KIK 100. Schilderij ‘Stadspanorama van Hasselt’, 1915, Jos. Damien (1879-1973)

|ÊÂÎ

Stadspanorama van Hasselt, 1915 Jos. DAM IEN (1879-1973); olie op doek; 44 x 118,5 cm ; legaat Juliette S tellingw erff, januari 1986; inv. nr. 1986.0195.

De voorstelling Dit rechthoekig schilderij stelt een stadspanorama voor, omgeven door een brede sierlijst.

Het in een schijnlijst geplaatste centrale panoram a is blijkbaar dat van de stad Hasselt, gezien vanuit het zuiden. Dit stadsgezicht is blijkbaar een mengeling van “Dichtung und W ahrheit”. De voorstelling in tinten van hoofdzakelijk rood, bruin, groen en grijs, is archaïserend en doorgaans fictief, afgezien van een aantal herkenbare gebouwen en enkele ‘halve waarheden’. Een soort aarden wal om ringt de stad en van bebouwing daarbuiten is maar weinig te bespeuren. Binnen de bebouwde kom zijn een aantal torens en gevels met zekerheid te duiden. Zo ziet men, van links naar rechts, achtereenvolgens de toren van het oude Provinciaal Gouvernement aan de Lombaardstraat, het oude postgebouw uit 1901 aan de Havermarkt, de voorgevel van de m inderbroederskerk, de toren van de oude OnzeLieve-Vrouwekerk (thans Virga-Jessebasiliek), het dak­ torentje van het Hasseltse stadhuis en de toren van de Sint-Q uintinuskerk (thans kathedraal). Uiterst rechts wordt een straat gesuggereerd, die niets anders dan de Capucienenstraat zou kunnen zijn; zij leidt naar een com plex gebouw met zwarte bedaking, hoogstwaar­ schijnlijk een evocatie van het oude woonhuis Stellingwerff, waarin dit museum thans ondergebracht is. Unks daarvan ontwaart men nog op de achtergrond een hoge bakstenen schoorsteen.

Boven dit stadspanorama is rechts een ovaal blazoen afgebeeld met het bekende stadswapen van Hasselt, bekroond met een hertenkop in profiel naar links.

Rond het centrale stadsgezicht is een brede sierlijst aangebracht waarvan de bovenzijde ingeno­ men wordt door een lange tekstbanderol waarop te lezen staat: A Monsieur Guillaume Stellingwerff / / Le C onseild ’ Adm inistration de la/B anque Centrale du Limbourg. Midden deze tekst is, over de sierlijst met banderol heen, een blad papier of perkament als rolwerk gehecht, dat de lineaire teke­ ning van een laag, langwerpig gebouw voorstelt (zie verder). Analoge perkamenten rolwerkbladen vindt men ook in de linker- en rechterbenedenhoek van het schilderij; ook zij stellen als lineaire tekening twee gebouwen voor, waarvan het linkse al bij een eerste oogopslag kan geï dentificeerd worden als het Hasseltse stadhuis, en het rechtse in neoclassicistische stijl opgetrokken is (zie verder). O ok deze twee rolbladen zijn aangebracht over de sierlijst heen. Die is verder opgevuld met gestileerde distelranken en -bloe­ men, en d it zowel aan de onderzijde als de twee zijkanten van het panorama. Tussen de ranken ontwaart men onderaan evenwel nog twee vogels en twee rode schildvorm ige tekstpaneeltjes, waarop men leest, m idden links: Lummen, /Ie 21 décem bre /1 8 6 5 , en, midden rechts: Hasselt, / I e 21 d é c e m b re /1915.

Op de schijnlijst rond het centrale panorama leest men rechts on­ deraan de signatuur Jos. Dam ien en de datum 1915, hetgeen ons auteur en datering van het werk leert kennen. De tekstbanderol bo­ venaan m aakt het anderzijds duidelijk dat de kunstenaar dit doek in detail ‘Stadhuis Hasselt’ opdracht geschilderd heeft en voor wie het bestemd was.

De bestemmeling Guillaume Marie Joseph Adam Stellingwerff werd in Hasselt geboren op 9 augustus 1841 als zoon van jeneverstoker Adam Nicolas Léon Stellingwerff (17981876) en Pélagie Jacobs (1813-1880). Hij deed rechtsstudies en op 21 decem ber 1865 huwde hij in Lummen met de negen ja a r oudere Marie Angeline Creten (° Hasselt, 8/11/1832 - + Hasselt, 29/11/1920), de weduwe van jeneverstoker Peter Jacobs. Zij schonk hem drie zonen: Constant Adam Léon Victor (1866-1940), Emile Guillaume Clément Léon (1868-1939) en Victor Paul Marie Auguste (1871 -1918).

Vanaf 1867 begon Guillaume Stellingwerff aan een succes­ rijke advocaten loopbaan in Hasselt en was hij er ook politiek actief. In 1869 werd hij bestuurslid en in 1870 ondervoorzitter van de liberale kiesvereniging, de Association libérale. In 1873 werd hij beheerder van de Banque Centrale du Limbourgen in 1879 de eerste voorzitter van de pas opgerichte Hasseltse afdeling van het W illem sfonds. In 1878 werd hij gekozen als gemeenteraadslid en schepen en toen de liberale burgemees­ ter Gaspar Bamps (1826-1880) plots overleed, werd Guillaume Stellingwerff als zijn opvolger aangeduid. In 1883 nam hij even­ wel ontslag, toen hij benoemd werd tot rechter bij de recht­ bank van eerste aanleg in Hasselt. Hij overleed in deze stad op 4 februari 1923 en werd er begraven in het fam iliegraf op het oude kerkhof aan de Kempische steenweg.

Het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof is in het bezit inv. nr. 1979.1107 van twee portretten van Guillaume Stellingwerff. Het eerste be­ treft een portretbuste als burgemeester van Hasselt, vervaar­ digd door de Hasseltse beeldhouw er Emile Cantillon (1859-1917) (inv. nr. 1979.1107). Het andere is een olieverfschildering op doek, die Guillaume Stellingwerff als rechter voorstelt en zoals het thans besproken kunstwerk geschil­ derd werd door Jos. Damien in 1915 (inv. nr.

1986.0186).

Duiding Een confrontatie van deze gegevens met het schilderij w erpt licht op zijn ontstaan en ver­ duidelijkt menig detail ervan. De datering van het doek en de opschriften op de tekstschilden onderaan, maken duidelijk dat dit kunstwerk een geschenk was naar aanleiding van het gouden huw elijksjubileum van G uillaum e Stellingwerff en Marie Angéline Creten in 1915.

Anderzijds is het duidelijk dat de opdracht tot inv. nr. 1986.0186

het vervaardigen van dit schilderij aan Jos. Damien gegeven is door de beheerraad van de Banque Centrale du Limbourg, waarvan Guillaume sedert lang be­ heerder en voorzitter was. Er moet dan ook niet aan ge­ twijfeld worden dat het gebouw, afgebeeld op het rolwerkblad bovenaan in het midden, de voornoemde bank is, die gelegen was aan de noordzijde van de Havermarkt. Deze lineaire voorstelling is documentair bijzonder interessant, verm its het gebouw al vele jaren afgebroken is.

Men kan geredelijk veronderstellen dat de twee andere ge­ bouwen, die op de rolwerkbladen onderaan afgebeeld zijn, hier eveneens voorgesteld zijn omdat ze een rol gespeeld hebben in het leven van Guillaume Stellingwerff. Dit is al­ leszins het geval voor het gebouw links onderaan, dat we reeds identificeerden als het Hasseltse stadhuis: Guillaume detail 'Banque Centrale du Limbourg’ Stellingwerff was immers burgemeester van Hasselt van 1880 tot 1883. Het derde gebouw, onderaan rechts is on­ getwijfeld in verband te brengen met de juridische en rechterlijke carrière van Guillaume Stellingwerff.

Het betreft het (oude) gebouw van rechtbank van eerste aanleg, dat aan de zuidzijde van de Haver­ markt gelegen was op de plaats waar zich nog steeds de hoofdzetel van de Hasseltse rechtbank bevindt. Het hier afgebeelde neoclassicistische gebouw werd in de jaren 1842-1844 opgetrokken naar plannen van architect Jaminé. Het brandde evenwel volledig uit in november 1918. De afbeel­ ding van dit thans verdwenen gebouw verleent ook hier weer aan deze voorstelling een bijzondere documentaire waarde.

Het hoeft ook niet te verwonderen dat de schilder rechts in het kunstwerk het hoger genoemde gebouwencomplex met zwarte bedaking ietwat in reliëf zet: het is, zoals reeds ge­ zegd, hoogstwaarschijnlijk te identificeren als het huidige museum Stellingwerff-W aerdenhof, destijds het woonhuis Jacobs, en dat ook het woonhuis van Guillaume Stelling­ w erff geweest is doordat hij ingetrouwd was met de we­ duwe Jacobs. De bakstenen schoorsteen die links van dit gebouwencomplex te zien is, zou mogelijk die van de oude jeneverstokerij S tellingw erff (thans Nationaal Jeneverdetaii Rechtbank museum) kunnen zijn, tenzij hij m oet gezien worden als die van de vroegere Hasseltse keramiekfabriek, waarbij de Banque Centrale du Lim bourg financieel sterk betrokken was.

De kunstenaar Zoals uit de signatuur op het doek blijkt, werd dit kunstwerk ge­ schilderd door Jos. Damien. Hij werd op 22 februari 1879 gebo­ ren in Noville-les-Bois in de provincie Namen, als zoon van kunst­ schilder Franz Damien (° Rocourt, 1838-+?). Hij volgde een kunstopleiding aan de kunstacademie van Luik en aan het Ho­ ger Instituut in Antwerpen, waar Emiel Claus, Samuel Devriendt, Franz Courtens en Alfred Cluysenaerzijn leraren waren. In 1904 huwde hij met Maria Thiery (1882-1958) uit Halen, die hem twee kinderen schonk. Na aanvankelijk verblijf te Halen, vestigde het gezin zich in 1911 in Hasselt in het huis M artelarenlaan 8. Toen in 1914 de Eerste W ereldoorlog uitbrak werd Jos. Damien door de Duitse bezetters opgepakt en weggevoerd naar Duitsland, vanwaar hij pas in 1915 terugkeerde.

Aanvankelijk had Damien zich toegelegd op muurschilderingen (o.a. kerk van Halen en Provinciaal Gouvernementsgebouw in Hasselt) en decoratieve panelen en doeken, waarbij vooral Pierre Puvis de Chavannes (1824-1898), Hendrik Leys (1815-1869) en Godfried Guffens (1823-1901 ) zijn voor­ beelden waren. Al vlug na zijn terugkomst uit Duitsland moet hij de opdracht gekregen hebben het hier besproken schilderij te vervaardigen, vermits het nog uit datzelfde jaar 1915 dateert. Het draagt trouwens nog duidelijk de stempel van de decoratieve stijl die hij in zijn vroege jaren hanteerde en waaraan de vormentaal van de toen gangbare Art Nouveau niet vreemd is. Meer en meer ging hij zich na 1915 echter toeleggen op het schilderen van realistische portretten en al heel vlug vestigde hij zich een gedegen reputatie in dat genre: het werden er honderden en zijn opdrachtgevers kwamen vaak uit de kringen van prominenten en aristocratie, waaronder niet in het minst de vor­ stelijke families van België en Luxemburg. Een aantal van deze portretten vervaardigde hij in sa­ menwerking met zijn vroegere leerlinge Anne Rutten (1898-1981 ), die tot 1947 zijn medewerkster zou blijven.

Tijdens de eerste jaren van zijn verblijf in Hasselt maakte Damien ook ontwerptekeningen voor de keramiekfabriek aldaar. Hij was lid van de bekende Limburgse kunstenaarsgroep “De Heecrabbers” en stichtte in Hasselt ook de kunstkring “Ars proba”.

Met de dreiging van de Tweede W ereldoorlog voor ogen, verliet Jos. Damien de stad Hasselt in 1939, ook al behield hij er zijn woning aan de M artelarenlaan to t 1942, en ging zich in Brussel vestigen. Hij bleef er actief tot op hoge leeftijd en overleed in Schaarbeek op 21 april 1973,94jaar oud.

Literatuur G. CALUWAERTS, Hasselt intra muros. Hasselt binnen de oude wallen. Historiek van straten en pleinen, gebouwen en huizen zoals opgetekend door Jan Juliaan Melchior (1848-1940). Deurne Hasselt, 1989.

M. LIPKENS, Portret van Guillaume Stellingwerff (1841 -1923) - Museum Stellingwerff Waerdenhof - Kunst in de Kijker, nr. 87, Hasselt, oktober 1999.

P. PIRON, De Belgische Beeldende Kunstenaars uit de 19de en 20ste eeuw, dl. I: A - K, Brussel, 1999, p. 269.

R. ROMBOUTS, Jos. Damien en Anne Rutten - Stedelijk Museum Stellingwerff Waerdenhof, nr.

14. Hasselt, 1991.

tekst: foto's:

Jef ARRAS • Stedelijke Fotodienst

copyright*

Stedelijk Museum Stellingwerff-W aerdenhof

,

Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98

In dezelfde reeks verschenen: 1991 I . Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer ‘De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij ‘Week-end’, L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliek-ostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt', J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaart-landschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?

1992 I I . Schilderij ‘De Grote Man’, F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij ‘Het bos’, Djef Anten (1851-1913); 20.

Juweel, zgn. ‘reukappel’- Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.; 21. Schilderij ‘0.-L.-Vrouw met Kind’, Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.

1993 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16e E.; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen “Den Soeten Naeme Jezus”, 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (°1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27.

Sacraments-ostensorium of “monstrans van Herkenrode” , Parijs, 1286; 28. Schilderij ‘Strandtafereel’, 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld “Heilige Cecilia”, 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.

1994 32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache ‘De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent 0.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de Historia Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho ‘ Heusden 2”, uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging...” muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel ‘Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A. von Geusau, 1835.

1995 42. Gevelplaat “Veloce-Club hasseltois ‘Utile * Duld’ - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans, 1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij “ Ijzel en mist”, Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen “Hasseltse water-molens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto “Jongeman met badmuts’ , gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.

1996 52. Olieverfschilderij “Zegening van boerenkrijgers op de Grote Markt” , 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. Tieleman; 54. Vaandel “ Kunstkring Alexis Pierioz Hasselt 1920", Hasselt; 55. Groepsportret “ Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld”, 1709, olie op paneel; 56. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederid, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Blauw Tafereel, Pierre Cox (1915-1974).

1997 62. Portret Guillaume Claes. Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tleleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64.

Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph. Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (” 1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniel van Vlierden (16511716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine' & 'Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sodens, Hub Baerten (“ 1945); 71. Beeld ‘0.-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.

1998 72. 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens (°1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt ‘ Euskadi: balladen en legenden', 1985, Simone Reynders (” 1924); 77. Schilderij 'Herfst - kasteel Henegauw", 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst 'Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918', nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij 'Veldslag in een korenveld” , 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).

1999 81. Litho's Hasselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (°1921); 82. Het huis Stellingwerf! (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céramiques Décoratives de Hasselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voormalige keramiekfabriek in Hasselt; 87. Portret van Guillaume Stellingwerf! (1841-1923); 88. Register 'Co(e)mans', handschrift, 1611; 89. Standaard voor de “ Maatschappij Minerva”, 1871, W; Geefs (?) & G. Guffens.

2000 90. Schilderij -Portret van Dr. L WW/erns'(1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Farman Type III, 1985; 92. Zespuntige “Sfer'van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “Gezicht op de Leopoidpiaats', ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “Anaiemmatische zonnewijzer' in de museumtuin, 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel “Portret van mevrouw Leynen (1842-1920)’, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel ‘Irissen’, ca.

1896-1905. 98. Banier “Société Hoyale de Musique et de Rhétorique", 1858.

2001 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000.