Dagkrant 4/9/2014

Van den vos

Toneelhuis, Muziektheater Transparant / FC Bergman, Liesa Van der Aa, Josse De Pauw & Solistenensemble Kaleidoskop

Š Kurt Van der Elst

donderdag 4 september 2014

Dirk Roofthooft Marie Vinck

De leden van FC Bergman maakten een bewerking van het dierenepos Van den vos Reynaerde, een verhaal dat iedereen zich nog wel herinnert uit zijn schooltijd: er wordt jacht Van den vos gemaakt op de vos Reynaert die het dierenrijk tiranniseert.

In de voorstelling van FC Bergman ligt de focus op Ysengrym (Dirk Roofthooft), de wolf uit het originele verhaal, die jacht maakt op de vos maar zelf ook niet onbesproken is.

— Mitch Van Landeghem en Filip Tielens

“Angst en fascinatie voor het kwade liggen dicht bij elkaar” De plannen om een bewerking van Van den vos Reynaerde te maken lagen al langer op tafel. Wie kwam er met het eerste idee?

Marie Vinck: “Muzikante Liesa Van der Aa stelde ons vijf jaar geleden voor om een opera te maken over het verhaal van Reynaert de vos. Intuïtief voelden we meteen dat dit werk overeenstemde met wat wij wilden vertellen.

Uiteindelijk konden we het project pas afgelopen seizoen realiseren, onder andere omdat we alle drukke agenda’s op elkaar moesten afstemmen. In het begin zagen we Van den vos nog veel grootser dan nu. Oorspronkelijk wilden we zelfs de Filharmonie op scène zetten. We hebben lang getwijfeld of we de voorstelling zouden zingen of niet, maar uiteindelijk heeft het operagegeven plaatsgemaakt voor muziektheater en werd het idee steeds kleiner en kleiner.”

Dirk Roofthooft: “Nu ga je nog bijna zeggen dat jullie een minimalistische voorstelling gemaakt hebben!”

Marie: “Nee, dat nu ook weer niet (lacht).”

Je zou jullie producties kunnen onderverdelen in tekstuele en woordloze voorstellingen. Zien jullie dat zelf ook zo?

Marie: “Dat is een beetje een artificieel onderscheid. De voorstellingen met tekst, zoals De Thuiskomst bijvoorbeeld, werden namelijk gemaakt door de afstudeerklas van het Herman Teirlinck Instituut, waar de helft van het huidige FC Bergman in zat. We hebben stevig geworsteld met de verhouding tussen tekst en beeld in Van den vos. Josse De Pauw heeft op onze vraag ontelbare keren zijn tekst aangepast. Gelukkig was hij daar heel flexibel in, want ik heb het gevoel dat we best wel moeilijk konden doen.”

2

De jury van Het Theaterfestival schrijft over Van den vos in haar rapport: ‘Inhoudelijke kracht en visuele pracht zijn meer dan ooit in evenwicht’. Toch zijn er nog veel mensen die een verhaal missen in de voorstelling.

Begrijpen jullie dat?

Marie: “Ik denk dat dit komt omdat mensen wel een notie hebben van het verhaal van Reynaert de vos, maar het niet écht kennen. De verwachting kan dan ontstaan dat wij heel het verhaal gaan vertellen, terwijl we er net ons eigen ding mee gedaan hebben. In het begin van de voorstelling, met het gesprek tussen Ysengrym en de koningin in de auto, zetten we nog een plot uit waar we vervolgens heel bewust afstand van nemen. Ik denk dat veel mensen daardoor wat in de war geraken. Omdat er tekst in de voorstelling zit, willen mensen rationeel kijken, terwijl het minstens zo belangrijk is om je te kunnen overgeven aan de beeldenstorm op scène.”

De jury schrijft ook: ‘Wij als mensen verafschuwen wat de vos doet, maar kunnen niet ontkennen dat er in elk van ons een potentiële vos schuilt.’ Is dat volgens jullie dé kern van de voorstelling?

Dirk: “Het leven is sowieso te complex om in twee delen op te splitsen: goed of slecht. Het ene sluit het andere trouwens nooit uit. De maatschappij vindt het heel verleidelijk om een zondebok aan te duiden, maar het is duidelijk dat het kwade ook in jezelf zit. De mens moet altijd regels en moraal uitvinden om zichzelf tot te kunnen verhouden. Tot in het absurde toe. Ik moest deze week heel hard lachen om het feit dat je een GAS-boete kan krijgen als je brievenbus te vol zit. Terwijl anderen je brievenbus vol reclame proppen, wordt jij daarvoor gestraft. Je durft haast de deur niet meer uit om te gaan werken uit angst dat de GAS-ambtenaar jouw te volle brievenbus vindt alvorens je terug thuis bent. Een extreem voorbeeld van de mens die codes oplegt die totaal voorbij hun essentie gaan.”

Marie: “Ik denk dat al onze voorstellingen gaan over mensen die de chaos van het bestaan niet verdragen en controle zoeken. Ook in Van den vos blijkt duidelijk hoe de mens zichzelf een moraliteit oplegt.”

Enerzijds is het gruwelijk wat er tijdens de filmfragmenten in de voorstelling gebeurt, maar toch fascineert het ons en blijven we er naar kijken. Misschien is het een vergezochte associatie, maar valt dit te vergelijken met de beelden van de onthoofdingen in Irak die momenteel het internet overspoelen?

Marie: “Die bedenking is zeker niet vergezocht. Het personage van de koningin, hier vertolkt door Viviane De Muynck, personifieert net die aantrekkingskracht tot het kwade. Ze brengt een ode aan de wreedheid, die iedere mens – weliswaar in mindere mate – ook in zich draagt.

Angst en fascinatie voor het kwade liggen dicht bij elkaar.

Bij de beelden van die onthoofdingen geldt dit ook.”

Dirk: “Pas op: Ik kan echt niet kijken naar zulke gruwelijke beelden, maar dat wil daarom nog niet zeggen dat ik een beter mens ben dan iemand die er wel naar durft kijken.

Het leven zit veel ingewikkelder in elkaar dan dat.”

Net als in de vorige producties 300 el x 50 el x 30 el en Terminator Trilogie kozen jullie er in Van den vos voor om figuranten te gebruiken. Waarom?

Marie: “We kunnen het niet laten om figuranten erbij te vragen. Zij hebben nog een kwetsbaarheid in zich die veel acteurs – ik spreek ook over mezelf – afgeleerd hebben. De pure, rauwe aanwezigheid blijft heel ontroerend.”

Na enkele grote samenwerkingen, gaan jullie komend seizoen enkel met de zes Bergmannen de voorstelling Het land Nod maken.

Marie: “Al denk ik dat we er deze keer ook weer figuranten zullen bijhalen, hoor (lacht). Tenminste als ze nodig zijn voor onze vertelling natuurlijk. We zullen altijd beeldend blijven denken en bij grote beelden horen nu eenmaal mensen. Nochtans voelen we de noodzaak om opnieuw back to basics te gaan na zo’n enorm project als Van den vos. Ik kijk er naar uit om weer de confrontatie met ons zessen aan te gaan. We gaan Het land Nod op locatie spelen, ook dat is weer even geleden na enkele zaalvoorstellingen.”

Uit de promotekst valt nog niet veel op te maken.

Marie: “Dat is heel bewust. We willen heel organisch te werk gaan en niet alles op voorhand moeten uitdenken, zoals bij een groot project als Van den vos met veel partners wel het geval is.”

Dirk: “Het is ook goed om niet alles op voorhand te weten als je naar iets gaat kijken. De kennis van een verhaal verhindert wat je ziet. Als ik jou nu bijvoorbeeld zou zeggen dat Marie Vinck een droevige vrouw is, dan slaag je er niet in om haar anders te bekijken. Terwijl als ik dat niet zou zeggen, iedereen een andere interpretatie van Marie Vinck heeft.”

Jullie nemen alle beslissingen met FC Bergman als groep. Moeten er veel compromissen worden gesloten?

Marie: “Dat is onvermijdelijk, al zou ik onszelf zeker niet omschrijven als een democratisch gezelschap. Het beste idee wint en het maakt niet uit wie daarmee afkomt. Als iemand héél overtuigend is, volgt de rest wel. Dat is een kwestie van vertrouwen hebben in de ander.”

3

Mogen ze jou nogmaals vragen om met hen mee te spelen, Dirk?

Dirk: “Direct!”

Marie: “Ja?” Dirk: “Schrik je daar soms van (lacht)?”

Zouden de rollen ook omgedraaid kunnen zijn: dat jij de Bergmannen zou regisseren bijvoorbeeld?

Dirk: “Ik zou meteen mijn hele agenda omgooien om eender wat met FC Bergman te kunnen doen. Tot nu toe vind ik het een gigantisch geslaagd huwelijk. Het is heel spijtig dat de tournee van Van den vos bijna afgelopen is en ik zal ze heel erg missen. We spelen Van den vos nu enkel nog op het Theaterfestival en binnen twee jaar nog een keer in Luxemburg. Dit zijn dus onze laatste voorstellingen in België.”

Marie: “Met Van den vos zijn we verspreid over een jaar op tournee geweest. Het is heel leuk dat we elkaar zo vaak hebben gezien: we hebben een stuk van elkaars leven gevolgd.”

Jullie werk wordt vaak gelinkt aan films van Lars von Trier en David Lynch. Wat als FC Bergman zelf een film zou maken?

Marie: “Die droom hebben we al jaren!”

Dirk: “Jullie hebben toch alle filmfragmenten uit Van den vos zelf gemaakt. Dat is juist hetzelfde, maar dan met een beperkter budget.”

Marie: “Dat is waar, maar een volledige film maken is toch iets totaal anders. Het is een droom die we koesteren en ik hoop dat die ooit waarheid wordt.” © Veerle Eyckermans

Kwartier voor aanvang

Moeten alle leden meewerken om van een FC Bergmanvoorstelling te kunnen spreken? Bij Van den vos is Matteo Simoni bijvoorbeeld niet betrokken.

Marie: “Meestal komt dit door praktische redenen. Het is wel degelijk onze bedoeling met z’n zessen te werken. Maar stel dat Joé (Agemans, red.) bijvoorbeeld zou zeggen dat hij twee jaar wil gaan zeilen, kunnen wij zijn droom niet afpakken.

Het is dus vooral belangrijk dat iedereen kan blijven doen waar hij gelukkig van wordt. Anders zijn we slecht bezig.”

Wisten jullie trouwens al van in het begin dat Van den vos bij Toneelhuis gemaakt zou worden?

Marie: “Nee. We hebben ons zelfs bij Toneelhuis aangesloten om Van den vos te kunnen maken. We wisten dat we zo’n groot project niet alleen konden doen, dus vroegen we aan Toneelhuis of zij coproducent wilden zijn. Dat wilden zij niet, maar ze nodigden ons wel uit om vaste bewoner van hun huis te worden. Natuurlijk waarschuwde iedereen ons dat we onze autonomie misschien dreigden te verliezen.

Maar we zijn zo blij dat we daar zitten! Tot nu toe is het alleen nog maar fantastisch gegaan.”

Op deze foto zie je Dirk Roofthooft een kwartier voor aanvang van de voorstelling De koning van het plagiaat van Jan Fabre in CC Mechelen. Deze en andere acteursfoto's van Veerle Eyckermans zijn op groot formaat te bewonderen in het festivalcentrum.

Francis Jonckheere

Het was een van de meest memorabele momenten uit de recente Nederlandse theatergeschiedenis: Jozef van den Berg een internationaal gevierde poppenspeler komt Boekpresentatie de scène op, maar in plaats van met de voorstelling te beginnen spreekt hij het publiek toe met de woorden: “Ik zal nooit meer spelen. Ik ben een werkelijkheid genaderd die niet meer te spelen is.” Het publiek reageert lacherig. Er ontstaat verwarring want sommigen denken dat het stuk ook zo begint. De acteur licht zijn drastische keuze toe door te verwijzen naar Christus. Dan wordt het stil in de zaal.

— Stefan Moens

De bekering van een poppenspeler Het bovenstaande tafereel speelde zich af op 14 september 1989 in De Singel, net vijfentwintig jaar geleden. En de poppenspeler die, twee dagen vroeger, in zijn kleedkamer ervoer hoe “God een hand op zijn hart had gelegd” was Jozef van den Berg. Over deze onverwachte en drastische ommezwaai schreef Francis Jonckheere een boek. Tijdens het gesprek dat ik in de uitgeverij Lannoo met hem had, vielen er woorden als “verkondiging”, “opdracht”, “getuigenis”, “ontmoeting”. Woorden die ik na het gesprek met een hoofdletter wou schrijven, want in het verhaal van Jozef van den Berg moet de theatrale context plaats ruimen voor een Hogere Realiteit, een realiteit “voorbij de grens van theater” zoals de auteur het zelf formuleert.

Het boek heet eenvoudig “Jozef van den Berg” en draagt als ondertitel “Van poppenspeler tot acteur van Christus”, maar toch is het geen biografie.

“Het was niet mijn bedoeling om een biografie te schrijven.

Alle biografische elementen in het boek behoren tot het publieke domein, net als de fragmenten theatertekst en de vele recensies… Het was vooral mijn bedoeling om aan de hand van een collage van allerlei teksten het traject te laten zien dat Jozef al zoekend heeft afgelegd. Het boek wil een uitnodiging zijn om de avontuurlijke tocht van deze talentvolle verhalenverteller te volgen, die – hoe onbegrijpelijk dit ook moge overkomen – een internationale theatercarrière als gerenommeerd poppenspeler opgaf om een geliefd acteur van Christus te worden.”

4

Op 14 september 1989 slaat Jozef van den Berg, net voor de aanvang van ‘Genoeg Gewacht’ en achter het gesloten theaterdoek, de Bijbel lukraak open en leest hij een zin uit een Paulus-brief, waardoor hij begrijpt dat hij het theater moet opgeven: “Daarom, gaat weg uit hun

© Helena Satter

Hoe heeft u kennis gemaakt met Jozef van den Berg?

Francis Jonckheere: “Wij ontmoetten elkaar voor het eerst op 9 oktober 1988 na de zondagse matineevoorstelling van O Oceaan. Jozef had mij telefonisch uitgenodigd en na wat plichtmatige opmerkingen kwamen we verrassend snel tot een open en ongedwongen gesprek, dat de volgende maanden en jaren werd verdergezet. Het boek is eigenlijk het resultaat van dit kleedkamergesprek en van de tientallen ontmoetingen die daarop nog volgden.”

midden en scheidt u af, spreekt de Heer, en houdt u niet vast aan het onreine en Ik zal u aannemen en Ik zal u tot Vader zijn.” Het “onreine” gelijk stellen aan de theaterwereld is een gedachte die vandaag toch met fundamentalisme geassocieerd wordt?

“Dat is een interpretatie, waarvan ik denk dat die onjuist of op zijn minst onvolledig is. Deze tekst uit de Tweede Brief aan de Corinthiërs toonde Jozef op dat ogenblik (van radeloosheid en nood aan een zeker weten) dat het antwoord op al zijn vragen niet langer in de theaterwereld lag. Zijn jarenlange zoektocht op scène en daarbuiten werd abrupt gestopt, toen Christus Zich aan hem openbaarde in een erva-

© Bas Mariën

ring van Liefde. Het theater, waarin de werkelijkheid wordt nagespeeld, is een reële onwerkelijkheid, hoe realistisch de inhoud ook is. Het is een wereld van ‘alsof ’. Daarom kon die reële ervaring, die Jozef met zijn publiek wilde delen en dat nog steeds wil, niet meer in het theater worden meegedeeld, maar diende dat te gebeuren in de realiteit van alledag.”

Een internationale theatercarrière omwille van Christus opgeven is een ding, maar hoe werd de beroemde expoppenspeler een Grieks-orthodoxe kluizenaar?

“In december 1989 stelde een vrouw uit Parijs aan Jozef voor om Vader Porphyrios een brief te schrijven: hij was een geliefde en blinde geestelijke vader in Athene, die het hart en de ziel van een mens werkelijk kon doorschouwen. Hij kon de diepste geheimen en twijfels van elke mens ‘lezen’.

Deze Griekse Vader bevestigde dat God op die bewuste septemberdagen van 1989 in de Singel in Antwerpen Zich rechtstreeks met Jozefs theater had verbonden en dat alleen het beëindigen van zijn carrière de juiste beslissing kon zijn. Dat vertelde hij aan Jozef tijdens een korte ontmoeting in Athene. Verder gaf de orthodoxe priester hem ook de opdracht ‘acteur van Christus’ te worden. Om deze taak tot een goed einde te brengen, moest Jozef wel orthodox worden. Dat was een conditio sine qua non.”

5

Toch onderneemt Jozef nog twee pogingen om voor zijn publiek een nieuwe voorstelling te maken, waarin hij over zijn ontmoeting met Christus wil vertellen. Hij omschrijft ook het nieuwe doel van zijn theater als ‘een uiting geven aan de Geest van Christus’…?

“Inderdaad, maar de beide pogingen (De Omgekeerde Wereld, De Ontmoeting) resulteren niet in een voorstelling. Tijdens het creatieve proces van De Omgekeerde Wereld, neemt de druk toe: het schrijven lukt niet echt, terwijl de voorverkoop van kaarten indrukwekkende cijfers bereikt. Deze vorm van stress leidt tot een complete depressie. Later probeert hij nog een nieuw doel te omschrijven voor de stichting De Dwaas waarin hij zelf werkzaam wordt. Wanneer hij daarin Christus wil vermelden, komt het tot een breuk met het bestuur, waarop enkele dagen later ook het Ministerie de subsidies stopzet: God is in deze wereld niet subsidiabel. In juni 1991 verlaat hij zijn vrouw en vier kinderen. Na een korte zwerftocht komt hij aan in het Noord-Brabantse dorpje Neerijnen, waar hij zich na enkele weken ‘definitief ’ installeert in een

openbare fietsenstalling. Omdat dit echter in strijd is met het bestemmingsplan, moet hij na twee jaar opkrassen. Hij verhuist naar een deurloos hutje in de tuin van de bevriende familie Hazelhoff, waar hij nog steeds woont.”

Voelt Jozef zich nog verbonden met zijn theaterverleden?

“Hij denkt er ongetwijfeld met veel warmte aan terug, maar niet vol heimwee. Nee, het is een periode, die allicht niet meer terugkomt. ‘Dat ligt in Gods hand’, zegt Jozef. Hij blijft evenwel een uitzonderlijke verteller en toneelspeler.

Toen we onlangs nog even het aandeel van het theater in zijn leven bespraken, herinnerde hij zich de periode waarin hij op het Bisschoppelijk College van Roermond Dagboek Van Een Gek speelde. In 23 scènes speelde hij toen de aftakeling van een man, zoals Nikolaï Gogol die heeft beschreven.

Het was adembenemend om te zien met welk gemak Jozef zich opnieuw in die rol kon inleven: mimiek, intonatie, ingebouwde stiltes, ritme in de tekstzegging. Ik was waarlijk een bevoorrecht toeschouwer en luisteraar. Jozef is thans enkel nog acteur van Christus. Deze voorstelling is gratis, pro Deo. Het decor is de idyllische omgeving van Neerijnen.

Hij maakt stilstaand een pelgrimstocht. Gaandeweg en gaande de weg ontdekt hij niet alleen waarheen de weg hem leidt, maar leert hij ook het ‘hoe?’ en het ‘waarom?’ van de weg te zien. Deze reisimpressies noteert en bestudeert hij.

Mensen denken dat hij de dwaas is geworden, die hij speelde in Moeke En De Dwaas, de voorstelling die hem internationale roem bezorgde. Jozef was toen de zoekende jongeman die, vermomd als een monnik, ongewild aankomt op de plaats vanwaar elke mensenziel naar de wereld vertrekt. Er zijn echter twee verschillen: Jozef leeft nu bewust en gewild in de nabijheid van God én hij heeft de tekst wél begrepen, die dwaze jongeman niét, zelfs niet na talrijke pogingen, kon begrijpen: ‘Als je alles doet, overal aan denkt en niets vergeet, maar je vergeet dat ene, dan heb je eigenlijk niets gedaan.’”

Na 25 jaar kluizenaarsschap mochten we Jozef van den Berg deze namiddag opnieuw verwelkomen in deSingel. Hij woonde de boekpresentatie bij en zijn terugkeer naar de plaats waar zijn theatercarrière eindigde, lokte veel belangstelling van publiek en journalisten. Sinds de eeuw­ wisseling verliet Jozef van den Berg immers niet meer het hutje waarin hij woont. Het is altijd opletten met het predikaat 'historisch', maar deze namiddag mochten we toch een erg uitzonderlijk moment meemaken op Het Theaterfestival.

Ann Olaerts

Ann Olaerts slaat in haar State of the Union – en in het volgende interview – spijkers met koppen.

State of the Union Structuren dreigen té belangrijk te worden, ten koste van het artistieke project zelf. De sector is te wit.

En de broodnodige veranderingen verlopen aan een gezapig tempo. Toch is de boodschap die ze wil brengen niet negatief: we mogen terecht trots zijn op hoe in Vlaanderen de laatste twee decennia theater van topkwaliteit werd gebracht, maar we mogen niet op onze lauweren gaan rusten.

6

Je State of the Union begint met een projectmatige korf naar de structurele. citaat van en een eerbetoon aan draOp die manier wordt de kunstenaar maturge Marianne van Kerkhoven, gedwongen om zijn eigen structuur op die exact een jaar geleden overleed. te richten in plaats van zich in alle vrijHoe heeft zij jou geïnspireerd? heid te concentreren op zijn project.”

Ann Olaerts: “Marianne heeft mij erg beïnvloed door theater te definiëren Je hebt een jaar de Toneelacademie als een in-de-wereld-zijn, maar ook in Maastricht geleid, maar je vond door thema’s aan te brengen die nu dat het managementdenken verhinnog altijd van cruciaal belang zijn: derde om met de essentie bezig te interculturaliteit, internationalisering, zijn. Loopt de theatersector hetontwikkelingssamenwerking... En bozelfde risico? venal: zij heeft mij geleerd om mezelf “We moeten daar toch waakzaam voor voortdurend te bevragen. In de jaren zijn. Er gaat té veel energie naar het 1990 waren wij op het Vlaams Theater besturen, het efficiëntie-denken en Instituut al bezig met het multiculte weinig naar de kern van de zaak. turele vraagstuk, maar sindsdien is er Ik was in Maastricht niet bezig met eigenlijk niet zo veel veranderd . We inhoud maar wel met administratie. moeten dringend een tandje bijsteken.” Ik zie dat het beheren en besturen van een organisatie zo veel tijd en energie Is een manier om het anders aan te wegneemt dat er geen ruimte is voor pakken dan dat we moeten vertrekde eigenlijke opdracht. In onze sector ken vanuit de artistieke projecten is de fusie tussen de Vlaamse opera en zelf en minder vanuit de structuren? het Koninklijk Ballet van Vlaanderen “Natuurlijk zijn structuren noodzakeeen voorbeeld van een ingreep die niet lijk, maar je moet ze ook in vraag duringegeven is door een inhoudelijke ven stellen. Er zijn de laatste twintig keuze, maar van een louter bestuursjaar alsmaar structuren bijgekomen matige ingreep. Terwijl het net de en weinig verdwenen. We moeten de inhoud is die zou moeten primeren. moed opbrengen om structuren te laIk stel vast dat het marktdenken de ten verdwijnen. Guy Cassiers (artistiek theatersector is binnengedrongen. leider van Toneelhuis, red.) zei ooit: “Het Kijk maar eens naar het aantal producis moeilijk om aan subsidies te geraken, ties: dat is de laatste jaren gigantisch maar het is nog moeilijker om er van gestegen. Moeten we die productieaf te geraken!” Daar zit een grond van drift niet wat in vraag stellen?” waarheid in. Vandaag is er nog te veel een obsessie om toe te werken naar Je legt het accent ook graag op het een structurele subsidiëring, maar er metier. Vind je dat dit de laatste tijd zou juist meer nadruk moeten gelegd wordt verwaarloosd? worden op de artistieke projecten “Ik heb het dan over het vakmanschap. zélf. Het projectmatige maakt een heel Spelen en acteren, dat is een vak. Men klein percentage uit van de subsidie­pot. legt soms te snel de nadruk op het Minister Schauvliege heeft geprobeerd kunstenaarschap, maar het kunstenaarhet tij te keren, maar ook zij heeft in schap kan niet bestaan zonder vakde laatste jaren van haar mandaat jamkennis, zonder het beheersen van de mer genoeg middelen afgeleid van de technische kanten. Dat wordt wel eens

© Liese Lattrez

— Stefan Moens

“We moeten durven om structuren te herdenken”

vergeten: iemand heeft een idee en “hop!” men is kunstenaar. Een voetballer, een toptennisser, een muzikant, die moeten toch ook elke dag hard trainen om iets te bereiken?”

Je koppelt het thema leiderschap ook aan vaste structuren of bewegingsloosheid. Toch drukten figuren als Jan Hoet en Gerard Mortier jarenlang hun stempel op de sector waarin ze actief waren…

“Maar zij bewogen! Zij zaten niet de hele tijd op dezelfde stoel. We moeten wat dat betreft echt ruimte maken voor de jongeren. We moeten de transitie voorbereiden: de samenleving verandert en we moeten ervoor zorgen dat de sector daar alert en flexibel blijft op in spelen. Vandaar ook mijn oproep naar de nieuwe Minister van Cultuur: ik hoop dat we in hem een bondgenoot kunnen vinden om die verandering mee gestalte te geven. En het nieuwe kunstendecreet biedt een uitstekende gelegenheid om die ommezwaai te maken.”

Freek Vielen

Freek Vielen studeerde in 2007 af als woordkunstenaar. Nadat hij aanvankelijk radiodocumentaires State of the Youth maakte, zette hij vier jaar geleden zijn eerste stappen als theatermaker. Vorig jaar was een belangrijk jaar vol ‘eerstes’: Heimat – geselecteerd voor Circuit X – was zijn proefstuk als regisseur, hij stond voor het eerst op de planken in Dorstig met Hof van Eede en Dracula was de eerste tekst die hij schreef voor De Tijd. Dit jaar brengt hij de State of the Youth op Het Theaterfestival.

— Filip Tielens en Ester Torres Falcato Simões

“Ik probeer steeds mijn ultieme voorstelling te maken”

7

Jouw State of the Youth is hoopvol te noemen, ondanks een donkere ondertoon.

“De wereld is zoals hij is. Er gaat veel mis, maar tegelijkertijd zijn er een heleboel fijne dingen. Ik probeer altijd hoopvol te zijn, omdat ik anders geen alternatief heb. In het begrip ‘hoopvol’ zit al een bepaald verdriet verborgen.

Als alles in de wereld goed zou zijn, hoef je immers niet ‘hoopvol’ te zijn.

Het heeft geen zin om enkel boos te reageren op wat er in de wereld misloopt, dan is een oplossing ver af.”

Net als Ann Olaerts, die de State of the Union uitspreekt, las je enkele vorige states door en kom je tot de conclusie dat alles al gezegd is.

“Ik vind dat geen verlammende gedachte. Er wordt toch telkens gereageerd op nieuwe ontwikkelingen. Je zou er cynisch van kunnen worden omdat er niets verandert, maar je moet blijven reageren. De grote bezuinigingen in Nederland zijn deels voortgekomen uit een gebrek aan draagkracht voor kunst in de maatschappij. Het is denk ik altijd belangrijk om te blijven proberen verwoorden wat de waarde van kunst is.”

Je wordt gevraagd voor de State of the Youth en niet voor de State of the Union. Je bent 29, zie je jezelf nog steeds als een jonge maker?

“Ik heb het gevoel dat je tegenwoordig vrij lang jonge maker blijft. Het kunstenveld zit behoorlijk vol en door een label als ‘jonge maker’ kan je ook weer makkelijker op bepaalde festivals en in projecten als Circuit X terecht, wat natuurlijk heel fijn is. Ik heb het gevoel dat je in Nederland momenteel als pas afgestudeerde veel harder moet knokken om te kunnen doorgroeien

naar het professionele veld, nu bijna alle productiehuizen en ontwikkelingsplekken er zijn weggevallen.

Uiteindelijk gaat dit label ook enkel om de perceptie van mijn werk en niet om de intrinsieke waarde ervan. Ik heb altijd gezegd: ik ben geen jonge maker, want ik ben nog nooit zo oud geweest als nu (lacht).”

“Je bent vaak ook maar zo goed als de laatste voorstelling die je gemaakt hebt. Ik probeer mezelf bij ieder nieuw project dus steeds voor te houden: ‘Ok, ik mag nog deze ene voorstelling maken en dus moet dit mijn ultieme project zijn. Alles wat ik te zeggen heb, moet ik in deze voorstelling stoppen.’ Wat je schrijft of maakt begeeft zich immers in de publieke ruimte. Daarom probeer ik altijd zo ‘totaal’ mogelijk te denken.”

Nochtans staat op je website het label ‘Gewoon Freek Producties’.

“Ik denk dat die naam vooral te maken heeft met het feit dat ik het heel lang moeilijk heb gehad om uit te leggen aan anderen wat ik precies doe. Is het acteren? Is het spelen? Ben ik een verhalenverteller? Iedereen vertelt verhalen. Het is allemaal zo… moeilijk om uit te leggen. Ik wou kunnen zeggen dat ik geen acteur ben, geen cabaretier, en geen schrijver, maar dat ik ‘gewoon Freek’ ben. Dat dit een genre en een kwaliteitslabel op zich wordt (lacht).”

“Kunstenaars moeten niet alleen de realiteit blootleggen, maar ook verbreden”, schrijf je in jouw state.

Hoe zie jij jezelf dat doen?

Ik vraag me af of dit überhaupt kan.

Onlangs zag ik de film Boyhood, waar ik zoveel van het leven in zag. Ik denk dat we de wereld echt kunnen veranderen door verhalen of ideeën. Dat wat

ik doe de wereld toch een klein duwtje in een andere richting kan geven.”

Wat is jouw volgende project?

In december komt mijn nieuwe monoloog uit bij De Tijd. Ik ben Slaughterhouse 5 van Kurt Vonnegut aan het bewerken tot een nieuwe monoloog die ik samen met een impro jazzband zal brengen. Met de makers van Heimat gaan we ook een nieuwe voorstelling maken. Waar we in deze voorstelling vooral in de meest nabije schil rondom een mens opereerden – vrienden, (groot)ouders en familie – hopen we in Heimat 2 net een stapje verder te gaan in de breedte: de band die we hebben met de plek waar we wonen, onze afkomst, de natuur…

Heimat 2 zal gaan over de ontwortelde samenleving waar we in leven.

En Heimat 3 gaat dan over de wereld en Heimat 4 over het universum?

“Haha, ja, tot we de ultieme voorstelling maken en er daarna geen meer nodig is (lacht). Maar voorlopig ben ik nog lang niet uitgedacht.”

Els De Bodt

Voor het vierde jaar op rij staat Els De Bodt aan het roer van Het Theaterfestival, dit jaar met een Festivalleiding volledig nieuw team medewerkers. Door het internationale bezoekersprogramma Moving Meetings Theatre, de uitbreiding van de kinderjury-selectie en het succes van Circuit X, wordt deze editie van Het Theaterfestival zelfs de grootste tot nu toe.

De jury stelde in haar rapport dat het een heel goed theaterseizoen was in vergelijking met het jaar voordien. Was het dit jaar dan makkelijker of net moeilijker om een selectie te maken?

“Beide. Er waren dit seizoen veel meer voorstellingen waarover de jury het unaniem eens was om ze op te nemen in de selectie. Vorig jaar was er meer verdeeldheid. Anderzijds waren er zoveel producties die de jury in de selectie wou, dat er toch harde knopen doorgehakt moesten worden.”

Jammer genoeg kunnen enkele geselecteerde voorstellingen niet hernomen worden.

“Dat heeft enkel en alleen te maken met praktische bezwaren. Toneelgroep Amsterdam heeft alle mogelijke scenario’s onderzocht om Dantons Dood toch te kunnen tonen, maar omdat ze met Hamlet vs Hamlet bij ons en op Het Nederlands Theaterfestival spelen – waar ook nog twee andere voorstellingen van hen staan – was dit omwille van agendaproblemen onmogelijk.

Domo de Europa van Thomas Bellinck had ik ontzettend graag hernomen, maar naast financiële redenen bleek het niet haalbaar om dit grootschalige project op te bouwen voor amper tien dagen zonder partner die het na Het Theaterfestival wil presenteren voor een langere tijd. Voor mij persoonlijk is Domo de Europa nochtans een voorstelling die iedereen gezien moet hebben, zeker hier in Antwerpen. Thomas Bellinck slaagt er op een lucide maar tegelijk erg toegankelijke manier in om de gevolgen van het opkomend nationalisme voor de toekomst van de Europese Unie voelbaar te maken.”

8

In de plaats daarvan besliste je om al een jaar eerder dan gepland de ‘Golden Oldie’ in te voeren.

“Volgend jaar bestaat Het Theater­ festival 25 jaar, een ideaal moment dus om terug te blikken op de geschiedenis van het festival en belangrijke voorstellingen te hernemen. Omdat we dit jaar op vrij korte termijn een extra productie zochten ter vervanging van Dantons Dood, kwamen we uit bij Achter ’t eten van Eric De Volder. Exact tien jaar geleden won deze voorstelling de (ondertussen afgevoerde, red.)

Grote Theaterfestivalprijs. Omdat ik het altijd bijzonder jammer heb gevonden dat we met Het Theaterfestival nooit een eerbetoon hebben kunnen brengen aan de veel te vroeg overleden Eric De Volder, wilden we dit pareltje graag tijdens deze editie al tonen.”

Dit jaar valt het festival een week later en overlapt het helemaal met het Nederlands Theaterfestival.

“Ik wou vermijden dat we opnieuw familievoorstellingen zouden tonen in het weekend vlak voordat de kinderen op 1 september weer naar school moeten, omdat ouders dan niet snel geneigd zijn om naar het theater te gaan.

Aangezien we dit jaar meedoen aan Moving Meetings Theatre, een internationaal bezoekersprogramma, kunnen we zo ook een uitwisseling opzetten met het festival in Nederland.”

Circuit X, het spreidingsluik voor jonge makers, heeft ook Nederlandse plannen.

“Klopt. We hebben recent Lisa Wiegel deeltijds kunnen aannemen als coördinator van Circuit X. Door haar Nederlandse achtergrond wordt het vanzelfsprekender dat de geselecteerde voorstellingen daar ook een

© Maarten Van Nieuwenhove

— Filip Tielens

“Mijn doel is altijd al geweest om meer mensen naar theater te brengen”

tournee kunnen ondernemen. Circuit X is een beetje mijn kindje, ik ben erg blij dat het stilaan op eigen benen komt te staan (lacht).”

Volgend jaar wordt de jury uitgebreid en is er naast de kinderjury nog een soort publieksjury.

“De professionele jury wordt uitgebreid tot tien mensen, onder wie journalisten Wouter Hillaert, Els Van Steenberghe, Evelyne Coussens, Johan Thielemans en Pieter T’Jonck, maar ook dansprogrammator Samme Raeymaekers, Rits-docent Karel Van Haesebrouck, en de Nederlandse journalisten Robbert Van Heuven en Simon van den Berg maken hier deel van uit. Daarnaast start Mooss met het project Publiek Aan Zet, waarbij een grote groep mensen Het Theaterfestival bevraagt, wat misschien wel tot een nieuw luik in het festival komt. Heel spannend allemaal.

Mijn doel is altijd al geweest om meer mensen naar theater te brengen. Dit nieuwe project kan het draagvlak hiervoor alleen maar vergroten.”

Helmut Lotti

Helmut Lotti nam dit jaar de rol van juryvoorzitter op zich. In het juryverslag wordt zijn taak als volgt Juryvoorzitter omschreven: “Door zowel met het oog van professioneel performer als dat van onbevangen toeschouwer de ene voorstelling na de andere bij te wonen, door de jurydebatten in goede banen te leiden én door erover te waken dat de juryleden met de voeten op de grond bleven, had hij een onmisbare, fundamentele bijdrage aan de totstandkoming van deze selectie.”

9

In totaal zag de jury 489 stukken.

Het brede publiek associeert jou Daaruit zag je de volledige longlist misschien niet meteen met theater. van wel 25 à 30 stukken. Had je op Toch werkte je voor je videoclip van voorhand een idee waar je aan beRoofdier! al samen met Abattoir gon toen Els De Bodt je als juryvoorFermé. Is theater een recentere zitter vroeg? invloed voor jou?

Helmut Lotti: “Mijn vrouw (Jelle “In de praktijk is het verschil tussen de Van Riet, red.) is jarenlang voorzitsverschillende kunsten helemaal niet zo ter geweest van De Gouden Uil afgebakend. Er ligt volgens mij meer Jeugdliteratuurprijs. Ik wist dus wel verantwoordelijkheid bij hoe de media dat er heel wat werk komt kijken bij dat onderscheid weergeeft dan hoe een zo’n opdracht en dat daar consciëntipubliek daar tegenover staat. Iemand eus over nagedacht en gesproken moet kan perfect genieten van een schlager, worden. Geen tijd hebben is echter maar tegelijk ook van een abstract geen excuus, voor zo’n vraag moet je kunstwerk. In de praktijk werkt het maar tijd maken. Uiteindelijk ben ik ook zo bij kunstenaars: muzikanten erg dankbaar voor alle voorstellingen werken vaak samen met kunstenaars of die ik anders nooit gezien zou hebben.” modeontwerpers voor hun videoclip.

Schrijvers die ook een muziekinstruBen je met bepaalde criteria in ment bespelen, leggen bijvoorbeeld je achterhoofd naar die stukken een andere ritmiek in hun teksten gaan kijken? dan zij die geen instrument bespelen, “Ik ben naar de stukken gaan kijken zeker wanneer het over dichters gaat. zoals ik altijd naar theater ga kijken.

Samenwerkingen kunnen alleen maar Zonder me te concentreren op technileiden tot een ruimere blik.” sche elementen, heb ik die voorstellingen onbevangen op mij af laten komen.

Hoe heb jij je als juryvoorzitter Ik ben ook iemand die gemakkelijk gepositioneerd? geëntertaind wordt. Ik ga niet op voor“Tijdens het laatste juryweekend lagen hand met een kritische houding ergens er nog 28 voorstellingen op tafel naartoe. Je kan mij gemakkelijk naar waarover we discussieerden. Wanneer iets nieuws meenemen en dan zal ik er verschillende meningen over een daar ook met een open blik naar kijken. voorstelling waren, zorgde ik er wel Bovendien vind ik het leuk om mensen voor dat de argumenten duidelijk op een podium bezig te zien die iets naast elkaar werden gelegd. Op die anders doen dan zingen. Voor mij is het manier konden we bekijken welke belangrijk dat ik er iets bij voel, dat ik argumenten nu net sterker of belangiets leer dat ik nog niets wist, dat ik verrijker waren en van daaruit verder rast word. Dat kan op heel veel verschildiscussiëren. In het algemeen ging het lende manieren gebeuren. Zo gebeurt er eigenlijk heel democratisch aan toe het soms dat een theatervoorstelling en was ik ook gewoon een jurylid als onmiddellijk na afloop leuk is, maar dat alle anderen.” je ze na drie dagen alweer bent vergeten. Terwijl een andere voorstelling pas na een halve week doorsijpelt en beter wordt naarmate de tijd verstrijkt.”

© Rolf Gerlach

— Rini Vyncke

“Wat het publiek graag ziet en wat goed is, komt vaak op hetzelfde neer”

Je keek niet op een andere manier naar theater dan je collega’s?

“Toch wel, omdat ik in de hoedanigheid van podiumartiest en muzikant mee aan tafel zat. Toch heb ik ook heel wat ervaring in het kijken naar theater. Ik heb een abonnement in deSingel, maar ga ook vaak naar Theater Zuidpool en Toneelhuis. Als juryvoorzitter keek ik dan ook naar de voorstellingen zoals een gemiddelde theaterganger. Zolang een jury flexibel en bereid is om naar die mening te luisteren, zal ook de mening van het publiek goed vertegenwoordigd zijn in de uiteindelijke selectie. Aan het einde van de rit komt wat het theaterpubliek graag ziet en wat kwalitatief goed is meestal op hetzelfde neer.”

Sleutelmonoloog

Hamlet vs Hamlet To be or not to be Er zijn of niet? Er is geen vraag dan die.

Van parvenu’s voor wat oprecht en echt is,

Wat is het meest integer? In je geest

De plagen en de slagen van de liefde…

De pijl- en kogelregens te verdragen

Wie droeg ze, als men ze kon delgen – zelf,

Van ons uitzinnig lot? Ofwel, gewapend,

Met slechts de steek van slechts één mes? Men zwoegt

Een zee van catastrofes te bestormen

En knarsetandt een leven lang, als vee

En in die stormloop om te komen… Sterven?

Onder het juk – toch trekt men steeds die ploeg

Slapen. Meer niet. Maar stel dat slaap volstaat

Uit angst voor ‘iets’, na afloop van de dood.

Om het gepieker en de duizend pijnen

De dood? (lacht) Dat ‘iets’?

Te staken die ons lichaam heeft geërfd –

Dat onontdekte continent, waaruit

Wie smeekte niet met vuur om zulk een kuur?

Geen reiziger ooit keert, verlamt de wil.

‘Creperen’? Slapen! ‘Slapen’? Soms ook ‘dromen’!

Het leert ons van vertrouwde kwalen houden

Daar ligt de knoop. Al wat men, eens ontdaan

En kwalen vrezen die we nog niet kennen.

Van het rumoer van ’t aards bestaan, kán dromen,

Zo maakt ons denken van elk mens een lafaard…

Zet aan tot nog meer twijfel. ‘Peinzen’ is

De kwieke blos van vastberadenheid

Wat zo’n beproeving maakt van ons lang leven.

Wordt bleek en bros, verteerd door ons getob.

De haat en nijd van deze tijd – wie droeg ze?

De daad, gediend door vaart en energie,

Wie boog het hoofd voor onrecht van tirannen,

Vertraagt eerst door een overdaad aan wikken,

Voor traagheid en corruptie van ons recht,

Tot ze verzandt in lethargie. Maar zie?

De smaad van onaantastbare bankiers,

Mooie Ophelia! Zo heel alleen?

De arrogantie van de macht, de spot

En met een boek! U aan ’t bidden, zeker?

10

© Koen Aelterman

Festivalcentrum — Koen Aelterman

© Tom Lanoye

fABULEUS stuurt acht moedige, nieuwsgierige jongeren op mysterieuze missie tijdens het Theaterfestival. Hun opdracht: infiltreer in het universum van een theatermaker. Voor de één eindigt het in een ontmoeting. Voor de ander in een vers voetspoor. Volg alles op blog.fabuleus.be.

— Steff Wuyts

The dog days are over Plutôt souffrir que mourir, c’est la devise des hommes aka: Liever lijden dan sterven, dat is de stelregel der mensen. © Jean de La Fontaine Geef iemand, met een panische angst voor dieren, een dansvoorstelling met de titel The dog days are over en je krijgt het verhaal van mijn zomervakantie. Ik moest verliefd worden op Jan Martens zijn dansvoorstelling. Het resultaat zie ik zelf pas vanavond (donderdag 04/09/2014), maar mijn zoektocht was onbeschrijfelijk leuk en ik heb alvast enkele elementen uit de voorstelling kunnen halen: springen en afzien. Ik heb deze zomer een blog bijgehouden en die is nog steeds te bewonderen. Ik geef jullie hier alvast een overzicht van mijn zoektocht: 15/07/2014 mijn eerste echte blog waarbij ik mezelf voorstel 01/08/2014 POST! ik kreeg een brief met instructies 06/08/2014 ik volg een instructie op en film dit 11/08/2014 reclame voor de voorstelling met 25 redenen 17/08/2014 ik heb al lang contact met Jan en maak dit nu bekend 23/08/2014 Jan stelt zich creatief voor 24/08/2014 Jan liket een foto van mij op Facebook 28/08/2014 puzzelen met alle factoren die ik heb 28/08/2014 bezoekje aan deSingel 30/08/2014 artikel in De Standaard met Jan 30/08/2014 Samson en Jan?

Heb je zin om Jan Martens te leren kennen? Hem misschien (net als ik) als vriend te beschouwen? Of misschien ben je al wel een vriend en wil je gewoon Jan nog beter leren kennen? Ik heb Jan gevraagd om leuke weetjes over zichzelf te vertellen en daarna heb ik een blog geschreven waarin ik me inleefde in hem: Jan Martens — 18/08/2014 Dag Allemaal, Mijn naam is Jan en ik woon in Antwerpen. Moesten jullie nu zin hebben om mij te komen stalken? Dan kan je beter tot in Amsterdam komen , daar woont mijn lief en daar zit ik dus vaker. Dansen is niet de enige passie die ik heb: ik hou ook heel erg van mensen observeren (dit beschouw ik als mijn hobby) en van schrijven, daarom wil ik graag ooit in mijn leven nog een roman schrijven maar nu heb ik het dus superdruk met de voorstelling The dog days are over. Weten jullie trouwens wat de verklaring voor die titel is? Vroeger heb ik hondjes gehad en nu niet meer… zo simpel is het!

Natuurlijk reis ik ook veel met mijn voorstelling en dan hou ik ervan om naar de kapper te gaan in een andere stad (bijvoorbeeld Londen , Belfast, Oostende , ...)

Als laatste wil ik nog zeggen dat ik misschien wel een beetje een controlefreak ben.

30/08/2014 het juryrapport 02/09/2014 stress 03/09/2014 meer stress

Blaf, Jan Martens en Steff Wuyts

Lees hier alle blogs die Steff schreef: http://barbaren.tumblr.com/tagged/DOG/chrono

11

Het bewijs dat Jan mij aanschouwt als vriend.

Wordcloud Agenda

Telex

Ann Olaerts State of the Union

In het festivalcentrum kan je dagelijks de inwendige mens versterken door de catering van ‘Lara kookt voor u’. — “Het zal moeilijk zijn om een avondje thuis te zijn de

volgende tien dagen,” postte de deSingel-directeur Jerry Aerts op Facebook. Wij verontschuldigen ons nu al bij zijn familie en vrienden. — Het vreemde stoelicoontje

hieronder bij The dog days are over staat voor De Biechtstoel van De Zendelingen. Daar kan je na afloop van de voorstellingen eens goed je hart luchten over al dat gespring.

Loop ook niet de Zuil voorbij in het festivalcentrum waar je jouw mening en kandidatuur als volgende State of the Union-spreker kan achterlaten. — Tot morgen!

donderdag 4 september 2014 Expo Kwartier voor aanvang Veerle Eyckermans

deSingel (festivalcentrum)

16:00

Infosessie archief en collectie TRACKS-helpdesk

deSingel (festivalcentrum)

16:00

Boekpresentatie Jozef van den Berg

deSingel (blauwe zaal)

18:00

Opening Het Theaterfestival State of the Union / State of the Youth

deSingel (blauwe zaal)

20:00

Van den vos Toneelhuis, Muziektheater Transparant / FC Bergman, ...

20:00

The dog days are over Jan & ICKamsterdam / Jan Martens (

deSingel (rode zaal)

)

deSingel (theaterstudio)

20:00

Hamlet vs Hamlet Toneelhuis & Toneelgroep Amsterdam / Guy Cassiers & Tom Lanoye

22:00

DJ set FC Bergman

Bourlaschouwburg deSingel (festivalcentrum)

vrijdag 5 september 2014 Expo Kwartier voor aanvang Veerle Eyckermans 16:30

deSingel (festivalcentrum)

Zoutloos Studio Orka

Solvynstraat 80, 2018 Antwerpen

19:00

Inleiding Jan Martens

deSingel (naast theaterstudio)

20:00

Van den vos Toneelhuis, Muziektheater Transparant / FC Bergman, ...

deSingel (rode zaal)

20:00

The dog days are over Jan & ICKamsterdam / Jan Martens (

20:00

Hamlet vs Hamlet Toneelhuis & Toneelgroep Amsterdam / Guy Cassiers & Tom Lanoye

H O O F D R E DAC T I E R E DAC T I E

Filip Tielens

Stefan Moens, Ester Torres Falcato Simões,

Rini Vyncke, Mitch Van Landeghem T H E AT E R T E K E N A A R VO R M G E V I N G

Koen Aelterman

Mies Van Roy

)

WO R D C L O U D R E AC T I E S

deSingel (theaterstudio)

Bregt Van Wijnendaele — www.zendelingen.be

filip@theaterfestival.be

F E S T I VA L K E U K E N ONLINE

Bourlaschouwburg

doorlopend geopend van 17u tot 20u in deSingel

www.theaterfestival.be, www.facebook.com/het.theaterfestival

L E E S A L L E DAG K R A N T E N O P

www.issuu.com/hettheaterfestival