Een stukje Apeldoornse geschiedenis Borstbeeld Koning Willem I

Een stukje Apeldoornse geschiedenis – Borstbeeld Koning Willem I, Raadhuisplein –

Yvonne de Vries

Het bronzen beeld van Koning Willem I is een geschenk van de Apeldoornse burgerij als huldeblijk aan een vorst die veel voor Apeldoorn heeft betekend . Het beeld is ontworpen door, de van oorsprong Zeeuwse beeldhouwer, houtsnijder en tekenleraar Pieter Puijpe (1874-1942) . De onthulling vond plaats op 2 september 1913 door burgemeester Willem Roosmale Nepveu (1866-1950) . De gelegenheid was dat 100 jaar daarvoor, na een periode van Franse overheersing de onafhankelijkheid van Nederland een feit .

Het borstbeeld van Koning Willem I

Op 30 november 1813 landde vanuit Engeland de oudste zoon van stadhouder Willem V als erfprins van Oranje in Scheveningen. Hij aanvaardde als soeverein vorst de regering om twee jaar later op 16 maart 1815 de titel van Koning Willem I der Nederlanden aan te nemen.

Op de sokkel van het beeld zijn in basreliëf vier bronzen panelen aangebracht. De voorzijde laat de landing van de erfprins zien vanuit Engeland op het Scheveningse strand. Twee zijden vertonen het rijkswapen met de bekende lijfspreuk ‘Je maintiendrai’ (ik zal handhaven) en ‘palma sub pondere crescit’ (de palmboom groeit tegen de verdrukking in). Aan de voorkant van de sokkel is in de voet, de in steen gebeitelde inscriptie te lezen: ‘Opgericht door de burgerij van Apeldoorn, onthuld 2 september 1913’.

Het borstbeeld op het Raadhuisplein Het borstbeeld met bloembakken op het Raadhuisplein (1991)

Onthulling van het borstbeeld (1913)

Het beeld bevond zich oorspronkelijk in het midden van het Raadhuisplein in een plantsoen met rondom vier eveneens door Pieter Puijpe ontworpen Art Deco bloembakken. In de bloembakken stonden lantaarns die het beeld verlichten. Om het plantsoen kwam later een hek met net als op de bloembakken, gestileerde Apeldoornse adelaars gemaakt door leerlingen van de Ambachtsschool.

Oud overzicht van het Raadhuisplein

Elk van de lantaarns was opgebouwd uit drie delen; kunnen we lezen in een artikel van Paul Rem en Geertje Waanders in het jaarboek van de Oranje-Nassaus in 2009. “Het onderste werd gevormd door een bundel van zeven pijlen, bekroond met gestileerde Oranjeappels, symbool van het Oranjehuis in 1813, dat toen nog vele loten kende. Het middendeel telde vijf pijlen, uitlopend in een enkele pijl die voor de koningin Wilhelmina stond, de enige loot van de in de loop van de 19de eeuw gedecimeerde Oranjestam. Deze pijl boog naar buiten toe, waarmee verbeeld werd dat Wilhelmina haar licht over haar volk uitstraalde.”

Bij de herinrichting van het plein ter gelegenheid van de restauratie van het Raadhuis in 1977 is het beeld naar opzij van het Raadhuis geplaatst samen met de bloembakken en is het hek op de gemeentewerf terecht gekomen. Later, ter gelegenheid van de opgravingen op het plein in 1996 is het beeld naar de kant van de Hoofdstraat verplaatst. Echter zonder de bloembakken op de plek waar lange tijd een bakstenen verhoging is geweest als verbeelding van de kerktoren van de oude Mariakerk. Ook de bloembakken verhuisden naar de opslag op de gemeentewerf.

Ter gelegenheid van een grote overzichtstentoonstelling in CODA Museum over Pieter Puype (meer over hem hieronder) in 2013 zijn suggesties gevraagd aan bezoekers voor herplaatsing van de bloembakken. Daar zijn veel reacties op gekomen, die tot op heden helaas nog niet hebben geleid tot een herbestemming in de binnenstad. De bakken staan nog steeds naar volle tevredenheid tijdelijk, maar niet permanent bij de ingang van de begraafplaats aan de Soerenseweg.

Bloembak bij de ingang begraafplaats aan de Soerenseweg

9 789083 156316

In 2017 heeft de gemeente Apeldoorn voor het hek een herbestemming bedacht. Het wordt in stukken verdeeld en gebruikt voor markering van andere Oranjeherinneringsbomen in de stad o.a. voor de koningslinde die geplant is op de hoek van de Prins Willem Alexanderlaan en de Waterloseweg in 2013 ter gelegenheid van de inhuldiging van Koning Willem Alexander. De hekken bij Koningslinde aan de Prins Willem Alexanderlaan

Traditioneel hebben deze bomen een herinneringshek met een informatieplaatje of steen. In 2020 heeft de toenmalige wethouder voor onder andere Erfgoed, Maarten van Vierssen het informatieplaatje op het hek onthuld bij de Koningslinde.

Pieter Puype (1874-1942) was de zoon van een Zeeuwse houtsnijder. Hij had een opleiding gevolgd aan de Rijksschool voor Kunstnijverheid en later aan de Rijksacademie voor Beeldende kunsten in Amsterdam. Via, de ook van oorsprong Zeeuwse burgemeester Tutein Nolthenius, kwam hij naar Apeldoorn om als leraar aan de Ambachtsschool te gaan werken. Puype maakte voor de gemeente Apeldoorn onder meer een herinneringsbank met het portret van burgemeester Tutein Nolthenius in het Wilhelminapark, de Kwartjesfontein en de plaquette op De Naald.

www.apeldoornsemonumenten.nl Ter herinnering aan ... kleine monumenten in Apeldoorn (deel 2) Ter herinnering aan ... kleine monumenten in Apeldoorn (deel 2)

Herma van Dorth Willem Ormel Yvonne de Vries

Bovenstaand artikel komt uit het onlangs uitgekomen boek over kleine monumenten in Apeldoorn, met toestemming van de uitgever, de Stichting Apeldoornse Monumenten (www.apeldoornsemonumenten.nl/ter-herinnering-aankleine-monumenten-in-apeldoorn). Het is te koop bij Nawijn & Polak en Primera Westra voor € 9,95 (ISBN 978 908 315 6315).