KIK 102. Karikatuurtekeningen van 10 Hasseltse figuren, Stef Vanstiphout (1931-1995)

ijk e r 2000.0102

2000.0103

2000.0105

2000.0108

2000.0106

2000.0109

2000.0110

2000.0104

2000.0107

2000.0111

Karikatuurtekeningen van 10 Hasseltse figuren S tef V A N S TIP H O U T (1931 -1995); geaquarelleerde karikaturen; ca. 3 3 ,9 x 2 1 cm ; schenking vzw S tedelijk M useum Stellingwerff-W aerdenhof, septem ber 2000; inv. nrs. 200 0.0 102 t.e.m . 2000.0111.

mm Fons Bloemen, bijgenaamd ‘Den Ezel’, die het stoeltjesgeld in de Sint-Quintinuskerk ophaalde.

Aquarel van Stef Vanstiphout - uit Hasselt intra Muros, p. 124

De karikatuur

Een karikatuur is volgens het w o o rd e n b o e k «een tekening die b esp ottelijk is d o o r kom ische overdrijving van enig kenm erk o f g e b re k in een persoon o f zaak».

E tym ologisch is het w oord a fkom stig van het Italiaans: caricare beteken t ove rd rijve n , een caricatura is een overdrijving. De tech n ie k van de karikatuur bestaat erin een bestaande trek overdreven af te beelden, al dan niet geco m b in e e rd m et a ttrib ute n. Van d e n eu s van De G aulle of van Bill C linton m et een sig a a r zijn w a a rsch ijn lijk ve le duize n d e n te ke n in g e n g e ­ maakt.

H et gen re lijkt m isschien m odern, m aar het heeft een lange gesch ie d e n is. In d e ku n stg e ­ schiedenis is e r al sprake van ka rikaturen bij de E gyptenaren. Een te ke n in g uit het g ra f van R am sès V (1100 v. C.) w o rd t besch o u w d als de ou d st b e ke nde karikatuur. O o k bij d e an­ tieke R om einen, m et hun zin v o o r satire, w a s het g en re ze e r gelie fd. Bij de ou d e E g ypte na­ ren, G rieken en Rom einen bestond de grafische vervorm ing va a k in het voorstellen van m en­ sen m et een dierenkop of dieren m et een m ensenhoofd. Later vinden w e in de schilderkunst veel karikaturale voorstelling en te ru g in het w e rk van o.m . P ie te r B reugel, Je ro e n Bosch, G oya en T oulouse-Lautrec. T ijden s d e R eform atie in de 16e e e u w w e rd de ka rika tu u r een w a pen in de religieuze strijd en de boe kd ru kku n st m aakte een m in of m eer ruim e ve rsp re i­ ding van de te keningen m ogelijk. De karikaturen kregen een boo sa a rd ig e tre k: de paus w e rd voorgesteld als een ezel of C alvijn, als een varken op een preekstoel.

Toen om stre e ks 1830 de da g b la d e n illustraties gingen a fdrukken, w e rd de k a rika tu u r een zeer populair genre. Sinds die tijd is e r geen krant o f tijd sch rift m eer den kb a a r z o n d e r som s ze e r bijtende karikaturen. De 19e-eeuw se karikatuur richtte zich niet alleen tegen personen, m aar ook tegen groepen, situaties, uitvindingen en vernieu­ w ingen: de em ancipatie van d e vrouw , de spoo r­ w eg, de fiets, de a u to ... In de 2 0 e e e u w zien w e o o k een m ildere en m eer hu m o ristisch e vorm ontstaan die evoluee rt tot een a p a rt genre: de cartoon, een zu ive r hum oristisch e of satirische tekening m et fictieve figuren. Veel teke n a a rs be­ oefenen beide genres. N iet to e va llig vinden w e bij de nam en van bekende karikaturisten en cartoonisten o o k bekende stripte kenaa rs terug, de genres liggen nu eenmaal dicht bij elkaar. O ver de hele w ereld zijn duizenden karikaturisten actief, m aar hun w e rk gaat vaak niet lang m ee. Ze tekenen actuele situaties en w erken som s o nd er grote tijd sd ru k w at de a rtistie ke kw aliteit niet altijd ten g o e d e kom t.

De nam en van de belangrijkste karikaturisten genieten m eestal een ruim e bekendheid, ook bij het grote pub liek in V laanderen. W ie heeft nog nooit w e rk g e zie n van M aarten Toonder, Peter van Straaten, GaL, lan, Brasser, Alidor, Hergé, M arcS Ie en, W illy Vandersteen, Steven, Dré, Zaza, Q u irit o f .. .Stef ? (bron: GNLE)

Karikatuurtekening, Stef Vanstiphout, 1952

De Hasseltse figuren

De reeks van 10 karikaturen van H a sseltse figuren va n S te f V a nstiphout zijn v o lg e n s de re­ gels van de karikatuu r ze e r kla ssie k te noem en. Het h o o fd v a n de person ages is buiten alle norm ale m enselijke proporties getekend. De details ervan (neus, lippen rim pels, ogen, oren, h a a r,...) zijn e ve n e e n s ste rk ove rd re ve n . Het lichaa m is veel m inde r g e d e ta ille e rd afgebeeld, m aar toont toch voldoende herkenbare elem enten. B ehalve Mgr. Broekx zijn alle fig u ­ ren afgebeeld m et één of m eerdere typ e re n d e attributen.

De w erken tonen een gro o t te k e n ta le n t en de in kle u rin g m e t w a te rve rf is d u id e lijk van een geschoolde hand. Het ein d re su lta a t is ze ke r niet s p o tte n d o f kw etsend, m aar m ild-ironisch.

De w erken zijn gesigne erd m et S te f en niet g e d a te e rd , m a a r uit de keuze van de personen en de stijl kunnen w e afleiden d a t ze uit de vroege ja re n 5 0 d ateren. O p basis van de b iogra­ fie van Stef Vanstiphout kunnen w e aannem en dat ze g e m a a kt zijn tussen 1949 en 1952. W e w eten w él dat de reeks in o p d ra ch t van uitgeverij H e id e la n d ge m a a kt is. M e rkw aardig g e ­ noeg w a s het niet eenvoudig om nau w elijks 50 ja a r n a d a tu m van alle karikaturen te a ch te r­ halen w ie e r nu p recie s a fgebe eld is.

WÊÊmm**

Adriaan Théâtre

E.H. Désiré Boelen

Mgr. Pieter-Jan Broekx

2000.0102

2000.0103

2000.0104

P érilleux 2000.0107

In volgorde van de inventarisnummers zien we eerst Adriaan Théâtre, een man die in het literaire leven van Hasselt actief was, o.m. als lid van het Leesgezelschap.

De ganzenveer en de rol papier die hij vasthoudt laten aan duidelijkheid niets te wensen over. De tweede figuur is E.H. Désiré Boelen, pastoor-deken van Hasselt. Ver­ volgens zien we Mgr. Pieter-Jan Broekx, bijgnaamd «de klok van Limburg», de grondlegger van de christelijke sociale beweging in Limburg. De man met de sigaar en met de zotskap als attribuut is schepen van feestelijkhe­ den of «schepen van plezier» Henri Ghysen. Ook de nog jonge gouverneur Louis Roppe is duidelijk herken­ baar aan zijn ambtskleding en aan de wapenschild van de provincie aan zijn voeten. De volgende figuur heet, volgens enkele oudere Hasselaren die we raadpleegden, Périlleux en heeft behalve een hoge hoed geen herken­ bare attributen meegekregen. Als de naam klopt gaat het waarschijnlijk om Léon Périlleux die in 1951 lid werd van het Leesgezelschap. De man met het hondje, de wan­ d elsto k en de rouwkrans is begrafenisondernem er Smeets en de blijkbaar minzame figuur met het borreltje is deurwaarder Willems. Schepen van openbare werken Vandenbosch is afgebeeld met een toepasselijke straat­ wals en een stoomlocomotief. Alleen van de laatste per­ soon, een man die overduidelijk iets te maken had met het Rode Kruis, hebben we tot op vandaag de naam niet kunnen achterhalen.

Louis Roppe 2000.0106

Sm eets 2000.0108

W illem s

Vandenbosch

?

2000.0109

2000.0110

2000.0111

De kunstenaar

Stefan (Stef) V a nstipho ut w e rd geboren in H asselt op 20 februari 1931.

Zijn vader, Jef, w a s le raa r technisch tekenen aan het Technisch Instituut Heilig H art en later ook aan het S int-Jozefscollege. Het gezin w oonde in de A m bachtsschoolstraat 12. S tef w a s een natuurtale nt. A ls tie n e r ve rsie rd e hij d e stoepen van de stra a t m et krijttekeningen van Suske en W iske. Hij w a s toen al een grote bew onderaar van de striptekenaars W illy V andersteen en M are S leen . Van de g e d e ta ille e rd e tekenstijl van Sleen, m et de som s ve rb o rg e n kleine grapjes, is in zijn vro e g e te ke n in g e n dan o o k de invloed te ru g te vinden. Hij vo lg d e lager m idde lba ar o n d e rw ijs in het S int-Jozefscollege in H asselt en tro k als 16-jarige in 1947 naar S in t-Lu cas in Luik v o o r een opleiding als te kenaa r en illustrator.

A ls stu d e n t m aakte hij veel g elege nheidstekeningen zoals karikaturen van zijn v riend en en n ieuw jaarskaa rten. Toch ve rke n d e hij in het kade r van zijn opleiding o o k a nd ere a rtistie ke horizonten. Z oa ls de linosn ede uit 1951 to o n t had hij inm iddels o o k kennis g e m aa kt m et het w e rk van Frans M asereel. In 1952 ve rvu ld e hij, even eens in Luik, zijn m ilita ire dienstplicht. T ij­ dens die perio de v e rs ie rd e hij de kantin e m et hum oristische fre sco ’s van het soldatenleven en begon hij als free lan cer te w erken voor het w e ek­ blad R o bbedoes en de Z u id -N ed erland se uitge­ verij in M echelen. O o k vo o r het rechtse, Vlaam snationalistische w e ekblad Het Pallieterke uit A n t­ w e rpe n m a a kte hij in d ie tijd zijn eerste te ke n in ­ gen, illustraties bij de film - en toneelkritieken.

Na zijn huw elijk m et G errie H aenen in 1956 v e r­ huisde hij naar M e chelen en kort d a a rn a naar A ntw erp en. In 1957 w e rd hij va ste m edew erker bij H et P allieterke. H et w e e kb la d pub liceerde nooit fo to ’s en alle illu stra tie s m oesten d u s van de tekenaa rs kom en. S te f nam hiervan bijna een kw art e e u w het le e u w e n a a n d e e l vo o r zijn reke­ ning. T u s s e n d o o r v e rv u ld e hij nog illu s tra tie ­ opdrachten voor de uitgeverijen Van In, De S tan­ daard en H eideland.

In 1981 w e rd hij ernstig zie k en m oest alle te ke n ­ Linosnede, S tef Vanstiphout, 1951 activiteit stopzette n. Hij o ve rle e d op 9 augustu s 1995 in M ortsel.

(met dank aan mevr. Gerrie Haenen en de familie Vanstiphout voorde biografische gegevens en aan mevr.

Cox-Jacques voorde illustraties)

De volksvrouw Trees Corthouts, gehuwd met ‘het Boerke’ BaarThoelen, woonde aan de Grote Capucienenstraat.

Aquarel van Stef Vanstiphout - uit Hasselt intra Muros, p. 196

1

tekst: foto’s:

Michel ILSEN Stedelijke Fotodienst

copyright:

Stedeiijk Museum Stellingwerff-W aerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 e-m ail: stellingwerffwaerdenhof@hasselt.be

,

1 lil

In dezelfde reeks verschenen: 1991 1. Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer 'De Roode Roos', D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij 'Week-end', L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliek-ostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markf, J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaart-landschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?

1992 11. Schilderij ‘De Grote Man', F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent 0.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'Het bos’, Djef Anten (1851-1913); 20.

Juweel, zgn. ‘reukappel’- Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.; 21. Schilderij ‘O.-L.-Vrouw met Kind’, Antwerpse paneeimerken, 1ste h. 17e E.

1993 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16e E.; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen ‘ Den Soeten Naeme Jezus", 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (°1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27.

Sacraments-ostensorium of "monstrans van Herkenrode”, Parijs, 1286; 28. Schilderij ‘Strandtafereel’, 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld 'Heilige Cecilia", 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.

1994 32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent 0.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de H istoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho ‘ Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor ‘ Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel ‘Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A. von Geusau, 1835.

1995 42. Gevelplaat "Veloce-Club hasseltois 'Utile * Duld’ - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans, 1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij ‘ Ijzel en mist”, Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen ‘ Hasseltse water-molens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto ‘ Jongeman met badmuts”, gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.

1996 52. Olieverfschilderij "Zegening van boerenkrijgers op de Grote Markt” , 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. Tieleman; 54. Vaandel ‘ Kunstkring Alexis Pierloz Hasselt 1920”, Hasselt; 55. Groepsportret ‘ Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld” , 1709, olie op paneel; 56. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kem, Arnold Frederid, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Blauw Tafereel, Pierre Cox (1915-1974).

1997 62. Portret Guillaume Claes, Judith Croilen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64.

Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Notens (°1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (16511716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine' & ‘Portret van mijn zoon José’, Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sedens, Hub Baerten (°1945); 71. Beeld 'O .-L-Vrouw met Kind’, 1530-1540, Meester van Oostham.

1998 72. ‘Panorama van Hasselt', Steven Wilsens (°1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt “ Euskadi: balladen en legenden”, 1985, Simone Reynders (°1924); 77. Schilderij ‘ Herfst • kasteel Henegauw’ , 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst ‘ Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918” , nt. gedateerd. Hasselt. Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij ‘ Veldslag in een korenveld”, 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).

1999 81. Litho's Hasselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (°1921); 82. Het huis Stellingwerff (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céramiques Décoratives de Hasselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voormalige keramiekfabriek in Hasselt; 87. Portret van Guillaume Stellingwerff (1841-1923); 88. Register 'Co(e)mans” , handschrift, 1611; 89. Standaard voor de “ Maatschappij Minerva”, 1871, W; Geefs (?) & G. Guffens.

2000 90. Schilderij ‘Portret van Dr. L Willems" (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Farman Type III, 1985; 92. Zespuntige ‘‘Ster’ van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “Gezicht op de Leopoldplaats’, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. ‘Analemmatische zonnewijzer’ in de museumtuin, 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel ‘Portret van mevrouw Leynen (1842-1920)’, 1919, G.J. Waliaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel ‘Irissen’, ca.

1896-1905. 98. Banier “Société Royale de Musique et de Rhétorique", 1858.

2001 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij ‘Stadspanorama van Hasselt’, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken Tabakskarof.