KIK 119. Affiche ‘Langemansbier’, ontwerp Paul M. Bamps

I

A

W^P- :A%

V M T ')ÿ 'Ê',%

i f v

S

a

i E

R

1 f

I

;

;

m

BOVEN

m

; #

J ..M f

.

i.

i

. v i

's*7

- J E - :, .1 s' 1f 1 " f% 1 V *1 ■■ 'Ui 1 v?

•; 9m. ■X». ", fStöem ,^Sx À /Jlfi

' Iii '■W'4

) G IS fïie ;

AFFICHE ‘LANGEMANSBIER’ ontwerper: Paul Bamps (1862-1932) lithograaf: François Roose (1843-1913) drukker: Michiel Ceysens (1833-1927) papier h . 6 9 x b . 53 cm inv. nr. 2002.0027.00 schenking 4 september, 2002

De affiche Op de affiche staat de Hasseltse reus - Goliam, Don Christophe of ook wel Langeman - afgebeeld met rechts van hem op de achtergrond het vage silhouet van de toren van de toenmalige SintQuintinuskerk. De Langeman, zittend in vol ornaat met harnas, helm en mantel, houdt met de linkerhand zijn zwaard vast en heft met zijn rechterhand een glas. In dat glas blijkt - zeer toepasselijk - Langemansbier te zitten, een bovengegist bier en te Hasselt gebrouwen door de gebroeders Ferdinand en François Nys. Deze drinkende Langeman werd getekend door de Hasseltse kunstschilder Paul Bamps, de tekening werd op lithosteen gezet door François Roose en gedrukt in de drukkerij van Michiel Ceysens, aldus de naamsverwijzingen onderaan de beschadigde affiche.

Van het Langemansbier - waarvoor deze affiche ontegensprekelijk publiciteit maakt - is weinig of niets geweten. Tot voor het opduiken van deze affiche was zelfs het bestaan van dit bier niet gekend. Het maakt de affiche tot een uniek document. In de affiche zitten een aantal elementen vervat die kunnen bijdragen tot een voorzichtige datering van het bier. Bovendien geeft de affiche mooi weer hoe een publicitaire affiche tot stand komt door de samenwerking tussen ontwerper, lithograaf en drukker.

De datering : wanneer werd dit bier geschonken ?

Bij de datering van een document waar geen expliciete tijdsaanduiding op aangegeven is, wordt steeds gezocht naar wat een terminus post quem en een terminus ante quem wordt genoemd.

De terminus post quem is het tijdstip waarna het stuk met zekerheid te dateren is, de terminus ante quem logischerwijs het tijdstip waarvoor gedateerd moet worden. De elementen waaruit een relatieve datering af te leiden valt, zijn in dit geval de productiewijze (Bovengisting), de brouwers (Ferd. & Fçois NYS), de ontwerper van de affiche (Paul Bamps), de lithograaf (F. Roose) en de drukker (M. Ceysens).

a. Bovengisting Bier is een drank die verkregen wordt na alcoholische gisting van wort, hoofdzakelijk bereid uit zetmeel- en suikerhoudende grondstoffen, hop - eventueel in verwerkte vorm - en brouwwater, met dien verstande dat minstens 60% van het extract van de wort afkomstig is van gerste- en/of tarwemout.

Bij het brouwen van bier zijn er drie soorten van vergisting - waarbij door verhitting suikers onder invloed van gist worden omgezet in alcohol en koolzuur-, met name de boven- of hoge gisting, de onder- of lage gisting, en de spontane gisting.

De boven- of hoge gisting is de oudste techniek, die ook gebruikt wordt bij het maken van wijn. Gist wordt aan de wort toegevoegd en dit mengsel wordt opgewarmd tot een temperatuur van 15 tot 25°C, en dit gedurende een vijftal dagen. Daarna wordt het geheel afgekoeld tot ongeveer 5°C en wordt het bekomen bier - dat op dat moment nog niet klaar is voor consumptie - overgepompt naar lageringstanks - van het Duitse lagern, opslaan - , waar het bier minimaal een week in wordt opgeslagen. Sommige bieren blijven zelfs een jaar lang in deze tanks bewaard. Bovengisting verwijst naar het feit dat bij dit vergistingsprocédé tijdens de opwarming een gedeelte van de gist komt bovendrijven en zich tegen de bovenkant van de brouwketel afzet. Bovengegiste bieren zijn meestal zwaardere bieren.

De onder- of lage gisting is een meer recente techniek - daterend van de tweede helft van de 19ds eeuw - , waarbij de wort en de gist werden opgewarmd tot een temperatuur van 6 tot 10°C. Dit proces duurt een tiental dagen, waarna het bier - net als bij bovengisting - wordt overgepompt naar lageringstanks, waar het bier zo’n 4 tot 10 weken in wordt opgeslagen. Bij ondergisting wordt de gist afgezet op de onderkant van de gistkuip, vandaar de naam. Ondergegiste bieren zijn

kristalhelder, goudgeel van kleur en zijn schuimvast.

Een derde manier van vergisten is de spontane vergisting. Dit is een mengsel van hoge en boven­ en ondergisting. De vergisting gebeurt door toevoeging aan de wort van wilde gist - en bacteriën !

- in open lucht, en dus niet in een afgesloten kuip. Het gistingsproces duurt veel langer, soms wel enkele maanden of jaren. Deze methode is echter niet zo wijd verspreid. Ze wordt enkel toegepast in het Zennedal vlak bij Brussel. De meest gekende spontaan vergiste bieren zijn de Geuze en de Lambiek.

De indicatie dat het Langemansbier een bovengegist bier is, staat dus niet toe het bier nader te dateren.

b. De brouwers Ferd. & Fçois NYS zijn te identificeren als Ferdinand François Leon Constant (1856-1924) en Marie Joseph Isidore François (1868-1941) Nys. Zij waren de zonen van François Martin Nys (1823-1892), een vooraanstaand Hasselts jeneverstoker die verscheidene stokerijen bezat in en buiten de stad, onder andere in de Demerstraat en sinds 1868 in de Nieuwstraat (nu Koning Albertstraat). Het stokerijcomplex moest in de 20s,e eeuw plaats ruimen voor de bouw van herenhuizen aan het Leopoldplein.

Het feit dat François Martin Nys in 1892 overlijdt, biedt nog geen voldoende zekerheid dat het bier na dat jaar gebrouwen werd. François Martin Nys was immers een distillateur, Ferdinand en François Nys waren brasseurs. Een verschil waardoor het ook mogelijk blijft dat het bier voor 1892 werd gebrouwen. Maar heel waarschijnlijk is dat niet.

De affiche dateert in ieder geval van na 1868 (en aan te nemen valt na 1886, het jaar waarin François 18 jaar werd) en van voor 1924, het jaar waarin Ferdinand Nys overleed.

c. De ontwerper van de affiche Paul Bamps (1862-1932) was in Hasselt geen onbekende. Hij werd in Hasselt geboren op 7 mei 1862 als de zoon van notaris Gaspard Arnold Bamps en Paulina Angelica de Bavay, die het huis De Gulden Put bewoonde aan de Havermarkt. Paul Bamps koos voor een loopbaan als jurist. Hij studeerde rechten, werd in 1890 ingeschreven als advocaat-pleitbezorger aan de Hasseltse balie, en in 1911 werd hij rechter bij de Rechtbank van Eerste Aanleg, om acht jaar later, in 1919 aangesteld te worden als voorzitter van de Rechtbank en alleensprekend rechter.

Zijn bekendheid had Bamps echter niet te danken aal zijn optreden in de rechtszaal. Paul Bamps was daarnaast als autodidact ook een begenadigd kunstenaar. Hij was stichtend lid van de Hasseltse kunstkring Ars Proba (zie afb. blz. 4) en later erevoorzitter van de Heecrabbers. Paul Bamps was iemand met oog voor het pittoreske. Het mag dan ook niet verwonderen dat hij lid werd van de Provinciale Commissie voor Monumenten en Landschappen en secretaris van de Société Limbourgeoise pour la protection des sites. Hij maakte vooral naam met zijn tientallen gouaches en aquarellen met Hasseltse stadszichten, zijn schilderijen met Kempische landschappen en paarden, en met zijn illustraties voor het geschiedkundige tijdschrift L’Ancien Pays de Looz, waar Constant Bamps (1847-1907) samen met Emile Geraets in 1896 de stichters van waren. In een latere fase raakte hij begeesterd door de zee en legde hij zich toe - geadviseerd door de aquarellist Henri Cassiers (1858-1944) - op het schilderen van marines. Paul Bamps tekende daarnaast bij

rcie Artistique de Hasselt Hasseltsche Kunstkring

Cc S E M A IN E D’ART = -> K U N S T W E E K =

3

AU i A TO T 1 U

■— 1

NOVEMBRE 1 n n f f NOVEMBER

gelegenheden ook wel eens karikaturen, toneeldecors en ontwerpen voor affiches. Het waren vooral affiches die grote manifestaties aankondigden, zoals de grote landbouwtentoonstelling in Hasselt op 31 augustus, 1 ,2 en 3 september 1912 (zie afb. hieronder), of de feestelijkheden in 1930 naar aanleiding van een eeuw Belgische onafhankelijkheid. Maar klaarblijkelijk ook affiches met een meer publicitaire en commerciële waarde.

Wat de datering betreft, is het enige dat besloten kan worden dat de affiche ontworpen werd na 1862 (en aan te nemen valt niet voor 1885, gezien het feit dat Paul Bamps rechten studeerde) en voor 1932.

1111

d. De lithograaf Lithografie of steendruk was een nieuw drukprocédé dat in 1798 werd uitgevonden in München door Aloïs Senefelder (1771-1834). Bij houtsneden - de oudste druktechniek - wordt alles rondom hetgeen gedrukt moet worden, weggesneden, zodat enkel dat met het papier of perkament in aanraking kan komen. Deze techniek wordt hoogdruk genoemd. Bij een kopergravure - een modernere techniek-was het net het tegenovergestelde. Daar wordt met een burijn of graveernaald hetgeen gedrukt moet worden in het koper ingegroefd. Deze techniek heet diepdruk. Senefelder ontwikkelde een heel nieuwe techniek, waarbij niet gekrast of gesneden moest worden. Op een vlakke kalksteen werd een tekening aangebracht en die tekening werd gefixeerd. De steen werd geïnkt, en na het proper maken bleef enkel inkt achter op de tekening, waarna met de steen - de litho - gedrukt kon worden. De techniek - die vlakdruk werd genoemd - raakte na 1816 in Europa in brede kringen bekend, na de publicatie van Senefelders Traité de la lithographie.

Lithografie in Limburg was lange tijd onbekend. Volgens het Mémorial Adm inistratif de la Province de Limbourg werd pas in 1860 de eerste lithografiepers in de provincie geïnstalleerd, in Hasselt, bij François Antoine Wijnants (1834-1874), een ambtenaar bij het Provinciaal Bestuur. Toch was ook vroeger reeds lithografisch drukwerk in omloop. Wijnants drukte waarschijnlijk niet zelf, maar nodigde lithografen uit om op zijn pers te komen drukken (zie 2 afb. hieronder). Een van deze lithografen was François Roose (1843-1913), de F. Roose van de affiche.

M

\v :

tm 'Y Y ' 0 S * R E E S C O i0

■U&- KO s fiiipilastft

. »?

(hm (es

1

..

. W klm

■ $ ' ...... '

iiiig t /.//is. f r

à Hasselt.

-ro.

:

lt(s m mSkSSXS**. 1 /

€

Y 1 w

M

J

àL .N T S R O M B O U T S ,

François Roose was een Bruggeling. Zijn vader Jacob Roose (1813-1884) was letterzetter en mogelijk na 1845 ook werkzaam in de befaamde drukkerij van Philip Christian Popp (1805-1879) aan de Brugse Woensdagmarkt. Popp drukte voornamelijk verzorgd cartografisch materiaal. In 1854 trok Jacob Roose met zijn gezin in bij zijn schoonfamilie. Mogelijk werd de jonge François Roose er geboeid door het werk van zijn oom Edmond Cyffers (1835- ?), die etser was, want in 1861 was Roose jr. opgetekend in de bevolkingsregisters als graveur. Na het overlijden van zijn moeder ging François Roose in maart 1865 naar Brussel om werk te vinden, maar datzelfde jaar nog reisde hij verder naar Hasselt, waar hij in contact kwam met Wijnants. Hij kwam en bleef er.

Het jaar nadien, in 1866 werd de lithopers overgenomen door de gebroeders Michiel (1833-1927) en Pierre Alphonse (1838- ?). François Roose begon voor eigen rekening te werken, maar werkte nog geregeld samen met de gebroeders Ceysens. Roose was later betrokken bij de oprichting van een Hasseltsche Drukkersvereeniging, een vereniging voor typografen, letterzetters en drukkers,

waar hij geregeld voordrachten hield. In 1913 stierf François Roose, en het atelier werd nadien verdergezet door zijn zoon Ernest Roose (1887-1965), die het een bekendheid gaf die tot ver buiten de stadsgrenzen reikte.

Hieruit kan besloten worden dat de affiche gedateerd moet worden tussen 1865 en 1913.

e. De drukker Als de drukkunst in Hasselt in de 19deeeuw besproken wordt, kan men niet om Ceysens heen (zie afb. hieronder). Pieter Frederik Milis (1801-1865), diegene die in 1823 als eerste in Hasselt opnieuw een drukkerij opende, liet in 1859 over aan zijn drukkersgast Henri Joseph Ceysens (18251866), afkomstig uit Beringen. Ceysens leidde de drukkerij gedurende enige jaren, maar stierf toen onverwacht in 1866. Het bedrijf werd sindsdien verdergezet door zijn jongere broers Michiel en Pierre Alphonse. Daar waar Pierre Alphonse zich waarschijnlijk vooral om de technische kant van de zaak bekommerde, was Michiel duidelijk de persoon die instond voor promotie en de promotionele zijde van het werk. Hij spaarde geen inspanning om de drukkerij verder uit te bouwen. In 1866 brachten zij de drukkerij over van het pand in de Demerstraat naar de Nieuwstraat 75, het huis waar Wijnants lithografiepers stond. Een paar jaar later verhuisde de drukkerij opnieuw naar de Demerstraat, waar de oude drukkerij van Milis in tussentijd door allerhande renoverings- en uitbreidingswerken was uitgebreid tot een modern bedrijf. In 1887 kocht Michiel Ceysens bovendien het huis Den Groeten Draeckop de Grote Markt, waar hij een boekhandel opende. Hij verkocht er boeken, weekbladen - onder andere De Onafhankelyke der Provincie Limburg en Le Constitutionnel du Limbourg Belge - en allerhande prullaria en fantasieartikelen. In 1910 liet hij de drukkerij en boekhandel over aan zijn zoon Jules Ceysens (1874-1945), die de zaak leidde tot in 1926.

im ia u n d ie f ĂŠ it tM x tlita t Vrmwhoa h*wfd,acn& reut (kxi g t t i m f l .

0

'M

LEO xm

K trk van. Onzt L itix frhute a tt : S aakktarfaid amkekL.

1 *1

V IR G A J E S S E , Onu Lieve Vhuv> genaamd deBasde. 'tan, Jesse sedeii tmtm deer mirakelen vermaard,, vereerd, in de kerk der Eerwaarde Paters Minderbroeders Ie Hasselt,

De affiche moet - op basis van deze gegevens - worden gedateerd, ergens tussen 1885 en 1910, het jaar waarin Michiel Ceysens zijn activiteiten als drukker staakte. Het glas dat de Langeman in de hand houdt, komt qua model trouwens overeen met de bierglazen die tegen het einde van de 19de en in het begin van de 20ste eeuw werden gebruikt.

De samenwerking tussen drukkers, lithografen en ontwerpers Deze affiche kwam tot stand door samenwerking tussen een ontwerper, een lithograaf en een drukker, waarbij ieder zijn deel deed in het productieproces. De ontwerper tekende, de lithograaf zette de tekening om naar de lithosteen, en de drukker drukte af op papier.

Daarbij was het vaak zo dat drukkers - indien zij lithografieën nodig hadden - meestal bij dezelfde lithografen gingen aankloppen. Omgekeerd was het zo dat de lithografen hun stenen meestal bij dezelfde drukkers lieten afdrukken. De samenwerking tussen François Roose en Michiel en Pierre Alphonse Ceysens sinds 1866 was er een van lange duur, en de relatie tussen lithograaf en drukker oversteeg vaak het louter professionele. Ook hun kinderen, Ernest Roose en Jules Ceysens onderhielden goede contacten en deden geregeld op mekaars diensten beroep, zoals voor het drukken van esthetisch verzorgde kalenders e.d.m.

Ontwerpers, kunstenaars en illustratoren werden niet zo vaak ingezet. Enkel bij officiële gelegenheden, feestaffiches en publicitair drukwerk - al datgene wat meer was dan het routineuze - werden zij ingeschakeld. *

★ ★

BIBLIOGRAFIE EN GERAADPLEEGD BRONNENMATERIAAL STADSARCHIEF BRUGGE, Bevolkingsregisters en akten van de Burgerlijke Stand.

STADSARCHIEF HASSELT, Bevolkingsregisters en akten van de Burgerlijke Stand.

Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof, Hasseltse portretten. 80 0 ja a r geschiedenis op mensenmaat, Hasselt, 1997.

A. BERGER, Hasseltse jeneverstokerijen. Architectuurinventaris 18e tot 20e eeuw, [Hasselt], 1986.

Brouwerijen Artois, Het bereiden van het bier, Leuven, 1978.

B. DE KEYSER, Drukkend Hasselt, Hasselt, 2003.

J. GRAUWELS, Kroniek van Hasselt (1078-1914). Grepen uit het dagelijks leven, Hasselt, 1982.

tekst:

Bart DE KEYSER, stadsarchivaris Stad Hasselt

foto’s:

Stadsarchief Hasselt

copyright:

Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 e-m a il: s te llin g w e rffw a e rd e n h of@ h a sse lt.b e

In dezelfde reeks verschenen: 1991:

1. Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneei oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895

en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer 'De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij 'Week-end', L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin G ent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt’, J.N. Grauls, 1863; 9.

Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568;

1992: 11. Schilderij 'De

10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?

Grote Man', F. Minnaert, 1983;

12. Mirakelprent O .-L-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt,

19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17.

Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'Het bos', Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappei Virga-Jessebeeld. e. 16e - b. 17e E.;

21. Schilderij ‘O.-L.-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.

1993: 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen,

1ste h. 16e E.;

23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode. Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen "Den Soeten

Naeme Jezus”, 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (°1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880). G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of "monstrans van Herkenrode”, Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld “Heilige C edlia”, 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.

1994: 32. Biechtstoel,

Brabants atelier, 1664;

33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie

Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het H asseletum en de H isto ria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho “Heusden 2”, uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging...” muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel ‘Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A. von Geusau, 1835.

1995: 42. Gevelplaat “Veloce-Club

hasseltois ‘Utile * D uld' - 2 mai 1892";

43. Olieverfportret van Amoldus van Meibeeck op sterfbed, 17e E.; 44. A cryls van Ray Remans,

1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken; 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij “Ijze l en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen “Hasseltse water-molens, 1893/94”, Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto “Jongeman met badmuts”, gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.

1996: 52. Olieverfschilderij “Zegening van de

Boerenkrijgers op de Grote Markt” , 1899, Djef Swennen (1871-1905);

53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G.

Tieleman; 54. Vaandel “Kunstkring Alexis Pierioz Hasselt 1920”, Hasselt; 55. Groepsportret “ Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld”, 1709, olie op paneel; 56.

Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren; zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714;

59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij “Blauw Tafereel” , Pierre Cox (1915-1974).

1997: 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen

(1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957;

63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64.

Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (°1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine’ & ‘Portret van mijn zoon José’, Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Hom o Sedens, Hub Baerten (°1945); 71. Beeld ‘O.-L.-Vrouw met Kind’, 1530-1540, Meester van Oostham.

1998: 72. ‘Panorama van Hasselt’, Steven Wilsens (°1937); 73. Portret

Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939);

74. De Loonse muntslag in het kader

v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & ‘Hasseltse speculaas’; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden”, 1985, Simone Reynders (°1924); 77. Schilderij “Herfst - kasteel Henegauw”, 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst “Ooriogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij “Veldslag in een korenveld”, 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).

1999: 81. Litho's

H asselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (°1921 );

82. Het huis Stellingwerf! (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd

m de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céram iques D écoratives de H asselt [1895-19541: overzicht van de ronde reclam e- en sierschotels van de voormalige keram iekfabriek in Hasselt; 87. Portret van G uillaum e Stellingwerff (1841-1923); 88. R egiste r "Cofejmans", handschrift. 1611; 89. Standaard voor de "Maatschappij Minerva", 1871. W; Geefs (?) & G. Guffens

2000:

90. Schilderij •P ortret van Dr. L. W illems" (1822-1907). 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91 M aquette tw eedekker Farm an Type III, 1985; 92 Zespuntige ‘ S te r

van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “G ezicht op de LeopokJpiaatd, ca. 1860. C. J. Hoolans; 94 “A nalem m atische zonnew ijzer" in de museumtuin, 2000; 95. P o rtre t van R idder G uillaum e de C otsw arem (1799-1884); 96 Pastel " P ortret van m evrouw Leynen (1 8 42 -1 92 0 f, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97 Keramieken sierschotel 'Iris s e rf. ca 18961905. 98. Banier *S ociété R oyale de M usique e t de R hétorique', 1858.

2 0 0 1 : 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schllderii “S tadspanoram a van H a sse tr, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken “Tabakskarot'. 102.

Karikatuurtekeningen ■10 H asseltse fig u re n ' Sief Vanstiphout (1931-1995) 103. Sporttrofeeên 11* Linieregiment: "Coupe du R oi A lb ert’ S "Coupe P rin ce L é o p o ld ' (2); 104.

Affiche 'V ille de H asselt, 1882, program m e des fêtes q u i auront lie u à l'o cca sion de la kerm esse...', 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca.

1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij 'O verhandiging van h e t vrijhe id scha rte r d oo r G raat A rn old IV van Loon aan de sta d H assetr, 1846, Godfried G uffens (1823-1901); 107.

Affiche “KEM PO - bronnen en iim onaden’ . Druk. E. Roose, Hasselt.

2002:

108. Zes wandkleden over 'H e t S acram ent van M irakel van Herkenrode’ , 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: * 7wee

eeuwen, twee wereidetT', 110. Restauratieverslag 'R ederijkerskraag De Roode Rood’, 111. Keramische vaas 'R o s B eiaard en de V ier H eem sktndererf, Sim onne Reynders(1924); 112. Keramische vaas in lusterglazuur, C éram iques D écoratives de H asselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel ‘Tuin m et vrouw’-, 114. Jaarkalender CeysensRoose, 1912; 115. Affiche ‘Landbouwdagen 1900'; 116. Schilderij 'Vlaggen', Jac. Leduc ("1921)

2003:

117. Sculptuur 'ica ru S , Robert Vandereycken (°1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepardturen, Albert Lefebvre (1886-1953).