ประจัาปีงบประมาณ พ.ศ. 2567
ISBN 978-616-8082-29-4
รวบรวม/เรียบเรียง สำนัักวิิจััย
พิิมพิ์คร้�งแรก กรกฎาค์ม 2568 จัดพิิมพิ์โดย สถาบัันัวิิจััยและพััฒนัาพันัที่่�สูง
(องค์์การมหาชนั)
65 หมู 1 ถนันัสุเที่พั ตำบัลสุเที่พั อำเภอเม้อง จัังหวิัดเช่ยงใหม� 50200 โที่รศััพัที่ 0 5332 8496-8 โที่รสาร 0 5332 8494, 0 5332 8229
แผู้นงานวิจัยย่อยที 1 การวิจัยแลิะพิ้ฒนาเทคโนโลิยีแลิะนว้ตกรรมการเกษตรบนพิื�นทีส้ง
1. โค์รงการวิิจััยเที่ค์โนัโลย่เพั้�อเพัิ�มผีลผีลิตและมูลค์�าของกาแฟอะราบัิกาค์ุณภาพั ภายใต้ระบับัการผีลิตที่่�เป็็นัมิตรกบัสิ�งแวิดล้อมบันัพันัที่่�สูงและ BCG โมเดล 26 2. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาเที่ค์โนัโลย่การป็ลูกองุนัค์ุณภาพัภายใต้ระบับัที่่�เป็็นัมิตร
3. โค์รงการวิิจััยเพั้�อเพัิ�มศัักยภาพัการผีลิตและการตลาดของอะโวิค์าโดบันัพันัที่่�สูง 34 4. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาเพั้�อยกระดบัการป็ลูกเมลอนัและพัริกหวิานับันัพันัที่่�สูง
5. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาการจััดการธาตุอาหารแบับัแม�นัยำสำหรบัพั้ชผีักเศัรษฐกจั
6. โค์รงการวิิจััยการจััดการเพัล่�ยไฟในัพั้ชเศัรษฐกจัเพั้�อรองรบัการเป็ล่�ยนัแป็ลงสภาพัอากาศั
7. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาค์ุณภาพัตนัแบับัช่วิภัณฑ์์และฟีโรโมนัระดบัห้องป็ฏิิบััติการ ให้เข้าสู�มาตรฐานัการผีลิตระบับัโรงงานัอุตสาหกรรม
44 8. โค์รงการวิิจััยเพั้�อเพัิ�มผีลผีลิตในัไก�ไข�และสุกร โดยใชวิัตถดบัเศัษเหล้อที่างการเกษตร เป็็นัส�วินัป็ระกอบัในัสูตรอาหาร 48
9. โค์รงการศัึกษาการบัริหารจััดการผีลิตผีลเกษตรหลังกระบัวินัการจััดการหลังการเกบัเก่�ยวิ เพั้�อเพัิ�มมูลค์�าผีลิตผีลพันัที่่�สูง 50
10. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัายกระดบักัญชงอย�างค์รบัวิงจัร
1. โค์รงการศัึกษาวิิจััยพัันัธุ์ข้าวิที่้องถินัและรป็แบับัการป็ลูกข้าวิไร�เพั้�อเพัิ�มผีลผีลิต ที่่�เป็็นัมิตรกบัสิ�งแวิดล้อมบันัพันัที่่�สูง
68 2. โค์รงการวิิจััยเพั้�อเพัิ�มป็ระสที่ธิภาพัการป็ลูกธัญพั้ชที่้องถินัและพั้ชตระกูลถัวิบันัพันัที่่�สูง 70 3. โค์รงการค์ัดเล้อกและป็รบัป็รุงพัันัธุ์พั้ชผีักในัระบับัอนัที่ร่ยบันัพันัที่่�สูง 72 สารบััญ CONTENTS
แผู้นงานวิจัยที 2 การวิจัยเพิื�ออนร้กษ ฟื้้�นฟื้้ แลิะใช้ประโยชน์ความหลิากหลิายทางชีวภาพิแลิะสิ�งแวดลิ้อม
แผู้นงานวิจัยย่อยที 1 การวิจัยแลิะพิ้ฒนาเชิงบ้รณาการเพิื�อฟื้้�นฟื้้แลิะแก้ไขปัญหาสิ�งแวดลิ้อมบนพิื�นทีส้ง 77 1. โค์รงการศัึกษาและป็ระยุกต์ใช้แนัวิป็ฏิิบััติที่่�ด่ของโค์รงการหลวิงด้านัการป็รบัระบับัเกษตร ที่่�เป็็นัมิตรกบัสิ�งแวิดล้อมเพั้�อลดป็ัญหาการเผีาในัพันัที่่�จัังหวิัดนั�านั 78 2. โค์รงการศัึกษาแนัวิที่างยกระดบัชุมชนัโค์รงการหลวิงค์ารบัอนัต�ำสู�เป็้าหมาย Carbon
3. โค์รงการศัึกษาการเพัิ�มมูลค์�าจัากเศัษเหล้อใชที่างการเกษตรเพั้�อเป็็นัป็จัจััยการผีลิต สำหรบัการป็ลูกพั้ชบันัพันัที่่�สูงที่่�สอดค์ล้องกบั BCG Model
4. โค์รงการศัึกษาแนัวิป็ฏิิบััติที่่�ด่ในัการป็รบัระบับัเกษตรเพั้�อแก้ไขป็ัญหาสารเค์ม่ และโลหะหนัักบันัพันัที่่�สูง 85
แผู้นงานวิจัยย่อยที 2 การวิจัยเพิื�ออนร้กษ ฟื้้�นฟื้้ แลิะพิ้ฒนาต่อยอดสร้างม้ลิค่าเพิิ�มจัากพิืชท้องถิ่�นบนพิื�นทีส้ง 87 1. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาการผีลิตพั้ชที่้องถินัที่่�ม่ศัักยภาพัเป็็นัพั้ชเศัรษฐกจัใหม� แบับัค์รบัวิงจัรภายใต BCG Model
87 2. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาค์ุณภาพัวิัตถดบัและผีลิตภัณฑ์์สมนัไพัรเพั้�อสร้างมูลค์�าเพัิ�ม
3. โค์รงการศัึกษาค์วิามหลากหลายที่างช่วิภาพัและแนัวิที่างการใชป็ระโยชนั์ของพั้ชที่้องถินั ที่่�ม่ค์ุณค์�าและม่อัตลักษณบันัพันัที่่�สูง:
แผู้นงานวิจัยที 3 การวิจัยเพิื�อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนบนพิื�นทีส้ง
แผู้นงานวิจัยย่อยที 1 แผู้นงานการวิจัยแลิะพิ้ฒนากระบวนการเสริมสร้างชุมชนแห่งการเรียนร้ที�เหมาะสม
1. โค์รงการศัึกษาผีลกระที่บัของสังค์มผีู้สูงอายต�อผีลิตภาพัของค์รวิเร้อนัเกษตรกรบันัพันัที่่�สูง 98 2. โค์รงการวิิจััยและพััฒนัาที่ักษะการเป็็นัผีู้ป็ระกอบัการในัยค์ดจัที่ัลของกลุ�มสตร่ชาติพัันัธุ์ ในัชุมชนัโค์รงการหลวิง 101
3. โค์รงการศัึกษาและพััฒนัากระบัวินัการเร่ยนัรู้และเค์ร้อข�ายการเร่ยนัรู้ของเกษตรกร บันัพันัที่่�สูงเพั้�อรองรบัการเป็ล่�ยนัแป็ลงด้านัเที่ค์โนัโลย่ดจัที่ัล 103 4. โค์รงการศัึกษาแนัวิที่างการเพัิ�มป็ระสที่ธิภาพัการพััฒนัาพันัที่่�สูงร�วิมกบัชุมชนั และองค์์กรป็กค์รองส�วินัที่้องถินั
แผู้นงานวิจัยที
แผู้นงานวิจัยย่อยที
1. โค์รงการศัึกษากระบัวินัการขบัเค์ล้�อนังานัวิิจััยไป็ใชป็ระโยชนับันัพันัที่่�สูง 110 2. การเสริมสร้างค์วิามเข้มแข็งการบัริหารจััดการแผีนังานัและ โค์รงการด้านัวิิที่ยาศัาสตร
การวิิจััยและพัฒนากระบวินการเสริมสร้างชุุมชุนแห่่งการเรียนร ที่�เห่มาะสมกับภู้มสังคม และรองรับการเปลี�ยนแปลงบนพ้�นที่ ส้ง
5.100 ล้านบาที่ 9%
การวิิจััยเพ้�ออนรักษ์์ ฟื้้�นฟื้้ และพัฒนาต่่อยอด สร้างม้ลค่าเพิมจัากพ้ชุที่้องถิ่นบนพ้�นที่ ส้ง
5.400 ล้านบาที่ 9%
การวิิจััยและพัฒนาเชุิงบ้รณาการเพ้�อฟื้้�นฟื้้ และแก้ไขปัญห่าสิงแวิดล้อมบนพ้�นที่
การเสริมสร้างควิามเข้มแข็งการบรห่ารจััดการแผนงาน และโครงการด้านวิิที่ยาศาสต่ร วิิจััยและนวิต่กรรม (วิวิน.)
4.063 ล้านบาที่ 7%
การวิิจััยและพัฒนานวิต่กรรมเพ้�อการพัฒนาพ้�นที่ ส้ง ภูายใต่ข้อต่กลงควิามรวิมม้อกับเคร้อข่าย ที่ังในระดับประเที่ศและต่่างประเที่ศ 7.500 ล้านบาที่ 13%
การนาผลงานวิิจััยและนวิต่กรรมไปใชุ้ประโยชุน (RU: Research Utilization)
สรป็ผีลการดำเนันังานัสำค์ัญในัแต�ละแผีนังานั ดังนั่
การวิิจััยเพั้�อสนบัสนุนการพััฒนาอาช่พัที่่�เป็นมิตรกบัสิงแวิดล� อมบันพั้�นที่่�
แผนงานวิิจััยย่อยที่่� 1 การวิิจััยและพััฒนาเที่ค์โนโลย่และนวิต่กรรมการเกษต่รบันพั้�นที่่� สูง
Development Goals: SDGs)
BCG (Bio-Circular-Green Economy)
ระบับัการป็ลูกภายใตร�มเงาไมผีลพัลัม
Footprint ต�ำ ซึ�งสามารถเพัิ�มมูลค์�าและรายได้ใหกบัเกษตรกร
(Sustainable
ที่่�ใชพันัที่่�นั้อยแต�ใหผีลตอบัแที่นัสูง การนัำพัันัธุ์องุนัจัากต�างป็ระเที่ศัมาป็ลูก พับัวิ�าสามารถใหผีลผีลิตได
Nitrogen
หลักกลุ�ม Aromatic aldehydes กบัสารตรึงกลินั Diplopylene
ตนัที่นัค์�าสาร 1.81 บัาที่ต�อฟีโรโมนั ตนัที่นัค์�ากบัดักกาวิเหนั่ยวิแบับัสามเหล่�ยม 6 บัาที่ต�อชินั ผีลที่ดสอบัในัแป็ลงป็ลูกพั้ช เกษตรกร พับัวิ�าล�อดึงดูดผีเส้�อหนัอนักระทีู่้ผีักเพัศัเม่ยและเพัศัผีู้ด่กวิ�าสูตรเดิม ร้อยละ 16.68 โดยใช้ระยะเป็ล่�ยนักบัดัก
15 เมตร
ผู้ลิตอบแทนทางส้งคม (Social Return on Investment: SROI) การส่งเสริมเกษตรกรใชชีวภ้ณฑ์์แลิะ
ขนัาดผีลป็านักลางถึงใหญ� ผีลดบัม่ส่เข่ยวิ ผีลสุกม่ส่แดงสด
ค์้อ (1) โค์รงการพััฒนัาพันัที่่�สูงแบับัโค์รงการหลวิงหวิยก้างป็ลา ค์วิามสูง 500–800 เมตรจัากระดบันั�ำที่ะเล พับัวิ�าพัันัธุ์ที่่�ให
นั�ำหนัักผีลผีลิตรวิมสูงที่่�สุดในัฤดูหนัาวิ ค์้อ
บันัพันัที่่�สูงในัพันัที่่�โค์รงการพััฒนัาพันัที่่�สูงแบับัโค์รงการหลวิงป็างหนัฝนั พับัวิ�าพัันัธุ์
(THC ร้อยละ 0.270–0.695, CBD ร้อยละ 10.93–18.838)
110–120 วินั
การวิิจััยและพััฒนัากระบัวินัการเสริมสร้างชุมชนัแห�งการเร่ยนัรู้ที่่�เหมาะสมกบัภมสังค์มและรองรบัการเป็ล่�ยนัแป็ลง
เนันัการวิิจััยแบับัม่ส�วินัร�วิมเพั้�อเสริมสร้างกระบัวินัการเร่ยนัรู้ของชุมชนับันัพันัที่่�สูงและเค์ร้อข�ายการเร่ยนัรู้ของ
ให้ไดรบัโอกาสและค์วิามเสมอภาค์ในัการสร้างอาช่พัที่่�มันัค์ง ดวิยองค์์ค์วิามรู้ การต�อยอดจัาก
ภมป็ัญญาที่้องถินั และยกระดบัเป็็นัสังค์มแห�งการเร่ยนัรู้ที่่�สามารถป็รบัตวิ รองรบัการเป็ล่�ยนัแป็ลงที่่�เที่�าที่นั โดยม่ผีลงานัวิิจััย ที่่�สำค์ัญ ดังนั่
(1) การวิิเค์ราะหผีู้เร่ยนั (2)
(3) พััฒนัาส้�อที่ั�งออนัไลนั์และออฟไลนั (4) การป็ระเมนัผีล
(Learning by Doing) ซึ�งนัำไป็สู�การต�อยอดผีลิตภัณฑ์์ชุมชนั เช�นั ชาระดบัพัร่เม่ยมและผี้ามัดย้อมจัากนั�ำชาเม่�ยง ที่ั�งนั่ พับัวิ�าแนัวิที่างสำค์ัญ
2) กระบวนการเส
(2) การออกแบับัการเร่ยนัรู้แบับัผีู้เร่ยนัเป็็นัศันัย์กลาง (3)
(Learning by Doing) (4)
บัที่เร่ยนั (Reflection) (5) การป็ระมวิลและสรป็ข้อเสนัอแนัะ โดยพับัวิ�ากลุ�มเป็้าหมายม่พััฒนัาการชัดเจันัในัด้านัการป็รบัตวิ
กบัดจัที่ัล การสร้างผีลิตภัณฑ์์ใหม� และการที่ำงานัเป็็นัที่่ม
2. ผลสัมฤที่ธุ์ิด�านข�อเสนอแนะหร้อแนวิที่างเชิงนโยบัาย จัานวิน
6 ด้านัหลัก ได้แก� (1) ค์วิามยั�งย้นัและป็รบัตวิต�อสภาพัภมิอากาศั (2) การเข้าถึงและใช้เที่ค์โนัโลย่ดจัที่ัลด้านัการ
(3) ค์ุณภาพัช่วิิต ซึ�งวิัดจัากค์วิามอยูด่ม่สุขของค์นับันัพันัที่่�สูง
แนัวิที่างนั่จัะช�วิยให้สามารถป็ระเมนัพััฒนัาการของชุมชนัได้อย�างที่นัสมัย สอดค์ล้องกบัเป็้า หมายการพััฒนัาที่่�ยั�งย้นั (SDGs) และสนัับัสนันัใหชุมชนับันัพันัที่่�สูงเตบัโตอย�างมันัค์งและพัึ�งพัาตนัเองได้ในัระยะยาวิ
การดำเนันังานัร�วิมกนัอย�างชัดเจันัในัระดบัแผีนังานัและงบัป็ระมาณ
นัักพััฒนัาพันัที่่�สูงอย�างยั�งย้นั เพั้�อเตร่ยมค์วิามพัร้อมสำหรบัการถ�ายโอนัภารกจัร�วิมกนัในัอนัาค์ต
3) แนวทางข้บเคลิื�อนนโยบายส้งคมส้งอายุของ
(อาย 45–59 ป็ี) ม่พันัที่่�ตนัแบับัในัลุ�มนั�ำโขงเหนั้อและสาละวิินั โดยม่ข้อเสนัอแนัะเชิงนัโยบัาย
โดยเนันัการพััฒนัาสวิัสดิการที่่�เหมาะสมและการส�งเสริมเศัรษฐกจัแบับัร�วิมม้อ และ (4) การพััฒนัาเศัรษฐกจั ในัชุมชนัที่่�เป็ราะบัาง ผี�านัการป็รบัป็รุงโค์รงสร้างพันัฐานัและการยกระดบัเศัรษฐกจัฐานัราก ที่ั�งนั่
และค์วิามร�วิมม้อระหวิ�างชุมชนักบัภาค์รัฐจัะช�วิยเสริมสร้างค์วิามยั�งย้นัในัการดำรงช่พัและค์ุณภาพัช่วิิตของเกษตรกรผีู้สูงอาย ในัพันัที่่�สูง
ศัักยภาพัในัการพััฒนัาต�อยอด/ชุมชนัสามารถเป็็นัเจั้าของ และย้นัขอจัดที่ะเบั่ยนั/จัดแจั้งที่รพัยสนัที่างป็ัญญาใหม�ที่่�เกิดจัาก
ผีลงานัวิิจััย และที่รพัยสนัที่างป็ัญญาของชุมชนับันัพันัที่่�สูง
(1) อนัสที่ธิบััตร จัำนัวินั 1 รายการ (2) ลิขสที่ธิ จัำนัวินั 3 รายการ (3) เค์ร้�องหมายการค์้า จัำนัวินั 2
(4) ขึนัที่ะเบั่ยนัพัันัธุ์พั้ช จัำนัวินั 4
5. ช่วยอำนวยการกำ
12 ค์รั�ง ติดตามผีลการดำเนันังานัวิิจััย 2 ค์รั�ง และติดตามการดำเนันังานัในัพันัที่่�
ส่วนผู้สมของเส้นใยก้ญชงในห้องปฏิิบ้ติการแลิะภาคสนาม
2) ความร่วมมือทางวิชาการเพิื�อการวิจัยด้านทร้พิยากรธิ์รรมชาติแลิะความหลิากหลิายทางชีวภาพิ ต�อยอด การอนัรักษ์และวิิจััยพัันัธุ์พั้ชในัการนัำไป็ใชป็ระโยชนั์ในัเชิงสังค์มและเชิงพัาณิชย ร�วิมกบัองค์์การสวินัพัฤกษศัาสตร
