İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney: Sinestezik Deneyimlerle Çoklu Mekan Tarifleri

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney: Sinestezik Deneyimlerle Çoklu Mekan Tarifleri Sensorial Experiment About Istanbul: Multi-Sensory Representations of Place through Synesthetic Experiences Hülya Yavaş AURA-İSTANBUL | BAHAR 2019

İÇİNDEKİLER

CONTENTS

Özet

Summary

Giriş Mekanın Duyumsal Türevleri

Introduction Sensorial Derivatives of Space

Kentte Duyumsal Arayışlar: Bir Rota Üzerinden Sinestezik Deneyimler

Sensory Pursuits in the City: Synesthetic Experiences with a Route

Ölçülemeyen(ler)in Keşfi: Duyumsamalarla İsim-Şehir

Exploring of the Immeasurable(s): A Multi-sensory Game

Temsil Denemeleri

Trials for Representation

‘Düşüncenin Geometrisinin Mekanın Geometrisini Yankılaması’: Belleksel Mekan

‘The Geometry of Thought Echoes the Geometry of the Space’: Mnemonic Space

Algılamaya Müdahale Bedende ve Temsilde Özgürleşme

Intervention to Perception Expanding the Boundaries of the Body and Representation Methods

İstanbul’u Yeniden Çizmek Duyumsal İstanbul Transkriptleri

Redrawing Istanbul: Sensorial Transcripts of Istanbul

Çıkarım

Conclusion

Kaynaklar

References

Ekler

Appendix

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

2

Sensorial Experiment about İstanbul

İstanbul üzerine duyusal bir deney: Sinestezik Deneyimlerle Çoklu Mekan Tarifleri

Sensorial experiment about Istanbul: Multi-Representations of a Place through Synesthetic Experiences

Hülya Yavaş

Hülya Yavaş

Özet

Summary

Mimarlık, ölçülebilen ve ölçülemeyen bileşenlerin şekillendirdiği bir dünyadır.

Architecture is a world which is shaped by measurable and immeasurable components.

Bu çalışma, mimarlıkta ölçülemeyenler üzerinden temellenerek duyumsamanın öznelliğinden kaynaklanan, farklılaşan mekan tariflerine değinirken aynı zamanda duyumsamalarla mekanın yeniden çizilmesi/kurulması konusunu ele almaktadır. Mekanı sesle çizmek, kokuyla görmek gibi sinestezik deneyimlerden beslenerek; kalıplaşmamış temsil denemeleri ile mekanın duyumsal türevlerini üretmeyi hedeflemektedir. Kentte duyumsal arayışlarla bir rota üzerinden farklı mekan deneyimleri, farklı öznelerin duyumsamalarından yararlanarak aktarılmaya çalışılmıştır. Nesnel mimari çizim kurallarının benzer eksik-gerçekliği sunmasına karşın; Tschumi’nin Manhattan Transkriptlerinde mekanların olay-hareket başlıklarıyla incelendiği gibi, Duyumsal İstanbul Transkriptleri ile mekanların algısal-belleksel katmanlarını açmak amaçlanmıştır.

Bedenin fiziksel sınırlılığından kurtularak algılamanın nasıl değişebileceği üzerine geliştirilen protezlerle önerilen rota yeniden deneyimlenmiştir.

This study mentions the differentiated space descriptions arising from the subjectivity of perception, based on the immeasurable(s) in architecture, and also focuses on redraw/ reconstruct the space through senses. By the way of synesthetic experiences such as drawing the place through sound, seeing the place through smell, it aims to produce sensorial derivatives of space by unconventional representation trials. Through sensory pursuits on a route in different city parts, different spatial experiences are tried to be shown by using different subjective perceptions. Although the rules of traditional architectural drawing offer similar missing-reality, it is aimed to open the perceptual-memorial layers of the places through Sensorial Istanbul Transcripts, just as Tschumi’s Manhattan Transcripts examining the places with event-movement titles. The proposed route is re-experienced by the prosthesis developed on how the perception can be changed with expanding the physical limitation of the body.

Anahtar Kelimeler: Duyumsamanın öznelliği / kümülatifliği (belleksel oluş), sinestezik deneyimler, soyut olanın temsili, çoklu ve muğlak mekan tarifleri.

Keywords: The subjectiveness /cumulativeness of perception, synesthetic experiences, representation of intangible, multiple and ambiguous representations of place.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

3

Sensorial Experiment about İstanbul

“Gerçeklerin dokusu bakan göze göre değişiyor.”

“The texture of the truth changes depends on the eye.”

Jess Walter¹

Jess Walter 1

“Çünkü görme bu dünyanın egemen duyusu: Dışarıda her şey görme odaklı değil mi zaten?” İhsan Bilgin 2

“Because seeing is the dominant sense of this world: Isn’t everything focused on seeing out there?” İhsan Bilgin²

“Düzlemler Ülkesindeki bütün varlıklar aynı biçimde görünürse, biri ötekinden nasıl ayırt edilebilir?”

“How can one be distinguished from the other if all appear the same in the Flatland?”

Edwin A. Abbott3

Edwin A. Abbott ³

Giriş

Introduction

Algı; duyular, bellek, kültür gibi birçok tetikleyici unsur aracılığıyla oluşan kişisel ve kümülatif bir deneyim sürecidir. Duyularımız ve diğer etkenler (bellek, kültür, vs.) birleşerek çok duyulu mekansal deneyimler sunar. Algılama; deneyimlerin zemini olan algılanan dünya(mekan) ile dünyayı algılayan bedenin ‘temas’ı sonucu, bedenin fiziksel sınırlılığı içinde algılanan mekanın çok anlamlılık kazanması (mekanın duyumsal türevleri) ve muğlaklaşmasıdır.

Perception is a process of personal and cumulative experience that occurs through many triggering elements like senses, memory, and culture. Our senses and other factors (memory, culture, etc.) provide multi-sensory spatial experiences. Perception is making the perceived space multiple meaning (sensorial derivatives of space) and ambiguous by means of the contact of the perceived space and the body .

Mekanın kavranışında Maurice Merleau-Ponty, algılayan özneyi merkeze alır. Bu yaklaşıma göre mekan, bedenin çevresinde yeniden kurulur. Merleau-Ponty’ nin insan bedenini deneyimin merkezine koyan düşüncesini Juhani Pallasmaa mimarlık alanında yeniden ele alır ve duyularla kavranan mekanı, geometriyi ve ölçülebilirliği daima aşan yaşanan mekan olarak niteler. Yaşanan mekanın

Ponty focuses on the subject for the understanding of space. Depending on this approach, space is completely rebuilt around the body. Pallasmaa reconsiders Ponty’s idea of placing the human body at the center of spatial experience in architecture. According to Pallasmaa, architectural space always exceeds geometry and measurability. The body as a component of the living space, Özkan emphasizes that space cannot be apperceived by the dimensions and abstract geometric relations .

The space can be apperceived through experience and the relationship between the subject and the place (Özkan, 2014).

1. Jess Walter, Körler Ülkesi, çev. Seçil Kıvrak, İstanbul, Siren, 2010.

2. İhsan Bilgin, Mimarın Soluğu, İstanbul, Metis, 2016.

3. Edwin A. Abbott, Düzlemler Ülkesi, İstanbul, İş Bankası, 2005.

4

Algılama Süreci

Process of Perception

In his book The Eyes of the Skin, Pallasmaa describes the city experience through the body as follows (2011):

bileşeni olarak bedene vurgu yapan Melike Özkan, mekanın ölçüler ve soyut geometrik ilişkilerle değil; deneyimle ve mekanın özneyle olan ilişkisiyle kavranabileceğini söyler (Özkan, 2014).

“I confront the city with my body; my legs measure the length of the arcade and the width of the square; my gaze unconsciously projects my body onto the facade of the cathedral, where it roams over the mouldings and contours, sensing the size of recesses and projections; my body weight meets the mass of the cathedral door, and my hand grasps the door pull as I enter the dark void behind. I experience myself in the city, and the city exists through my embodied experience. The city and my body supplement and define each other.”

Pallasmaa, Tenin Gözleri kitabında ‘beden ile kavranan kent’ deneyimini şu şekilde tarifler (2011):

“Şehrin karşısına bedenimle çıkarım; pasajın boyunu ve meydanın enini bacaklarım ölçer; bakışım bedenimi bilinçsiz biçimde katedralin cephesine yansıtır, bedenim orada silmelerin ve konturların çevresinde dolanır, girinti ve çıkıntıların boyutlarını duyumlar; bedenimin ağırlığı katedralin kapısının kütlesiyle buluşur ve kapının arkasındaki karanlık boşluğa girerken elim kapının topuzunu kavrar.

Bedenim ve şehir birbirini tamamlar ve tanımlar.”

.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

5

Sensorial Experiment about İstanbul

algılanan (mekan)

algılayan (duyumsayan bedenler)

aynı mekanın çoklu / farklı duyumsal tarifleri

algılayan (duyumsayan beden)

algılanan (mekan) Diyagram Kolajı | Bin Yayla: Kapitalizm ve Şizofreni Gilles Deleuze, Félix Guattari diyagramatize eden: Marc Ngui - Kolajdaki diyagramlar: Bölüm 1 p.7, 10b, 13a, 19b The Collage of Diagrams | A Thousand Platous: Capitalism and Schzophrenia by Gilles Deleuze, Félix Guattari illustrated by Marc Ngui - Diagrams in the Collage: Chapter 1 p.7, 10b, 13a, 19b

6

Her türlü mekansal deneyimin çok duyulu bir deneyim olduğunu söyleyen Pallasmaa, insanın mekanı nasıl duyabildiğiyle ilgili ormanda bir yürüyüş sırasındaki tüm duyu kiplerinin sürekli etkileşiminden söz eder. Mimarlık, salt görme ya da klasik beş duyu yerine, birbiriyle etkileşen ve kaynaşan birçok duyusal deneyim alanı içerir. Mimarlığa benzer biçimde, duyuların istemsizce birleşmesi olarak nitelendirilen bir nörolojik durum olarak sinestezi; renklerin ağza tat vermesi, seslerin renkler biçiminde görülmesi gibi örneklenebilir. Aslında bir mekanı algılayışımız da sinestezik olmakla benzerdir.

Pallasmaa, who says that any kind of spatial experience is a multi-sensorial experience, talks about the continuous interaction of all the senses during a walk in the forest and how one can hear space. Architecture includes not only the sight or the classical five senses, but also many sensorial experimental areas with interaction and fusion. Similar with architecture, synesthesia is an involuntary joining in which the real information of one sense is accompanied by a perception in another sense.

This neurological condition can be exampled as tasting the colors, seeing the sounds. In fact, our perception of space is similar to being synesthetic.

Mekanın Duyumsal Türevleri

Sensorial Derivatives of Space

“İnsan varlığı bu dünyanın bir türevi.“

“Human existence is a derivative of this world.”

Susan Oyama 4

Susan Oyama ⁴

Mimarlık bir duyumsama sürecidir ve bu duyumsamanın öznelliği aynı mekanın çok başka tarifleri şeklinde sonuçlanır. Mekan tariflerinde bedene ve bedenin algısal deneyimlerine dair birtakım uç örneklere odaklanılırsa; sinestezik bireylerin bir mekanı tariflemelerinin normal bireylerden farklı olduğu görülür. Kör kimselerin, ekolokasyon yoluyla işitsel ögeler ve yankılar aracılığıyla -Ben Underwood5 örneğindeki gibi- veya bastonlarını adeta bir organlarıymış gibi kullanarak zihinlerinde çizdikleri mekanın daha farklı olacağı beklenir.

Bebekliğinden itibaren kör, sağır ve dilsiz olan Helen Keller’ın6 zihninde canlandırdığı, dokunup koklayarak keşfettiği mekan ise şüphesiz bambaşkadır.

Architecture is a process of perception, and the subjectivity of this process results in many different descriptions of the same space. Related with the perception of place, if focused on some extreme examples about ‘the body’ and ‘the sensorial experiences of the body’, it can be seen that the individuals with synesthesia describe a place different from normal individuals. It is expected that space would be different by blind persons draw in their minds by echolocation through auditory elements and echoes -just as Ben Underwood⁵1-or using their cane as if it were an organ.

In addition to these, the place that explored by touching and smelling would be imagined completely different in Helen Keller’s⁶2 mind.

4. Susan Oyama, The Ontogony of Information, Durham, Duke University Press, 2000.

5. After losing his sight at the age of 3, Ben Underwood is able to predict the boundaries of the space with his own voices and perform his daily actions without help.

5. Ben Underwood 3 yaşında görme yetisini kaybetmesinin ardından kendi ürettiği seslerle mekanın sınırlarını tahmin edebiliyor, günlük eylemlerini yardım almadan gerçekleştirebiliyor.

6. Helen Keller was an American pedagogue, activist, lecturer with innate blind, deaf, and dumb.

6. Helen Keller bebekliğinden itibaren kör, sağır, dilsiz olan Amerikalı pedagog, aktivist, öğretim üyesi.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

7

Sensorial Experiment about İstanbul

Denemeler no. I: Duyular arası 2’li Çaprazlamalar, Duyumsal İstanbul Tarifleri üzerine temsil yöntemleri araştırması Mekan algısını somut ve soyut olarak incelemek üzerine denemeler, okumalar eşliğinde Trials no. I: Inter-Sensorial Crossings, Research of representation medhods about Sensorial Istanbul Trials about research of space perception in terms of tangible and intangible way, in company with readings

8

Denemeler no. II: Çok duyulu deneyimlere dair düzlemsel temsil, okumalar eşliğinde

Trials no. II: Three-dimensional representation of multi-sensorial experiments, in company with readings

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

9

Sensorial Experiment about İstanbul

Bir akromat olan Neil Harbisson’ın7 bedenine entegre edilen, gri dünyasını bir senfoniye dönüştüren cihaz; renkleri işiterek algılamasını sağlayarak algısını genişletir ve ona farklı mekan deneyimleri sunar.

Furthermore, the device which is integrated to the head of Neil Harbisson,⁷3transforms his gray world into a symphony. It expands his perception by allowing him to perceive colors by hearing them and gives him different space experiences.

Sonuç olarak her bireyin algıladığı dünya özneldir, bireyseldir. Bu öznelliğin potansiyellerinden hareketle; her bireyin zihninde farklılaşan, çoklu ve muğlak anlamlara ulaşan mekân/ kent deneyimlerinin geleneksel mimari çizim teknikleriyle aktarılamayacağı apaçıktır. Bu araştırmada mekana çokanlamlılık kazandıran duyumsama eylemi ile temsili şekillendirmek, özgürleştirmek, temsile de çokanlamlılık kazandırmak amaçlanmıştır. Araştırma süreci amaç doğrultusunda çeşitli sorular türeterek başlamış, bu sorulara cevap ararken farklı öznelerin kentte aynı rota üzerindeki mekanlarda farklılaşan duyumsal deneyimlerinden beslenerek belirlenen mekanların duyumsal transkriptlerini üretmek üzerine denemelerle devam etmiştir.

Consequently, the world perceived by each individual is unique. With reference to the potentials of this subjectivity, it is obvious that the traditional architectural drawing could not be capable to represent the multiple and ‘ambiguous’ space/ city experiences. In this research, it is aimed to shape the representation through perception which gives the space multiple meaning. Besides, it is purposed to liberate the representation and make it ‘ambiguous’. The research process is started with reproducing various questions.

While looking for answers for these questions, it is continued with producing sensorial transcripts of different subjects’ experiences on the same route in the city.

Kentte Duyumsal Arayışlar: Bir Rota Üzerinden Sinestezik Deneyimler

Sensory Pursuits in the City: Synesthetic Experiences with a Route

“Aylak ve muğlak deneyimler gündelik hayatın içine sızan kentin olay örgüsünün hayalde canlanmasına, duyumsal üretime katkı sağlıyor. O yeri farklı kılan çok sayıda ipucu, hayaller, fanteziler, ütopyalar üretmeyi kolaylaştırıyor. […] Kentlinin kentle ilişkisi, algısal muğlaklık yaratan durumların farkındalığıyla çoğul okumaya dönüşür. Bu açıdan bakıldığında, aylak ve muğlak kent deneyimlerinin, bir mimarlık bilgisine dönüşebileceği söylenebilir: bir tür mimari dürtü veya mimari tavır arayışı. Bu nedenle, öze ait bilgiyi özle birlikte varlık kategorisine geri koyabilmede, deneyimsel

“The idle and ambiguous experiences contribute to the imagination of the storyline of the city which infiltrates into daily life, and to sensory production. It eases to produce numerous clues, dreams, fantasies, and utopias make it different. […] The citizen’s relationship with the city becomes a multiple reading with the awareness of the situations that create perceptual ambiguity.

From this point of view, it can be said that idle and ambiguous urban experiences can be turned into architectural knowledge: a kind of architectural impulse or a search for architectural atti-

7. Neil Harbisson doğuştan renkkörü, dünyayı gri tonlarında görüyor. Geliştirilen cihazla renk değişimini algılayabilmesi için farklı frekanslarda sesler işitmesi sağlanıyor. Bu sayede bir insanın yüzünde göz gezdirmesi bir şarkı dinlemek gibi, farklı renklerde kıyafet kombinleri ise şarkılar giymek gibi karşılık buluyor. Renkleri bir sinestezik gibi işiterek algılıyor.

7. Neil Harbisson is an inherent colorblind who sees the world in shades of gray. With the developed device, it is possible to hear sounds at different frequencies in order to detect color change.

In this way, a person’s glance on his face is similar to listening to a song. He perceives colors by hearing them like a synesthetic.

10

Kentte Duyumsal Arayışlar için Temsili bir Rota.

Proposed Route for Sensory Pursuits in the City.

bilgi önem kazanıyor.”

tude. For this reason, experimental knowledge becomes important in putting the information of the essence back into the category of entity.”

Semra Aydınlı 8

Semra Aydınlı ⁸

Kokusal, işitsel, görsel, dokunsal, belleksel yanıyla kentte ön plana çıkan mekanları içeren, farklı mekanların eklemlenmesine de açık temsili bir rota ile; bir ‘flâneur’ ya da yerleşik olarak kente farklı gözlerle bakarak, kenti işiterek, koklayarak mekanı elle tutulmaz, ele avuca sığmaz biçimde yeniden üretmek amaçlanmıştır. Bu rota şu mekanları ve soruları içermektedir:

This route includes the city parts which stand out with its olfactive, audial, visual, tactual and mnemonic characteristics. It is also open to the articulation of different places. It is aimed to reproduce the space in an abstract way by looking at the city with different eyes, hearing and smelling the city through the experiences of a ‘flaneur’ or a local with this route. This route includes the following places and questions:

Kentten bir parça: Mısır Çarşısı Bir koku mekânı olarak Mısır Çarşısı burada satılan baharatların, taneli ürünlerin dokunsallığı üzerinden nasıl tariflenir?

Piece of the city: Historic Egyptian Bazaar: How can ’the space of scent’ be described by the tactility of the spices and granular products sold in there?

8. Semra Aydınlı, “Aylak - Muğlak Kent Deneyimleri”, Nur Altınyıldız Artun(Ed.) ve Roysi Ojalvo (Ed.), Arzu Mimarlığı, 2012, s.257-291.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

11

Sensorial Experiment about İstanbul

Kentten dinamik parçalar: Mecidiyeköy Viyadük, Cevahir Avm İnsan ve araç akışının yoğunluğu mekan deneyimini nasıl perdeliyor? Gürültünün baskın olduğu bu yerler kokusal, dokunsal özellikleriyle nasıl tarif edilebilir?

Dynamic parts from the city: Mecidiyeköy Viaduct, Cevahir Avm How does the intensity of human and vehicle flow obscure perception of place? How can these noise-dominated places be described with their olfactory and tactual characteristics?

Ölçekler arası kayboluş ve cephesel ontolojiler: Levent Plazalar ‘İnsan ölçeği’ kıstası, bedenin mekanı duyumsamasında nasıl bir rol üstleniyor? Yansımalı cepheler dokunsallığa ne kadar davetkar davranıyor?

Disappearance between scales and frontal ontologies: Levent Plazas How does the ‘human scale’ criterion play a role in the sense of space? How inviting are the reflective facades to tactility?

Kentten kaçış noktaları: Anadolu Kavağı, Emirgan Korusu ‘Tüm duyuların sürekli etkileşim halinde olduğu’ bir mekan, deneyimleyende nasıl bir tat bırakır?

Escape points from the city: Anadolu Kavağı, Emirgan Korusu How is the taste of a place where all the senses interact with each other constantly?

Kentin derinliklerine doğru: Yerebatan Sarnıcı Mekana ait olmayan sesler, duyumsal deneyimi nasıl etkiler? Mekanın geçmişine yönelik bir duyumsal temsil üretilebilir mi?

Deep into the city: Basilica Cistern Can a sensorial representation about the past of the place be produced? How do non-spatial sounds affect the sensorial experience?

Kentte kısa bir süredir yerleşiği olunan: Kurtuluş Dramatik yokuşlarında Arnavut kaldırımlarının yerini asfaltın alması dokunsallık deneyimini nasıl değiştirir? Böyle bir sokakta bavul tekerleri artık daha gürültüsüz ilerlerken tatsal anlamda neler değişir?

Kent değişirken yakın ölçekten bir bakışla duyusal deneyimler nasıl değişiyor?

As a resident for a short time: Kurtuluş How does the asphalt substitute for cobblestone on dramatic slopes change the tactile experience?

In a street like this, how does ‘the taste of this place’ change while the wheels of the suitcases become noiseless? As the city changes, how do sensorial experiences change from a close perspective?

Amacı duyular ve duyuların ‘konsensüs’üne dayalı çoklu temsiller üretmek olan bu rota deneyimi ile bir kentin, bir yapının da tadını tariflemeyi denemek ve mimarlığı gerçeklik düzleminden çıkararak yeniden düşünmek istenmiştir.

By means of this route which aims to produce multiple representations based on the consensus of senses, it is aimed to try to describe the taste of a place/ city and rethink architecture far from the reality level.

Başka bir tat tarifi: ‘bir mekanın tadı’9 veya ‘tadı çizmek?’

Tat almayı tetikleyici pek çok öncül duyu var; görmek (harika kızarmış bir yemek), dokunmak (tam kıvamında kremaya bir parmak çalma), koklamak (portakallı kekteki tarçın kokusu), duymak (kızaran

Another description of taste: ‘taste of a place’⁹4or ‘drawing the taste’ There are many pre-perceptions that triggering the experience of the taste. Seeing (golden roasted meat), touching (stealing a finger of

9. Bazı sinesteziklerin elleriyle bir yüzeye dokunduklarında tat algıladıkları söyleniyor.

9. It is said that some synesthetics perceive a taste when they touch a surface with their hands

12

patatesin leziz cızırtıları). Adeta hepsinin toplamıyla tat almak mümkünleşiyor gibi. Diğer duyuların eksikliği, kusursuz bir tat alma deneyimini mahrum bırakacak gibi. Bu çalışma kapsamında yapılan sorgulamalar sonucunda; tat alma ‘ardıl/ kümülatif bir duyumsama’ olarak ele alınırsa, aynı mekandaki diğer duyusal deneyimlerin süperpoze edilmiş halinin tadı çizmek için bir veri olabileceği düşünülüyor. ‘Mekanın tadı’nın deneyimleyende bıraktığı tortu şeklinde bir metafor olarak tarif edilebileceğine inanılıyor.

cream in full consistency), smelling (smell of cinnamon in orange-cake), hearing (delicious sizzling of fried potatoes)… It can be said that merging of them makes the experience of taste possible. The lack of other senses can affect negatively the perfect taste experience. As a result of inquiries made within the scope of this study; if the taste is considered as a subsequent/ cumulative sensation, the superposition of other sensorial experiences in the same place can help to draw the taste. It is believed that the taste of a place can be described as a metaphor that the trace/sediment of a place on a person.

Ölçülemeyen(ler)in Keşfi: Duyumsamalarla İsim-Şehir

Exploring of the Immeasurable(s): A Multi-sensory Game called as “Duyumsamalarla İsim-Şehir”

Bu çalışmada bireysel duyumsamaların, mekanların duyumsal niteliklerinin nesnel bir zeminde niceliksel olarak ifadesinin zorluğundan temellenerek bunlar, ölçülemeyen(ler) olarak ele alınmıştır. Ölçülemeyenlerin tarifine dair arayışlar kapsamında bu oyun; farklı kimselerin belli mekanlardaki duyumsal deneyimlerini kaydetmek yoluyla mekanı yeniden keşfetmek ve aynı mekanın farklı kişilerdeki/ farklı zamanlarda aynı kişilerdeki duyumsal türevlerini elde etmek amacıyla hazırlanmış bir deneysel çalışmadır. Duyumsamalarla İsim-Şehir, kişilerin belli bir zaman dilimine ait ‘o günlük’ mekansal deneyiminin kaydını tutmayı10 ve kişilerin öznel deneyimlerinin ortaklaştığı/ farklılaştığı mekanları irdelemeyi amaçlar.

In this study, based on the difficulties of quantitative expression of subjective perceptions and the sensory qualities of spaces, these are considered as immeasurable(s). Within the scope of the search for the representation of the immeasurable(s), it is an experimental study prepared to record the multi-sensory experiences of different people in certain spaces and rediscovering the space. Besides, it aims to obtain sensorial derivatives of the same place in different people / same people at different times. It purposes to keep a record¹⁰ 5of temporal spatial experience and to analyze the places where the subjective experiences of the people resemble/differ.

10. Esnaf, turist, mimar, doktor, mühendis, noter memuru, güvenlik görevlisi gibi farklı mesleklerden toplam 30 kişinin tariflenen rotadaki mekan deneyimleri, 9 Mayıs 2019 - 10 Haziran 2019 tarihleri arasında kaydedilmiştir.

10. A total of 30 people from different professions, such as tradesmen, tourists, architects, doctors, engineers, notary public officers, security guards, were recorded on 9 May 2019 - 10 June 2019.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

13

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsamalarla Ä°sim - Ĺžehir Oyunu

Multi-sensory Game

14

Ölçülemeyenler için niceliksel temsil denemeleri | Çok boyutlu koordinat sisteminde bileşke duyumsamaların izdüşümü: Kişisel ve muğlak mekanlar ‘deneyim’ bulutsusu Trials of measurable representation for immeasurable(s) | Projection of perceptions in multi-dimensional coordinate system: Personal and ambiguous ‘experience’ cloud

Temsil Denemeleri

Trials for Representation

“Duyumsama eylemi, sınırsız bir durum önünüze çıkartır. Mimari bileşenler ışık, ses, koku gibi dokunma duyusuyla algılanamayan şeyler olur ve zihinde bunlara hacimsellik anlamı yüklenir. Duyumsama sürecini düşündüğünüzde yarattığınız mekanın anlatımı için farklı temsil yöntemlerini kullanmak veya denemek gerekli olabilir. Zihinde olan durumların farklılığı, ilginçliği, çeşitliliği temsili tetikler ve hayal dünyasını iki boyuta nasıl aktaracağınız farklı bir mimarlık pratiği yaratır, mekan tanımlamalarınız farklılaşır, çoğalır.”

“The process of perception creates unlimited situations. Architectural elements become abstract things that cannot be perceived by touch such as light, sound, smell and they gain a volumetric meaning in the mind. When the whole perceiving process is thought, it may be necessary to use or try different representation methods to reproduce the space. The diversity of the situations in the mind triggers the representation and how the imaginational world is transferred to a two-dimensional plane creates a different architectural practice. Thus, space definitions become multiple and varied.”

Zeynep Sarımustafa 11

Zeynep Sarımustafa ¹¹

11. Zeynep Sarımustafa, “Duygular ve Mekanın Duyumsama Süreci”, 24 Mart 2016, https://mimaritasarimveelestiri.wordpress. com/2016/03/24/duygular-ve-mekanin-duyumsama-sureci/ (Erişim Tarihi: 19.03.2019).

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

15

Sensorial Experiment about İstanbul

Beşiktaş Meydan

Levent Plazalar

Emirgan Korusu

1

2

3

4

16

Mecidiyeköy - Viyadük

Mısır Çarşısı

Anadolu Kavağı

Yerebatan Sarnıcı

Kurtuluş

Ölçülemeyenler için niceliksel temsil denemeleri | Kişilerin belirlenen rotadaki mekanlara dair duyumsamalarının baskınlık derecelerinin kaydına dair denemeler: Duyumsal Çarklar (1, 2, 3 ve 4 numaralı öznelerin mekan deneyimi, soldan sağa) Trials of measurable representation for immeasurable(s) | Trials for recording the dominance of people’s perception of places on the specified route: Sensory Wheels (recordings of the subjects 1, 2, 3 and 4; from left to right)

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

17

Sensorial Experiment about İstanbul

Göz merkezli algılama ve düşünme biçimlerine karşın anti-oküler bir pozisyondan temsili şekillendirmek hedeflenmiştir. Bu doğrultuda; “Bir mekan nasıl çizilir? Duyumsamalar yoluyla tekrar nasıl çizilir?”, “Mekanı çizerken duyular mimari elemanlar gibi kullanılabilir mi?”, “Duyumsamalar üzerinden ‘biçim’i yeniden kurmak mümkün müdür?” sorularına cevap arayışında Mısır Çarşısı’nın ve Yerebatan Sarnıcı’nın duyumsamalarla yeniden çizilmesine dair katmanlı eskiz kağıtları üzerine toz pastel tekniği ile denemeler yapılmıştır. Bu denemelerden çıkarımlar sırasıyla,

It is aimed to shape the representation by searching answers to the questions to be derived on space descriptions from an anti-ocular position instead of the eye-centered perception and thinking. Accordingly; “How to draw a place? How to re-draw through senses?”, “Can the senses be used as architectural elements when drawing a place?”, “Is it possible to reconstruct the ‘form’ through senses?” In the search of answers for these questions, in order to redraw the Egyptian Bazaar and the Basilica Cistern through senses, different trials were made with different techniques. One of them is chalk pastel on layered sketch papers.

Işığın çizdiği mekan – ışığın taradığı alan belirgin biçimde görünür, ışık kaynağından uzaklaştıkça mekan sınırları muğlaklaşır (fig.1-2).

The space drawn by the light - the area scanned by the light is clearly visible. The more away from the light source, the more ambiguous space boundaries (fig.1-2).

Sesin çizdiği mekan – eğer mekanı dolduran insan kaynaklı ses araştırılıyorsa, hareketi takip eden çizgi boyunca yoğunlaşan işitsel yoğunluk mekana yayılır. Hareketin çizgiselliğinden uzaklaştıkça yoğunluk azalır (fig.3). Mekanı dolduran ses, malzemenin türüne göre farklı miktarlarda soğurulur.

Mekanın boyutuna göre ses yankılanır. “Ses mekanı ölçer ve ölçeğini anlaşılır kılar. Mekanın sınırlarını kulaklarımızla okşarız.”12 Ses aynı zamanda mekan sınırlarından taşarak görüş alanından daha büyük çevresel algı sağlar.

The space drawn by the sound - if the human-generated sound that fills the space is being investigated, the auditory density condenses along the line following the movement spreads to space. The more away from the linearity of motion, the more decreasing density (fig.3).

The sound filling the space is absorbed in different amounts depending on the type of material. Sound echoes associated with the size of the space. “The sound measures space and makes its scale comprehensible. We stroke the boundaries of the space with our ears.”¹² Sound extends beyond the boundaries of the space providing also greater environmental perception as compared with the visual perception. Sound also provides wider environmental perception as compared with the visual perception.

Kokunun çizdiği mekan – Mekanı dolduran farklı çeşitte kokular (Avm’lerde vitrinler ardındaki ‘imza kokular’ mekanın sınırlarını çizer. Koku böyle mekanlarda mimari bileşen olarak mekanları birbirinden ayıran ‘bölücü duvarlar’ gibi davranır.

Bu heterojen dağılımın aksine Mısır Çarşısı’nda mekana yayılan koku daha homojen davranarak bütüncül bir mekan tarifi yapar (fig.4).

Işık, koku ve sesin süperpozisyonuyla yeniden üretilen mekan sınırları muğlaklaşır (fig.5,6).

The space drawn by smell - Different kinds of smells that fill the space (‘signature smells’ in shopping malls) draw the boundaries of the space.

Smell acts like ‘separation walls’ as architectural components in this kind of places. Contrary to this heterogeneity, in the Spice Bazaar, the smell acts more homogeneously and makes a holistic

12.Juhani Pallasmaa, Tenin Gözleri, İstanbul, YEM Kitabevi, 2011.

18

mekanın görsel sınırları visual borders of the space

ışığın çizdiği mekan the space drawn by the light

hareket çevresinde sesin çizdiği mekan the space drawn by the sound related with movement

kokunun çizdiği mekan the space drawn by smell

ışık ve sesin süperpozisyonu superposition of the light and sound

ışık, koku ve sesin süperpozisyonu superposition of the light, smell and sound

Temsil Denemeleri: Mısır Çarşısı’nın duyumsamalarla yeniden çizilmesi - muğlaklaşan mekan sınırları Trials for Representation: Redrawing the Spice Bazaar through perceptions - the boundaries of space become ambigious

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

19

Sensorial Experiment about İstanbul

mekanın görsel sınırları visual borders of the space

ışığın çizdiği mekan the space drawn by the light

hareket çevresinde sesin çizdiği mekan the space drawn by the sound related with movement

kokunun çizdiği mekan the space drawn by smell

ışık ve sesin süperpozisyonu superposition of the light and sound

ışık, koku ve sesin süperpozisyonu superposition of the light, smell and sound

Temsil Denemeleri: Mısır Çarşısı’nın duyumsamalarla yeniden çizilmesi - muğlaklaşan mekan sınırları Trials for Representation: Redrawing the Spice Bazaar through perceptions - the boundaries of space become ambigious

20

mekanın görsel sınırları visual borders of the space

ışığın çizdiği mekan the space drawn by the light

kokunun çizdiği mekan the space drawn by smell

ışık ve sesin süperpozisyonu superposition of the light and sound

ışık, koku ve sesin süperpozisyonu superposition of the light, smell and sound

suyun mekan boşluklarına dokunması touching of water to the cavities of the space

Temsil Denemeleri: Yerebatan Sarnıcı’ nın duyumsamalarla yeniden çizilmesi - muğlaklaşan mekan sınırları Trials for Representation: Redrawing theBasilica Cistern through perceptions - the boundaries of space become ambigious

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

21

Sensorial Experiment about İstanbul

“Duyular arası çaprazlamalar13, mekanı daha farklı bir temsil biçimiyle ifade ederken aynı mekana dair daha önce keşfetmediğimiz başka bilgiler sunar mı?” sorusuna cevap niteliğinde Merleau-Ponty şöyle der (2005):

space description(fig.4).

The boundaries of space become ambiguous by the superposition of light, smell and sound(fig.5,6).

While intersensorial-crossings¹³6represent the place in different ways, does it provide any information that we have not discovered before about the same place? As an answer for these questions Merleau-Ponty says (2005):

[…] her rengin belli bir tınıya ya da sıcaklığa karşılık geldiğini söyleyebiliriz. Körlere renkleri betimleyince onları örneğin bir tınıyla eşleştirerek tasarlayabilmeleri de bundandır. Demek oluyor ki bir niteliği ona duygusal anlam yükleyen insan deneyimi içerisine yeniden koyarsak, o niteliğin kendisiyle hiçbir ortak yanı olmayan başka niteliklerle kurduğu bağlantı da anlaşılır hale gelmeye başlıyor.14

[...] This is why some blind people manage to picture a colour when it is described, by way of an analogy with, for example, a sound. Provided that we restore a particular quality to its place in human experience, the place which gives it a certain emotional meaning, we can begin to understand its relationship to other qualities which have nothing in common with it. ¹⁴

Bildiklerimizin ve gerçekliğin dışta bırakılarak bilginin nasıl ve hangi süreçlerde oluşturulduğunu anlamaya çalışan ‘fenomenolojik yöntem’ esas alınarak; “mekana özgü ‘baskın olmayan’ farklı bir duyuyla deneyim üzerinden (tahmini-temsil için duyu kaybı yaşayan insanların deneyimlerine dair veriler göz önünde bulundurularak) yeni bir temsil kurulabilir mi? Kaybedilen bir duyunun boşluğu nasıl doldurulur (Helen Keller örneğindeki gibi)?

Görmeyen birinin duyma yetisi daha kuvvetli ise aynı mekanı bir başkasına göre nasıl kurar?” sorularına cevap olarak;

Based on the ‘phenomenological method’ that tries to understand how and in which processes information is created by excluding reality and what we know, is it possible to establish a new representation through the experience of space with a non-dominant sense (considering the experiences of people with the sensory loss for the representation)? How can be filled the void of a lost sense (such as Helen Keller )? In response to “ If the ears of a blind person are more sensitive, how does he build the same place different from someone else?” ;

Mekanı sesle çizmek, kokuyla görmek: Duyumsamalarla İsim Şehir oyununun bir katılımcısı Engin Grantepe15 (Karanlıkta Diyalog16 sergi rehberi), Mısır Çarşısı deneyiminde sesin yönlendirici etki-

Re-draw the place through sound, see the place through smell: Engin Grantepe¹⁵7(the guide of Dialogue in the Dark¹⁶8), as a participant of the game called as “Duyumsamalarla İsim Şehir”, talked about the guiding effect of sound in the experience

13. Kokuyu görmek, renkleri duymak, sesi görmek, sesi fotoğraflamak gibi.

14. Maurice Merleau-Ponty, Algılanan Dünya, çev. Ömer Aygün, İstanbul, Metis Kitabevi, 2005, s.28.

15. Engin Grantepe, tavukkarası hastalığı sebebiyle 11 yıldır görmüyor (kişisel iletişim, 10 Haziran 2019).

13. Such as seeing the smell, hearing the colors, seeing the sound.

15. Engin Grantepe cannot seen since 2007 because of nyctalopia. (personal communication, 10th June 2019)

16. Karanlıkta Diyalog deneyiminde ziyaretçiler, tamamen karanlık ortamda, görme duyuları yerine diğer duyularını keşfedip geliştirerek hareket etmeleri konusunda görme engelli rehberlerce eşlik edilip yönlendirilirler. Görme engelli rehberler, 60 dakikalık parkurda ziyaretçilerin dokunarak, koklayarak ve duyarak “yeni ve farklı” bir biçimde görmelerini sağlar. Karanlıkta Diyalog ’un asıl amacı, görme engellilerin yeteneklerinden faydalanmaktır.

Erişim Adresi: http://www.turkcelldiyalogmuzesi.com/karanlikta-diyalog

16. In the Dialogue in the Dark experience, visitors are guided by visually impaired guides to explore and develop other senses rather than visual senses. Visually impaired guides allow visitors to see in a “new and different way by touching, smelling and hearing. The main purpose of Dialogue in the Dark is to benefit from the abilities of the visually impaired people. Access Address: http://www.turkcelldiyalogmuzesi.com/karanlikta-diyalog

22

Sinestezik deneyimler, duyular arası çaprazlamalar Synesthetic Experiences, intersensorial crossings

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

23

Sensorial Experiment about İstanbul

sinden, Mısır Çarşısı’nın bütüncül deneyimi sonucunda ise geçmiş yıllara ait aynı mekan deneyimini anımsayarak hala kubbeleri ve kubbelerdeki güvercin yuvalarını çocukluğundaki gibi görebildiğinden bahsetti. Mısır Çarşısı, Emirgan Korusu gibi çok duyulu mekanlarda keyif almasının aksine alışveriş merkezlerini ‘kaygan zeminli’ -dokunsallıktan uzak- ve boğucu atmosferli mekanlar olarak nitelendiriyor. Kent içindeki yolculuğunda mekanları tanımlı hale getirebilecek referanslar belirleyerek (örneğin bir taksi yolculuğunda yolun engebelerini –topografyayı- zihnine kaydederek) belleğinde mekanı yeniden çiziyor.

of the Spice Bazaar. Recalling the same experience of the past years, he said that he could still see the pigeon nests in the domes as in his childhood. In contrast to enjoying the multi-sensory places such as the Spice Bazaar and the Emirgan Grove, he calls the shopping malls as ‘slippery floors’ - non-tactile - and suffocating. During his journey through the city, he redefines the place in his memory by identifying references and recording the topography in his mind.

So he can draw this place in his mind.

‘Düşüncenin Geometrisinin Mekanın Geometrisini Yankılaması’17 : Belleksel Mekan

‘The Geometry of Thought Echoes the Geometry of the Space’¹⁷ : Mnemonic Space

Engin Grantepe’nin Mısır Çarşısı deneyiminden hareketle; mekanın duyumsamalarla yeniden kurulmasında, duyumsamalarla ilişkilenen belleksel katmanın da önemli rolü vardır:

Based on the Spice Bazaar experience of Engin Grantepe, the mnemonic layer associated with sensations plays also an important role in the reconstruction of the space through senses:

“Mekanın yeniden üretimi, bedenin mekanla olan duyusal ve hafıza ilişkilerine bağlı olarak da biçimlenmektedir. Mekanı gören gözümüz, hisseden tenimiz, kokusunu duyan burnumuz, mekanda hareket eden tüm vücudumuz ve zihnimiz mekanı bir de bellek ve hayal filtresiyle alımlar. Mekan deneyimimiz bellek katmanıyla bir boyut daha kazanır.” 18

“Reproduction of space depends on the movement and actions of the body, it is also shaped by the body’s sensorial and memorial relationships with space. Our eyes that see, our skin that feels, our nose that smells, our whole body and mind moving in the space comprehend the space also with memory and imagination filter. Our space experience gains another dimension with the memory layer.” ¹⁸

Pallasmaa, mimari mekanın bir duyu alanının imgelerini besleyerek bellek ve düş imgelerinin oluşmasında etkili olduğunu söyler. Mekanların bellekteki yankılarına dair, Duyumsamalarla İsim-Şehir oyununun katılımcıları özellikle Mısır Çarşısı, Yerebatan Sarnıcı gibi mekanlarda kokunun, sesin (Mısır Çarşısı’nda esnafın sesi, Yereba-

Pallasmaa says that architectural space with feeding sensory realm has an effect to create further images of memory and dreams. About the echoes of places in memory, the participants of the Multi-sensory Game talked about the effect of smell and sound (the voice of tradesmen in the Egyptian Bazaar, the sound of water¹⁹ 9/playing song in the Basilica Cistern) to evocate of past.

Some of the participants stated that the Basilica

17. Juhani Pallasmaa, a.g.e., s.56

19. Nowadays it is not possible to hear the sound of water in the Basilica Cistern. The security guard stated that the amount of water in the cistern was consciously reduced due to the restoration of it, personal communication, 9th May 2019.

18. Melike Özkan, Yaşanan Mekan: Mimari Program ile Gündelik Yaşam Pratikleri Çakışmaları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2014.

24

tan Sarnıcı’nda suyun sesi19 ve mistik atmosfer yaratma amaçlı bant kaydı) geçmişe götürücü etkisinden söz etti. Katılımcıların bazıları, Yerebatan Sarnıcı’nın ormanda olmak gibi bir deneyim sunduğunu, Levent-Plazalar deneyiminin zihinlerinde New-York imgesi canlandırdığını, Kurtuluş’un Arnavut kaldırımı sokaklarında yürümenin 45’lik Türkçe şarkılar dinlemek gibi bir his uyandırdığını; Mecidiyeköy-Viyadük deneyiminin ise metal müzik dinlemek gibi bir his olduğunu belirtti.

Cistern offers an experience of being in the jungle, the Levent-Plazas experience enlivens the image of New York in their minds, and walking in the streets of Kurtuluş’s cobblestone street feels like listening to old Turkish songs, the experience of Mecidiyeköy-Viaduct feels like listening to metal music.

Algılamaya Müdahale Bedende ve Temsilde Özgürleşme

Intervention to Perception Expanding the Boundaries of the Body and Representation Methods

“ Ayakkabılarınızı ve çoraplarınızı çıkarıp toprakta çıplak ayak yürümeye başlarsanız, ayakkabı denilen şeyin yerkabuğunun her noktasında, her anında hisleri değişen bir yaratık olma halini homojenize bir zemine doğru sürüklediğini görürsünüz. Bir zamanlar yüzbinlerce yıldır yapageldiğiniz o büyük macera henüz başlamadan ayakkabı ile biter: Yer kabuğu üzerinde çıplak ayakla yürüme macerası! “

“If you take off your shoes and socks and start walking barefoot in the soil, you will see that shoes homogenized the situation of a creature whose feelings change at every point in the earth.

The great adventure that you have done for thousands of years ends with shoes before it starts: The adventure of walking barefoot on the earth’s crust! “ Tim Ingold²⁰

Tim Ingold 20 Günümüzde duyumsamalarımız farklı şekillerde perdeleniyor. Dönüşen kentin beraberinde getirdiği gürültü, artan akış, hızlanan yaşam, vb. kentsel mekan algısına müdahale biçimleri olarak karşılık buluyor. Bu müdahale biçimlerini beden ölçeğinde ele alacak olursak, giyilen ayakkabıların bile değişen kent dokusunu ayaklar altında hissetmeye engel olduğu söylenebilir. Bedenin kapasitesini genişleten protezler ise kişinin bir organıymış gibi davranarak duyumsamaya yardımcı olabilir, kör bireylerin bastonuyla çevresini algılaması gibi. Araştırma sürecinde Duyumsamalarla İsim-Şehir oyununda kişilerin mekanlara özgü duyumsamayı engelleyen unsurlara dair paylaşımları dikkate alınarak mekanlara özgü algıla-

Nowadays our senses are blocked in different ways. The noise belongs to transforming city, increasing flow, accelerating life … are kinds of intervention to the perception of urban space. If these kinds of interventions take on a body scale, it can be said that even the shoes prevent the feeling of the changing urban texture under the feet.

Prostheses expand the capacity of the body. They can help to perceive by pretending like an organ of the person. It’s like blind persons perceiving their environment with a walking-stick. Towards the end of the research process, several prostheses were produced for expanding the perception considering the Multi-sensorial Game participants’ sharings about the preventing elements of space perception. Deconstruction of binoculars²¹10was used as a method in the production of prostheses.

19. Günümüzde Yerebatan Sarnıcı’nda suyun sesini duymak olası değil. Yerebatan Sarnıcı’ndaki güvenlik görevlisi, sarnıcın restorasyonu sebebiyle içerisindeki su miktarının bilinçli olarak azaltıldığını belirtti, kişisel iletişim, 9 Mayıs 2019.

21. In The Hidden Dimensions, Edward Hall grouped sensory apparatus into the distance / immediate receptors.

20. Tim Ingold, Being Alive, 2011.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

25

Sensorial Experiment about İstanbul

Dürbünün Yapısökümü ile Protezlerin Üretimi Protezlerin üretiminde, duyumsamalarla mekanı kurarken duyumsama sistemlerinin nasıl çalıştığı (zoom in- zoom out ilişkisi) üzerinden ‘ dürbünün yapısökümü’ bir yöntem olarak kullanılmıştır.

26

mayı genişletecek protez denemeleri yapılmıştır.

Protezlerin üretiminde, duyumsamalarla mekanı kurarken duyumsama sistemlerinin nasıl çalıştığı (zoom in- zoom out ilişkisi)21 üzerinden ‘ dürbünün yapısökümü’ bir yöntem olarak kullanılmıştır.

Antonin Artaud says about the intervention to the physical limitation of the body and loss of these limitations (1976):

“When you will have made him a body without organs, then you will have delivered him from all his automatic reactions and restored him to his true freedom.” ²²

Bedenin fiziksel sınırlılığına müdahale ve bu sınırların yitirilmesi ile ilgili olarak Antonin Artaud şöyle der (1976):

Physical limits get lost in this pure freedom.

Deleuze and Guattari’s concept ‘body without organs’ theorized by Artaud’s play; it is an individual who travels to an uncertain, incalculable, uncontrollable world which also includes the non-ideal, contrast to the tendency that isolates and transfers the proportions and characteristics of an idealized person to design of a place. ²³ Body without Organs (BwO) means multitude itself.

“Bedenini organsız bir beden yapmış olduğunda tüm otomatik tepkilerinden kurtarmış ve gerçek özgürlüğüne kavuşturmuş olacaksın.” 22 Bu saf özgürlük halinde fiziksel sınırlar da yiter.

Deleuze ve Guattari’nin, Artaud’un bir tiyatro oyunundan esinlenerek kuramsallaştırdıkları ‘organsız beden’ kavramı ise; idealleştirilmiş bir insanın oran ve özelliklerini yalıtarak soyutlayan ve mekan tasarımına aktaran eğilime karşıt biçimde, içinde ideal olmayanı da barındıran, belirsiz, hesaplanamaz, kontrol edilemez dünyaya yolculuk yapan bir bireydir.23 Organsız beden, çokluğun kendisidir.

In this study, which aims to reproduce the space through senses, it is also intended to express the experience of space through the eyes of different senses as if it were a body without organs.

It is estimated that if the body behaves like a scent spreading to space, the boundaries of the space to be drawn will become ambiguous(fig.6), independent of gravity. After all, thebody and representation will become free.111213

Duyumsamalarla mekanı yeniden üretmenin amaçlandığı bu çalışmada; organsız bir bedenmişçesine duyumsamaların gözünden mekan deneyimi aktarılmak isteniyor. Bedenin mekana yayılan koku gibi davranması durumunda çizilecek mekanın sınırlarının muğlaklaşacağı (fig.6), yer çekiminden bağımsız olacağı, bedenle birlikte temsilin de özgürleşeceği tahmin ediliyor.

21. The Hidden Dimensions kitabında Edward Hall duyu organlarını the distance/immediate receptors şeklinde gruplamıştır.

22. Antonin Artaud, “To Have Done with the Judgment of God” Susan Sontag (Ed.), Antonin Artaud Selected Writings, Berkeley, CA: University of California Press, 1976.

23. Andrew Ballantyne, Mimarlar için Deleuze ve Guattari, çev.

Rahmi Öğdül, İstanbul, YEM Kitabevi, 2012.

21. The Hidden Dimensions kitabında Edward Hall duyu organlarını the distance/immediate receptors şeklinde gruplamıştır.

22. Antonin Artaud, “To Have Done with the Judgment of God” Susan Sontag (Ed.), Antonin Artaud Selected Writings, Berkeley, CA: University of California Press, 1976.

23. Andrew Ballantyne, Mimarlar için Deleuze ve Guattari, çev.

Rahmi Öğdül, İstanbul, YEM Kitabevi, 2012.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

27

Sensorial Experiment about İstanbul

1

2

“GENİŞ AÇI“

“ 360° “

Mecidiyeköy Meydan: “uzun, sıkışık bir tünel gibi” Mısır Çarşısı: “İnsanlardan oluşan bir koridor gibi”

1- Duyumsamaların perdelendiği, sınırlandığı mekanlarda görüş açısını aynalarla yansımalar yardımıyla genişletmeyi amaçlar.

1- It aims to extend the point of view in the places where sensations are blocked and limited by the help of mirrors.

2- Bir üçgen prizma ve iki ince kenarlı mercek yardımıyla görüntü ters çevriliyor ve 45 derece kırılarak dürbün döndürüldükçe yukarıdaki, aşağıdaki, sağ veya soldaki görüntü aynı anda görülebiliyor.

2- By the help of a triangular prism and two convex lenses, the image is reversed and broken by 45 degrees.

28

3

4

“TERSİNE DÜNYA“

“KOKU (+) KÖRLÜĞÜ”

Mısır Çarşısı: “bir ses karmaşası” “insan sesi, insan seli yönlendiriyor, sesler kesildiğinde oranın çıkmaz bir yer olduğunu anlıyorum.”

Karanlıkta Diyalog Rehberi

Mecidiyeköy Viyadük: “metal müzik dinlemek gibi”

5

“U CAN’T TOUCH (with) THIS“ - 5 adet yüksük - İnce bakır tel - Yapıştırıcı

Mısır Çarşısı için dokunsal bir tarif: “Baharat küreğinin soğukluğu”

şarkıyı dinlemek için,

Yerebatan Sarnıcı’nın suyla şekil almış ‘vıcık vıcık’ kolonlarına dokunmak isteme(me) MC Hammer U Can’t Touch This

3- “Yerebatan Sarnıcı’nı bir yarasa gibi tersten görmek nasıl olurdu?” sorusundan ilham alarak geliştirilen öneri, dürbündeki iki ince kenarlı merceği kullanarak görüntüyü küçültüyor ve tersine çeviriyor.

3- Inspired by the question “How would it be to see the Basilica Cistern reverse like a bat?”, using two convex lenses in the binoculars, it shrinks the image and reverses the world in the frame of view.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

4- Görmek ve koklamak duyularının baskınlığını manipüle etmek üzerine bir protez.

5- Dokunma(ma)k üzerine bir protez.

4- A prosthesis for manipulating the dominance of the senses: seeing and smelling.

5- A prosthesis specific to (not) touch.

29

Sensorial Experiment about İstanbul

Protezler Ĺ&#x;ehirde nerelerde kullanÄąlabilir?

In which city parts, can these prostheses be used?

30

1- Mısır Çarşısı, “Geniş Açı” eşliğinde deneyim.

1

2- Cevahir AVM, Yerebatan Sarnıcı, Emirgan Korusu, “U can’t touch (with) this” eşliğinde deneyim.

3- Mısır Çarşısı, Yerebatan Sarnıcı, “Tersine Dünya” eşliğinde deneyim.

4- Cevahir AVM, “ 360° ” eşliğinde deneyim.

1- Spice Bazaar, experience with “Geniş Açı” (wide angle).

2

2-Cevahir AVM, Basilica Cistern, Emirgan Park; experience with “U can’t touch (with) this”.

3. Spice Bazaar, Basilica Cistern; experience with “Tersine Dünya” (reversed world).

4. Cevahir AVM, experience with “360°”.

3

4

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

31

Sensorial Experiment about İstanbul

ANADOLU KAVAĞI

MECİDİYEKÖY

bedene müdahale biçimi

Ölçülemeyen(ler)in Tarifi: Duyumsamalarla İsim Şehir ile Transkriptlerin Üretimi Representation of Immeasureable(s): Production of the Transcripts through a Multi-sensory Game called as “Duyumsamalarla İsim-Şehir”

Redrawing Istanbul: Sensorial Transcripts of Istanbul

İstanbul’u Yeniden Çizmek Duyumsal İstanbul Transkriptleri

Literally, transcription means “converting data from one medium to another in a format that the new medium may require”.²⁴ Transcription in music is the replacement of a composition for a different instrument from the instrument in which it was originally written.

Genel anlamıyla transkripsiyon, “[v]eriyi, bir ortamdan bir başkasına aktarırken yeni ortamın gerektirebileceği biçime çevirmek”24 anlamına gelir.

Müzikte transkripsiyon ise bir parçanın orijinal olarak yazılmış olduğu enstrümandan farklı bir enstrüman için değiştirilmesidir.

It is mentioned in Bernard Tschumi’s Manhattan Transcripts (1976-1981) that architecture is not simply about space and form, but also about event, action, and what happens in space. ²⁵ Manhattan Transcripts are a collection of architectural drawings hanging between reality and imagination. By the way of Sensorial Istanbul Transcripts, it is aimed to reconstruct the space with the titles of space- movement - perception. The effects of

Bernard Tschumi’nin Manhattan Transkriptleri (1976-1981) mimariyi mekan – olay – hareket başlıklarında inceleyerek mimarlığın yalnızca mekan ve biçim hakkında değil; aynı zamanda fonksiyon, olay ve eylemler hakkında olduğunu söyler. 25 24. TDK Bilişim Terimleri Sözlüğü, “çevri yazmak” 25. Bernard Tschumi, The Manhattan Transcripts, New York, NY: Academy Editions, 1994.

32

Duyumsal İstanbul Transkriptleri - Mısır Çarşısı için denemeler Sensorial Istanbul Transcripts - Trials for Spice Bazaar

Manhattan Transkriptleri, gerçeklerle hayal arasında asılı kalan bir mimari çizim koleksiyonudur.

Duyumsal İstanbul Transkriptleri ile mekan - hareket - algı başlıklarıyla mekanı yeniden kurmak amaçlanmıştır.

the sensorial filter and memory layer about the experience of space are also aimed to express.

This study search for answers for these questions like “How to re-draw the place through sound, see the place through smell? How does the perception of a place change as a result of interventions to perception?”. By means of the information obtained from this study, various sensorial-transcripts of the places along the route were created. Transcripts are created as if wearing different sensorial masks. Thus, it aims to allow inter-spatial comparisons and also deconstruct the space through sensations.

“Bir mekan duyumsamalarla nasıl çizilir? Duyumsamalara müdahaleler sonucunda mekan algısı nasıl değişir?” gibi sorulara cevaplar arayan Duyumsamalarla İsim-Şehir ile elde edilen verilerle rota üzerindeki mekanlara dair çeşitli transkriptler oluşturulmuştur. Bireylerin mekansal deneyimini farklı duyumsal maskeler takmak gibi ele alarak oluşturulan transkriptler, mekanlar arası karşılaştırmalara imkan sunmayı ve aynı zamanda mekanları duyumsamalar yoluyla dekonstrüksiyona uğratmayı hedefler.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

33

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Mısır Çarşısı

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 1- kokunun çizdiği mekan 2- sesin çizdiği mekan 3- görsel imge Superposition of the Sensorial Transcripts 1- the space drawn by smell 2- the space drawn by sound 3- visual image

34

4- mekanda bedenin hareketi

5- belleğin yankısı

4- the movement of the body in space

5- the echo of the memory

1

2

3

4

5

Bu koku, mistik atmosfer beni çocukluguma geri götürüyor.

Buraya ne zaman gelsem, mekanın kubbelerini hayal edip hala kubbelerdeki güvercin yuvalarını görebiliyorum.

1983-85 yıllarında Eminönü-Beyazıt arasında yürüyüs yapardım.

Eski kasetler, ‘Ses’ ile ‘Hayat’ dergilerinden satın alırdım, burası bana o günleri hatırlatıyor...

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

35

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Yerebatan Sarnıcı

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 1- kokunun çizdiği mekan 2- sesin çizdiği mekan 3- görsel imge Superposition of the Sensorial Transcripts 1- the space drawn by smell 2- the space drawn by sound 3- visual image

36

4- mekanda bedenin hareketi

5- belleğin yankısı

4- the movement of the body in space

5- the echo of the memory

1

2

3

4

5

Aydınlıktan karanlıga, karanlıktan yeniden aydınlıga giden bir deneyim...

Karanlıgın içinden hafifçe gelen suyun sesi ve sarnıcın içinde gezen insanların ugultusu esliginde sanki kayboluyorum, kendimi geçmiste buluyorum. Gyllius* gibi sarnıcı sandalla geziyorum. Suyun sekillendirdigi sütunlar henüz pürüzsüz.

Suyun sesiyle balıkları seyrederken gözden kayboluyorum.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

37

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Emirgan Korusu

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 1- kokunun çizdiği mekan(kokuya dokunmak: aydınger üzerine toplu iğne darbeleriyle çizim) Superposition of the Sensorial Transcripts 1- the space drawn by smell( touching to the smell: drawing with pin strokes on tracing paper)

38

2- sesin çizdiği mekan

3- görsel imge

2- the space drawn by sound 3- visual image

1

2

3

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

39

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Mecidiyeköy Viyadük

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 2- sesin çizdiği mekan 3- görsel imge Superposition of the Sensorial Transcripts 2- the space drawn by sound 3- visual image

4- mekanda bedenin hareketi (sırayla kesit, plan düzleminde) 4- the movement of the body in space (in section, in plan plane)

40

1

2

3

4

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

41

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Mecidiyeköy Viyadük

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 3- görsel imgeler 4- mekanda bedenin hareketi Superposition of the Sensorial Transcripts 3- visual images 4- the movement of the body in space

42

1 2

3

4

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

43

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Cevahir Avm

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 1- kokunun çizdiği mekan 2- sesin çizdiği mekan 3- görsel imge Superposition of the Sensorial Transcripts 1- the space drawn by smell 2- the space drawn by sound 3- visual image

44

4- mekanda bedenin hareketi 4- the movement of the body in space

1

2

3

4

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

45

Sensorial Experiment about İstanbul

Duyumsal İstanbul Transkriptleri : Cevahir Avm

Duyumsal Transkriptlerin Süperpozisyonu 1- sesin çizdiği mekan 2- kokunun çizdiği mekan Superposition of the Sensorial Transcripts 1- the space drawn by sound 2- the space drawn by smell

3- görsel imge 3- visual image

46

1

2

3

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

47

Sensorial Experiment about İstanbul

48

İstanbul’da Süregiden Kentsel Doku Üretim Sürecinin Eleştirisi

49

Critique of the Ongoing Production of Urban Fabric in İstanbul

Çıkarımlar

Conclusion

“Her şehrin sokaklarının yapısına ve ölçeğine ve genelindeki mimari üslup ve malzemelere bağlı olan bir yankısı vardır. Ama bizim şehirlerimiz yankılarını hepten kaybettiler. Çağdaş şehirlerin geniş açık mekanları sesi geri göndermez ve bugünün binalarının iç mekanlarında yankılar emilir ve sansürlenir. Alışveriş merkezlerinin ve kamusal mekanların programlınbanttan müziği mekanın akustik hacmini kavrama olanağını ortadan kaldırır. Kulaklarımız körleşmiştir.”

“Every city has its echo which depends on the pattern and scale of its streets and the prevailing architectural styles and materials. But our cities have lost their echo altogether. The wide, open spaces of contemporary streets do not return sound, and in the interiors of today’s buildings echoes are absorbed and censored. The programmed recorded music of shopping malls and public spaces eliminates the possibility of grasping the acoustic volume of space. Our ears have been blinded.”

Juhani Pallasmaa

Juhani Pallasmaa

Mimarlık bugün gerçeklik düzleminde tartışılırken belirli kurallar çerçevesinde aynı çıktıları üreten ‘nesnel’ mimari çizimler yoluyla mekanın algısal, belleksel–yaşamsal- boyutunu aktarmak güçleşiyor. ‘Mimarlıkta duyusal ve duyumsal niteliklerin kaybolması kaygısı’ giderek artarken, mekanı deneyimleyerek duyular üzerinden yeniden inşa etmek ve kalıplaşmamış mekan temsillerine ulaşmak için yaratıcılığı tetikleyecek bir farklılık olarak sinesteziden yararlanılabileceği düşünülüyor.

Sonrasında duyumsal arayışlara cevap verecek mekanlar üretebilmek için bu çalışma bir ön aşama olarak ele alınmak isteniyor.

While architecture is being discussed within the frame of reality today, it becomes difficult to reflect the perceptual, mnemonic -living-dimension of space through ‘objective’ architectural drawings that produce the same outputs under certain rules. It is an increasing concern that the disappearance of sensory and sensual qualities from architecture. This study is intended to be considered as a preliminary stage in order to reconstruct space by experiencing through senses and to reach the unstereotyped representations of space through positive contributions of synesthesia and then, producing spaces that will respond to multi-sensorial searches.

50

KAYNAKLAR

REFERENCES

Adarmes, N. (2018, Temmuz 12). Synaesthesia, Cyborgs. We’re evoluting. Erişim adresi: https:// medium.com/@jhoe131/synaes thesia-cyborgs-were-evoluting-ad2322139d11. Erişim Tarihi:7 Haziran 2019.

Pallasmaa, J. (2011). Tenin Gözleri, Aziz Ufuk Kılıç (Çev.). İstanbul: YEM. Sarımustafa, Z. (2016, Mart 24). Duygular ve Mekanın Duyumsama Süreci [Blog yazısı]. Erişim adresi: https://mimaritasarimveelestiri.wordpress. com/2016/03/24/duygular-ve-mekanin-duyumsama-sureci/. Erişim Tarihi: 19.03.2019.

Artaud, A. (1976). To Have Done with the Judgment of God, Susan Sontag (Ed.). Berkeley, CA: University of California Press.

TEDx Talks (2013, Şubat 12). The Human Eyeborg: Neil Harbisson at TEDxGateway.

Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=d_mmwrbDGac

Ballantyne, A. (2012). Mimarlar için Deleuze ve Guattari, Rahmi Öğdül (Çev.). İstanbul: YEM. Capretto, L. (2016, Nisan 13). A Touching Update On The Blind Boy Who Could ‘See’ With Sound.

Erişim adresi: https://www.huffpost.com/entry/ blind-ben-underwood-update_n_570d729fe4b0ffa5937d6926. Erişim Tarihi:7 Haziran 2019.

Tschumi, B. (1994). The Manhattan Transcripts, New York, NY: Academy Editions.

Wood, R.C. (Yönetmen). (1955). Helen Keller In Her Story [Belgesel]. Erişim adresi: https://www. cultureunplugged.com/documentary/watch-online/play/51230/Helen-Keller-In-Her-Story.

Fischer, S. (2017). A Visual Imprint of Moving Air: Methods, Models, and Media in Architectural Sound Photography, Journal of the Society of Architectural Historians, Vol.76 No.3, 326-348. doi: 10.1525/jsah.2017.76.3.326.

Güvenç, K. (2014, Yaz) Her Kuş Uçurumunu Kendi İçinde Taşır. Betonart, 42, 58-61.

McCaffrey, E. (Yönetmen). (2007). The Boy Who Sees Without Eyes [Belgesel]. Erişim adresi: https://documentaryheaven.com/the-boy-who-sees-without-eyes/ Merleau-Ponty, M. (2005). Algılanan Dünya, Ömer Aygün (Çev.). İstanbul: Metis. Özkan, M. (2014). Yaşanan Mekan: Mimari Program ile Gündelik Yaşam Pratikleri Çakışmaları. (Yüksek Lisans Tezi, İTÜ, İstanbul).

Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr/bitstream/11527/14324/1/10049496.pdf.

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

51

Sensorial Experiment about İstanbul

EKLER | seyir defteri

APPENDIX | logbook

log: a full written record of a journey, a period of time.

A perception cannot be drawn. The form must be imagined immediately before this.

The conception can guide the creative process known as drawing.

Sven Hesselgren

Every sensation carries within it the germ of a dream or depersonalization.

Her duyum bir kişisizleştirme veya bir rüya tohumu taşır.

M. Merleau-Ponty

Space is essentially a mental construct.

We imagine space to be there, even if we experience it as a void, an absence we cannot perceive.

Lebbeus Woods

52

“A visual sense is born in the fingertips.”

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney

53

Sensorial Experiment about İstanbul

The limitations of our capabilities to know through our sense-organs, and our abilities to imagine through our cognitive faculties are the critical concerns. For now, we must settle for provisional answers, and the most salient of these seems to be that the limits of the real are isomorphic with the limits of what we can conceive.

Lebbeus Woods

54

İstanbul’da Süregiden Kentsel Doku Üretim Sürecinin Eleştirisi

55

Critique of the Ongoing Production of Urban Fabric in İstanbul

İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney: Sinestezik Deneyimlerle Çoklu Mekan Tarifleri Sensorial Experiment About Istanbul: Multi-Sensory Representations of Place through Synesthetic Experiences Hülya Yavaş