MKC Waar de kleinsten groots zijn
Mijn buik, mijn baby’s Ontspannen bevallen Ontwikkelingsgerichte zorg
Een magazine van het
Moeder en Kind
Centrum
van het Ikazia Ziekenhuis
19 22 08
I
d u o h n
VOORWOORD
02
VADER AAN HET WOORD
19
COVERBABY
03
ONTSPANNEN BEVALLEN
20
WELKOM IN HET MOEDER EN KIND CENTRUM
04
DRIE GENERATIES IN IKAZIA
22
MIJN BUIK, MIJN BABY’S
06
IN GESPREK MET DE KLINISCH VERLOSKUNDIGEN
24
20 WEKEN ECHO
08
BABYPASPOORT
25
TIPS EN ADVIEZEN
10
ONTWIKKELINGSGERICHTE ZORG
26
CHECKLIST
11
IN GESPREK MET DE LACTATIEKUNDIGE
30
NATUURLIJKE KEIZERSNEDE
12
SERVICE
33
SUITES
14
V 02 Voorwoord
d r o o w r o o
Snel thuis in ons ziekenhuis
Met trots presenteren wij u de eerste editie van het MKC magazine. Een feelgood magazine van het Moeder en Kind Centrum (MKC) van het Ikazia Ziekenhuis om u als aanstaande ouders te informeren over ‘bevallen in Ikazia’. Uw kindje verdient immers de beste start! In dit magazine maakt u kennis met het Moeder en Kind Centrum, een aantal van onze professionals en de ontwikkelings- en gezinsgerichte zorg die we bieden. Ook krijgt u tips en adviezen om u zo goed mogelijk voor te bereiden op de bevalling. Verder laten we in het magazine vooral graag andere ouders aan het woord om te vertellen hoe zij het ‘bevallen in Ikazia’ ervaren hebben. Wij hopen dat u zich door het lezen van dit magazine nóg sneller thuis voelt in ons ziekenhuis. Heeft u na het lezen nog vragen of wilt u eens komen kijken in het MKC, dan bent u van harte welkom op één van onze inloopavonden. Op www.ikazia.nl kunt u zien wanneer de eerstvolgende inloopavond is. Wij hopen u daar te ontmoeten en wensen u een fijne zwangerschap toe. Alle functiegroepen van het Moeder en Kind Centrum bij elkaar
Coverbaby 03
F
lorijn Olivier van der Heijden
Geboren: 19 februari 2016 Mama en papa: Sharon en Justin Hoe is Florijn als baby? “Een heerlijk kind,
onwijs vrolijk, echt een heel mooi mannetje!”
Op wie lijkt hij het meest? “Iedereen zegt ‘Precies zijn moeder’, dat vind ik natuurlijk erg leuk.”
Wat is het mooiste moment van de dag met Florijn? “Het wakker worden. Dan ligt ‘ie
nog zo’n beetje tussen ons in te suffen, zo fijn.”
Wat is je grootste wens voor hem?
“Dat hij in zijn leven zijn dromen kan nastreven en dat wij hem daarbij mogen helpen.”
Sharon van der Heijden-Vermeij:
“De spanning van mijn eerste bevalling was snel vergeten” “Na een prima zwangerschap kreeg ik in de 37e week een hoge bloeddruk. De verloskundige adviseerde me om voortaan voor controles naar het ziekenhuis te gaan. Dat werd Ikazia. Ik heb daar een fijn gevoel bij. Mijn zus en ik zijn er geboren en het ziekenhuis staat goed bekend. Alles gebeurt zo veel mogelijk in overleg met de patiënt en de mentaliteit, ook over borstvoeding, is er prima. Toen de bloeddruk hoog bleef, werd besloten om de bevalling in te leiden. Op 14 februari 2016 werd ik opgenomen in het Moeder en Kind Centrum, waar ik een kamer deelde met een andere zwangere vrouw. Ik werd ingeleid en het wachten begon.
Na een paar dagen liep de spanning op. Ik werd ongeduldig, kreeg er steeds minder vertrouwen in dat ik snel zou bevallen. De gynaecoloog in opleiding stelde me gerust en legde uit dat mijn lichaam nog wat meer tijd nodig had om te bevallen. Ook de verpleegkundigen en verloskundige van het ziekenhuis waren onwijs lief, ze namen echt de tijd voor me. Op 18 februari werden de vliezen gebroken en mocht ik naar de kraamsuite. Daar ging het snel! Ik kreeg een ruggenprik en die nacht werd Florijn geboren. Wàt een prachtig moment, dat kleine mannetje op mijn huid…. De kinderarts controleerde of alles met hem in orde was en daarna begon voor ons nieuwe gezin het genieten in de luxe kraamsuite. Mijn man Justin mocht blijven, mijn ouders konden diezelfde nacht nog op bezoek komen en Florijn was voortdurend bij me. Zo was de spanning van mijn eerste bevalling snel vergeten. Ja, ik heb het echt getroffen met dit team en dit ziekenhuis.”
W
Welkom 05
Welkom in het Moeder en Kind Centrum van Ikazia Vader of moeder worden doe je nooit alleen. Dat hóeft ook niet. In het Moeder en Kind Centrum van het Ikazia Ziekenhuis kunt u rekenen op optimale zorg en begeleiding. Ons team wéét wat u en uw baby nodig hebben en begrijpt waar u als gezin blij van wordt. Dat merkt u aan alles. Welkom in het Moeder en Kind Centrum van Ikazia! Als u tijdens en na de bevalling extra zorg nodig heeft, verblijft u tijdelijk in het ziekenhuis. In het Ikazia Ziekenhuis komt u dan in het Moeder en Kind Centrum (MKC). Dit MKC is speciaal ontwikkeld om ‘nieuwe’ ouders en hun gezin in alle rust te kunnen laten wennen aan elkaar. Omringd door een ervaren team van deskundige zorgverleners krijgt uw nieuwe gezin de beste start.
Vier afdelingen
Het MKC heeft vier afdelingen: Geboortecentrum, Verloskunde, Neonatologie en Kinderafdeling. De specialisten van de afdelingen Kindergeneeskunde/Neonatologie en Gynaecologie/Verloskunde werken in het MKC nauw samen. Zij stemmen hun zorg af op de behoeften en mogelijkheden van uw gezin. De behandeling is gezins- en ontwikkelingsgericht. Dat heeft veel voordelen.
Zo veel mogelijk samen
In gezinsgerichte zorg staan de relaties in een gezin of familie centraal. Daarom bent u in het MKC als gezin zoveel mogelijk samen, om de eerste ervaringen te delen en samen te leren hoe u voor uw baby kunt zorgen. De ontwikkelingsgerichte zorg is de zorg die uw baby optimaal ondersteunt in groei en ontwikkeling. Daarom krijgt u bijvoorbeeld uw baby na de geboorte direct op uw buik en wordt uw kindje niet onnodig bij u weggehaald. U wordt ook (als dit medisch mogelijk is) verzorgd op één kamer. Daarvoor zijn diverse suites ingericht.
Luxe suites
Het Geboortecentrum heeft vijf intieme geboortesuites met alle voorzieningen die nodig zijn voor (aanstaande) moeders, hun partner en natuurlijk het kind. De suites zijn van alle gemakken voorzien, vanzelfsprekend is er een slaapplaats voor uw partner. Als ouders bepaalt u in grote mate zelf wanneer u bezoek wilt ontvangen. Dat kan in uw suite of in speciale lounges op de afdeling.
Voor extra medische zorg beschikt de afdeling Verloskunde over achttien kraamsuites, waar u samen met uw baby verblijft. Moet uw baby in de couveuse? Op de afdeling Neonatologie zijn acht couveusesuites, waar u en uw baby specialistische zorg en begeleiding krijgen. Op de Kinderafdeling zijn bovendien zeven gezinssuites, waar u als ouder bij uw kind mag blijven als hij/zij ziek is of een operatie moet ondergaan.
“Een ziek kind heeft gevolgen voor het hele gezin, daar hebben wij aandacht voor” Dokter Schuitevoerder, kinderarts Deskundigheid en comfort
Zo staan deskundigheid, comfort, rust en een persoonlijke benadering centraal in het Moeder en Kind Centrum van Ikazia. En streven wij naar een fijne omgeving voor de geboorte van uw kind! In het Geboortecentrum bevalt u onder begeleiding van uw eigen verloskundige met een kraamverzorgende van Ikazia. Dit noemen wij de ‘verplaatste thuisbevalling’. Meer lezen over de mogelijkheden in het MKC en de deskundigen die er werken? Of weten wanneer onze inloopavonden zijn om een kijkje te nemen in het Moeder en Kind Centrum? Kijk dan op www.ikazia.nl en ga via het menu naar Moeder en Kind Centrum.
06 Mijn buik, mijn baby’s
M Mijn buik
Na ruim 38 weken werd begin mei 2016 de tweeling van Marjory en Wesley Zwaan geboren, Revé en Mels. De zwangerschap verliep voorspoedig, de bevalling ging veel sneller dan gedacht. De tweeling groeit inmiddels goed, maar zorgt wel voor korte nachten...
Vóór de bevalling:
“Al aan het begin van de zwangerschap ontdekte de verloskundige dat we een tweeling zouden krijgen. Dat was een verrassing en betekende dat ik onder controle van het ziekenhuis kwam. Ik koos voor Ikazia, lekker dichtbij, hoog in de ziekenhuis top 100 en ik had goede berichten over het Geboortecentrum gehoord. De overstap van de persoonlijke praktijk van de verloskundige naar het ziekenhuis was eerst wel even wennen. Je krijgt toch met meer zorgverleners te maken. Maar ik werd ook in Ikazia goed in de gaten gehouden, iedereen is deskundig. Alles werd duidelijk uitgelegd en ik hoefde maar te piepen of er werd tijd voor me vrijgemaakt. Ik kwam regelmatig voor controle, daarbij werd heel zorgvuldig gewerkt. De zwangerschap verliep eigenlijk redelijk vlekkeloos.
“Ook in Ikazia werd ik goed in de gaten gehouden” Toen ik 38 weken zwanger was, stond een inleiding gepland. Op de dag van aankomst in het Geboortecentrum had ik echter al ontsluiting. Revé en Mels zijn toen heel snel geboren, op natuurlijke wijze en zonder verdoving. Onze tijd in de kraamsuite was fijn. Het is jouw ruimte, vriendelijk ingericht en geluidsdicht. Alles draait om jou en je gezin. Het was een prima plek om ons leven samen te beginnen.”
M
Mijn baby’s Na de bevalling:
“We zijn inmiddels een paar maanden verder. Gelukkig zijn Revé en Mels gezond ter wereld gekomen. Ze groeien goed en ik ben super trots op ze. Het was in het begin wel even zoeken naar het juiste ritme. Ik gaf volledige borstvoeding en de voedingen volgden elkaar snel op. De dagen vlogen voorbij! Maar inmiddels hebben we onze draai goed gevonden. Mels heeft wel een lastige opstart gehad. Daar maakte ik me wel zorgen over. Hij dronk gulzig en spuugde veel. Dus met hem ben ik inmiddels alweer een nachtje in Ikazia geweest. Ook nu blijkt dat het team hier het zekere voor het onzekere neemt. Ze wilden Mels toch even monitoren.
“Het is prettig om te weten dat je met vragen bij deskundigen terecht kunt” Het is best even wennen met twee baby’s tegelijk. Het is prettig te merken dat je dan met vragen bij deskundigen terecht kunt. Zeker in de onrustige beginperiode vond ik dat een hele geruststelling.”
“Als het geslacht van het kindje zichtbaar is, vertellen we dat alleen op verzoek�
3
20 weken echo 09
3 vragen aan de echoscopisten In het Ikazia Ziekenhuis kunt u, in overleg met uw gynaecoloog of verloskundige, een 20 weken echo laten maken bij de echoscopist.
Wist u dat we in ons ziekenhuis ruim 460 20 weken echo’s per jaar maken? 1. Wat is een 20 weken echo?
De 20 weken echo is een medisch onderzoek van ongeveer 40 minuten waarin we de ontwikkeling van de organen van uw kindje uitgebreid onderzoeken. Ook kijken we of er eventuele lichamelijke afwijkingen zijn. Zo kijken we naar het ruggetje, het hoofd, het hartje, het middenrif/de buikwand, de armpjes en beentjes en de nieren. Verder controleren we de hoeveelheid vruchtwater, de ligging van de placenta, de groei van uw kindje en meten we de diameter van de kleine hersenen. De 20 weken echo is dus niet bedoeld als screening voor down syndroom of andere chromosomale afwijkingen.
3. Brengt de 20 weken echo risico’s met zich mee?
De echo brengt geen risico’s met zich mee. Als er afwijkingen te zien zijn op de echo bepaalt u zelf of u een vervolgonderzoek wilt waarin wordt gekeken welke gevolgen de afwijkingen hebben voor uw kindje. U kunt hier altijd over in gesprek gaan met uw verloskundige of gynaecoloog.
2. Is de 20 weken echo een garantie voor een gezond kind?
De 20 weken echo is geen garantie voor een gezond kind. Niet alle afwijkingen zijn op een echo te zien. Daarnaast kunnen er altijd factoren zijn, zoals overgewicht bij de moeder of de ligging van het kindje, die de beoordeling van eventuele afwijkingen bemoeilijkt.
“Bent u in verwachting van meerdere kinderen? Dan wordt ieder kind afzonderlijk onderzocht”
10 Tips en adviezen
W
Wat als de baby al komt maar de verloskundige er nog niet is? Heel soms komt het voor dat de bevalling zo snel gaat dat de verloskundige er nog (net) niet is als de baby geboren wordt. Hieronder wat tips en adviezen, zodat u weet wat u moet doen. • • • • • • • •
Als jullie de verloskundige nog niet gewaarschuwd hebben, bel deze dan direct. Blijf rustig! Zet indien mogelijk de voordeur op een kier en de buitenverlichting aan. Op deze manier zien de verloskundige en kraamverzorgende sneller waar ze moeten zijn en kunnen ze zelf naar binnen gaan. Ga liggen en blijf zo lang mogelijk zuchten, tot de persdrang onhoudbaar wordt. Dan voorzichtig meeduwen, zodat de baby helemaal geboren wordt. Leg de baby op de buik van de moeder en wrijf hem of haar goed droog. Dek de baby met (liefst warme) doeken toe en zet een mutsje op zijn of haar hoofd. Het is niet nodig om iets met de navelstreng te doen of deze door te knippen. Laat de baby rustig liggen bij de moeder op de buik. Als dit allemaal gedaan is: wacht dan tot de verloskundige er is.
W
Checklist 11
Wat neemt u mee bij een bevalling in het ziekenhuis? Voor uzelf: • Uw verloskundigenkaart (indien in bezit); • Uw identiteitskaart of paspoort, verzekerings pas en ponsplaatje/patiëntsticker; • Uw mobiele telefoon en oplader; • Eventuele medicatie in originele verpakking; • Bent u diabetes neemt u dan uw eigen controle-apparaat, strips en insuline mee; • Een fototoestel en natuurlijk de oplader; • Enkele nachthemden/t-shirts zijn onontbeerlijk; • Een ochtendjas en slippers komen goed van pas; • Sokken wanneer u vaak koude voeten hebt; • Ruimzittend ondergoed; • Gaat u borstvoeding geven, neem dan twee geschikte voedingsbeha’s mee; • Gaat u flesvoeding geven, neem dan een goedzittende strakke beha; • Een kort shirt om in te bevallen; • Kleding en schoenen voor na de bevalling; • Een toilettasje met toiletspulletjes; • Wanneer u lenzen draagt eventueel een bril; • Een plastic tas voor wasgoed is ook handig. Voor de baby: • Twee setjes kleding (bij een keizersnede meerdere setjes) - rompertjes - pakjes - sokjes - jasje - omslagdoek of dekentje - Maxi Cosi voor vervoer naar huis, zo mogelijk in de auto laten staan. Tip: kijk thuis al hoe de Maxi Cosi werkt en hoe je hem in de auto moet zetten. En verder: • In de centrale hal staan rolstoelen die geleend kunnen worden. Hiervoor heeft u een 1 euromunt nodig; • Om de tijd door te brengen: tijdschrift, laptop, krant, iPad; • Favoriete CD; • Op alle suites staat een Senseo apparaat. Neemt u zelf koffiepads mee?
M
l e o v e g r oede
Tamara Thijssen-van der Graaf:
“Bij de natuurlijke keizersnede heb je meteen een moedergevoel”
“De natuurlijke bevalling van mijn vorige kind verliep niet helemaal zonder risico. Daarom kwam ik bij deze zwangerschap vanaf 35 weken onder behandeling in Ikazia. Ik kom uit Brabant en kende dit ziekenhuis niet. Tijdens de informatieavond over bevallen kreeg ik echter zó’n goed gevoel, dat ik meteen de keuze maakte om hier te bevallen.
In overleg met de gynaecoloog besloot ik voor een natuurlijke keizersnede, zij vertelde uitgebreid wat dit inhoudt. Je bent meer bij de bevalling betrokken en je kind blijft vanaf de geboorte voortdurend bij je. Dat leek me wel wat.
Op 19 maart 2016 stond de keizersnede gepland, maar op 13 maart kreeg ik weeën. Op 14 maart gingen we om acht uur ‘s morgens naar Ikazia. Twee uur later is onze zoon Dex, broertje van Ticho en Jade, geboren. Dat blijft een kippenvelmoment.
Natuurlijke keizersnede 13
Mijn man Marcel en ik hebben onze zoon samen geboren zien worden. Op een bepaald moment werd daartoe het afscheidingslaken naar beneden gehaald. De navelstreng werd wat langer afgeknipt, zodat Marcel zelf later de navelstreng alsnog korter mocht knippen. De kinderarts stond paraat om Dex te onderzoeken. Dat ging snel, en daarna mocht ik Dex de hele tijd op mijn borst houden. Zo fijn, bij de natuurlijke keizersnede heb je meteen een moedergevoel.
In de luxe kraamsuite konden we rustig als gezin bijkomen van de bevalling. Dat voelde meteen heel eigen. De kamer is luxe, de sfeer is relaxed. Het lijkt wel een hotel. Ja, Ikazia heeft al mijn verwachtingen ruimschoots waargemaakt. Een fijne gynaecoloog, lieve verpleging, goede begeleiding en volop de mogelijkheid om zelf te kiezen. Op deze bevalling kijken we mooi en bijzonder terug.”
Goed voorbereid naar de Operatie Kamer (OK)!
In gesprek met dokter Groenen, gynaecoloog Soms is het niet mogelijk om een kindje via een vaginale bevalling ter wereld te brengen. Het kindje kan bijvoorbeeld in stuit liggen of de placenta van de moeder kan geheel of gedeeltelijk voor de baarmoedermond liggen. Ook een eerdere moeizame vaginale bevalling of keizersnede kunnen aanleiding zijn voor een geplande keizersnede. Een geplande keizersnede vindt plaats in week 39 of 40 van de zwangerschap. Er kan ook pas tijdens de vaginale bevalling worden besloten tot een keizersnede. We bereiden u graag zo goed mogelijk voor. Het OK-team Bij een keizersnede staat er een heel OK-team voor u klaar, bestaande uit een anesthesist en assistent, gynaecoloog en assistent, instrumenterende en assistent en een kinderarts en verpleegkundige. Uw partner (of naaste) mag mee naar de OK, zodat jullie de baby samen geboren zien worden. Ruggenprik Voorafgaand aan de operatie heeft u een gesprek met de anesthesist. Hij bereidt u voor op de ruggenprik en voert de ruggenprik uiteindelijk ook uit op de OK. Het voordeel van een ruggenprik is dat u de geboorte van uw kindje bewust meemaakt. Alleen bij hoge uitzondering kunt u onder narcose geopereerd worden. De operatie De operatie gebeurt afgedekt, maar als uw kindje geboren wordt, kunt u wanneer u dat wilt, wel even meekijken. De geboorte duurt ongeveer 5-10 minuten, de totale operatie 30 minuten. Na de geboorte wordt uw kindje gelijk onderzocht door de kinderarts en daarna – gewikkeld in een doek en muts – bij u op de borst gelegd. Als de situatie het toe laat, kan uw kindje hier tot na de operatie blijven liggen. Dit is goed voor de moeder en kind binding en door de afleiding merkt u zelf nauwelijks dat u geopereerd wordt. Als gezin wennen Na de operatie wordt u samen met uw kindje en partner naar een kraamsuite gebracht waar u in alle rust kunt wennen aan de nieuwe gezinssituatie. Bij eventuele complicaties worden u en uw kindje naar een couveusesuite gebracht.
S
uites
Het Geboortecentrum heeft vijf geboortesuites. Hier bevalt u onder begeleiding van uw eigen verloskundige met een kraamverzorgende van Ikazia. Dit noemen we ‘de verplaatste thuisbevalling’. De geboortesuites beschikken over alle voorzieningen die nodig zijn voor (aanstaande) moeders, hun partner en natuurlijk het kind. Alle suites zijn voorzien van een eigen badkamer met douche en ligbad ter ontspanning. In één van de suites staat een speciaal ‘bevalbad’ voor u als u in bad wilt bevallen. Daarnaast beschikken we in alle kamers over de mogelijkheid om u te ondersteunen met lachgas. Het helpt u ontspannen en verdooft u een beetje tijdens de ontsluiting.
Veel faciliteiten voor zoveel mogelijk thuisgevoel
Om u als gezin te ondersteunen zijn op de kamer een waterkoker en Senseo-apparaat beschikbaar. Ook beschikken alle kamers over een koelkast waarin u uw zelf meegebrachte eten en drinken kunt bewaren. Zo hebben u en uw partner de mogelijkheid om de kamer als thuis te gebruiken en ook uw gasten van drinken te voorzien. Het is niet toegestaan om alcohol mee te nemen. Maar we maken graag een uitzondering voor de fles champagne om te proosten op uw baby!
D
Suites 15
De suites met extra zorg vóór of na de geboorte Het kan dat uw baby ziek geboren wordt. Dat brengt veel extra zorgen voor u mee. Of u kunt zelf een medische indicatie hebben, vóór of na de bevalling. Ook dan geven we in Ikazia zorg aan u beiden op één en dezelfde suite.
Hiertoe zijn verschillende suites ingericht:
Kraamsuites
Hier bevalt u en verblijft u met uw baby wanneer u een medische indicatie heeft. Begeleiding krijgt u van het medisch team in één van de 18 kraamsuites. De kraamsuites zijn net als de geboortesuites uitgerust met alle voorzieningen die nodig zijn voor (aanstaande) moeders, hun partner en natuurlijk het kind. Ook zijn er suites voor vrouwen die ziek worden tijdens de zwangerschap. Hiervoor staan één- of tweepersoonskamers ter beschikking. Deze hebben ook de beschikking over een eigen douche en toilet.
Couveusesuites
Wanneer extra intensieve zorg nodig is voor uw baby worden u en uw kind opgenomen in één van de acht couveusesuites en u krijgt begeleiding van het medisch team.
Gezinssuites
U en uw kind worden opgenomen in één van de zeven gezinssuites als hij of zij ziek is of bijvoorbeeld een operatie moet ondergaan. Begeleiding krijgt u van de kinderarts, kinderverpleegkundige en pedagogisch medewerker. Ook in dit geval is het vanzelfsprekend dat er altijd een ouder bij het kind mag blijven. Het kind voelt zich zo veiliger in de toch wel vreemde omgeving. U krijgt informatie over de zorg en behandeling op basis waarvan wij afspraken maken. Ook spreken we af welke zorg u zelf aan uw kind geeft en waar wij u aanvullen. Doel is om de structuur en rust die u thuis gewend was in het ziekenhuis niet onnodig te doorbreken. Dit is in het belang van het herstel van uw kind.
De kamer rondkijken? Bekijk een 360 graden foto op www.ikazia.nl
Warmtelamp Rekje om babykleding op te hangen
Eigen badkamer
Commode met een badje, aankleedkussen en alle benodigdheden om uw baby te verzorgen.
Verrijdbaar wiegje
Televisie met dvd-speler Kledingkast met cijferslot
Thermostaat Koffie en thee voor bezoek. Neemt u wel uw eigen Senseo koffiepads mee?
Comfortabele stoel Rustgevend fotobehang Eigen koelkast
Comfortabel bed voor uw partner
Verstelbaar verlosbed dat u zelf kunt bedienen
Tijdens een ziekenhuisopname hebben gezinsleden veel steun aan elkaar. Bij de geboorte van een kind ontstaat een nieuw gezin. Het is daarom van belang dat de ‘nieuwe’ ouders rustig kunnen hechten aan de baby en andersom. Onze gezinsgerichte zorg is erop gericht het gezin zoveel mogelijk bij elkaar te laten zijn. Vóór de bevalling en daarna.
C
Vader aan het woord 19
Chris van der Leeden:
“De sfeer op de operatiekamer was heel ontspannen”
“Als vader beleef je een bevalling anders dan de moeder. Je staat er toch meer naast. Maar de geboorte van Jennalee Kate heb ik bewust meegemaakt. Mijn vriendin Vanessa zou via een natuurlijke keizersnede bevallen. Daarvoor stapten we op maandagochtend 14 maart 2016 in Ikazia een kraamsuite binnen. Om 13.00 uur mochten we naar de operatiekamer, waar Vanessa werd voorbereid op de keizersnede. Ik kreeg een krukje bij haar hoofdeind, ben dus in principe overal bij geweest. De sfeer was ontspannen. Er werd gepraat, het was eigenlijk wel gezellig. Ik had de hele operatie kunnen zien, maar richtte me op Vanessa. Toen het
hoofdje uit haar buik kwam, werd het gordijntje op haar buik omlaag gehaald en zagen we samen onze dochter geboren worden. Daarna werd de kleine door de kinderarts onderzocht. Alles werd netjes in het zicht gedaan. Ze werd snel weer bij Vanessa teruggebracht. Ze is daarna niet meer van onze zijde geweest. Ik ben tot woensdag in de kraamsuite gebleven, een luxe kamer die van alle gemakken is voorzien. We hebben er geweldige zorg gekregen, de sfeer was gemoedelijk, iedereen was vriendelijk en behulpzaam. Dankzij deze aanpak heb ik meer de kans gekregen om als vader en partner bij de bevalling gezien te worden. Heel fijn.”
“Het warme water in een professioneel verlosbad werkt ontspannend”
”
O
Ontspannen bevallen 21
Ontspannen bevallen: dat kàn!
Voor een ontspannen bevalling zijn in het Moeder en Kind Centrum van Ikazia meerdere mogelijkheden. U kunt bijvoorbeeld bevallen in een warm bad of gebruikmaken van lachgas, als manier van pijnbestrijding. Wat gebeurt er dan? Bij een badbevalling bevalt u in een professioneel verlosbad, gevuld met warm water. Dit warme water werkt ontspannend. Hierdoor maakt u meer endorfine in uw lichaam aan. Dit is een soort natuurlijke pijnstiller, die ervoor zorgt dat u de weeën beter kunt opvangen. Hierdoor verloopt de ontsluiting sneller.
Natuurlijke overgang
In het water kunt u makkelijker bewegen, zodat het zoeken naar een andere houding minder zwaar wordt. Voor uw baby is de overgang van het vertrouwde vruchtwater naar het warme badwater heel natuurlijk; ‘waterbaby’s’ zijn over het algemeen vrij rustig als ze geboren worden. De baby kan na de geboorte nog even zwemmen, hij krijgt zuurstof via de navelstreng en gaat pas ademen als zijn gezichtje in aanraking komt met koude lucht. Tijdens de bevalling worden de harttonen van de baby onder water beluisterd. Als de bevalling niet goed verloopt of u wilt zelf niet langer in het bad blijven, dan kunt u in bed verder bevallen.
Lachgas helpt
Als u niet in bad bevalt, kunnen een warme douche, massage of het aannemen van een andere houding helpen tegen de pijn. Soms is meer nodig. Dan biedt pijnbestrijding een uitkomst, bijvoorbeeld met behulp van lachgas. Dit is een snelwerkende pijnstiller die makkelijk toepasbaar is. Het is een mengsel van stikstofgas en zuurstof dat u inademt via een masker. Lachgas helpt u ontspannen, verdooft een beetje, zorgt ervoor dat u wat doezelig wordt en de scherpste pijn niet meer voelt. Soms worden vrouwen er uitgelaten en blij van. Tijdens het persen kunt u geen gebruik meer maken van lachgas, omdat u zich dan goed moet kunnen concentreren.
Bij de helft van de bevallende vrouwen helpt lachgas voldoende en is geen andere pijnbestrijding meer nodig, zo blijkt uit onderzoek. Lachgas heeft geen invloed op het verloop van de bevalling en ook geen effect op de baby. U kunt wel wat last krijgen van mogelijke bijwerkingen, zoals misselijkheid, duizeligheid en braken. Vrouwen met te weinig vitamine B12 mogen geen lachgas gebruiken.
Vraag naar de mogelijkheden
Een bevalling is heel persoonlijk en als het om ontspannen bevallen gaat, heeft iedere vrouw andere verwachtingen en ervaringen. Bespreek uw twijfels en verwachtingen daarom vooraf goed met uw verloskundige en vraag naar de mogelijkheden in uw situatie. Veel mensen vinden het lastig om aan anderen uit te leggen hoeveel pijn zij hebben. In Ikazia wordt pijn gemeten en geregistreerd met behulp van een pijnschaal, waarbij patiënten hun pijn een cijfer geven tussen 0 en 10. Zo ontstaat een beter inzicht in de manier waarop iemand pijn ervaart. En kan gerichter pijnbestrijding worden toegepast.
22 Drie generaties
Z
Zorg met aandacht; toen en nu! Annemieke van Voren beviel maar liefst drie keer in Ikazia en is er in 1979 zelf ook geboren. “Bij mijn eerste twee bevallingen (Tycho in 2008 en Dinand in 2011) was het Moeder en Kind Centrum nog niet zo ingericht als nu”, vertelt Annemieke. “Voor en na de bevalling lag ik op zaal en deed ik de gordijnen dicht als ik behoefte had aan een beetje privacy. In die tijd lagen de kindjes ook nog apart van de moeders. Ik vond het fijn om mijn baby wél bij me te hebben. Dat mocht gelukkig ook, maar als mijn zoon huilde, hadden
de rest van de moeders hier wel last van. Toen ik in 2015 in Ikazia was voor de bevalling van mijn dochter had ik mijn eigen suite en dat was zó fijn. We konden als gezin echt even met elkaar zijn. Vóór de bevalling, maar ook daarna. Je kunt volledig jezelf zijn, zonder het gevoel te hebben andere moeders tot last te zijn. Ik ben iemand die een echte lieverd nodig heeft en die liefdevolle aandacht vond ik in Ikazia
”
“De kleine Emily groeit goed en heeft het goed naar haar zin! ”
absoluut. Bij Emily beviel ik onder begeleiding van een verloskundige van het ziekenhuis. Alles werd ontzettend goed uitgelegd en ik voelde me erg op mijn gemak. De verpleegkundigen liepen echt een stapje extra als dat nodig was. Na de bevalling wilde ik bijvoorbeeld zo snel mogelijk terug naar mijn jongens (ondanks de geweldige suite). Ik kreeg drie voorwaarden mee: ik moest geplast hebben, gedoucht zijn en gegeten hebben. In alle rust en met alle aandacht hielpen twee verpleegkundigen mij met douchen, zodat ik zo snel mogelijk naar mijn jongens kon.”
Die zorg met aandacht herkent de moeder van Annemieke, Barbara van Voren, ook terug van vroeger: “De zorg was natuurlijk nog heel anders georganiseerd, met veel meer vrouwen op een kamer en minder privacy. Maar dat stapje extra werd toen al gedaan. Ik weet nog goed dat Annemieke geel zag en een nachtje extra in het ziekenhuis moest blijven. Ik moest eigenlijk naar huis, maar mocht toch nog een nachtje langer blijven, om bij haar te kunnen zijn. Dat kan natuurlijk niet altijd, maar dat die individuele aandacht er is, is heel prettig om te merken. Ik kijk met plezier terug op mijn tijd in Ikazia.”
24 In gesprek met de klinisch verloskundigen
E
Een persoonlijke benadering In Ikazia kunt u ook bevallen onder begeleiding van een klinisch verloskundige. Klinisch verloskundigen zijn speciaal opgeleid om complexere zorg te kunnen leveren tijdens de bevalling indien dat nodig is. De klinisch verloskundige handelt volledig zelfstandig aan het bed van de kraamvrouw, maar stemt het beleid wel af met de gynaecoloog. Samen bewaken zij een gezond bevalproces! In Ikazia werken maar liefst 14 klinisch verloskundigen. “Verloskunde is een prachtig vak”, vertellen Britt Boender en Hülya Hardus, beiden klinisch verloskundigen. “Soms ontmoeten wij de vrouw en haar partner pas voor het eerst tijdens de bevalling. Het is waardevol om in een korte tijd een vertrouwensband op te bouwen en hen door de bevalling te begeleiden. Door onze aanwezigheid hopen we er aan bij te dragen dat
de aanstaande moeder haar bevalling en het ouderschap met vertrouwen tegemoet gaat. Wij willen de vrouw in haar kracht stimuleren en de aanstaande ouders hierin ondersteunen.” Een persoonlijke benadering, een goede overdracht van en naar de eigen verloskundige, de assistentes, gynaecologen en kinderartsen zijn onmisbaar. “Verloskunde is heel onvoorspelbaar. In het Ikazia Ziekenhuis werken we met een vast team. De communicatielijnen zijn kort, waardoor we patiënten altijd van elkaar kunnen overnemen, mocht dat nodig zijn. Het is geweldig om met elkaar een bijdrage te mogen leveren aan de geboorte van een kindje.”
Babypaspoort 25
Q
uinty van der Meijde
Geboren: 25 februari 2016
Mama en papa: Lavinia en Richard Zusje van: Caithlin (bijna 3 jaar oud) Is Quinty een meisje met pit? “Zeker!
Ze is vrolijk en echt lief, maar je merkt het wel als ze honger heeft…” Hoe vindt Caithlin haar zusje? “Helemaal geweldig, ze is trots en heel behulpzaam.” Wat is jullie fijnste moment? “Als Quinty de fles krijgt, ligt ze lekker bij me. Caithlin komt er dan gezellig bij zitten en zo hebben we echt even een fijn kroelmoment.”
Wat is je grootste wens voor haar?
“Dat ze gezond blijft èn gelukkig wordt in het doen van haar eigen dingen.”
Lavinia van der Meijde:
“De rust in de kraamsuite was heerlijk” “De bevalling van Caithlin was heftig en emotioneel. Het ging in het begin ook erg slecht met haar. De bevalling van Quinty vond ik dus wel spannend, als het nu maar goed zou gaan… Ik wilde in het ziekenhuis bevallen en had voor Ikazia gekozen. Tijdens de zwangerschap moest ik extra echo’s laten maken, dat had ik in dit ziekenhuis laten doen. Tijdens de informatieavond werden we hier bovendien zo goed geïnformeerd, ik twijfelde geen moment. Toen ik 41 weken zwanger was, ben ik door de verloskundige gestript. ‘s Nachts kreeg ik heftige weeën en moesten we als een speer vanuit Spijkenisse naar Rotterdam rijden. We kregen
er een prachtige kraamsuite, waar na een uurtje weeën de vliezen geprikt werden. Daarna hoefde ik maar vijf keer te persen en daar was Quinty. Ze werd meteen op mijn borst gelegd, wat was dat fijn. Caithlin werd na haar geboorte meteen weggehaald, dat vond ik toen zó erg. Nu kon ik met Richard heerlijk van Quinty genieten. Omdat Quinty wel in het vruchtwater gepoept had, moesten we acht uur in de kraamsuite blijven. Maar dat vond ik juist wel fijn! De rust in de kraamsuite was heerlijk. Richard en mijn ouders waren er, de kinderarts was super lief en ook de verpleegsters waren erg zorgzaam. We werden als gezin echt goed begeleid; Richard werd overal bij betrokken, kreeg ook ontbijt ‘s morgens. Daarna kwam Caithlin met mijn schoonmoeder, super trots dat ze met de bus en metro gekomen was om haar kleine zus te ontmoeten. Ja, dit was wel een hele andere bevalling dan de vorige!”
26 Ontwikkelingsgerichte zorg
“Een ontspannen kind ontwikkelt zich beter�
O
g r o z e l a ptim
Ontwikkelingsgerichte zorg in Ikazia
In Ikazia bieden we ontwikkelingsgerichte zorg aan pasgeborenen. Dit houdt in dat we díe zorg bieden waar het kind om vraagt, in plaats van zorg waarvan wij denken dat het goed is voor het kind.
“We observeren en interpreteren het gedrag van een pasgeboren kind en maken op basis van die behoeften een individueel zorgplan”, vertellen Esther Krabbe en Hilje Wolkenfelt. “Comfort, stabiliteit en het verminderen van stress staan centraal. Alles om de baby optimaal te ondersteunen in groei en
ontwikkeling. Dit zie je ook terug in de faciliteiten van het Moeder en Kind Centrum. Zo ligt het kindje continu bij de ouders op de kamer. Hier voelt het kind zich immers veilig.” © GC Photography
Zoekt een kind contact, dan nemen we daar de tijd voor. Is het kind niet comfortabel tijdens de verzorging, dan ondersteunen we door bijvoorbeeld zachtjes de handen op het hoofd en het lichaam of de benen te leggen. Of we leggen het kind bij de moeder of vader. Slaapt het kind, dan maken we het niet wakker voor een handeling die wel even kan wachten. In Ikazia hebben bijna alle kinderverpleegkundigen de basiscursus ‘individuele ontwikkelingsgerichte zorg voor pasgeborenen’, ook wel NIDCAP (Newborn Individualized Development Care and Assesment Programme) genoemd, gevolgd. Daarnaast zijn kinderverpleegkundigen Esther Krabbe en Hilje Wolkenfelt opgeleid tot NIDCAP-verpleegkundigen.
“Je ziet vaak dat er voor het kind gedacht wordt, maar ware geneeskunde ligt in de verbinding met de patiënt”, vertelt NIDCAPexpert Nikk Conneman. “Het gaat er om dat je samen met de patiënt uitzoekt en beslist welke behandelmethoden voor díe patiënt het beste werken, ook bij pasgeborenen. NIDCAP speelt hier volledig op in. Een ontspannen kind ontwikkelt zich beter. Onderzoek wijst dan ook uit dat kinderen die volgens de NIDCAP-methode zijn verzorgd een betere structuur van de hersenen hebben en beter functioneren!”
Hoe verschonen? Stap
1
Leg alles van tevoren binnen handbereik om je baby geen moment alleen te moeten laten tijdens het verschonen.
Stap
2
Was je handen en droog ze af.
Stap
Stap
3
Tip: leg eventueel een schone luier onder de vuile luier. Maak de sluitstrips van de vuile luier los. Gebruik het schone gedeelte van de luier om zo veel mogelijk ontlasting te verwijderen. Rol de luier op en gebruik de sluitstrips om de luier te sluiten.
Stap
4
Veeg de huid schoon van voor naar achteren en met minimale druk. Vergeet de huidplooien niet. Dep de billetjes steeds goed droog na het gebruik van vochtige doekjes, bijvoorbeeld met de schone luier.
5
Schuif de kant met de sluitstrips onder je baby’s billetjes. Haal de voorkant van de luier tussen de beentjes van je baby door. Houd de luier met één hand vast, trek de sluitstrips over de voorkant van de luier en maak ze vast op de band.
Stap
6
Controleer of de anti-lekrandjes rond de billetjes zitten door langs de luierrand met je vinger de randjes rond de billetjes te leggen.
Stap
7
Vergeet nadien je handen niet te wassen.
Let op: Laat je baby nooit alleen op de aankleedtafel liggen. Laat de telefoon rinkelen en de deurbel bellen. Als er echt iets dringends is, leg je je baby eerst terug in zijn bedje of neem hem mee.
Baby’s billetjes reinigen Wist je dat de combinatie van ontlasting en urine kan leiden tot een hogere pH-waarde van de huid, waardoor deze sneller geïrriteerd kan raken? Daarom is het belangrijk dat je jouw baby’s billetjes bij de luierwissel reinigt met geschikte babydoekjes.
Gouden regels bij het gebruik van vochtige babydoekjes ♥ Baby’s huidje moet bij elke luierwissel
gereinigd worden.
♥ Zorg dat alles voor het verluieren
binnen handbereik is.
♥ Houd altijd een hand op uw baby en
gebruik de andere om de doekjes te nemen.
♥ Let op dat u geen delen van uw
baby’s billetjes en onderruggetje overslaat.
♥ Dep de billetjes en huidplooien
steeds goed droog na gebruik van vochtige doekjes, bijvoorbeeld met de schone Pampers®-luier.
♥ Veeg van het schoonste naar het
meest bevuilde deel en steeds van voor naar achter.
De nieuwe Pampers Sensitive vochtige babydoekjes helpen je baby’s huidje schoon en in goede conditie te houden door de natuurlijke balans van de huid snel terug te herstellen. En dit aanzienlijk sneller dan met water en een washandje.
www.pampers.nlfacebook.com/Pampers.Nederland
Navelvriendelijke uitsparing*
Unieke absorptielaag
Magical Pods
Urine indicator
Navelvriendelijke uitsparing*
Navelvriendelijke uitsparing* Unieke absorptielaag
Navelvriendelijke uitsparing* Navelvriendelijke uitsparing*
Unieke Urine indicator absorptielaag
V.U./E.R. : M. L. Suykens, Procter & Gamble D.C.E. (Belgium Distribution Division bvba), Temselaan 100, B-1853 Strombeek-Bever.
Urine indicator
Zijdezacht
Unieke absorptielaag
Magical Pods
Magical Pods
Urine indicator
Magical Pods
Urine indicator
Unieke absorptielaag
Zijdezacht
Zijdezacht Magical Pods
Zijdezacht
*Niet verkrijgbaar in maat 3.
Zijdezacht
Pampers’ beste bescherming en verzorging voor de huid van pasgeboren baby’s. Pampers® Premium Protection™ New Baby-luiers zijn zijdezacht en bevatten de enige echte Magical Pods. Absorberende kanalen die het vocht gelijkmatig over de luier verdelen voor Pampers’ beste droogheid.
NIEUW
1ste
keuze van de kraamafdelingen*
Pampers Sensitive vochtige doekjes Dermatologisch bewezen mild voor een gevoelige huid. Andere toonaangevende merken
Pampers Premium Protection™ New Baby
Beschikbare maten: Micro maat 0 : 1-2,5 kg, maat 1 : 2-5 kg, maat 2 : 3-6 kg, maat 3 : 5-9 kg
“De wens van het gezin staat bij ons als lactatiekundigen centraal”
”
Wist u dat ongeveer 80 procent van alle patiënten die bevallen zijn in Ikazia borstvoeding gaven tijdens de kraamtijd?
L
In gesprek met de lactatiekundige 31
Lactatiekundige Alice Schenk Bij de meeste moeders lukt borstvoeding geven prima. Als er problemen zijn, of bijzonderheden, kan de lactatiekundige adviseren en begeleiden. Lactatiekundige Alice Schenk geeft antwoord op vijf vragen.
1. Wat doet de lactatiekundige in Ikazia?
4. Zijn jullie alleen maar ‘vóór’ borstvoeding?
2. Waaruit bestaat de begeleiding aan moeders?
5. Wat maakt jouw werk zo mooi?
“Wij begeleiden en adviseren de moeders en hun gezin bij het geven van borstvoeding in het Moeder en Kind Centrum. Daarnaast ondersteunen we de verpleegkundigen, die de moeders immers het meeste zien. We verzorgen scholingen over lactatie aan de gynaecoloog, kinderarts, klinisch verloskundige, arts-assistenten, verpleegkundigen en kraamverzorgenden in ons ziekenhuis. We geven informatieavonden over borstvoeding en ook moeders van buiten het ziekenhuis kunnen met vragen of problemen bij ons terecht voor een lactatiekundig consult.” “Wij helpen bij het aanleggen van de baby aan de borst en geven begeleiding bij pijnklachten, onvoldoende melkproductie of teveel aan melk, onvoldoende groei van de baby, vroeggeboorte en bij het afkolven van moedermelk. We kijken daarbij goed naar wat de moeder wil en kan. Zo stellen we samen een plan van aanpak op. De wens van het gezin staat hierbij centraal.”
3. Hoeveel lactatiekundigen zijn er in Ikazia?
“Dat zijn er drie: Kelly van der Jagt, Lenny Essers en ikzelf. We vormen een hecht team. In principe zijn we 7 dagen per week bereikbaar. We bekijken dagelijks welke moeders bevallen zijn en welke voeding ze geven. Is dat borstvoeding, dan lezen we hoe dit verloopt en overleggen met de verpleegkundige of kraamverzorgende. Gaat de borstvoeding goed, dan komen wij niet langs. Zijn er problemen of gaat de borstvoeding niet naar wens, dan bezoeken we de patiënt voor begeleiding of advies. Bij flesvoeding komen we niet langs, tenzij er bijvoorbeeld grote stuwingsproblemen zijn en onze begeleiding welkom is.”
“Wij zijn vóór borstvoeding als dat de wens van de moeder/ouders is. Als het gezin liever kiest voor flesvoeding, is men hier net zo welkom. Ouders kunnen weloverwogen kiezen, er is veel informatie beschikbaar. Borstvoeding heeft wel een paar belangrijke gezondheidsvoordelen. De samenstelling van de melk groeit bijvoorbeeld met het kindje mee, dat zorgt voor een gezonder eetpatroon, ook als het kindje later zelf gaat eten. Via de borstvoeding krijgt het kind ook altijd antistoffen mee, zodat het minder vatbaar is voor infecties.” “Het is geweldig om ouders te kunnen helpen bij hun wens om borstvoeding te geven. Je krijgt soms een intensieve band met elkaar, ik kom wel eens meerdere keren per dag langs. Als de ouders dan met een voldaan gevoel het ziekenhuis verlaten, geeft dat een trots gevoel.”
W
Service 33
Wat kunnen wij u bieden? In het Moeder en Kind Centrum wordt u van alle gemakken voorzien.
Eten en drinken
De moeder wordt gedurende de hele opname door het ziekenhuis voorzien van eten en drinken. De partner krijgt alleen tijdens de bevalling eten en drinken. Daarna vragen wij een vergoeding. U kunt er ook voor kiezen om eten van huis mee te nemen en op te warmen in de magnetron in de lounge.
CU live
Met behulp van CU-Live (See You Live - Couveuse Unit Live) is het voor ouders mogelijk om hun kindje te zien. Door middel van hoogwaardige camera’s op de kinderafdeling worden opnamen gemaakt. Deze camera’s bevinden zich op de couveusekamer en op een aantal patiëntenkamers. Via een ontvangen wachtwoord kunnen ouders op iedere willekeurige computer met internetaansluiting en op ieder gewenst moment bewegende beelden van hun kind bekijken. Verpleegkundigen hebben op de couveuseafdeling een overzicht van alle actieve camera’s. Zij kunnen zien welke kinderen in beeld zijn en of ze goed zichtbaar zijn voor de ouders. Via deze digitale weg hebben ouders, waarvan het kindje niet gelijk mee naar huis kan, hun kindje toch een beetje thuis.
Parkeren
Het is betaald parkeren rondom Ikazia. Er is ook een QPark parkeergarage waar ruimte is voor meer dan 400 auto’s. Informatie over tarieven vindt u op de website van QPark. Als u (bijna) iedere dag op bezoek komt in Ikazia, kunt u bij de parkeergarage ook een weekkaart kopen. U betaalt eenmalig een bedrag, daarvoor kunt u iedere dag parkeren, de kaart blijft 7 dagen geldig.
Aangifte van de geboorte
Aangifte doen van pasgeboren baby’s moet binnen enkele dagen gebeuren bij de gemeente, in Rotterdam de Stadswinkel. Speciaal voor de aangifte van baby’s die na de bevalling nog even in het ziekenhuis moeten blijven, is er het geboorteloket. Dit loket is in Ikazia te vinden in het Moeder en Kind Centrum op de 8e verdieping. De actuele openingstijden vindt u op onze site www.ikazia.nl. Ouders kunnen op afspraak hun kindje daar aangeven. Het maken van een afspraak kan bij de balie op de kraamafdeling.
Op bezoek
Nieuw leven trekt natuurlijk veel bekijks! De partner en eventuele broertjes en/of zusjes zijn altijd welkom. Maar ook ooms, tantes, vrienden en bekenden. Als ouders bepaalt u in grote mate zelf wanneer u bezoek wilt ontvangen.
Ikazia heeft twee kangoeroes; de Kangoeroe en de Kraamkangoeroe. Deze keurmerken, gegeven door de Vereniging voor Ouders van Couveuse kinderen (VOC), geven aan dat er in Ikazia uitstekende zorg wordt geleverd die past bij de behoeften van ouder en kind. Ikazia heeft drie smileys: Eén voor de Kinderafdeling, één voor de (kinder) Dagbehandeling en één voor de afdeling Verloskunde. Een smiley, gegeven door Stichting Kind en Ziekenhuis, betekent dat een ziekenhuis kindvriendelijk is. Ikazia heeft het Borstvoedingscertificaat. Dit certificaat laat zien dat de zorg in Ikazia voldoet aan de tien vuistregels die Unicef en de World Health Organization opstelden voor het welslagen van borstvoeding.
Ikazia Ziekenhuis
Montessoriweg 1, 3083 AN Rotterdam Telefoon 010 29 75 000 Fax 010 29 75 400 Internet www.ikazia.nl E-mail post@ikazia.nl Postadres Postbus 5009, 3008 AA Rotterdam Volg ons ook op Facebook!
Colofon Redactie: S. van der Ent • E. de Jong • J.D. de Kat M.C. Oosterwijk • G.A.C. Pfeil • C. Sla • A.E. de Vries Redactionele bijdrage: S. Eikenboom Fotografie: W. Boon • R. Rollema • O. Seykens Uitgeverij: BC Uitgevers BV, Postbus 416, 8600 AK Sneek Telefoon 0515 429 429, Directie G. van Leeuwen Opmaak: Hannique de Jong, Telefoon: 0515 429 420 Bladmanager/advertentieverkoop: Digna Schoonen, Telefoon: 06 442 099 10 Druk: Scholma Druk BV, Bedum
