Imigani
UMUTWEWA1
1ImiganiyaSalomomweneDawidi,umwamiwaIsiraheli; 2Kumenyaubwengeninyigisho;kumvaamagamboyo gusobanukirwa;
3Kwakirainyigishoz'ubwenge,ubutabera,nogucaimanza, n'uburinganire;
4Gutangaubuhangakubworoheje,kumusoreubumenyi nubushishozi
5Umunyabwengeazumva,kandiyongereubumenyi;kandi umunyabwengeazagerakunamazubwenge:
6Gusobanukirwaumugani,nogusobanura;amagambo y'abanyabwenge,n'amagamboyaboyijimye.
7KubahaUhorahoniintangiriroy'ubumenyi,arikoabapfu basuzuguraubwengen'amabwiriza
8Mwanawanjye,umvaamabwirizayaso,ntutererane amategekoyanyoko:
9Kuberakobazabaimitakoyubuntukumutwewawe, n'iminyururukuijosi.
10Mwanawanjye,nibaabanyabyahabagushutse, ntukemere
11Nibavugabati:“Ngwinotujyane,rekadutegereze amaraso,twihishemumwihereroinzirakarenganenta mpamvu: Rekatubamizearibazimank'imva;kandibyose, nk'abamanukamurwobo:
13Tuzabonaibintubyoseby'agaciro,tuzuzuzaamazuyacu iminyago:
14Tangaumugabanewawemuritwe;rekatwesetugire agasakoshikamwe:
15Mwanawanjye,ntugendemunzirahamwenabo;irinde ikirengecyaweinzirayabo:
16Kuberakoibirengebyabobirukaikibi,kandibihutire kumenaamaraso.
17Niukuriurushundurarukwirakwiraimberey'inyoniiyo ariyoyose
18Bategerezaamarasoyabo;bihishemubuzimabwabo bwite
19Nikoinzirazaburiwesezirarikirainyungu;ikuraho ubuzimabwabanyirayo.
20Ubwengeburatakahanze;Avugaijwiryemumihanda:
21Yatakambiyeahantuh'ahantuhoguhurira,mumarembo, mumujyiavugaamagamboye,ati:
22Yemwebantuboroheje,muzakundaubworoherane? nabashinyaguzibishimiragutukwakwabo,kandiabapfu bangaubumenyi?
23Uhindukirekugihanocyanjye,dorenzagusukaho umwukawanjye,nzakumenyeshaamagamboyanjye.
24Kuberakonahamagaye,mukanga;Narambuyeukuboko, ntamuntun'umwewigezeamwitaho;
25Arikontimwigezemusuzugurainamazanjyezose,ariko ntimwagiran'imwemugihanocyanjye:
26Nzasekaibyagobyawe;Nzagushinyaguriraigihe ubwobabwawebuzazira;
27Iyoubwobabwawebujekubaumusaka,kandi kurimbukakwawekuzank'umuyaga;igiheamakuba n'imibabarobizakuriwewe.
28Ubwonibwobazambaza,arikosinzitaba;Bazanshaka hakirikare,arikontibazambona:
29Nicyocyatumyebangaubumenyi,ntibahitamogutinya Uhoraho:
30Ntibigezebangainamazanjye:basuzuguyeibihano byanjyebyose
31Nicyogitumabaryakumbutozabo,bakuzura ibikoreshobyabo.
32Kukoguhindukirabyorohejebizabica,kandi uburumbukebw'abapfubuzabarimbura
33Arikoumuntuweseunyumva,azaturamumutekano, kandiazacecekakuberagutinyaikibi
UMUTWEWA2
1Mwanawanjye,nibawakiriyeamagamboyanjye, ugahishaamategekoyanjye.
2Kugirangoushireugutwikwawekubwenge,kandi ushireumutimawawemugusobanukirwa;
3Yego,nibautakanyumayubumenyi,ukazamuraijwi ryawekugirangoubyumve;
4Nibaumushakank'ifeza,ukamushakishank'ubutunzi bwihishe;
5UbwonibwouzumvagutinyaUwiteka,ukabona ubumenyibw'Imana.
6KukoUwitekaatangaubwenge,mukanwakiwehava ubumenyinogusobanukirwa
7Ashyiraabakiranutsiubwengebwuzuye:niindogobeku bagendabagororotse.
8Akomezainziraz'urubanza,kandiarindainzira y'abatagatifube
9Ubwonibwouzasobanukirwagukiranuka,gucaimanza, n'uburinganire;yego,inziranzizazose
10Iyoubwengebwinjiyemumutimawawe,kandi ubumenyibushimishaubugingobwawe;
11Ubushishozibuzakurinda,gusobanukirwa bizagukomeza:
12Kugukizainziray'umuntumubi,kumuntuuvugaibintu bibi;
13Abavamunzirazogukiranuka,bagendamunzira y'umwijima;
14Abishimiragukoraibibi,bakishimiraubugomebw'ababi; 15Inzirazabozigoramye,kandizigendamunzirazabo: 16Kugirangonkurokorekumugoreudasanzwe,ndetseno kumuntuutaziushimishaamagamboye;
17Ikirekakuyoboraubutobwe,ikibagirwaisezerano ry'Imanaye
18Kukoinzuyeyifuzagupfa,n'inzirazayozigana abapfuye.
19Ntan'umweuzakumusubirayo,cyangwangoafate inziraz'ubuzima
20Kugirangougendemunziray'abantubeza,ukomeze inziraz'abakiranutsi
21Kukoabakiranutsibazaturamugihugu,kandi abatunganyebazagumamuriyo.
22Arikoababibazacibwakuisi,kandiabarengakumizi bazakurwaho
UMUTWEWA3
1Mwanawanjye,ntukibagirweamategekoyanjye;ariko umutimawaweukomezeamategekoyanjye:
2Bazakwongereraiminsi,n'ubuzimabureburen'amahoro 3Ntukagutereraneimbabazin'ukuri:ubihambirekuijosi; ubyandikekumezayumutimawawe:
4Nonehouzabonaubutoninogusobanukirwanezaimbere yImananumuntu.
5WiringireUhorahon'umutimawawewose;kandi ntukishingikirizekubwengebwawebwite.
6Munzirazawezoseumwizere,kandiazayoborainzira zawe
7Ntukabeumunyabwengemumasoyawe:wubahe Uwiteka,uvemubibi.
8Bizabaamagarayawe,kandibigufasheamagufwayawe
9WubaheUwitekaibintubyawe,n'imbutozawezose ziyongera:
10Ubworeroibigegabyawebizuzurabyinshi,kandi imashinizawezizaturikadivayinshya.
11Mwanawanjye,ntusuzugureUhorahokandi ntukarambirwenogukosorwakwe:
12Uwitekaakundaarabikosora;ndetsenkaseumuhungu yishimira
13Hahirwaumuntuubonaubwenge,n'umuntu usobanukirwa.
14Kuber'ibicuruzwabyayobirutaibicuruzwabyafeza, n'inyunguzabyokurutazahabunziza
15Afiteagacirokurutaamabuyeyarubavu,kandiibintu byoseushoborakwifuzantibigereranywanawe
Ubureburebw'iminsiburimukubokokwekw'iburyo;no mukubokokwekw'ibumosoubutunzin'icyubahiro.
17Inziraziweniinzirazishimisha,kandiinziraziwezose niamahoro
18Niigiticy'ubuzimakuribobamufashe,kandiumuntu weseuzamugumanaarahirwa
Uwitekayashinzeisiubwenge,Niyoyaremyeijuru
20Kubumenyibwe,ubujyakuzimubwaracitse,ibicu bitonyangaikime
21Mwanawanjye,ntibavemumasoyawe:komeza ubwengen'ubushishozi:
22Ubworerobazabaubuzimakubugingobwawe, n'ubuntukuijosiryawe
23Nonehouzagendamunzirayaweamahoro,kandi ikirengecyawentikizatsitara
24Iyouryamye,ntuzatinye:yego,uzaryama,kandiibitotsi byawebizababyiza.
25Ntutinyeubwobabutunguranye,cyangwangohabe umusakaw'ababiigihenikigera
26KukoUwitekaazakwiringira,kandiazarindaikirenge cyawe
27Ntukibagirweibyizauwobikwiye,igihebirimukuboko kwawekubikora.
28Ntubwireumuturanyiwawe,Genda,uzagaruke,ejo nzabaha;iyoubifite.
29Ntukagirirenabimugenziwawe,kukoatuyehafiyawe
30Ntugaharaniren'umuntuudafiteimpamvu,nibantakibi yagukoreye
31Ntugirireishyariumukandamiza,kandintuhitemoinzira zayo
32EregaikigoryiniikiziraUwiteka,arikoibangaryeriri kubakiranutsi
33Umuvumow'Uwitekaurimunzuy'ababi,arikoaha umugishaubuturobw'abakiranutsi.
34Niukuriasuzuguraabashinyagurira,arikoahaineza aboroheje
35Abanyabwengebazaragwaicyubahiro,arikoisoni zizabakuzamuraabapfu
UMUTWEWA4
1Yemwebana,mwumveamabwirizayase,kandiwitabe kumenyagusobanukirwa.
2Kukonguhayeinyigishonziza,ntutereraneamategeko yanjye
3Kuberakonariumuhunguwadata,ufiteubwuzukandi nkundwagusanamama.
4Yanyigishijekandiarambwiraati'Umutimawawe ugumaneamagamboyanjye:komezaamategekoyanjye, ubeho
5Shakaubwenge,wumve:ntukibagirwe;kandintukange amagamboyomukanwakanjye.
6Ntutererane,naweazakurinda:umukunde,nawe azagukomeza
7Ubwengenicyokintucyingenzi;shakaubwenge:kandi hamwenibisobanurobyawebyose
8Mumushyirehejuru,naweazakuzamura:azagutera icyubahiro,igiheuzabaumwakiriye.
9Azaguhaumutwewaweumutakow'ubuntu:azaguha ikambary'icyubahiro
10Mwanawanjye,umva,wakireamagamboyanjye;kandi imyakay'ubuzimabwaweizabamyinshi
11Nakwigishijeinziray'ubwenge;Nakuyoboyemunzira nziza.
12Iyougiye,intambwezawentizizagora;kandiiyo wirutse,ntuzatsitara
13Fatavubaamabwiriza;ntagende:mukomeze;kukoari ubuzimabwawe
14Ntukajyemunziray'ababi,kandintukajyemunzirambi 15Irinde,ntunyureiruhande,uhindukire,kandiushire.
16Kukobadasinzira,keretsebakozeibibi;n'ibitotsibyabo bikurwaho,keretseiyobiterabamwekugwa
17Kukobaryaumugatiw'ubugome,bakanywavino y'urugomo
18Arikoinziray'intunganenink'urumurirumurika, rukamurikacyanekugezakumunsiutunganye.
19Inziray'ababinink'umwijima:ntibaziicyobatsitara 20Mwanawanjye,witondereamagamboyanjye;Tegera ugutwiamagamboyanjye.
21Ntibavemumasoyawe;ubigumanemumutimawawe 22Kukoariubuzimakubabasanga,n'ubuzimakumibiri yaboyose.
23Komezaumutimawaweushishikaye;kukomuribyo harimoibibazobyubuzima
24Shyirakureyaweumunwautuje,kandiiminwa igoramyeigushyirakureyawe
25Rekaamasoyawearebeneza,kandiamasoyaweareke imbereyawe
26Tekerezainziray'ibirengebyawe,urekeinzirazawe zosezihamye
27Ntuhindukireiburyocyangwaibumoso:kuraikirenge cyaweikibi
UMUTWEWA5
1Mwanawanjye,witondereubwengebwanjye,utege ugutwiugutwikwanjye:
2Kugirangouboneubushishozi,kandiiminwayawe ikomezeubumenyi.
3Kuberakoiminwayumugoreudasanzweigwa nkikimamara,kandiumunwaweworoshyekurutaamavuta:
4Arikoiherezoryerirakazenk'inzoka,ityayenk'inkota ebyiri.
5Ibirengebyebimanukakugezagupfa;intambwezezifata ikuzimu.
6Kugirangoutatekerezakunziray'ubuzima,inzirazayo ziragenda,kugirangoutabimenya
7Nonerero,banabanyumva,kandintimuvemumagambo yanjye.
8Kurainzirayawekureye,kandintuzegereumuryango w'inzuye:
9Kugirangoutahaicyubahiroabandi,n'imyakayawe ugahaabagome:
10Ntabwoabanyamahangabuzuraubutunzibwawe;kandi imirimoyaweibemunzuy'umunyamahanga;
11Kandiurababaranyuma,igiheumubiriwawen'umubiri wawebizashirira,
12Vugauti:"Nanzenteinyigisho,umutimawanjye wasuzuguyeibihano;
13Kandintiwumviyeijwiry'abigishabanjye,cyangwango ntegeugutwiabantegeka
14Narihafiy'ibibibyosehagatiy'itoreron'iteraniro
15Kunywaamazimurwoborwawe,n'amaziatembaava muiribaryawe
16Amasokoyaweakwirakwizwemumahanga,n'inzuzi z'amazimumihanda.
17Nibabeabawegusa,ntibabeabanyamahanganawe
18Isokoyaweihezagirwe,kandiwishimanen'umugorewo mubusorebwawe.
Rekaamerenk'inyumay'urukundokandinziza;reka amabereyeaguhazeigihecyose;kandiubemubiburigihe nurukundorwe.
20Kandiniikigitumyewowemwanawanjye, uzasambanywan'umugoreudasanzwe,ukakiraigituza cy'umunyamahanga?
21Kukoinziraz'umuntuziriimberey'Uwiteka,kandi atekerezakubyoakorabyose
22Ibicumurobyebwitebizajyanaababi,kandiazafatwa n'imigoziy'ibyahabye
23Azapfantamabwiriza;kandimubukurubwubuswabwe azayobywa.
UMUTWEWA6
1Mwanawanjye,nibaufiteingwatekunshutiyawe,niba warakubiseukubokoumuntuutazi, 2Ufashwen'amagamboyomukanwakawe,wafashwe n'amagamboyomukanwakawe
3Koraibi,mwanawanjye,mazeukize,igiheuzabaurimu mabokoy'incutiyawe;genda,wicishebugufi,urebeneza inshutiyawe
4Ntusinzireamasoyawe,cyangwangousinziremujisho ryawe.
5Ikizenk'inkonimukubokok'umuhigi,kandink'inyoni ivamukubokokw'inyoni
6Gendakukimonyo,wamunebwe;tekerezainziraze, kandiubeumunyabwenge:
7Bidafiteumuyobozi,umugenzuzi,cyangwaumutegetsi, 8Gutangainyamaziwemuci,kandiakusanyaibiryobye mugihecy'isarura
9Uzasinzirakugezaryari,wamunebwewe?Niryariuzava mubitotsibyawe?
10Nyamaragusinziragake,gusinziragake,kuzinga amabokokugirangouryame: 11Ubukenebwawenabwobuzazank'urugendo,kandiibyo ukeneyenk'umuntuwitwajeimbunda.
12Umuntumubi,umuntumubi,agendaafiteumunwa mubi
13Yakubiseamaso,avugan'amaguru,yigishan'intokize; 14Ubugwariburimumutimawe,ateguraibibiburigihe; abibaumwiryane
15Nicyogitumaibyagobyebizazamuburyo butunguranye;muburyobutunguranyeazavunikantamuti 16IbyobintubitandatuUwitekayanga:yego,birindwini ikizirakuriwe:
17Kurebaishema,ururimirubeshya,n'amabokoyamennye amarasoy'inzirakarengane,
18Umutimauteguraibitekerezobibi,ibirengebyihuta kwirukamukibi,
19Umutangabuhamyaw'ikinyomauvugaibinyoma,kandi ubibaumwiryanemubavandimwe.
20Mwanawanjye,komezaamategekoyaso,kandi ntutereraneamategekoyanyoko:
21Uhambireubudahwemakumutimawawe,ubihambire kuijosiryawe
22Iyougiye,bizakuyobora;iyouryamye,bizagukomeza; kandiiyoubyutse,bizavugananawe.
23Kukoitegekoariitara;kandiamategekonimucyo;no gucyahainyigishoninzirayubuzima:
24Kugirangowirindeumugoremubi,wirindeururimi rw'umugoreudasanzwe
25Ntukifuzeubwizabwemumutimawawe;ntukemereko agutwaran'amasoye.
26Kukoumuntuazanwan'umugorew'indaya,umugabo azanwakumugati,kandiumusambanyiazahigaubuzima bw'agaciro.
27Umuntuashoboragufataumuriromugituzacye, imyendayentigatwikwa?
28Umuntuarashoborakujyakumakaraashyushye,kandi ibirengebyentibitwike?
29Umuntuwesewinjirakumugorew'umuturanyiwe; umuntuweseumukorahontazabaumwere.
30Abagabontibasuzuguraumujura,nibayibyekugirango ahazeubugingobweigiheashonje;
31Arikoaramutseabonetse,azagarurakarindwi;Azatanga ibintubyosebyomunzuye
32Arikoumuntuwesewasambanyenumugore ntabisobanukirwa:uwabikoraarimburaubugingobwe.
33Azabonaigikomeren'ikimwaro;kandiibitutsibye ntibizahanagurwa.
34Kukoishyariariumujinyaw'umuntu,bityo ntazababarirakumunsiwokwihorera
35Ntazirikanaincunguiyoariyoyose;ekakandi ntazaruhuka,nubwoutangaimpanonyinshi.
UMUTWEWA7
1Mwanawanjye,komezaamagamboyanjye,kandi nshyirehoamategekoyanjye.
2Komezaamategekoyanjye,ubeho;n'amategekoyanjye nkapomey'ijishoryawe
3Uhambirekuntokizawe,wandikekumezay'umutima wawe
4Bwiraubwenge,'urimushikiwanjye;hanyuma uhamagaregusobanukirwaumuvandimwewawe: 5Kugirangobakurindeumugoreudasanzwe, n'umunyamahangaushimishaamagamboye.
6Kukokuidirishyary'inzuyanjyenarebyemucyumba cyanjye, 7Nitegerezamuboroheje,nasanzemurubyiruko,umusore udafiteubwenge,
8Kunyuramumuhandahafiy'inguniye;nukoagenda inziraiwe, 9Mugicuku,nimugoroba,muijororyiraburan'umwijima: 10Doreahasangaumugorewambayeindaya,kandiyuzuye umutima.
11(Arangururaijwikandiarinangira,ibirengebye ntibigumamunzuye:
12Ubuarihanze,ubumumihanda,kandiategereje impandezose)
13Nukoaramufata,aramusoma,mumasoh'uburangare aramubwiraati:
14Mfiteamaturoy'amahorohamwenanjye;Uyumunsi nishyizeumuhigowanjye
15Nicyocyatumyenzaguhuranawe,nshishikayegushaka mumasohawe,ndakubona
16Nashushanyijehouburiribwanjyenipfundikishije ubudodo,n'ibikorwabibajwe,n'imyendamyizayomu Misiri
17Nahumuranezauburiribwanjyehamwenamira,aloe, nacinamine.
18Ngwinodufateurukundorwuzuyekugezamugitondo: rekatwihumurizeurukundo
19Kuberakoumugwanezaatarimurugo,yagiyeurugendo rurerure:
20Yajyanyeumufukaw'amafaranga,azatahakumunsi wagenwe.
21Amagamboyemezacyaneyamuteyekwiyegurira,no kuryoshyaiminwayearamuhatira
22Acaamukurikiraakokanya,nk'ukoikimasakijya kubagwa,cyangwank'umupfapfagukosoraibigega; 23Kugezaumwijimauciyemumwijima;nk'inyoni yihutirakugwamumutego,kandintamenyakoari ubuzimabwe
24Nonerero,yemwebana,nimunyumve,nimwumve amagamboyomukanwakanjye.
25Nturekengoumutimawawewangeinziraziwe, ntuzayobyeinziraziwe
26Kukoyajugunyeinkomerenyinshi,yego,abantubenshi bakomeyebamwishe
27Inzuyeniinziraikuzimu,ikamanukamubyumba by'urupfu
UMUTWEWA8
Ubwengentiburira?nogusobanukirwabyashyizeijwirye hejuru?
2Ahagararahejuruy'ahantuhirengeye,munziraijyamu nzira
3Yatakambiyekumarembo,kumuryango,yinjiramu muryango
4Mwabagabomwe,ndabahamagaye;Ijwiryanjyeni iry'abanab'abantu.
5Yemweboroheje,musobanukirwen'ubwenge:kandi mwabapfumwe,mubeumutimausobanutse
6Umva;kukonzavugaibintubyizacyane;nogufungura iminwayanjyebizabaibintubyiza.
7Kukoumunwawanjyeuzavugaukuri;kandiububini ikizirakuminwayanjye.
8Amagamboyanjyeyoseyomukanwakanjyearimu gukiranuka;ntakintukibicyangwakigoramyemuribo 9Bosebarasobanutsekubantubumva,kandi kuburenganzirakubabonaubumenyi.
10Emeraamabwirizayanjye,ntabwoariifeza;n'ubumenyi kurutaguhitamozahabu
11Kukoubwengeburutaamabuyey'agaciro;kandiibintu byosebishoborakwifuzwantabwobigombakugereranwa nayo.
12Nubwengentuyemubushishozi,kandinkamenya ubumenyibwubuhanga
13KubahaUwitekaniukwangaikibi:ubwibone,ubwibone, n'inzirambi,n'umunwawuzuye,nanga
14Impanuroniiyanjye,n'ubwengebwuzuye:Ndumva; Mfiteimbaraga.
15Nanjyeabamibategetse,abatwarebategekaubutabera 16Nkoreshejeibikomangoma,niabanyacyubahiro,ndetse n'abacamanzabosebokuisi.
17Nkundaabakunda,n'abanshakahakirikarebazansanga 18Ubutunzin'icyubahirobirikumwenanjye;yego, ubutunziburambyenogukiranuka.
19Imbutozanjyezirutazahabu,yego,kurutazahabunziza; n'amafarangayinjizakurutaguhitamoifeza
20Nyoborainzirayogukiranuka,hagatiy'inzira z'urubanza:
21Kugirangonshoboregukundaabankundakuragwa ibintu;Nzuzuzaubutunzibwabo.
22Uwitekayantunzemunziraye,mberey'ibikorwabye byakera
23Naremewekuvamubihebidashira,kuvamuntangiriro, cyangwakuisihose
24Igihentaburebure,nazanywe;mugihentasokoryuzuye amazi.
25Mbereyukoimisoziitura,mbereyukonzanwaimisozi: 26Ntararemaisi,imirima,cyangwaigicekinini cy'umukunguguw'isi.
27Igiheyateguragaijuru,narimpari:igiheyashyiraga kompasmumasoh'ubujyakuzimu:
28Igiheyashirahoibicuhejuru:igiheyakomezaga amasokoy'inyenga:
29Amazeguhainyanjaitegekorye,kugirangoamazi atarengakuitegekorye:igiheyashyirahourufatirorw'isi:
30Hanyumandikumwenawe,nk'ukoumuntuyazanaga nawe:kandiburimunsinahoragayishimye,nkishimira burigiheimbereye;
31Kwishimiraigicegituwen'isiye;kandiibyonishimiye byarikumwen'abanab'abantu
32Nonerero,mwabanabanyumva,kukoabakomeza inzirazanjyebahiriwe
33Umvainyigisho,kandiubeumunyabwenge,ntukange
34Hahirwaumuntuunyumva,nkarebaburimunsiku maremboyanjye,ntegerejekumuryangowanjye
35Kukoumuntuweseuzambonaabonaubuzima,kandi agashimwan'Uwiteka
36Arikouwankosherejearenganyaubugingobwe, abanyangabosebakundaurupfu.
1Ubwengebwubatseinzuye,yubakainkingizirindwi: 2Yisheinyamaswaze;Yavanzevinoye;Yatanzekandi amezaye.
3Yoherejeabajabe,atakambiraahantuhirengeyeh'umujyi, 4Umuntuweseworoshye,ahindukirehano:nahoushaka gusobanukirwa,aramubwiraati: 5Ngwinouryeumugatiwanjye,unywevinonavanze
6Rekaabapfu,ubeho;kandiujyemunzirayo gusobanukirwa
7Uwatukaumututsiabayisuzuguye,kandiucyahaumuntu mubiabayihishe.
8Ntukamaganeumututsi,kugirangoatakwanga: wamaganeumunyabwenge,naweazagukunda
9Wigisheumunyabwenge,kandiazabaumunyabwenge: wigisheumukiranutsi,kandiaziyongeramumyigire
10KubahaUhorahoniintangiriroy'ubwenge,kandi ubumenyibweraniugusobanukirwa.
11Kukonanjyeiminsiyaweizagwira,kandiimyaka y'ubuzimabwaweiziyongera
12Nibauriumunyabwenge,uzabaumunyabwengekuri wewe,arikouramutseusebye,niwowewenyine uzabyihanganira
13Umugorew'igicucuarataka:aroroshye,kandintacyoazi.
14Kukoyicayekumuryangow'inzuye,kuntebeyomu mujyimuremure,
15Guhamagaraabagenzibagendanezamunzirazabo:
16Umuntuweseworoshye,ahindukirehano,naho uwashakagusobanukirwa,aramubwiraati:
17Amaziyibweararyoshye,kandiumutsimaurya rwihishwaurashimishije
18Arikontazikoabapfuyebahari;kandikoabashyitsibe barimukuzimu.
UMUTWEWA10
1ImiganiyaSalomoUmuhunguw'umunyabwengeagira sewishimye:arikoumuhunguwumupfapfanuburemere bwanyina.
2Ubutunzibubintacyobwungura:arikogukiranuka gukizaurupfu
3Uwitekantazahanganiraubugingobw'intunganeinzara, arikoyirukanaibintuby'ababi
4Ahindukaumukeneukoraukubokokoroheje,ariko ukubokok'umunyamwetekubaumukire.
5Uteranamucyiniumwanaw'umunyabwenge,ariko uryamyemubisarurwaniumwanauteraisoni.
6Imigishairikumutwew'intabera,arikourugomo rutwikiraumunwaw'ababi
7Kwibukaabakiranutsibirahirwa,arikoizinary'ababi rizabora.
8Abanyabwengebomumutimabazahabwaamategeko, arikoumupfayongoushishozaazagwa
9Ugendaagororotseagendarwose,arikouyobyainziraye azamenyekana
10Uhanzeamasoakababara,arikoumuswawikubitahasi azagwa
11Akanwak'umukiranutsiniiribary'ubuzima,ariko urugomorutwikiraumunwaw'ababi.
12Urwangoruteraintonganya,arikourukundorutwikira ibyahabyose
13Muminway'uwumvaubwengehaboneka,arikoinkoni niiy'inyumayeidafiteubwenge.
14Abanyabwengebatangaubumenyi,arikoumunwa w'injijiurihafikurimbuka.
15Umutunziw'umutunziniwomujyiweukomeye: kurimburaabakeneniubukenebwabo
16Imirimoy'intunganeikundaubuzima:imbutoz'ababi gukoraicyaha.
17Arimunziray'ubuzimaikurikizainyigisho,ariko uwanzegucyahwaarayobya
18Uhishaurwangoiminwaibeshya,kandiuvuganabi,aba ariumuswa
19Mumagambomenshintashakaicyaha,arikouwirinda iminwayeniumunyabwenge
20Ururimirw'intunganenink'ifezaihitamo:umutima w'ababintagaciro.
21Iminway'intunganeigaburirabenshi:arikoabapfu bapfabaziraubwenge
22Umugishaw'Uwiteka,ukungahaza,kandintamubabaro wongeyeho
23Nisiporokumuswagukoraibibi,arikoumuntu usobanukiweafiteubwenge.
24Gutinyaababi,bizamugwirira,arikoibyifuzo by'intunganebizahabwa
25Inkubiy'umuyagairengana,nikoababibatakiriho, arikoabakiranutsiniurufatirorw'iteka
26Nkavinegerekumenyo,nkumwotsimumaso, nubunebwekubamutumaho.
27GutinyaUhorahobimaraiminsi,arikoimyaka y'abanyabyahaizagabanuka
28Ibyiringiroby'intunganebizabaumunezero,ariko ibyiringiroby'ababibizashira
29Inziray'Uwitekaniimbaragakubagororotse,ariko abakoraibibibazarimbuka.
30Abakiranutsintibazigerabakurwaho,arikoababi ntibazaturakuisi
31Akanwak'umukiranutsikazanaubwenge,arikoururimi ruteyeubwobaruzacibwa
32Iminway'abakiranutsiiziibyemewe,arikoumunwa w'ababiuvugaubugome.
UMUTWEWA11
1KuringanizaibinyomaniikizirakuriUwiteka,ariko uburemerebwebunejejwe
2Iyoubwibonebuje,hazaisoni,arikoaborohejeni ubwenge
3Ubunyangamugayobw'intunganebuzabayobora,ariko ubugizibwanabibw'abanyabyahabuzabarimbura
4Ubutunzintibwungukakumunsiw'uburakari,ahubwo gukiranukagukizaurupfu
5Gukiranukakw'abatunganyekuzayoborainziraye,ariko ababibazagwamububibwe
6Gukiranukakw'abakiranutsikuzabakiza,ariko abarenganabazafatwanabi
7Iyoumuntumubiapfuye,ibyoategerejebizashira,kandi ibyiringiroby'abarenganyabirashira.
8Abakiranutsibakuwemubyago,ababibazamucyimbo cye
9Indyaryaikoreshejeumunwairimburamugenziwe,ariko intunganeizarokorwabinyuzemubumenyi
10Iyobigenzenezahamwen'intungane,umujyiurishima, kandiababinibarimbuka,habainduru.
11Kubw'umugishaw'intungane,umugiurashyirwahejuru, arikowahiritswekumunwaw'ababi.
12Umuntuudafiteubwengeasuzuguramugenziwe,ariko umunyabwengeabaafiteamahoro
13Umuvugabutumwaahishuraamabanga,arikoufite umwukawizerwaahishaicyokibazo.
14Ahatagirainama,abantubaragwa,arikomubajyanama benshihabaumutekano
15Ufiteingwatekumuntuataziubwenge,kandiuwanga suretishipabaabizi
16Umugorew'umugwanezaagumanaicyubahiro,kandi abagabobakomeyebagumanaubutunzi
17Umuntuw'impuhweagiriranezaubugingobwe,ariko umuntuw'umugomeababazaumubiriwe.
18Ababibakoraumurimow'uburiganya,arikouzabiba gukiranukaazabonaibihembobyuzuye
19Nkukogukiranukagukundaubuzima,nikoumuntu ukurikiranaikibiabikurikiranakugezakurupfurwe
20Abafiteumutimamubi,niikizirakuUwiteka,ariko abakiranukamunzirazabonibobishimira.
21Nubwoukubokogufatanije,ababintibazahanwa,ariko urubyarorw'abakiranutsiruzarokorwa
22Nkazahabuyazahabumumusegow'ingurube,niko n'umugoremwizautagiraubushishozi
23Icyifuzocy'intunganenicyizagusa,arikoibyo abanyabyahabategerejeniuburakari.
24Harihoibyobitatanye,nyamarabikiyongera;kandi haribyobyimaibirenzeguhura,arikobikundaubukene
25Ubugingobwubuntubuzabyibuha,kandiuwuhira azavomerwaubwe
26Uwimaibigori,abantubazamuvuma,arikoumugisha uzaguhaimigisha.
27Ushakaabigiranyeumweteaguraubutoni,arikoushaka ibibi,azamugeraho
28Uwiringiraubutunzibweazagwa,arikoumukiranutsi azamerank'ishami
29Uzahungabanyainzuyeazaragwaumuyaga, umupfayongoazabaumugaraguw'abanyabwenge b'umutima
30Imbutoz'intunganeniigiticy'ubuzima;kandiuwatsinze ubugingoniumunyabwenge.
31Doreabakiranutsibazahabwaingororanomuisi,cyane cyaneabanyabyahan'abanyabyaha
UMUTWEWA12
1Ukundainyigishoakundaubumenyi,arikouwanga gucyahwaniumunyamahane
2UmuntumwizaagirirwanezanaNyagasani,ariko umuntuazacirahoiteka.
3Umuntuntashoboragushirwahon'ububisha,arikoumuzi w'intunganentuzanyeganyezwa
4Umugorew'indashyikirwaniikambary'umugabowe, arikouwukozaisoni,ninkokuboramumagufwaye
5Ibitekerezoby'abakiranutsiniukuri,arikoinamaz'ababi niuburiganya
6Amagamboy'abanyabyahaniukubeshyaamaraso,ariko umunwaw'abakiranutsiuzabakiza.
7Ababibarahiritswe,arikosibo,arikoinzuy'intungane izahagarara
8Umuntuazashimwaakurikijeubwengebwe,arikoufite umutimaugoramyeazasuzugurwa.
9Umuntuusuzuguritse,akagiraumugaragu,aruta uwiyubaha,akaburaumugati.
10Umuntuw'intunganeyitakubuzimabw'inyamaswaye, arikoimpuhwezirangwan'ubwuzuz'ababiniubugome
11Uhingaigihugucyeazahazwan'umugati,ariko ukurikiraabantub'ubusantabwengeafite.
12Ababibifuzaurushundurarw'abantubabi,arikoumuzi w'intunganeweraimbuto
13Ababibagwamumutegowokurengakuminwaye, arikoumukiranutsiazavamubibazo
14Umuntuazahazwan'ibyizan'imbutozomukanwake, kandiazamuhabwaibihemboby'amabokoy'umuntu
15Inziray'umupfayongoibereyemumasoye,ariko uwumvirainamaniumunyabwenge.
16Uburakaribw'umupfapfaburazwi,arikoumuntu w'umunyabwengeyitwikiraisoni
17Uvugaukuriagaragazagukiranuka,arikoumuhamya w'ikinyomaarabeshya
18Harihoabavugank'ugucumitainkota,arikoururimi rw'abanyabwengeniubuzima.
19Umunwaw'ukuriuzashirwahoitekaryose,arikoururimi rubeshyaniakanyagato
20Uburiganyaburimumutimaw'abatekerezaikibi:ariko abajyanamab'amahoroniumunezero
21Ntakibikizabahokubakiranutsi,arikoababibazuzura ibibi.
22IminwaibeshyaniikizirakuriUhoraho,arikoabayikora nibobishimira
23Umuntuushishozaahishaubumenyi,arikoumutima wibicucuutangazaubupfu
24Ukubokokw'abanyamwetekuzategeka,arikoabanebwe bazasoreshwa.
25Uburemeremumutimaw'umuntubutumabwunama, arikoijamboryizariryoha
26Intunganeirutamugenziwe,arikoinziray'abanyabyaha irabashuka
27Umunebwentotsaibyoyafashemuguhiga,arikoibintu by'umuntuw'umunyamweteniiby'agaciro.
28Munzirayogukiranukaniubuzima;kandimunzira yacyontarupfurubaho
UMUTWEWA13
1Umuhunguw'umunyabwengeyumvaamabwirizayase, arikoumututsintiyumvagucyaha
2Umuntuazaryaibyizan'imbutozomukanwakiwe,ariko ubugingobw'abanyabyahabuzaryaurugomo
3Ukomezaumunwawe,arokoraubuzimabwe,ariko uwakinguyeiminwayeazarimbuka
4Ubugingobw'umunebwebwifuza,kandintacyobufite: arikoubugingobw'umunyamwetebuzabyibuha
5Umukiranutsiyangakubeshya,arikoumuntumubini ikizira,akagiraisoni
6Gukiranukakugumyaumukiranutsimunzira,arikoububi bukurahoumunyabyaha.
7Harihoumutunzi,arikontacyoafite:harihouwigira umukene,arikoafiteubutunzibwinshi
8Incunguy'ubuzimabw'umuntuniubutunzibwe,ariko abakenentibumvagucyaha
9Umucyow'intunganeurishima,arikoitarary'ababirizima
10Ubwibonenibwobuzaimpaka,arikohamwen'inama nzizaniubwenge.
11Ubutunzibubonwanubusabuzagabanuka,ariko uzegeranyanakaziaziyongera.
12Ibyiringirobitinzebitumaumutimaurwara:arikoiyo icyifuzonikigera,niigiticyubuzima
13Umuntuweseusuzugurairyojamboazarimbuka,ariko uwubahairyotegekoazagororerwa.
14Amategekoy'abanyabwengeniisokoy'ubuzima,kugira ngoavemumutegow'urupfu
15Gusobanukirwanezabitangaubutoni,arikoinzira y'abanyabyahairagoye
16Umuntuweseushishozaakoraubumenyi,arikoumuswa aramburaubupfubwe
17Intumwambiigwamubibi,arikoambasaderiwizerwa niubuzima.
18Ubukenen'ikimwaroniweuzangainyigisho,ariko uwubahaigihanoazahabwaicyubahiro
19Icyifuzocyagezwehokiraryoshyekubugingo,arikoni ikiziraabapfukuvamubibi
20Ugendanan'abanyabwengeazabaumunyabwenge,ariko mugenziw'injijiazarimbuka.
21Ikibigikurikiranaabanyabyaha,arikoibyizabizakorwa
22Umuntumwizaasigiraabanab'abanabeumurage,kandi ubutunzibw'umunyabyahabugenerwaabakiranutsi.
23Ibyokuryabyinshibirimuguhingaabakene,ariko haribyobyangiritsekuberakuburaurubanza
24Uzarokorainkoniyeyangaumuhunguwe,ariko umukundaamuhanaibihebyiza
25Abakiranutsibaryaguhazaubugingobwe,arikoinda y'ababiirashaka.
UMUTWEWA14
1Umugorewesew'umunyabwengeyubakainzuye,ariko umupfayongoayisenyan'amabokoye
2UgendamubutunganebweatinyaUwiteka,ariko uwagoramyeinzirazearamusuzugura
3Mukanwak'abapfuniinkoniy'ubwibone,arikoiminwa y'abanyabwengeizabarinda.
4Ahatagiraibimasa,isandukuirasukuye:arikokwiyongera kwinshinimbaragazinka
5Umutangabuhamyawizerwantazabeshya,ariko umutangabuhamyaw'ikinyomaazavugaibinyoma
6Umushinyaguziashakishaubwenge,arikontabubone, arikoubumenyibworoheyeuwumva.
7Gendauveimbereyumupfayongo,igiheutamubonamo iminwayubumenyi.
8Ubwengebw'abanyabwengeniugusobanukirwainziraye, arikoubupfubw'abapfuniuburiganya
9Abapfubasebyaicyaha,arikomubakiranutsiharimo ubutoni.
10Umutimauziuburakaribwe;kandiumuntuutazi ntivangan'ibyishimobye
11Inzuy'ababiizasenywa,arikoihemary'abakiranutsi rizateraimbere
12Harihoinziraisan'iy'umuntu,arikoiherezoryayoni inziraz'urupfu
13Ndetsenogusekaumutimaurababara;kandiiherezo ryibyobyishimoniuburemere.
14Umuntuusubirainyumamumutimaazuzurainziraze, kandiumuntumwizaazahazwanawe
15Aborohejebemeraijamboryose:arikoumuntu ushishozayitegerezanezaurugendorwe.
16Umunyabwengearatinya,akavamubibi,arikoumuswa ararakara,kandiyizeye.
17Uwarakayebidatinzeabaakoraubupfu,kandiumuntu wangaibintubibi
18Aborohejebaragwaubupfu:arikoabanyabwenge bambikwaikambary'ubumenyi.
19Ikibicyunamyeimbereyicyiza;n'ababikumarembo y'intungane
20Umukeneyangwandetsenamugenziwe,arikoabakire bafiteinshutinyinshi
21Usuzuguramugenziwearacumura,arikougirira imbabaziabakene,arahirwa
22Ntibibeshyabateguraikibi?arikoimbabazin'ukuri bizaberaabashakaibyiza.
23Mumirimoyoseharimoinyungu:arikokuvugaiminwa bikundagusa
24Ikambary'abanyabwengeniubutunzibwabo,ariko ubupfubw'abapfuniubupfu
25Umutangabuhamyanyawearokoraimitima,ariko umutangabuhamyawibeshyaavugaibinyoma.
26KubahaUhorahoniibyiringirobikomeye,kandiabana bebazagiraahobahungira
27KubahaUhorahoniisokoy'ubuzima,kugirangouve mumutegow'urupfu
28Murirubandanyamwinshiharimoicyubahiro cy'umwami,arikomugutsembaumutwareniugusenya umutware
29Utindakurakaraabaasobanukiwecyane,ariko uwihutiraumwukaashyirahejuruubupfu.
30Umutimawuzuyeniubuzimabwumubiri,arikougirira ishyarikuboraamagufwa
31UkandamizaabakeneatukaUmuremyiwe,ariko uwubahaagiriraimbabaziabakene
32Ababibirukanwamububibwe,arikoumukiranutsi yiringiraurupfurwe.
33Ubwengebubamumutimaw'uwumva,arikoibirimu bicucubiramenyekana
34Gukiranukagushirahejuruishyanga,arikoicyahani igitutsikubantubose
35Umwamiatoneshaumugaraguw'umunyabwenge,ariko uburakaribwebumurwanyauteraisoni.
UMUTWEWA15
1Igisubizocyoroshyegihindurauburakari,ariko amagamboateyeubwobaaterauburakari.
2Ururimirwabanyabwengerukoreshaubumenyineza, arikoumunwawabapfuusukaubupfu
3Amasoy'Uwitekaariahantuhose,yitegerezaikibi n'icyiza.
4Ururimirwizaniigiticyubuzima:arikokugorekamuri byoniukutubahirizaumwuka
5Umupfapfaasuzuguraamabwirizayase,arikouwubaha igihanoabaafiteubushishozi
6Munzuy'intunganeharimoubutunzibwinshi,arikomu byinjiramubabiniibibazo
7Iminway'abanyabwengeikwirakwizaubumenyi,ariko umutimaw'abapfuntubikora.
8Igitambocy'ababiniikizirakuriUhoraho,ariko isengeshory'abakiranutsiriramushimisha
9Inziray'abanyabyahaniikizirakuriUhoraho,ariko ikundaabakurikiragukiranuka.
10Gukosorabirababajeuwatayeinzira,kandiuwanga gucyaazopfa.
11Ikuzimunokurimbukabiriimberey'Uwiteka:mbega kangaheimitimay'abanab'abantu?
12Umushinyaguzintakundauwamuhana,kandintazajya kubanyabwenge.
13Umutimawishimyeutumaugiraumunezero,ariko kubabajwenumutimaumwukauravunika
14Umutimaw'uwumvaushakishaubumenyi,ariko umunwaw'abapfuugaburiraubupfu
15Iminsiyosey'abababayenimibi,arikoufiteumutima wishimyeagiraibiroribihoraho
16GutinyaUwitekanibyizakurutaubutunzibwinshi n'amakubaarimo.
17Ibyizaniifunguroryibimeraahourukundoruri,kuruta inkaihagazeninzangano
18Umuntuw'umujinyaakururaamakimbirane,ariko utindakurakaraatuzaamakimbirane
19Inziray'umunebwenink'uruzitirorw'amahwa,ariko inziray'intunganeiragaragara.
20Umwanaw'umunyabwengeagirasewishimye,ariko umupfapfaasuzuguranyina
21Ubupfapfaniumunezerokumutagiraubwenge,ariko umuntuushyiramugaciroagendaneza
22Ntantegoz'inamaziratengushye:arikomubajyanama benshibarashizweho.
23Umuntuagiraumunezerokuberaigisubizocy'akanwa ke,kandiijamborivuzwemugihegikwiye,mbegaukuntu aribyiza!
24Inziray'ubuzimairihejuruy'abanyabwenge,kugirango aveikuzimumunsi
25Uhorahoazasenyainzuy'abanyabwibone,ariko azashyirahoumupakaw'umupfakazi
26Ibitekerezoby'ababiniikizirakuriUwiteka,ariko amagamboyeraniamagambomeza.
27Ufiteumururumbaw'inyunguagiriranabiinzuye;ariko uwangaimpanoazabaho
28Umutimaw'intunganeushishikajwenogusubiza,ariko umunwaw'ababiusukaibintubibi
29Uhorahoarikurey'ababi,arikoyumvaamasengesho y'abakiranutsi.
30Umucyow'amasowishimiraumutima:kandiinkuru nzizaiteraamagufaibinure
31Ugutwikwumvaigihanocy'ubuzimakigumamu banyabwenge
32Wanzeinyigishoasuzuguraubugingobwe,ariko uwumvaigihanoabaasobanukiwe
GutinyaUwitekaniinyigishoy'ubwenge;kandiimbere yicyubahironiukwicishabugufi
UMUTWEWA16
1Imyiteguroyumutimamumuntu,nigisubizocyururimi, bivakuriNYAGASANI
2Inzirazosez'umuntuzifiteisukumumasoye;ariko Uhorahoapimaimyuka
3WiyegurireUwitekaimirimoyawe,ibitekerezobyawe bizashingirwaho.
4Uhorahoyaremyebyose,yegon'ababikumunsiw'ikibi
5UmuntuwesewiratamumutimaniikizirakuriUwiteka, nubwoukubokogufatanije,ntazahanwa.
6Kubw'imbabazinomukuri,ibicumurobirahanagurwa, kandikuberagutinyaUwitekaabantubavamubibi.
7Iyoinziraz'umuntuzishimishaUwiteka,atumaabanzibe babanaamahoronawe
8Ibyizanibikehamwenogukiranukakurutakwinjiza amafarangamenshintaburenganzira.
9Umutimaw'umuntuuhitamoinzira,arikoUwiteka ayoboraintambweze
10Interuroy'Imanairimuminway'umwami:umunwawe nturengakurubanza
11Uburemeren'uburinganireniibyaNYAGASANI: uburemerebwosebw'isakoshiniumurimowe
12Niikizirakubamigukoraibibi,kukointebey'ubwami yashizwehonogukiranuka.
13Iminwaiboneyeniyoishimishaabami;kandibakunda uwuvuganeza
14Uburakaribw'umwamibumezenk'intumwaz'urupfu, arikoumunyabwengeazabutuza
15Mumasoh'umwamiharimoubuzima;kandiubutoni bweninkigicucyimvurayanyuma.
16Mbegabyizakubonaubwengekurutazahabu!no kubonagusobanukirwaahoguhitamokurutaifeza!
17Inziray'intunganeigombakuvamubibi,uwakomeje inzirayearindaubugingobwe
18Ubwibonebujyambereyokurimbuka,n'umwuka w'ubwibonembereyokugwa.
19Ibyizaniukubamumwukawicishabugufihamwe n'aboroheje,kurutakugabanaiminyagon'abibone
20Ukemuraikibazonezaazabonaibyiza,kandiuwiringira Uwiteka,arahirwa
21Abanyabwengemumutimabazitwaubushishozi:kandi uburyohebw'iminwabwongerakwiga.
22Gusobanukirwaniisokoy'ubuzimakuriuyifite,ariko inyigishoz'abapfuniubupfu
23Umutimaw'abanyabwengewigishaumunwawe, ukongerahokwigakuminwaye
24Amagambomezanink'ikimamara,kiryoshyeku bugingo,n'ubuzimakumagufwa.
25Harihoinziraisan'iy'umuntu,arikoiherezoryayoni inziraz'urupfu
26Ukoracyane;kukoumunwaweubyifuza.
27UmuntuutubahaImanaacukumburaikibi,kandimu minwayeharimoumurirougurumana
28Umuntuw'umunyabwobaabibaamakimbirane,kandi kwongoreragutandukanyainshutinkuru
29Umunyarugomoareshyamugenziwe,akamuyoboramu nziraitarinziza
30Yahumuyeamasokugirangoatekerezeibintubibi: azunguzaiminwaazanaikibi
31Umutwewuzuyeniikambary'icyubahiro,nibaubonetse munzirayogukiranuka
32Utindakurakaraarutaabanyembaraga;kandiutegeka umwukawekurutaufataumujyi
Ubufindobujugunywamubibero;arikoibyaribyobyoseni ibyaNyagasani.
UMUTWEWA17
1Ibyizabyumye,n'umutuzohamwenabyo,kurutainzu yuzuyeibitambon'amakimbirane
2Umugaraguw'umunyabwengeazategekaumuhungu uteraisoni,kandiazagiraigicecy'umuragemuribeneData.
3Inkonoibumbaniifeza,n'itanuraryazahabu,ariko Uwitekaageragezaimitima.
4Umukozimubiyitonderaiminway'ibinyoma; n'umubeshyiategaugutwiururimirubi
5UmuntuweseusebyaumukeneatukaUmuremyiwe, kandiuwishimiraibyagontazahanwa.
6Abanab'abananiikambary'abasaza;kandiicyubahiro cyabananibase
7Imvugonzizantishoborakubaumuswa:cyanecyane iminwaibeshyaigikomangoma
8Impanonink'ibuyery'agaciromumasoyaryo,aho rihindukiyehose,rirateraimbere
9Uhishaibicumuroabaashakaurukundo;arikousubiramo ikibazoatandukanyainshuticyane.
10Igihanocyinjiramumunyabwengekurutaimirongo ijanamugicucu
11Umuntumubiashakakwigomekagusa,niyompamvu azoherezwaintumway'ubugome
Rekaidubuyambuweibizigabyayoihurenumuntu,aho kubaumuswamubuswabwe.
13Umuntuweseuhembaikibiicyiza,ikibintikivamunzu ye
14Intangiriroy'amakimbiranenink'igiheumuntuarekuye amazi:bityorerourekeamakimbirane,mbereyokwivanga
15Utsindishirizaababi,kandiucirahoitekaabakiranutsi, ndetsebombiniikizirakuriUhoraho.
16Niikigitumyeikiguzikirimukiganzacy'umupfapfa kugirangokiboneubwenge,kukokidafiteumutimawacyo?
17Inshutiikundaibihebyose,kandiumuvandimwe yavutsekuberaingorane
18Umuntuudafiteubushishoziateraamaboko,kandiaba ingwateimberey'incutiye.
19Akundaibicumurobikundaamakimbirane,kandi ushyirairemboryeabaashakakurimbuka
20Ufiteumutimamubi,ntacyizaabona,kandiufite ururimirugoramyeagwamukaga
21Uwabyayeumuswaabikorakubw'agahindake,kandise w'umupfayongontabyishimoafite.
22Umutimawishimyeukoraibyizankumuti,ariko umwukaumenetsewumyeamagufwa
23Umuntumubiyakuyeimpanomugituzakugirango agorekeinziraz'urubanza
24Ubwengeburiimbereyeufiteubushishozi;arikoamaso yumupfayongoarimumperazisi.
25Umuhunguw'igicucuniagahindakurise,n'umujinya kuriwewamubyaye.
26Kandiguhanaabakiranutsintabwoaribyiza,cyangwa gukubitaibikomangomakuburinganire
27Ufiteubumenyiarindaamagamboye,kandiumuntu usobanukiweafiteumwukamwiza.
28Ndetsen'umupfayongo,iyoacecetse,abarwakoari umunyabwenge,kandiuwafungaiminwa,ahabwa icyubahirocyogusobanukirwa
UMUTWEWA18
1Binyuzemucyifuzoumuntu,amazekwitandukanya, ashakishakandiyivangan'ubwengebwose.
2Umupfayongontashimishwanogusobanukirwa,ahubwo umutimaweushoborakwivumbura
3Iyoababibaza,hazanogusuzugura,nogutukwa 4Amagamboyomukanwak'umuntunink'amazi maremare,n'amasokoy'ubwengenk'umugeziutemba
5Ntabwoaribyizakwakiraumuntuw'ababi,guhirika abakiranutsimurubanza.
6Iminwayumupfayongoijyaimpaka,umunwawe uhamagarirainkoni
7Akanwak'umupfapfaniukurimbukakwe,iminwayeni umutegow'ubugingobwe
8Amagamboyumuganininkibikomere,kandibikamanuka mubicebyimbereyinda
9Umuntuweseubunebwemumurimoweni umuvandimwekuriweusesaguracyane.
10Izinary'Uwitekaniumunaraukomeye:umukiranutsi arirukamo,kandiafiteumutekano
11Umutunziw'umutunziniwomujyiukomeye,kandi nk'urukutarureruremubwirasibwe
12Mbereyokurimbukaumutimawumuntuwishyira hejuru,kandiicyubahironiukwicishabugufi.
13Usubizaikibazoataracyumva,niubupfun'ikimwaro
14Umwukaw'umuntuuzakomezaubumugabwe;ariko umwukawakomeretsenindeushoborakwihanganira?
15Umutimaw'abanyabwengeubonaubumenyi;ugutwi kwabanyabwengegushakaubumenyi
16Impanoy'umuntuiramuhaumwanya,ikamuzanaimbere y'abantubakomeye
17Uwamberemumpamvuzebwiteasanahoari umukiranutsi;arikoumuturanyiwearazaaramusaka.
18Ubufindobuteraimpakaguhagarika,kandizigabana abakomeye
19Umuvandimwewababajwebiragoyegutsindakuruta umujyiukomeye:kandiimpakazabonink'utubaritw'ikigo 20Inday'umuntuizahazwan'imbutozomukanwake; azuzuraiminwaye.
21Urupfun'ubuzimabirimumbaragaz'ururimi,kandi ababikundabazaryaimbutozacyo
22Umuntuweseubonyeumugoreabonaikintucyiza, agashimwan'Uwiteka
23Abakenebakoreshaingesombi;arikoabakirebasubiza hafi.
24Umuntuufiteinshutiagombakwiyerekananeza,kandi harihoinshutiikomerakurutaumuvandimwe
UMUTWEWA19
1Umukeneugendamubunyangamugayobwe,kuruta uwagoramyemuminwaye,kandiniumuswa
2Kandi,korohoitagiraubumenyi,ntabwoaribyiza;kandi wihutan'ibirengebyearacumura
3Ubupfubw'umuntubugorekainziraye,umutimawe uhangayikishwan'Uwiteka
4Ubutunzibugirainshutinyinshi;arikoabakene batandukanijwenamugenziwe
5Umutangabuhamyaw'ikinyomantazahanwa,kandiuvuga ibinyomantazahunga
6Benshibazasabaubutoniigikomangoma,kandiumuntu weseniinshutikuriweutangaimpano.
7Abavandimweboseb'abakenebaramwanga:nibangahe inshutizezimugerakure?arabakurikiranan'amagambo, nyamarabaramushaka.
8Ufiteubwengeakundaubugingobwe,uwakomeza gusobanukirwaazabonaibyiza
9Umutangabuhamyaw'ikinyomantazahanwa,kandiuvuga ibinyomaazarimbuka.
10Ibyishimontabwobisankibicucu;bikecyanekugirango umugaraguategekeibikomangoma.
11Ubushishozibw'umuntubutinzauburakaribwe;kandi nicyubahirocyekurengaibicumuro
12Uburakaribw'umwamininkogutontomakw'intare; arikoubutonibwenink'ikimekubyatsi.
13Umuhunguw'igicucuniibyagobyase:kandiimpaka z'umugorezirakomezakugabanuka
14Inzun'ubutunziniumuragewabase,kandiumugore w'umunyabwengeakomokakuriUhoraho
15Ubunebwebusinziracyane;n'ubugingobutagira umumarobuzicwan'inzara
16Ukurikizairyotegekoakurikizaubugingobwe;ariko usuzugurainziraze,azapfa.
17Ugiriraimpuhweabakene,agurizaUhoraho;kandiibyo yatanzeazongerakumwishura
18Ihanisheumuhunguwawemugihehariibyiringiro, kandiumutimawawentukarekekurira
19Umuntuufiteumujinyamwinshiazahanishwaigihano, kukonimumukiza,ugombakongerakubikora.
20Umvainama,kandiuhabweamabwiriza,kugirangoube umunyabwengemumperukayaweyanyuma
21Harihoibikoreshobyinshimumutimawumuntu; Nyamarainamaz'Uwitekazizahoraho
22Icyifuzocy'umuntuniinezaye,kandiumukenearuta umubeshyi.
23KubahaUwitekabikundakubaho,kandiuyifite azagumaahaze;ntazasurwan'ikibi
24Umunebweahishaikiganzacyemugituzacye,kandi ntazongerakukizanakumunwa
25Ukubiteumututsi,kandiaborohejebazirinde:kandi ucyamaganeuwumva,kandiazasobanukirwaubumenyi.
26Hisesagurase,ikirukananyina,niumwanauteraisoni, kandiagatukwa
27Mwanawanjye,reka,kumvaamabwirizaatera kwibeshyamumagamboyubumenyi
28UmutangabuhamyautubahaImanaasuzuguraurubanza, kandiumunwaw'ababiuryaibicumuro.
29Imanzazateguwekubasuzugura,n'imigoziyinyuma yibicucu
UMUTWEWA20
1Divayiirasebya,ibinyobwabikomeyebirakaze:kandi umuntuwesewashutswentabwoabaariumunyabwenge
2Gutinyaumwamininkogutontomakw'intare:umuntu weseuzamurakaza,abaacumuyekubugingobwe
3Niicyubahirokumuntukurekaamakimbirane,ariko umuswaweseazivanga
4Umunebwentazahingakuberaubukonje;Niyompamvu azasabagusarura,kandintacyoafite
5Impanuromumutimaw'umuntunink'amazimaremare; arikoumuntuwunvikanaazabishushanya
6Abantubenshibazatangazaburiweseibyizabye,ariko umuntuwizerwaushoborakubona?
7Umuntuw'intaberaagendanaubunyangamugayobwe, abanabebahiriwenyumaye
8Umwamiwicayekuntebey'urubanzaatatanyaibibi byosen'amasoye
9Nindeushoborakuvugaati'Nezaumutimawanjye, nanduyeibyahabyanjye?
10Gutandukanyaibipimo,n'ibipimobitandukanye, byombiniamahanokuriUwiteka.
11Ndetsen'umwanaazwihoibikorwabye,nibaumurimo weutanduye,kandinibaaribyiza
12Ugutwikwumvan'amaso,Uwitekayaremyebyombi
13Ntukundeibitotsi,kugirangoutazajyamubukene; funguraamasoyawe,uzanyurwan'umugati
14Umuguziavugaati:“Ntanakimwe,ntanakimwe,ariko iyoyagiye,nonehoarirata
15Harihozahabu,narubavunyinshi,arikoiminwa y'ubumenyiniumutakow'agaciro.
16Fataumwambaroweufiteingwatekumuntuutazi, kandiumuhizeingwatekumugoreudasanzwe
17Umugatiwuburiganyauryoshyekumuntu;arikonyuma, umunwaweuzabawuzuyeamabuye
18Integozosezishyirwahoninama:kandininamanziza mukoreintambara.
19Ugendank'umuganiahishuraamabanga,ntukivange kandiushimishaiminwaye
20Umuntuweseuzavumasecyangwanyina,itararye rizashyirwamumwijimautagaragara
21Umurageurashoborakubonavubavubamuntangiriro; arikoiherezoryayontirizahirwa.
22Ntukavugengo,nzabishyuraibibi;arikotegereza Uwiteka,azagukiza
23IbipimobitandukanyeniikizirakuriUhoraho;kandi kuringanizaibinyomantabwoaribyiza
24Ingendoz'umuntuniiz'Uwiteka;niguteumuntu ashoborakumvainziraye?
25Niumutegokumuntuuryaibyera,nanyumayo gusezeranagukoraiperereza
26Umwamiw'umunyabwengeakwirakwizaababi, akazanauruzigahejuruyabo
27Umwukaw'umuntunibujiyaNYAGASANI,ushakisha ibicebyoseby'imbere.
28Impuhwen'ukuribirindaumwami,kandiintebeye y'ubwamiishyigikiwen'imbabazi
29Icyubahirocy'abasoreniimbaragazabo,kandiubwiza bw'abasazaniumutwewijimye
30Ubururubw'igikomerebuhanaguraikibi:bityorero ukureibiceby'imberemunda.
UMUTWEWA21
1Umutimaw'umwamiurimukubokokwaNyagasani, nk'inzuziz'amazi:ayihinduraahoashaka.
Inzirazosez'umuntuzirimumasoye,arikoUwiteka atekerezakumitima
3GukoraubutaberanogucaimanzabiremeweUwiteka kurutaibitambo.
4Kurebahejuru,n'umutimaw'ubwibone,noguhingaababi, niicyaha
5Ibitekerezoby'abanyamwetebikundagusakubabyinshi; arikomuriburiweseyihutiragushakagusa
6Kubonaubutunzinururimirwibinyomanubusa bajugunywahiryanohinobashakaurupfu
7Ubujurabw'ababibuzabarimbura;kukobanzeguca urubanza.
8Inziray'umuntuniinyangamugayokandiidasanzwe: arikokubyera,umurimowenimwiza
9Nibyizaguturamumfurukay'urugo,kurutakubana n'umugoreutonganamunzuyagutse.
10Ubugingobw'ababibwifuzaikibi:umuturanyiwe ntabonaubutonimumasoye.
11Iyoumututsiahanwe,uworohejeabaumunyabwenge: kandiiyoumunyabwengeyigishijwe,abaafiteubumenyi
12Umukiranutsiatekerezanezainzuy'ababi,arikoImana ikurahoababikuberaububibwabo.
13Umuntuweseuhagarikaugutwigutakakw'abakene,na weazarira,arikontazumva
14Impanomuibangaituzauburakari,kandiibihembomu gituzauburakaribukomeye
15Birashimishaabakiranutsigucaimanza,ariko kurimbukakuzakorerwaabakiranutsi
16Umuntuuzereramunzirayogusobanukirwaazaguma muitorerory'abapfuye.
17Ukundaibinezezaazabaumukene:ukundadivayi n'amavutantazabaumukire
18Ababibazabaincungukubakiranutsi,kandibarengana abakiranutsi
19Nibyizaguturamubutayu,kurutakubanan'umugore utonganakandiurakaye.
20Harihoubutunzibwokwifuzwan'amavutamurugo rwabanyabwenge;arikoumuntuwumupfayongo arayikoresha.
21Ukurikiragukiranukan'imbabaziabonaubuzima, gukiranukan'icyubahiro
22Umunyabwengeyaguraumurwaw'abanyambaraga, kandiagateraimbaragaz'icyizere
23Umuntuweseurindaumunwan'ururimirwe,abuza ubugingobweibibazo.
24Abirasib'abibonen'ubwiboneniizinarye,bakora uburakaribw'ishema
25Icyifuzocy'ubunebwekiramwica;kukoamabokoye yanzegukora
26Yifuzaumururumbaumunsiwose,arikoabakiranutsi ntibatanga.
27Igitambocy'ababiniikizira:kangahe,iyoazanye ubwengebubi?
28Umutangabuhamyaw'ikinyomaazarimbuka,ariko uwumvaavugaburigihe
29Umuntumubiakomeramumaso,arikoabakiranutsini weuyoborainziraye.
30Ntabwenge,ubushishozicyangwainamabirwanya Uwiteka
31Ifarashiyiteguyekurwanyaumunsiw'intambara,ariko umutekanoniuw'Uwiteka
UMUTWEWA22
1Izinaryizaniuguhitamokurutaubutunzibukomeye,no gutoneshwaurukundokurutaifezanazahabu.
2Abakiren'abakenebahurirahamwe:Uhorahoniwe wabaremyebose
3Umuntuushishozaabonaibibi,arihisha,arikoaboroheje bararengana,bagahanwa
4KwicishabugufinogutinyaUwitekaniubutunzi, icyubahiro,n'ubuzima
5Amahwan'imitegobirimunzirayubugome:uzakomeza ubugingobweazabakureyabo.
6Tozaumwanainziraagombakunyuramo:namaragusaza, ntazayivamo
7Abakirebategekaabakene,kandiuwagurijweni umugaraguw'uguriza.
8Uzabibaibibiazasaruraubusa,kandiinkoniy'uburakari bweizatsindwa.
9Ufiteijishoryinshiazahirwa;kukoahaumugatiwe abakene
10Kwirukanaumututsi,impakazizashira;yego, amakimbiranenogutukwabizahagarara.
11Ukundaubuziranengebw'umutima,kukoubuntu bw'iminwayeumwamiazabainshutiye
12Amasoy'Uwitekaarindaubumenyi,kandiakuraho amagamboy'uwakozeicyaha
13Umunebweati:"Ntantareirihanze,nzicirwamu mihanda
14Umunwaw'abagorebadasanzweniurwoborwimbitse: uwangaUwitekaazagwamo.
15Ubuswabuhambiriyemumutimaw'umwana;ariko inkoniyogukosoraizayirukanakureye
16Ukandamizaabakenengoyongereubutunzibwe,kandi uhayeabakire,ntakabuzaazabura
17Wunamireugutwi,wumveamagamboy'abanyabwenge, kandiukoresheumutimawaweubumenyibwanjye.
18Kuberakoariikintugishimishijeuramutseubibitsemuri wowe;Bizashyirwamuminwayawe
19KugirangonkwiringireUwiteka,uyumunsi nakumenyesheje
20Sinakwandikiyeibintubyizacyanemunamanomu bumenyi,
21Kugirangonkumenyesheukurikw'amagamboy'ukuri; kugirangousubizeamagamboy'ukurikuboherereje?
22Ntukambureabakene,kukoariumukene,kandi ntukandamizeabababayemuirembo:
23KukoUwitekaazababurana,akanangizaubugingo bw'ababonaga.
24Ntukagireubucutin'umuntuurakaye;kandintugiye: 25Kugirangoutamenyainziraze,ukabonaumutegoku bugingobwawe.
26Ntukabeumwemuribobakubitaamaboko,cyangwa ngoubeingwatekumyenda
27Nibantacyoufitecyokwishyura,niukuberaiki yakwamburauburiribwawemunsiyawe?
28Ntukurehoamatekayakera,basogokuruzabashizeho 29Urabonaumuntuw'umunyamwetemubucuruzibwe? Azahagararaimberey'abami;ntazahagararaimbere yabantubabi
UMUTWEWA23
1Mugihewicayegusangiranumutegetsi,tekerezawitonze ibiriimbereyawe:
2Shiraicyumamumuhogo,nibauriumuntuwahawe ubushakebwokurya.
3Ntukifuzeibyokuryabye,kukoariinyamazishuka
4Korantukabeumukire:rekaubwengebwawebwite 5Uzahanzeamasoibitaribyo?kukoubutunzirwose bwihinduraamababa;bagurukankakagomayerekeza mwijuru.
6Ntukaryeumutsimaufiteijishoribi,ntukifuzeinyama ziwenziza:
7Kukonk'ukoatekerezamumutimawe,nikonawe: Kurya,unywe,arakubwiraati:arikoumutimawenturi kumwenawe
8Amafungurowariyeuzaruka,ukaburaamagamboyawe meza.
9Ntukavugemumatwiy'umupfapfa,kukoazasuzugura ubwengebw'amagamboyawe.
10Ntukurehoibimenyetsobishaje;kandintukinjiremu murimaw'impfubyi:
11Umucunguziwaboarakomeye;Azaburananawe 12Koreshaumutimawawekunyigisho,n'amatwiyaweku magamboy'ubumenyi
13Ntukemeregukosorwakumwana,kukonimukubita inkoni,ntazapfa
14Uzamukubitainkoni,uzarokoreubugingobweikuzimu 15Mwanawanjye,nibaumutimawaweufiteubwenge, umutimawanjyeuzishima,ndetsen'uwanjye
16Yego,imitsiyanjyeizishima,igiheiminwayaweivuga ibintubyiza.
17Ntimukagirireishyariabanyabyaha,ahubwomugire ubwobabw'Uwitekaumunsiwose
18Niukuri,harihoiherezo;kandiibyowitezentibizacika.
19Umwanawanjye,umva,ubeumunyabwenge,uyobore umutimawawemunzira
20Ntukabemubanywadivayi;mubaryainyama zinyamanswa:
21Kukoumusinzin'indairazagukena,kandigusinzira bizambikaumuntuimyenda.
22Umvasoyakubyaye,ntusuzugurenyokoamazegusaza
23Guraukuri,ntugurishe;n'ubwenge,n'inyigisho,no gusobanukirwa.
24Sew'intunganeazishimacyane,kandiuzabyara umwanaw'umunyabwengeazamwishimira
25Sonanyokobazishima,uwakubyayeazishima.
26Mwanawanjye,mpaumutimawawe,kandiamasoyawe yitegerezeinzirazanjye
27Kukoindayaariumwobomuremure;kandiumugore udasanzweniurwoborugufi
28Kandiaryamyeategerejeumuhigo,kandiyongera abarenganamubantu.
29Nindewagowe?Nindeufiteintimba?Nindeufite amahane?Nindeufiteamagambo?Nindeufiteibikomere ntampamvu?Nindeufiteamasoatukura?
30Abatindakuridivayi;abajyagushakavinoivanze
31Ntukarebevinoiyoitukura,iyoitanzeibararyemu gikombe,iyoigendaneza.
32Ubwanyumairumank'inzoka,kandiirumank'inyongera
33Amasoyaweazabonaabagorebadasanzwe,umutima waweuzavugaibintubibi.
34Yego,uzamerank'uwaryamyehagatiy'inyanja, cyangwauryamyehejuruyamasta.
35Uravuzengobarankubise,kandisinarindwaye; barankubise,kandinumvaataribyo:nzakangukaryari? Nzongerakubishakisha
UMUTWEWA24
1Ntukagirireishyariabantubabi,ntukifuzekubananabo 2Kukoimitimayaboyuzuyekurimbuka,iminwayabo ikavugaibibi.
3Binyuzemubwengeinzuyubatswe;nokubyumva byashizweho:
4Kandiubumenyi,ibyumbabizuzuraubutunzibwose bw'agacirokandibushimishije
5Umunyabwengearakomeye;yego,umuntuwubumenyi yongereraimbaraga.
6Kubangamunamaey'obulabwenge,okukola eky'obugamba,n'abajjabenshibawulina.
7Ubwengeburihejurucyanekumuswa:ntakingura umunwamuirembo
8Ushakagukoraibibiazitwaumuntumubi
9Igitekerezocyubupfunicyaha:kandiumututsiniikizira kubantu
10Nibaucitseintegekumunsiw'amakuba,imbaragazawe ninke
11Nibawirinzekurokoraabakwegerwakugezakurupfu, n'abiteguyekwicwa;
12Nibauvuzengo'Dore,ntitwaritubizi;siweutekereza kumutimantabitekereza?kandiukomezaubugingobwawe, ntabizi?kandintazahaumuntuweseimirimoye?
13Mwanawanjye,uryeubuki,kukoaribwiza;n'ubuki, biryohauburyohebwawe:
14Ubworeroubumenyibw'ubwengebuzabakubugingo bwawe:igiheuzabubona,hazabonaibihembo,kandiibyo witezentibizashira
15Ntugategerezewamuntumubi,ngourindeubuturo bw'abakiranutsi;Ntukononeahoaruhukira:
16Kukoumuntuw'intaberaagwainshurozirindwi, akazuka,arikoababibazagwamukaga.
17Ntimukishimeigiheumwanziwaweaguye,kandi umutimawawentukishimeigiheazatsitara:
18KugirangoUwitekaatabibona,bikamubabaza, akamuvanauburakaribwe
19Ntucikeintegekuberaabantubabi,kandintukagirire ishyariababi;
20Kukontakibikizagenerwaumuntumubi;buji y'abanyabyahaizimya
21Mwanawanjye,utinyeUhorahon'umwami,kandi ntukivangen'abahaweguhinduka:
22Eregaibyagobyabobizazamukagiturumbuka;kandi nindeuzikurimbukakwabobombi?
23Ibyobintukandiniiby'abanyabwengeNtabwoari byizakubahaabantumurubanza
24Abwiraababiati:"uriumukiranutsi;abantubazavuma, amahangaazamwanga:
25Arikoabamucyahabazishima,kandihazabaho umugishamwiza.
26Umuntuweseazasomaiminwaitangaigisubizo kiboneye
27Teguraakazikawehanze,kandiukorenezamumurima; hanyumawubakeinzuyawe
28Ntukabeumuhamyaumuturanyiwawentampamvu; kandintukabeshyeiminwayawe
29Ntukavugengonzamugirirank'ukoyangiriyeNzamuha uwomuntunkurikijeimirimoye
30Nanyuzemumurimaw'ubunebwe,nomuruzabibu rw'umuntuudafiteubwenge;
31Dore,byosebyaribimazegukuraamahwa,inshundura zarizipfutsemumaso,urukutarw'amabuyerwarasenyutse 32Hanyumambona,ndabitekerezaneza:Narebye, mpabwaamabwiriza.
33Nyamaragusinziragake,gusinziragake,kuzinga amabokokugirangouryame:
34Ubukenebwawererobuzazank'urugendo;kandiibyo ukeneyenkumuntuwitwajeimbunda
1Iyinin'imiganiyaSalomo,abantubaHezekiyaumwami w'uBuyudabakopera.
2Niicyubahirocy'Imanaguhishaikintu,arikoicyubahiro cy'abaminiugushakishaikibazo
3Ijururirerire,n'isiikuzimu,n'umutimaw'abami ntushoborakuboneka.
4Kuraumwandakurifeza,hazavamoicyombocyiza
5Kurahoababiimberey'umwami,intebeyey'ubwami izakomeramugukiranuka
6Ntukishyireimberey'umwami,kandintuhagararemu mwanyaw'abantubakomeye:
7Icyizaniukobakubwirango'Uzamukehano;kurutauko ugombagushyirwahasiimbereyumutwareamasoyawe yabonye.
8Ntukajyekwihutiraguharanira,kugirangoutaziicyo gukoraamaherezoyacyo,igiheumuturanyiwawe azaguteraisoni.
9Jyaimpakan'umuturanyiwaweubwe;kandiuvumbure atariibangaryundi:
10Kugirangouwabyumvaagukozeisoni,kandiubupfura bwawentibuhindukire
11Ijamborivuzwenezaninkapomeyazahabu mumashushoyafeza.
12N'impetayazahabu,n'umutakowazahabunziza,ni nakoumuntuuhanaubwengekugutwi
13Nk'ubukonjebwashelegimugihecy'isarura,ninako intumwayizerwakubamutumaho,kukoagaruraubuyanja bashebuja
14Umuntuwirataimpanoy'ibinyomaamezenk'ibicu n'umuyagabitagiraimvura
15Kwihanganabirebireniigikomangomacyemejwe, kandiururimirworoshyerumenaigufwa.
16Wabonyeubuki?uryebyinshibihagijekuriwewe, kugirangoutuzura,ukaruka
17Kuraikirengemunzuy'umuturanyiwawe;kugirango atarambirwa,bityoakakwanga
18Umuntuushinjaumuturanyiweibinyomaniinkoni, inkota,n'umwambiutyaye.
19Kwiringiraumuntuuhemutsemugihecyamakubani amenyoyamenetse,kandiikirengekivuyehamwe
20Nkumuntuwambuyeumwendamugihecyubukonje, kandinkavinegerekurinitre,nikouririmbaindirimbo kumutimauremereye
21Nibaumwanziwaweashonje,umuheumugatiwokurya; kandinibaafiteinyota,umuheamaziyokunywa:
22Kukouzarundaamakaray'umurirokumutwe,Uhoraho azaguhemba
23Umuyagawomumajyaruguruwirukanaimvura:niko mumasoharakayeururimiruvuga
24Nibyizaguturamumfurukay'inzu,kurutakubana n'umugoreutongananomunzuyagutse
25Nkamaziakonjekumutimaufiteinyota,ninkurunziza iturukamugihugucyakure
26Umuntuw'intunganeagwaimberey'ababiameze nk'isokoidahwitse,n'isokoyononekaye.
27Ntabwoaribyizakuryaubukibwinshi,kuburyoabantu bashakishaicyubahirocyabontabwoariicyubahiro
28Umuntuudategekaumwukawe,amezenk'umujyi wasenyutse,utagirainkike
UMUTWEWA26
1Nkashelegimuci,kandink'imvuramubisarurwa,niko icyubahirokidasan'umupfapfa.
2Nkanyoniizerera,nkuwamiraiguruka,nikoumuvumo utagiraishingirouzaza
3Ikibokokuifarashi,umusegow'indogobe,n'inkoni y'umugongo.
4Ntugasubizeumuswaukurikijeubupfubwe,kugirango naweutamezenkawe
5Subizaumuswaukurikijeubupfubwe,kugirangoatagira ubwengemubwirasibwe
6Koherezaubutumwaukoreshejeukubokok'umupfapfa, acaibirenge,akanywaibyangiritse
7Amaguruy'abacumbagirantabwoangana:ninako umuganiurimukanwak'abapfu.
8Nkukouhambiraibuyemumugozi,nikouhaicyubahiro umuswa
9Nkukoihwarizamukamuntokiz'umusinzi,niko n'umuganiurimukanwak'abapfu
10Imanaikomeyeyaremyeibintubyoseihembaumuswa, kandiihembaabarenga.
11Nkukoimbwaisubiyemubirutsibyayo,nikoumuswa asubiramubuswabwe
12Urabonauriumunyabwengemubwirasibwe?hariho ibyiringirobyinshibyumupfapfakumurusha
13Umunebweati:"Munziraharihointare;intareiri mumuhanda.
14Nkukoumuryangouhindukiriraimpeta,nikoubunebwe bubakuburiribwe
15Umunebweahishaikiganzacyemugituzacye; birababajekongerakubizanakumunwa
16Umunebweafiteubwengemubwibonebwekurusha abagabobarindwibashoboragutangaimpamvu.
17Uhanyuze,akivangamuntambaraatariiye,ameze nk'uwafasheimbwamumatwi
18Nkumusaziuteraumuriro,imyambin'urupfu, 19Noneseumuntuushukaumuturanyiwe,akavugaati: Ntabwondimurisiporo?
20Ahatarihoinkwi,umurirourazima,ahoreronta mutwarew'inkuru,amakimbiranearahagarara
21Nkukoamakaraarigutwikaamakara,n'inkwizaka umuriro;nikonumugaboutonganakugirangoacane amakimbirane
22Amagamboyumuganininkibikomere,kandibimanuka mubicebyimbereyinda.
23Iminwayakan'umutimamubinink'isafuriyaitwikiriwe n'ingofero.
24Uwangagutandukanan'iminwaye,agashyira uburiganyamuriwe;
25Iyoavuganeza,ntukamwemere,kukomumutimawe harimoamahanoarindwi.
26Urwangorutwikiriwen'uburiganya,ububibwe buzerekanwaimberey'itoreroryose
27Umuntuweseucukuraurwoboazagwamo,kandi uzunguyeibuye,azamugarukira
28Ururimirubeshyarwangaabababaye;kandiumunwa ushimishijeukoranabi
UMUTWEWA27
1Ntukirateejo;kukoutaziicyoumunsiushoborakubyara
2Undimuntuagushime,ntagukomezeumunwawawe umunyamahanga,ntabwoariiminwayawebwite.
3Ibuyeriremereye,n'umucangauremereye;ariko uburakaribwumupfapfaburaremereyebombi.
4Uburakariniubugome,kandiumujinyaurakabije;ariko nindeushoboraguhagararaimberey'ishyari?
5Gucyahakumugaragarobirutaurukundorwibanga
6Niibikomereby'inshuti;arikogusomanak'umwanzi birashukana
7Ubugingobwuzuyebwangaubuki;arikokumutima ushonjeikintucyosegisharirakiraryoshye
8Nkanyoniizereramucyaricyayo,nikoumuntuazerera mumwanyawe.
9Amavutanaparufebishimishaumutima:niko kuryoherwaninshutiyumuntukubwinamanziza
10Inshutiyawebwite,n'incutiyaso,ntutererane;Ntukajye munzuyamurumunawawekumunsiw'amakubayawe, kukoumuturanyiurihafikurutaumuvandimweurikure
11Mwanawanjye,giraubwenge,unezezeumutima wanjye,kugirangonsubizeuwantuka
12Umuntuushishozaabonaibibi,arihisha;ariko byoroshyekunyuramo,kandibahanwa.
13Fataumwambaroweufiteingwatekumuntuutazi, kandiumuhizeingwatekumugoreudasanzwe
14Uhezagiraumugenziwiwen'ijwirirenga,akabyukakare mugitondo,bizomubarizwaumuvumo
15Kugabanukaguhorahokumunsiwimvuranyinshi numugoreutonganabarasa.
16Umuntuwesewamuhisheahishaumuyaga,n'amavuta yomukubokokwekw'iburyoyiyitiriye
17Icyumagityazaicyuma;umuntureroatyazaisura yinshutiye
18Umuntuweseurinzeigiticy'umutiniazaryaimbuto zacyo,bityouzategerezashebujaazahabwaicyubahiro.
19Nkukomumazimumasoasubizaimbonankubone,niko umutimawumuntukubantu
Ikuzimunokurimbukantabwobyuzuye;amasoyumuntu rerontabwoyigezeanyurwa
21Nkankonoyifezayafeza,nitanuraryazahabu;niko umuntuamushimira.
22Nubwowogoshaumupfapfamuriminisiteriy'ingano, arikoubupfubwentibuzamuvaho
23Giraumwetewokumenyaukoumukumbiwaweumeze, kandiurebenezaamashyoyawe
24Eregaubutunzintibuzabahoitekaryose,kandiikamba rirahorahokugisekurucyose?
25Ibyatsibiragaragara,ibyatsibitoshyebirigaragaza, ibyatsibyomumisozibiregeranya.
26Abanab'intamaniimyambaroyawe,iheneniigiciro cy'umurima
27Kandiuzagiraamatay'iheneahagijekubiryobyawe, ibyokuryabyomurugorwawe,nokwitakubakobwa bawe
UMUTWEWA28
1Ababibahungaiyontamuntuubakurikiranye,ariko abakiranutsibashiraamangank'intare
2Kuberakoibicumurobyigihuguariibikomangoma byinshi,arikonumuntuwubwengenubumenyiigihugu cyacyokizaramba
3Umukeneukandamizaabakenenink'imvuranyinshi idasigaibiryo.
4Abirengagizaamategekobasingizaababi,ariko abubahirizaamategekobakabarwanya.
5Ababintibumvaurubanza,arikoabashakaUwiteka basobanukirwabyose
6Umukeneugendamubutunganebwe,arutauwagoramye inziraze,nubwoabaumukire.
7Umuntuweseukurikizaamategekoniumwana w'umunyabwenge,arikousangaariumugenzi w'abigometseasuzugurase
8Umuntuweseuzungukainyungun'akarenganeyongera ibintubye,azabiteranyakugirangoagirireimpuhwe abakene
9Uwatwiugutwingoyumveamategeko,n'amasengesho yeazabaikizira.
10Umuntuweseutezaabakiranutsikuyobyainzirambi, azagwamurwoborwe,arikoumukiranutsiazagiraibintu byizaatunze.
11Umutunziafiteubwengemubwirasibwe;arikoabakene bafiteubushishozibaramushakisha
12Iyoabakiranutsibishimye,habaubwizabuhebuje,ariko iyoababibahagurutse,umuntuabayihishe
13Uhishaibyahabyentazateraimbere,arikouwatuye akabirekaazagiraimbabazi.
14Hahirwaumuntuutinyaiteka,arikouwinangira umutimaweazagwamukaga
15Nkantareitontoma,n'idubuiringaniye;nikoumutegetsi mubiagengaabakene
16Umuganwaushakagusobanukirwanaweni umukandamizaukomeye,arikouwangakurarikira azaramba
17Umuntuukoraurugomokumarasoy'umuntuuwoari weweseazahungiramurwobo;ntihakagireumuntu ugumaho
18Umuntuweseugendaagororotseazakizwa,ariko uyobyeinzirazeazagwaicyarimwe.
19Uhingaigihugucyeazabaafiteimigatimyinshi,ariko uzakurikiraabapfuazagiraubukenebuhagije
20Umuntuwizerwaazagwiraimigisha,arikowihutira kubaumukirentazabaumwere
21Kubahaabantuntabwoaribyiza:kukoumugatiumuntu azarenga.
22Ufiteubutunziabaafiteijishoribi,kandintatekerezako ubukenebuzamugeraho
23Uwamaganyeumuntunyuma,azabonaubutoniburuta uwuryamishaururimi
24Umuntuwesewambuyesecyangwanyina,akavugaati: Ntabwoariicyaha;kimwenimugenziwumurimbuzi
25Ufiteumutimaw'ubwiboneakururaamakimbirane, arikouwiringiraUwitekaazabyibuha
26Uwiringiramumutimaweniumuswa,arikoumuntu ugendaneza,azarokorwa
27Uhaabakenentazabura,arikouhishaamasoyeazagira umuvumomwinshi
28Ababinibabyuka,abantubihisha,arikoiyobarimbutse, abakiranutsibariyongera.
UMUTWEWA29
1We,ukunzegucyahwakunangiraijosi,azarimburwa giturumbuka,kandikontamuti
2Iyoabakiranutsibafiteubutware,abantubarishima,ariko iyoababinibategeka,abantubararira.
3Ukundaubwengeyishimirase,arikougumana n'abamarayaakoreshaibintubye.
4Umwamiashingiyekurubanzaashingaigihugu,ariko uwahaweimpanoaragikuraho
5Umuntuushimishaumuturanyiwearamburainshundura ibirenge.
6Mugucumurak'umuntumubiharimoumutego,ariko umukiranutsiaririmbaakishima
7Abakiranutsibatekerezakumpamvuz'abakene,ariko ababintibabimenya
8Abatutsibazanaumujyiumutego,arikoabanyabwenge bangauburakari
9Nibaumunyabwengearwanijenumupfayongo,yaba arakayecyangwaaseka,ntaburuhukiro.
10Abamenaamarasobangaabakiranutsi,ariko abakiranutsibashakaubugingobwe
11Umupfayongoavugaubwengebwebwose,ariko umunyabwengearabikomezakugezanyuma
12Nibaumutegetsiyumviseibinyoma,abagaragubebose nibabi.
13Umukenen'umushukanyibahurirahamwe,Uwiteka amurikiraamasoyombi
14Umwamiuciraurubanzaabakenemubudahemuka, intebeyey'ubwamiizahorahoitekaryose
15Inkoninogucyahwabitangaubwenge,arikoumwana asigaranyeisoninyina.
16Ababinibagwira,ibicumurobiriyongera,ariko abakiranutsibazabonakugwakwabo
17Mukosoreumuhunguwawe,naweazaguha uburuhukiro;yego,azashimishaubugingobwawe
18Ahatagaragara,abantubararimbuka,arikouwubahiriza amategeko,arishima.
19Umugaraguntazakosorwan'amagambo,kukonubwo yumvantazasubiza
20Urabonaumuntuwihutamumagamboye?hariho ibyiringirobyinshibyumupfapfakumurusha
21Uzamuraumugaraguwemubwana,azamubera umuhunguigihekirekire.
22Umuntuurakayeateraamakimbirane,kandiumuntu w'umujinyaaragwiramubyaha
23Ubwibonebw'umuntubuzamucishabugufi,ariko icyubahirokizashyigikiraabicishabugufimumwuka
24Umuntuwesewifatanijen'umujurayangaubugingobwe, yumvaumuvumo,arikontiyabyandika.
25Gutinyaumuntubizanaumutego,arikouwiringira Uwitekaazagiraumutekano.
26Benshibashakaubutware;arikourubanzarwaburi munturuvakuriUhoraho
27Umuntuurenganyaniikizirakubakiranutsi,kandi umukiranutsimunziraniikizirakubabi.
UMUTWEWA30
1AmagamboyaAgurmweneYakake,ndetsen'ubuhanuzi: uwomugaboyabwiyeIthiyeli,ndetsenaIthielinaUcal, 2Niukuri,ndiumunyarugomokurutaumuntuuwoariwe wese,kandisinumvaumuntu
3Ntabwonizeubwenge,cyangwangomenyeubumenyi bwera
4Nindewazamutsemuijuru,cyangwawamanutse?Ni ndewakusanyijeumuyagamuntoki?Nindewaboshye amazimumwenda?Nindewashyizehoimpandezosez'isi? yitwande,kandiumuhunguweyitwande,nibaubishoboye?
5Ijamboryosery'Imananiryera:niingaboikingira abamwiringira
6Ntukongerekumagamboye,kugirangoatagucyaha, uzabonaumubeshyi.
7Nagusabyeibintubibiri;Unyangembereyukompfa: 8Unkurehoubusan'ibinyoma,ntumpeubukenecyangwa ubutunzi;ngaburiraibiryobyanyoroheye:
9Kugirangontuzura,nkakwihakana,nkavuganti'Uwiteka ninde?cyangwakugirangontabaumukene,nkiba,kandi mfataizinary'Imanayanjyeubusa
10Ntugashinjeumugaragushebuja,kugirangoatakuvuma, ukazahamwan'icyaha.
11Harihoigisekurukivumase,kandintigihaumugisha nyina
12Harihoigisekurucyeramumasoyabo,arikokikaba kidakarabyeumwandawabo
13Harihoigisekuru,mbegaukuntuamasoyaboarihejuru! n'amasoyaboarazamurwa.
14Harihoigisekuru,amenyoamezenk'inkota,amenyo y'urwasayank'icyuma,kugirangoaryeabakenekuisi, n'abatishoboyemubantu.
15Ifarashiifiteabakobwababiri,barira,Tanga,utange Harihoibintubitatubitigerabihazwa,yego,ibintubine ntibivuga,Birahagije:
16Imva;n'indaitabyara;isiituzuyeamazi;n'umuriro utavuga,Birahagije
17Ijishorisebyase,kandiryangakumviranyina,ibikona byomukibayabizabikuramo,kandiinkonantozirazirya
18Harihoibintubitatubitangajekurinjye,yego,binentazi: 19Inzirayakagomamukirere;inziray'inzokakurutare; inziray'ubwatohagatiy'inyanja;n'inziray'umugaboufite umuja
20Ngiyoinziray'umugoreusambana;ararya,ahanagura umunwa,ati:"Ntakibinigezenkora"
21Kubintubitatuisiirahungabanye,kandikubintubine idashoborakwihanganira:
22Kuberakoumugaraguiyoaganje;n'umupfayongoiyo yuzuyeinyama;
23Kubagorebabiiyoashatse;n'umujanisamuragwawa nyirabuja
24Harihoibintubinebitokuisi,arikobirenzeubwenge: 25Ibimonyoniabantubadakomeye,nyamarabategura inyamazabomucyi;
26Ibikonaniabantubafiteintegenke,arikobabigira amazuyabomurutare;
27Inzigentizifiteumwami,arikozosezirasohokazose hamwe
28Igitagangurirwagifataamaboko,kandikirimungoro y'abami
29Harihoibintubitatubigendaneza,yego,binenibyiza kugenda:
30Intareikomeyecyanemunyamaswa,kandintihindukire nakimwe;
31Icyatsikibisi;ihene;n'umwami,udahaguruka
32Nibawarakozeubupfapfamukwishyirahejuru, cyangwanibawaratekerejenabi,shyiraikiganzacyaweku munwa
33Niukuri,kumenaamatabizanaamavuta,kandi kuzungurukaizurubizanaamaraso,bityoguhatira uburakaribizanaamakimbirane
UMUTWEWA31
1Amagamboy'umwamiLemuweli,ubuhanuzinyina yamwigishije.
2Mwanawanjye?Niki,mwanaw'indayanjye?Niki, mwanaw'indahirozanjye?
3Ntimuheimbaragazaweabagore,cyangwainzirazawe kukurimburaabami
4Ntabwoariiby'abami,Lemuweli,ntabwoabamibanywa divayi;ekanokubatwarebanywainzogazikomeye: 5Kugirangobatanywa,bakibagirwaamategeko, bakagorekaurubanzarw'umwemubababaye.
6Uheikinyobwagikomeyeuwiteguyekurimbuka,na divayiabafiteimitimairemereye
7Rekaanywe,yibagirweubukenebwe,kandintuzongere kwibukaumubabarowe
8Funguraakanwakawekubatavugamumpamvu z'abashinzwekurimbuka.
9Funguraumunwawawe,ucireimanzazitabera,kandi uburanireabakenen'abatishoboye
10Nindeushoborakubonaumugoremwiza?kukoigiciro cyekirihejuruyarubavu
11Umutimaw'umugaboweuramwiringiraneza,kugira ngoadakeneraiminyago.
12Azamugiriraicyizaatariikibiiminsiyosey'ubuzima bwe
13Ashakishaubwoya,n'ubudodo,kandiakorakubushake n'amabokoye
14Amezenk'amatoy'abacuruzi;Azanaibiryobyekure
15Arahagurukakandimuijoro,ahainyamaurugorwe, umugabanewekubagaragube
16Yitaumurima,arawugura:n'imbutoz'amabokoyeatera uruzabibu.
17Akenyeraimbaraga,kandiakomezaamaboko
18Abonakoibicuruzwabyearibyiza:bujiyentisohoka nijoro.
19Yarambitseibiganzakurispindle,amabokoyeafata disaf
20Aramburaukubokoabakene;yego,aramburaamaboko abatishoboye
21Ntatinyauruburaurugorwe,kukourugorwerwose rwambayeumutuku.
22Yihinduyeibifuniko;imyendayeniubudodon'ubururu
23Umugaboweazwimumarembo,igiheyicayemu bakurub'igihugu
24Akoraimyendamyiza,akayigurisha;agashyikiriza umukandaraumukandara
25Imbaragan'icyubahironiimyambaroye;kandiazishima mugihekiriimbere
26Afunguraumunwan'ubwenge;kandimururimirweni itegekory'ineza
27Yitegerezanezainziraz'urugorwe,kandintarya umugatiw'ubusa.
28Abanabebarahaguruka,bakamwitaumugisha; umugabowenawearamushima
29Abakobwabenshibakozeneza,arikourabarutabose.
30Gutoneshwaniuburiganya,kandiubwizaniubusa, arikoumugoreutinyaUwiteka,azashimwa
31Mumuheimbutoz'amabokoye;rekaimirimoye imushimiremumarembo.