Bouwen in het Noorden N91

#91 2019

REVITALISERING VOOR HET SINT ANTHONY GASTHUIS DE HERSCHEPPING VAN EEN PRACHTIG STUKJE BINNENSTAD

AARDBEVINGSBESTENDIG BOUWEN MET GRONINGER KLEI BRANDWEERKAZERNE SURHUISTERVEEN BOUWEN VOLGENS BLAUWDRUK

LUXE VAKANTIEWONINGEN EXLOO KWALITEIT GAAT BOVEN KWANTITEIT

WOLDRING LOCATIE GRONINGEN VOOROPLOPER VAN 13 ONTWIKKELLOCATIES

Voorwoord

91

BOUWEN VOOR EEN BETERE WERELD Hoofdredactie Jurriën Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Arjen Bakker, Vera Bosma, Johanna Kommerie en Thea van der Schaaf

Het zijn roerige tijden. Voor de bouw, maar ook voor veel andere sectoren.

Noem het woord ‘stikstof ’ en mensen uit welke sector dan ook beklimmen hun ‘high horses’ met argumenten waarom juist hún sector ontzien moet worden. Boeren, industrie, transport, luchtvaart, de bouw... De overmaat aan stikstof is een probleem dat ons allemaal raakt en waar we met z’n allen iets aan zullen moeten doen, al was het maar om onze kinderen en kindskinderen een gezond bestaan te garanderen. De laatste berichten - vlak voor dit nummer van Bouwen in het Noorden ter perse ging - lijken hoopvol voor de bouwsector: na een impasse van een aantal weken lijkt er een oplossing te komen in de vorm van interne saldering: tijdens de bouw is meer stikstofuitstoot toegestaan, als dat achteraf dan maar gecompenseerd wordt. De richting waarin de bouwsector - getuige al die projecten waarover we in de afgelopen jaren publiceerden -, zich al tijden beweegt, zal dus uiteindelijk de standaard moeten worden: energieneutraal, circulair en ook nog eens natuurinclusief bouwen.

Fotografie Mark Sekuur en Henri Vos Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer Ontwerp Idee-fix

Uitgever & Administratie Idee-fix Peizerweg 140, 9727 AP, Groningen 058-2153937 | bihn@idee-fix.nl

www.idee-fix.nl

Copyright © 2019 Op de inhoud van dit blad rust copyright. Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd. Bouwen in het Noorden is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie.

Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

Niet alleen stikstof, ook waterstof is onderwerp van gesprek. Kees Vianen, Adviseur Duurzaamheid Bouwend Nederland Regio Noord, stipt het aan in zijn gastcolumn. Verder geven we in dit nummer het platform aan bedrijven die in ons tijdschrift vaak wat op de achtergrond blijven. NIVO Asbest & Milieu en Visser ATR zijn voor de bouw een onmisbare schakel; ook zij leveren hun bijdrage aan een beter milieu. Daarnaast is er ruimte voor een bijzondere samenwerking tussen Remix en Steenindustrie Strating: met de aardbevingsbestendige combinatie van een speciale mortel en geperforeerde strengperssteen realiseren zij een forse stap voorwaarts op het gebied van aardbevingsbestendig bouwen.

In deze editie hebben we verder een grote diversiteit aan bouwprojecten.

Bouwen voor de zorg, voor sport, voor scholen, voor recreatie en voor wonen. Nieuwbouw en restauratie, alles passeert de revue. Van één particuliere woning tot en met een wooncomplex met 435 appartementen. Kortom: afwisselend leesvoer voor de lange avonden die voor ons liggen!

We wensen u veel leesplezier!

Jurriën Hendriks Hoofdredacteur

Vera Bosma Eindredacteur

1

W ol

17

2

In de eerste plaats een woongebouw

Gastcolumn Kees Vianen

Energietransitie en digitalisering

Ka a

pa

tig

el s,

pe

rn ie t

aa

m

n

ee

48

ht ig

pr ac

t,

fla

ns

ge

B Su ran rh dw Ee ui e st er bl rs er ka au te ve ze w ni en rn dr eu e uk w e ka ze rn e vo l

ex

pl

n

ne pp ns ing ta v d a

r L ts tem ev en en lan ki d di nd te g nc er en ac om s h

6 Zorgcomplex De Havens, Nooitgedacht

en

Groninger klei

Ap

Aardbevingsbestendig bouwen met

12

Z N org oa c rd om Kl bu p e hu in rg lex is sc um To el h ijk al ut e ig en om w bu o ge ne rg vi n , ng in ee n

INHOUDSOPGAVE

dr V in on oor g tw op L ik lop oca ke e tie llo r v ,G ca an ro tie 1 ni 3 ng s

4

70

2 6

Re Le sta ur eu D at w st e h ie ar uk e Pe de je rsc rk bi he n n s

1 8

91

92

Sc hu

‘V ur ad erk w on em oc in be ht g d in ne o o H m r ee en h e g de t ui tz ic ht ’

3

‘E en jk

or

ke po w i

bo

eu w

ni uw

el k

uw

bo re

ba

n

ge

in

is

m

on t

ec

de

tr aj

g,

in

D w t, m on ap rie et Sn w s in pa o ee te D ge r rt o al k bi e k em nt n lu nn u r or en ns e’ e t e nt n st v ad an en tje bo ,G s uw m en ron e in t in ge de n

6 4

78

ou

H

5 8

86

m s H et que oo co tt ge m e, M ve m 24 va ee en erc a n rw H aa ië pp 5 oo r le ar 6 d ge e ru te im m ve vo Vi te en o e ss n rh , te er Af n et AT va c sc lin R, en ha za H tr ke m a um li el rl n

Ca

E en

ce nt r

um

ie

llu re

et a

m

Ve e

en

uw ar d

zi ch

ro ot e

G

op

Le e

st at

au rit s,

M

in d

lk

Pr in s

ra a

in te g

C

de

n, Ee l

80

ch ni e

k

Lu xe Kw va al ka ite 3 nt 2 i it ga ewo N at ni I ng bo “W VO 3 en le e A v ef rk en sb 4 om e i es kw n E ge n a t a Sp xl vi n an en oo ng e or 4 E e ” n tit th en M 0 g ili a ez ei to e on pp lle t n IK de ute re

Trends

AARDBEVINGSBESTENDIG BOUWEN

MET GRONINGER KLEI Rijd rond in Groningen en het zal je opvallen dat veel huizen zijn gebouwd met de typische rode gebakken metselstenen. De kleur danken ze aan de Groningse klei waarmee ze zijn gebakken. Juist traditioneel metselwerk heeft veel schade ondervonden van de aardbevingen in het gebied. Die authentieke Groninger stenen blijken nu echter, in combinatie met een eveneens noordelijk ontwikkelde mortel, een oplossing bij de aardbevingsproblematiek. Dat kwam naar voren uit de triltafeltest die onlangs is uitgevoerd door TNO, in samenwerking met BuildinG. Bouwen in het Noorden ging met Marten Strating van Steenindustrie Strating en Jan Jousma van Remix Droge Mortel BV om tafel om te horen hoe zij tot die ogenschijnlijk eenvoudige oplossing kwamen.

4

‘Doodsoorzaak nummer een bij een aardbeving bij authentiek gebouwde woningen zijn de stenen die loskomen van de gevel, zo blijkt uit onderzoek’, vertelt Jan Jousma van Remix. ‘Daarvan hebben we gezegd “dat mag niet meer gebeuren”.’ Remix heeft daarom mortels ontwikkeld met een enorme hechtsterkte. In combinatie met de geperforeerde strengperssteen van Steenindustrie Strating blijkt het een ijzersterke oplossing voor heel veel slachtoffers van de aardbevingsproblematiek.

Groningse klei De oorsprong van Remix ligt in het noorden van het land.

Hoewel ze uitgroeiden tot landelijk marktleider, opereren ze nog altijd vanuit Borger. Het is een familiebedrijf, net zoals Steenindustrie Strating dat is. Al sinds de oprichting in 1883 hebben de Stratings verschillende steenfabrieken in de provincie gehad. De Groninger klei zit hen in het bloed. ‘De basis van ons product ligt hier in het Groninger land’, zegt Marten Strating, samen met zijn broer mede-eigenaar van het bedrijf in Oude Pekela. De typisch Groninger steen die Strating bakt, is rood. In het noorden van Groningen oranjerood, maar hoe zuidelijker, hoe donkerder. Het is annex met de kleur van de klei die in de grond zit, maar dezelfde stenen zijn ook in een kleur naar wens te produceren. Jousma: ‘Die stenen hier, die bepalen het landschap.’

Trends De handen ineenslaan ‘De mensen hier hechten waarde aan dat typische Groninger metselwerk’, weet Strating. ‘Net als Remix worden we hier in ons eigen werkgebied in het noorden bijna dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van de aardbevingen. We krijgen letterlijk de vraag van de mensen die slachtoffer zijn geworden van de problematiek, of het mogelijk is de Groninger baksteen te gebruiken voor hun woning. De handen ineenslaan was daarom een logische stap.’

De steen en de mortel

‘W

‘De gedachte was eenvoudig’, schetst Strating het idee. ‘Bij e wilden onze een geperforeerde steen gaat de mortel ook in de perforaeigen testen tie zitten. Dat betekent dat er meer hechting en een betebevestigd zien’ re drukverdeling en binding in de muur ontstaat dan met - Jan Jousma een massieve steen. Theoretisch blijft een muur dan langer overeind staan, zo was onze redenering.’ ‘Als mortelproducent waren ook bevestigd zien. Toen we hoorden van het onderzoek van TNO, zijn we wij aan het kijken wat we tegen de aardbevingsproblematiek konden doen’, daarom ook die samenwerking gaan zoeken.’ Voor de triltafeltest werden vult Jousma aan. ‘Het ging ons natuurlijk ook aan het hart, al die scheuren twee geveldelen als proefstuk opgesteld. Bij het ene geveldeel bestond de hier in de gebouwen. Met de technologie die we in huis hadden, ontwikbuitenmuur uit massieve stenen met een standaard - vroeger veel toegepaskelden we de Remix ER® (Earthquake Resistance) mortels. Deze mortels te - mortelsamenstelling. Het schetste de situatie zoals je ze veel ziet in zijn elastischer en vormen een bijzonder sterke verbinding tussen de metGroningen: je krijgt scheuren in de muren. selstenen, met een superieure hechting om scheuren en losraken van de stenen te voorkomen.’

Het buitenblad van het andere proefstuk was de combinatie e Groninger van de geperforeerde strengperssteen van Strating en de klei zit ons speciale mortel van Remix. De resultaten waren verbluffend.

Verbluffende resultaten in het bloed’ ‘We konden in onze eigen laboratoriumonderzoeken al zien Het proefstuk zou volgens de metingen weerstand kunnen dat het effect had’, vervolgt Jousma. ‘Dat wilden we graag - Marten Schuring bieden tegen een 2,5 keer zwaardere aardbeving dan eens in de 2.475 jaar maximaal voor zou kunnen komen (zie ook kader). Jousma: ‘Dat je simpelweg met de combinatie van deze mortel en de strengperssteen zoveel zwaardere aardbevingen kunt weerstaan, dat is enorm. En dat tegen nauwelijks meerkosten. Moet je dat eens vergelijken met al die maatregelen die je anders zou moeten nemen. Natuurlijk kun je in de fundering ook veel doen, dat is een keuze. Maar metselen met deze steen en mortel kost nauwelijks meer en je hebt zoveel meer resultaat. Je verhoogt echt je eigen veiligheid.’

‘D

Met Groninger klei

Tekst: Jurriën Hendriks en Thea van der Schaaf

Een unieke noordelijke oplossing voor de Groningse problematiek dus.

Strating: ‘Soms moet je het niet te ver willen zoeken. Als wij de Groninger klei naar een collega op de rivieren zouden brengen, dan zou die niet weten wat-ie ermee aan moet. Onze klei is veel vetter dan de zanderige rivierklei.

Wij zijn echt ingesteld op het verwerken van deze grondstof. Dat we die nu kunnen toepassen - door huizen die getroffen zijn door een aardbeving terug te metselen uit de Groninger klei -, dat voelt heel goed.’

Het onderzoek Het Remix/Strating proefstuk weerstond in fase 2 een maximale PTA (piek tafel versnelling) van 0.84 g. Ter indicatie: de hoogst gemeten PGA (piek grond versnelling) waarden tijdens de aardbevingen nabij Huizinge (2012) en Zeerijp (2018) waren respectievelijk 0.09 g en 0.11 g. Een maximum PGA van 0.26 komt volgens de webtool van de NPR 9998:218(1) maar eens in de 2.475 jaar voor. De gerealiseerde PGA’s in de testen zijn een factor 2,5 hoger. Kijk voor het hele rapport op: http://publications.tno.nl/publication/34634250/QSJjRC/TNO2019-R10933.pdf

5

Zorg

Zorgcomplex De Nieuwe Havens

In de eerste plaats een woongebouw 6

Zorg

Een groep van 48 mensen met een verstandelijke en soms ook lichamelijke beperking, die tevens kampt met ouderdomsproblematiek zoals dementie, heeft onlangs nieuwe woonruimte gekregen in Nooitgedacht. De voormalige huisvesting was zwaar verouderd, reden waarom Stichting De Trans besloot tot nieuwbouw. In eerste instantie hield de stichting zelf zich bezig met de nieuwbouwplannen, maar omdat zij de focus op de zorg wilde houden en niet op het beheren van vastgoed, werd Woonzorg Nederland ingeschakeld.

‘Het bouwen van een woonvoorziening voor medewerkers en bewoners met specifieke zorg- en woonwensen brengt de nodige uitdagingen met zich mee’, vertelt Paul Lubbers van Woonzorg Nederland. ‘Er moet rekening gehouden worden met zeer verschillende soorten zorgvragen en soms heel lastige problematiek. Om een voorbeeld te noemen: sommige mensen zijn onvoorspelbaar in hun gedrag en maken snel spullen kapot of verwonden zichzelf. Dan is het niet handig om gewone gordijnen op te hangen of uitstekende delen te hebben. Maar hoe ga je dan met de verduistering van een slaapkamer om?

Tot in die details hebben we in het voortraject al na moeten denken.’

Unanieme keuze Voor het ontwerp van zorgcomplex De Nieuwe Havens werd een prijsvraag uitgeschreven, waar

vier architectenbureaus zich over bogen. agNOVA uit Amersfoort won deze prijsvraag. ‘Wat heel uniek is, is dat uiteindelijk unaniem gekozen is voor één ontwerp. Er waren zo’n vijftien mensen betrokken bij het selectieproces, ook verzorgend personeel. Dat iedereen dan voor hetzelfde ontwerp gaat is toch wel heel bijzonder’, vertelt Lubbers. ‘Er zijn verschillende redenen waarom voor dit ontwerp gekozen is, maar het belangrijkste is geweest dat het gebouw niet te massaal is. Er is voor kleinschaligheid gekozen, waardoor de bewoners een echt thuisgevoel krijgen in hun nieuwe woonruimte.’ Nog een belangrijk criterium waarop geselecteerd is, is de mogelijkheid om het gebouw bij verlies van de huidige functie een nieuwe functie te kunnen geven. Zo kan het bijvoorbeeld worden gebruikt voor seniorenwoningen of zelfs gezinswoningen.

7

Zorg

H-vorm Van onschatbare waarde

‘E

en duurzaam, veilig thuis voor bewoners en een goede werkomgeving voor medewerkers’ - Paul Lubbers

8

Het team van agNOVA Architecten liep eerst een week lang mee op andere locaties van Stichting De Trans. ‘Voor ons was het nog een onbekende doelgroep waarvoor we aan de slag gingen’, vertelt Jeroen Osendarp. ‘Door betrokkenen te interviewen, en echt in de huid te kruipen van zowel de bewoners als hun familie als het verplegend personeel, hebben we enorme slagen kunnen maken in het ontwerpproces. De gebruikers zijn van onschatbare waarde geweest voor het ontwerp.

De buitenkant van het gebouw verraadt niet dat het een zorggebouw betreft. Er is gekozen voor een bepaalde mate van samenhang, en toch ook verscheidenheid. ‘Ieder woonblok heeft z'n eigen kleur gekregen’, vertelt Osendarp. ‘Dat is voor de herkenbaarheid voor de bewoners en hun familie.’ De woonblokken kregen daarnaast ook een subkleur, die terugkomt als hoofdkleur in een ander woonblok.

De woonvoorziening is in een soort H-vorm gebouwd. In het midden bevinden zich de gemeenschappelijke woonkamers, die vooral niet te massaal zijn. Aan weerskanten van deze ge-

Zorg

‘S

amenhang en verscheidenheid’

- Jeroen Osendarp

meenschappelijke ruimtes bevinden zich de woon-slaapkamers van de cliënten. Deze zijn opgedeeld in acht blokken van zes woon-slaapkamers, elk met eigen sanitair. In het gebouw zijn voldoende plekken waar bewoners zich even kunnen afzonderen. ‘De één heeft juist prikkels nodig, terwijl de ander die prikkels vaak beter kan ontwijken. Daar hebben we rekening mee gehouden.’

Veiligheid op de eerste plaats Over de duurzaamheid van het gebouw is goed nagedacht. Maar juist door de verscheidenheid in gebruikers zijn daarover ook beslissingen genomen die niet per definitie de meest duurzame optie zijn. Alles om de veiligheid van de bewoners te kunnen garanderen. ‘We hebben ons bijvoorbeeld laten inlichten over leemstuc, een zeer duurzaam stuc dat zorgt voor een goede vochthuishouding. Daar waren we erg enthousiast over, maar dat hebben we uiteindelijk niet toegepast omdat het makkelijker afbrokkelt dan een iets minder duurzame variant.’ Duurzaamheid zit volgens Osendarp echter niet alleen in de materialen die je kiest, maar ook in waar je deze vandaan haalt. ‘Voor veel projecten worden stenen bijvoorbeeld uit Limburg gehaald. We hebben echter bewust gezocht naar een steenleverancier zo dicht mogelijk in de buurt van Nooitgedacht. We kwamen uit bij Steenindustrie Strating in Oude Pekela. Hemelsbreed 27 kilometer verderop.’

9

Zorg

‘Z

o duurzaam mogelijk voor deze bewoners’

Ook op installatiegebied zijn er zo duurzaam mogelijke keuzes gemaakt.

‘Dat zijn niet per sé de meest duurzame keuzes. Maar wel zo duurzaam mogelijk voor deze bewoners’, vertelt Jeroen Jonge Poerink van Aalbers Installaties. Er is dus ingezet op duurzaamheid en comfort voor deze doelgroep. ‘De installaties zijn als het ware voor deze bewoners gemaakt.

Naast lage-temperatuur vloerverwarming in de appartementen, die wordt aangestuurd door de warmtepomp, hebben wij een ClimaRad gemonteerd (zie kadertekst, red.), die de ventilatie verzorgt per appartement. Voor de centrale ontmoetingsruimte in het gebouw is de ventilatie geregeld middels twee luchtbehandelingskasten voorzien van warmteterugwinning.

De besturing van de klimaatinstallaties geschiedt door middel van een GBS-systeem, waarbij alles op afstand is te monitoren.’

Domotica Bijzonder in het gebouw is het gebruik van domotica. ‘Niet ter vervanging van zorg, maar juist als toevoeging en als manier om de zorgverlener te ontzorgen’, aldus Jonge Poerink. ‘In iedere woon-slaapkamer worden bewegingen geregistreerd. Daardoor kan men als zorgverlener snel ter plaatse zijn als er iets gebeurt. Iedere cliënt heeft bovendien zijn of haar eigen installatie. Met sommige cliënten is er bijvoorbeeld de afspraak dat zij na twaalf uur ’s avonds niet meer uit bed komen. Gebeurt dat wel, dan krijgt de zorgverlener automatisch een seintje.’

ZORGCOMPLEX DE NIEUWE HAVENS, NOOITGEDACHT

Opdrachtgever : Woonzorg Nederland Projectontwikkeling

BOUWTEAMLEDEN Architect : agNOVA architecten

Fotografie: Mark Sekuur

Comfort

Adviseur brandveiligheid : Munnik Brandadvies Aannemer : Brands Bouw Groep Installateur E&W

: Aalbers Installaties

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Leveren en monteren 200 digimate deuren incl. hang- en sluitwerk

: BPZ

Cementdekvloeren, stuc- en spackwerk

: Paas Totaalafbouw

Uitbloeiingsarme metsel- en voegmortel

: Remix Droge Mortel

Tekst: Johanna Kommerie

- Jeroen de Jonge Poerink

Gietvloeren : Vloertechniek Hoogeveen

11

zorg

TOUTENBURG NOARDBURGUM

KLEINSCHALIG WONEN IN EEN HUISELIJKE OMGEVING Van een kamer in een typische instelling naar een huis waarin ze met tien medebewoners leven als in een gezin. Voor de bewoners van gespecialiseerd verpleeghuis Nieuw Toutenburg in Noardburgum verandert er veel als ze binnenkort verhuizen naar de nieuwbouw op hun terrein, gerealiseerd door Jorritsma Bouw, Pranger-Rosier Installaties en Van der Wiel Infra & Milieu.

12

zorg

‘Onze bewoners zijn mensen met het Korsakovsyndroom en gerontopsychiatrische problematiek. Voor hen is kleinschalig wonen een prima woonvorm’, zegt Jan van der Wielen, projectleider van zorgaanbieder Noorderbreedte BV. ‘Met een groep van ongeveer tien mensen leven ze als een gezin, met een eigen zit-slaapkamer met eigen sanitair en een gezamenlijke huiskamer en keuken, waarin ze ook naar mogelijkheden meehelpen met het huishouden.’

‘C

ommunicatie binnen bouwteam heel belangrijk’ - Jan van der Wielen

Nieuwbouw logische keuze Er zijn veel ex-verzorgingshuizen waar zulke woonvormen binnen het bestaande complex worden gerealiseerd. Bij Nieuw Toutenburg (het nieuwe complex heet gewoon ‘Toutenburg’) ging

die optie al snel van tafel. Het gebouw gold bij de bouw eind jaren vijftig als een zeer modern verzorgingshuis voor mensen met dementie. Het is in Fryslân onder meer bekend van zijn lange gangen waarin de bewoners veilig konden rondlopen. Maar ruim zestig jaar later is het complex zwaar verouderd, zowel technisch als qua mogelijkheden voor goede zorgverlening. ‘Het was voor ons veel logischer om voor nieuwbouw te gaan, en dan voor twaalf afzonderlijke huizen voor groepen van tien bewoners – in de vorm van zes twee-onder-eenkappers - met daarnaast een ‘werkplaats’ waar de bewoners hun dagbesteding hebben. Ze gaan ’s ochtends echt naar het werk, eten hun lunch in de kantine en komen aan het eind van de dag thuis. Zo veel mogelijk in het ritme van de thuissituatie dus.’

13

zorg CQ Living Een groot voordeel van de locatie aan de Zomerweg in Noardburgum is dat het een groot terrein is: het was goed mogelijk om eerst de nieuwbouw op te trekken, dan te verhuizen en vervolgens het oude complex te slopen. ‘In 2016 hebben we gekozen voor een ontwerp van Quadrant Architecten volgens hun CQ Living-concept: een modulair systeem dat het mogelijk maakt om gebouwen heel gemakkelijk anders te benutten, door wanden te verplaatsen. Dat concept hebben we via een tender voorgelegd aan verschillende bouwers, die hun eigen installatie- en infrapartijen meenamen.’

Uiteindelijk werden Jorritsma Bouw, Pranger-Rosier Installaties en Van der Wiel Infra & Milieu als Economisch Meest Voordelige Aanbieders (met 82 van de 100 beschikbare punten) in het bouwteam gehaald, dat samen met CQ-Living, Green Building Engineering, Buro Hollema en Adviesburo Bekendam & Partner het concept uitontwikkelde.

‘A

lle gebouwen op het terrein gekoppeld aan één nutsaansluiting’ - Klaas Buikema

14

zorg

‘Z

orgvilla’s turnkey opgeleverd’

- Theo van der Molen

Maximale prestatie Een heel fijne manier van samenwerken, vindt Theo van der Molen van Jorritsma Bouw. ‘De partners helpen elkaar om de meest innovatieve ideeën en creatieve oplossingen te vinden voor een zo goed mogelijk eindresultaat. Of anders gezegd: ze werken samen om binnen het vastgestelde budget (in dit geval ruim tien miljoen euro, red.) tot de maximale prestatie te komen.

Dat leidde hier bijvoorbeeld tot een optimalisering van het funderingssysteem, het casco en het installatieconcept. Maar we hebben als bouwteam Noorderbreedte ook geholpen om de total cost of ownership zo laag mogelijk te houden, onder meer door leaseconstructies voor apparatuur te ontwerpen.’ Over die apparatuur gesproken: ‘Alle zes de woongebouwen, het werkgebouw en het centrale gebouw Boschhuis dat binnenkort nog gebouwd wordt zijn gekoppeld aan één gezamenlijke nutsaansluiting’, vertelt Klaas Buikema van Pranger-Rosier. ‘Om dit mogelijk te maken op dit enorme terrein zijn vele honderden meters terreinleidingen aangebracht.’

Tijdelijke ingang Bauke Mulder van Van der Wiel: ‘We hebben ongeveer een half jaar meegepraat over het ontwerp en de meest efficiënte planning. Een belangrijk punt was bijvoorbeeld de scheiding van het bouwverkeer en het normale verkeer van personeel, bezoekers en bevoorrading. Dat hebben we opgelost door de eigenlijke toegang via de Zomerweg als bouwweg te reserveren en voor het overige verkeer een tijdelijke ingang te maken vanaf de parallelweg van de Rijksstraatweg. En het bouwterrein zelf hebben we afgezet met hekken.’ Van der Molen: ‘Het gaat natuurlijk om een kwetsbare doelgroep, dus we hebben heel veel aandacht besteed aan bereikbaarheid, leefbaarheid, veiligheid en communicatie. Door de grondige afstemming ging de bouw zelf zeer snel en voorspoedig en is het geheel ruim een maand eerder opgeleverd dan oorspronkelijk gepland.

‘We hebben de zorgvilla’s turnkey opgeleverd, dus inclusief vloerbedekking, sanitair en keukens’, zegt Van der Molen.

15

zorg

ZORGCOMPLEX TOUTENBURG, NOARDBURGUM

Opdrachtgever : Noorderbreedte

BOUWTEAMLEDEN Architect : Quadrant Architecten BNA Adviseur : Q-Living Bouwkundig aannemer

: Jorritsma Bouw

Installateur E&W

: Pranger-Rosier Installaties

Infra-aannemer : Van der Wiel Infra & Milieu

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Levering bouwmaterialen

: BMN Bouwmaterialen

Hang- en sluitwerk, deuren & afmontage, toegangscontrole, deurautomaten : Raadsma Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel : Remix Droge Mortel

‘M

et de bouwers meedenken over logistiek’ - Bauke Mulder

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Henri Vos

Wijzigingen Noorderbreedte vroeg daarbij soms veel van de bouwpartijen, geeft Van der Wielen toe. ‘Als opdrachtgever huldigden wij een belangrijk standpunt: “we bouwen niet voor onszelf, maar voor onze bewoners”. Bovendien is er naast het bouwproces ook een intern proces: het zorgpersoneel moet met elkaar bedenken hoe het in de nieuwe situatie wil gaan werken. Soms leidt zo’n discussie tot andere wensen op technisch gebied, vooral qua domotica.’ Buikema: ‘De opdrachtgever besloot ook alsnog een sprinklerinstallatie toe te passen. Dit hele proces hebben we nog ingepast in de planning op het moment dat de bouw al was gestart.’

Van der Wielen: ‘Om zulke ontwikkelingen nog mee te nemen en toch niet uit de planning te lopen, is de communicatie binnen het bouwteam heel belangrijk: aan de ene kant goed uitleggen waarom het toch nog anders moet, aan de andere kant begrip hebben voor de knelpunten waar de uitvoerenden dan tegenaan lopen. Dat is wat ons betreft heel goed verlopen.’

Bauke Mulder: ‘De samenwerking binnen het bouwteam was steeds goed.

Qua uitvoering was deze opdracht voor ons niet heel ingewikkeld: opruimwerk – onder meer de sanering van een aantal ondergrondse tanks - de grond bouwrijp maken, drainage, riolering en nieuwe wegen aanleggen.

Waar wij het verschil in maken, is dat we in staat zijn met de bouwers mee te denken over de logistiek van dit soort grote projecten. Als dat in het voortraject goed is uitgedacht heb je er tijdens de uitvoering geen kopzorgen meer van.’

16

Afvalinzameling : Visser Afvalinzameling, Transport en Recycling Spack- en stucwerk, cementdekvloeren : Paas Totaalafbouw

Gastcolumn

KEES VIANEN

ENERGIETRANSITIE EN DIGITALISERING Wat mij betreft gaan waterstof als energiedrager van duurzame energie en de bouwsector voor een revolutionaire versnelling zorgen in de energietransitie. En Noord-Nederland gaat dit bewijzen.

Noord-Nederland heeft 90 miljoen euro gereserveerd voor de ontwikkeling van een volledig functionerende waterstofketen. Er wordt al geëxperimenteerd om een complete woonwijk op waterstof te verwarmen, grote gasverbruikers willen de overstap maken naar waterstof en we hebben al bussen en auto’s die op waterstof rijden.

Waterstof is de oplossing voor de gebouwde omgeving en voor mobiliteit. Eigenlijk lijkt het niet meer dan logisch dat we investeren in waterstof; de netcapaciteit in het noorden is overspannen en we hebben fantastische leidingen om gas te transporteren. Met relatief simpele maatregelen kan het gasnet zo worden aangepast dat waterstof er veilig doorheen kan stromen. En als dit eenmaal functioneert, behoeft de huidige cv-ketel ook slechts kleine aanpassingen om waterstof te gebruiken voor verwarming. En we weten allemaal dat als we écht willen, alle huishoudens

binnen een paar jaar gereed zijn. Dat hebben we immers gezien tijdens de ontdekking van aardgas in Slochteren en het ombouwen van de gastoestellen.

Het enige probleem is dat waterstof een warmte­ capaciteit heeft van ongeveer een derde van aardgas. Een huishouden dat op dit moment 1000 m3 per jaar aardgas verbruikt heeft 3000 m3 per jaar nodig aan waterstof. Dit probleem lijkt echter door hulp van de bouwsector goed op te lossen. De gebouwde omgeving dient zeer goed geïsoleerd te worden zodat de warmtevraag beperkt wordt. Maar hoe kunnen we dit snel en efficiënt uitrollen met de uitgangspunten dat de energietransitie haalbaar, betaalbaar en schaalbaar wordt?

In de nieuwbouw zien we tegenwoordig steeds meer standaardisering zodat er sneller gebouwd kan worden. Kunnen we ditzelfde niet doen in de gebouwde omgeving? Kunnen we een hele woonwijk in BIM zetten met alle maten en

bijzonderheden? Zo zou er in gestandaardiseerde fabrieken slechts kleine aanpassingen aan de maten hoeven worden gedaan voor gevels, ramen etc. waardoor we veel sneller wijken energieneutraal kunnen renoveren. Kunnen we de woningen scannen en gelijk 3D-geprinte voorzetwanden fabriceren die naadloos aansluiten? Bewoners kunnen op deze manier ook optimaal meegenomen worden in het proces!

Als ik de ontwikkelingen in de bouwsector zie, durf ik te zeggen dat dit in de nabije toekomst gaat gebeuren. De bouw innoveert erop los. Digitalisering en robotisering zijn begrippen die straks onlosmakelijk verbonden zijn met de hightech bouwsector, de sector die de energietransitie kan en wil versnellen.

Kees Vianen is Adviseur Duurzaamheid Bouwend Nederland Regio Noord Reageren? k.vianen@bouwendnederland.nl

17

Zorg

REVITALISERING PERKSWALTJE-PIJLSTEEG VOOR SINT ANTHONY GASTHUIS

DE HERSCHEPPING VAN EEN PRACHTIG STUKJE BINNENSTAD

18

Zorg

Het was eeuwenlang een achterbuurt, maar nu een prominent stukje binnenstad in Leeuwarden: het Sint Anthony Gasthuis liet het gebied Perkswaltje-Pijlsteeg revitaliseren. ‘Wij zijn apetrots op dit project.’

Het Sint Anthony Gasthuis verzorgt al sinds 1425 onderdak voor ouderen in Leeuwarden.

Het bekendste gebouw is het gasthuis zelf, gelegen tussen Perkswaltje en Groeneweg, dat de afgelopen jaren werd gemoderniseerd en uitgebreid. De stichting verwierf door de eeuwen heen echter ook alle panden in het blok tussen de Grote Kerkstraat, Wijde Gasthuissteeg, Perkswaltje en Pijlsteeg. Sommige al lang geleden - om ze te verhuren - andere pas nadat in 2010 was besloten dat deze hele hoek een upgrade ­verdiende.

Herstel van allure ‘De verhuurbaarheid liep terug, mede omdat de panden die niet van ons waren veelal in een verpauperde staat verkeerden’, legt Piet Inia van het stichtingsbestuur uit. ‘We hebben destijds Inbo uit Amersfoort gevraagd ons te helpen een revitaliseringsplan te maken – en een tijdspad.

Toen we het als bestuur eens waren over de koers hebben we met Adema Architecten en JONG Architecten een plan voor renovatie en nieuwbouw uitgewerkt. We zijn vervolgens begonnen met de renovatie van een rij woningen aan de Grote Kerkstraat.’ Uitgangspunt van dit project, dat gereed kwam in 2015 (zie Bouwen in het Noorden 77) was enerzijds het herstel van de oorspronkelijke, monumentale allure van de panden, anderzijds de realisatie van moderne, comfortabele woningen voor zelfstandig wonende ouderen. Precies hetzelfde had de stichting voor ogen met de gebouwen aan het Perkswaltje (recht tegenover het gasthuis) en de Pijlsteeg: de voormalige tuinmanswoning, een voormalig ziekenhuis/weeshuis en de zogenoemde Perksflat.

19

Zorg

‘I

n goed overleg de dingen oplossen’

- Sjoerdtje Veenstra

Bouwteam De stichting vormde hiervoor een bouwteam met dezelfde partijen die naar volle tevredenheid het Grote Kerkstraat-project en de gasthuismodernisering hadden verzorgd (op een nieuwbouwvleugel na die aan Bouwgroep Dijkstra Draaisme werd gegund): ‘huisaannemer’ Bouwbedrijf De Vries uit Leeuwarden en Adema Architecten uit Dokkum, met Siebe van Seijen als project­architect.

‘Wij hechten als stichting aan continuïteit in de relatie’, zegt Inia. Bij een project als dit kún je trouwens ook helemaal geen openbare aanbesteding op basis van bestek en tekeningen uitschrijven. ‘In zulke oude gebouwen kom je gaandeweg zo veel nieuwe uitdagingen tegen… Dan is het beter om samen een einddoel vast te stellen en daarna het vertrouwen te schenken aan de specialisten, waarbij we uiteraard wel verwachten dat ze de betaalbaarheid in het oog houden.’

21

Zorg

‘W

ij hechten aan continuïteit in de relatie’ - Piet Inia

Kwaliteit vóór geld Op zo’n manier te mogen werken is ‘natuurlijk fantastisch’, reageert Van Seijen. ‘Het Sint Anthoon is een heel bijzondere club: een gewone vastgoedpartij zoekt vooral naar rendement op de korte termijn, maar een eeuwenoude stichting als deze kijkt juist naar de lange termijn, voelt de verantwoordelijkheid om iets blijvends neer te zetten. Dit is een opdrachtgever die kwaliteit vóór geld stelt. En die tegelijk erop vertrouwt dat wij dat niet als een vrijbrief zien om hele gekke dingen te doen.’ ‘Zo is het precies’, zegt Sjoerdtje Veenstra, projectleider namens Bouwbedrijf De Vries. ‘In goed overleg de dingen oplossen: als je iets bent tegengekomen dat duurder wordt, ook zoeken naar een besparing op een ander onderdeel.’

22

Zorg

‘Escheriaanse puzzel’ Het gebouwenblok was ‘best wel een kluwen’ door de vele verbouwingen die er in de loop der jaren aan waren verricht. Omdat ze tegen een terp op gebouwd zijn, bevatten ze ook veel niveau­verschillen. ‘Ik vind het knap dat een architect in zo’n gribus van panden gelijkvloerse woningen weet te creëren’, zegt Veenstra. ‘Het was een Escheriaanse puzzel’, geeft Van Seijen toe. Wat hielp bij de oplossing, was het maken van een 3D-scan van het hele complex. ‘In twee van de woningen ontkwamen we uiteindelijk niet aan een op- en afstapje, maar de zeven andere appartementen zijn rollator- en rolstoelvriendelijk. We hebben de steeg tussen de Perksflat en het ziekenhuisje – voortaan samen ‘de Abbamavleugel’ - opnieuw toegankelijk gemaakt, die overdekt met glas en daar de lift en de wokkelachtige trap geplaatst.’ De Tuinmanswoning kreeg een aparte eenpersoonslift, zodat ook daar iemand tot op hoge leeftijd zelfstandig kan wonen.

‘W

onen in een historische context’ - Siebe van Seijen

23

Zorg

Wederopbouw De buitengevels van alle panden kregen – op basis van bouw- en kleurhistorisch onderzoek – hun originele uitstraling terug. ‘Het zijn nu weer duidelijk te onderscheiden losse gebouwen, kleurrijk en veelzijdig’, zegt Van Seijen. ‘Aan de binnenzijde is het juist nadrukkelijk een complex geworden.’ Na het volledig strippen van die binnen­kant van de panden begon voor Bouwbedrijf De Vries “de wederopbouw” van de appartementen als een doos-in-doosconstructie, de ideale oplossing als je achter een monumentale façade energiezuinige, brandveilige en comfortabele woningen wilt realiseren. Veenstra: ‘Voor de uitvoering was het niettemin een hele uit­daging: vóór je die nieuwe constructie hebt moet je via het oude doolhof van gangen en trappen je weg vinden. Plannings-technisch een hele uitdaging. Je moet oude trappen weghalen terwijl je ook de logistiek in de bouwvolgorde goed voor ogen moet houden. En je moet ook wel eens een doorgang dicht maken die je eigenlijk nog wel had kunnen gebruiken.’ Voor Van Seijen was het de uitdaging om niet alles weg te laten timmeren, maar ‘historische elementen de sfeer te laten bepalen’, dus onder meer sierplafonds en tegelwanden juist in het zicht te laten. ‘Niets is makkelijker dan overal systeemwandjes en -plafonds in te laten zetten, maar dan ben je dus het verband tussen binnen en buiten kwijt: wij zochten juist de meerwaarde van wonen in een historische context met het comfort van nu.’

Binnentuin

RESTAURATIE PERKSFLAT, LEEUWARDEN

Opdrachtgevers : Stichting Het Sint Anthony Gasthuis

BOUWTEAMLEDEN Architect : Adema Architecten Adviseur :

Bureau 1232

Aannemer :

Bouwbedrijf De Vries

Aluminium kozijnen

: Alrako

Beglazing :

Glas Construct

Schilderwerken :

Klugkist & de Vries Schilders

Hang- en sluitwerk

Tekst: Arjen Bakker

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS

Fotografie: Egbert de Boer

Daar hoort ook de aanpak van de buitenruimte bij: dankzij het afbreken van allerlei aanbouwtjes en de sloop van het oude ketelhuis – de kelder ervan is benut als fietsenstalling – ontstond ruimte voor het doorzetten van de binnentuin van het gasthuis naar het blok aan de overzijde. ‘Het complete gebied tussen Pijlsteeg en Wijde Gasthuissteeg, tussen Grote Kerkstraat en Groene­weg is nu één geheel’, legt Piet Inia uit. ‘Overdag een openbaar toegankelijk wandel­gebied, ’s avonds een veilig afgesloten woonomgeving voor onze bewoners. Al met al hebben we in tien jaar een prachtig stukje binnen­stad herschapen. We zijn apetrots op dit project.’

: Raadsma

25

Zorg

APPARTEMENTENGEBOUWEN OP HET KAATSLAND IN SNEEK

LEVENDIG EN SPEELS, MAAR NIET KINDERACHTIG Het Kaatsland in Sneek is twee appartementengebouwen rijker. Als eind volgend jaar ook nog twee andere gebouwen af zijn, heeft Jorritsma Bouw in totaal 129 duurzame all electric appartementen gerealiseerd voor woningcorporatie Elkien en zorgaanbieder Philadelphia.

Op de locatie van circa 14.000 vierkante meter ten zuidwesten van het centrum van Sneek stonden vroeger een aantal scholen en een gymzaal. Het gebied lag alweer jaren braak, toen Elkien er naar aanleiding van gesprekken met Philadelphia een plan voor ging ontwikkelen. ‘Philadelphia wilde graag een nieuwe woonlocatie voor kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking, van 4 tot 24 jaar, die niet thuis kunnen wonen. En daarnaast een gebouw waar jongvolwassen cliënten zo zelfstandig mogelijk kunnen wonen’, schetst Raban Haaijk, architect-directeur van Bureau

26

Bos in Baarn. Elkien had er wel oren naar om zo’n faciliteit samen met de zorgaanbieder te ontwikkelen, met als constructie dat Philadelphia het eerste gebouw (A) in eigendom zou krijgen en het tweede (B) langdurig zou huren. Op hetzelfde terrein laat de corporatie dan ook nog twee appartementengebouwen (C en D) voor sociale verhuur bouwen. ‘We hebben in Sneek veel te doen qua wijkvernieuwing, dus we wilden wel graag een aantal nieuwe woningen om wat verhuisruimte te hebben voor de huurders uit die wijken’, legt Arend Hoekstra van de corporatie uit.

Zorg

Bouwteam ‘Wij zijn een bureau dat veel doet in zorg én woningbouw, we kenden Philadelphia al goed’, zegt Haaijk. ‘En Elkien heeft zich verbonden aan Jorritsma Bouw als vaste ketenpartner. Zodoende hebben we in bouwteam samen het project uitgewerkt: wij wat betreft uitstraling en functionaliteit, Jorritsma wat betreft de maakbaarheid.’ Theo van der Molen van Jorritsma schetst het nog wat scherper: ‘Het was onze taak om de opdrachtgever zo veel mogelijk te ontzorgen. Wij stuurden dus op budget, techniek en de processen, en zorgden zo voor een goede flow in de bouw.’ Jorritsma verzorgde voor

Elkien bijvoorbeeld ook de vergunningsaanvragen (inclusief flora- en faunaonderzoek), de bestemmingsplanwijziging en de nutsvoorzieningen, plus de inrichting van het buitenterrein. ‘Maar ook zoiets als een risico-inventarisatie vooraf. Op het terrein lag een waterpartij die gedempt moest worden. Door dat werk naar voren te halen, konden we de kosten van een damwand uitsparen. Het opgebrachte zand kreeg zo namelijk voldoende tijd om in te klinken.

Voor gebouw A deed Philadelphia dat voorbereidende werk zelf, maar wij stuurden wel op techniek en financiën en we verzorgden in samenwerking met beide opdrachtgevers de voorlichting aan de buurt.’

‘Z

o gewoon mogelijk wonen, met wat begeleiding’ - Raban Haaijk

27

Zorg

‘I

nvesteren in robuuste installaties’

- Arend Hoekstra

Niet kinderachtig Haaijk nam als uitgangspunt voor zijn ontwerpopdracht de behoefte van de toekomstige bewoners. ‘De kinderen en jongeren van gebouw A moeten alle ruimte hebben om volwassen te worden. Dat is uitgewerkt door ze onder meer een relatief grote kamer te geven met eigen sanitair – dat is zeker nog niet gebruikelijk – in een gebouw dat enerzijds gezellig is en open, maar anderzijds ook veilig en beschut. Dat uit zich bijvoorbeeld in de indeling met maximaal vier deuren per gang. Maar ook in het kleurgebruik en de verdeling van de ramen, eigenlijk erkertjes. Die verspringen in de gevel: de ene keer beginnen ze op vloerhoogte, de andere op zithoogte. En de entree ziet eruit als een omgekeerd huisje: levendig en speels, maar niet kinderachtig.’

Voor gebouw B had Philadelphia soortgelijke wensen: ‘Rustig, niet te grootschalig, met ruimte om op jezelf te zijn én om mensen te ontmoeten’, aldus Haaijk. ‘Maar waar gebouw A nooit een gewoon woongebouw zal worden, moeten de appartementen in gebouw B – mocht Philadelphia na vijftien jaar de huur opzeggen – gewoon aan particulieren verhuurd kunnen worden.

Daarmee waren we iets meer aan regels gebonden, maar zóveel liepen de wensen ook weer niet uit elkaar: de cliënten van Philadelphia willen in principe zo gewoon mogelijk wonen, zij het met wat begeleiding erbij.’ Andersom geredeneerd zal geen gewone huurder het erg vinden dat hij niet aan een lange gang met veel deuren woont maar in een soort portiek met slechts enkele buren. ‘En één huurder mag zich te zijner tijd echt gelukkig prijzen, want die krijgt het enorme balkon van het appartement dat nu is ingericht als de ontmoetingsruimte.’

28

Zorg

Prijsstijgingen Hoewel het werken met vaste ketenpartners rust geeft – ‘omdat de partners precies weten wat wij willen en ook zelf scenario’s en installatieconcepten aandragen’ – heeft Arend Hoekstra voor dit project nog best vaak tussendoor overleg gevoerd. ‘Tussen waar we vertrokken zijn en waar we nu staan zitten zulke enorme prijsstijgingen van bouwmaterialen… Het is niet te voorkomen dat het dan duurder wordt.

We proberen die last wel zo veel mogelijk te spreiden over de volledige exploitatieperiode. Dat doen we bijvoorbeeld door te investeren in robuuste installaties: liever een extra investering in verwarming via een bronboring, dan overal individuele warmtepompen in te bouwen die allemaal hun onderhoud en reparaties met zich meebrengen.’

‘D

e opdrachtgever zoveel mogelijk ontzorgen’ - Theo van der Molen

29

Zorg

APPARTEMENTENCOMPLEX KAATSLAND A&B, SNEEK

Opdrachtgevers :

Elkien & Philadelphia Zorg

BOUWTEAMLEDEN Architect en ontwerpende partij :

Bureau Bos architecten + ingenieurs + adviseurs

Aannemer : Jorritsma Bouw Installateur E&W

:

Breman Service Drachten

Infra-aannemer : Van der Wiel Infra & Milieu

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel :

Remix Droge Mortel

Afvalinzameling : Visser Afvalinzameling, Transport en Recycling Prefab beton

:

Noord Prefab Beton Buitenpost

Gietvloeren : Vloertechniek Hoogeveen

Fotografie: Henri Vos

De gebouwen C en D, die dus nog in voorbereiding zijn, zullen dankzij het materiaalgebruik (vooral baksteen, Rockpanel-panelen en kunststof kozijnen) herkenbaar zijn als familie van A en B. ‘We volgen het ritme van de wederopbouwwijk waar het Kaatsland in ligt. Gebouw D (44 woningen) presenteert zich richting de toegangsweg van Sneek en heeft daarom een hoogteaccent gekregen, met zes bouwlagen.’ Gebouw A (28 tot 32 jonge bewoners) heeft twee verdiepingen, gebouw B met 24 appartementen en twee algemene huiskamers ook, gebouw C met 29 woningen heeft er drie. Komend jaar worden de twee laatste gebouwen gerealiseerd, waarmee eind 2020 een invulling is gekomen voor het Kaatsland.

Tekst: Arjen Bakker

Wederopbouwwijk

31

trends

NIS BAAR, NIVO ASBESTEN MILIEUTECHNIEK:

“ WERKEN AAN EEN GEZONDE LEEFOMGEVING”

Nis Baar, directeur bij NIVO Asbest & Milieutechniek, weet het als geen ander: de asbestbranche roept bij veel mensen negatieve gevoelens op. Het beeld van maanmannetjes in witte pakken en met maskers, grote containments met sluizen en douches... Het ziet er altijd nogal overweldigend uit. En toch moet het gedaan worden, want asbest kan op termijn leiden tot zeer nare gezondheidsklachten. Dat imago­­probleem hebben ze bij NIVO omgebogen naar iets positiefs: een asbest­ sanering is immers gewoon ‘werken aan een gezonde leef­omgeving!’

NIVO Asbest & Milieutechniek timmert al een jaar of tien aan de weg. Het bedrijf is onderdeel van de NIVO groep, die zich verder bezighoudt met schoonmaak, calamiteiten en specialistische reiniging. Vanuit vier vestigingen - in Bolsward, Groningen, Leeuwarden en Zwolle - saneren zo’n 35 tot 40 medewerkers op jaarbasis ongeveer 5000 woningen. NIVO richt zich vooral op woningcorporaties, gemeenten, vastgoed­ onderhouders en bouwondernemingen.

Asbest Asbesttoepassingen kun je overal in een woning tegenkomen: in daken, ontluchtingsbuizen, venster­banken, dorpels, beplating maar ook in bijvoorbeeld beglazingskit en vloerlijm. Na de Tweede Wereldoorlog tot in de jaren tachtig is het materiaal veelvuldig toegepast in gebouwen.

Het is sterk, slijtvast, brandwerend, isolerend en - vooral - goedkoop. Hoewel het wel bekend was dat er risico’s kleefden aan het - veelvuldig ­inademen van asbestvezels, werd dit lange tijd terzijde geschoven. Pas in 1993 werd het gebruiken en bewerken van asbest verboden. Als je tegenwoordig een woning van vóór 1993 gaat slopen, verbouwen of renoveren, is een asbest­ inventarisatie wettelijk verplicht.

32

trends

Asbestinventarisaties Nis Baar legt uit: ‘Zo’n inventarisatie vooraf wordt bijvoorbeeld aangevraagd bij woning­verbetering of planmatig onderhoud. Wij verzorgen vaak een inventarisatie die door een onafhankelijke asbestinventarisatiebureau wordt uitgevoerd, maken op basis van het inventarisatie­rapport een offerte en voeren de uiteindelijke sanering uit. Maar het gebeurt ook regelmatig dat we à la minute moeten kunnen handelen, omdat soms asbest wordt aangetroffen op plekken die niet inspecteerbaar zijn of bij een risicovolle situatie. Die flexibiliteit kunnen we bieden, we hebben een 24-uurs service en zijn 365 dagen per jaar inzetbaar.’

tier in Groningen 96 zorgappartementen op deze manier gesaneerd. De bewoners konden gewoon zorg blijven ontvangen in hun appartement tijdens de asbestsanering. Er is heel weinig overlast, dat is fantastisch!’

Binnenkort worden ook 66 woningen in Groningen en 136 in Enschede op deze manier gesaneerd.

100% vertrouwen

NIVO Asbest & Milieutechniek werkt met diverse partijen in een ketensamenwerking. Rechtstreeks met woningcorporatie Accolade, indirect ook met andere corporaties, via onder meer Van Wijnen, Jorritsma Bouw en e communicatie Heijmans. Ook met Wits Vastgoedonderhoud, Lenferink, Communicatie met bewoners Boekema en SW Vastgoedverbetering zijn nauwe banden. richting Omdat mensen vaak wat angstig aankijken tegen een ‘Ketensamenwerking lukt alleen als je elkaar 100% verbewoners is van asbestsanering, zet NIVO in op zeer uit­gebreide en trouwt, je op gelijkwaardig niveau kan en wil samenwerken, essentieel belang’ zorgvuldige communicatie met bewoners. ‘Speciaal dat je elkaar wat gunt en dat je snapt wat de ander doet. daarvoor hebben we een bewonersconsulente aangenomen, die full time Met elkaar heb je één en dezelfde doelstelling: een tevreden opdrachtgebezig is met bewonerscommunicatie. De communicatie richting bewoners ver. En voor mij gaat het dan om de huurder die ons als complete keten over asbest is namelijk van essentieel belang. Mensen kunnen met vragen een voldoende geeft. Het betekent ook dat je zaken goed met elkaar moet bij haar terecht, zij maakt het bespreekbaar als mensen angstig zijn. Om afstemmen, in combinatie met een goede leanplanning.’ Natuurlijk heeft bewoners zo goed mogelijk te bereiken, maken we bij projecten ook wel NIVO ook ‘one-night-stands’, maar dat is volgens Baar een heel ander korte filmpjes die we op YouTube plaatsen, zodat mensen online kunnen samenwerkings­proces. ‘Met ketenpartners kijk je veel meer op strategisch bekijken wat er daadwerkelijk in hun woning gaat gebeuren. Wij zijn daar niveau en in de toekomst naar wat we de opdrachtgever daadwerkelijk samen met De Huismeesters in Groningen twee jaar geleden mee begonnen. kunnen b­ ieden. En soms betekent dat: laat die asbest­sanering maar zitten, Want hoe leg je in een brief uit wat je gaat doen, als mensen bijvoorbeeld en gebruik dat geld voor de buitenschil van de woning. We stellen ons de Nederlandse taal niet goed spreken?’ daarmee kwetsbaar op, maar het werkt gewoon goed!’

‘D

Eerlijk verhaal

Einddatum

De manier waarop NIVO zijn communicatie voert, is oprecht transparant.

Dit verhaal gaat over asbestsanering. Maar, zoals Baar het verwoordt: ‘We ‘Wij willen een eerlijk verhaal vertellen over asbest. Als asbest in het nieuws weten allemaal dat er een einddatum is. Wij zien andere dingen langskokomt, is het vrijwel nooit positief. De laatste jaren benaderen we het juist men, bijvoorbeeld Chrome 6. Dat is niet alleen door Defensie en de NS vanuit een positief oogpunt: we creëren een gezonde leefomgeving. Met gebruikt, maar ook in de woningbouw en industrie. Bijvoorbeeld op zo’n positieve insteek ga je heel anders kijken naar het asbebalkonhekjes, in ledenradiatoren en productie-installaties. stdossier. Ik adviseer woningcorporaties ook vaak - als er Het is voor ons een uitdaging om daar volop mee aan de ij willen geen gezondheidsrisico’s zijn - om asbest juist níet te saneren, een eerlijk slag te gaan.’ Baar verwacht dat ook glaswol aan het lijstje omdat het te bewerkelijk is of als het te veel overlast geeft verhaal vertellen zal worden toe­gevoegd van producten die op een vergelijkvoor bewoners. Maar soms moet je wel saneren op basis van bare manier als asbest zullen moeten worden verwijderd. over asbest’ een bouwkundig besluit, bijvoorbeeld omdat asbestplaten ‘Mogelijk zijn er nog meer producten waarvan pas over bros worden of het tijdens dagelijks onderhoud in de weg zit. We moeten twintig jaar blijkt of je ze veilig kunt verwijderen of verwerken. Asbest met zijn allen op een slimme en efficiënte manier kijken hoe we het asbewas destijds ook een goed product. De tijd gaat het ons vertellen.’ stprobleem kunnen oplossen.’

Zo’n slimme en innovatieve manier van saneren is in de markt gezet door MiniContainment Nederland. In ons land zijn er naast NIVO nog slechts elf licentiehouders voor deze manier van saneren. Medewerkers volgen een speciale opleiding. Baar legt uit: ‘In plaats van dat je een complete wand in een woning moet bouwen om één vensterbank, bovenlicht, hitteschild of dorpel te verwijderen - met een sluis en onderdrukmachine -, plaatsen we nu een op maat gemaakte minicontainment van plexiglas over het te saneren onderdeel. De bak zet je op onderdruk en dan kun je de sanering uitvoeren via aan de container gemonteerde handschoenen, zoals je dat ook wel bij couveuses ziet op kraam­afdelingen.’ Bewoners kunnen zelfs thuis blijven tijdens de werkzaamheden en ondervinden dus veel minder overlast.

En de medewerker kan ‘gewoon in een polootje en met het haar strak in de scheiding’ werken; de witte pakken en maskers die er zo onheilspellend uitzien, kunnen in de kast blijven. ‘We hebben laatst in het Ebbingekwar-

Tastbare duurzaamheid

NIVO Asbest & Milieutechniek ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet. Sinds enige tijd is het dienstenpakket aangevuld met een eigen bouwservice, die bij asbestsaneringen ook meteen kleine onderhouds- en herstelwerkzaamheden kan uitvoeren. Daarnaast lopen ze warm op het gebied van circulair slopen, ‘om er uiteindelijk voor te zorgen dat je grondstoffen dusdanig kan hergebruiken, dat ze weer in dezelfde woning toegepast zouden kunnen worden. Natuurlijk kun je niet alles een-op-een weer gebruiken, maar je moet er balans in zien te krijgen.’ Baar is enorm blij met de kans die ze van Heijmans hebben gekregen, om naast asbestsanering het circulaire sloopproces bij 67 woningen in het aardbevingsgebied in Groningen te mogen oppakken. ‘Dit is een manier waarop je duurzaamheid écht tastbaar maakt. Ik word soms wat flauw van al die praatgroepjes over duurzaamheid. Je moet gewoon iets gaan dóen. En het is natuurlijk ook gewoon leuk om iets te doen waar je een goed gevoel van krijgt.’

33

Tekst: Vera Bosma

MiniContainment

Fotografie: Henri Vos

‘W

Scholen

DUBBELE SPORTHAL GROOTE VEEN:

EEN TOPPRESTATIE OP ZICH

Midden in de relatief nieuwe wijk Groote Veen in Eelde is een gelijknamige dubbele sporthal gerealiseerd. De sporthal voldoet aan de eisen van sportorganisatie NOC*NSF, de wensen van de sportclubs en onderwijsinstellingen en is bovendien energieneutraal. Het Design & Build project was een topprestatie op zich.

34

Scholen

Gasloze aanbieding

‘Er waren twee uitgangspunten die van belang waren bij de realisatie van de sporthal’, vertelt Roderik van Loon van gemeente Tynaarlo. ‘Als eerste moest het als huisvesting dienen voor de lessen lichamelijke opvoeding van verschillende scholen in Eelde-Paterswolde, als tweede moest het de sportclubs faciliteren.’

Op de Europese aanbesteding reageerden twee inschrijvers. ‘Beide aanbiedingen pasten niet binnen de eisen wat betreft de uitvoering. De ene niet op stedenbouwkundig gebied en de andere niet qua duurzaamheid.’ Wat volgde was een mededingingsprocedure met onderhandeling.

Van Loon: ‘Beide partijen hebben de kans gekregen een nieuw ontwerp in te dienen. Bouwgroep Dijkstra Draisma kwam er na beoordeling van die tweede ronde als beste uit. Ondanks dat we niet geëist hadden los van het gas te gaan, kwamen zij in hun aanbieding wel met een optie voor gasloos bouwen. Het is fijn dat een aannemer zo goed meedenkt.’

Sportfederatie en VN-panel Sportfederatie Eelde-Paterswolde-Eelderwolde (EPE) is als koepelorganisatie en belangenbehartiger van de sportverenigingen in het dorp nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de hal. Daarnaast heeft het VN-panel meegedacht over de toegankelijkheid van de nieuwe sporthal, ook voor mindervaliden. In dit panel zitten mensen met verschillende soorten beperkingen, die erop toezien dat er bewuster wordt omgegaan met de rechten van mensen met een handicap. Van Loon: ‘De grootste wens lag op het gebied van akoestiek. Tevens moesten de hallen zowel los van elkaar en als één ruimte gebruikt kunnen worden.’

‘D

e grootste wens was een goede akoestiek’ - Roderik van Loon

35

Scholen

‘D

e energieambitie vind ik getuigen van lef’ - Ydo Schuuring

Design & Build Naast twee keer een C1 hal, heeft de accommodatie een tribune, een EHBO-ruimte, een scheidsrechter- en docentenkamer en een kantine. ‘De hallen zijn opgebouwd uit een staalconstructie met een middengedeelte van betonsteen.

Het hoge deel heeft een staaldak. De duurzaamheid van dit gebouw zit in de energielevering, de materialen zelf zijn vrij traditioneel’, vertelt Jelle Teun Terpstra van Bouwgroep Dijkstra Draisma. ‘Het was voor ons de vierde sporthal die we maakten in dit bouwteam met AGS Architects International, Jansen Wesselink, IV bouw en DGMR. Eerder deden we dat in Almere, Dokkum en op Texel. Je ziet dat terug in het resultaat. Met vaste bouwpartners weet je wat je aan elkaar hebt en van elkaar kunt verwachten, omdat je dezelfde taal spreekt. De methode Design & Build werkt daarbij prettig, want daarmee zijn wij als aannemer sturend in het proces en heb je contact met architect en constructeur. Je weet bij de inschrijving dat je aan de vraagspecificatie voldoet. Bij traditionele bouw kom je te vaak voor verrassingen te staan.’

36

Scholen

Akoestisch comfort ‘Bij een project zitten we het liefst zo dicht mogelijk op het vuur’, zegt Ydo Schuuring van DGMR. ‘Doordat we met de aannemer direct aan tafel zitten, weten we ook wat ze werkelijk gaan maken.’ Het adviesbureau is betrokken geweest bij de disciplines bouwfysica, akoestiek en brandveiligheid van het gebouw. Schuuring: ‘We hebben ons in het bijzonder bezig gehouden met de akoestiek, de luchtdichtheid en de brandveiligheid. De akoestiek is zeer belangrijk voor de opdrachtgever; wij vertaalden zijn ambities in een optimale oplossing. De uitdaging zat in de combinatie van een thermische en luchtdichte buitenschil met een sandwich gevelplaat en aan de binnenzijde goede akoestische materialen.

Door buiten en binnen los te koppelen, ontstond een zeer goede luchtdichting (Qv;10=0,18 dm³/s. m²) en een goede akoestiek. De geadviseerde gebruikersvriendelijke akoestische materialen in de sporthal zorgen voor een goede nagalmtijd en goede verhoudingen binnen het geluidsspectrum.

Ook wordt hiermee een hinderlijke flutterecho voorkomen, maar wordt niet alles wegegenomen om de ‘spelbeleving’ te behouden. Er zijn aanvullende voorzieningen aan de gevel getroffen, zodat de gebruikers geen geluidsoverlast ervaren van de warmtepompen die op het tussendak zijn gesitueerd. Qua brandveiligheid is het, door kleedruimten als afscheiding en vluchtroute te gebruiken, samen met de vele deuren in de gevel, zo veilig dat er ook grotere evenementen kunnen worden georganiseerd.’

‘M

et vaste bouwpartners weet je wat je aan elkaar hebt’’ - Jelle Teun Terpstra

37

Scholen Het grotere plan

Paas Totaalafbouw is een afbouwgroep uit Emmen die voor u verschillende disciplines kan verzorgen, zoals zandcementdekvloeren, binnenwanden (Ytong, MS), alle voorkomende stukadoorswerken, buitengevelisolatie, systeemplafonds en behangwerken. In onze showroom kan iedereen zich professioneel laten informeren over de vele soorten vloer-, wand- en plafondafwerkingen.

Paas Totaalafbouw is VCA- en KOMO-gecertificeerd. Bij ons vindt u alle (af )bouwdisciplines onder één dak. Dat heeft als voordeel dat u als opdrachtgever tijdens het gehele bouwproces één aanspreekpunt heeft, wat alle zorg voor u wegneemt.

Duurzaamheid als ambitie Het is een duurzaam, onderhoudsarm ontworpen gebouw dat energieneutraal en all electric wordt opgeleverd. ‘Die energieambitie van de opdrachtgever vind ik getuigen van lef ’, vervolgt Schuuring. ‘Veel projecten verliezen duurzaamheidsambities als het op kosten aankomt. Natuurlijk verdient het zichzelf weer terug, maar de terugverdientijd is groter. Ik bewonder opdrachtgevers die duurzaamheid wél als ambitie stellen.’ Ook in het ontwerp en de uitvoering hebben het team en de aannemer veel aandacht aan duurzaamheid besteed. Om het gebouw zorgvuldig uit te voeren is bij elk detail vooraf en tijdens de bouw stilgestaan bij de luchtdichting en de energetische prestaties.

SPORTHALLEN GROOTE VEEN, EELDE

Opdrachtgever :

Gemeente Tynaarlo

BOUWTEAMLEDEN Bouwmanagement : Antea Group Architect : AGS Architecten Adviseur bouwfysica en ruimteakoestiek

:

DGMR

Fotografie: Mark Sekuur

Paas Totaalafbouw heeft bij het project ‘nieuwbouw sporthallen Groote Veen te Eelde’ het stuc- en spackwerk mogen uitvoeren.

Aannemer : Bouwgroep Dijkstra Draisma

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Diverse bouwmaterialen :

Bouwcenter Meijer

Afvalinzameling : Noord Nederlandse Reinigingsdienst

Drachten (NNRD) Stukadoorswerk : Paas Totaalafbouw Tegels : Smit Tegels Systeemplafonds en MS-wanden : De Graaf Afbouw

39

Tekst: Thea van der Schaaf

Paas Totaalafbouw

De bouw van de dubbele sporthal is onderdeel van een grootschalige moderniserings- en nieuwbouwoperatie voor sport en onderwijs binnen de gemeente Tynaarlo. Voor het accommodatiebeleid werden alle bestaande accommodaties in de gemeente getoetst op toekomstwaarde. Van Loon: ‘Deze dubbele sporthal is ter vervanging van de oude dubbele sporthal De Marsch. Die was economisch gezien te veel verouderd om nog op te knappen en in gebruik te houden. De locatie van deze nieuwe sporthal is eigenlijk wel zo gunstig ten opzichte van de oude accommodatie. Het voorziet perfect in de faciliteiten voor binnensporten en bewegingsonderwijs in de kern Eelde-Paterswolde.’

Scholen

IKC PRINS MAURITS, LEEUWARDEN

EEN INTEGRAAL KINDCENTRUM MET ALLURE

De wijk Bilgaard in Leeuwarden is een typisch naoorlogse wijk die gebouwd is volgens het stempel stedenbouw. Een structuur die tegenwoordig niet heel populair meer is. De wijk is daarom de afgelopen jaren aan een revitalisatie onderworpen die nog altijd gaande is. De hoogste tijd om ook de school aan te pakken, moeten het gemeentebestuur en de PCBO gedacht hebben. Met als resultaat een integraal kindcentrum, dat op 1 oktober 2019 is opgeleverd.

Edger Klaver was vanuit LindHorst huisvestingsadviseurs betrokken bij het bouwproces. ‘Begin 2016 begonnen we met de planvorming en de aanbesteding voor de architecten. Wat belangrijk was, was het realiseren van een IKC waar het motto en de visie van de school in terugkwamen: “Kinderen eerst, samen verder”. De Prins Mauritsschool is een school waar kinderen weten wat hun talenten zijn. We hebben nagedacht over het ruimtelijke gevoel, kleur, licht en ook met name dat er flexibel gebouwd moest worden’, vertelt Klaver. Van de drie architectenbureaus die deelnamen aan de aanbesteding werd het ontwerp van Kristinsson Architecten het beste bevonden.

Doorlopende groei Architect Daan Josee van Kristinsson Architecten is trots op wat er inmiddels is neergezet. En ook de directeur van de school is volgens hem erg lovend over het nieuwe schoolgebouw. ‘Het belangrijkste aan het IKC Prins Maurits is dat dit compact en duurzaam is gebouwd. Zowel de kinderopvang als de basisschool zijn gehuisvest in het gebouw. In het Programma van Eisen stond de wens om de scheiding tussen de kinderopvang en de basisschool zo klein mogelijk te laten worden, zodat je een centrum hebt waar je als kind van 0 tot 12 een doorlopende groei kunt doormaken’, vertelt Josee. ‘Visueel is er weinig scheiding. Doordat we gebruik hebben gemaakt van 12 millimeter glas waren er geen kozijnen nodig, alleen akoestisch is er een duidelijke scheiding waar te nemen.’

Het ontwerp voor het gebouw is geïnspireerd op de opbouw van de wijk. ‘Voorheen stond er een heel lang schoolgebouw. Dit hebben we als het ware “opgerold” tot een vierkant van 30 bij 30 meter. Het is een compact gebouw met twee bouwlagen geworden. De doorgaande leerlijn komt daarin naar boven. Als kind begin je onder in het gebouw bij de kinderopvang, je draait vervolgens ieder jaar met de wijzers van de klok mee omhoog.’

40

Scholen

41

Scholen

Tiny Forest

‘E

en IKC waar het motto en de visie van de school in terugkomen’

Door het nieuwe ontwerp kwam er veel buitenspeelruimte vrij. De gemeente Leeuwarden meldde zich aan als Tiny Forest partnergemeente van 2019 bij IVN (Instituut voor Natuureducatie) en werd daarvoor geselecteerd. Zodoende kon de gemeente drie plaatsen aanwijzen waar een “Tiny Forest” aangelegd gaat worden. Een Tiny Forest® is een dichtbegroeid, inheems bos ter grootte van een tennisbaan. Voor vlinders, vogels, bijen en kleine zoogdieren, maar ook voor mensen is het er goed toeven. Een van die drie Tiny

Forests komt bij het nieuwe IKC Prins Maurits. ‘Dat hoorde niet bij het oorspronkelijke ontwerp, maar het past perfect en levert een belangrijke bijdrage aan de vergroening van de wijk’, aldus Josee.

Slim en eenvoudig Er is gekozen voor een slimme, eenvoudige constructie van het gebouw, die het mogelijk maakte weinig dragende wanden te gebruiken.

‘We zijn tot het uiterste gegaan. Daardoor kan het gebouw in de toekomst, als het nodig is, gemakkelijk een nieuwe bestemming krijgen.’

- Edger Klaver

43

Scholen

Risico’s ingecalculeerd Voor de bouw van de school kwam Bouwcollectief Sneek b.v. als beste partij uit de onderhandse aanbesteding. ‘We zijn een relatief klein bedrijf, en waren vereerd dat we konden concurreren met grote aannemers’, vertelt John Modderman trots. Zijn bedrijf werkte bij dit project samen met Bouwbedrijf Van der Meer, eveneens uit Sneek. Uitdagingen in het bouwproces waren er, al waren er op voorhand al veel risico's ingecalculeerd. ‘De grootste uitdaging was om het gebouw op tijd wind- en waterdicht te krijgen. Onze kracht ligt in het strakke plannen, in een vroegtijdig stadium leggen wij de inzet van mankracht al vast. Dat geeft duidelijkheid, ook voor de onderaannemers. Maar ook wij krijgen regelmatig met onvoorziene omstandigheden te maken, zoals het weer of materialen die niet leverbaar zijn. We hebben echter met z'n allen hard gewerkt om aan de planning te voldoen en dat is prima gelukt’, aldus Modderman.

‘D

e doorgaande leerlijn komt in het ontwerp naar boven’ - Daan Josee

45

Scholen

46

Scholen

MBS Betontrappen

- John Modderman

Circulair In het bouwproces is veel rekening gehouden met de circulaire mogelijkheden van materiaal. ‘De architect had zich daar natuurlijk op voorhand al mee bezig gehouden, maar ook tijdens het bouwproces hebben we daar nog extra aandacht aan besteed. We hebben onderaannemers daar nadrukkelijk bij betrokken: “zien jullie nog mogelijkheden om het beter, sneller of duurzamer te doen?” Daar komen nog wel eens verrassende antwoorden op’, weet Modderman.

Beeldbepalend Voor Edger Klaver waren de uitdagingen met name budgettair. ‘Het budget was natuurlijk al in 2016 door de gemeente Leeuwarden vastgesteld.

In de tussentijd zijn bouwmaterialen duurder geworden. We hebben daardoor op onderdelen moeten bezuinigen. Bijvoorbeeld voor de tegels op het schoolplein is gekozen voor een goedkoper alternatief. Dat leverde een grote besparing op. Ook voor de gevelsteen, die best beeldbepalend is, is een goedkoper alternatief gekozen. We zijn echter steeds zo dicht mogelijk bij het originele ontwerp gebleven. Het kan heel bepalend zijn als je een alternatief kiest. De bezuinigingen hebben wel wat esthetische gevolgen gehad, maar wat écht beeldbepalend is, is gebleven.’

INTEGRAAL KINDCENTRUM PRINS MAURITS, LEEUWARDEN

Opdrachtgever : gemeente Leeuwarden

BOUWTEAMLEDEN Bouwdirectie : LindHorst huisvestingsadviseurs Architect : Kristinsson Architecten Aannemer : Bouwcollectief Sneek & Bouwbedrijf Van der Meer

Fotografie: Henri Vos

e grootste uitdaging: het gebouw wind- en waterdicht krijgen!’

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Systeemwanden en -plafonds : De Jong Systeemplafonds Levering en montage prefab betonelementen (trappen en bordessen)

: MBS Betontrappen

Hang- en sluitwerk

: Raadsma

Tekst: Johanna Kommerie

‘D

MBS Betontrappen en speciaalproducten heeft voor het IKC Prins Maurits betonelementen (trappen en bordessen) geleverd.

Deze elementen vormen samen een trap en tribune van ruim 8 meter breed en bijna 4 meter hoog. MBS Betontrappen & speciaalproducten is gespecialiseerd in het leveren van betontrappen en andere prefab betonproducten waaronder balkon- en galerijplaten, kolommen en bordessen. Wij verzorgen het gehele traject: ontwerp, productie en levering op de bouwplaats. Neem voor meer informatie contact op met MBS Betontrappen en speciaalproducten via 035 - 588 18 88 of via info@betontrap.nl.

Uitbloeiingsarme dunbedmortel : Remix Droge Mortel Betonwerk : C. van der Hauw Betonbouw

47

Utiliteit

BRANDWEERKAZERNE SURHUISTERVEEN

EERSTE NIEUWE KAZERNE VOLGENS BLAUWDRUK

48

Utiliteit Nieuwe brandweerkazernes in Fryslân worden voortaan, op verzoek van Veiligheidsregio Fryslân, gebouwd volgens een blauwdruk die is ontworpen door JOUS architecten te Joure. In Surhuisterveen staat de eerste kazerne die volgens die blauwdruk is gebouwd door Bouwbedrijf Tamminga uit Buitenpost. Het project is genomineerd voor Meest Duurzame Project voor de Cobouw Awards 2019.

‘Veiligheidsregio Fryslân legde bij ons de vraag neer voor een blauwdruk die zij konden toepassen bij de bouw van iedere nieuw te bouwen brandweerkazerne in Fryslân’, vertelt Harm Tigchelaar van JOUS architecten.

‘Een ontwerp voor een standaard kazerne. We hebben twee versies van de blauwdruk, één middelgrote kazerne, en één voor een kleinere kazerne. In Surhuisterveen is een kleinere kazerne gebouwd. Dat heeft te maken met het aantal stallingsplekken. In Surhuisterveen zijn dat er twee. Harlingen komt als volgende aan de beurt, daar komen er vijf.’

Sober en doelmatig De blauwdruk is helemaal functioneel uitgedacht, maar biedt ruimte voor aanpassingen, om bijvoorbeeld op de locatie, de randvoorwaarden van de gemeente of de specifieke wensen van de desbetreffende blusgroep in te kunnen spelen. In het Programma van Eisen kwam een aantal duidelijke eisen naar voren: zo moest het ontwerp sober en doelmatig zijn en was met name de circulariteit van het gebouw een nadrukkelijke ambitie van de opdrachtgever.

49

Utiliteit

Gebrand en gevlamd In het ontwerp heeft JOUS architecten, los van alle functionaliteiten, sterk gekeken naar de belevingswereld van de brandweer. ‘Wij vinden het belangrijk dat dit terug komt in het materiaalgebruik. De gevel is bekleed met gebrand en gevlamd hout. Dat representeert de brandweer.’

Er is tevens plek ingeruimd voor een historisch brandweervoertuig, dat letterlijk een podium gekregen heeft in het nieuwe gebouw. ‘Zo verbinden we de historie aan het heden.’

‘B

elevingswereld brandweer komt terug in het materiaalgebruik’ - Harm Tigchelaar

Circulair bouwen Circulariteit was een van de belangrijkste thema’s bij de bouw van de nieuwe kazerne, wat zowel in het ontwerp als in het bouwproces steeds terugkwam. ‘Serieus nadenken over hoe we gebouwen maken is nog meer dan voorheen een vereiste, met het oog op de komende generaties.

Dat is de verantwoordelijkheid die een architect moet nemen’, licht Tigchelaar toe.

‘Tijdens de bouw hebben we veel nagedacht over hoe we het gebouw zo circulair en duurzaam mogelijk konden bouwen’, vertelt Rienk Tamminga van Bouwbedrijf Tamminga uit Buitenpost. ‘Daar is natuurlijk ook in het ontwerpproces al goed over nagedacht. De staalconstructie is bijvoorbeeld op zo’n manier toegepast dat de binnenwanden niet constructief zijn. Zo kan het gebouw gemakkelijk voor andere doeleinden

51

Utiliteit

‘Z

o circulair en duurzaam mogelijk bouwen’ - Rienk Tamminga

52

gebruikt worden.’ Ook tijdens de bouw was er veel aandacht voor het hergebruik van materialen.

Tamminga: ‘Om een paar voorbeelden te noemen: het terrein was al bestraat, er is gekozen om de oude stenen opnieuw te gebruiken. De balklaag komt uit een gebouw in Purmerend en de bekisting is zodanig gebruikt dat we deze meerdere keren kunnen gebruiken. De houten gevelbekleding is iets dikker dan gebruikelijk, zodat - als het gebouw zijn functie verliest - het hout een paar millimeter afgeschaafd kan worden en zo opnieuw kan worden gebruikt. Voor de wandisolatie is gekozen voor vlasisolatie, een niet heel gangbaar product, maar wel een mooi natuurproduct. De schilder, Wyger Smits uit Damwâld, adviseerde natuurverf te gebruiken. Zelfs het reclamebord kan hergebruikt worden. Er hoeven alleen maar nieuwe stickers op. Het lijken kleinigheden, maar tel het allemaal maar eens bij elkaar op.’ Tamminga maakte bij de bouw gebruik van het materialenpaspoort van Madaster. ‘Hierin hebben we vastgelegd welke materialen we hebben gebruikt en hoeveel. Als het gebouw over tientallen jaren z'n functie verliest, valt uit het Madaster op te maken welke materialen je in het gebouw tegenkomt. Je kunt dan makkelijk zien of er iets herbruikbaar is.’

Utiliteit

Demontabel installeren Ook de installateur van het project had een belangrijke rol in het circulair bouwen. ‘Al is het voor een installateur natuurlijk lastiger om materialen te hergebruiken. Een cv-ketel van tien jaar oud is bijvoorbeeld al niet meer van deze tijd. Wij hebben ons dan ook meer gericht op het demontabel installeren’, vertelt Botte de Vries van Pranger-Rosier Installaties uit Dokkum. Toch kon ook de installateur gebruik maken van eerder gebruikte materialen. Zo werden er nieuwe ledbronnen in bestaande lichtmasten gedraaid, werd de afzuiginstallatie voor uitlaatgassen uit de oude kazerne hergebruikt, is gerecycled pvc toegepast en kon er een patchkast worden hergebruikt vanuit een ander project. De grootste installatietechnische uitdaging zat volgens De Vries in het demontabel opbouwen van installaties. ‘Hoe bouw ik installaties zodanig op, dat er zoveel mogelijk materialen later zo hoogwaardig mogelijk te hergebruiken zijn? Dat is de vraag die we onszelf hebben gesteld.’

‘W

ij hebben ons gericht op het demontabel installeren’ - Botte de Vries

53

Utiliteit

Resultaat is een ‘nul op de meter’ kazerne: zo circulair mogelijk, gasloos en met gebruik van demontabele en hergebruikte materialen. Een gezond gebouw met toekomstwaarde en oog voor de toekomstige generaties. Dat resulteert bij deze kazerne in een compact, efficiënt en tegelijk vitaal gebouw waarbij natuurlijke bronnen optimaal zijn benut. Het gebouw is genomineerd voor Meest Duurzame Project voor de Cobouw Awards 2019.

Fotografie: Gerard van Beek

De blauwdruk voor nieuwe brandweerkazernes maakte dat er op voorhand veel risico’s en vragen getackeld konden worden. De bouw verliep dan ook vlot, de samenwerking tussen aannemer en onderaannemers verliep prettig.

Met name het contact met het enthousiaste brandweerteam dat gebruik maakt van de kazerne werd als zeer stimulerend ervaren. ‘Zo hebben we in overleg met het team drie thema’s voorgesteld voor het interieur waaruit de blusgroep kon kiezen, waardoor het meer ’hun eigen’ kazerne is geworden. Daarnaast was het de wens van deze blusgroep dat de kazerne aan twee zijden te betreden was met hun blusvoertuigen. In de blauwdruk was met deze mogelijkheid rekening gehouden. Zodoende is er in het geval van Surhuisterveen sprake van een doorrijkazerne’, aldus Tigchelaar.

BRANDWEERKAZERNE, SURHUISTERVEEN

Opdrachtgever :

Veiligheidsregio Fryslân

BOUWTEAMLEDEN Architect : JOUS architecten Constructeur : Goudstikker - de Vries Aannemer : Bouwbedrijf Tamminga&

Aannemersbedrijf Witteveen Installateur E&W

:

Pranger-Rosier Installaties

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Aluminium kozijnen

:

Alrako

Dakbedekking : Hovinga Hang- en sluitwerk

:

Raadsma

55

Tekst: Johanna Kommerie

Doorrijkazerne

trends

VISSER ATR, HARLINGEN

AFVALINZAMELING, DE ONMISBARE SCHAKEL IN ELK BOUWTRAJECT Ze zijn bij geen enkele bouwplaats weg te denken: de grote en kleinere containers waarin het bouwafval wordt verzameld en die worden afgevoerd als er écht niets meer bij past. Het lijkt heel eenvoudig, lege container brengen, volle weer meenemen. Maar achter deze afvalinzameling schuilt een knap staaltje logistiek en een enorme flexibiliteit. In gesprek met Jaap Jilderts, bedrijfsleider bij Visser Afvalinzameling, Transport en Recycling uit Harlingen.

56

Visser ATR is van oudsher een familiebedrijf, maar werd tien jaar geleden overgenomen door GP Groot, een Noord-Hollands bedrijf met zo’n 900 werknemers. Ook het zusje van Visser, Noord Nederlandse Reinigingsdienst Drachten (NNRD), valt onder deze koepelorganisatie.

‘Vanuit de GP Groot Groep kunnen we het hele land bedienen’, legt Jilderts uit. ‘Wijzelf hebben zelf Friesland als werkgebied, dat we voor een deel delen met NNRD, die daarnaast ook Groningen en Drenthe als werkgebied heeft.’ Behalve bij bouwprojecten zamelt Visser ook afval in bij industriële klanten en bij infraprojecten.

Dichtbij de klant Het Harlinger bedrijf heeft zo’n veertig mensen op de loonlijst, wat klein genoeg is om de lijnen kort te houden en groot genoeg om flexibel te kunnen inspelen op de vraag van de klant. ‘De betrokkenheid van de mensen die bij ons werken, is prettig’, vindt Jilderts. ‘We staan dichtbij de klant, daarmee onderscheiden we ons van de grote jongens, maar ook van de eenmansbedrijven. We zijn relatief groot, maar we handelen als een klein bedrijf, dus niet bureaucratisch.

Daarom kunnen we een vlotte service garanderen.’

trends Facts & figures •

6 hectare terrein

•

2 grote hallen, 40 x 50 m2

•

4 kleinere hallen

•

1 kantoor

•

1 bouw- en sloop sorteerinstallatie

•

1 balenpers

•

9 overslagmachines (shovels, kranen, heftrucks)

•

15 vrachtwagens

•

40 mannen en vrouwen in dienst, ca. 5 inleenkrachten

Huidige activiteiten: •

sorteren van bouw en sloopafval;

•

maken van bouw- en grondstoffen voor wegenbouw en betonindustrie;

•

maken van brandstof voor bio-energiecentrales;

•

op- en overslag van niet-gevaarlijke afvalstromen, zoals oud papier, metaal, kunststoffen, glas, gips, autobanden, groenafval, etc;

•

geschikt maken van reststromen voor verbranding in een afvalverbrandingsinstallatie.

‘W

e kunnen zelden twee dagen vooruitkijken’

nere voertuigen. Momenteel kijriaal belandt dan in de verbrandingsoven, terwijl Die service is vaak ook letterlijk ken we wat qua brandstof voor ons dat niet had gehoeven als het op de bouwplaats “vlot”. Jilderts: ‘Als een klant een wagenpark de beste optie is. Volhad kunnen worden gescheiden.’ Het is vanuit container bestelt, dan wil hij die gend jaar hopen we daar concrete circulair oogpunt ook niet handig om gips of gewoon hebben, in het afgesproken stappen in te zetten.’ Ook op het glas in de gemengde container te gooien. ‘Dat tijdvak. Die belofte komen wij na.’ Daar zit voor eigen terrein worden duurzaamheidsmaatregebreekt in honderdduizend stukjes en dan lukt het bedrijf echter ook meteen de grootste uitlen getroffen, onder andere met zonnepanelen, het niet meer om het eruit te sorteren. Gips daging. ‘Onze werkvoorraad is meestal minder een warmtepomp en ledverlichting. ‘We zitten belandt in het zeefzand, stukjes glas belanden dan 24 uur, we kunnen zelden twee dagen voorop de CO2-prestatieladder en op de MVO-presbij het puin dat in de wegenbouw wordt geuitkijken. De ene dag hollen, de andere dag tatieladder op de hoogste trede. e hebben bruikt. Dat is zonde, want het is mede afhankelijk van het seizoen - soms bijna Dat vinden we belangrijk.’ met z’n een afwaardering van het product. stilstaan. Gelukkig zijn we niet helemaal afhanGlas is oneindig herbruikbaar, allen nog wel kelijk van de bouw. Het vraagt namelijk veel Afvalstromen maar als het de kringloop verlaat, wat te doen!’ flexibiliteit van je mensen.’ Visser was in 2003 Op grote bouwplaatsen vindt komt het nooit weer terug.’ de eerste afvalinzamelaar die “papierloos” ging scheiding van afval al plaats in veel verschillenrijden, dus zonder bonnen de stromen. ‘Dat kan niet op Kostenverhaal e zitten op de voor de administratie. ‘Daar elke bouwplaats, er is niet alEen oplossing voor dit probleem ligt nog niet hoogste trede hebben we toen een landelijke tijd ruimte voor. Daarom zie voor het oprapen. ‘Wij adviseren klanten navan de CO2- en de prijs mee gewonnen van je ook vaak dat er vooral op tuurlijk wel om bijvoorbeeld toch een container MVO-prestatieladder.

Transport en Logistiek Nederhoofdstromen wordt gesorvoor papier of glas te laten plaatsen. Maar op Dat vinden we land.’ Ook op het gebied van teerd. De bak voor gemengd een gegeven moment is het ook een kostenverbelangrijk.’ wet- en regelgeving komt Visbouwafval die daar vaak bij haal’, beseft Jilderts. Hij hoopt erop dat de beser er positief uit: ‘Bij de audits hebben we de staat, sorteren wij uit bij ons bedrijf in Harlinwustwording groter wordt. ‘Het is willen en laatste jaren hooguit eens een opmerking gehad gen.’ Sommige stromen zijn relatief eenvoudig kunnen. Er zijn misschien wel bedrijven die heel over administratieve zaken.’ Visser is dan ook uit elkaar te halen, zoals stenen en hout. Die graag 100% zouden willen uitsorteren, maar als gecertificeerd, zowel ISO 9001 en ISO 14001. zijn dan ook goed bruikbaar voor ze de kosten moeten doorbelasten ls glas de een volgend leven. Maar bijvoornaar de klant, dan zouden ze kringloop Prestatieladders beeld kartonnen dozen die bij het misschien nooit weer een aanbeverlaat, komt het steding winnen.’ Voordat in 2050 Met sommige bedrijven heeft Visser een samenoverige afval komen, zijn bij nanooit weer terug.’ echt sprake kan zijn van een cirwerkingsovereenkomst voor meerdere jaren. scheiding eigenlijk niet meer ‘Dat is prettig, omdat we daarmee zekerheid geschikt om te worden gerecyculaire economie, moet er dus hebben en met een beter gevoel kunnen invescled. ‘Dat karton vervuilt of wordt nat. Hetzelfnog wel wat gebeuren. ‘We hebben met z’n allen teren in nieuw materieel. Zoals nieuwe en schode geldt ook voor verpakkingsfolies. Dit matenog wel wat te doen!’

‘W

‘A

57

Fotografie: Henri Vos

‘W

Tekst: Vera Bosma

Flexibiliteit

Wonen

78 NIEUWBOUWWONINGEN HOUKEPOORT SNEEK

‘EEN WIJK MET STERALLURE’ 58

Wonen

‘E

en project volgens het boekje’

- Renze Krol

In een kleine twee jaar bouwde Rottinghuis 72 woningen in de nieuwbouwwijk Houkepoort in Sneek, die is ontwikkeld door VolkerWessels Vastgoed, eveneens onderdeel van Koninklijke VolkerWessels.

‘Een wijk met sterallure op een toplocatie’, vindt Willem Vogelzang van Rottinghuis.

De toenmalige gemeente Sneek (nu Súdwest-Fryslân) schreef al voor 2010 een prijsvraag uit voor de invulling van Houkepoort, een gebied aan de oostkant van de stad, gelegen aan de Houkesleat die doorvaart biedt naar de Snitser Mar. VolkerWessels Vastgoed sleepte de opdracht in de wacht om de wijk te ontwikkelen, waarbij Rottinghuis de helft zou bouwen en een consortium van Friso en Bouwgroep Dijkstra Draisma de andere helft. (Dat Rottinghuis er uiteindelijk 72 bouwde ligt aan het feit dat later zes vrije kavels zijn verkocht, red.).

59

Wonen

Direct aan het water Dat het tot 2017 zou duren voor de bouw daadwerkelijk begon, lag enerzijds aan de crisis die toesloeg, anderzijds aan een weeffout in het stedenbouwkundig plan, legt projectontwikkelaar Renze Krol van VolkerWessels Vastgoed uit. ‘Het concept sloeg niet aan, omdat de woningen niet direct aan het water lagen. De crisisjaren boden ons de gelegenheid de ontsluitingswegen naar binnen te verleggen, zodat de kavels wél met de tuin aan het water kwamen en er dus ook een eigen steiger aangelegd kon worden.

Dat was een gouden greep. ‘Toen de woningen begin 2017 in de verkoop gingen, was de eerste serie van 28 woningen snel vergeven, de verkoop was een groot succes. Dat had natuurlijk niet alleen met de ligging aan het water te maken. ‘Ook met de kwaliteit van de woningen. Het zijn grote twee-onder-één-kappers met een traditionele uitstraling – gewoon metselwerk en een kap – maar wel in een moderne stijl.’

‘G

een enkele woning hetzelfde’ - Ruud Waaijer

60

Wonen

‘K

ennis en kunde nemen we mee naar volgende projecten’ - Willem Vogelzang

PlusWonen ‘Hoewel wij vanuit ons PlusWonenconcept van VolkerWessels al duizenden prachtige woningen hebben neergezet, is dit specifieke model tweekapper nog niet eerder gerealiseerd’, zegt Willem Vogelzang van het Groninger bedrijf Rottinghuis. ‘Een nieuw type voor ons qua model en plattegronden, maar de bouwmethodiek is een uitgekiende en welbekende. Een casco van prefabbeton, ontwikkeld in samenwerking met onze ketenpartners RuwBouw Groep voor de betonwanden, IJsselmeerbeton voor de palen en fundatie, De Groot Vroomshoop voor de kappen en BOWA Installaties (onderdeel van Van Losser Installatiegroep) voor de installaties, met een mooie, door Postma uit Sint-Nicolaasga gemetselde gevel, die de wijk sterallure geeft.

Tegenwoordig wordt meestal met doorstrijkmortel gewerkt, maar hier is traditioneel gevoegd, omdat de architect met veel verschillende soorten gevelstenen heeft gewerkt, donker en licht.’ Iedere koper kreeg de keuze uit een grote hoeveelheid opties: ‘Uitbouwen, aanbouwen, erkers… alles wat technisch kon worden uitgevoerd, hebben we gerealiseerd: de klant stond supercentraal’, zegt Vogelzang.

Ook Ruud Waaijer, bedrijfsleider van BOWA Installaties te Emmen (onderdeel van Van Losser Installatiegroep) wijst erop dat geen enkele woning hetzelfde is. ‘Ze hebben allemaal laagtemperatuur-vloerverwarming, CO2-gestuurde ventilatie en pv-panelen, maar voor het overige hebben we iedere woning precies volgens de wensen van de klant uitgevoerd. Dat was ook de grootste uitdaging: aan de ene kant wilden we zo seriematig mogelijk werken, zoveel mogelijk ‘prefabben’, aan de andere kant wil je de koper niet beperken in zijn opties. We hebben dat opgepakt door alles in het voortraject te engineeren en vervolgens op basis van de kopersopties per huis te produceren in onze prefabfabriek.’ Waaijer noemt het opvallend dat bij de eerste fases – de huizen zijn gebouwd in groepen van 28, 16, 18 en 10 – slechts een enkeling koos voor een warmtepomp, terwijl in de laatste fase juist meer kopers kozen voor een warmtepompsysteem. ‘Dan zie je toch wat de publiciteit omtrent het dichtdraaien van de gaskraan met de consument doet. In 2017 was gasloos wonen nog nauwelijks een item.’

61

Wonen

Wijkoverleg

Half woord genoeg Krol: ‘We hebben echt veel aandacht besteed aan de fasering, om voor de bewoners van de eerste huizen vanaf het begin een goed woongevoel te realiseren. Ik kijk daar heel tevreden op terug. Sowieso vond ik dit een project volgens het boekje, van de ontwerpfase tot en met de oplevering heeft iedere partij zich positief ingespannen om er iets moois van te maken.’

Waaijer: ‘Per fase raak je beter op elkaar ingespeeld, tot je op het laatst aan een half woord genoeg hebt.’ Vogelzang: ‘Wat dat betreft is het jammer dat het klaar is, ik had er nog wel tien jaar mee door willen gaan. Maar deze ervaring gooien we natuurlijk niet weg, de kennis en kunde van de samenwerkingspartners nemen we mee naar volgende projecten.’

HOUKEPOORT, SNEEK

Opdrachtgever :

VolkerWessels Vastgoed

BOUWTEAMLEDEN Architect : 4D architecten Constructeur : Ingenieursgroep Romkes Aannemer : Rottinghuis Installateur E&W :

Bowa Installaties Emmen (Van Losser Installatiegroep)

Fotografie: Henri Vos

Dit overleg bewees ook zijn waarde tijdens de bouw van de laatste fases.

‘We bouwden onszelf van achteren naar voren de wijk uit: dat betekent dus dat de bewoners van de eerste huizen – die zomer 2018 klaar waren – steeds de bouwplaats moesten passeren. Dat is niet alleen onhandig, maar ook best gevaarlijk, want er waren voortdurend hijsbewegingen met grote prefab-elementen. We hebben dat opgelost met een bypass-weg van asfalt, voorzien van noodverlichting en goede bewegwijzering.’

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Levering en montage stalen kozijnen, opdek- en stompe deuren, hang- en sluitwerk :

BPZ

Scheidingswanden, cementdekvloeren, stuc- en spackwerk

Heigro

:

Metselwerk : Aannemer Metselwerk B. Th. Postma Uitbloeiingsarme metselen voegmortel

:

Remix Droge Mortel

Afbouwwerkzaamheden : Unipé Afbouw Kozijnen : Hebo Kozijnen

63

Tekst: Arjen Bakker

Vogelzang: ‘We bouwden in feite op een eiland. In de eerste fase konden we gewoon aan de voorkant een hek neerzetten, toen hadden we een heel ruime bouwplaats. Het betekende wel dat ook de kopers niet zomaar naar hun kavel konden om de bouw te volgen. Toen daar vragen over kwamen, hebben we besloten elke veertien dagen een kijkersmiddag te organiseren.

Daar is een heel waardevol wijkoverleg uit voortgekomen. Op die middagen kregen we vragen als: “Hoe diep is het vaarwater?”, “Hoe ziet het openbaar groen eruit?” en “Wanneer komen de lantaarnpalen?” Dat zijn zaken die ons formeel niet aangaan, maar die de toekomstige wijkbewoners wél heel erg bezig houden. Je kunt dat negeren, maar wij hebben ervoor gekozen dat verwachtingsmanagement op te pakken. We hebben koperscommissies opgezet, met vanuit elke fase een aantal afgevaardigden, met wie we dit soort algemene zaken hebben behandeld, samen met de ontwikkelaar VolkerWessels Vastgoed en de gemeente Súdwest-Fryslân.’

Wonen

3 WOONTORENTJES MET APPARTEMENTEN, GRONINGEN

DE KUNST VAN BOUWEN IN DE BINNENSTAD Groningen. Studentenstad bij uitstek, maar hoe geef je de studenten een plek om te wonen in een stad die volgebouwd lijkt te zijn? Urban Climate Architects vond de oplossing door lege plekken in de stad op te vullen met een reeks maagdelijk witte panden. Bij de drie woontorentjes op de binnenplaats achter de Stoeldraaierstraat zijn zowel bouwen als wonen bijna letterlijk verheven tot kunst.

64

In de afgelopen jaren zijn de witte panden uit het plan van de architect al op verschillende plekken opgedoken. Soms boven op een bestaand pand, soms net ergens tussenin, en - in het geval van de drie woontorentjes - op een plek die verstopt zit tussen bestaande bouw. Vanaf de straat zijn ze niet te zien, maar kom je door de steeg, dan word je verrast door wat je ziet.

Ode aan de stad Natuurlijk is het een woongebouw, met dertien appartementen. Maar wie de panden ontdekt, zal zien dat de uitvoering uiterst kunstzinnig is. ‘Een ode aan de stad, waarvan wij vinden dat die nooit af kan zijn’, zegt Tim Vermeend van Urban Climate Architects. ‘Want als we ophouden met bouwen, waar kijken we in de toekomst dan op terug? Met deze serie witte gebouwen willen we zorgen dat dit het tijdperk wordt “waarin studenten over elkaar heen moesten gaan wonen”. Met de witte kleur willen we zeggen “dit zijn de nieuwe bewoners van de stad, zij nemen hier een plaats in”. Bovendien zien we in de student van nu de binnenstadbewoner van de toekomst. Want over vijf jaar woont die student samen en over tien jaar is er misschien wel een gezin. Zonder die feeling met de binnenstad nu, zullen ze er later nooit gaan wonen.’

Wonen

‘W

e zien in de student van nu de binnenstadbewoner van de toekomst’ - Tim Vermeend

65

Wonen Uitdagend gebouw De appartementen zijn allemaal verschillend, de een heeft een grote daktuin, de andere een grote woonkamer. De lichtinval is overal zo optimaal mogelijk en er is in de panden geen rechte hoek te vinden. Het lijkt alsof ze tegen elkaar aanleunen. ‘Een uitdagend gebouw op een uitdagende plek’, zo omschrijft Bas Moedt van Bouwbedrijf Moedt het project. Als aannemer was hij verantwoordelijk voor de uitvoering van het project.

‘Qua bouw is het vrij traditioneel, met staal, beton en houtskelet, maar door de vorm een hele uitdaging. De tekenaar en uitvoerder voor de staalconstructie heeft er “een beste put” aan gehad.’ In eerste instantie was het plan uitgewerkt in 2D. ‘Wij hebben dat overgezet in BIM’, vertelt Moedt. ‘BIM was een uitkomst voor dit project. Het 3D-model heeft een hoop problemen voorkomen in voorbereiding, met name wat betreft de draaiingen en bruggen in de staalconstructie. Ook om te kunnen voorproduceren is 3D minder foutgevoelig. We hebben de bouwkosten per vierkante meter in samenwerking met de architect en constructeur zelfs nog weten te verlagen door een versimpeling van de bouwconstructie, zonder dat de vorm verloren ging.’

66

‘E

en uitdagend gebouw op een uitdagende plek’ - Bas Moedt

Wonen

‘D

e logistiek van de binnenstad is een echte uitdaging’ - Mark Nusman

Meten is weten ‘Midden in de binnenstad heb je te maken met veel buren en iedere buurman heeft wel een mening. Door de beperkte ruimte moesten we een steiger en bouwkraan inbouwen, en het is natuurlijk niet direct leuk als je daarmee te maken krijgt in je tuin’, zegt Bas Moedt. Installateur Nusman Installatietechniek verzorgde zowel de E- als de W-installaties en beaamt die logistieke uitdaging. Mark Nusman: ‘Drie woontorentjes, veertien appartementen met één slaapkamer, met ieder een woonkamer en badkamer, op een heel klein binnenplein. Het past allemaal net. Je werkt dan heel anders dan op een groot terrein. Je moet je materiaalstroom op orde hebben, je hebt te maken met meer toelevering omdat je vrijwel geen opslagruimte hebt. Die toelevering heeft ook coördinatie nodig, want de ruimte voor verkeer is beperkt. De logistiek van de binnenstad is een echte uitdaging.’

67

Wonen

STUDENTENCOMPLEX, GRONINGEN

Architect :

Urban Climate Architects

Constructeur :

Goudstikker de Vries

Aannemer

:

Moedt bouwbedrijf

Installateur E&W

:

Nusman Installatietechniek

Dronefotos: Moedt b.v.

BOUWTEAMLEDEN

Diverse bouwmaterialen :

Bouwcenter Meijer

Tegelwerk :

Smit Tegels

Fotografie: Mark Sekuur

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS

Tekst: Thea van der Schaaf

De appartementen zijn gasloos gebouwd, alle aansluitingen zijn elektrisch. Nusman: ‘We liepen ertegenaan dat er een zwaardere aansluiting nodig was dan het net op dat moment kon bieden. Gasloos bouwen is prachtig, maar het energienet is daar nog niet overal volledig op voorbereid. Zulke aanpassingen vergen een lange doorlooptijd, daar loop je tegenaan in de bouw.’ ‘De samenwerking was intensief ’, vervolgt Nusman. ‘De opdrachtgever geeft aan waar de aansluitpunten dienen te komen, die vervolgens in 3D samen met de aannemer ingetekend worden. Doordat de smalle leidingschachten verspringen, dienen het leidingwerk en de constructie zeer nauwkeurig op elkaar afgestemd te worden. Dat vergt veel afstemming onderling, en daarom is een goede samenwerking zo belangrijk.’ Niet alleen de manier van werken maar ook de planningen moeten op elkaar aansluiten in een dergelijk project. ‘De aannemer maakte de prefabwanden, waar de installaties al deels in werden voorbereid. Vervolgens komen de elementen in de bouw, waar de lijntjes kort zijn om de soepelheid van het voortraject te continueren. We zijn net als Moedt een familiebedrijf, je merkt dat je daardoor eenzelfde soort mentaliteit hebt.

Dat paste goed daar in de binnenstad van Groningen.’

Artimpression: Urban Climate Architects

Intensieve samenwerking

69

Wonen

WOLDRING LOCATIE, GRONINGEN

VOORLOPER VAN 13 ONTWIKKELLOCATIES De Woldring Locatie ligt op een plek die letterlijk de verbinding is tussen het oude stadscentrum en het Zernikegebied. Van oorsprong is het een industriĂŤle zone, met veel fabrieken langs het water van het Reitdiep. Toen Urban Climate Architects door Woldring United B.V. werd betrokken bij de herontwikkeling, was het eerste idee meteen al om woningbouw voor studenten te creĂŤren.

70

Wonen

‘Reden daarvoor was mede dat er in de binnenstad van Groningen geen ruimte meer werd gegeven voor studenten en dat die er voorlopig ook niet zou komen’, vertelt Tim Vermeend van Urban Climate Architects. In 2013 volgde een onderzoek met gemeente en opdrachtgever Woldring United B.V. of het idee uitvoerbaar zou kunnen zijn. ‘We hadden het geluk dat we een van de eerste van dertien ontwikkellocaties in het hele gebied waren, daarmee waren we redelijk vrij in wat we konden doen. Tegelijk zorgde het er ook voor dat we ons plan nog nergens aan konden toetsen, dat heeft ertoe geleid dat het een proces van een aantal jaren werd voordat het tot ontwikkeling kwam. Dit goede proces is ook zeker te danken aan de hoge kwaliteit van de opdrachtgever.’

Een zoektocht naar kwaliteit Na vele studies met ideeën om de hoogte in te gaan tot wel 93 meter, bewonersavonden in een vroeg stadium om de ideeën voor herontwikkeling te reflecteren bij de buurt, ontstonden er randvoorwaarden en uitgangspunten. Vermeend: ‘Het werd een zoektocht naar hoe je zoveel mogelijk woningen kunt creëren maar ook kunt zorgen dat de woonkwaliteit goed blijft.’ Het leidde tot een plan voor 435 woningen van maximaal 50 vierkante meter, en ruimte voor voorzieningen als winkels en kantoren op de begane grond. Het gebouw zou accenten krijgen in een hoogte tot 50 en 40 meter.

Twee belangrijke factoren die meespeelden in het ontwerp van de architect waren de geluidbe-

71

Wonen

lasting en de bezonning. Vermeend: ‘We hebben het gebouw daarom afgeschermd van de Friesestraatweg, en uitzicht gegeven over het Reitdiep.

Door het grote binnenplein omarmt het gebouw de locatie als het ware, en dat levert veel daglicht op.’ Het dak zorgde voor een constructieve uitdaging. ‘In het ontwerp kreeg het een functionele benadering om het zonlicht gedurende de dag zoveel mogelijk op te vangen, maar door de grillige vorm werd het eerder een vijfde gevel dan een dak.’

Voor het uiterlijke ontwerp benaderde de architect het gebouw vanaf verschillende schaalniveaus.

Vermeend: ‘Kleurvlakken aan de buitenkant breken het metselwerk op het oog van grote afstand. Kom je dichtbij het gebouw, dan gebeurt er elke keer wat anders, totdat je het reliëf in het metselwerk ziet als je er vlak voor staat. Aan de binnenzijde van het gebouw is in het ontwerp ingezet op verblijfskwaliteit, met lichte kleuren die het aanwezige daglicht reflecteren voor een nog sterker effect.’

‘W

e zochten een aannemer die samen met ons het plan kon optimaliseren’ - Marcel Riegman

73

Wonen Raad van State Op de wijziging van het bestemmingsplan maakten 85 mensen vanuit de buurt bezwaar. Twee keer kwam de Raad van State eraan te pas. Na kleine aanpassingen kon uiteindelijk de aanvraag voor de bouwvergunning gedaan worden. Vanuit het definitief ontwerp werd tegelijk de aanbesteding uitgeschreven. Directeur Marcel Riegman van Woldring United B.V.: ‘We zochten een aannemer die na aanbesteding samen met ons het gehele plan kon optimaliseren om het beste uit het pand te halen op zowel kwaliteits- als kostenniveau. Vanwege de details van het gebouw, met name betreffende het dak, was de bouw een uitdaging. De bouwmethode die de aannemer wil-

74

de toepassen maakte ons niet uit, als de kwaliteit maar gegarandeerd werd. Op deze manier konden alle aannemers die meededen met de aanbesteding, hun eigen expertise en bouwsystematiek inzetten voor de calculatie. Van Wijnen gaf ons vanaf het begin het gevoel de goede partner te kunnen zijn.

Ze hebben met ons nog een flinke slag gemaakt om te kunnen bezuinigen op de kosten. Zo zijn we van convectoren naar vloerverwarming gegaan.

Qua comfort heb je geen verlies, en levert het misschien zelfs juist meer op. Maar qua kosten is het een enorme bezuiniging. Installateur ITBB heeft daar ook een grote rol in gespeeld. Ook de bouwsnelheid die Van Wijnen konden bieden was een belangrijk onderdeel van de keuze.’

‘Bij Van Wijnen zijn we goed in organiseren en snel bouwen’, zegt Arend Wiering. ‘Dat brengt ons veel. We plannen vrij strak, dan worden processen soepeler doordat we veel afstemmen met elkaar.’ Het tempo waarin dit gebouw werd neergezet is dan ook bijzonder geweest, vindt Wiering: ‘Zeker als je nagaat dat we 4 meter van de doorgaande weg op een relatieve postzegellocatie ons werk moesten doen. Eind december 2017 kregen we opdracht en al kort na afgelopen zomer konden we vooropleveren.’ De BIM-methode heeft daaraan bijgedragen.

Wiering: ‘In traditionele bouw hadden we er zeker anderhalf jaar langer over gedaan.’

Wonen De ClimaRad Ventura: twee ruimtes tegelijkertijd ventileren met één toestel Om de 2-kamerappartementen van De Woldring Locatie te voorzien van een comfortabel binnenklimaat heeft ClimaRad ventilatie-units van het type ‘Ventura V1D’ geïnstalleerd.

Deze unit wordt aan de buitengevel geplaatst en zorgt met één toestel voor de ventilatie van twee naast elkaar gelegen ruimtes. Middels een doorvoer met ventilatierooster wordt de tweede ruimte (slaapkamer) geventileerd. In de badkamers zijn ClimaRad B-Fans geplaatst voor afzuiging op basis van vocht en aanwezigheid. Deze Fan communiceert draadloos met de WTW-unit.

Door de plaatsing van ClimaRad kunnen veel kosten worden bespaard. Men wilde binnen dit project zoveel mogelijk gebruikersoppervlakte behouden voor de verhuur. Door het decentraal toepassen van ventilatie-units kunnen schachten kleiner worden uitgevoerd en ventilatiekanalen komen compleet te vervallen. Daarnaast wordt per vertrek vraaggestuurd geventileerd, waardoor het binnenklimaat op individueel niveau geregeld wordt.

Het ingebouwde warmteterugwinningsysteem hergebruikt de warmte uit de afgevoerde lucht om voorverwarmde en energiezuinige ventilatie te realiseren. Dit vindt volledig automatisch plaats omdat de sensoren (CO2, luchtvochtigheid en temperatuur) in de units voor beide ruimtes constant de luchtkwaliteit meten. Aan de hand van de gemeten resultaten wordt bepaald wanneer en hoeveel er geventileerd moet worden.

Dit product wordt uitgevoerd met Topsector Energiesubsidie van het Ministerie van Economische Zaken.

Meer informatie: www.climarad.nl

Kiezen uit twee kwaden

‘T

wee verschillende bouwsystemen bleek hier prima uitvoerbaar’ - Jan Marten van der Reest

De wanden werden met kozijnen geprefabriceerd.

Dat was echter wel kiezen uit twee kwaden, aldus Wiering: ‘De wandelementen moesten vanuit Gemert komen, maar zouden we daar de kozijnen ook laten plaatsen, dan zouden er minder gevels op een wagen passen en waren we letterlijk en figuurlijk veel langer onderweg geweest. Daarom hebben we de kozijnen er door een leverancier hier in het noorden in laten zetten.’

Innovatief is de ClimaRad 2.0 die werd ingezet om te voldoen aan de eisen voor de juiste energieprestatie. Wiering: ‘Bij de start van de bouw was deze nog niet voorradig. Tijdens het bouwproces is hij ontwikkeld en getest. Wij keken zeer belangstellend mee hoe dat ging. Als bouwer heb je gevoel bij een gevel, maar een installatie is voor ons veel minder grijpbaar. En de techniek was helemaal nieuw. De resultaten uit de proefopstelling waren goed en het apparaat wordt nu volop ingezet.’

75

Wonen

‘A

ls bouwer heb je een gevoel bij een gevel’ - Arend Wiering

Dilataties Vanwege de grillige vorm is het gebouw onderverdeeld in zes bouwblokken. Jan Marten van der Reest van W2N engineers: ‘De bouwblokken zijn alle gedilateerd en verzorgen ieder hun eigen stabiliteit. Als het ware zijn er dus zes aparte berekeningen gemaakt. Omdat vanwege windbelasting de verschillende bouwdelen ook verschillend ten opzichte van elkaar verplaatsen, diende hier ook terdege rekening mee worden gehouden met de afmetingen van de dilataties.’

De plattegrondindeling van de hoge en lage bouwdelen was dusdanig verschillend, dat er ook gekozen is voor verschillende bouwmethodes.

Van der Reest: ‘De twee hoge bouwdelen leenden zich ideaal voor de zogenoemde tunnelkistbouw.

De lage bouwdelen waren echter te divers voor dit systeem, zodat hier is gekozen voor prefab betonwanden met breedplaatvloeren. Twee verschillende bouwsystemen bleek hier prima uitvoerbaar. Het systeem met breedplaatvloeren is een langzamer bouwmethode, maar deze bouwdelen zijn ook lager. De snelheid speelde hier dus een minder voorname rol.’

77

Wonen

‘Z

onlicht zoveel mogelijk vangen’ - Tim Vermeend

78

Wonen

Het uiteindelijke resultaat: hoogwaardige startersappartementen, gestoffeerd opgeleverd, met spack op de muren en pvc-laminaat op de vloeren.

Met voorzieningen als een vaatwasser in de keuken en een regendouche in de badkamer zijn de woningen niet direct dat wat je zou verwachten voor studenten. Riegman: ‘Het idee erachter is dat de appartementen ook geschikt zijn voor starters op de arbeidsmarkt. We kunnen zelfs muren doorbreken om er in de toekomst gezinswoningen van te maken.’ Van de 435 woningen is inmiddels 75% verhuurd. Riegman: ‘De laatste woningen die momenteel nog in de verhuur staan, zijn groter en bevinden zich in een hogere prijsklasse.

DE WOLDRING, GRONINGEN

Opdrachtgever :

Woldring United

BOUWTEAMLEDEN Architect : Urban Climate Architects Adviseur : Noorman bouw en milieu-advies Adviseur constructies

:

W2N Engineers

Adviseur brandveiligheid

:

Munnik Brandadvies

Constucteur : abtWassenaar Aannemer : Van Wijnen

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Bouwmaterialen : BMN Bouwmaterialen Leveren en monteren van ruim 1200 stalen kozijnen en ruim 1350 pas- en armdeuren

: BPZ

Decentrale ventilatie

: ClimaRad, Groningen

Funderingsontwerp : Fugro Hoogwerkers, steigers en materiaalverhuur

:

Gjaltema groep

Afvalinzameling : Noord Nederlandse Reinigingsdienst Drachten (NNRD) Liften

: Orona

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel :

Remix Droge Mortel

Gietvloeren en coating

SealteQ Noord

:

Fotografie: Egbert de Boer

De fundering is een geval apart. Van der Reest: ‘Op de huidige locatie was bestaande bebouwing aanwezig. Omdat het verwijderen van de bestaande palen een dure aangelegenheid is, wilde men deze zoveel mogelijk handhaven. Daartoe werden de bestaande palen ingemeten en werden enkel de palen verwijderd, die in conflict kwamen met de nieuwe fundering. Tevens was in het voorontwerp van een fundering op vibropalen uitgegaan, maar vanwege de te verwachten geluidsoverlast is dit gewijzigd in fundexpalen. Met dit paalsysteem wordt met behulp van een stalen hulpbuis een in de grond gevormde, grondverdringende betonpaal aangebracht.’

Tekst: Thea van der Schaaf

Fundering geval apart

Recreatie

Luxe vakantiewoningen in Exloo:

KWALITEIT GAAT BOVEN KWANTITEIT Unesco Geopark de Hondsrug - het glooiende gebied van 70 kilometer lang door een groot deel van Drenthe mag bijzonder genoemd worden. Toch zijn er nog onontdekte stukjes in dat gebied, zelfs voor locals. Zoals bij Exloo. Kontour Vastgoed ontwikkelde er Puur Exloo, een resort met luxe recreatievilla’s.

80

‘J

e ziet in 3D sneller wat elkaar raakt’ - Marc Staal

Recreatie

‘Ik woon hier al m’n hele leven en meende Drenthe aardig goed te kennen, maar hier was ik nog nooit geweest’, vertelt Wim de Haan van Kontour Vastgoed. ‘Ik was aangenaam verrast door wat ik zag toen de toenmalige grondeigenaar me meenam om te kijken of het een goede plek voor luxe recreatievilla’s zou zijn. Ik zag wat hij zag, het begin van een recreatiepark dat we heel graag wilden realiseren.’

120 of 180 ‘We hebben op deze plek de mogelijkheid om 180 woningen te bouwen. Maar of er echt zoveel nodig zijn, weten we nog niet. We willen vooral kwaliteit blijven bieden. Daarom richten we ons eerst op 120. De eerste fase is bijna afgerond, de eerste 30 villa’s zijn al verhuurgereed, 15 daarvan zijn al in de verhuur sinds augustus. De eerste reviews zijn goed. De rust, de ruimte en de luxe is wat de gasten roemen in deze bijzondere omgeving’, aldus De Haan. Het zijn dan ook royale kavels waar de zes-, acht- en tienpersoons villa’s op staan. Daarbij heeft elke woning een sauna, een sunshower en een luxe keuken. De tienpersoons villa’s hebben een souterrain. Met rieten daken en met kozijnen en spanten van Douglashout is de uitstraling luxe. ‘Dat Douglashout doet het niet alleen esthetisch goed, maar ook constructief ’, weet Marc Staal van Rottinghuis. Hij is momenteel als vervangend projectleider betrokken bij het project. De bouwmethodiek in Exloo is deels traditioneel en deels systeembouw. ‘De funderingen en de kappen zijn allemaal voorgefabriceerd. Alles wat daar tussenin zit is traditionele bouw. Ook het metselwerk vond op de bouwplaats plaats.’

‘Z

oiets verkoop je niet uit een brochure’ - Wim de Haan

81

Recreatie De knoflookpad Het voorbereidende teken- en rekenwerk voor de benodigde infra werd door Hemmen gedaan.

Al in 2015 werd er gestart met de plannen voor grond, riolering, straat, asfalt en terreininrichting.

‘Dat het resultaat heel exclusief wordt, merk je in de voorbereiding ook’, vertelt Didier Niland van het aannemingsbedrijf wegenbouw. ‘Ten eerste heb je te maken met een gebied dat niet standaard is. Aan de hoogteverschillen in de grond wordt zo weinig mogelijk gedaan, om de natuurlijke uitstraling te behouden. De grond kent echter ook deels een leemlaag. Met die beide gegevens is het een uitdaging om het hemelwater te transporteren. Verder loop je tegen regelgeving rond flora en fauna aan. Zo heb je veel bebossing en huist de knoflookpad in het gebied. Een beschermd kikkertje dat je wel wilt laten leven natuurlijk.’

Doorgroei in BIM

DRS Installatietechniek maakt de basis die door Hemmen voor het terrein is gemaakt, af met een “all-in” concept. ‘Een mooie opdracht’, zo omschrijft Anne Bulsing het project. ‘We hebben gekeken naar het plan en wat daarin zou passen.

Zo ben je doelbewust bezig met wat je neerzet.’

Van terreinverlichting tot verlichting in de woningen is alles LED. De luxe houten palen voor de terreinverlichting maakten het plaatje compleet.

Het project werd in BIM geëngineerd. Staal: ‘Door alles in 3D uit te werken, zie je in de bouw ontstaan wat je letterlijk op papier hebt. Het is mooi om te zien hoe we daarin doorgroeien. We halen namelijk steeds meer informatie uit BIM, zoals materiaaleigenschappen, hoeveelheden, werktekeningen et cetera. Het zorgt ervoor dat we goed inzicht krijgen in de knooppunten van een woning. Ook in de samenwerking met de bouwpartners werkt het prettig. Je ziet in 3D sneller wat elkaar raakt dan op losse tekeningen, waardoor faalkosten reduceren. De informatie-uitwisseling wordt daardoor verbeterd.’

‘D

uurzaam vraaggestuurd ventileren’ - Anne Bulsing

83

Recreatie

‘J

e merkt in de voorbereiding al dat het exclusief wordt’

Binnen in de woningen installeert DRS meerdere badkamers met luxe sanitair. Vanwege de capaciteit komen er twee afzuigunits in de woningen, een voor de natte ruimte en een voor de toiletten en keuken.

De ventilatie-units zijn voorzien van luchtvochtigheidssensoren. ‘Zo kun je vraaggestuurd ventileren, wat heel duurzaam is.’ In het voortraject was nog sprake van traditionele cv ketels, totdat gasloos bouwen in beeld kwam. DRS stelde een modulerende luchtwaterpomp voor, van het fabricaat Nibe, die je nagenoeg niet hoort. Bulsing heeft het als prettig ervaren dat zijn adviezen werden overgenomen in het bouwteam. ‘Er is vaker samengewerkt met deze partijen, onder andere in een vergelijkbaar recreatieproject in Delfstrahuizen en de verstandhouding is daardoor heel goed. Uiteindelijk zijn het gewoon woningen, maar de luxe en de uitstraling maakt het apart. We zijn er best trots op dat we aan zoiets mogen meebouwen.’

Zien en voelen Tijdens de bouwfase gaan twee woningen tegelijk omhoog. Waar de verkoop van de villa’s in de eerste fase op gang moest komen, neemt die nu een vlucht. Wim de Haan snapt dat wel. ‘Mensen zijn kritisch en dat is terecht, gezien dit product en de locatie. Zoiets verkoop je ook niet uit een brochure. En nu staat het bewijs er. We vragen geïnteresseerden op locatie te komen kijken wat het werkelijk is. Dit gebied en deze ruimte in de natuur hier in dit unieke stukje Drenthe moet je zien en voelen. Dan pas zie je het, net zoals ik dat die eerste keer zag.’

VAKANTIEWONINGEN, EXLOO

Opdrachtgever : Kontour Vastgoed

BOUWTEAMLEDEN Constructeur : W2N Engineers Aannemer : Koenen Bouw Installateur E&W

:

DRS Installatietechniek

Infra-aannemer : Aanneming Wegenbouw G. Hemmen

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Levering en aanbrengen natuursteen : Natuurgevelsteen Ytong binnenwanden

:

Fotografie: Kontour Vastgoed

Duurzaam ventileren

HDC Beilen

Cementdekvloeren, stucen spackwerk, behangen sauswerk, systeemwandenen plafonds : Heigro Rieten daken

:

Hekstra Rietdekkers

Uitbloeiingsarme dunbeden doorstrijkmortel

:

Remix Droge Mortel

Wand- en vloertegels

:

Timeco

Tekst: Thea van der Schaaf

- Didier Niland

Bouwmaterialen : BMN Bouwmaterialen

85

Wonen

CASQUETTE, 24 APPARTEMENTEN MET COMMERCIËLE RUIMTE

MEERWAARDE VOOR HET CENTRUM VAN HOOGEVEEN

‘Alsof het er al tientallen jaren staat.’ Het is voor Marcel Lip van Van Triest Vastgoed in Hoogeveen het mooiste compliment dat hij kan krijgen over complex Casquette in het centrum van zijn stad. ‘Wij wilden er echt iets fraais van maken en dat is gelukt.’

86

Wonen

87

Wonen Tussen eethuis De Koffiepot en de Hoofdstraatkerk in Hoogeveen stonden al sinds 1857 gebouwen van Boekhandel Pet en de Hoogeveensche Courant.

Begin 2016 werd de stokoude drukpers stilgezet en verhuisde de boekwinkel naar de overkant van het plein. ‘Het was het staartje van de crisis. Dat er in het hart van Hoogeveen zo’n prominent gebouw leeg kwam te staan, deed het centrum geen goed’, zegt Marcel Lip, mede-eigenaar van Van Triest. ‘Wij hebben toen in de zomer overeenstemming bereikt met Pet om het complex te kopen, met het idee om er een combinatie van appartementen en commerciële ruimten te bouwen.’

Drie jaar later is Casquette (Frans voor ‘pet’) een feit: een markant gebouw in Delftse Schoolstijl, ontworpen door Friso Woudstra uit Vorden. Het herbergt op de begane grond een restaurant van 500 vierkante meter en op de drie etages 24 koopappartementen, tussen 85 en 150 vierkante meter.

Meerwaarde Lip: ‘We ontwikkelen niet vaak in eigen stad. Nu we dat wel deden, wilden we er ook echt iets fraais van maken. We hebben daarom heel veel aandacht besteed aan aansluiting met de historische gebouwen in de directe omgeving, onder andere de Hoofdstraatkerk en de Koffiepot, en de esthetische aspecten: klassiek gemetseld, onder meer in kruisverband, met veel natuursteen, zwaar uitgevoerde houten kozijnen, gebakken dakpannen… Als je niet bouwkundig onderlegd bent zul je die technieken misschien niet herkennen, maar je voélt wel dat dit gebouw echt die oude, ambachtelijke kwaliteit heeft.’

‘E

en beroep op ons vakmanschap’

- Henk Diphoorn

88

Wonen

Vakmanschap ‘Deze klus deed inderdaad echt een beroep op ons vakmanschap’, erkent Henk Diphoorn van Bouwmij Hendriks uit Assen, het bedrijf dat als beste inschrijver van de door Van Triest geselecteerde aannemers het werk in de wacht sleepte. ‘Alles traditioneel opgemetseld: dat moest ook wel, want alle onderdelen van de gevel zijn verschillend: allerlei bijzondere metselverbanden, lood- en zinkwerk… Het was best lastig om daar de goede mensen bij te vinden, want er zijn steeds minder ambachtslieden die dit nog kunnen. We hebben ze binnen ons netwerk vooral gevonden bij partijen die ook in de restauratie zitten.’ ‘Het is een dure manier van bouwen’, geeft Lip direct toe.

‘Maar de kwaliteit spat er dan ook vanaf. Als ik er langs loop denk ik: het is gelukt wat we voor ogen hadden, we hebben het centrum van Hoogeveen verrijkt. Daarbij speelt mee dat de gemeente het plein gerevitaliseerd heeft – ze hebben daarvoor ook een strook van onze kavel overgenomen. Tegen de tijd dat wij opleverden, was dat project ook af.’

Van Triest koos er bewust voor de appartementen niet ‘vanaf papier’ te verkopen, maar éérst te gaan bouwen en het verkoopproces pas tijdens de afbouwfase in te zetten. ‘De woningen zitten qua prijs aan de bovenkant van de markt.

Wij hadden de overtuiging dat er zeker kopers zouden zijn die kwaliteit op waarde weten te schatten. Maar die moesten we wel iets kunnen laten zién, laten voélen. Dat heeft goed uitgepakt, want de appartementen zijn heel vlot verkocht. Daarbij hadden we ook het geluk dat de woningmarkt goed is aangetrokken: kopers konden vrij gemakkelijk hun oude huis verkopen.’

89

Wonen

‘I

ets laten zién, laten voélen’

- Marcel Lip

Schroefpalen

WOONWINKELCOMPLEX CASQUETTE, HOOGEVEEN

Opdrachtgever : Van Triest Fotografie: Mark Sekuur

De kopersbegeleiding was een extra bijzonderheid voor Bouwmij Hendriks. Diphoorn: ‘Zodra een appartement verkocht was, stapte Van Triest ertussenuit en ontstond een overeenkomst tussen aannemer en koper voor de afbouw naar hun wensen. De bouw was natuurlijk al vrij ver, dus echt grote wijzigingen konden we niet meer doorvoeren, maar we hebben wel iedereen de mogelijkheid geboden een andere keuken en badkamer in te laten bouwen.’ De kopers hadden de vrijheid om een leverancier te kiezen, maar konden ook kiezen voor de leverancier waarmee de aannemer een samenwerking was aangegaan. Dat laatste had voor de kopers als voordeel dat al vóór de levering van het appartement kon worden gestart met het installatiewerk en de montage. ‘In goed overleg hadden we één partij geselecteerd’, verklaart Diphoorn. De logistiek was immers al complex genoeg, midden in een binnenstad. ‘Omdat de gemeente ook bezig was moesten we steeds heel goed afstemmen wanneer er kranen en dergelijke zouden komen.

Daarom was het extra vervelend dat het tegenwoordig zo lastig is om bouwmaterialen geleverd te krijgen: het is meerdere keren gebeurd dat een leverancier op het laatste moment liet weten dat het toch een dag later werd. Dat heeft de uitvoerder wel hoofdbrekens gekost.’

BOUWTEAMLEDEN Adviseur : Nijeboer-Hage Aannemer : Bouwmij Hendriks

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS VHP-wanden, stuc-, spack- en gevelstucwerk

: Paas Totaalafbouw

Leveren Belg. hardsteen afdekkers en raamdorpels; leveren en monteren van binnendeuren en hang& sluitwerk

: HDC Beilen

Tekst: Arjen Bakker

Kopersbegeleiding

De grootste uitdaging zat echter in de funderingstechniek. Het centrum van Hoogeveen heeft een ingewikkelde bodemstructuur. Van Triest en Bouwmij Hendriks wilden niet dezelfde problemen krijgen als hun collega’s bij de bouw van appartementengebouw en parkeergarage De Kaap een eind verderop, in 2015 (zie Bouwen in het Noorden 82). Daar bleek een groot deel van de vibropalen van gestort beton rondom een ijzeren wapening niet te voldoen, omdat het beton was uitgespoeld door ondergrondse waterstromen. ‘Om dat te voorkomen was door de constructeur gekozen voor een trillingsarm heisysteem met een stalen buis, die onderin een buis werd geheid en die uiteindelijk gevuld zou worden met funderingsstaal en beton’, legt Diphoorn uit. ‘Maar tijdens het heien van de eerste serie palen bleek dat dit toch te veel trilling opleverde. In overleg met de constructeur en de heier zijn we toen overgestapt op een schroefbuispaal, met een boorkop op elke paal waar - als hij erin zit - bij de punt van de paal grout ingespoten wordt zodat aan de onderzijde van de paal een verbrede voet ontstaat.’ Die omschakeling kostte twee weken extra en het was ‘uiteraard ook een financiële tegenvaller’, aldus Lip. ‘Maar al met al zijn we er redelijk uitgesprongen hoor. We hadden ook niet zozeer een enorm rendement voor ogen, de meerwaarde voor het centrum stond voor ons voorop.’

Lijmen kalkzandsteenelementen : Moorman Lijmwerken

91

Wonen

SCHUURWONING IN HEEG

‘VERKOCHT DOOR HET ADEMBENEMENDE UITZICHT’ 92

Wonen

‘We waren in één keer verkocht!’ Toen Onno Hektor en zijn vrouw Hilde de locatie zagen van hun nieuw te bouwen schuurwoning in Heeg wisten ze het direct.

Hier wilden ze gaan wonen, met ruimte voor een bootje naast de deur en met een weids uitzicht over het water en het landschap. Dat was in 2017. Begin juli 2019 betrokken ze hun nieuwe woning. ‘Het is er een oase van rust. Elke dag vinden we het uitzicht weer adembenemend. Het is alles wat we ervan verwacht hadden.’

In Heeg wordt momenteel een geheel nieuwe wijk ontwikkeld. Deze wijk is gevestigd op een plek die zo'n tien tot vijftien jaar geleden als industriegebied bestemd was. Als industriegebied kwam de ontwikkeling, met name vanwege de economische crisis destijds, echter niet van de grond.

Omgeving Gaandeweg veranderde de bestemming in een woon-werkbestemming, waardoor de panden die momenteel gebouwd worden, juist zorgen voor een welkome overgang tussen het reeds bestaande industriegebied en het landschap rondom de nieuwe wijk. Architectuurstudio SKA uit Niekerk liet zich bij het ontwerp van de schuurwoningen inspireren door het landschap en de bekende Friese boerderijen. Met als resultaat sobere, doelmatige gebouwen, die qua kleur erg bescheiden zijn. Met hun houten buitengevels en soms ook oude dakpannen hebben ze tegelijkertijd een historische én een moderne uitstraling. Volgens het bestemmingsplan moet het gebied zich groen ontwikkelen om nog beter op te gaan in het omliggende landschap.

93

Wonen

Bijzondere locatie Het was die bijzondere locatie die Onno en Hilde Hektor direct aantrok. Voorheen woonden zij midden in de bossen, nu kozen ze voor de weidsheid en het water, wat ze als watersportliefhebbers erg aantrekkelijk vinden. Vanuit hun woning genieten ze van een prachtig uitzicht.

Voor de woning die zij door SHP Bouwbedrijven B.V. lieten bouwen, hadden zij één nadrukkelijke wens. ‘Nul op de meter. En het liefst nog minder. We wilden per se een energieneutrale woning. Zodoende zijn er veertig zonnepanelen op de zuidkant van de woning geplaatst en is de gehele woning ontzettend goed geïsoleerd’, vertelt Onno Hektor. ‘De afgelopen maanden hebben we minder dan 20% van de gehele opbrengst geconsumeerd. Het is natuurlijk nog afwachten hoe dat in de winterperiode gaat zijn, maar de verwachtingen zijn erg positief.’

‘W

e hebben deze woning enorm snel gebouwd’ - Tjitse Zandstra

94

Wonen

‘H

et is precies zoals wij het voor ogen hadden’ - Hilde en Onno Hektor

Snelle bouw SHP Bouwbedrijven B.V. begon in het voorjaar van 2019 met de bouw van de schuurwoning.

‘We hebben deze woning enorm snel gebouwd.

Dit was nodig, omdat de familie Hektor er al in juli wilde gaan wonen. Maar de bouw vorderde goed, na zes weken was de woning al wind- en waterdicht. De grootste uitdaging voor ons zat in de planning. In het voorjaar was het erg druk en dat had gevolgen voor leveringstijden en mankracht. Ik denk dat dat herkenbaar is voor andere bouwbedrijven. Wij zijn er erg alert op geweest en daardoor konden we de planning goed op andere partijen afstemmen’, vertelt Tjitse Zandstra, directeur van het bouwbedrijf. ‘Dat we het gebouw zo snel wind- en waterdicht hadden had er onder andere mee te maken dat we werkten met buitenkozijnen die met glas en afgeschilderd geleverd werden. Dat heeft heel veel tijd gescheeld en daardoor konden we heel prettig verder bouwen.’

95

Tekst: Johanna Kommerie

Fotografie: Henri Vos

Wonen

Hout, staal en glas De woning is gebouwd met een houtskelet en een staalconstructie als basis. De buitengevel is van hout, evenals de kozijnen. Het bouwbedrijf adviseerde om een extra stalen balk in de kopgevel te plaatsen. ‘De gevel bestaat voor een groot gedeelte uit glas. Daar kon men nog wel eens last van winddruk krijgen. We hebben een extra stalen balk geplaatst om problemen hiermee te voorkomen’, aldus Zandstra.

Voor het interieur trokken Onno en Hilde een binnenhuisarchitect aan. ‘Van binnen is het een hele strakke woning geworden. De stalen spanten zijn in het zicht gelaten, compleet met de oorspronkelijke roest die zichtbaar is op de balken. Dat geeft een mooi effect in het strakke geheel. We zijn ontzettend tevreden over hoe onze woning eruit is komen te zien, zowel aan de binnen- als buitenkant. Het is precies zoals wij het voor ogen hadden.’

96

SCHUURWONING, HEEG

BOUWTEAMLEDEN Architect : Studio SKA Aannemer : SHP Bouwbedrijven Installateur E&W

:

Van Linde Installatiebedrijf

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Betonwerken : Molenhout V.O.F.

BOUWEN MET EEN CIRCULAIRE VISIE ENERGIE-EFFICIËNT BOUWEN

DESIGN EN BUILD

Out-of-the-box denken om circulair te bouwen en een open samenwerking met onze opdrachtgever zijn essentiële ingrediënten om te komen tot optimale resultaten.