Theaterfestivalkrant 7/09/2017

DO 7 SEP 2017 DAGKRANT #HTF17 © Danny Willems

Junior Mthombeni: de man met het hoedje onderschept Un quiz sur Malcolm X Niets: één boek, twee voorstellingen

Berg van betekenis volgens de redactie

Cultuurcentra vs. theatergroepen?

n Va urt ©K ls rE de t

www.theaterfestival.be

© Danny Willems

‘Ik zal niet zomaar meer buigen, die tijd is voorbij’ © Danny Willems

Malcolm X Junior Mthombeni, Fikry El Azzouzi & Cesar Janssens/KVS

Al van ver zien we Junior Mthombeni’s typerende hoedje opdoemen. Net om de hoek van de statige KVS zit hij op het terras van café The Black Beard, waar hij samen met acteur Said Boumazoughe nog even nakeuvelt over de doorloop van Malcolm X. Veelal wordt hij gelabeld als een geestdriftig revolutionair die de theaterwereld op haar kop zette, maar wij ontmoeten eerder een gedreven acteur, regisseur én muzikant die leeft op de golven van zijn intuïtie.

Eline Van Lancker en Dina Dooreman

7 sep 2017 1

En zij zouden de dokter zelfs niet bellen. Ook het personage van de house negro hebben we even op het podium gebracht. Belangrijk in het stuk is dat we verschillende types mensen presenteren. De multiculturele samenleving is geen eenheidsworst, maar zo divers.

Er is niet één moslim.

Het gaat dus om meer dan een jazzy interpretatie van Malcolms leven.

Natuurlijk! Het is een verhaal over empowerment, maar het gaat ook effectief over Malcolm X. In die tijd had je een jonge garde die kwaad was omdat Malcolm te veel praatte en te weinig actie ondernam. Met de voorstelling hebben we gekozen voor een dubbele gelaagdheid, in twee tijden. Want ook nu is het tijd voor actie. Er is te veel discriminatie en er is geen recht op werk. Die situatie kan zich toen afspelen, maar evengoed nu. Vervolgens hebben we de muziek erbij betrokken die voor Malcolm zo belangrijk was. De muzikanten naar wie hij luisterde, waren ook mensen die hij kende. De muziek hangt heel nauw samen met Malcolm zelf.

Schuilt in die swingende muziek ook niet het gevaar dat voor wie de traditie niet kent, het de politieke statements net verzacht?

Eerst en vooral: waarom Malcolm X?

Er zijn eigenlijk duizenden redenen. Malcolm X is een held, zeker in deze tijd. Hij was niet gewoon zwart, maar ook moslim en strijder.

Mensen kennen het Malcolm X-verhaal niet zo goed hier. Dat maakt het interessant: we brengen een heel andere canon de theaterwereld binnen. Anders dan bij een stuk van Shakespeare is het nu aan het publiek zelf om bijkomende research te doen na de voorstelling. Dat maakt mensen soms ongemakkelijk, omdat ze de materie niet onder de knie hebben. Daarnaast is hij erg controversieel. Er is veel misinformatie over Malcolm. Zo leeft nog steeds de perceptie dat hij elke blanke wou neerknallen en enkel geweld nastreefde. Dat willen wij ontkrachten.

Jouw vader was strijder voor ANC in Zuid-Afrika. Is er op die manier een persoonlijke verbintenis tussen jou en Malcolm?

Ja, dat kan bijna niet anders. Mijn vader was ANC-strijder die om politieke redenen wegvluchtte uit Zuid-Afrika. In België werd hij een soort van spokesman van ANC. Als kind had ik het daar soms moeilijk mee, het was te veel strijd voor mij. Op een bepaald moment had ik er genoeg van en liep ik daar echt van weg. Een ouder die te obsessief met iets bezig is, is altijd moeilijk voor een gezin. Maar ik zie ook andere parallellen tussen mijn vader en Malcolm X: koppigheid, hoop, verzachting, inzicht, een moeilijke gezinssituatie. En vooral gekwetstheid, door onder het apartheidsregime te leven. Als je trots en eer worden gekrenkt, wil je die terugpakken.

Anders dan Mohammed Ali in jouw vorige stuk Rumble in the Jungle, krijgt Malcolm X deze keer geen fysieke invulling op het podium.

We spelen met de vraag ‘Is iedereen Malcolm X’? Daarnaast tonen we verschillende facetten van Malcolm. De twijfelaar, de macho, de strijder. Ik denk dat hij zich bij momenten een house negro voelde, maar evengoed een field negro. En hij heeft zichzelf ook regelmatig verweten dat hij meer moest doen. We zitten echt in het hoofd van Malcolm. (denkt na) We hebben ook gewerkt met een omgekeerde dramaturgie. Wij zijn vertrokken van zijn dood en dan teruggekeerd naar het begin. Malcolm X is vredelievend gestorven. Hij was veel zachter aan het einde van zijn leven dan voordien. Dat had veel te maken met zijn reis naar Mekka, waar hij alle soorten mensen samen zag. Kleur deed er niet toe. In het begin was hij daar wel sterk mee bezig. Met blanken wou hij niet samenwerken. Dat had veel te maken met hoe de Amerikaanse maatschappij functioneerde en het trauma dat hem was aangedaan. He was angry. En terecht.

House en field negro, wat moeten we ons daarbij voorstellen?

In het stuk zelf refereren we naar een zeer belangrijke speech die Malcolm gaf over de house negro en de field negro. De house negro is degene die zeer aanhankelijk is van de baas. Als de baas ziek is, is hij ziek. De field negro's doen het harde werk, zij zijn buiten.

Voor ons was de muziek eigenlijk een evidentie. Het zijn niet zomaar vrolijke nummertjes, ze dekken een zware lading. Het zijn strijdliederen, het is een antwoord van onze traditie op wat ons werd aangedaan. We hoeven toch geen rekening te houden met hoe het publiek dit zal interpreteren? Wij vertrokken eerder vanuit de achtergrond van de nummers, die Malcolm gebruikte om zich op te peppen. Of omdat het de hele beweging van de Black Panthers in gang heeft gestoken. In zulke elementen klopt de dramaturgie voor ons. Voor sommige traditionele kijkers is het moeilijk die code te kraken.

Op basis waarvan heb je dan de cast samengesteld?

Puur op basis van kwaliteit. We hebben internationaal gezocht naar sterke spelers. Als regisseur vind ik vooral de ontmoeting interessant tussen mensen die niet per se enkel acteur zijn. Een conversatie tussen een slam poet en een rapper bijvoorbeeld, of een rapper, een muzikant en een danser. We hadden als makers wel al een helder beeld over welke richting het uit moest gaan.

Enkel de dames van Poetic Pilgrimage hebben hun teksten zelf geschreven, omdat Engels hun moedertaal is.

Betekende het maken van de voorstelling ook een persoonlijke strijd voor de cast?

Er is veel empathie voor de strijdlust van Malcolm. Je kunt die zelfs los van huidskleur bekijken: de muzikanten zijn vrij blank, maar ook zij kunnen zich in zijn strijd herkennen. Denk maar aan de parallellen tussen het hoofddoekendebat, de vluchtelingencrisis of ons koloniale verleden. Iedereen voelt zich op een of andere manier wel verbonden met Malcolm. De meeste spelers wisten zelf al wel waar ze voor stonden, maar meespelen in dit stuk empowerde hen verder.

‘Nog steeds leeft de perceptie dat Malcolm X elke blanke wou neerknallen' Denk je dat de voorstelling ook kan helpen om het publiek tot nieuwe opvattingen te brengen?

Ik voel dat de voorstelling veel discussies uitlokt. Er was een heel mooi moment na de première, wanneer ik iets aan het drinken was. Drie dames met een hoofddoek kwamen me feliciteren.

Plotseling komt er een blanke vrouw het groepje vervoegen. Zij zegt: ‘Ik vond het tof, maar waarom moeten jullie constant met dat vingertje naar ons wijzen?’ Waarop die drie Marokkaanse vrouwen zeggen: ‘Wel, nu snap je wat wij voelen. Hoe het is om met een hoofddoek rond te lopen en voortdurend bekeken te worden als een terrorist’. Ze zijn achteraf ook blijven praten.

2 7 sep 2017

Malcolm X Junior Mthombeni, Fikry El Azzouzi & Cesar Janssens/KV

In de voorstelling zien we vooral ook erg sterke vrouwen.

We hebben expliciet voor sterke vrouwenrollen gekozen. Zo wordt heel duidelijk getoond hoe Malcoms vrouw Betty hem tot inkeer bracht. Op het podium tonen wij niet de vrouwen achter de man, maar zetten de vrouw voor de man. We trekken die hele machocultuur in het belachelijke. Ik geloof zeker dat de positie van de vrouw soms nog erg precair is. Maar dat geldt niet alleen voor de vrouwen: ik ben samen met Fikry El Azouzzi misschien één van de happy few met een kleur in het theater. Er is nog een heel lange weg te gaan. En als ze dan tegen mij zeggen: ‘Het valt toch wel mee’, dan denk ik: ‘Fuck off, neen!’. Dat bewijst dat er nog veel werk is in onze maatschappij. Er is nog te weinig kennis. Er wordt nog te weinig gekeken gewoon naar wat we doen, zonder voortdurend het vingertje op te steken.

Zijn jij en Fikry El Azouzzi dan de trekkers van een soort nieuwe revolutie binnen het theater?

Ik zie het als een beweging die zich op heel veel fronten afspeelt. Ik ben zeer fier dat ik deel uitmaak van een beweging die mondig is. Maar belangrijk is ook dat we openblijven en niet allemaal 'fuck you' zeggen. Er moet een gesprek zijn, met beide partijen op hetzelfde niveau. We moeten elkaar in de ogen kijken.

Maar ik zal niet meer buigen en zeggen dat alles wat jij vertelt waar is. Die tijd is voorbij. Op heel veel vlakken, politiek en cultureel, zijn we iets aan het doorbreken. En dat is goed.

'De multiculturele samenleving is geen eenheidsworst, maar zo divers’ Zie je theater dan vooral als onderdeel van een politiek statement?

was Musicst love my fir Malcolm X Junior Mthombeni grew up with music.

When he was only 6 years old, he started playing the drums, from then on it became a true passion. He played with Wawadadakwa and the Internationals and formed Obatala. In his early twenties he was asked to participate in Tone Brulin's Abjater wat so lag (1994) which marked the beginning of his theatrical career. As a director, music plays a leading role in his productions. Together with composer Cesar Janssens and writer Fikry El Azzouzi he recently formed the collective Junior Cesar. Junior Mthombeni: 'We all get along very well when it comes to our taste in music. We have a different cultural background and therefore a different musical heritage. But there are a lot of similarities as well. Each of us has that rebellious character. Cesar is a punk with capital P. He used to play with the Kids, which was the most important punk band in Flanders.'

Junior Cesars' production Malcolm X is a multi-lingual theater-concert. With different artists from all over the world it mixes slam poetry, hiphop and jazz music.

The jazz music performed on stage was part of Malcolm X's social environment.

Ik heb ook stukken gemaakt die niet zo politiek getint waren.

Theater moet zeker niet altijd een politiek statement maken. Een maker moet vooral maken wat er op dat moment belangrijk is voor hem. Misschien is dat vandaag politiek, en morgen niet. Misschien wil ik morgen iets over een blinde vrouw maken. Wat nog erger is, is ineens denken dat het goed is om allemaal zwarte acteurs op het podium te brengen om subsidies te krijgen. Doe vooral wat je zelf wilt. Volg je weg.

Wat is het belang van de stad voor jou?

De stad is mijn voeding als kunstenaar. De melting pot van culturen, die elkaar tegenkomen en een eigen wereld maken.

Ik heb altijd een fascinatie gehad voor hoe een stad beweegt, hoe nieuwe vormen van kunst ontstaan door de diversiteit. Een Senegalees, een Turk en een slammer die samen muziek maken, bijvoorbeeld. Er komt een andere cadans in de muziek en in de tekst. En zo krijg je ineens iets wat de stad toebehoort. Een nieuwe identiteit, iets veel universeler. Wat er op straat leeft, staat al verder dan wat er in de grote instellingen gebeurt. Ik houd enorm van de underground scene, dat is het labo. Wij brengen dat straatgevoel op het podium, maar niet als didactisch materiaal. Kunst is een stap richting het bouwen van bruggen.

Wat is het belang van Tone Brulin voor je carrière?

Ik durf te zeggen dat ik hier nu dankzij Tone zit. Toen ik een jaar of 20 was, zocht hij een Zuid-Afrikaanse acteur, want hij ging een Zuid-Afrikaans stuk maken. En via mijn vader is hij bij mij terecht gekomen. Dat eerste stuk heette Abjater wat so lag. Ik dacht dat ik enkel muziek zou moeten maken, maar ik moest ook acteren. En zo is mijn carrière begonnen in het theater. Als ik Tones werk vergelijk met het mijne, zie ik vergelijkbare cross-overs. Dat was voor hem ook een evidentie: cross-overs tussen muziek en beweging, Oosters, Afrikaans en Russisch. Hij dacht daar niet bij na. Die naturel heb ik ook. In die spirit volg ik hem. We zien geen grenzen.

Junior: 'The music is closely related to Malcolm's life. He was actually in contact with several of the musicians. For a while he was even Billie Holiday's drug dealer.'

Moreover, Junior underlines as well the importance of the political meaning of the performed songs. Junior: 'Every song brings a political message. Examples are Revolution of Nina Simone, Strange Fruit

by Billie Holiday and Fela Kuti's Zombie.

If you are aware of the tradition you understand the impact of those songs.

Fela Kuti for example wrote Zombie after being attacked by the Nigerian government and the army. They broke into his home, took him away, locked him up and beat him up. They even assaulted his mother who was with Fela on that particular moment. He was living in a commune when they attacked him. There were a lot of bystanders who witnessed the attack. But they were just standing there and watched what happened. That experience encouraged him to write the song. As the bystanders were all acting like zombies. If people would have said 'shoot', they would have shot. They were all so obedient. So don't be fooled by its cheerfulness. It is not just a nice song. In our tradition it is a political answer to socio-political problems. Just as every other song in the show, it has a burdensome aspect to it. And that is the importance of the music. It gives you power.'

Eline Van Lancker en Dina Dooreman

© Danny Willems

7 sep 2017 3

Malcolm X Junior Mthombeni, Fikry El Azzouzi & Cesar Janssens/KV

Savez-vous vraiment qui était Malcolm X ?

1. Que faisaient les parents de Malcolm X ?

6. Quel autre nom Malcolm X a-t-il utilisé au cours de sa vie ?

a Son père était pasteur et sa mère femme au foyer b Son père était barman et sa mère blanchisseuse c Son père était gouverneur du Nebraska et sa mère femme du gouverneur du Nebraska

a Black X b Malik X c Malcolm Shabazz

7. Pourquoi Malcolm voulait-il laisser tomber son nom Little ?

2. Quel métier Malcolm X rêvait-il d’exercer mais était, selon son professeur, 'irréaliste pour un nègre' ?

a

b

c

3. Pour quel délit Malcolm X est-il allé en prison ?

a À Bruxelles, évidemment. b En Afrique du Sud, avec son ami Nelson c Aux Etats-Unis

a Rappeur gangsta b Avocat c Basketteur

8. Où a vécu Malcolm X ?

a Vol b Meurtre c Il a tiré la mauvaise carte au Monopoly

4. Quelle organisation Malcolm X a-t-il fondée ? a United Colors of Benetton b Muslim Mosque, Inc. c The Nation of Islam

5. En quelle année Malcolm X a-t-il été assassiné ? a 1965 b 1971 c Il vit encore, mais il a changé de nom.

Maintenant, il s’appelle Denzel Washington

Pour ne pas qu'on puisse douter de sa virilité Parce qu’il refuse de porter le nom d’esclave de ses ancêtres Parce que X est plus facile à retenir

Ce soir, le TheaterFestival participe à la fête d’ouverture du KVS où aura lieu la représentation Malcolm X. Junior Mthombeni, Fikry El Azzouzi et Cesar Janssens évoquent la figure de Malcolm X et tentent d’imaginer quel serait son combat ici et aujourd’hui. Mais savezvous réellement qui était Malcolm X ?

Voici un petit quiz à son sujet qui devrait vous rafraichir la mémoire.

Stéphanie Labie et Gilles Michiels Vous trouverez les réponses au quiz à la page 8.

9. Complétez cette citation de Malcolm X à propos de Martin Luther King. 'Dr. King wants the same thing I want : ...' a

b

c

Faire un voyage en Pologne pour boire de la vodka authentique Un tatouage de dauphin vert et jaune sur la fesse La liberté

10. En 1964, Malcolm a fait un discours dans lequel il conseillait aux afro-américains d’exercer leur droit de vote judicieusement. Quel est le nom de ce discours ? a The ballot or the bullet b I have a dream pt. II c Make Afro-America great again

4 7 sep 2017

Niets De Nwe Tijd & hetpaleis

Niets: één boek, Een heel straf boek is het, Niets van Janne Teller. De jonge Pierre Anthon beslist dat het leven geen betekenis heeft en gaat in een boom zitten om er niet meer uit te komen.

Zijn klasgenoten willen het tegendeel bewijzen, maar juist dat loopt faliekant af. Hel. Mia Vaerman hetpaleis besloot er een voorstelling van te maken, en Freek Vielen ging akkoord om te spelen en te regisseren. Tegelijkertijd klopte Tristero aan bij BRONKS met hetzelfde idee. Het Brusselse jeugd­theater zegde toe, maar ontdekte meteen erna dat ze niet alleen waren. Is dat concurrentie? Of gewoon een gangbare praktijk in de podiumkunsten?

Kijken of niet?

Youri Dirkx en Kristien De Proost – de Tristero-acteurs van dienst – hebben de voorstelling van De Nwe Tijd en hetpaleis heel bewust niet gezien. Kristien was er van bij het begin categoriek in: ‘Eerst beginnen werken’. Youri stelde uit, tot hij er de afgelopen weken hard mee aan de slag ging – lezen, bruikbaar materiaal selecteren, vragen opwerpen. Ook hij besliste uiteindelijk om de extra speeldag op het TheaterFestival – ultieme kans – te skippen.

‘Ik ben heel bang om te denken: “Shit, met dat beeld zat ik ook!” En dan zou je jouw idee echt moeten laten vallen.’ zegt Youri.

‘Ik weet niet hoe jullie werken (tegen Freek, red.), maar bij ons is er geen regisseur.

Kristien en ik zullen dus sowieso met elkaar en tegen elkaar het stuk moeten creëren.

Dat is al fel genoeg.’

Want ze gaan er dus wel voor. Er is getwijfeld, gewikt en gewogen, zelfs gebeld met het andere gezelschap. Maar beide partijen zijn het erover eens dat het moet kunnen. ‘Wat ons uit de twijfel haalde, is dat er per seizoen veel klassiekers worden opgevoerd,’ stelt Youri.

Iedereen vindt het normaal dat elk er zijn eigen versie van maakt. Misschien ligt dat met Niets gevoeliger omdat het nieuwer materiaal is, en het nog niet in de canon zit.’ Al is het boek ondertussen bijna twintig jaar oud en in tal van talen uitgegeven.

Freek vindt het grote verschil met een Medea of een Macbeth dat zo’n bewerking al vaker gedaan is. ‘Maar dat is tegelijkertijd ook een goede reden om het juist wél te doen: je krijgt twee verschillende bewerkingen. Sowieso kijk ik uit naar jullie adaptatie!’

Nadenken over Niets Waarop slaat de ‘niets’ van de titel, wil ik weten: op een nihilistisch denken of op het feit dat het leven zijn betekenis niet vanzelf heeft en moet verzonnen worden? ‘Van Janne Teller weet ik dat niet’, zegt Freek.

‘De zin die het meest voorkomt in het boek is: “Er is niks van betekenis, dat wist ik al lang, en daarom heeft het geen zin om iets te doen.” (Opvallend hoe alle drie de interviewers de tekst door en door kennen en zo kunnen citeren, red.) Dat is de centrale vraagstelling van Pierre Anthon en van het boek. Ik ken geen boek dat zo zwart is als dit. Omdat er eigenlijk geen hoop is. Op de allerlaatste pagina een beetje, met dat luciferdoosje.’ Maar voor de rest wordt het volgens Freek alleen maar zwarter en zwarter. ‘Wat ik wel ook goed daaraan vind. Toen we dit boek bewerkten, was een van de hoofdvragen of we die donkerte zo zouden laten zien, of dat we er iets tegenover moesten stellen.’

De vraag of betekenis dan wel of niet kan gegeven worden, is voor Youri tegelijk het gegeven van het boek én een finaliteitsvraag. ‘Maar ook als je een antwoord hebt op die vraag moet je nog wel een heel leven verder met dat antwoord. Terwijl die vraag zich telkens opnieuw, in elke fase van je leven, anders stelt. Ik denk dat dat voor jongeren totaal anders is dan voor volwassenen. Ook iemand die weet dat hij gaat sterven, moet die vraag opnieuw stellen. Die vraag naar zingeving gaat nooit over.’

‘Soms is het een zwart boek’, zegt hij nog. ‘Maar als ik dan moet formuleren waarom, kan ik het niet zeggen.’ Ook weet Youri niet waar het eigenlijk eindigt.

Hij heeft de indruk dat Teller schrijft: ‘Beste lezer, als je wil mag je hier stoppen, en dat zou een einde kunnen zijn van mijn verhaal, maar je kan ook nog even verder als je wil.’

De vraag naar betekenis Hoe hebben ze dat het aangepakt bij De Nwe Tijd? ‘Het aandragen van objecten die op de berg van betekenis worden gegooid, dat is best wel al belangrijk genoeg’, meent Freek. ‘Bij ons is dat zo’n beetje het punt waarop het echt misliep, dat met de vinger die wordt afgehakt.

Daarna vertellen we het einde nog wel, maar er zitten bij ons twee lagen, het verhaal en de vraag: Wat gaan we hiermee doen? Kunnen we hier iets mee doen? Kunnen we dit voor jongeren spelen? Heeft dit ook wel zin? De twee lagen komen samen.

Even hebben ze bij De Nwe Tijd gedacht dat ze er ook zelf konden over praten: over nihilisme en somberte, en over het niets überhaubt, en wat dat is.

‘Pas drie weken voor de repetities werd alles in elkaar geklikt; de verschillende lijnen kwamen met elkaar in aanraking en ver­sterkten elkaar. Daardoor werd de vraag naar betekenis van Piere Anthon ook de vraag van de acteurs: ‘Heeft het zin dat wij hier voor jullie staan? Nu jullie toch hier verplicht moeten zitten voor school.

Heeft dit ook wel zin?’

Iets nieuws doen voor jongeren Kristien merkt op dat dat allemaal erg negatief klinkt. ‘Ik vind het een hard boek,’ zegt ze, ‘maar ik blijf toch met iets achter om ermee om te gaan. We zijn nu zo overtuigd dat alles zin heeft. Ook bij mij leeft dat, terwijl je weet dat dat niet waar is. En dit boek slaat dat gewoon even omver. Dat is voor mij de reden om de voorstelling te maken: om dat "omvergeslagen" worden te delen.’

7 sep 2017 5

Niets De Nwe Tijd & hetpaleis

twee voorstellingen

Betekenis die er niet is

De functie van theater, merkt Kristien op, is precies dat je dingen kan beleven zonder dat je die in het echt hoeft mee te maken.

‘In theater gebeurt er vanalles, maar de essentie is dat het niet bestaat.

Of het bestaat, maar het is vluchtig, ongrijpbaar en snel weg. Heel hard tegen onze tijd, eigenlijk. Het is niks, en toch kan je er een bijzondere avond gehad hebben.’

Is het antwoord dan niet belangrijk, wel de vraag? Youri beaamt. ‘Voor mij deels’, zegt Freek, ‘want ik denk dat we in deze tijd behoefte hebben aan mensen die wel beweren met hun denkkracht antwoorden te geven. Ik vind ook dat wij als theater­ makers tijd en ruimte hebben om goed hierover na te denken. Maar ik ben het erover eens: kunst gaat over vragen, over op losse schroeven stellen, over het niet weten en dat kunnen vormgeven.’

‘Ik denk niet dat er altijd troost moet zijn. Je mag ook slaan,’ brengt Kristien in.

‘Misschien is dat wel de zin van het boek.

Je mag trouwens ook wel eens spreekwoordelijk een lap rond de oren geven.

Al dat beschermen!’

De Nwe Tijd heeft de hardste passages uit de voorstelling gehaald, merk ik op.

De verkrachtingsscène zit er wel op een manier in, maar het is nu eerder een aanrandingsscène’ werpt Freek tegen.

Er werd niets afgezwakt, verzekert hij, alleen hebben ze gekeken naar de cast om hun keuzes te maken. ‘Met hoeveel waren jullie op scène?’ vraagt Youri. ‘Vijf’, antwoordt Freek. ‘Dat maakt voor het kader al veel verschil. Wij zijn met één jongen en één meisje.’

Boek uitverkocht Het boek is in het Nederlands niet meer te verkrijgen. ‘Dat staat ook op mijn lijstje,’ springt Kristien bij. ‘Moeten we de uitgeverij niet laten weten dat we het spelen, om het opnieuw uit te geven?’ Als om die eis kracht bij te zetten, haalt Freek nog een paar zinnen aan: ‘Wat betekent de lente als je weet dat de herfst in aantocht is en dat alles wat groen was, zal verdorren?’

Kristien repliceert: ‘Als wij sterven, komt er iets anders. Dat ik eindig ben, dat we rond de zon draaien, dat het universum zoveel groter is, dat kan overweldigen, maar het kan ook geruststellen. Ook dat zit erin.’

Een absolute klassieker, zoveel is zeker.

En de interpretaties zijn alvast niet te stuiten.

© Mirjam Devriendt

Kristien oppert dat het gaat over een bewustwording van wat aan de gang is met onze wereld vandaag. ‘Misschien zijn we wel meer gechoqueerd door het donker en het zwart voor jongeren, omdat wij volwassenen zijn en dus meedraaien in heel het circus. In het boek geven de jongeren hun kijk op volwassenen. Die hebben blijkbaar een pact gesloten met zichzelf dat er een betekenis zou zijn, maar ze weten dat er geen is, ze doen alsof.

Dat willen zij niet, dat doen alsof.’ Youri vult aan: ‘Langs de andere kant sta je ervan versteld wat voor fantasie jongelui in die leeftijdscategorie hebben. Gisteren nog een artikel in De Standaard: jongeren die samenkomen om elkaar af te kloppen, dat is toch heftig… Dat is de realiteit!’

Voor Freek is Niets wel degelijk een extreem boek, maar de vraag is hoe extreem? ‘Een van de gedachten waarom ik dit boek wilde opvoeren, was omdat ik me herinner dat ik tijdens de middelbare school dit soort gedachtes kreeg. En wat dit boek zo mooi laat zien, is dat die gedachten normaal zijn. Ik geloof dat er een boel mis kan gaan als je doet alsof die gedachten niet bestaan of als jij denkt dat je de enige bent die ze heeft…’

Maar voor Freek loopt het verhaal vooral uit de hand door de extreme reactie van de personages. ‘Het gaat echt wel over extremisme, over hoe je als groep reageert en in een interne logica terechtkomt waar je niet meer uit geraakt.

Gewoon even bij elkaar komen en erover kunnen praten kan positief zijn. Dat er door die erkenning lucht en ruimte in komt, dat je weer van mens tot mens kan praten.’

Vraag of antwoord?

© Diego Franssens

‘Als ik het al donker vind, vind ik het donker in schrijfstijl van de auteur,’ haakt Youri in. ‘Het is heel nuchter wat Janne Teller schrijft, het is helemaal geen belle­ terie. En het is donker in de zin dat ze zelfs naar het einde toe meer en meer de dingen op losse schroeven zet, met meer en meer verschrikkelijke gebeurtenissen.’

Freek: ‘Er wordt iemand verkracht, vermoord!’

‘Maar oude sprookjes zijn even verschrikkelijk’, gaat Youri verder. ‘Daar zit heel veel donkerte in, en dat vind ik helemaal niet zo erg. Wel het feit dat Teller de hele tijd twijfel toelaat, en dat zit in kleine zinnetjes. Als Pierre Anthon begraven wordt, zegt het vertelpersonage: “We huilden, omdat we iets hadden verloren, maar we hadden ook iets gewonnen, en die spanning deed ons huilen. Maar wat we hadden gewonnen, kan ik niet onder woorden brengen.” Dan denk ik: zij is toch de auteur! Ze had kunnen schrijven in een paar schone zinnen wat ze daar gewonnen hadden, maar ze doet dat dan expres niet!? Het is aan de kijker en de lezer om er achteraf iets mee te doen.’

6 7 sep 2017

Berg van betekenis

Berg van betekenis Un col de contenu A mountain of meaning Gisteren pimpten de jongens van TOCHT ons krantje met een heus marktonderzoek.

Hun vraag: wat vinden wij belangwekkend theater?

Niet eenvoudig, zo bleek. Onze redactie krabde zich achter de oren, keerde haar ideeën binnenstebuiten en begon vlijtig aan een antwoord. Belang­ wekkend theater?

In navolging van Niets bouwen wij onze berg van betekenis op.

Ik mijd behaagziek theater, stoffige museum­ stukken of theater dat zijn optelsom niet overstijgt.

Voor ik me aan een voorstelling overgeef, wil ik urgentie voelen. Pas als het me even van mijn stoel gelicht heeft, kan het theater me koud pakken, omdat het vanzelfsprekendheden op de proef stelt of nog beter, ze blootlegt, omdat ik niet wist van het bestaan ervan. Dat theater blijft me bij omdat het me bepaalt.

Alles is belangrijk en tegelijkertijd is ook niets belangrijk, zolang ik maar meegenomen word in een wereld waarin ik ook kan afdwalen, waarin ik alles kan vergeten, maar ook kan herinneren, waar de lucht heel even zwaar wordt, waar zinloosheid betekenis krijgt, en ik herkenbaarheid vind in nieuwe dingen. Theater moet voor iede­reen toegankelijk zijn, leven, ontroeren en alle kanten uitgaan.

Theater waarin ik iets herken wat ik niet kende.

Theater dat het bekende even onbekend maakt.

Theater waaraan ik dagen of zelfs maanden later nog terugdenk als ik bij de kassa in de supermarkt sta. Omdat het me tegelijkertijd doet nadenken over het beurtbalkje op de kassaband én over de vluchtelingencrisis. Dat is het theater dat me als een boemerang doet terugkeren naar het theater. Me haast onopgemerkt en in een scherpe bocht terug in de rode pluche dwingt, op een houten stoel of een tribune in het veld.

M’émerveiller au travers d’une sortie de l’ordinaire de quelque façon que ce soit. Y trouver une certaine forme de beauté aussi. Mais la beauté, je ne l’attends pas qu’au théâtre, je la cherche partout tout le temps. Découvrir une voix, et par voix, j’entends n’importe quel moyen d’expression, celui que l’artiste trouve le plus adapté ou le plus efficace pour le partage de son message.

Je veux rencontrer quelqu’un qui a une bonne raison de monter sur scène. Voilà. Je crois que c’est ça.

For me, theatre represents a space of contem­ plation, negotiation and reflection. In the time of general hyperproduction in all fields and rhythm of daily life where everything is being more and more instant, watching a theatre piece represents for me a ritual of re-connection with oneself and the others. I am intrigued by theatre that dares to redefine the notions of an agency on and off stage, and aims towards a more holistic, ecolo­ gical and interdependent environment for the personal and collective growth.

Theater is voor mij een warm hart. Wanneer ik in de zaal zit, en ik mensen zie die alles uit zichzelf persen om het publiek te roeren. Wanneer ik een repetitie bijwoon, en ik een miniatuurversie zie van een samenwerking zoals die in de samenleving ook zou kunnen. Wanneer ik een maker spreek, die met meer geestdrift vertelt dan een politiek leider ooit zou kunnen. Wanneer ik het publiek zie, dat een staande ovatie moeiteloos combineert met uren namijmeren. Wanneer de planken zinderen van de poëzie.

Ik vind theater belangrijk om de tijd van de voorstelling dat je de kans krijgt voor: vragen, antwoorden, rust, onrust eventueel, om te genieten ook. Al die dingen waar we in het jachtige leven niet meer toe komen. De tijd die je uit je leven knipt, de tijd van een voorstelling.

Theater is de kameleon. Theater is het medium dat iedere kunstgedaante kan aannemen. Zij neemt haar omgeving op, reageert en transformeert. In tegenstelling tot het reptiel mag zij zich niet verstoppen. Zij moet haar krachtige tong uitsteken en beklijvende statements maken.

Gilles

Xandry

Nina

Mia

In Niets gooit iemand haar onschuld op de berg.

In navolging voeg ik graag dat moment aan onze berg toe, omdat ze daarin haar onschuld verliest.

Theater wekt het meeste belang (of is het meest belangwekkend?) als het onze naïviteit op de proef stelt. Als het zich begeeft op gevaarlijk terrein, in de marge van de realiteit of van de magie. Het mag een beetje pijn doen. Het moet niet altijd troosten.

Lynn

Anke

Stéphanie

Eline

Dina

7 sep 2017 7

Ontmoetingsdag nieuwe alliantie voor de kunsten in de lokale gemeenschap

Samenkomen in de spreiding Vandaag organiseerden VVC, oKo, Kunstenpunt en Het TheaterFestival een Ontmoetingsdag voor een nieuwe alliantie voor de kunsten in de lokale gemeenschap. Een titel en werk van lange adem. Onze hoofdredacteur stuurde mij weg op studiedag en verzekerde me dat ik veel zou bijleren. Hierbij een klein overzicht van de lessen die ik tijdens deze educatieve uitstap heb getrokken.

Lieselore Remans

van haar opiniestuk dat vandaag in De Standaard verscheen, waarin ze waarschuwt dat het evenwicht tussen onderhoudende en verrijkende cultuurcentra verloren dreigt te gaan.

Afgezien van de vraag waarvoor de programmatoren bang zijn, kunnen we ons eerst buigen over de vraag waar ze wél heen willen. Misschien moeten we hierbij ook een andere werkgroep oprichten waarin we de functie van programmator definiëren: Wie is hij? Wat doet hij? Wat drijft hem? Hij is bezig met de kunsten en tegelijk met het publiek.

1

7

2

8

Een eerste bekommernis was het algemene thema. Er valt namelijk veel te ontmoeten, er zijn veel vragen die allemaal samenhangen. Waarover gaat het nu, hoor ik u denken. Ik citeer de toekomsttekst van het A-overleg van de cultuurcentra: “het gaat over een cultuurvisie die verder reikt dan de volgende verkiezingen waarin cultuurcentra een speelbal worden in een (lokaal) politiek spel”. Een wegvallende Vlaamse instantie maakt dat de lokale autonomie beslist over de cultuurcentra.

Mogelijke signalen uit de sector: een budget onder druk, personeelsbestand onder druk en een verantwoording van programmatie. Uitkijkend naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 is er nood aan een nieuwe alliantie. Maar daar weet u nog niet veel mee.

Hét cc is niet meer, leve het cc! Er heerst namelijk een wildgroei aan invullingen van de term 'cultuurcentrum'. Sommige profileren zich als huis, andere weer als kunstcentrum en nog andere als een zuivere speelplek. Daarbij durft de verhouding tussen produceren en presenteren ook al eens te verschillen. Hoe kan er een onderscheid gemaakt worden als elke situatie contextgericht is?

3

Deze samenkomst is duidelijk geen negatief verhaal. Hoe kunnen we werk maken van die lokale beleidsverschuiving?

De cc’s trachten een vertraagde voorsprong te nemen op de nakende beslissingen, een alliantie versterkt die positie. Geen enkele teneur van concurrerende cc’s of ellebogenwerk.

Allemaal vriendjes van elkaar.

4

Ik heb tevens een neologisme opgepikt in het discours van Staf Pelckmans van De Warande: glokaal. De term komt in deze sector in een groter semantisch kluwen terecht, net naast interlokaal, bovenlokaal en niet-lokaal. Het woord lokaal was uiteraard ook enorm in trek. Door een lege penvulling heb ik mijn turfwedstrijd een halt moeten toeroepen.

9

Een aangename zuurstoftoevoer kwam van de jongeren TOCHT met hun interventie Bingo van de hoopvolle maar afgezaagde clichés. Practice what you preach. Maar hebben jullie ook goed opgelet tijdens de estafetteronde? Hierbij geef ik jullie een spel in ruil: plaats de volgende uitspraken bij de juiste persoon. ‘Is hetpaleis te duur?’ ‘hetpaleis is te duur’ ‘Mensen willen ook gewoon eens een avond naar de televisie kijken.’ ‘Dan kunnen we het nu eindelijk over kunst hebben.’ ‘We zijn eigenlijk een soort van warenhuis.’ ‘Daar zie ik wel brood in.’ ‘Het feit dat ik dit cijfer uit mijn duim zuig doet niets af aan mijn argumentatie.’

Geef jullie antwoord in een gele briefkaart af op onze redactie en misschien valt er wel iets moois te verdienen!

10

De laatste les die ik heb getrokken is dat de les nog niet is getrokken. Er volgt nog een uitgebreid verslag en dat ga ik eerst op mijn gemak bekijken.

© Tina Herbots

Er is nood aan een overlegplatform, een instantie die expertise kan garanderen. Sinds LOCUS en Bibnet gefuseerd zijn tot Cultuurconnect, dat voornamelijk inzet op digitalisering, is zo'n overlegplatform er niet meer voor cultuurcentra. Spreken we nog eens af? Komt hier een vervolg aan? Meer samenzitten impliceert meer kennis en meer duurzaamheid. Een concreet voorstel is de Nieuwe Regionale Alliantie – geen politieke partij voor alle duidelijkheid – waar nagedacht moet worden over de omgeving van de cc’s en over nieuwe methodieken. Maar het uitgemolken idee van duogesprekken bleek vandaag toch nog te werken.

Publiek, het hekelig woord is gevallen. Zonder die aanwezigheid bestaat de voorstelling per definitie niet. Er bestaat echter een zeer dunne lijn tussen vraaggestuurd en aanbodgericht programmeren. Antwoord bieden op de thema’s die de bevolking aangaan impliceert geen platgewalst consumentisme. Er zijn veel uitdagingen; het brede schoolpubliek trekken naar andere voorstellingen, de lokale bevolking betrekken, het verhaal van het huis kenbaar maken. Een mogelijke strategie is om in de plaats van het publiek rechtstreeks tot het product te leiden, het eerst naar de tussenschakel van de maker te brengen. Het beperkte publieksegment is een veelvoorkomende bekommernis, de initiatieven zijn echter veelvuldig en hoopgevend.

5

Er bestaat voor samenwerken uiteraard een beter synoniem: synergie. Samenwerken levert veel op, een hippere term als synergie zorgt er misschien voor dat we er sneller aan beginnen.

Bovendien bestaat er een verschil tussen besparende en additieve synergie, een streven naar efficiënt werken of kosten drukken enerzijds en een streven naar een breder publiek anderzijds. Beide tendensen hoeven elkaar niet uit te sluiten, het is slechts een kwestie van samenwerken.

6

Ik heb vernomen dat programmatoren van cc’s echte netwerktijgers zijn. Els De Bodt opende haar spreken met de vaststelling dat veel programmatoren haar ’s ochtends meden omwille

?

8 7 sep 2017

ook dat nog Wie Michael De Cock uit zijn schelp wil zien kruipen, moet zich vanavond wenden tot de KVS BOL. Pasta Vongole à volonté! Kosten nog moeite worden gespaard, er moet een voedzame bodem worden gelegd voor het nieuwe theaterseizoen. En terwijl Michael zijn schort voorbindt, loopt de redactie het water in de mond. Of Michael De Kok de collega’s in het Kaai ook een rondje wil geven?

Humans of TheaterFestival

Humans of TheaterFestival Hoe gaat het er achter de schermen van het TheaterFestival aan toe? Wie zijn al die werk­ krachten, vrijwilligers en partners die noeste arbeid verrichten om u in theatrale vervoering te brengen?

Vandaag: Lus Baleci Lynn Elshof

Dat er in het Kaaitheater aan de lift wordt gewerkt, zullen we geweten hebben. Niet omdat acht dagen Theater­ Festival hun tol beginnen eisen – de immer sportieve redactie pakt altijd de trap.

Maar ons werd om de zoveel tijd het tl-licht ontnomen en computerschermen sprongen spontaan op zwart. Onze grafisch ontwerper (MVR) zat met haar handen in de haren en we vloekten broederlijk in acht talen.

Een waar massagraf voor muggen. Als u het redactie­ lokaal binnenloopt, kunt u er niet omheen: de muur hangt vol bloedsporen en afgehakte pootjes. De dader: redacteur (XvdB). Gewapend met De Pianiste van Elfriede Jelinek gaat ze als een ware beul op strooptocht. Of het Theater­ Festival al melding heeft gedaan van ‘muhheheweld’ is nog onbekend.

Een aantal technici moeten hun wenkbrauwen hebben gefronst toen onze lieftallige redacteur (LE) in een kleedje en op handen en knieën tussen rij 6 en 7 kroop. Naar verluidt riep ze nog: ‘Dit is niet ter jullie entertainment. Ik ben hier wel degelijk op een missie!’ Onze filmmaakster (KS) speelde twee dagen geleden immers haar mini-SD-kaart kwijt. Het had dus geen haar gescheeld of Dompi’s dubbelportret zou het daglicht nooit hebben gezien.

Of we dan NIETS belangwekkends te melden hebben? Wij niet, maar De Nwe Tijd hopelijk wel. Vanavond gaan de TOCHT’ers met hen een nagesprek aan, om 22u in het Kaaiforum. Als daar maar IETS van betekenis uitkomt…

Réponses au quiz sur Mal­ colm X à la page 3: 1a, 2b, 3a, 4b, 5a, 6c, 7b, 8c, 9c, 10a

Wie het Kaaitheater wil betreden, moet langs Lus passeren. Daarom ziet de bevallige receptioniste elke dag heel wat volk komen en gaan. Met een goedemorgen van Lus en een glimlach terwijl ze deur opendoet, begint ieder zijn dag goedgehumeurd. We zitten al diep in de tweede week van het TheaterFestival en bij de meesten beginnen de wallen zich af te tekenen. Niet zo bij Lus, zij lijkt meer en meer te stralen. ‘Jullie zijn altijd welkom.’

Al achttien jaar werkt Lus bij het Kaaitheater en dat doet ze nog steeds met veel plezier.

De vraag hoe ze die job zo lang volhoudt, verbaast haar bijna. ‘Er zijn altijd nieuwe gezichten en tijdens het TheaterFestival ook veel jonge mensen. Ik zie dat ze hard moeten werken, maar ze zijn zo dynamisch. Het is tof om hen zo druk bezig te zien.’ Ook het uitzicht dat ze heeft op de aankleding van Dries Otten en de feestelijke sfeer binnen kan Lus wel plezieren. Het meest uitbundige feest maakte ze hier mee in 2001.

‘Dat waren nog de goede tijden, toen was niks te veel’, vertelt Lus. ‘Maar nu is het nog steeds een fantastisch feest hoor.’

Was ze bij haar eerste TheaterFestival nog wat zenuwachtig, nu kun je Lus niet meer zo gemakkelijk verrassen. ‘Gewoon mijn taken voltooien en klaar is Kees!’ Als ze ergens een brandje moet blussen, houdt ze het hoofd koel.

Vorige week nog gooide ze haar charmes en knowhow in de strijd voor een chauffeur die niet

8

wilde leveren. ‘Ik weet alles hier wel in goede banen te leiden, ik ken mijn job ondertussen ook door en door. En als ik de juiste persoon niet vind, open ik zelf wel ergens een deur.’

Thuis is Lus druk met de zorg voor haar twee kinderen, maar af en toe pikt ze ook zelf wat theater mee. Een van de laatste voorstellingen die ze zag was de marathon Mount Olympus van Jan Fabre. ‘Niet de volledige vierentwintig uur hoor’, lacht Lus. Maar enthousiast was ze zeker. ‘Het lawaai, de veelheid aan mensen, daar kan je niet koel bij blijven. Je gaat mee in die trance.’ Een stuk pakt haar meteen, of helemaal niet. Zo gaf de stem van Sara De Roo voor Lus de doorslag om deze week naar alleen te gaan kijken. ‘Het is prachtig als die vrouw spreekt. Zij is hard en luid, ze dringt bij mij binnen.

Dat moet ik zien!’

Over de roddel en achterklap binnen het Kaaitheater en TheaterFestival geeft Lus professioneel niks prijs. ‘Geheimen vertellen? Dat gaan we niet doen, dat is te gevaarlijk’. Haar lach en stoute blik verraden dat er toch wel wat sappige verhalen te vertellen zijn. ‘Natuurlijk, er gebeurt hier van alles, maar sommige dingen kan je beter niet zeggen. Ik weet ook niet alles, maar ik weet wel heel veel.’

Het aantal talen dat te horen is in Malcolm X. Kwamen naast usual suspects als Nederlands, Engels en Frans in de Baby­ lonische blender terecht: Arabisch, Yoruba, Zoeloe, Tamazight en Lingala.

Wil je ook adverteren? Mail dan naar redactie@theaterfestival.be!

theater

Robert Wilson & Anna Calvi Dßsseldorfer Schauspielhaus Der Sandmann van E.T.A. Hoffmann za 28 – ma 30 okt 2017

reserveer nu op www.desingel.be

Lees de artikels uit deze festivalkrant en ontdek meer op theaterfestival.be/blog f Het TheaterFestival t @theaterfestiva1 en #HTF17 hettheaterfestival tickets: theaterfestival.be do 7 september 10u00 19u00 20u00 20u30 20u30 22u00

Ontmoetingsdag nieuwe alliantie voor de kunsten in de lokale gemeenschap CC Strombeek CHASSE PATATE (8+) Studio Orka Lintbos Grimbergen Malcolm X Junior Mthombeni, Fikry El Azzouzi & Cesar Janssens/KVS KVS BOL The only way is UP Boris Van Severen & Jonas Vermeulen/CAMPO Beursschouwburg Niets De Nwe Tijd & hetpaleis Kaaitheater Niets nagesprek TOCHT Kaaitforum

vr 8 september 19u00 20u30 20u30 20u30

Ola Pola Potloodgat Het TheaterFestival & BRONKS alleen tg STAN De Vaartkapoen Mazing Vera Tussing Kaaistudio's RACE Het Nationale Theater Kaaitheater

Pers en media ‘Hoe ouder ik word, hoe meer ik mijn fragiele kant durf te tonen.’

Pascale Platel, De Morgen, 7/9.

BRONKS

Podiumtip 2017-2018 Ans Van den Eede Mitten wir im Leben sind.

Bach 6 Cellosuiten (Rosas) Ans Van den Eede, dochter van Vlaams acteur Peter Van den Eede, is actrice en theatermaker. Ze vormt samen met haar zus Louise en partner Wannes Gyselinck het theatercollectief Hof van Eede. In 2012 wonnen ze met Waar het met de wereld naartoe gaat, daar gaan wij naartoe de KBC Jong Theater Prijs op TAZ. Dit najaar zijn ze zowel met hun productie Vanish Beach (2017) als Paradis (2015) te zien op de Vlaamse podia.

Dina Dooreman In Mitten wir im Leben sind staan vijf dansers op het podium, Anne Teresa De Keersmaeker is een van hen. Met hun uitgepuurde choreografie zullen ze Bachs muziektaal trachten te vatten. De cellosuites van Johann Sebastian Bach worden live gebracht door wereldbefaamd cellist Jean-Guihen Queyras.

Ans Van den Eede: 'De voornaamste reden voor mijn keuze zijn Bachs cellosuites.

Ik ben ermee opgegroeid, thuis stonden ze dikwijls op. Cellomuziek kan me heel erg raken door haar diepe snaar klanken, die, zo hoorde ik, van alle instrumenten het dichtst liggen bij de menselijke stem.

Misschien daarom. Daarnaast vind ik Anne Teresa De Keersmaeker één van onze grootste levende kunstenaars. Ik vind het straf hoe haar dansgezelschap Rosas na 34 jaar nog steeds zo'n ongelofelijk werk blijft maken zonder in herhaling te vallen.

Hun A Love Supreme vond ik overigens de beste voorstelling van het jaar. Ik heb nog niet vaak meegemaakt dat een voorstelling mij zo ontroert en tegelijkertijd zoveel kracht geeft.'

Biechtstoel do 7 september 22u15 – 23u30 Malcolm X Na de voorstelling behoefte om je hart te luchten? Om na te praten over wat je net zag? Of je mening te geven over hoe fantastisch of vervelend je het vond?

Kom dan biechten in KVS! En check andere reacties uit De Biechtstoel op facebook.com/zendelingen.

heater

redactie Jonathan van der Horst, Eline Van Lancker, Dina Dooreman, Lynn Elshof, Elise Pierre, Gilles Michiels, Lieselore Remans, Mia Vaerman, Nina Vurdelja, Milana Vojnovic, Xandry van den Besselaar, Stéphanie Labie hoofdredactie Filip Tielens grafisch ontwerp Mies Van Roy identiteit festival Laura Bergans filmteam Kim Snauwaert, Anke Van Meer V.U. het TheaterFestival Vlaanderen, Kathleen Treier, Jan Van Rijswijcklaan 155, 2018 Antwerpen