbeeld jou eie denkprosesse, ouderdom, siektes, gestremdhede of sommige emosionele en liggaamlike beperkings. Daar is ook eksterne stimuli wat ’n invloed kan hê, byvoorbeeld kritiese of negatiewe terugvoer of reaksies van familie en vriende, en natuurlik, die media.

Sosiale media het dit geweldig maklik gemaak om met enigiemand in die wêreld kontak te maak. Sosiale media soos Twitter, Facebook, TikTok, Snapchat, Instagram en aanlynspeletjiegemeenskappe laat ons toe om kontak en interaksie te hê met wie ook al ons wil. Ons moet onsself vra of sosiale media meer skade as goed doen.

Hou in gedagte dat die media hoogs informatief kan wees oor wat in die wêreld gebeur en laat ook toe dat ons met vriende en belangegroepe kontak kan hê. Kom ons kyk na van die hoofbekommernisse betreffende sosiale media se invloed op eiewaarde: Vergelyking met sosiale media Baie leerders vergelyk hulself met wat hulle op Facebook lees en sien – hoe mense lyk, die klerestyl, liefdeslewe en sosiale kalender. Hoe meer jy jouself met hierdie virtuele leefstyl vergelyk, hoe meer sal jy voel dat jou lewe onvoldoende is en jy sal onnodiglik sleg van jouself begin dink omdat jy nie sulke ongelooflike vakansies ervaar, pragtige klere het of ’n vol sosiale kalender het nie. Jy sal wens jy leef iemand anders se lewe. “As my lewe maar net so opwindend soos George s’n was...”

Gevoel van samehorigheid Dit is ’n basiese behoefte vir alle mense om iewers te behoort en om vriende te hê. Hierdie gevoel van samehorigheid mag toeneem of afneem na gelang van hoe gereeld jy sosiale media gebruik. Baie vriende en volgelinge op sosiale media sal dalk ’n groter gevoel van samehorigheid gee.

19

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Iemand wat nie baie volgelinge op sosiale media het nie, kan begin dink dat daar iets met hulle verkeerd is. Die meeste tieners meet hul gevoel van samehorigheid aan die aantal likes of opmerkings wat hulle ontvang. Hulle mag soms ’n hele dag lank angstig wag vir ’n like op iets wat hulle gepos het. Die akronieme FOMO (Fear of Missing Out) en FOBLO (Fear of Being Left Out) word dikwels gebruik om hierdie situasie te beskryf. (Gallagher, 2017) Ongelukkig kan reaksies op sosiale media ook ’n negatiewe reaksie hê as gevolg van ongewenste reaksies (op foto’s byvoorbeeld) en afkrakende opmerkings. Kuberafknouery sal eiewaarde en selfvertroue negatief beïnvloed. Tieners is veral in gevaar omdat hul selfbeeld afhanklik van hul ouderdomsgroep is en sterk deur groepsinvloed gekenmerk word. (Gallagher, 2017) Kuberafknouery is uiters gevaarlik omdat dit maklik vir die boelie is om ’n opmerking te plaas. ’n Persoon kan honderde kilometer weg wees en steeds ’n soort afknouery bewerkstellig.

Tieners kan nie kuberafknouery ontsnap deur by die huis te bly en hulself te isoleer nie.

VIR DIE NUUSKIERIGE Lees die artikel oor die gemiddelde tyd per dag wat wêreldwyd op sosiale media spandeer word by bit.ly/3s1lvla

Hoe om self my eiewaarde op te bou ’n Gesonde eiewaarde is noodsaaklik om ’n gelukkige en suksesvolle mens te wees. Daar is sekere dinge wat jy kan doen om jou eie eiewaarde op te bou en te verbeter.

•

• • • • • •

© Optimi

ou op om jou eie grootste kritikus te wees. Begin luister hoe jy met jouself praat.

H Dit help niks om jouself af te breek nie. Maak ’n definitiewe besluit om op te hou om dit te doen.

Maak ’n lys van jou uitstekende kenmerke en alles wat jy alreeds reggekry het.

Aanvaar komplimente vriendelik.

Hou op om jouself met ander te vergelyk. Wees trots op wie jy is.

Moenie probeer om perfek te wees nie. Niemand is perfek nie.

Waardeer dit wat jou uniek maak en wat jou van ander onderskei.

Ontwikkel ’n positiewe ingesteldheid. Herhaal die volgende dikwels vir jouself: ○ Ek is lief vir en aanvaar myself ○ Ek glo in myself ○ Ek waardeer en respekteer myself (Ackerman, 2020)

20

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

1

Aktiwiteit 2: Evalueer eiewaarde Eiewaardevraelys Hierdie vraelys is ’n manier om te bepaal hoe jy jouself sien. Deur eerlik met jouself te wees kan jy sien watter areas verbeter moet word. Jou selfbeeld is hoe jy jou eie lewe evalueer en hoe jy oor skool, jou verhoudings en die toekoms voel.

Puntetelling: Nooit 1 Selde 2 Soms 3 Gewoonlik 4 Altyd 5 Stelling

1

2

3

4

5

Ek gee my mening openlik.

Ek is nie bang dat ander mense my sal verwerp nie.

As ek ’n groot besluit moet neem wat myself beïnvloed, kan ek ander mense raadpleeg, maar die finale besluit sal my eie wees.

Ek vergewe myself vir my foute.

Ek glo dat ek die beste verdien wat die lewe kan bied.

Ek aanvaar myself vir wie ek is.

Ek kan beide positiewe en negatiewe gevoelens uitdruk.

Ek maak tyd vir myself.

Ek vra vir hulp wanneer ek dit nodig het.

Ek sal ’n onbevredigende item wat ek gekoop het na die winkel terugneem.

Ek gee nie om wat ander van my dink nie.

Wanneer ek ontevrede is met ’n deel van my lewe, sal ek stappe neem om ’n verandering te maak.

Ek is gemaklik daarmee om oogkontak met ander mense te maak.

Wanneer ek gekritiseer word, luister ek, maar neem dit nie persoonlik op nie.

Ek is gemaklik daarmee om nuwe dinge te probeer.

Ek kan my prestasies en positiewe eienskappe opnoem.

Ek is gemaklik rondom suksesvolle mense.

Ek glo dat ek enigiets kan hanteer.

21

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Interpretasie van telling 0 – 18: Tyd vir verandering 19 – 36: Tekens van moeilikheid 37 – 54: Gematig 55 – 72: Op die regte spoor 73 – 91: Sterk eiewaarde

Jy bevraagteken elke besluit en respekteer nie jouself nie. Jou eiewaarde is gevaarlik laag. Die verbetering van jou eiewaarde moet jou nommer 1-prioriteit in die lewe wees.

Jy glo dat ander mense meer as jy werd is. Jy moet begin om in jouself te glo.

Jy het dae wanneer jy dink dat jy nie te sleg vaar nie en dae wanneer jy alles wat jy doen bevraagteken. Werk daaraan om meer in jouself te glo.

Jou vertroue in jouself is op die regte spoor. Oefen om klein prestasies te herken en trots te wees.

Jy het ’n gesonde hoeveelheid selfrespek en neem gemaklik besluite. Jy leer uit foute.

Aangepas: (Templateroller, s.j.)

LES 1.1.3: Persoonlike-/selfontwikkeling Persoonlike ontwikkeling is ’n lewenslange reis. Dit dek al die aspekte van jouself, soos fisiese ontwikkeling, intellektuele groei, emosionele intelligensie en spirituele groei. Dit mag oorgekompliseerd klink, maar dit kan ook pret wees. Die meeste van ons vind dit makliker om onsself te motiveer om te leer en doelbewus te verbeter as ons ’n rede het om dit te doen. Die beste manier om met hierdie reis te begin, is om jou eie persoonlike visie te ontwikkel – ’n duidelike idee van waar jy oor ’n paar maande of jare wil wees en die wete waarom dit vir jou belangrik is. Ons sal na agt aspekte kyk wat betrokke is by die suksesvolle beplanning van ons eie selfontwikkeling.

1.

My persoonlike visie Jy het ’n duidelike visie nodig van wat jy wil hê en waar jy in die lewe wil wees. Sonder hierdie prentjie in gedagte sal jy nie jou persoonlike ontwikkelingsbehoeftes kan identifiseer nie. Wat is jou idee van sukses? Hoe verstaan jy persoonlike sukses? In watter van die volgende areas wil jy sukses behaal?

• • • •

Formele studies Loopbaan of professionele lewe Persoonlike lewe en verhoudings Stokperdjies of sport

2.

Stel persoonlike doelwitte Daar is ’n sterk verband tussen selfmotivering, persoonlike doelwitte en die bereiking daarvan. Elke individu het hul eie persoonlike doelwit wat heelwat van iemand anders s’n kan verskil. Hierdie persoonlike doelwitte verander van tyd tot tyd soos ons groei en deur die lewe gaan. © Optimi

22

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

1

Tans is jou doelwit dalk om goeie punte te kry. Later sal jy dalk jou bestuurstoets wil slaag of ’n werk kry. Hoe meer iemand oor die algemeen bereik, hoe meer selfversekerd sal hulle raak. Soos selfvertroue groei, so groei die vermoë om dinge te bereik. Swak geformuleerde of onrealistiese doelwitte kan veroorsaak dat hierdie doelwitte nie bereik word nie. Dit kan tot swak eiewaarde en lae selfvertroue lei. Dit sal ook motiveringsvlakke beïnvloed.

Dit is belangrik om doelwitstelling te beplan. Nadat jy jou doelwitte gestel en geïdentifiseer het, moet jy onmiddellik probeer om daardie doelwitte te bereik. Jy moet jou doelwitte daagliks of weekliks hersien om seker te maak dat jy goed vorder.

Doelwitte moet deur die SMART-beginsel gelei word.

• Spesifiek: Doelwitte moet gedetailleerd wees en ’n spesifieke resultaat teiken.

• Meetbaar: Jy moet kan bepaal of jy vordering maak en of jy jou doel bereik het.

• Behaalbaar: Jy moet jou doelwit kan bereik.

• Realisties: Jy moet na die groter prentjie kyk en realisties wees wanneer jy doelwitte stel.

• Tydgebonde: Jy moet ’n spertyd hê waarteen die doelwitte bereik moet word.

3.

SWOT-ontleding vir persoonlike ontwikkeling Om te verseker dat doelwitte realisties is, moet ons ons eie sterk punte en swakhede verstaan. ’n SWOT-ontleding is ’n manier om na jouself en jou situasie te kyk om areas wat aandag benodig te identifiseer. Gebruik die templaat hieronder om na te dink oor jou eie sterk punte, swakhede, geleenthede en bedreigings.

Sterk punte Die areas wat jou kan help om jou doelwit te bereik, bv. ek gee nie maklik op nie.

Swakhede Al die areas wat kan keer dat jy jou doelwit bereik, bv. ek spandeer te veel tyd op sosiale media.

Geleenthede Moontlikhede wat jy kan gebruik, bv. my vriend is uitstekend met tydsbestuur en sal my dalk kan help om my tyd beter te spandeer.

Bedreigings Die dinge wat dalk kan keer dat jy jou doelwit bereik, bv. my vriende respekteer nie my studietyd nie.

4.

Ontwerp jou eie persoonlike ontwikkelingsplan.

Om jou visie waar te kan maak het jy jou eie aksieplan nodig. Nadat jy jou sterk punte en geleenthede geïdentifiseer het, moet jy swakhede en bedreigings oorkom. Die beste manier om dit te doen is om jou sterk punte en geleenthede te gebruik en ’n aksieplan te ontwikkel sodat jou visie ’n werklikheid word deur jou doelwitte te bereik.

23

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

’n Aksieplan sluit in: • duidelike beskrywing of formulering van die doelwit wat jy wil bereik • die verskillende stappe wat nodig is om die doel te bereik • spertye vir die verskillende take wat voltooi moet word • ’n lys van hulpbronne wat nodig is om hierdie take te voltooi • ’n manier om jou sukses te evalueer en te meet.

Aktiwiteit 3: My persoonlike ontwikkelingsplan Voltooi die volgende tabel deur jou eie Persoonlike Ontwikkelingsplan te ontwerp. Fokus slegs op een doelwit vir die doel van hierdie aktiwiteit.

My persoonlike ontwikkelingsplan Visiestelling ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ SMART-doelwitte Skryf jou doelwit hier: S: Is dit spesifiek?

M: Kan dit gemeet word?

A: Kan dit behaal word?

R: Is dit realisties?

T: Is dit tydgebonde?

SWOT-ontleding Sterk punte

Swakhede

Geleenthede

Bedreigings

© Optimi

24

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

1

Aksieplan Aksies

Wie is betrokke?

Wat het ek nodig?

Wanneer moet dit klaar wees?

LES 1.1.4: Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou Selfvertroue is die verstandhouding dat jy jou eie oordeel en vermoëns vertrou. Dit beteken eenvoudig om vertroue in jouself te hê. Vertroue word op verskillende manier gewys. Dit kan die manier wees hoe jy optree, met ander woorde hoe jy kommunikeer en jou liggaamstaal.

Vertroue is die term wat ons gebruik om te beskryf hoe ons voel oor ons vermoë om rolle, funksies en take te vervul.

Selfversekerde mense is oor die algemeen meer positief teenoor die wêreld en die mense rondom hulle en oor hul daaglikse aksies en take. Om beter ingelig te word oor verskillende kwessies, dikwels met mense te praat en om positiewe denke te beoefen is alles nuttige maniere om jou vertrouevlakke te verbeter. (Skills You Need, s.j.)

Verbeter kommunikasievaardighede Dit is nie altyd vir almal maklik om voorleggings te doen of om moeilike gesprekke te voer nie. Om met vertroue te kommunikeer moet jy weet wat jy wil sê en duidelik sê wat jy wil.

Wenke vir selfversekerde kommunikasie • ’n Stabiele, duidelike stem. Oefen om te praat sonder om te fluister of te stotter.

• Maak oogkontak met jou gehoor.

• Luister aandagtig na ander.

• Wees selfversekerd. Moenie selfvertroue met aggressiwiteit verwar nie.

• Praat uit die hart uit – as jy geesdriftig is oor wat jy sê sal jy meer selfversekerd voel. (Matta, 2012) Beplan om opdragte suksesvol en betyds te voltooi Wanneer jy take afhandel gee dit ’n gevoel van prestasie en bevorder dit selfvertroue. Hou op om uit te stel en begin doen wat gedoen moet word. Behoorlike tydsbestuursvaardighede is net so belangrik soos behoorlike kommunikasievaardighede.

Nuttige riglyne • Hou ’n beplanningsboek waarin jy al jou aktiwiteite beplan en jou tyd bestuur om jou spertye te haal.

• Verwyder alle afleidings, bv. TV, sosiale media, foon.

• Wens jouself geluk vir elke taak wat suksesvol en betyds afgehandel word, en beloon jouself.

25

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Probleemoplossing en besluitneming As jy jou eie oordeel en vermoëns vertrou, sal dit makliker wees om die werklike bron van probleme te identifiseer en besluite te neem om daardie spesifieke kwessie op te los of te oorkom. Ons weet dat as dieselfde probleem weer opduik, die rede waarskynlik is dat jy nie die werklike kwessie wat die probleem in die eerste plek veroorsaak het kon identifiseer nie.

Elke keer wat jy begin om jou besluite te betwyfel, sal jy van jou selfvertroue verloor en begin om jou eie vermoëns te betwyfel.

Probleemoplossing en besluitneming Enkele nuttige riglyne om probleme op te los of besluite te neem • Identifiseer die probleem of die kwessie duidelik. Probeer verstaan waarom jy dink dat daar ’n probleem is.

• Probeer om moontlike oorsake van die probleem te kry. Maak ook staat op ander mense se insette en luister na hul menings.

• Identifiseer alternatiewe wyses waarop jy die probleem kan benader om dit op te los.

• Hou ’n dinkskrum met ander om moontlike oplossings te vind.

• Besluit wat die beste moontlike oplossing vir die probleem is.

• Implementeer jou finale besluit.

• Evalueer die uitkoms. Het jou plan gewerk? Was dit die beste oplossing?

Probleemoplossingsmetode

Ons neem dikwels besluite volgens ons emosies. Om seker te maak dat die besluit lewensvatbaar en die beste beskikbare persoonlike opsie is, moet ’n logiese benadering geïmplementeer word. Steun op baie verskillende menings van diegene wat nie emosioneel by die probleem betrokke is nie.

Doeltreffende probleemoplossing en besluitneming sal in graad 11 in meer detail gedek word. © Optimi

26

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

1

Hoe om vertroue by ander te bou Dit is nie altyd maklik om vertroue by ’n ander persoon te kweek nie. Jy kan hulle net aanmoedig om meer selfversekerd te wees. Kom ons kyk na ’n paar maniere om hulle aan te moedig.

• •

•

•

Vier sukses. Jou vriend het sy toets geslaag. Probeer om hom geluk te wens met sy sukses. Vertel hom hoe ongelooflik jy dink dit is.

Gee dikwels komplimente. Komplimenteer mense oor dinge wat hulle goed gedoen het. Baie mense is oorkrities van hulle optrede. Bevestiging dat iets goed gedoen is, sal hulle aanmoedig en motiveer.

Luister om te leer. Leer om te luister as iemand met jou praat. Moenie dit net wegwuif wanneer iemand uiting gee aan hul angs of onsekerheid oor iets wat hulle moet doen nie. Gee ondersteuning en goeie raad. Probeer om mense te ontmoet wat anders as jy is. Fokus op hulle uniekheid en wat jy van hulle kan leer.

Erken en respekteer uniekheid en verskille. Probeer om meer te leer by mense wat anders as jy is. Hoe beter ons ander verstaan, hoe makliker kan ons hulle ondersteun.

VIR DIE NUUSKIERIGE Die krag van positiewe denke: Hoe gedagtes jou lewe kan verander deur Brian Tracy Brian Tracy is ’n Kanadees-Amerikaanse motiveringspreker en selfontwikkelde skrywer van meer as tagtig boeke. Hieronder volg ’n opsomming van die belangrikste aspekte van sy artikel.

Kan jy raai waaraan die suksesvolste en gelukkigste mense heel dag dink? Die antwoord is heel eenvoudig ...

Gesonde, gelukkige mense dink meestal aan wat hulle soek en hoe om dit te kry. Op hierdie wyse kan die ontwikkeling van ’n positiewe ingesteldheid jou lewe deur-en-deur verander.

Wanneer jy dink en praat oor wat jy wil hê en hoe om dit te kry, voel jy gelukkiger en beter in beheer van jou lewe. Wanneer jy aan iets dink wat jou bly maak, skei jou brein endorfiene af, wat jou ’n algemene gevoel van behaaglikheid gee. Gevolglik ontwikkel jy ’n positiewe ingesteldheid.

Hoe om positief te dink Volgens baie sielkundige toetse blyk dit dat gelukkige mense ’n spesiale eienskap het wat hulle in staat stel om ’n beter lewe as die gemiddelde mens te leef.

Kan jy raai wat dit is? Dit is die eienskap van optimisme!

Die beste nuus oor optimisme is dat dit aangeleer kan word. Dit beteken dat jy kan leer hoe om positief te dink deur ’n optimistiese ingesteldheid in te neem.

27

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

Die wet van gevolg en oorsaak beteken dat indien jy doen en sê wat ander gesonde, gelukkige mense met positiewe gesindhede doen en sê, sal jy binnekort ook soos hulle voel, dieselfde resultate kry en dieselfde ervaringe geniet.

Gelukkige mense vind die goeie in die wêreld Optimiste blyk om ander maniere te gebruik om die wêreld te hanteer, wat hulle van die gemiddelde mens onderskei.

1.

2.

Eerstens hou hulle hulle gedagtes op wat hulle wil hê en is altyd op soek na maniere om dit te kry. Hulle is duidelik oor doelwitte en hulle is vol vertroue dat hulle dit vroeër of later sal bereik.

Tweedens, optimiste soek die goeie in elke probleem of moeilikheid. Wanneer dinge verkeerd loop, soos dikwels gebeur, sê hulle: “dis goed!” En dan begin hulle vir iets positief oor die situasie soek.

Ons weet dat indien jy vir iets goed of voordelig in ’n persoon of situasie soek, jy dit altyd sal vind. En terwyl jy soek sal jy ’n meer positiewe en vrolike mens wees.

Die krag van positiewe denke Optimiste soek die waardevolle les in elke terugslag of ommekeer. Eerder as om ontsteld te raak en iemand anders te blameer vir wat gebeur het, neem hulle beheer van hul emosies deur te sê: “Wat kan ek uit hierdie ervaring leer?”

Besluit vandag om te leer hoe om positiewe denke en ’n positiewe ingesteldheid teenoor jouself, die mense om jou en jou lewe te ontwikkel.

Hoe leer jy jou brein om positief te dink?

Jy kan jou brein leer om positief te dink deur ’n eenvoudige konsep toe te pas. Jou brein het genoeg bandwydte om net op een gedagte op ’n slag te fokus. Al wat jy moet doen is om op opbeurende gedagtes te fokus tot jy dieselfde soorte senupaadjies vorm wat geskep word wanneer jy ’n nuwe gewoonte vestig.

Wanneer ’n negatiewe gebeurtenis voorkom, onthou dat dit jou reaksie is wat werklik die uitkoms bepaal. Soek altyd vir die positiewe reaksie of optimistiese les wanneer sulke gebeurtenisse voorkom.

Besluit om gelukkig te wees Besluit om van nou af jou lewensglas as halfvol eerder as halfleeg te sien. Gelukkige mense sê dankie vir die baie seëninge in die lewe eerder as om te bekommer of te kla oor die dinge wat hulle nie het nie.

Veronderstel dat almal om jou die beste bedoelings het. Die meeste mense is ordentlik, eerlik en probeer om hul absolute beste te doen. Wanneer jy na iets goeds in hulle woorde en dade soek, sal jy amper altyd iets vind.

© Optimi

28

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering Eenheid

1

Jou positiewe ingesteldheid in werking Dit is maklik om vrolik te wees wanneer alles volgens plan verloop. Maar dit is wanneer jy onverwagte terugslae en probleme teëkom dat jy aan jouself, en die wêreld om jou, wys watter soort ingesteldheid jy werklik het.

Maak seker dat dit ’n positiewe een is!

Hoe positiewe denke jou kan help Die ontwikkeling van ’n positiewe ingesteldheid kan jou op meer maniere help as wat jy dalk besef. Wanneer jy positiewe gedagtes dink, laat jy nie toe dat jou bewussyn of onderbewussyn enige negatiewe gedagtes of twyfel het nie.

Nadat jy geleer het hoe om positief te dink, sal jy merkwaardige veranderinge oral om jou opmerk. Jou brein sal begin werk in ’n toestand van vryvloeiende goedvoelhormone wat endorfiene genoem word, wat jou ligter en meer gelukkig sal laat voel. Jy sal ook ’n groot versterking van vertroue opmerk en sal meer geskik voel om nuwe take en uitdagings te hanteer wat voorheen dalk buite jou gemaksone was.

Deur jou selfbeperkende sienings te verminder, sal jy in werklikheid jouself bevry om groei te ervaar soos jy jou nog nooit kon voorstel nie. In kort, jy kan jou hele lewe verander deur eenvoudig die krag van positiewe denke in te span.

Bron: bit.ly/3sZqDaF

Opsomming

Om as mens te kan ontwikkel en groei is dit belangrik om jou selfbewustheid te verhoog. As jy jouself beter verstaan, jou sterk punte en swakhede ken, bied dit jou ’n kans om strategieë te ontwikkel om jouself te verbeter. Jy moet verstaan wat jou eiewaarde kan beïnvloed en hoe dit jou vlak van selfvertroue en verhouding kan beïnvloed. Jy moet beheer oor jou eie persoonlike ontwikkeling neem. As jy jou eie visiestelling formuleer en duidelike en slim doelwitte ten doel stel, sal dit help om jou drome te vervul.

LES 1.1: Assessering 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Lys DRIE effekte van ’n swak eiewaarde op ’n persoon se persoonlike ontwikkeling.

(3 × 1) = (3) Wat is die verskil tussen selfbewustheid, eiewaarde en persoonlike ontwikkeling?

(3 × 1) = (3) Bespreek VIER maniere om eiewaarde te verbeter.

(4 × 1) = (4) Jou vriend sukkel met lae selfvertroue. Stel VIER strategieë voor wat jy kan inspan om jou vriend te help om sy selfvertroue te verbeter.

(4 × 1) = (4) Verduidelik hoe belangrik dit is om ’n duidelike visie te hê om jou doelwitte te bereik.

(2 × 1) = (2) Jou vriend het ’n negatiewe uitkyk op die wêreld en homself. Hy sien net ’n droewige toekoms. Skryf ’n kort paragraaf oor die voordele van positiewe denke. Jy kan na die artikel deur Brian Tracy verwys.

(4 × 1) = 4 [20] 29

© Optimi

Eenheid

1

Handleiding G10 ~ Lewensoriëntering

LES 1.2: Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender Hierdie les sal geslagsrolle in ons samelewing verken. Die samelewing het sekere verwagtinge oor hoe ons moet optree, praat, aantrek en onsself gedra op grond van ons toegewese geslag. Ons noem dit stereotipering. Ons sal ook kyk na die invloed van mag in verhoudings. Wanneer jy mag het, beteken dit dat jy ander makliker kan beïnvloed en die ander persoon dinge laat doen wat jy gedoen wil hê. Dit kan tot manipulasie en beherende gedrag lei, wat skadelik vir eiewaarde kan wees.

LEERDOELWITTE

• • • •

Aan die einde van hierdie les moet jy: die invloed van geslagsidentiteit en geslagsrolle verstaan die invloed van stereotiperende geslagsrolle verstaan verstaan hoe geslagsongelykheid en die misbruik van mag in verhoudings tot seksuele mishandeling kan bydra die begrippe van mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender kan definieer DEFINISIES Gaslighting: ’n Taktiek en vorm van mishandeling waar ’n persoon ’n ander persoon manipuleer in die hoop om mag en beheer oor hulle te kry. Die manipulasie veroorsaak dat die slagoffer sy eie werklikheid en persepsies bevraagteken.

Gender: Die reeks eienskappe wat op manlikheid en vroulikheid betrekking het en daartussen onderskei.

Gendernorme: Standaarde en verwagting waaraan vroue en mans gewoonlik in ’n sekere samelewing, kultuur of gemeenskap voldoen.

Kultuur: Kultuur is ’n versamelterm wat die sosiale gedrag en norme wat in verskillende samelewings gevind word, sowel as die kennis, gelowe, kunste, wette, gebruike, vermoëns en gewoontes van die individue in hierdie groepe.

Mag: In sosiale wetenskappe en politiek is mag die vermoë van ’n individu om die aksies, oortuigings en/of gedrag van ander te beïnvloed.

Manlikheid: ’n Stel kenmerke, gedrag en rolle wat met seuns en mans geassosieer word.

Seksuele mishandeling: Ongewenste seksuele aktiwiteit waar oortreders geweld gebruik, dreigemente maak of voordeel trek uit slagoffers se onvermoë om toestemming te gee.

Stereotipe: ’n Vaste algemene beeld of ’n stel kenmerke wat die meeste mense glo ’n spesifieke soort mens of ding voorstel.

Stigma: Iets of ’n situasie waaraan ’n slegte reputasie geheg is en waarmee baie mense nie saamstem nie.

Verhoudingsmag: Mag in verhoudings en die onderskeie vermoëns van elke individu in daardie verhouding om mekaar te beïnvloed en die verhouding te lei.

© Optimi

30