ZUHAITZ MOTAK AZALPEN TESTUA

Intxaurrondoa

DESKRIBAPENA: Intxaurrondoa zuhaitz genero bat da.Tamaina handiko zuhaitzak dira eta zur oso onekoak. Fruituak intxaurrak dira.

Adakera bera biribila edo luzexkoak izan ditzake. Enborra eta adarrak azal leun zurizkoak dituzte.

HEDAKETA: Lur sakon eta azpi gozoa dutenetan hazten da. Baina gaur egun negu epel samarra egiten duen Europako eskualde guztietan hazten da.

UGALKETA: Zulo bat egiten da eta gero hazia sartzen da zuloan lurrarekin ondo tapatuz. Gero, ureztatzen da eta landare bat ateratzen da.

Landare hori, handitzen joaten da zuhaitz bat izan arte.

ERABILERA: Intxaurrondoa intxaurrak jateko landatzen Intxaurrek pastelak egiteko edo apaintzeko balio dute.

da.

HAZKUNTZA: Intxaurrondoa zuhaitz polita da, oso azkar hasten da 6 urtetara intxaurrak egiten ditu. 20 metrotara iristen da.

MANTENUA ETA ZAINKETA: Intxaurrondoa edozein lurrean egon ahal da, baina, egoten bada lur hauetan hobeto: sakona, iragazkorra, solte eta emankorra.

Maialen eta Khalid

SAGARRONDOA DESKRIBAPENA: Zuhaitz horren fruituak sagarrak dira.

Enborrak finak dira, hosto erorkorreko zuhaitza da. Gainera, 2,10 metro garaiz izan daiteke eta adar asko ditu. Munduan gehien landatzen den zuhaitza da eta sagarrondoaren hostoak obalatuak eta eliptikoak dira.

Sagarrondoaren enborrak oso gogorrak dira.

HEDAKETA: Klima epela dagoen hainbat herrialdetan landatzen da sagarrondoa. Euskal Herrian dagoen zuhaitzik ugariena eta hedatuena da.

UGALKETA: Sagarrondoen ugalketa txertaketa loratzen apirilean edo maiatzean.

bidez

egiten

da

eta

hasten

dira

ERABILERA: Sagarrondoaren zura gogorra eta erresistentea da, eta, hori dela eta, ebanisterian eta zurgintzan estimatua. Zuraren kolore arrea dela eta, oso preziatua da tailatzeko. Sutarako ere, egur ona du sagarrondoak. Sagarrek garrantzi handia dute giza elikaduran, eta gordinik, konpotan, zukuan edo sagardo moduan kontsumi daitezke.

HAZKUNTZA ETA ZAINKETA: Sagarrondoa zaintzeko jakin behar dugu zein ongarri bota behar den.

Sagarrondoak oso utzita daude, ez dituztelako asko zaintzen. Sagarrondoetan, askotan, mihurak sortzen dira, ez daudelako zainduta.

Jon eta Hugo

LIZARRA Deskribapena:

Normalean 40 metrotara iristen da eta nahiko handia izaten da. Adaburua globo formakoa da eta ez da oso adartsua. Hosto orokorrak, lore ez oso ikusgarriak eta fruitu berdeak ditu.

Orokorrean duen ekologia eta hedaketa: Lizarra Euskal Herrian hasten den zuhaitz bat da. Lur emankorrak eta hezeak nahiago ditu, nahiz eta edozein lekutan bizi ahal izan.

Ugalketa

nola

egin:

Lizarra hazitik ugaltzen da.

Gehienetan, bi urte behar ditu ernaltzeko eta hasi diren landare gazteak birlandatuz ere ugal daitezke.

Erabilerak:

Lizarren hosto eta adar gazteak baserritan baliabide garrantzitsua izan dira. Zuhaitz hauetako adarrak erretzeko, arozgintzarako eta kirtenak egiteko erabiltzen dira.

Mantenu eta zainketa:

Lizarra gutxi zaindu beharra duen zuhaitz bat da, eta inausketak ondo jasaten ditu.

ANDER ETA SARA

PINUA DESKRIBAPENA: Pinua edo lerrak pinazkoen familiako zuhaitz edo zuhaixka bat da.

Adaburua piramidal edo borobila izan daiteke eta pinu zaharretan zabala. Berdeak dira eta pinaburuak ditu, hotzarekin edo haizearekin apurtzen dira eta pinuetatik jausten dira.

HEDAKETA Mendietan edo basoetan daude eta gehienetan ordokietan, han eguzki gehiegi dagoelako eta pinuak gehiago hazten dira.

UGALKETA Pinuek pinaburuak dauzkate eta haize asko dagoenean edo asko pisatzen dutenean, jausten dira.

Lurrean lurperatzen dira eta lurreko mantenugaiekin elikatzen dira.

ERABILERA Erabilerarik ezagunenak hauek dira: Gabonetako zuhaitzak jartzeko, etxea apaintzeko eta hegaztiek pinuetan etxea egiteko eta bizitzeko.

HAZKUNTZA Pinu batek 40 metroko altuerara daiteke eta txikiak 4 edo 5 metrotara..

iris

MANTENU ETA ZAINKETA Ur asko behar dute eta ongarriak bota ahal zaizkio.

Victor eta Asier A.

Izpilikua DESKRIBAPENA: Izpilikua Lamikarien familiakoa da. Izpilikuak lau-angeluko hostoak ditu. Kalizak bost letagin ditu eta bere enborrean ile txiki batzuk .

HEDAKETA: Mediterraneoko mendietan, Afrikan, Asian eta Indian hazten da izpilikua.

Erromatarren garaitik existitzen da.

UGALKETA: Landare loreduna da, orduan, hazien bidez ugaltzen da.

ERABILERAK: Izpilikua, kosmetikarako eta xaboia, koloniak eta botikak egiteko erabiltzen da.

HAZKUNTZA: Lehenengo urtean uzta ez da oso ondo nabaritzen, baina hirugarren urtetik aurrera, uzta oso ugaria da.

MANTENUA ETA ZAINKETA: Leku lehorretan eta harritsuetan hazten da. Eguzkia behar du baina ez hainbeste eta leku hauetan landatu behar da.

Ibai eta Unai

PAGOA DESKRIBAPENA: Pagoa 25-40 metroko luzera eta 1,5 metroko diametroa izatera irits daiteke. Adarrik gabeko enbor luzea da.

Fruituak ere ematen ditu. Gainera, udazkenean hostoak erortzen zaizkio. Beraz zuhaitz erorkorra da.

HEDAKETA: Euskal Herrian oso hedaturik dago, mendialdean batez ere, leku fresko eta lainotsuetan, 50 eta 1.600 metro artean. Iratiko Oina Europako handienetariko bat da.

UGALKETA: Ugalketa sexuala egiten dute. Arrak, multzo borobildutan 5 - 15 lore txiki ori berdexka dituzte eta emeak, karkasa iledun orlegi batean dituzte binaka zintzilik. Biak zuhaitz berean, mordoxka ezberdinetan hasten dira.

ERABILERA: Pago arruntaren zura, zurgintzan oso preziatua da. Oso egokia paper-orea egiteko. Egur bikaina beheko su, sutegi eta berogailuetarako. Ikazkintzan oso erabilia izan da.

Beste zur batzuk ere erabili izan diren arren, pilota jokorako palak ere pagoz egin izan dira oro har, horretarako aski gogorra delako baina ez hauskorra, ordea.

HAZKUNTZA: Haziak izaten dituzte eta hazi horiek babestuta egoten dira.

Haziak, pagotik erortzen direnean, babestu egiten dien kapa kanporatzen dute, hazia erori egiten da eta eguzki eta ur guztiarekin hazi egiten da.

ZAINKETA: Pagoak azidotasun altuko lurretan hazten dira eta argia behar du. Lur aberatsa eta sakona behar dute eta orokorrean, hezetasunaren beharra.

Aiuri eta Malika

HAGINA Deskribapena: Hagina (taxuz) Taxazeo familiako zuhaitz generoa da.

Euskal herriko hagina Europakoa, Afrika eta Asiako lurretakoa da.

Hedaketa: Hagina eskualde menditsuetakoak dira, giro fresko eta hezekoak. Hala ere, esan daiteke, hagina berdin egokitzea dela lur mota desberdinetan.

Ugalketa: Zuhaitz har eta emeak aurki daitezke haginen artean.

Eraileak: Haginek balio ekologiko handia izanez gain, historian zehar ere gerrarako armak egiten ziren haginen egurrarekin, bere egurrez egindako arkuak potentzia handikoak eta indartsuak baitziren.

Hazkuntza: Bere hazkuntza motela da eta lur menditsuak gogokoago. Hogei metroko altuera izan dezake eta mila urtetik gora bizi daiteke.

Zainketa: Lurrean egon behar da itzalean, aireko hezetasunarekin batera.

Urtean behin, ongarri organikoa botatzen zaio eta neguan adarrak mozten dira zuhaitza lotuta badago.

Mariya eta Asier A.

Sagarrondoa Deskribapena: Sagarrondoa

txikia

da,hosto

asko

dauka eta oso zabala da. Enbor leuna dauka eta 2-10metroko luzera eduki dezake.

Ekologia eta hedaketa: Naturalki sagarra lurrera erortzen da eta sagar bat hazten da. Bat hazi nahi izanez gero, haziak lurrean jarri eta ur asko bata eta denbora bat itxaron behar da.

Erabilera: Sagarrondoaren enborra sukaldeko tresnak egiteko erabiltzen da. Bere fruitua jan egiten da eta sukaldatzeko eta ardoa egiteko ere balio du.

Hazkuntza: 100 urte bizi daiteke gutxi gora bera.

Mantenu eta zainketa: Oso garrantzitsua da sarritan ureztatzea ur asko behar duelako.

Landatzeko sasoirik hoberena udazkena da eta ondo kimatzea oso garrantzitsua da.

IRATI ETA AIMAR

GAZTAINONDOA Deskribapena: Oso altua izan daiteke 30 metrotara helduz. Gainera, hosto handiak ditu (25 cm -koak) eta zerraitxurakoak dira.

Zuhaitz honen fruituak gaztainak dira.

Ekologia: Zuhaitz hau, Asian sortu zen. Bere fruituak “ gaztainakâ€?, Abuztuan hartzen dira, negu hasieran. Gaur egun, Europan, Amerikan‌ hainbat lekutan daude. Hauek, mendietan hazi ohi dira.

Eraibillera: Gaztainondoak gaztainak jateko landatzen dira. Jendeak ere, gaztainondoak landatzen ditu gaztainak saltzeko.Gaztainondoak ere probak egiteko landatzen dira.

Hazkuntza: Gaztainondoa 80 eta 90 urte arte hazten daude. Hortik aurrera, ez da gehiago hazten. Zuhaitz batzuk 100 urte bizi daitezke, beste batzuk, berriz, 8 urte. Hala ere, zuhaitzaren jabeak ondo zaintzen baldin badu, gehiago bizi dezake.

Taisia eta Izaskun

Gorostia Deskribapena

Erabilerak

Hazkundea

Gorostia oso adarkatua da eta nahiko handia. Hala ere, oso zabala da. Zuhaitz honek fruitu bat du, bahia txiki bat. Hau, gorria da eta Apiriletik Ekainera garatzen da.

Gorostiaren hostoak sendabelar bezala erabiltzen dira. Hortaz gain, gabonetan ere, apaingarri bezala erabiltzen dira.

Zuhaitz honek 1000 eta 500 urte artean bizi daiteke.

Mantenu eta zainketa Gorostiari inausketak egitea oso komenigarria da, baina, kontuan har dezagun, udan bakarrik egin ahal direla.

Gorostia Araban Araban babestuta dago gorostia. Lehen gabonetan asko erabiltzen zenez, desagertzeko zorian egon zen. Gorostia basoetan garatzen da.

Unax eta Naroa

Ametsa Quercus pirenaica (izen zientifikoa)

Deskribapena: 25m altura heldu ahal da gainera enbor irregular eta fina du.Hosto irregular, erorkor, eta punta borobilduak ditu.Apirilaren eta ekainaren artean loratzen da ,beraz, bere loreak luzeak eta horiak dira(ez dute lore itxurarik).Hau guztia dela eta,bere fruitua ezkurra da eta gutxi balitz, gaztelaniaz 69 izen desberdinekin ezagutzen da.

Hedaketa: Espainian eta erresuma batuan aurki daiteke lur ezberdinetan.

Ugalketa: Haizearen bidez polinizazioa egiten du, baina, ez dezagun ahaztu landarea hazitik ateratzen dela.

Erabilerak: Zurtzat kaxkarra denez, ezkurra abere janaritzat balio du. Hala ere, lehen erabilera gehiago zituen.

Hazkuntza: Oso astiro hazten da eta 600 urte bizi daiteke.

Mantenu eta zainketa: Inausketa galantak jasa ditzake baina, irekita geratzen diren zuloetatik gaixotasunak erraz sartu ahal zaizkio.

Oihan eta Janire

HAGINA Deskribapena: Bere izen zientifikoa Taxus da, giro fresko eta hezekoak dira eta berdinberdin egokitzen da lur mota ezberdinetara.

Ezaugarriak: 20 metroko garaiera izatera heldu daitezke. Bere enborra 1,5m izatera heldu daiteke. Bestalde, kolore gorrixka eta azal grisaxka du. Urte asko izatera heldu daitezke. Gainera, 10-30 milimetroko hosto iraunkorrak ditu.

Ezaugarri fisikoak: Kolore gorriko eta zapore goxoko fruituak ditu, baina, pozoitsuak dira. Bere egurra oso gogorra da. Ale fin eta estukoa da eta oso geldo hasten den landarea da.

Ernalketa: Esporen bidez ugaltzen dira.

Amaiur eta Ametz

EZPELA 

Deskribapena: Ezpela,zuhaixka bat da.Hortaz,

enborrean adar asko ditu.Asko jota 12 metro garai izan ahal da.Azal leuna du, marroi horixka kolorekoa.Baita ere ezpelak

fruitua

dauka,

kapsula

modukoa da, eta bi asi ditu zulo bakoitzean. 

Ekologia eta hedaketa: Mendietako aldapetan hasten da, harritsuetan batez ere.

Europa osoan eta Asiaren hegoaldean dago. 

Erabilerak: Bere egurra,asko erabiltzen da. Batez ere tresnak egiteko,

adibidez: sukaldaritzako erabiltzen diren koilarak, sardexkak egiteko.Baia ere zura erabiltzen da zizelkatzeko. Gainera, batzuetan marfilaren ordezko erabiltzen da. 

Hazkuntza: Zentimetro

gutxi

hazten

da

urtero.Baina,

ondo

eta

osasuntsu hazteko baso sakonetan egon behar da, baita leku itzaltsuetan. Geienez 100 urte bizi ahal da.

Maika eta Ionut

PAGOA DESKRIBAPENA: Pagoa oso handia da.15 edo 10cm luzea da eta 10 cm zabala da.

Fruitu txiki ditu adibidez:pagotxak dira,binaka sortzena dira, jangarriak dira baina ez inoiz jaten. 3033m altuera izan dezake.

EDAKETA: Europan dago, ere Euskal herrian badago. Auria eta hezetasuna behar du ondo hazteko.

ERNALKETA Fruitua erortzerakoan eta euria egiten duenean ureztatzen dio fruituari eta beste Pago bat hazten da .

ZAINKETA Udaberrian hazten dira .Hezetasun asko behar dute batez ere udan .Zuhaitz indartsua da ta erresistentzia handia dauka. Noizean behin adarrak moztu behar zaizkio ondo hazteko. 100 edo 200 urte iraun dezakete.

Bilyana eta Latifa