KIK 80. Schilderij ‘Veldslag in een korenveld’, 1864, J. van Imschoot (1821-1884)

KUNST

I N DE K I J K E R

- 80

VELDSLAG IN EEN KORENVELD, 1864 Jules VAN IMSCHOOT (1821 -1884); signatuur en datering rechtsonder (zwaar beschadigd): J Van Imschoot 1864; olie op paneel; 103 x 69 cm.; inv. nr. 79.031.

J ules V an Imschoot, Veldslag in een korenveld (1864) In de negentiende eeuw werd veelvuldig een beroep gedaan op de historiekunst om volkeren een identiteit te geven. Door grootse voorvallen en personages uit het verleden op doek of in een monument weer te geven wilde men de toeschou­ wer aanzetten tot vaderlandsliefde. Ook in het onafhankelijke België paste de overheid deze tactiek toe. Onderwerpen die in de Belgische historiekunst vaak voorgesteld werden, waren de Belgische onafhankelijkheidsrevolutie, de slag bij Waterloo, de Guldensporenslag, scènes uit het leven van keizer Karei, grote figuren als Egmont en Hoorn of Godfried van Bouillon en kunstenaars als Rubens en de gebroeders Van Eyck. Een zeer populair thema was de Boerenkrijg. Heel wat grote schilderijen en tientallen monumentale gedenktekens verbeelden deze opstand.

fig.1. Jules Van Imschoot (1821 -1884), Veldslag in een korenveld, 1864 olie op paneel, 103 x 69 cm signatuur en datering rechtsonder (zwaar beschadigd): J Van Imschoot 1864 Hasselt, Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof, inv. nr. 79.031

Eén van de schilderijen die in dit rijtje Boerenkrijg-taferelen thuishoort, is het doek Veldslag in een korenveld (fig.1 ). Dit werk werd - zoals uit de tijdens een restaura­ tie beschadigde signatuur rechtsonder kan afgeleid worden - gemaakt door Jules Van Imschoot in 1864. Drie Franse soldaten te paard worden in een korenveld belaagd door een tiental Boerenkrijgers. De laatste soldaat werd reeds geraakt en voor de anderen ziet de toestand er niet al te schitterend uit.

Jules Van Imschoot (Gent 1821 - Brussel 1884) was met dit Boerenkrijg-schilderij niet aan zijn proefstuk toe. In 1859 borstelde hij reeds het doek De Boerenkrijg (1798) - Slag bij Hasselt (fig.2). De Boerenkrijgers bieden heftig weerstand tegen de aanvalsgolven van het Franse leger, maar moeten toch meer en meer terrein 2

prijsgeven. In 1898 besteedde de krant Le Patriote Illustré heel wat aandacht aan de herdenkingsplechtigheden van de Boerenkrijg. De nationale herdenking in Hasselt en de laatste slag in de omgeving van deze stad werden uitvoerig belicht.

Het artikel was vergezeld van een reproductie van Van Imschoots doek en de krant benadrukte met zekere trots het feit dat zij deze afbeelding kon opnemen.

Het schilderij werd immers aangezien als une page très impressionnante, dont tous les détails sont d'une scrupuleuse exactitude.

fig.2. Jules Van Imschoot, De Boerenkrijg (1798). De slag bij Hasselt, 1859 olie op doek, 160 x 100 cm signatuur en datering rechtsonder: Jules Van Imschoot 1859 Brussel, Koninklijk Museum voor het Legeren de Krijgsgeschiedenis, inv. nr. 301460

Met deze nauwkeurigheid verwees de auteur van het artikel wellicht naar de kostuums en de bewapening van beide partijen, die tot in het kleinste detail zijn verzorgd. Opmerkelijk is dit zeker niet, want Van Imschoot verwierf vooral bekend­ heid met zijn militaire schilderijen. Een mooi voorbeeld van zijn bezetenheid voor het militaire is de omvangrijke reeks Militarie kostuums van de Brabantse Omwen­ teling die hij schilderde tussen 1863 en 1878 (collectie van het K.M.S.K. Brussel en tentoongesteld in het Koninklijk Museum voor het Leger en de Krijgsgeschie­ denis). Op het salon van Brussel in 1869 was Van Imschoot eveneens met drie militaire taferelen aanwezig, namelijk de werken Episode uit de slag van Waterloo, De Marokko-expeditie (1836) en Prins Willem III van Orange in de slag bij Senef (1674).

Hoewel Van Imschoot geprezen werd voor zijn nauwkeurigheid, beging hij in Veldslag in een korenveld enkele foutjes. Meest in het oog springend is wel het koren waarin de strijd zich afspeelt. In de periode waarin de Boerenkrijg plaats­ vond, stond er in onze streken geen koren meer te rijpen, waardoor het tafereel op een verkeerd ogenblik gesitueerd werd. Een tweede vergissing is de ruimte, 3

een open vlakte. Ondanks hun beperkte strategische kennis wisten de Boerenkrij­ gers zeer goed dat ze geen confrontatie met de Franse legermacht in een open vlakte moesten aangaan. In het open veld konden de Fransen immers hun volle­ dige kracht aan voetvolk en ruiterij, eventueel gesteund door hun kanonnen, ontplooien. In moerassige gebieden en bosrijke omgevingen was dit niet mogelijk, waardoor deze terreinen geschikter waren voor de Boerenkrijgers.

De situering van deze strijd in een veld heeft Van Imschoot mogelijk gehaald uit Hendrik Consciences roman De Boerenkryg (1798). Historisch tafereel uit de XVIIle eeuw, die verschenen was in 1853. Wanneer het Boerénkrijgersleger optrekt richting Diest, laat Conscience hen onderweg slaags geraken met een Franse legereenheid. Net als in het schilderij vindt deze slag plaats in een veld en lukken de opstandelingen erin de Fransen enkele verliezen toe te brengen. Dat Van Imschoot Consciences boek gelezen had, is niet onwaarschijnlijk. Het was op het ogenblik dat Van Imschoot aan zijn schilderij werkte, één van de weinige boeken die over dit historisch voorval geschreven waren, maar het was wel uiterst populair. Bewijs daarvoor zijn de grote oplage van de eerste druk (6000 exempla­ ren in plaats van de gebruikelijke 300) en de snel volgende herdrukken (de twee­ de druk rolde in 1857 van de persen en de derde in 1863).

Naast de lokalisering van het gevecht in een veld zijn er nog enkele overeenkomsten met de roman van Con­ science. Op één na zijn alle Boerenkrijgers in het schilderij bewa­ pend met geweren en niet met de rieken en zeisen die later in de beeldende kunst een vast attribuut van de opstandelingen wor­ den. Deze bewape­ ning komt overeen met Consciences be­ schrijving dat de op­ standelingen OUde |||UStratie van A. Gérardin uit de negende druk, zesde oplage (1941), van Hendrik geweren en sabels bij Consciences roman De Boerenkryg. zich hadden. Ook het traditionele Boerenkrijgsymbool, het rode kruis op een witte achtergrond, ont­ breekt in dit doek. Dit was eveneens het geval bij de illustraties die Edward Dujar­ din vervaardigde voor De Boerenkryg. Conscience verwerkte dit symbool wel in zijn roman, maar hij laat het slechts door één afdeling van het ganse Boerenkrijgersleger dragen, namelijk door de groep uit Waldegem onder leiding van Bruno.

De andere compagnieën van Consciences Boerenkrijgleger gebruiken de Bra4

bantse kleuren als herkenningsteken. Toeval of niet, maar in Van Imschoots De slag bij Hasselt bemerkt men naast een Brabantse vlag één Boerenkrijg-vlag.

Van Imschoot is niet de enige kunstenaar die zich op Consciences boek inspireer­ de (andere artiesten zijn o.a. Constantin Meunier, E. Van Reuth en Leo Steel), maar hij is wel de eerste. Meer nog, hij is de eerste kunstenaar die de Boerenkrijg voorstelde met uitzondering van Dujardins boekillustraties. Dat zijn schilderijen zo snel na het verschijnen van Consciences boek ontstonden, bewijst opnieuw de populariteit en de belangstelling die het Boerenkrijg-thema van in het begin genoot. Enkel thema's die het grote publiek bekoorden en als stichtende voor­ beelden konden dienen, werden waardig bevonden om in de (dure) beeldende kunsten voorgesteld te worden. De Boerenkrijg was in de jaren 1850-1860 wan­ neer een annexatie van het verfranste België door het Frankrijk van keizer Napo­ leon III nakend leek, een uiterst geschikt onderwerp om de eigenwaarde van de Vlamingen te bezingen en zo de Belgische onafhankelijkheid te beschermen. Of Van Imschoot door zulke vaderlandslievende gevoelens bezield was wanneer hij aan zijn Boerenkrijg-schilderijen werkte, kon echter niet achterhaald worden.

#

G e r a a d p le e g d e * * * * *

$

liter atu u r

Hendrik Conscience, De Boerenkryg (1798). Historisch tafereel uit de XVIIIe eeuw, Antwerpen, 1853.

Catalogue de l'exposition des Beaux-Arts, Brussel, 1869.

'La Bataille de Hasselt', Le Patriote Illustré, 14, 37, 11 september 1898, 454.

Jan Goris, Voor Outer en Heerd. De Boerenkrijg in de Antwerpse Kempen 1798, Turnhout, 1998.

Van Brigand tot Held. Franse hervormingen en Boerenkrijg, red. Heidi De Nijn, Frank Huygens en Bart Stroobants, tent. cat., Stedelijk Museum Hof van Busleyden, Mechelen, 1998.

# $ $

5

december 1998

tekst:

Bart Stroobants

fo to ’s:

Stedelijke Fotodienst (p. 1-2-4) - Koninklijk Museum voor het Le­ ger en de Krijgsgeschiedenis, Brussel (p. 3)

copyright: STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt tel. 011 -24 10 70 fax 011 -26 23 98 in dezelfde reeks verschenen: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

Olieverfportret van keurvorst-prins-bisschop M.-H. van Beie­ ren, anoniem, 2de h. 17de eeuw Catharinapaneel van de oude handboogkamer, anoniem, e.

1 7 d e -b . 18de eeuw Lusterglazuurvaas uit voormalige Hasseltse keramiekfa­ briek, tussen 1895 en 1914 Blazoen van de Hasseltse rederijkerskamer 'De Roode Roos', D. Van Vlierden, ca. 1700 Olieverfschilderij W eek-end', L. Pringels, 1950 Zilveren kruisvormig reliekostensorium op voet, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703 Kledingsstel v.h. Virga Jessebeeld, 1689 -1 8 6 3 -1901 Olieverfschilderij 'De Grote Markt, J.N. Grauis, 1863 Rijksdaalder van prins-bisschop G. van Groesbeeck, Has­ selt, 1568, zilver Geschilderd kaartlandschap met paalstenen tussen Hasselt en Zonhoven, anoniem, 1661 en 1666?

Schilderij 'De Grote Man', F. Minnaert, (1983) Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689 Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19de eeuw Kaart van Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795 Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak Zilveren reliekhouder van H. Barbara, ca 1702 Portret van abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792 Studiocamera 18/24, ca. 1920 Olieverfschilderij 'Het bos', Djef Anten (1851-1913) Juweel - zgn. 'reukappel'- van Virga Jessebeeld, e. 16de - b.

17de eeuw Schilderij 'O.-L.-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17de eeuw Liturgische gewaden van St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16de eeuw Mirakelprent van het H. Sacrament van Herkenrode, Has­ selt, P.F.Milis, 1854 Gevelsteen "Den Soeten Naeme Jezus”, 1664 (Hasselt) Set van vier vazen, Piet(er) Stockmans (*1940) Portret van Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (18231901) Sacramentsostensorium of "de monstrans van Herkenrode’ , Parijs, 1286 Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973) Gezicht op Hasselt naar Rem ade Le Loup, kopergravure Beeld "Heilige Cecilia", 1530-1540 Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669 Biechtstoel, Brabants atelier, 1664 Uurwerken van de Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849) Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie Bamps (18621932) Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867 Het Hasseletum en de Historia Lossensis, twee historische werken van Joannes Mantelius (1599-1676) Litho "Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992 Ontwerp voor 'Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G.Guffens (1823-1901) Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A.von Geusau, 1835 Gevelplaat “Veloce-Club hasseltois 'Utile * Duld' - 2 mai 1892" Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op zijn sterfbed, 17de eeuw

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

Acryis van Ray Remans, 1989 De pronkbeker van J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888 Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof Schilderij "Ijzel en mist", Djef Anten (1851-1913) Aquarellen "Hasseltse watermolens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932) Foto "Jongeman met badmuts”, gomdruk, 1/10, Jean Janssis Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen Olieverfschilderij "Zegening van boerenkrijgers op de Grote Markt", 1899, Djef Swennen (1871-1905) Olieverfportret van N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. Tieleman Vaandel "Kunstkring Alexis Pierioz Hasselt 1920", Hasselt Groepsportret "Leden van de Virga-Jessebroederschap bij haar beeld", 1709, olie op paneel Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stede­ lijk Beiaardmuseum Hasselt] De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810 Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederi­ ci, 1714 De gouden kronen van de Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867 Blauw Tafereel, Pierre Cox (1915-1974) Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957 Kaart prinsbisdom Luik, 17de eeuw, Henricus Hondius (1597-1651) Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Jo­ seph Hoolans (Antwerpen, 1814) Drieluik, 1989, Paule Nolens (" 1924) Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996) Schild van het weversambacht, einde 17e - begin 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716) Borstbeelden van tien Hasseltse burgemeesters, 1906, Emi­ le Cantillon (1859-1917) ‘Portret van mijn dochter Madeleine' & ‘Portret van mijn zoon José', Jos.Damien (1879-1973) Beeld Homo Sedens, Hub Baerten (°1945) Beeld 'O.-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens ("1937) Portret van Télémaque Claes (1831 -1913), T ony Alain Her­ mant (1880-1939) De Loonse muntslag in het kader van de monetaire internati­ onalisering tijdens de middeleeuwen.

Speculaasplanken & ‘Hasseltse speculaas' Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden", 1985, Simone Reynders ("1924) Schilderij “Herfst - kasteel Henegauw”, 1946, Paul Hermans (1898-1972) Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Has­ selt Sierlijst "Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", nt. ge­ dateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?)