Link 2016 06

LINK6_Cover_v1_LINK3 06-12-16 14:51 Pagina 1

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

Magazine Magazine

december 2016 | nummer 6 | jaargang 18

NIEUWE, BRABANTSE OEM’ER LITEQ ZELFBEWUST ‘WIJ WILLEN 60 PROCENT MARKTAANDEEL’

ACHTERHOEK GRIJPT DE MACHT TRIOS EN MEILINK BESTE TOELEVERANCIERS, IHI HAUZER BESTE KLANT

THEMA DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE

WIM EN WILLEM VAN DER LEEGTE VDL GROEP

GROOT GEWORDEN DOOR ONDERNEMINGSZIN, OPENHEID EN TOEVAL

LINK6_Inhoudsopgave_v1_LINK3 06-12-16 14:49 Pagina 2

LINK6_Inhoudsopgave_v1_LINK3 06-12-16 14:49 Pagina 3

LINK6_Inhoudsopgave_v1_LINK3 06-12-16 14:50 Pagina 4

Magazine

6/16

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

14

26

THEMA

36

DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE

Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards 2016

ACHTERHOEK VOOROP

TRIOS EN MEILINK BESTE TOELEVERANCIERS, IHI HAUZER BESTE KLANT Voor de vijftiende keer werden eind november de Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards (DISCA) uitgereikt. Opnieuw met Hoeve Mereveld in Utrecht als sfeervol decor en met dit jaar verrassende supplierwinnaars uit de Achterhoek: Trios Precision Engineering en Meilink Industriële Verpakkingen. De beste klant kwam dit keer uit Venlo: IHI Hauzer Techno Coating. In de voorafgaande talkshow Accelerate! vertelden vier industriële ondernemers hoe zij omgaan met snelheid en versnelling.

Digitalisering kan de time-to-market enorm verkorten. Door van business tot productievloer en van concept tot aftersales alle processen in nullen en enen te vangen, kan razendsnel worden ingespeeld op elke – persoonlijke – behoefte, tegen serie-stuksprijzen. Een overzicht van alle reeds beschikbare digitalisering en wat voorlopers daar inmiddels mee presteren. Overigens blijkt de weg naar ultieme flexibiliteit te voeren langs gezondverstandmethodieken als smart customization, QRM en sociale innovatie.

54

51

GROOT GEWORDEN DOOR ONDERNEMINGSZIN, OPENHEID EN TOEVAL Na een halve eeuw droeg Wim van der Leegte begin november zijn functie over aan zijn zoon Willem. Een gesprek over het overnemen en integreren van bedrijven, een strategie die nooit een strategie blijkt te zijn geweest, maar die de Eindhovense VDL Groep razendsnel heeft doen groeien. Tegelijk een kennismaking met de nieuwe topman: ‘Zonder mijn achternaam zou ik nu, op mijn leeftijd, geen president-directeur zijn van zo’n grote onderneming.’

INNOVATIE

41 OVER HIGHTECH STARTERS EN HUN INNOVATIES, FINANCIERINGSPROBLEMEN EN ANDERE UITDAGINGEN

FLINK NIEUWE, BRABANTSE OEM’ER LITEQ ZELFBEWUST DE IC-PACKAGING-MARKT OP

december 2016

44

‘WIJ WILLEN 60 PROCENT MARKTAANDEEL’ Begin november presenteerde Liteq met trots het eindresultaat van jaren van ontwikkeling: de Flexpack 100. Een geavanceerde machine die komend voorjaar gelanceerd wordt op de snelgroeiende markt voor het packagen van chips.

Dat deze oem’er juist in het Eindhovense is ontstaan, in het hart van de supply base van ASML, is geen toeval. Heeft de regio met Liteq eindelijk de nieuwe grote oem’er in huis die ze al zo lang wenst?

4

DE VOLGENDE GENERATIE WIM EN WILLEM VAN DER LEEGTE (VDL GROEP)

Voedselrobot zonder vieze handen VSE Industrial Automation pusht bewustwording met integraal hygiënisch-designconcept De route naar minder NOx loopt via Twente Vernay en Tumakon, cruciale schakels in de keten van schonere diesels

PROCESVERBETERING

46 48 64

‘Dankzij jou heb ik m’n uiterlijk terug’ Implantatenbedrijf Xilloc groeit, cards PLM Solutions helpt te versnellen ‘Structuur geeft perspectief, houvast en rust’ EPLAN businessevent: ‘Welke ontwerpstructuur werkt voor mijn bedrijf?’

Op zoek naar de ‘Tesla in productieautomatisering’ Groeiend ITEQ gaat voor de zelfsturende organisatie

LINK6_Inhoudsopgave_v1_LINK3 06-12-16 14:50 Pagina 5

MARTIN

EN VERDER: 7 42

UIT DE MARKT

59

BRAINPORT INDUSTRIES Ketensamenwerking zonder hobbels Fieldlab Smart Connected Supplier Network ligt (vóór) op koers

61

STRATEGIE ‘Wij mogen nooit de bottleneck zijn’ Elektronicabehuizingen vergen anno 2016 innovatie en flexibiliteit

63

PARTNERS Vestiging voor vestiging naar Infor LN Complexe supply chain multinational Colt biedt flinke ERP-uitdaging

67

VEILIGHEID DDoS-aanvallen terug en gevaarlijker dan ooit Oproep om te testen: ‘Doe alsof je onbereikbaar bent’

68 75

UIT DE MARKT (vervolg)

INDUSTRIEBELEID Samen met Duitsland op weg naar een ‘coalitie der bereidwilligen’ Arnold Stokking, medeopsteller Actieagenda Standaardisatie: ‘Afspraken maken urgenter én lastiger’

AGENDA

BADGE

Behalve met Link was ik de afgelopen weken druk met het opzetten van een verplichtvrijwilligersbeleid bij de voetbalclub van mijn zoon. In de geë-mailde uitnodiging voor een ouder-/ledenavond stond toch duidelijk het verzoek expliciet aan of af te melden, maar nauwelijks reacties. Dus zijn we gaan nabellen met een paar mensen. Waaronder mijn Tom van vijftien, nauwelijks bekend met het fenomeen telefoneren want fervent lid van de app-generatie. Appen doet dit cohort bij voorkeur het klokje rond, maar een nummer intoetsen met het risico dat je iemand live aan de lijn krijgt, daar wagen deze jongeren zich liever niet aan. Zo ook mijn zoon. Hij kwam wat moeilijk op gang, maar na drie belletjes had hij het protocol door. En hij scoorde – net als de andere nabellers – reacties.

De reacties die langs digitale weg waren uitgebleven. In deze uitgave een thema over de stelling dat je de industrie alleen kunt digitaliseren langs analoge weg. Inmiddels is alle technologie voorhanden om elk proces te digitaliseren. Maar die smart industrie 4.0 kan natuurlijk niet uitsluitend digitaal worden gerealiseerd. Daarvoor moeten beslissers overtuigd worden van de noodzaak van een investering en dat kan alleen langs die ouderwetse sociale weg.

Social media als LinkedIn en Facebook zijn immers niets meer dan een slimme verpakking om de houdbaarheid van het goede, persoonlijke gesprek te verlengen.

Meer niet. Daarom reist een goeroe als Rajan Suri toch iedere keer weer af naar Nederland om zijn QRM persoonlijk uit te leggen. Daarom kun je smart customization niet appen en kun je als ondernemer je bedrijf alleen sociaal innoveren door zelf sociaal te zijn. Dat type van analoge gezondverstandmethodes om processen en producten te flexibiliseren, legt de basis voor die digital twin van de industrie. Lijkt allemaal heel logisch, maar er zijn banken die ooit dachten te kunnen volstaan met direct-bankieren nadat ze zichzelf eerst in een grote computer hadden veranderd.

Twee weken geleden was ons jaarlijkse DISCA-event. Een zaal vol opgetogen mensen, over de humor van Arjan en Maarten tijdens de talkshow, over een pitch of het winnen van een prijs, maar ook omdat het, zoals iemand mij duidde, een ‘feest der herkenning’ was. De ultieme netwerkmeeting. Trots ga ik daar natuurlijk graag in mee. Maar ik zie ook dat we nog wel een stapje kunnen maken. We hadden voor badges gezorgd die vanaf een meter of tien leesbaar hadden moeten zijn, zodat je stiekem en zo vroeg mogelijk, ruim voor de handdruk, kon beginnen met dat herkennen. Maar dat viel mij persoonlijk niet mee. Dan herkende ik het gezicht van een eerdere ontmoeting en bekroop mij het vermoeden dat ik er gisteren nog mee geë-maild had, maar slaagde er niet in die te laag hangende badge ongemerkt te ontcijferen. Dan boog ik uiteindelijk maar het hoofd en pakte de badge van de ander z’n buik. Pas dan schoot het onderlinge e-mailverkeer mij te binnen.

Daarom, omwille van die voor onze economie zo noodzakelijke versmarting van de industrie, omwille van die digitalisering, omwille van de persoonlijke herkenning die daarvoor bikkelhard nodig is, stel ik voor de badge vanaf nu als sticker zo dicht mogelijk bij de ogen te plakken. Heel serieus. Net zo serieus als u tegenwoordig genomen wordt ondanks uw losse boord, uw spijkerbroek en uw baard van drie dagen.

MARTIN VAN ZAALEN Hoofdredacteur Link Magazine

COLOFON Magazine

COLOFON

Link Magazine is een managementblad over eigentijdse vormen van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven, (semi-)overheid, universiteiten en hogescholen.

Link Magazine verschijnt zesmaal per jaar.

JAARGANG 18, NUMMER 6, DECEMBER 2016

UITGEVER H&J Uitgevers Mireille van Ginkel Bosscheweg 76 5151 BE Drunen (010) 451 55 10 06 51 78 41 97 www.linkmagazine.nl

RAAD VAN ADVIES ing. P.A.M. van Abeelen (ISAH), J. Beernink MSc (Golden Egg Check), ing. D.M. van Beers (Festo BV), J.C.A. Buis MBA (RR Mechatronics), ing. B. Draaijer (V en M Regeltechniek), F.M. Eisma (Trumpf Nederland), J.A.L.M. van Erp MSc (Holland High Tech), ir.

J.F.M.E. Geelen (Océ), ir. R. van Giessel (voormalig ceo Philips CFT), ing. A.L. Goudriaan MBA (Bosal), ing. J.B.P. Hol (Legrand Group), ir.

T.J.J. van der Horst (TNO), prof. dr. ir. J.G.H. Joosten (Dutch Polymer Institute), ir. W. Jouwsma (Bronkhorst High-Tech), R.J.C.M. Kok (voormalig president OTB Group), ir. M.W.C.M. van den Oetelaar (Bosch Rexroth), dr. ir. M. Peters (president & ceo Moba Group), dr. ir. D.A. Schipper (Demcon), E. Severijn (Siemens PLM Software Benelux), H.G.H. Smid (Variass Group), ir. W.W.M. Smit MMC (DBSC Consulting), ing. N.J.F. van Soerland MBA (Philips Healthcare), prof. dr. L.H.J. Verhoef (TU Eindhoven), W.B.M. van Wanrooij (IBN Productie), ir. S.J. Wittermans (ASML) HOOFDREDACTIE Martin A.M. van Zaalen EINDREDACTIE Pim Campman, Hans van Eerden, redactie@linkmagazine.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Jos Cortenraad, Ed Nijssen, Wilma Schreiber, Judith Steinmeier COVERFOTO Bart van Overbeeke GRAFISCHE VORMGEVING Primo!Studio, Delft DRUK Ten Brink Offset, Meppel

martin.vanzaalen@linkmagazine.nl @martin.vanzaalen #linkmagazine.nl

ABONNEMENTEN u 63,50 per jaar ABONNEMENTENADMINISTRATIE EN OFFICEMANAGEMENT Mireille van Ginkel mireille.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 51 78 41 97 ADVERTENTIE-EXPLOITATIE John van Ginkel john.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 53 93 75 89 VOLGEND NUMMER Het eerstvolgende nummer van Link Magazine verschijnt 10 februari 2017. Het thema van dit nummer is ‘Van knowledge naar logistics’.

ISSN 1568 - 1378 Niets uit Link Magazine mag worden overgenomen of gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid samengesteld.

Desondanks kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden bij eventuele onjuistheden. Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

december 2016

5

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 12:58 Pagina 6

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 13:44 Pagina 7

UIT DE MARKT MEER OMSTELLEN, MEER STEEKCYCLI

De HMC-connector van Harting.

Grauel, onderdeel van het Helmondse AAE, maakt machines die grote aantallen producten in hoog tempo assembleren en bedrukken.

Voor kleinere series is er het Flexibel Manufacturing System (FMS), een productieplatform dat uitblinkt door flexibiliteit: bewerkingsmodules kunnen heel snel en makkelijk worden uitgewisseld of toegevoegd.

‘Met deze lijn maken onze klanten per minuut maximaal dertig producten. Denk aan kleine kunststofproducten als doseerventielen en inhalers, maar ook led-lampjes. Die worden op die lijn gelast, gestanst, gebogen – welke bewerking maar nodig is. Het gaat bijvoorbeeld om producten die aan het begin van hun levenscyclus staan. De omsteltijden van het FMS zijn daarom kort: vijftien minuten om in een module van processtap te wisselen, maximaal een uur om een complete module te verwisselen’, aldus Ruud Schenning, businessunitmanager van Grauel.

Daartoe is elke module uitgerust met een eigen plc en zijn modules voor power en data/signaal onderling verbonden met kabels. ‘Gemiddeld zal een klant een module of proces in een module één à twee keer per dag los- of vastkoppelen.

Omdat de levensduur van onze machines vijftien tot twintig jaar is,

zochten we een connector die probleemloos 10.000 keer los- en weer vastgekoppeld kon worden.’ Daarvoor nam Grauel contact op met zijn vaste connectorenleverancier Harting. ‘Want wij werken alleen met A-merken’, verklaart Schenning.

‘Zij adviseerden de HMC, de High Mating Cycle-connector.’ Die connector, verklaart Ad Oonincx, product manager installation technology bij Harting, is speciaal ontworpen voor een groot aantal steekcycli. ‘Wij zagen er een markt voor.

Bijvoorbeeld voor apparatuur waarmee series producten worden getest.

En de opkomst van Industrie 4.0 leidt tot kleinere series en dus meer omstellen.’ De HMC heeft een speciale coating op de contacten die de wrijving vermindert. Voorts kreeg de aardaansluiting – een contact dat bij élke cyclus wordt gebruikt – een ander basismateriaal en een andere constructie. Ook zijn de behuizing en locking-beugels veel robuuster gemaakt. Oonincx: ‘Grauel had ook specifieke vraag naar ampères.

Daarop hebben we ons gamma van HMC-powercontacten uitgebreid.’

Inmiddels is de HMC-connector zo’n drie jaar op de markt, probleemloos. www.grauel.com www.hartingbv.nl

Mitsubishi Electric System Q het automatiseringsplatform voor de toekomst!

Unieke betrouwbaarheid Mitsubishi Electric heeft een lange reputatie als één van de meest toonaangevende leveranciers van industriële automatiseringsoplossingen in de Nederlandse watermarkt. 30% van alle zuiveringen in Nederland worden bestuurd door Mitsubishi Electric System Q modulaire besturingen. De innovatieve, betrouwbare en eenvoudig te migreren producten hebben bewezen het juiste antwoord te zijn voor alle toepassingen.

In de industriële automatisering behoort Mitsubishi Electric tot de marktleiders in de wereld. En om een goede reden: Al 92 jaar kunnen onze klanten vertrouwen op topkwaliteit, betrouwbaarheid, innovatie en totale systeemoplossingen.

Bezoek onze website www.mitsubishielectric.com/fa of neem contact met ons op 0297 250 350 Ontdek wat Mitsubishi voor u kunt betekenen

METATRONICS LANCEERT AXXIOT.COM Het internet of things (IoT) is een speerpunt van Metatronics. De Eindhovense ontwikkelaar van elektronicamodules en -producten heeft ondertussen een handjevol IoT-producten op de plank liggen.

Die zijn te koop in hun gloednieuwe webwinkel Axxiot.com (in de vorige Link per abuis als Axxion.com aangeduid). axxiot.com 1

23.11.16 08:27

december 2016

7

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 12:57 Pagina 8

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 12:58 Pagina 9

PRODUCTPARTNERS VLIEGENDE VOGELVERSCHRIKKER Een roofvogel bouwen die er qua uiterlijk, vorm en slagfrequentie echt uitziet. Een modelbouwervalkenier begon eraan, met hulp van een industrieel vormgever – uit pure nieuwsgierigheid. Al snel kwam een toepassing in zicht: andere vogels vluchten als ze de wiekslag van een roofvogel, een teken dat hij op jacht is, zien. ‘Samen met de afdelingen Fluid Dynamics en Robotics van de Universiteit Twente werkten we ons prototype verder uit. Via de UT kwamen we in aanmerking voor financiering door STW. Dat was de start van ons bedrijf Clear Flight Solutions’, vertelt Robert Jonker, de industrieel vormgever.

Toen het aantal vluchten met de robotvogel (Robird) begin 2015 toenam, ontstond een knelpunt. ‘De lagers in het kleine mechaniek bleken niet bestand tegen de krachten die erop kwamen te staan. We gebruikten namelijk heel veel

onderdelen uit de modelbouw. Dus gingen we op zoek naar een lagerspecialist die piepkleine lagers kon maken.’ De start-up kwam uit bij Schaeffler. ‘Die was bereid met ons mee te denken, ook al was duidelijk dat we geen grote hoeveelheden gingen afnemen.’

Probleem was dat er aan het prototype, als dit in de lucht was, geen metingen konden worden gedaan. Data vanaf een proefopstelling boden onvoldoende informatie.

De belangstelling van Berry Westerhof, technisch adviseur bij Schaeffler, was meteen gewekt. ‘Ik wist niet of we het konden oplossen, want het prototype moest compact en licht blijven en in de bestaande ruimte passen. Dat beperkte ons in de mogelijkheden.’ Het mechaniek en de specificaties van de aandrijfmotor vormden zijn enige houvast.

Dit systeem en alle krachten die erop werkten, goot Westerhof in Bearinx, het modelleringsprogram-

ma van Schaeffler. ‘Uit de berekening bleek dat twee asjes te licht waren en sterk doorbogen en zo een paar lagers ongunstig belastten. Die gingen dan in korte tijd kapot. We hebben de asjes iets dikker gemaakt, dat kon nog net, en daar geschikte lagers bij gezocht uit onze catalogus.’

Schaeffler berekende hoeveel vlieguren de lagers mee konden.

‘Voor de zekerheid houden we een

ruime marge aan, betrouwbaarheid gaat boven alles’, stelt Robert Jonker. Inmiddels heeft Clear Flight Solutions de eerste opdracht uit de offshore binnen. Begin 2017 volgen naar verwachting contracten met enkele buitenlandse luchthavens. www.clearflightsolutions.nl www.schaeffler.nl

december 2016

9

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 07-12-16 10:56 Pagina 10

Big Data, Internet of Things, Machine Learning, Virtual Reality...

Hoe verloopt jouw digitale transformatie?

(ERP) Software

Cloudoplossingen

Branchekennis

Hulp of inspiratie nodig? Kom op 28 maart 2017 naar de workshop ‘Step into your own business’ van Pulse.

Laat je inspireren door ingewijde sprekers, en ga tijdens de workshop aan de slag met je eigen digitale canvas!

Meld je aan via pulse.nl/link

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 12:56 Pagina 11

UIT DE MARKT MET EATON KLAAR VOOR IOT EN AMERIKA controleren en waar nodig aanpassen. Eaton biedt hiervoor de juiste producten alsmede ondersteuning in de vorm van advies, regelmatige seminars en begeleidende documentatie. Wat betreft energie-efficiëntie, treedt de derde fase van de ErPrichtlijn op 1 januari 2017 in werking. Motoren met 0,75 tot 375 kW nominaal vermogen die daarna in gebruik worden genomen, moeten voldoen aan energieklasse IE3, of aan IE2 met een geïntegreerde elektronische toerenregelaar. Eaton biedt machinebouwers daarvoor de passende oplossingen. www.eaton.nl/electrical

IPL EVALUEERT 30 ERP-SYSTEMEN Een nieuw ERP-systeem kiezen doet een bedrijf slechts eens in de zeven tot tien jaar. De markt van systemen en leveranciers is complex en dynamisch. Systemen kunnen steeds meer, maar er zijn nog steeds relevante verschillen. IPL Advies wil zijn klanten daarin actueel inzicht verschaffen en voert daartoe in de komende maanden een nieuwe ERP-evaluatie uit. Aan de hand van een diepgaande vragenlijst brengt

IPL de mogelijkheden van meer dan dertig ERP-systemen in kaart; er vindt een validatie plaats met de leverancier.

Het succes van een ERP-implementatieproject bij een bedrijf hangt sterk af van de samenwerking tussen het bedrijf en diens ERP-leverancier.

Alleen samen kunnen ze binnen de geplande termijn en het beschikbare budget een systeem opleveren dat conform specificaties werkt, een nieuw businessmodel mogelijk maakt en/of substantieel bijdraagt aan doorlooptijdverkorting, kostprijsverlaging en verhoging van leverbetrouwbaarheid en kwaliteit.

Hoog tijd om deze partners voor zo’n huzarenstukje in de spotlights te zetten. Daarom lanceren Link Magazine en IPL Advies de ERP Award.

De selectieprocedure: 1. Bedrijven waar recent ERP geimplementeerd is en die daarover tevreden zijn, kunnen zichzelf en hun ERP-leverancier kandideren.

2. Op een korte vragenlijst kunnen

ze ’t implementatieproject scoren.

3. Aan de hand van die scores wordt een eerste selectie gemaakt.

4. Geselecteerde bedrijven kunnen met een uitgebreidere vragenlijst de implementatie meer in detail scoren.

5. Aan de hand van die scores wordt een top-vijf bepaald.

6. Een jury onder leiding van IPL Advies, bestaande uit de bestscorende vijf bedrijven en hun ERP-leveranciers, bepaalt de winnaar. Dit gebeurt in een open discussie en met de vragenlijst en projectdocumentatie bij de hand.

Oproep: heeft u het afgelopen jaar ERP geïmplementeerd en bent u tevreden over het eindresultaat en de wijze waarop dat is behaald, stel dan uw kandidatuur.

De prijsuitreiking is in juni. erpaward@linkmagazine.nl

De resultaten komen in april 2017 beschikbaar op www.erp-portal.nl en in het jaarlijkse ERP-rapport.

Geïnteresseerde ERP-leveranciers kunnen zich melden bij Rob Geilleit, IPL Advies, 06 54 936 967. www.ipl.nl ©kras99, ©Robert Kotsch - Fotolia

Op de beurs SPS IPC Drives 2016 presenteerde powermanagementbedrijf Eaton onlangs de nieuwste internet of things (IoT)-technologieën voor apparaten en machines.

Centraal stond het vermogen om een aantrekkelijk en intuïtief besturingsontwerp te maken. Zo kunnen met het SmartWire-DT bedradingsen communicatiesysteem van Eaton machines en processen IoT-ready worden gemaakt. Verder wees Eaton op de wijzigingen per 2017 in de Amerikaanse National Electrical Code (NEC) met betrekking tot kortsluitvastheid. Fabrikanten die naar Noord-Amerika exporteren, moeten hun machines en processen

TEVREDEN OVER ERP-PROJECT? KANDIDEER VOOR DE ERP AWARD

WTT VERHUIST Waste Treatment Technologies (WTT) onderscheidt zich door z’n combinatie van mechanische (afvalsortering) en biologische (compostering en vergisting) kennis en door z’n onafhankelijkheid. Justin Asma, manager projecten: ‘Wij hebben niet, zoals veel concurrenten, een eigen productlijn en kunnen onze klanten dus altijd een passende oplossing bieden.’ WTT fungeert als system integrator die zelf de engineering van installaties verzorgt, inclusief inkoop en testen, en de feitelijke bouw uitbesteedt. Aan bedrijven zoals NieuweWeme in Oldenzaal. Dat bouwt alle procestechniek van WTT volgens een modulair concept samen op skids (frames), die soms compleet uitgerust in een container worden geplaatst, voor een snelle ‘plug & play’-installatie bij de eindklant. De samenwerking begon twee jaar geleden met een

succesvol project in Italië.

Sinds kort wordt het Almelose ingenieursbureau ook gevraagd voor projecten in onder meer NoordAmerika en Australië. En het heeft de Chinese markt ook in het vizier.

WTT telt nu zo’n veertig medewerkers, van wie 25 in Almelo, waar het uit z’n jasje is gegroeid. Ben Nieuwe Weme bood uitkomst: een verdieping speciaal voor WTT boven op zijn pand in Oldenzaal. Daar kan het bedrijf groeien en nog een inhoudelijke slag maken, aldus Asma. ‘Nabijheid versterkt de samenwerking met NieuweWeme op engineeringsgebied. Onze engineers kunnen dan nog meer bij hen in de werkplaats kijken bij het monteren van skids; dat zorgt voor kruisbestuiving.’ Maart 2017 gaat WTT over naar Oldenzaal. www.wtt.nl

SIL-Encoder communiceert Safety over EtherCA EtherCAT CA ATT Absolute Encoder voor SIL3 / PLe toepassingen Positiebepaling nctional Safety over EtherCAT EtherCA AT (FSoE) Positiebepaling direct direct met Functional _ Dubbel uitgevoerde Multiturn Encoder met optische en magnetische sensor voor Safety gerelateerde toepassingen _ Integrated Safety: Veilige positie en snelheid direct in het Safety Busprotocol _ Vormvaste verdraaibeveiliging: CDV75M: Volle as met spie CDH75M: Holle as met spiebaan AT A T _ Nieuw: Safety over EtherCA

www www.tr-electronic.nl .tr-electronic.nl

december 2016

11

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 12:55 Pagina 12

LINK6_Uit de Markt (voor)_v1_LINK4 06-12-16 14:52 Pagina 13

UIT DE MARKT INDUSTRIE 4.0 OP MAAT Gaat het over smart industry, of Industrie 4.0, dan wordt veel over standaardisatie gesproken. Voor de communicatie tussen alle computers, machines en devices is die inderdaad hoognodig, beaamt Nico van Veen van Control-IT Industrial Automation uit Amsterdam. Maar dat geldt niet voor de binnenkant van het MES (Manufacturing Execution System), de besturingslaag tussen werkvloer en kantoor (ERP).

Daar is juist flexibiliteit nodig, luidt zijn stelling. ‘Functionele standaardisatie werkt alleen maar verstarrend. Iedere fabriek is uniek en een ondernemer moet zich kunnen blijven onderscheiden met zijn bedrijfsvoering in die smart industry met al zijn nieuwe producten, businessmodellen, kleinere series en snelle omschakeling in respons op de markt.’

Reden voor Van Veen om MESBuilder te lanceren, een ontwikkelomgeving die via modellering een Industrie 4.0-besturingssysteem op maat kan genereren. Hij mikt op twee doelgroepen: de ontwikkelaars (oem’ers en system integrators) en de eindgebruikers (industriële bedrijven, logistieke dienstverleners, enzovoort). Klassieke MES-systemen kennen ontzettend veel functionaliteit. ‘Je kunt er alles mee, maar moet het wel integreren met de legacy die in de fabriek aan productiebesturing aanwezig is. Wat je nodig hebt is een flexibele laag ‘intelligente stopverf ’, die zich vormt naar de bestaande automatisering aan CAD/CAM, PLM, ERP en machinebesturingen. Voor het laatste stukje, MES, heb je dan flexibiliteit nodig om het geheel aan elkaar

te knopen tot een smart connected factory.’

MESBuilder werkt met modelgedreven software-engineering en hanteert de open communicatiestandaard OPC-UA. ‘Ons systeem bevat de meest gangbare user interfaces naar plc’s en businesssystemen, maar je kunt ook eenvoudig je eigen drivers toevoegen. Het unieke is dat deze omgeving zowel het ontwerp als de specificaties beheert, waardoor je het gegenereerde model kunt valideren tegen de eisen, functies en databeschrijvingen die je hebt ingevoerd. Je hoeft daar niet allemaal aparte documenten voor te maken. Dat scheelt veel tijd.’ MESBuilder vereist van de ontwikkelaar alleen kennis van de gangbare programmeertaal C# met Microsoft Visual Studio, en natuurlijk proceskennis van de specifieke fabriek waarvoor hij/zij een besturing wil ontwerpen. ‘Was een oem’er voorheen wel twee weken bezig met een project opleveren, nu lukt het om in een dagdeel een project op maat te maken. Een system integrator kan een nieuw project voor 95-98 procent genereren, de rest gaat met simpele programmering. Het streven is om via modelleren en configureren 100 procent van de besturingscode te genereren.’ Zo komt het binnen bereik van mkb’ers die hun fabriek willen automatiseren, aldus Van Veen, die er met zijn bedrijfje – nu drie medewerkers – jaren aan heeft gewerkt. Deze maand heeft hij MESBuilder gelanceerd op het Business Software Event en de beurs NEW Industries. www.mesbuilder.nl

NEXTOEM KRIJGT MEER PRAKTIJKGERICHTE OPZET Het hightech acceleratorprogramma NextOEM krijgt een nieuw format.

NextOEM is in 2013 opgezet door Brainport Industries, BZW, KvK, PwC en Brainport Development, die Zuidoost-Nederland er economisch mee wilden versterken door meer oem’ers te creëren: uitbestedende eindfabrikanten met een flinke omzet. De deelnemers moesten geen starters zijn, maar in hightech systems & materials, automotive, agro-equipment of lifetech al één of meerdere producten op de markt hebben gebracht. Aan dit ‘groeiprogramma’ deden in 2014 zes hightech ondernemers mee: Admesy, Cordis, JSB, Leddriven, Nemo Healthcare en Pathofinder. Met succes, bericht de organisatie: stijgende omzet, meer medewerkers, nieuwe netwerken en heldere strategieën om nieuwe doelstellingen te halen. Begin vorig jaar werd deze cyclus feestelijk afgesloten.

Een tweede cyclus laat echter nog steeds op zich wachten. Programmamanager Eugene Kaerts is dit jaar, samen met Brainport Development, druk geweest met een nieuwe opzet.

Daarin komen de technologie-scaleups een aantal keren per jaar voor intervisie in ‘cirkels’ van zes bedrijven bijeen om van elkaar te leren.

En experts behandelen dan onderwerpen die de deelnemers relevant vinden. Voorts zet het programmamanagement zich in om ondernemers te linken aan klanten, leveranciers, financiers en kennisinstituten. De zes ondernemingen van de eerste cyclus zullen een cirkel gaan vormen. De organisatie is met andere bedrijven in gesprek voor een tweede cirkel. Met deze nieuwe opzet speelt NextOEM in op de behoefte van de deelnemers aan meer ruimte voor uitwisseling met de praktijk en elkaar. www.brainportdevelopment.nl

Uw partner op gebied van AANDRIJFTECHNIEK

BESTURINGSTECHNIEK

VERBINDINGSTECHNIEK

www.groneman.nl • 074 - 255 11 55

14:21:02

De tijd dat innovatie vooral binnen de muren van het bedrijf plaatsvond is voorbij. Veel innovaties zijn het product van samenwerking tussen meerdere partijen. Samenwerken klinkt echter makkelijker dan het is. Vaak gaat het mis, bijvoorbeeld omdat een helder businessmodel ontbreekt waar álle partijen van SURÀWHUHQ 2I RPGDW SDUWLMHQ KHW QLHW HHQV ZRUGHQ RYHU GH XLW GH samenwerking voortkomende intellectuele eigendomsrechten.

Het loont daarom om in een vroegtijdig stadium een jurist te betrekken bij de opzet van strategische samenwerking. Iemand PHW HHQ VFKHUS RRJ YRRU GH EDODQV WXVVHQ KRRIG]DNHQ HQ details. Benieuwd wat The Law Factor voor u kan betekenen?

Kijk op www.thelawIDFWRU QO YRRU PHHU LQIRUPDWLH

december 2016

13

LINK6_DISCA Winnaars_v1_LINK6 06-12-16 13:06 Pagina 14

VERRASSENDE WINNAARS VIJFTIENDE EDITIE DISCA

‘MORGEN EERST NAAR DE BAKKER’

Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards 2016

Voor de vijftiende keer op rij werden eind november de Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards (DISCA) uitgereikt. Opnieuw met Hoeve Mereveld in Utrecht als sfeervol decor en met dit jaar twee verrassende supplier-winnaars uit het oosten van het land, de Gelderse Achterhoek om precies te zijn, en de beste klant uit het zuiden, Venlo. oprichtte. ‘Bij ons geen stress’, verzekert hij. ‘Ik heb twaalf geweldige mensen voor me were spanning zit er ook dit jaar goed in ken. Pure vakmensen, die vooral tijdens het diner voorafgaand aan de met plezier aan unieke producuitreiking van de prijzen voor de beste ten sleutelen. Wij zijn techneuindustriële toeleveranciers en de beste uitten. Hier geen wurgcontracten, besteder van Nederland. De awards hebben hun grote series of groeiplannen. Laat De zaal mag stemmen. waarde de afgelopen jaren wel bewezen in acquions maar klein blijven met korte, sitietrajecten en toegang tot netwerken. Vooral directe lijnen naar onze klanten. Geld verdienen omdat uitbesteders hun beste toeleveranciers ONDERSCHEID is secundair, als we er maar van kunnen leven.’ nomineren, daarvoor goede argumenten moeten De strijd in de categorie best logistics supplier is al Een plek bij de vijf genomineerden in de categohebben en vervolgens een streng assessment uiteven spannend. De jury had al de grootste moeite rie best knowledge supplier vindt Dijkstra al een voeren, ook op financieel vlak. Tijdens de juryom onderscheid te maken tussen de twee finageweldig compliment, maar als blijkt dat zijn beraadslagingen wordt daarna nog eens gediscuslisten, Meilink Industriële Verpakkingen en Vedos Trios samen met plaatsgenoot Timmerije om de sieerd door de nominerende uitbesteders. ‘Het Verspanende Techniek, en dat blijkt onder het award strijdt, moet hij toch even slikken. Tijdens gaat er soms fel aan toe’, zegt juryvoorzitter Henk publiek niet anders. ‘Too close to call’, voert Henk de pitch van Hans Bruins van Bronkhorst HighVolberda. ‘Elk jurylid wil zijn eigen kandidaat Volberda de spanning op. ‘Eigenlijk hebben we Tech, een van de bedrijven die Trios heeft genonatuurlijk op het podium hebben. De mensen hier twee winnaars. En ook wel vijf, want de mineerd, raakt hij zelfs een beetje geëmotioneerd. leren veel van elkaar en deze competitie stuwt het genomineerden zijn aan elkaar gewaagd. Maar er Om na de verlossende uitslag toch weer met een niveau op. De awards zijn zeker goed voor de moet een winnaar uit de bus komen. En dat is... nuchtere reactie te komen. ‘Morgenvroeg eerst Nederlandse maakindustrie.’

Meilink!’ Voor Peter Rikken, algemeen directeur maar naar de bakker voor mijn mannen’, zegt hij. van de verpakkingsspecialist uit Borculo met ‘Deze award is door hen verdiend. Natuurlijk is diverse vestigingen in Nederland, een aangename NERVOSITEIT dit een fantastische prijs.’ verrassing. ‘Absoluut. We voegen kennelijk toch En hoe ontspannen iedereen ook oogt, zeker bij iets toe voor onze klanten. Dit is een fantastische de vijf genomineerden in elk van de drie categowaardering.’ Ook hier toont de runner-up, in de rieën is toch enige nervositeit te bespeuren. HielSPANNEND persoon van Jos Brouwer van Vedos uit Venlo, ke Dijkstra, oprichter en managing director van De strijd in de categorie best knowledge was zich een goed verliezer. ‘Weer net niet, maar door Trios Precision Engineering uit Neede, houdt zich spannend, zegt juryvoorzitter Volberda. Uiteindede nominaties en beoordelingen weten we dat we tijdens het diner groot als hij vertelt over zijn lijk koos de jury uit de vijf genomineerden Timhet hoge niveau vasthouden. Zeker weten dat we kleine onderneming, die hij vijftien jaar geleden merije en Trios als finalisten. Na twee gloedvolle die award een keer winnen.’ pitches door hun nominerende klanten is het laatste woord aan de zaal. De aanwezigen brengen GROTE EER via een app hun stem uit, waarEn dan is er nog de categorie best customer, de na de totaalscore uiteindelijk in prijs voor de beste uitbesteder. Even lijkt Additive het voordeel van Trios Precision Industries uit Eindhoven er voor de tweede Engineering uitvalt. De direcachtereenvolgende keer mee aan de haal te gaan, teur van Timmerije, Wim maar daar steekt het Venlose IHI Hauzer Techno Simons, twee jaar geleden ook al Coating een stokje voor. In deze categorie beoorrunner-up, reageert sportief. delen toeleveranciers hun klanten op punten ‘Volgens mij zijn we al vijf keer zoals openheid over de kostprijsopbouw en forebij de laatste vijf geëindigd. Dat cast, communicatie en de ruimte voor inzetten zegt ook wel iets. Wij komen van het eigen specialisme. Net als in de jury valt mekaar morgen wel tegen bij de ook de stemming in de zaal, via een stem-app, ten bakker.’ Sterker nog, Simons gunste van Hauzer uit. Coo Rik Smabers is even nodigt Dijkstra en z’n mannen overrompeld: ‘Voor de eerste keer genomineerd de volgende ochtend uit voor en dan meteen winnen. Een enorme verrassing een gezamenlijke ‘viering’ met en een grote eer.’

Tussen de bedrijven door is de stemming in Boerderij Mereveld, als altijd, geanimeerd.

Foto‘s: Sam Rentmeester gebak.

DOOR JOS CORTENRAAD

D

14

december 2016

LINK6_DISCA Winnaars_v1_LINK6 06-12-16 13:07 Pagina 15

BEST KNOWLEDGE SUPPLIER 2016

WINNAAR: TRIOS PRECISION ENGINEERING Trios Precision Engineering uit Neede ontwikkelt en bouwt unieke machines en modules die moeten voldoen aan de hoogste eisen op het gebied van nauwkeurigheid. Het gaat dan om apparatuur om te transporteren, bundelen, verbinden, positioneren, grijpen, enzovoort. Trios heeft hoogopgeleide medewerkers en ingenieurs in

dienst die samen met opdrachtgevers ontwerpen uitwerken en prototypen. Kern van Trios is de kennis van de fijnmechanica. Voor design en elektronica wordt samengewerkt met diverse partners. Trios is actief in de transportsector, de medische sector, offshore, ruimtevaart en halfgeleiders.

Volgens de jury zijn de innovaties van Trios ‘uniek in de wereld.

Het bedrijf is bereid kennis met de klant te delen in een open samenwerking. Trios levert de complexe ontwikkeltrajecten binnen de afgesproken termijn en het budget. Geen uurtjefactuurtje-bedrijf, en bereid risico’s te nemen door in een project te stappen voordat alle technologische implicaties bekend zijn. ‘ www.trios.nl

RUNNER-UP: TIMMERIJE Timmerije startte in 1932 als smederij voor de landbouw en verlegde na de Tweede Wereldoorlog de koers naar machinebouw, om zich in 1956 als een van de eerste bedrijven in Nederland op het spuitgieten te werpen. Hierin is het uitgegroeid tot een toonaangevende onderneming met nu vijftig spuitgietmachines, ruim honderd medewerkers en tientallen vaste klanten. Timmerije heeft een eigen ontwikkelafdeling om vanaf het eerste idee mee te kunnen denken met de klant.

‘Deze leverancier vergroot de toegevoegde waarde van het eindproduct van de klant’, oordeelt de jury. ‘Timmerije beschikt over heel veel kennis van spuitgietproces en -materialen. De mensen weten precies bij welke constructie en belasting welke materialen en maatvoeringen horen en kunnen daarmee heel snel en doeltreffend meedenken met de klant. Ze komen op basis van die knowhow ook – proactief – met (forse) kostprijsverlagingsvoorstellen.’ www.timmerije.nl

Trios-oprichter en -directeur Hielke Dijkstra: ‘Deze prijs is voor mijn mannen.’

CREATING MACHINES TOGETHER DEVELOPMENT & ENGINEERING PROJECT MANAGEMENT OUTSOURCING PRODUCTION ASSEMBLY TESTING

MTA bv • Waterbeemd 8 • 5705 DN Helmond 0492-474 992 • info@m-t-a.nl • www.m-t-a.nl

december 2016

15

LINK6_DISCA Winnaars_v1_LINK6 06-12-16 13:07 Pagina 16

BEST LOGISTICS SUPPLIER 2016

WINNAAR: MEILINK INDUSTRIËLE VERPAKKINGEN

industriële toepassingen bij. In 1975 verhuisde Meilink van Boxmeer naar een nieuw pand in Borculo. In de jaren tachtig en negentig werden Meilink Industriële Verpakkingen is een van de diverse overnames gedaan en sloeg het bedrijf oudste familiebedrijven in Nederland. Het zijn vleugels uit naar de Rotterdamse haven. Nu begon in 1874 met een houtzagerij. Na de is Meilink met 350 medewerkers, vijf productieTweede Wereldoorlog legden de eigenaren zich vestigingen, een basis in Rotterdam en een eigen toe op het produceren van kisten en later kwaingenieursbureau toonaangevend in de Benemen daar andere verpakkingsvormen voor lux. Met zeven ‘Chain Solutions’ kan Meilink vrijwel alles veilig verpakken; van raffinaderij tot en met orgel, van klokken tot en met verwarmingsketels.

De jury is lovend: ‘Leverancier van verpakkings- en transportdiensten in de meest brede zin. Bij uitstek in staat complexe, zeer kwetsbare producten van klanten veilig en snel naar de eindklant te transPeter Rikken, algemeen directeur van Meilink Industriële Verpakkingen: ‘We voegen kennelijk toch porteren. Het bedrijf iets toe voor onze klanten.’ ontwikkelt degelijke,

Kunststof spuitgieten op een hoog Q level!

Door intensief samenwerken en continu een stap extra te zetten, blijven wij aan de top.

Na in 2014 als s tweede te zijn z j gewaardeerd gew a e door onze klanten, hebben wij ook k dit jaar deze e hoge waardering mogen krijgen.

Dit niveau willen wij uiteraard vasthouden en met het vooruitzicht om een “Next Level” te halen, blijven wij daarvoor investeren.

Wilt u een indruk krijgen van onze vernieuwingen, surf dan naar www.timmerije.nl of bel ons voor een rondleiding.

16

december 2016

goedbeschermende verpakkingen op maat, verzorgt ook de transportdocumentatie en het interne transport en kent ook in het verre buitenland de infrastructuur. Zeer flexibel, ontzorgt de klant.’ www.meilink.eu

RUNNER-UP: VEDOS VERSPANENDE TECHNIEK Het kleine, relatief jonge (1995) Venlose bedrijf Vedos Verspanende Techniek haalde tot drie keer toe een finaleplaats, maar de laatste zeven jaar bleef het bij nominaties. Dit jaar hoort Vedos bij de top-twee. Het juryrapport is duidelijk: ‘Vedos is een stabiel bedrijf in de a-categorie. Het levert fijnmechanisch, klantspecifiek verspaanwerk bij lage volumes zeer snel en vrijwel foutloos af.

Vedos is logistiek gezien volledig zelfsturend, borgt processen en documenteert producten heel nauwgezet. Het bedrijf kan in lage aantallen in prijs goed concurreren met Oost-Europa.’ De jury roemt ook de open houding en de bevlogenheid van een ‘betrokken en gemakkelijk toegankelijke directeur’. Bij Vedos werken twintig mensen. Ze maken fijnmechanische onderdelen voor de medische, halfgeleider- en voedingsmiddelenindustrie, de nieuwe-energiesector en de apparatenbouw. www.vedos.eu

LINK6_DISCA Winnaars_v1_LINK6 06-12-16 13:08 Pagina 17

BEST CUSTOMER 2016

WINNAAR: IHI HAUZER TECHNO COATING

dienen bijvoorbeeld als bescherming tegen weersinvloeden of worden aangebracht op componenten in motoren en machines om de levensduur te verlengen en slijtage en wrijving te verminderen. Momenteel werken er in Venlo 120 mensen, van wie bijna de helft in research en ontwikkeling. Het overgrote deel van de omzet haalt Hauzer buiten Nederland, onder meer via competence centers in Spanje, China en Japan. Tot de brede klantenkring behoren producenten van sanitair, auto’s, juwelen, elektronica en instrumenten. Hauzer won in 2008 de Limburg Export Award.

De DISCA-jury stelt dat bij deze uitbesteder het wederzijds vertrouwen aan de basis ligt van de wijze van samenwerking.

Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in de vrijheid die toeleveranciers krijgen om bij tegenvallers in kostenverlaging – mits Coo Rik Smabers van IHI Hauzer Techno Coating: ‘Voor de eerste keer genomineerd en dan meteen winnen. Een enorme verrassing en een grote eer.’ tijdig gecommuniceerd –

IHI Hauzer Techno Coating ontwikkelt en produceert machines en technologie voor het aanbrengen van coatings. Opgericht in 1983 in Venlo als familiebedrijf is het sinds 2008 onderdeel van de Japanse IHI Group. Hauzer levert technologie voor zowel decoratieve als industriele doeleinden. De coatings op metaal of plastic

de eerder afgesproken prijzen te handhaven. www.hauzertechnocoating.com

RUNNER-UP: ADDITIVE INDUSTRIES Additive Industries lanceerde eind vorig jaar een eerste industrieel 3D-metaalprintsysteem, de MetalFAB1, voor de productie van complexe en hoogwaardige industriële onderdelen.

‘Componenten voor de aerospace, automotive, instrumentenbouw, semiconductor, enzovoort,’ zegt ceo Daan Kersten, die het bedrijf samen met Jonas Wintermans in 2012 oprichtte. ‘We zijn ervan overtuigd dat veel oem’ers en toeleveranciers in de toekomst een 3D-metaalprinter nodig zullen hebben. Het is een nieuwe techniek naast bijvoorbeeld gieten, frezen en draaien.’

Het bedrijf leverde al complete systemen aan onder meer Airbus en een Duitse automotivepartij. Bij Additive Industries werken nu dertig mensen. De jury roemt met name de kwaliteiten van de oem’er om met de toeleveranciers een hecht team te vormen, zodanig dat medewerkers van partners zeer gemotiveerd, indien nodig avonden en weekenden, doorwerkten om deadlines te halen. www.additiveindustries.com

december 2016

17

LINK6_DISCA Finalisten_v1_LINK6 06-12-16 14:46 Pagina 18

GEEN PRIJS, WEL LOFPRIJZING VOOR BEST SUPPLIERS EN CUSTOMERS BUITEN DE TOP-TWEE

‘EIGEN KENNIS, TRANSPARANTE PRIJZEN, GOEDE MARGE’ De finalisten die bij de DISCA niet de top-twee hebben behaald, krijgen wel lof toege-

KMWE PRECISION SYSTEMS

zwaaid van de jury’s. Vanwege de open samenwerking met klanten, de ‘super’ afwerking

Het Eindhovense KMWE Precision Systems geldt al vele jaren als een topsupplier in de sectoren hightech, halfgeleiders, aerospace en medische systemen. Het in 1955 opgerichte bedrijf produceert gecompliceerde componenten en modules voor machines en apparaten. Naast Eindhoven zijn er vestigingen in Maleisië, India en Turkije en verkoopkantoren in verschillende Europese landen. KMWE (550 medewerkers) beschikt volgens de jury over hooggekwalificeerde, proactieve mensen waarmee zeer goede gesprekken te voeren zijn over functionaliteit, maakbaarheid, inkoop en opschaling van productie. www.kmwe.com

van producten, de kwetsbare opstelling richting toeleveranciers of de strategie gericht op langetermijnrelaties. Hieronder korte profielen en jury-oordelen over de bijna-winnaars.

DOOR JOS CORTENRAAD

BEST KNOWLEDGE SUPPLIERS AAE AAE uit Helmond voegde zich ruim tien jaar geleden al bij de finalisten. Het in 1976 als toeleverancier van DAF opgerichte bedrijf heeft zich sinds de samenwerking met het Duitse Grauel ontwikkeld tot specialist in machinebouw en mechatronica. Tot de core business horen precisie-onderdelen, prototypes en kleine series machines en apparatuur voor drukkerijen. Er werken 200 mensen. Frank Mulders volgde de dit jaar overleden grootaandeelhouder William Pijnenburg op als directeur. AAE is, aldus de jury, heel goed in staat eigen kennis toe te voegen aan de functionele specificaties van de klant, met wie

goedopgeleide engineers in alle openheid samenwerken. www.aaebv.com

ERIKS Eriks Nederland is onderdeel van een grote organisatie met 450 vestigingen in ruim twintig landen en meer dan 8.000 medewerkers. De industriële dienstverlener bediende vorig jaar 200.000 klanten bij een omzet van 2,1 miljard euro. In Nederland heeft Eriks 27 vestigingen en ongeveer 1.200 medewerkers. Behalve een breed assortiment producten zoals gereedschappen, afdichtingen, leidingsystemen en aandrijvingen levert Eriks ook de bijbehorende kennis. ‘Eriks is door overnames van een handelsbedrijf getransformeerd naar een ontwikkelpartner’, aldus de jury. ‘Er wordt heel accuraat gewerkt en ook de projectbegeleiding is zorgvuldig.’ www.eriks.nl

AXXIOT DE WEBSHOP VOOR READY-MADE INTERNET OF THINGS OPLOSSINGEN

BEKIJK ONS AANBOD OP WWW.AXXIOT.COM

18

december 2016

BEST LOGISTICS SUPPLIERS

Best Logistics Suppliers

IFM ELECTRONIC IFM Electronic in Harderwijk maakt deel uit van een wereldwijd opererende onderneming met vestigingen in 47 landen en 5.500 medewerkers.

IFM ontwikkelt, produceert en distribueert een breed scala aan sensoren, identificatiesystemen, kabelverbindingen en 3D-camera’s voor indus-

LINK6_DISCA Finalisten_v1_LINK6 06-12-16 15:37 Pagina 19

Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards 2016

BEST CUSTOMERS BRONKHORST HIGH-TECH

De winnaars en overige finalisten van de DISCA’16. Foto: Sam Rentmeester

triële toepassingen. De hoofdzetel van IFM is het Duitse Essen, waar het bedrijf in 1969 werd opgericht. De jury roemt de klantgerichtheid en het vermogen om zelf klantspecifieke sensoren te ontwikkelen. www.ifm.com

MCB NEDERLAND Net als vorig jaar in de finale: MCB uit Valkenswaard, leverancier van (roestvrij)staal en nonferro-materialen. MCB Nederland is onderdeel van de internationale MCB Groep met werkmaatschappijen in Nederland, België, Frankrijk

en Duitsland. In totaal werken er 900 mensen.

Als groothandel en servicecenter levert MCB een compleet scala aan buizen, platen en profielen.

Band en plaat, gezaagde buizen en gestraalde profielen worden in het eigen servicecenter op maat gemaakt. De jury is onder de indruk van de snelle en klantspecifieke levering met een betrouwbaarheid van nagenoeg 100 procent en transparante prijzen. www.mcb.nl

MUNSTERS METAAL

Munsters Metaal uit Helmond hoorde dit jaar voor het eerst bij de finalisten. Het bedrijf beschikt over een uitgebreid machinepark voor freeswerk, lassen, lasersnijden, boren, tappen, walsen en assemblage. De geschiedenis van het bedrijf gaat terug tot 1926, het jaar waarin de gebroeders Munsters een dorpssmederij opzetten. In de jaren vijftig komt het Bronkhorst High-Tech is een modern en innovatief bedrijf. bedrijf in handen van Het houdt zich bezig met ontwikkeling, productie en verkoop de familie Kroon, die van zeer hoogwaardige meet- en regelinstrumenten voor het accent verlegt naar gas- en vloeistofstromen. Vanuit haar vestigingsplaats metaalbewerking Ruurlo heeft Bronkhorst zich ontwikkeld tot Europees voor afnemers in de marktleider op het gebied van Mass Flow Controllers. voedingsmiddelen- en verpakkingsindustrie, machinebouw en interieurbouw. Er werken nu 38 mensen. De jury noemt de afwerking van de producten ‘super’ en roemt verder de flexibiliteit en scherpe prijzen. www.munstersmetaal.nl

Sensoren en regelaars voor doorstroming en druk

Bronkhorst High-Tech, opgericht in 1981 en gevestigd in Ruurlo, ontwikkelt en fabriceert instrumenten, met name flowmeters en -regelaars, voor uiteenlopende markten, variërend van petrochemie en medische markt tot voeding, halfgeleiders en energie/milieu. De jury omschrijft Bronkhorst als een bedrijf dat zijn toeleveranciers voortdurend blijft uitdagen om te innoveren. ‘Een bedrijf ook dat de competenties op het gebied van ontwerp voor functionaliteit en maakbaarheid van de belangrijke toeleveranciers zeer respecteert en hun alle ruimte geeft zich op die terreinen voortdurend te verbeteren. Deze oem’er durft zich kwetsbaar op te stellen.’ www.bronkhorst.com

NEDAP Sinds de oprichting in 1929 is Nedap (Nederlandsche Apparatenfabriek) uitgegroeid tot een multinational met elf internationale vestigingen in Europa, de VS en Azië met in totaal 750 medewerkers. Nedap ontwikkelt en produceert in de hoofdvestiging in Groenlo sensoren en software voor een breed scala aan toepassingen in onder meer gezondheidszorg, retail, mobiliteit, veehouderij en beveiliging. Nedap betrekt zijn suppliers vroeg in de ontwikkeling en geeft hun de nodige ontwikkelvrijheid, aldus de jury. ‘Deze nauwe samenwerking heeft meer dan eens geleid tot grote besparingen. De strategie van Nedap is gericht op langetermijnrelaties.’ www.nedap.com

REPAK Repak uit Emmen heeft zich in zijn ruim dertig jaar van bestaan ontwikkeld van machinefabriek tot een gespecialiseerd producent van dieptrekverpakkingsmachines. De machines worden in serie gebouwd, maar kunnen wel klantspecifiek zijn en variëren in capaciteit en uitvoering. Repak levert met ruim 100 medewerkers voornamelijk aan productiebedrijven in de farmacie, levensmiddelen en non-food wereldwijd. De jury refereert aan de nauwe samenwerking met suppliers.

‘Het is echt een oem’er die zijn toeleveranciers heel vroeg in de ontwikkeling betrekt. Het bedrijf laat hen ook meegenieten van behaalde goede resultaten door de dank daarvoor expliciet te betuigen en hun een goede marge te geven.’ www.repak.nl

T +3 +31 1 5573 73 45 88 88 00 - I www.bronkhorst.com - E info@bronkhorst.com

december 2016

19

LINK6_DISCA Talkshow_v1_LINK6 06-12-16 14:34 Pagina 20

Any challenge, any time.

“Meilink bezorgt zonneauto Nuna zorgeloze overtocht.�

Trotse T rotse winnaar!

Best Logistics Supplier 2016

Wij zijn onlangs uitger uitgeroepen oepen tot de beste logistieke toeleverancier van 2016. Een prijs die wor wordt dt toegekend door klanten en vooral daar daarom om zijn we tr trots ots dat we de DISCA A Award war d in ontvangst mochten nemen. Het is het bewijs dat de inzet van onze Meilink Chain Solutions voor onze klanten de perfect garandeert. t. per fect passende logistieke oplossing garandeer

Op onze site ziet u ver verschillende schillende voorbeelden van onze innovatieve en dynamische samenwerkingen. Wij gaan ook graag uw uitdaging aan!

kijk op meilink.eu

LINK6_DISCA Talkshow_v1_LINK6 06-12-16 14:34 Pagina 21

VIER ONDERNEMERS NEMEN STELLING AAN TAFEL IN DE TALKSHOW ACCELERATE!

Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards 2016

VERSNELLEN VERGT EEN ‘SCHEITERKULTUR’ EN MILLENNIALS De talkshow begint wat later. Het vollopen van de zaal voltrekt met dezelfde traagheid als in een tot de laatste stoel bezet vliegtuig, zo constateert Arjan van Weele. De talkshow voorafgaande aan de uitreiking van de DISCA’16-awards vindt plaats in een wederom bomvolle Boerderij Mereveld in Utrecht. En het publiek wordt op z’n wenken bediend.

Van Weele en zijn collega-talkshowhost Maarten Steinbuch ontlokken vier industriële ondernemers boeiende verhalen, over hoe zij omgaan met snelheid en versnelling.

Want ‘Accelerate!’ is het thema van de middag, die Link Magazine in samenwerking met ING en ISAH heeft georganiseerd. voor de olie & gas-industrie.

‘Die sector pompt’, aldus de ceo, ‘per vat olie twee vaten water op. Dat vervuilde water kunnen wij geschikt maken voor consumptie, wat van grote waarde is in de vaak waterschaarse gebieden waar olie wordt gewonnen. Wij kunnen ons systeem snel op grote schaal in de markt zetten dankzij ketenpartners als NieuweWeme uit Oldenzaal’, noemt hij een andere versnellingsfactor. ‘Met hen kunnen wij ondernemen, kunnen wij steeds snel inspelen op een onvoorziene vraag.’

NIEUW BEDIENMODEL De tweede gast is Peter Jacobs, chief information officer van ING Nederland. En ook gepromoveerd systeemkundige, die eens de vluchtschema’s van KLM gesimuleerd en geoptimaAan het hoofd van de tafel ontlokken talkshowhosts Maarten Steinbuch (links) en Arjan van Weele de gasten, vier industriële ondernemers, boeiende verhalen.

Foto’s: Sam Rentmeester liseerd heeft, zo introduceert hij zichzelf. ‘Waarom had je niet ook de NS als klant’, vraagt Steinbuch snedig, tot genoegen van de zaal. Nu bij de bank bevindt Jacobs zich in een DOOR MARTIN VAN ZAALEN zetten van dat idee.’ Hij doelt onder meer op het disruptieve sector waarin de komende jaren alles succesvolle early warning bio monitoring systeem. op de schop gaat, voor zover dat al niet gebeurd erard Schouten is ceo van Dutch Water is. ‘We werken toe naar een nieuw bedienmodel.

Technologies, een Friese onderneming SNEL INNOVEREN We zijn er inmiddels wel achter dat we niet kundie, aldus Van Weele, ‘geld verdient mét Snelheid speelt in dat succes in meerdere opzichnen volstaan met louter het direct-bankieren via water’. Het bedrijf beschikt over een eigen ten een beslissende factor: een snel systeem dat internet, met een bank als niet veel meer dan een incubator, Westt. Van daaruit zijn diverse scalesnel op de markt is gebracht. ‘Als bedrijf wil je computer. Ook het persoonlijke face-to-face up-bedrijven ontstaan rond concrete innovaties. niet pas na dagen weten of je proceswater bacteriadvies blijven we heel belangrijk vinden, al zullen In reactie op de eerste van een serie stellingen – eel vervuild is. Dit monitoringsysteem lanceerden we daar niet langer de traditionele grote kantoren ‘Zonder millennials (de generatie geboren tussen we toen het in staat was de gebruiker reeds na voor nodig hebben, want dat advies kunnen we 1981 en 2000, red.) redt een onderneming het uren te waarschuwen. Tegelijk zijn we blijven ook gewoon bij de klanten thuis geven.’ Aan tafel niet meer’ – geeft Schouten aan dat voor het oorinnoveren en die uren zijn nu minuten, en in Utrecht wordt Jacobs ook nog gevraagd naar spronkelijke idee die jonge generatie zeker hard binnenkort seconden. Wij brengen een technode impact van blockchains op de banken. ‘Een nodig is. ‘Maar de babyboomers en de andere logie dus niet pas op de markt als deze perfect is, blockchain bevat sterk versleutelde en daardoor generaties met veel meer ervaring zijn wel essenwant dan kan de concurrent ons voor zijn.’ Succes onveranderbare en dus betrouwbare informatie. tieel voor het als innovatie succesvol in de markt heeft Schouten ook met een ontziltingssysteem

G

december 2016

21

LINK6_DISCA Talkshow_v1_LINK6 06-12-16 14:35 Pagina 22

ING-cio Peter Jacobs: ‘Ook het persoonlijke face-to-face advies blijven we heel belangrijk vinden.’

Op de achtergrond Jeroen Slobbe van TDC.

Daarmee zou het betalingsverkeer beheerd en beveiligd of zekerheid geboden kunnen worden over het bestaan van een onderpand, zoals dat nu nog door de banken geleverd wordt.’ Banken zijn die impact allemaal druk aan het analyseren, feit is dat de energie die nodig is voor het op grote schaal versleutelen van informatie in blockchains het huidige aanbod ervan ver overstijgt.

SCHEITERKULTUR Willem Bulthuis is de derde gast aan tafel, een man ‘met een cv van twaalf kantjes’ waarop te lezen valt dat hij, als oud-Philips-topman, tegen-

woordig onder meer business angel, investeerder en start-up-mentor is. Met zijn ervaring binnen zowel grote als kleine ondernemingen komt hij desgevraagd snel tot een analyse waarom NXP nu plots 43 miljard euro waard blijkt slechts tien jaar nadat het door Philips – verliesgevend – verzelfstandigd is. ‘Als divisie binnen het concern moest het zich volop wijden aan de grootste klant, de Philips-tv-tak. Terwijl dat toen al een krimpende business was. Eenmaal buiten de deur als NXP kon het veel sneller met innovaties nieuwe markten betreden. Dat dat binnen Philips niet kon, had alles te maken met de sterke neiging van

management vast te houden aan de bestaande business waarmee een bedrijf groot is geworden.

Omwille van de aandeelhouders, maar ook van de managers met hun bonussen die hopen het succes nog even te kunnen rekken, tot aan hun pensioen.’ Om dergelijke patstellingen te doorbreken, is de naïviteit van de jonge generatie nodig. ‘Ouderen zijn zeker niet minder creatief, maar jongeren hebben de energie en het gebrek aan historisch besef waardoor zij toch ideeën uitproberen. Zo kun je beter worden, want je kunt alleen maar leren als je faalt’, aldus Bulthuis, die tegenwoordig actief is in Duitsland. ‘Die angst voor falen is in Duitsland nog groter dan hier.

Maar er is nu wel een Scheiterkultur aan het ontstaan, compleet met faalfeesten waar gefailleerde ondernemers hun coming out kunnen hebben. Ik pleit daarom voor een hr-platform voor gefaalde co-founders. Juist die kunnen van grote waarde zijn voor jonge ondernemingen, omdat zij eerder gemaakte fouten niet nog een keer zullen maken.’

HOBBY Jeroen Slobbe is directeur van TDC (onderdeel van ITMGroup), machinebouwer voor de tabaksindustrie (zie ook pagina 30). Hij heeft ‘succesvolle business ontwikkelen in een declining markt’ als hobby op zijn LinkedIn-pagina staan, introduceert Arjan van Weele deze laatste gast van de middag. Waarop Slobbe topman Calantzopoulos van Philip Morris aanhaalt, die diezelfde dag in een persbericht heeft laten weten dat

OPLOSSINGEN IN PLAAT Q-fin biedt oplossingen voor het machinaal ontbramen, slijpen en afronden van metalen producten. Bij het ontwikkelen en fabriceren van onze machines - met een hoge service graad- maken we gebruik van onze technische en praktische kennis. Bovenal gebruiken we deze kennis om klanten écht te helpen. Q-fin. Hét A-merk in machinaal ontbramen, slijpen en afronden.

t. +31 (0)497 - 5 8 10 18 | Galgenberg 6 | 5571 SP Bergeijk | Nederland | info@q-fin.nl | w w w.q-fin.nl

22

april 2010

LINK6_DISCA Talkshow_v1_LINK6 06-12-16 14:35 Pagina 23

‘Philip Morris beseft dat gewone sigaretten schadelijk zijn’. Wat een opmerkelijk standpunt is voor de ceo van een van de grootste tabaksproducenten, die decennialang ruime winstmarges heeft behaald dankzij de rookgewoonte van miljoenen mensen. Slobbe is het er volledig mee eens en is ook al lange tijd bezig met zijn onderneming te anticiperen op die afkalvende markt.

‘Juist in zo’n krimpende markt komen de krachten vrij om iets compleet nieuws te proberen, in de overtuiging dat de techniek wel zal volgen.’

Met als concreet resultaat een machine ‘ontwikkeld zonder specificatie’. ‘Om producten te kunnen maken die zorgen voor nicotine-toediening op andere wijzen dan door tabak te verbranden.’

Een lijn opgebouwd uit losse modules die tot een proces geconfigureerd kunnen worden waar precies dat mee gemaakt kan worden wat de markt op dat moment vraagt, legt hij uit. Tegelijk heeft hij stevig ingezet op ‘sociale innovatie’ om zijn medewerkers vooral de ruimte te geven hun sterktes te ontdekken en in te zetten. Met resul-

taat. In die ‘declining markt’ groeit TDC jaarlijks met tien tot twintig procent.

www.arjanvanweele.com steinbuch.wordpress.com westt.nl www.ing.nl www.linkedin.com/in/willem-bulthuis-4253 www.itmgroup.eu

Gerard Schouten, ceo van Dutch Water Technologies: ‘Wij brengen een technologie niet pas op de

Willem Bulthuis, business angel, investeerder en mentor: ‘Juist gefaalde co-founders kunnen van

markt als deze perfect is, want dan kan de concurrent ons voor zijn.’

grote waarde zijn voor jonge ondernemingen, omdat zij eerder gemaakte fouten niet nog een keer zullen maken.’

Trusting in experience.

Benefitting from innovation.

Advancing sensor technology.

Optimal solutions to suit your requirements: Experience state-of-the-art technologies and pioneering innovations with industrial sensors and systems from Pepperl+Fuchs – paving the way towards fully networked production processes for the applications of the future. www.pepperl-fuchs.com

december 2016

23

LINK6_DISCA Jury_v1_LINK6 06-12-16 14:55 Pagina 24

TruConnect Your Smart Factory

TruConnect kan u helpen uw processen te optimaliseren en maakt de weg vrij naar uw Smart Factory.

Afnemende seriegroottes en meer variatie maakt het steeds moeilijker om overzicht en controle te houden op de kosten. Door veel indirecte processen zal u steeds meer inspanning moeten leveren. Hier liggen de kansen. TRUMPF heeft de tool om uw systemen aan elkaar te koppelen. TruConnect is de nieuwe TRUMPF technologie om alle koppelingen binnen uw bedrijfsproces te optimaliseren, zowel bedrijfsbreed als individueel. Zelfs bij kleine series is het lonend. www.trumpf.com/s/en-truconnect

LINK6_DISCA Jury_v1_LINK6 06-12-16 14:56 Pagina 25

JURYVOORZITTERS ZIEN TREND BEVESTIGD: ROL TOELEVERANCIERS MAAKINDUSTRIE STEEDS GROTER

Dutch Industrial Suppliers and Customer Awards 2016

‘UITBESTEDERS WILLEN WETEN HOE SUPPLIERS OVER HEN DENKEN’ Oem’ers verwachten steeds meer van hun toeleveranciers: meedenken, proactief zijn, oplossingen aandragen, investeren, risico’s nemen en flexibel zijn. In ruil daarvoor kunnen ze rekenen op langdurig commitment en vaste contracten. Dat concludeert een van de DISCA-juryvoorzitters, hoogleraar Henk Volberda.

DOOR JOS CORTENRAAD

H

elemaal nieuw is de druk op de suppliers niet, weet ook de Rotterdamse hoogleraar strategisch management en ondernemingsbeleid. Maar wel een ontwikkeling die zich gestaag voortzet. ‘Net als vorig jaar zijn veel toeleveranciers genomineerd die hun klanten ontzorgen. Dat geldt zowel voor de categorie best logistics supplier als voor best knowledge supplier.

Bij best logistics gaat het dan om snelle levering, kwaliteit en logistieke oplossingen. Natuurlijk is in deze categorie ook prijs nog een belangrijke factor, maar het wordt erg op prijs gesteld als de supplier zelf met ideeën en plannen komt. Bij best knowledge wordt verwacht dat de supplier zijn kennis en expertise inbrengt, anticipeert op eventuele problemen en proactief oplossingen aandraagt. Tijdens de jurering hebben we de nodige toeleveranciers gezien die investeren in oplossingen en financiële risico’s nemen en daar-

John Blankendaal: ‘Een award als deze jaagt de ontwikkeling naar ondernemend samenwerken verder aan.’

voor pas beloond worden als bepaalde, samen afgesproken doelen worden behaald.’

WEDERZIJDS LEREN Henk Volberda ziet dat niet als een negatieve ontwikkeling. ‘Integendeel, Henk Volberda (links), hier in gesprek met best knowledge runner-up Wim Simons van Timmerije: ‘Best knowledge suppliers duwen als het ware hun klant vooruit.’ Foto’s: Sam Rentmeester oem’ers zijn ook bereid hun kennis te delen en gaan langdurig commitment aan. Hier is sprake dat oem’ers de nominaties erg waarderen. Duurvan mutual learning. Er is meer transparantie en zame relaties met toeleveranciers worden steeds onderling vertrouwen. De rol van de suppliers belangrijker gevonden. Uitbesteders willen graag wordt belangrijker. Ze kunnen hun ambities weten hoe hun suppliers over hen denken. Door waarmaken en schuiven omhoog in de keten. de verkiezing wordt ook helder waarop ze minder Onder de streep is de intensievere samenwerking scoren en waar dus nog verbeterpunten liggen.’ goed voor de maakindustrie.’

De vraag komt elk jaar terug: toeleveranciers die Ook dit jaar waren er weer veel onbekende hun klanten voordragen voor een prijs, dat neigt bedrijven onder de genomineerden en finalisten. naar stroopsmeerderij? ‘Na zes edities durf ik ‘Een goed signaal. Er komen ondernemers bovente zeggen dat dat niet zo is. Ik denk dat toelevedrijven waar amper iemand van heeft gehoord. ranciers goed nadenken voordat ze een klant Blijkbaar doen ze het zo goed dat hun klanten nomineren. We zien ook niet dat de oem’er die hen nomineren. Het betekent meer concurrentie nomineert op zijn beurt weer wordt voorgedravoor de gevestigde orde en dat houdt iedereen gen. Sterker, volgens mij weten ze dat niet eens scherp. Het geeft ook aan dat we objectief toetvan elkaar. De belangstelling voor de Customer sen. Toeleveranciers worden voorgedragen door Award is een symptoom van veranderende veruitbesteders. Elke kandidaat wordt beoordeeld houdingen. De rol van de supplier wordt belangaan de hand van een scoringstabel en in de rijker, early involvement is de praktijk geworden. tweede ronde een financieel assessment. Gelijke De uitbesteder haalt graag specifieke kennis en kansen dus voor iedereen.’ expertise van zijn toeleveranciers naar binnen.

Ook deze keer ontliepen de vijf finalisten in beide Tegelijk realiseert hij zich dat daar iets tegenover categorieën elkaar weinig. Het verschil moest moet staan. Een langdurige relatie, goede prijzen, gemaakt worden in het juryoverleg, waarin elk partnership. Het biedt voor beide partijen meer jurylid voor zijn genomineerde pleitte. ‘Zeker zekerheid. We schuiven door naar ondernemend tussen de twee finalisten waren de verschillen samenwerken. Wat mij betreft een goede ontwikminiem. Uiteindelijk heeft het publiek in de zaal keling, want hoe meer samenwerking hoe meer beslist. Ik kan daar goed mee leven. In de zaal innovatiekracht.’ zitten immers stuk voor stuk professionals: inkopers, directeuren, eigenaren, managers. Die BESLISSEND kunnen zich echt wel een goed oordeel vormen.’

Net als Henk Volberda heeft John Blankendaal er geen moeite mee dat het publiek een beslissende rol speelt bij de verkiezing. ‘Wij hebben ook deze VERHOUDINGEN keer twee finalisten gepresenteerd die elkaar heel John Blankendaal, directeur van Brainport weinig ontlopen, er zijn alleen wat nuanceIndustries, was net als in 2015 juryvoorzitter best verschillen. Natuurlijk is dan de beste pitch in de customer, de verkiezing waarbij suppliers hun zaal beslissend. Ik kan daarmee leven.’ beste klant nomineren. ‘We horen uit de markt

december 2016

25

LINK6_THEMA Trends_v1_LINK6 06-12-16 14:36 Pagina 26

VOLLEDIGE DIGITALISERING KAN NU AL, MAAR MENIGE MACHINEBOUWER IS ER NOG NIET AAN TOE

‘HET VERGT COMMITMENT VAN COMPLETE DIRECTIE’

THEMA DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE Digitalisering kan de time-to-market enorm verkorten. Door van business tot productievloer

Natuurlijk, er valt hier en daar nog wat communicatie te standaardiseren. Maar nu al kan

en van concept tot aftersales alle processen

het complete industriële proces worden gedigitaliseerd, van conceptueel ontwerp tot

in nullen en enen te vangen, kan razendsnel

aftersales en van de werkvloer tot de board. Dan is de markt veel sneller en precies op

worden ingespeeld op elke – persoonlijke – behoefte, tegen serie-stuksprijzen. De ultieme

maat van de eindconsument te bedienen; digitalisering maakt ultieme flexibilisering

flexibiliteit dus. In dit thema een overzicht van

mogelijk. Modularisatie, smart customization van de productielijnen, lijkt een prag-

alle reeds beschikbare digitalisering en wat

matische, niet-digitale manier om de eerste stap naar mass customization te zetten.

Menige machinebouwer is daar echter nog niet aan toe.

voorlopers daar inmiddels mee presteren.

Daarnaast aandacht voor de grote groep die de ontwikkelingen nauwgezet volgt, maar de investeringsstap nog niet zet. Overigens blijkt

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

E

en Brabantse machinebouwer maakt systemen die maar liefst 800 productjes per minuut produceren. Het gaat om medische disposables: spuitjes, pipetjes en andere zaken voor eenmalig gebruik die middenin hun life cycle zitten. Ook al worden er vele tientallen miljoenen van geproduceerd, ze zullen snel hun weg naar de markt weten te vinden.

ELKE FASE IN WAARDEKETEN Voor zo lang het duurt. Want de klantvraag zal steeds sneller veranderen, veelal door veranderingen in het aanbod van de concurrent. Zet je als producent van, zeg, wasknijpers nu nog jarenlang miljoenen van die productjes af, over enkele jaren kun je daar, zelfs bij zo’n commodity, niet meer op vertrouwen. Want voor je het weet komt je concurrent met een beter knijpertje, of een nog goedkopere. In de industrie van de toekomst gaat het er dan ook niet zozeer om dat je heel snél weet te produceren, maar dat je precies die hoe-

FLEXIBELE MEDEWERKERS Bedrijven moeten flexibiliseren om sneller met het juiste product naar de markt te kunnen. Dat vergt niet alleen veel digitale technologie binnenhalen, maar ook dat de werknemers flexibiliseren. RUG-hoogleraar Jacquelien Scherpen: ‘Van iemand van 62 die veertig jaar hetzelfde werk heeft gedaan, kun je niet verwachten dat hij ineens iets heel anders gaat doen.

Medewerkers zullen voortdurend moeten leren. En hun managers zullen moeten accepteren dat mensen sneller weer vertrekken, maar ook investeren in het behouden van hun beste mensen.’ En dat zijn mensen, zegt Scherpen, die bovenal tot samenwerken in staat zijn. ‘Want met de digitalisering neemt de complexiteit toe, wat vraagt om meer specialismen en meer focus dan een grote onderneming alleen kan opbrengen.’

26

december 2016

veelheden van exact dat product maakt waar de markt op dat moment om vraagt. Kortom, het gaat niet om snelheid, maar om flexibiliteit, definieert Jacquelien Scherpen, hoogleraar systeemen regeltechniek aan de RUG en directeur van ENTEG (Engineering and Technology Institute Groningen). De volledig gedigitaliseerde industrie van de toekomst kan die maximale flexibiliteit behalen, weet zij. Want die digitalisering zal ingrijpen op elke fase in de waardeketen, van conceptueel ontwerp tot aftersales, legt zij uit. En op elk niveau, van de werkvloer met de machines (ot, operationele technologie) tot de board met de business (it, informatietechnologie). ‘Het productieproces wordt heel flexibel omdat er heel veel in de software wordt gestopt.

Elke wijziging is te programmeren, waardoor die robot, transportband, servomotor of 3D-printer anders kan worden aangestuurd. Zodat het product anders wordt, of op een andere manier wordt gemaakt. Als al die bewerkingsprocessen zijn gekoppeld, is een storing verderop in een lijn goed te omzeilen en is de vertraging minimaal.

Bottlenecks verdwijnen, ook omdat storingen zich in die gedigitaliseerde industrie veel minder zullen voordoen, en allerlei sensoren in het productiesysteem tijdig signaleren en communiceren dat bepaald onderhoud nodig is.’

DIGITAAL ONTWERPEN Niet alleen het productieproces wordt steeds digitaler en daardoor flexibeler. Hetzelfde geldt voor het ontwerpen van processen: nieuwe digitale tools maken het ontwerpwerk makkelijker. Voorheen ging eerst een werktuigbouwer aan de slag, daarna werd software toegevoegd, om vervolgens te kijken of de machine naar behoren functioneerde. Tegenwoordig kun je met software, zoals Matlab, al voordat je de machine bouwt, de werking van de processen erin in detail simuleren.

Piet Tak, directeur van B&R Industriële Automatisering in Breda: ‘Stel dat je in een proces een product van vijftig kilo in tien minuten moet opwarmen van twintig graden naar driehonderd.

Dan kun je met Matlab vooraf het verwarmingselement kiezen dat zo snel kan opwarmen. In die

de weg naar die ultieme flexibiliteit in eerste instantie helemaal niet zo’n digitale te zijn, maar te voeren langs gezondverstandmethodieken als smart customization, QRM en sociale innovatie.

• De volledig gedigitaliseerde industrie van de toekomst kan maximale flexibiliteit behalen.

• Data zijn ook tactisch en zelfs strategisch te gebruiken.

• Juist grote bedrijven hebben grote moeite met de transformatie.

simulatie kun je vaststellen hoeveel energie het verwarmingselement, bijvoorbeeld elke vijftien seconden, moet leveren. Met de simulatiegegevens kun je de besturing, lees het regelalgoritme, de temperatuursensoren en de vermogenssturing verder dimensioneren. Zo kun je alle processen simuleren en aan de hand van de resultaten de meest geschikte servomotor, sensor of verwarmingselement kiezen.’ Vervolgens kan de complete besturing en hard- en software worden gesimuleerd en getest in een ontwikkelomgeving als B&R Automation Studio. B&R is leverancier van industriële automatiseringsoplossingen waarin machines hun proces- en statusgegevens onderling en met bovenliggende systemen uitwisselen, via wereldwijd gestandaardiseerde datacommunicatieprotocollen, zoals Powerlink en OPC-UA.

WORSTELING Eenmaal gebouwd, genereert zo’n productieproces heel veel operationele data afkomstig van honderden componenten en deelprocessen. Data die dus direct worden ingezet om het proces te sturen en zo flexibel mogelijk te houden. En die data zijn ook tactisch en zelfs strategisch te gebruiken. Tak: ‘Een klant, fabrikant van eiersor-

LINK6_THEMA Trends_v1_LINK6 06-12-16 14:37 Pagina 27

teermachines, wilde graag bijhouden hoe zijn machines bij de klant functioneren. In samenwerking met routerfabrikant Cisco konden wij een kant-en-klare oplossing bieden. Data worden niet alleen tijdens het proces gebruikt, maar ook opgeslagen in een database en eens in de zoveel tijd online uitgelezen. Zo kan deze fabrikant de werking van zijn machines bij klanten wereldwijd nauwgezet volgen, bijvoorbeeld om te zien of een bepaald transportsysteem relatief vaak tot eierbreuk leidt. En ook de klant zelf kan er strategische informatie uithalen; omdat met deze machines eieren individueel gevolgd kunnen worden, kan hij zien of eieren van een bepaalde leverancier meer dan gemiddeld breukgevoelig zijn.’ Dat data ook voor tactische/strategische doeleinden zijn te gebruiken, is voor zowel machinebouwers als hun klanten vaak nog niet helder. ‘Je kunt tegenwoordig zoveel meten, maar welke data je het best kunt vergaren om de flexibiliteit van het proces in operationeel en strategisch opzicht te optimaliseren, dat is vaak nog een worsteling’, weet Tak.

MODULARISATIE Kortom, dankzij de digitalisering kan de ontwerper veel makkelijker precies dat ontwerpen wat de klant wil. En die digitalisering maakt het proces dat hij ontwerpt ook veel flexibeler. Flexibilisering is ook mogelijk door productiemachines en -lijnen uit verschillende (uitwisselbare) modules op te bouwen. System supplier MTA heeft inmiddels tal van machinebouwers begeleid in dit proces van smart customization: het opdelen van een machine of lijn in standaardmodules. Dat vergt niet zozeer digitalisering als wel gezond verstand en eenheid. Om daarmee van start te kunnen, moet de machinebouwer goed weten wat de eindgebruiker aan diversiteit wil, stelt salesmanager John Willems van MTA. ‘De

en de architectuur van het concept bepalen.’

Daarna is de vraag welke ‘technologieën’ precies in een module, dus decentraal, moeten worden opgenomen. ‘Het kan voor een machinebouwer, met engineer-to-order in zijn dna, heel verleidelijk zijn alleen de mechanica te decentraliseren en de elektronica, besturing en software allemaal in een centrale besturingskast te stoppen. Terwijl, als

‘Productie in de buurt wordt steeds meer een voorwaarde’

stap van engineer-to-order, de projectmatige ontwikkeling en bouw van speciaalmachines, naar configure-to-order kun je pas zinvol zetten als alle afdelingen, dus ook sales, erachter staan. Vervolgens kun je aan de modules functies toekennen

je die functionaliteit in de module onderbrengt, het voor de machinebouwer veel makkelijker wordt modules te combineren en zo, plug & play, precies die configuratie te bouwen die de klant wil.’

Illustratie: Josje van Koppen

MINDER KOSTEN, MEER OMZET Is duidelijk welke technologieën in een module worden opgenomen, dan is het zaak de componenten die erin verwerkt worden zoveel mogelijk te standaardiseren. ‘Het streven is voor elke module zoveel mogelijk hetzelfde frame, dezelfde freesdelen, dezelfde motoren, enzovoort, te gebruiken, bij voorkeur van hetzelfde merk.

Omdat het dan al gauw over grote aantallen gaat, kun je met toeleveranciers betere afspraken maken, met alle kostenvoordelen van dien. Ook de doorlooptijd wordt veel korter. Werk je configure-to-order dan kun je direct van start, want engineering hoef je niet of nauwelijks te betrekken bij reguliere orders. Die kan zich op innovatie richten. Omdat je zo met dezelfde organisatie veel meer orders aankunt en innovatiever wordt, kan de omzet dus fors stijgen. En het komt ook de kwaliteit ten goede: bij engineer-to-order worden vaak de fouten uit het vorige project meegekopieerd. Bij smart customization produ-

december 2016

27

LINK6_THEMA Trends_v1_LINK6 06-12-16 14:37 Pagina 28

THEMA DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE

NIJSSEN MODULARISATIE: BASIS VOOR FLEXIBILITEIT EN INNOVATIE n onderzoek wordt strategische flexibiliteit vaak genoemd als noodzakelijke competentie voor bedrijven om succesvol te zijn binnen veranderende markten. Strategische flexibiliteit is de vaardigheid om belangrijke veranderingen in de externe om-geving te kunnen identificeren, daar snel middelen voor vrij te maken en gericht actie te ondernemen. Een nieuwe term hiervoor is business agility. Het draait om flexibel en lean werken.

I Ed Nijssen Hoogleraar technologiemarketing aan de Technische Universiteit Eindhoven. Vanuit zijn expertise op het gebied van marketing en productontwikkeling beschouwt hij met een kritische blik telkens een artikel in Link Magazine. e.j.nijssen@tue.nl

Digitalisering en robotisering maken het steeds beter mogelijk bedrijfsprocessen flexibel in te richten. Het helpt om een hoge mate van customization van producten voor klanten te realiseren zonder dat aanpassingskosten de pan uit rijzen. Veel bedrijven vinden het echter lastig deze weg te gaan. Doorgaans zitten de eigen afdelingsstructuur en tradities van mensen de voortuitgang in de weg. Het transformatieproces vraagt erom door een multidisciplinaire bril naar de eigen organisatie te kijken en zowel de productarchitectuur als de organisatiestructuur aan te passen.

Iemand moet de visie hebben en het initiatief nemen. In de case van KWH Holland fruitteeltspuitsystemen was het producent Ales Metaaltechniek uit Rhenen die het startschot loste. Ales zag het voordeel van een modulaire productarchitectuur van KWH Holland’s systemen gekoppeld aan een geïntegreerde productconfigurator. Het ging om een belangrijke strategische investering.

Voor Ales, als producent, was niet kostenreductie de belangrijkste drijfveer, maar de winst aan snelheid en flexibiliteit in het partnership met klant KWH Holland. Door de implementatie van een verregaande modularisatie kunnen klanten nu kiezen uit een brede combinatie van opties, tegen een levertijd die meer dan gehalveerd is. Op deze wijze is de marktpositie van KWH Holland versterkt en de afgeleide vraag voor Ales zekergesteld. Op basis van een uitgebreide analyse van de klantvraag werd deze ‘smart’ productarchitectuur ontworpen, waardoor met minimale vraaguitval veel flexibiliteit en synergie kunnen worden gerealiseerd.

Door de transitie en investering is een platform gecreëerd dat toekomstige innovatie stimuleert en stuurt, maar ook direct de marktpositie versterkt. De aanpak heeft nog een voordeel. KWH Holland kan nu meer aandacht geven aan servitization: extra waarde voor klanten door de creatie van nieuwe, extra services.

Niet voor alle bedrijven zal de link tussen standaardisatie en flexibiliteit direct duidelijk zijn of bestaan. Het is zaak om continu in contact te staan met klanten en de markt, om zo de optimale mate van modularisatie en standaardisatie te kunnen bepalen, en nieuwe modules met nieuwe functionaliteiten te ontwikkelen.

Wanneer bedrijven modularisatie combineren met een digitaliseringsslag en een goede ketensamenwerking, ligt flexibiliteit echter binnen handbereik.

ceer je heel vaak dezelfde componenten en modules en dan haal je de fouten er echt wel uit.’

Moeten veel machinebouwers de stap naar smart customization nog maken, de ondernemingen die dat gedaan hebben moeten een goede market & technology roadmap opstellen, aldus Willems.

‘Want je biedt de eindgebruiker pas echt flexibiliteit als hij zijn lijn kan samenstellen afhankelijk van de actuele marktvraag. Dat vergt dat machinebouwers veel kennis vergaren van de toekomstige markt van hun klant.’

MASS CUSTOMIZATION Veel machinebouwers zijn dus nog lang niet zover. Terwijl de behoeften onder eindgebruikers alweer in een volgend stadium zijn: die willen kunnen inspelen op de groeiende vraag naar gepersonaliseerde producten die niet of nauwelijks duurder zijn dan serieproducten. ‘Dat vraagt om mass customization, een gedigitaliseerd productieproces waarin de costs of scale naar nul worden teruggebracht’, aldus Siemens PLM managing director Benelux Bas Kuper. Zo’n proces waarmee, tegen die scherpe kostenvoorwaarden, miljoenen variaties van een product kunnen worden gemaakt, kan niet zonder Product Lifecycle Management-software. Maar die implementeren is geen project dat simpel bij de cio kan worden neergelegd, betogen Kuper en zijn collega Hans Christian Sand,

28

december 2016

Digitalisering zorgt voor flexibilisering. Maar om uit te rekenen hoe, zijn ouderwets bord en krijt soms handig, weet RUG-professor Jacquelien Scherpen. Foto: Com-magz

enterprise solutions architect.

Kuper: ‘De digitalisering vergt de betrokkenheid en het commitment van de complete directie.

Immers, it moet een integrale rol spelen in elke fase van het voortbrengingsproces. Van de ideation-fase waarin een product wordt ontwikkeld, de realisation-fase waarin dat product wordt

geproduceerd, tot en met de utilisation-fase waarin het wordt gebruikt. Rolls-Royce heeft dat begrepen en komt, gebruikmakend van de it in die utilisation-fase, tot compleet nieuwe businessmodellen. In plaats van met vliegtuigmotoren verkopen verdienen zij hun geld met vlieguren verkopen, hun power by the hour-concept.’

LINK6_THEMA Trends_v1_LINK6 06-12-16 14:40 Pagina 29

‘HET BEGINT BIJ GEZOND VERSTAND’ Dankzij modularisatie kan een machinebouwer veel sneller inspelen op de actuele vraag. Zo wist Ales Metaaltechniek in Rhenen de doorlooptijd van de fruitteeltspuitsystemen die het voor KWH Holland produceert en test te reduceren van twaalf naar vier weken.

Met een productgenerator op de KWH-website kan de klant tegenwoordig kiezen voor tal van opties. Die keuzes gaan als stuklijst via een ERP-systeem online naar de productieafdeling van Ales. Directeur Dick Scholtus van Ales: ‘Als de klant een combinatie van opties wil die we niet kunnen bieden, kan hij die ook niet kiezen. Dus krijgen we alleen nog orders die we goed en snel kunnen maken, met specificaties die meteen helemaal duidelijk zijn. Dat was voorheen de grootste bottleneck.

Zolang de specificaties niet vastlagen, steeds aangepast werden, schoot je niet op, moest er steeds achteraf gecorrigeerd worden. Als er nu een order binnenkomt, weet ik zeker dat we die vier weken levertijd gaan halen.’

Ales en KWH zijn dit smart customization-project in 2011 ingegaan. De samenwerking werd ondergebracht

PRAGMATISCHE AANPAK Om zo’n breed integraal vraagstuk aan te pakken, moet je af van een organisatie die uit verticale ‘silo’s’ bestaat – waarin r&d, productie en service los van elkaar worden gedigitaliseerd. Dat veel, juist grote bedrijven grote moeite hebben met die transformatie, blijkt uit de Fortune 500: tegenwoordig wordt elke vijf jaar veertig procent van de bedrijven uit die lijst geduwd door nieuwkomers die die digitaliseringsstap beter en sneller hebben kunnen zetten. ‘Juist de middelgrote hightech bedrijven lopen met een horizontale aanpak voorop’, constateert Kuper.

Siemens PLM is een solution provider met, dankzij diverse acquisities, een steeds vollediger portfolio. Bedrijven helpen de voor die integrale digitaliseringsoperatie vereiste reorganisatie door te voeren, vergt echter de expertise van organisatieadviesbureaus. Daarmee zoekt Siemens dan ook samenwerking. ‘Die alles omvattende transitie realiseren binnen één project is een illusie – en niet per se nodig. Modularisatie, smart customization, is een pragmatische aanpak waarbij het uiteindelijk niet alleen draait om het modulariseren van het product, maar ook van alle niveaus daaronder, inclusief de productielijn’, aldus Sand.

Mass customization vraagt dus om smart customization.

WAT WIL DE CONSUMENT? De productie flexibiliseren door de inzet van slimme componenten, digitale ontwerptools, smart customization van het proces en mass customization van de eindproducten; het heeft allemaal alleen zin als de producent weet wat de consument wil. Ook dat is met digitale techniek steeds beter en tijdiger vast te stellen. ‘Wat de consument goed- of juist afkeurt kunnen productontwerpers onder meer achterhalen via de social media. En door de sensoren in het internet of things die de producten waarop ze zitten ge-

in Ales’ competence center, opgericht om tijdrovende produceerbaarheidsproblemen tijdig te tackelen. Voor dit project zat daar een KWH-engineer met, op hoog aggregatieniveau, veel kennis van alle opties die KWHklanten belangrijk vinden. ‘Ook onze mensen van onder meer assemblage en productie zaten erin. Zo werd duidelijk welke opties in een standaardmodule moesten worden meegenomen. In feite heb je het niet meer over kosten, maar over de snelheid waarmee je kunt reageren op de marktvraag. Uiteindelijk is dat het belangrijkste.’ Daarin heeft het partnerschap KWH-Ales forse stappen gezet, door intensieve samenwerking binnen dat center en door te digitaliseren. Ales bouwde zelf de productgenerator en programmeerde het ERP-systeem waarmee klantkeuzes worden doorgesluisd naar de fabriek. ‘Zonder deze digitalisering was die flexibilisering niet mogelijk geweest. Maar het begint bij goed om je heen kijken, goed luisteren en je gezond verstand gebruiken.’ www.alesmetaaltechniek.nl

durende hun levenscyclus volgen. Een, zeg, usbfabrikant kan zien dat de markt meer opslagruimte wil en de cloud daarvoor snel aan populariteit wint’, aldus hoogleraar Jacquelien Scherpen.

Diezelfde sensortechnologie kan ook dienen om het voorraadbeheer te finetunen, zodat die fabrikant en zijn keten niet met grote hoeveelheden usb-sticks of onderdelen blijven zitten. ‘Hoe flexibel processen dankzij de digitalisering ook worden, veel (tijd)winst gaat verloren als de hardware van de andere kant van de wereld moet komen.

Productie in de buurt wordt steeds meer een voorwaarde. Te meer daar de loonkostencomponent voor productiewerk in die volledig geautomatiseerde digitale industrie steeds kleiner wordt.

De digitaliseringstrend is dus goed voor de werkgelegenheid in de Nederlandse industrie.’

NADELEN VAN FLEXIBILISERING Volledig customized producten kunnen dus steeds sneller worden ontwikkeld en geproduceerd. Wil een industrieel bedrijf mee blijven doen dan moet het digitaliseren, zodat het kan flexibiliseren en zo versnellen, is de conclusie.

Maar aan die race zitten nog wel nadelen, erkent Scherpen. ‘Door alle tijdsdruk kunnen er makkelijker onvoldragen producten op de markt komen, zoals de Samsung Note 7. Simpelweg omdat er onvoldoende tijd is genomen om te testen. Daarbij neemt de loyaliteit met een bedrijf of product steeds verder af. De usb-sticks liggen al ongebruikt in de la en straks de afvalbak, met alle verspilling van dien. Dat vraagt om circulair en modulair ontwerpen, zodat grondstoffen niet langer verloren gaan.’

www.rug.nl/research/enteg www.br-automation.com www.m-t-a.nl www.siemens.nl/plm

SPEEL OP SAFE. Balluff‘s unieke safety concept.

an obsoletie is sprake als een defect onderdeel niet één-op-één vervangen kan worden omdat een identiek exemplaar niet meer leverbaar is en een alternatief onderdeel inpassen een stuk redesign vereist – wat veel geld en tijd kost. Obsoletie heeft allerlei oorzaken: de fabrikant is met de productie gestopt – bij gebrek aan afnemers, omdat hij aan iets nieuws beter kan verdienen (wat wel planned obsolescence wordt genoemd) of omdat hij failliet is gegaan. Of nieuwe (milieu)wetgeving verbiedt dat het onderdeel nog langer wordt toegepast; de machinebouwer is sneller door zijn spare parts heen dan aanvankelijk ingeschat; engineering heeft intrinsiek een verkeerde componentkeuze gemaakt. En zo zijn er nog veel meer oorzaken.

KORTE LEVENSCYCLI Van oudsher speelt obsoletie met name bij spullen die lang – tien tot wel veertig jaar – mee moeten gaan: schepen, treinen, vliegtuigen, productielijnen in de (proces)industrie. Mechaniek krijgt jaar in, jaar uit ‘op z’n donder’ en gaat uiteindelijk kapot. Vervelend, want uitval (in jargon: downtime) kost handenvol geld. Maar is meestal wel oplosbaar: niet meer leverbare mechanische onderdelen zijn vaak vrij eenvoudig te reproduceren. Straks, als 3D-printing up & running is, al helemaal.

Maar er speelt nog iets: in die long-life kapitaalgoederen is gaandeweg meer en meer elektronica en mechatronica geslopen. Met grote voordelen, als extra functionaliteit, gebruiksgemak en comfort. Maar met als nadeel dat zulke onderdelen en samenstellingen sneller defect raken: ze zijn gevoeliger voor stretch, (over)verhitting, corrosie en zo meer. En ze zijn veelal dermate complex dat

Nieuw: Safety via IO-Link Automatisering vraagt om veiligheid.

Daarom hebben wij de Balluff Safety Hub ontwikkeld; een unieke geïntegreerde Safety oplossing via IO-Link. Eenvoudige integratie, korte reactietijd en meer ruimte in uw machine.

Ga naar www.balluff.nl voor meer informatie

LINK6_THEMA TDC_v1_LINK6 06-12-16 12:31 Pagina 30

THEMA DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE

ENDGAME TABAKSMARKT VRAAGT VAN TDC ‘AGILITY IN HET KWADRAAT’

MACHINES ONTWIKKELEN VOOR EEN NIEUWE, NOG DIFFUSE WERKELIJKHEID De tabaksmarkt verkeert in een ‘endgame’. TDC, specialist in het bouwen van machines voor juist deze markt, heeft dan ook een nieuwe, flexibele lijn in ontwikkeling waarmee veel meer kan dan het produceren en verpakken van sigaretten. ‘Voor die nieuwe werkelijkheid machines ontwikkelen en bouwen, vraagt van ons agility in het kwadraat’, duidt directeur Jeroen Slobbe het in een openhartig gesprek. Slobbe was eind vorige maand een van de gasten van de DISCA-talkshow.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

ls je op een verjaardagsfeestje vertelt dat je voor de tabaksindustrie werkt, heb je altijd het gevoel dat je je moet verontschuldigen, erkent Jeroen Slobbe. Zijn bedrijf, Technical Development Corporation (TDC) in Kampen, is onderdeel van de ITMGroup en heeft vele jaren ervaring met het produceren van machines voor de tabaksindustrie.

Innovatie in die industrie betrof tot nog toe het produceerbaar en hanteerbaar maken van een grote variëteit aan doosjes en zakjes. Maar dat is er binnenkort niet meer bij. De verwachting is dat de Europese Unie snel het Australische voor-

A

beeld van plain packaging zal gaan volgen, waarbij alle verpakkingen hetzelfde zullen zijn. Slobbe geeft aan dat deze ontwikkeling niet tegen te houden is. Immers, tabak is een schadelijk product.

NIEUWE WERKELIJKHEID Deze veranderingen lijken bedreigend voor TDC, maar Slobbe ziet het als een uitdagende verandering. In voorbereiding op die nieuwe, maar onzekere toekomst heeft de machinebouwer de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het flexibiliseren, in het ‘agile in het kwadraat’ worden. ‘Net als de olie & gas is de tabaksindustrie bezig met een eindspel. Waar de klanten van de olie behoefte houden aan energie, houden de tabaksklanten

• ‘Voor een dergelijke diffuse markt moet je je organisatie, mensen en technologie flexibiliseren.’

• ‘Je hebt mensen nodig die in staat zijn kennis op te halen bij de klant.’

• ‘Als je er een ander product op wilt maken, is het een kwestie van het uitwisselen van de modules.’

behoefte aan nicotine. Een andere parallel is dat in beide sectoren nog onduidelijk is hoe de behoeftes in de toekomst precies worden ingevuld. Om voor een dergelijke diffuse markt machines te ontwikkelen en te bouwen, moet je je organisatie, je mensen en je technologie flexibiliseren. Niet langer maken we machines voor het produceren en verpakken van steeds weer min of meer diezelfde sigaret of pluk tabak, we gaan nu machines maken voor producten die elk totaal anders in elkaars steken’, aldus een gedreven Slobbe.

Waarop de TDC-directeur naar een grote vitrine

SAMEN MEER SNELHEID MAKEN Masévon Technology werkt al sinds 2012 met TDC samen. Toentertijd was TDC net begonnen afscheid te nemen van een verticaal geïntegreerde manier van werken om, in samenwerking met ketenpartners, meer snelheid te kunnen maken. Het werk van de Hardenbergse onderneming betrof toen het beter produceerbaar maken van een bestaande sigarettenproductiemachine.

Met die ervaring op zak benaderde TDC eind 2015 Masévon opnieuw, nu voor de engineering en productie van de Genesis, vertelt verkoopdirecteur Elgar van der Bij van de system supplier. ‘Op dat moment was een concept van een modulair opgebouwde lijn beschikbaar waarin voor elke stap in een productieproces een – uitwisselbare – module was gedefinieerd. Wij kregen de vraag om, op basis van dat concept, de hardware voor de modules te engineeren en te bouwen voor een Genesis-lijn voor de productie van een bepaald type e-sigaret. Daarop zijn onze engineers, in zeer nauwe samenwerking met die van TDC en in hoog tempo, gaan tekenen en bouwen. Veel kunststof-, frees- en draaidelen hebben we binnen de Masévon Group – onder meer Haarhuis Advanced Constructions en Tuin

30

december 2016

Machinefabriek – geproduceerd, maar wij hebben ook onze externe lokale supply chain met leveranciers als Itter, GML Instruments en Horstra Technology erbij betrokken.’

Inmiddels zijn de modules uitgeleverd aan TDC, dat nu bezig is ze te voorzien van de benodigde (besturings)software en elektronica en ze te integreren tot één werkende lijn. ‘Dit betreft een prototype waaraan al werkende weg nog veel gewijzigd wordt. Mensen van ons zijn dan ook nog dagelijks in Kampen om te ondersteunen bij de assemblage, het updaten van het tekeningenpakket, et cetera’, aldus Van der Bij. ‘Want in een complex, innovatief project dat zo snel ontwikkeld wordt als dit, moet elke partij zijn verantwoordelijkheid nemen totdat er een werkende lijn bij de eindklant staat. Heel prettig is dan dat er op een heel open manier gecommuniceerd wordt, ook over onze wederzijdse verdienmodellen’, zo stelt Van der Bij, wiens insteek natuurlijk is dat Masévon ook bij de volgende Genesis-lijn betrokken wordt, mogelijk zelfs voor mechatronische turnkeyleveringen.

Verkoopdirecteur Elgar van der Bij van Masévon Technology: ‘In een complex, innovatief project dat zo snel ontwikkeld wordt als dit, moet elke partij zijn verantwoordelijkheid nemen totdat er een werkende lijn bij de eindklant staat.’

www.masevon.com

Foto: Sam Rentmeester

LINK6_THEMA TDC_v1_LINK6 06-12-16 12:31 Pagina 31

TDC concentreert zich ook op een toekomst buiten de tabaksindustrie, zo bewijst de machine voor het verpakken van wasbuiltjes.

Jeroen Slobbe: ‘Net als de olie & gas is de tabaksindustrie bezig met een eindspel.’ Foto: Com-magz

loopt. De uitstalkast in zijn directiekamer is nog overwegend gevuld met pakjes traditionele rookwaar, maar er liggen ook enkele nieuwe producten in die hij op tafel voor zijn bezoek demonteert. Het eerste product blijkt de onlangs in Japan geïntroduceerde iQos van Philip Morris International te zijn, een product met een gloeidraadje dat de tabaksmelange verwarmt, maar niet verbrandt. Het tweede is een elektronische sigaret, zoals die al nu al te koop is, en het derde is de Mevius, weer een totaal ander nicotineproduct, van Japan Tobacco International. Dat die drie voorbeelden om compleet andere productiemethoden vragen, lijkt evident. Want behalve dat ze allemaal cilindervormig zijn en nicotine bevatten, kennen ze geen overeenkomsten. ‘Dit is onze nieuwe werkelijkheid: een markt van totaal verschillende producten waarvan nog hoogst onduidelijk is welke technologie uiteindelijk de standaard zal gaan worden – wellicht is dat een technologie die nu nog niet eens bestaat.

Voor die markt machines ontwikkelen en bouwen, vraagt van ons agility in het kwadraat.’

ANDERE OF VERANDERDE? Deze nieuwe werkelijkheid betekent praktisch dat TDC andere productietechnologieën moet gaan ontwikkelen en dat vraagt andere of veranderde medewerkers, klanten en toeleveranciers. ‘Voorheen waren wij veel meer verticaal geïntegreerd.

Nu concentreren we ons alleen op de ontwikkeling, de eindassemblage en het testwerk. Voor bepaalde technologieën nemen we een modulebouwer als Masévon in de arm en voor het verhogen van de effectiviteit van die module een daarin gespecialiseerde leverancier. Voorheen konden we vertrouwen op de kennis van onze

engineers van het gedrag van machine, materialen en lijnoperator. Nu gaan diezelfde mensen ineens machines ontwikkelen en bouwen voor compleet andere producten. Dan mis je die ervaring’, zegt Slobbe. ‘Om dat gat in te vullen, heb je mensen nodig die in staat zijn die kennis op te halen bij de klant.’ Dat vergt ook een verandering bij de klant. ‘Als je samen een machine ontwikkelt, moet de klant accepteren dat de ip (intellectueel eigendom, red.) van TDC is, zodat wij die ook kunnen gebruiken voor andere klanten. De klant moet kunnen omgaan met de onzekerheid die per definitie gepaard gaat met het ontwikkelen van een compleet nieuw product en zal een deel van de risico’s moeten dragen. Samen met de klant kunnen we dan een bèta-machine ontwikkelen, net zoals ASML dat doet met zijn klanten.’

GENESIS Met nieuwe technologieën en met de inzet van andere/veranderde toeleveranciers, medewerkers en klanten heeft TDC inmiddels de Genesis ontwikkeld. Een machine die producten kan maken die qua design sterk uiteenlopen. Slobbe schetst de gang van zaken: ‘De klant komt in een vroeg stadium van de productontwikkeling bij ons met een concept-product. Dat vertalen we naar een aantal productfuncties, die we vervolgens vertalen naar een aantal componenten. Ten slotte vertalen we dit naar een productiemodule van de Genesis. Wij kijken bijvoorbeeld hoe twee kunststofcomponenten van een e-sigaret het beste met elkaar verbonden kunnen worden. Of we komen met een antibacterieel additief dat, toegevoegd aan de kunststof van het mondstuk, voorkomt dat er een antibacteriële laag overheen aangebracht moet worden.’

Waarop Jeroen Slobbe zijn bezoek, via een wat verscholen toegang, een hal inleidt. In helder licht staat daar de Genesis. Om de lijn van zeker tien meter lang werken vijf mensen. Jonge mensen, maar ook iemand met grijs haar, al decennialang bij TDC werkzaam, bevestigt Slobbe. De diverse modules, elk voor de productie en controle van één component, zijn goed van elkaar te onderscheiden. Het product zelf wordt via een lange serie van tandwielen over de lijn bewogen, met tussen elke tand precies voldoende ruimte voor één product. ‘Als je er een ander product op wilt maken, in reactie op marktontwikkelingen, is het een kwestie van het uitwisselen van de modules en het kiezen van een andere set tandwielen, passend bij de maatvoering van dat product en je kunt gaan draaien. Door deze methode wordt de time-to-market van de klant aanzienlijk verkort en kan TDC samen met de klant snel reageren op veranderingen in een dynamische markt’, aldus een trotse Slobbe.

ANDERE MARKTEN De Genesis kan maar liefst 800 stuks per minuut produceren. Maar de snelheid van de machine en de ‘agility in kwadraat’ van het bedrijf dat ’m gebouwd heeft, zit dus in het gemak waarmee hij te veranderen is in een apparaat voor de productie van sterk uiteenlopende producten. De machine voor het verpakken van wasbuiltjes (pod’s) die een hal verderop staat, laat zien dat het bedrijf zich ook concentreert op een toekomst buiten de tabaksindustrie.

www.itmgroup.eu

december 2016

31

LINK6_QRM_v1_LINK6 06-12-16 13:38 Pagina 32

THEMA DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE

VOLLE BAK BIJ ABN AMRO MASTERCLASS QUICK RESPONSE MANUFACTURING

HOOG TIJD VOOR TIJD De Engelse taal kan heerlijk beknopt en dubbelzinnig zijn. QRMgoeroe Rajan Suri speelt daarmee in zijn mantra ‘It’s about time’: hoog tijd om na te denken over de rol van tijd in al je bedrijfsprocessen.

Dat pepert hij de bijna 200 ondernemers in die half oktober deelnemen aan een masterclass Quick Response Manufacturing. Suri komt graag naar Nederland, waar zijn boodschap al vroeg in vruchtbare aarde viel, zoals bij de Kaak Group. ‘In 2008 zijn we begonnen bij Kaak Bakeware.

Met QRM hebben we rust in de productie teruggebracht’, vertelt directeur Lodewijk van der Borg.

DOOR HANS VAN EERDEN

lexibel kleine series produceren en toch efficiënt werken. Daar draait QRM om volgens David Kemps, sector banker industry bij ABN AMRO. ‘Dat is ook interessant aan de financiële kant’, verklaart hij waarom zijn bank de masterclass in de Gelredome in Arnhem organiseert. Bij Rajan Suri vliegen al snel de miljoenen dollars aan kostenbesparing, omzetstijging en marktaandeelvergroting over het voetlicht. Suri, emeritus hoogleraar Industrial Engineering aan de University of Wisconsin-Madison, USA, ontwikkelde QRM zo’n twintig jaar geleden. Bedrijven als Harley Davidson en John Deere wilden hun doorlooptijd verkorten om weer te kunnen concurreren met de lagelonenlanden – en zelfs productie uit China terug te halen. Dat kon niet lukken met rechttoe-rechtaan kostenreductie, tijd was de sleutelfactor.

F

‘DODE’ TIJD Een centraal begrip bij Suri is de MCT, de manufacturing critical-path time, oftewel de totale tijd die een order doorbrengt op het pad van inname

tot uitlevering. Op dat pad is sprake van ‘grey space’, tijd waarin een order daadwerkelijk in behandeling is (‘manufacturing’ in brede zin, op kantoor of in de fabriek). Dat blijkt slechts een fractie van het totale tijdpad; Suri vond een percentage van zeven. In de overige 93 procent van de totale doorlooptijd, ‘de witte tijd’, gebeurt er niets met een Rajan Suri vindt in Nederland vruchtbare grond voor zijn QRM-filosofie. order. In die ‘dode’ tijd ligt de Foto: Suri Consulting and Seminars order te wachten op de volgende – productionele of administratieve – orders (geen overwerk meer, vanwege de flexibibewerkingsstap. ‘De afgelopen 103 jaar (Suri verliteit op korte termijn), minder onderhanden wijst naar de introductie van de lopende band werk en voorraden, minder kwaliteitsproblemen door Ford in 1913, red.) heeft men zich gefocust (dankzij snellere terugkoppeling), minder schade op kostenreductie in die grijze tijd. Nu het tijd is (geen intern heen en weer schuiven), minder voor doorlooptijdreductie, kun je beter naar die obsoletie (geen productie die bij uitlevering al 93 procent witte tijd kijken.’ Omdat de klant een achterhaald is), minder overhead (voor planning korte levertijd waardeert, maar ook omdat intern en ongeduldige klanten), enzovoort. Consequende exercitie uiteindelijk een forse kostenbesparing tie van de filosofie is dat soms uitbreiding van kan opleveren. ‘Maar nu is die niet het doel, maar capaciteit vereist is, tegen de directe kostenreduchet resultaat.’ De winst zit hem in minder spoedtielogica in, om de gewenste flexibiliteit en snelle

NEDERLANDSE QRM-PIONIER Rajan Suri wordt in Arnhem voor z’n masterclass geintroduceerd door Fried Kaanen, directeur van Bosch Scharnieren in Doetinchem en sinds 2014 voorzitter van Koninklijke Metaalunie. Kaanen werd de QRM-pionier in ons land nadat hij tien jaar geleden in aanraking kwam met het gedachtegoed van Suri. Die kreeg binnen Europa het eerst voet aan de grond in ons land, waar hij nu nog nauw samenwerkt met onder meer de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN Lean-QRM Centrum). QRM bleek de ontbrekende schakel in de lean-methodiek die Bosch al hanteerde om in Nederland een relatief simpel product als scharnieren klant-

32

december 2016

specifiek concurrerend te kunnen fabriceren. De sleutel lag in het terugdringen van tijdverlies in productie om flexibel te kunnen reageren op een snel wisselende, onvoorspelbare klantbehoefte. Bosch richtte herkenbare werkcellen in met zelfsturende teams. Niet de bewerkingstijd in elke cel, maar de wachttijd tussen de cellen voor opeenvolgende bewerkingen moest worden teruggedrongen (de ‘witte tijd’ op het kritische tijdpad van Suri). QRM regelt de doorstroming van het werk met Polca-kaarten (Paired-cell overlapping loops of cards with authorization). Elke kaart representeert een bepaalde productiecapaciteit, voor orders die van de ene cel

naar een bepaalde andere cel moeten doorstromen.

Zolang er nog kaarten voor dat paar cellen vrij zijn, kunnen die aan volgende orders worden gekoppeld. Zijn die kaarten even niet vrij, dan kunnen beter orders met een andere route door de fabriek in bewerking worden genomen. Zo hoeven orders nooit bij een volgende cel te wachten. Fried Kaanen: ‘QRM hebben wij geleerd van Rajan Suri, we zijn nog steeds bezig om al de mogelijkheden te verkennen.’ boschscharnieren.com www.han.nl/lectoraatlean

LINK6_QRM_v1_LINK6 06-12-16 13:38 Pagina 33

want sindsdien is Bakeware sterk gegroeid. ‘Intussen zijn zo goed als alle westerse concurrenten failliet gegaan.’

Vervolgens kwamen andere Kaak-onderdelen aan bod, waarbij telkens de werkvloer centraal stond – in de fabriek maar ook op kantoor, waar zogeheten quick response office cells zijn opgezet.

‘We hebben nu eigenlijk nog maar twee key performance indicators: doorlooptijd en geluk. Je moet bijvoorbeeld oppassen dat je van de meting van de MCT niet een beoordeling van individuele medewerkers maakt. Om geluk te kunnen meten, werken we samen met professor Ap Dijksterhuis (hoogleraar sociale psychologie aan de Nijmeegse Radboud Universiteit, red.). In de komende maanden willen we een op onze organisatie toegespitste app ontwikkelen om deze kpi duidelijk in beeld te krijgen.’’

reactietijd te kunnen bieden.

Uitbesteding in Azië daarentegen kan zomaar 30-60 dagen aan de MCT toevoegen, grotendeels ‘witte tijd’ in de container.

‘SCHAAMROOD OP DE KAKEN’

© 2015 Siemens Product Lifecycle Management Software Inc. Siemens and the Siemens logo are registered trademarks of Siemens AG. All other trademarks, registered trademarks or service marks belong to their respective holders.

Het Nederlandse praktijkverhaal komt in de Gelredome van Lodewijk van der Borg, directeur van de Kaak Group in Terborg, fabrikant van industriële productielijnen voor brood, pizza en koekjes met 850 medewerkers. Op laconieke en toch gedreven wijze vertelt hij over het QRM-pad dat de groep sinds 2008 bewandelt. ‘We zijn begonnen bij Kaak Bakeware met het meten van de MCT. Die bedroeg 55 dagen, terwijl de touch time, waarin het product echt wordt bewerkt, slechts veertig minuten bleek te zijn. Het schaamrood stond mij op de kaken. We hebben meteen de grote orders opgeknipt in kleinere, zodat ze niet meer ongepland door spoedorders zouden worden opgeknipt. Zo hebben we de rust in productie teruggebracht en alle onderhanden werk opgeruimd.’ Met succes,

De boodschap van QRM verpakt in een managementboek van Rajan Suri, respectievelijk een thriller van Lodewijk van der Borg.

Van der Borg ervaren. ‘Om de werkvloer te kunnen bereiken, moeten we ‘ontmanagen’. Tien procent van de medewerkers trekt de kar, tachtig procent zit erop en tien procent houdt ’m tegen.

Het hogere management moet erachter staan, anders draait het middenmanagement het de nek om.’ Het laagdrempelige managementboek dat de Kaak-directeur erover schreef, kregen alle deelnemers aan de ABN AMRO Masterclass uitgereikt. Waar Rajan Suri doorwrochte, in vele talen uitgegeven, boeken over QRM schrijft, verpakt Van der Borg de boodschap in een heuse thriller: ‘Dood in ICER’. Het verhaal begint met de moord op een innovatieadviseur in ICER, innovatiecentrum in Ulft. De hoofdpersoon, Van der Borg’s alter ego, gaat op onderzoek uit en laat daarbij en passant managementtechnieken als QRM in Jip-en-Janneke-taal de revue passeren. De plot is verrassend, met een cruciale rol voor een object dat het slachtoffer vlak voor z’n dood heeft laten 3D-printen.

Overigens pionieren Kaak en collega-bedrijven in ICER met deze nieuwe productietechnologie.

Wat Kaak betreft succesvol, want het bedrijf nam onlangs in eigen huis, als eerste bedrijf in Nederland, een industriële 3D-metaalprinter van Additive Industries in gebruik. 3D-printen leent zich natuurlijk bij uitstek voor quick response manufacturing.

‘DOOD IN ICER’ In theorie is QRM eenvoudig, in de praktijk de hele organisatie meekrijgen is vaak lastig, heeft

www.rajansuri.com insights.abnamro.nl (zoek op ‘QRM’) kaakgroup.com

Realize brilliance.

Siemens PLM Software: Industry solutions for smart innovation.

In a world of smart products, where markets vanish in a single innovation, how do you compete? Forward-thinking companies are “digitalizing” their entire innovation process, from development through production to utilization.

Our Smart Innovation Portfolio helps optimize your digital enterprise so you’re equipped to initiate and respond to disruptive innovation. And you can realize what matters most in your industry. siemens.com/plm/vision

Realize innovation. december 2016

33

LINK6_THEMA Smart connectivity_v1_LINK6 06-12-16 13:35 Pagina 34

THEMA DIGITALISEREN VIA EEN ANALOGE ROUTE

SMART CONNECTIVITY EVENT OVER DIGITALISERING IN DE KETEN

FACE-TO-FACE AFSPRAKEN MAKEN De digitalisering rukt op in de maakindustrie. Toch blijven mensen een cruciale rol spelen, mits ze de gevraagde skills verwerven – en elkaar van tijd tot tijd ontmoeten. Al was het maar om afspraken te maken om die digitalisering samen verder te brengen. Zoals eind november bij het Benelux Sheet Metal Event ‘Smart Connectivity’. ‘Qua technologie is alles beschikbaar, maar uiteindelijk gaat het ook om een stuk vertrouwen.’

DOOR HANS VAN EERDEN

ONDERNEMERS AARZELEN

William Smit (DBSC Consulting) leidt een rondetafel over digitalisering in de keten. Aan tafel twee ata Steel in Velsen-Noord vormt een passend decor voor het event, dat keten- en oem’ers, lithografiemachinebouwer ASML uit kennisnetwerkorganisatie FDP (Federatie Veldhoven en Marel Stork Poultry Processing uit Metaalplaat) samen met Link Magazine Boxmeer, en twee toeleveranciers, BOZ Group en organiseert. De staalproducent (bijna 10.000 Metes. Het Belgische Metes is samen met zustermedewerkers in Nederland) is ‘echte’, grofstoffebedrijf Metech (Servië) systeemleverancier voor lijke maakindustrie én al smart bezig in r&d en projecten en totaalconcepten in plaatbewerking automatisering, richting data-driven operational en lichte metaalconstructies. BOZ Group uit excellence. Centraal tijdens het event staat de Bergen op Zoom is specialist in engineering, implementatie van smart technologie in de plaatplaatbewerking, poedercoaten en assemblage. verwerkende industrie, waarvoor Tata Steel een ‘Een fantastisch onderwerp’ noemt Smit die digigrote leverancier is. talisering. ‘Meestal wordt oem’ers een trekkende rol toebedacht, waarop toeleveranciers Fred van Houten: kunnen inspe‘Vroeger was er een technology gap len door ook te tussen de oem’er investeren in en z’n first tier supict. We zien plier, nu zie je die tussen first en ondernemers second tier.’ echter aarzelen Corné van Opdorp: om stappen te ‘Mijn pleidooi is een zetten: te veel zo open mogelijk platform voor onzekerheden data-uitwisseling rond beveilite creëren.’ ging van datauitwisseling, eigendom van

T

data, toegang tot die data, enzovoort.’ Voor BOZdirecteur Corné van Opdorp draait het om vertrouwen en openheid. ‘Ik zie bij klanten duidelijk een verschil in opereren. Als zij hun toeleveranciers vertrouwen, kunnen ze een grotere omzetgroei realiseren. Nu zijn er echter zoveel verschillende platforms voor data-uitwisseling, die vaak door de oem’ers worden gedicteerd. Mijn pleidooi is een zo open mogelijk platform te creëren.’

Eduard Rutten, ceo van Metes, zegt de digitalisering in eigen huis en met Metech goed geregeld te hebben. ‘Maar ik zie klanten er intern problemen mee hebben, meer nog dan extern, met toeleveranciers zoals wij. Wij stellen ons ERP voor hen open. Dat ze inzage willen hebben in onze voorraad is prima, maar ook in de voortgang van alle bewerkingen bij ons? Het mag, maar is het ook nodig? Qua technologie is alles ervoor beschikbaar, maar uiteindelijk gaat het ook om een stuk vertrouwen.’

SAMENWERKING Die samenwerking is een uitdaging, erkent Paul Spoelstra, industrial engineer bij Marel. ‘Wij werken voor de food en doen veel aan tracking & tracing. Al jaren werken we met barcodes om alle kunststof- en metaaldelen voor onze systemen te volgen. Daarvoor moesten we naar uniforme werkwijzen en standaarden, wat niet alleen extern een probleem was, maar ook intern, want onder de Marel-vlag werken verschillende bedrijven.’

Onderdelen volgen door de keten heen speelt ook bij andere oem’ers, werpt William Smit op.

‘Daarover zouden oem’ers met elkaar afspraken kunnen maken.’ Dat klopt, zegt Gerard Hutting van Marel. ‘Een afspraak met ASML om erover te praten is gemaakt.’

ASML heeft de handschoen van samenwerking in de plaatwerkketen al opgepakt, meldt Hans

TNO WAARSCHUWT VOOR ‘WETENSCHAPPELIJKE’ AANPAK VAN AUTOMATISERING TNO presenteert tijdens het event de eerste resultaten van een lopend onderzoek naar de verwachte impact van automatisering op werkgelegenheid en benodigde werknemers-skills. De respons tot dusver is 130 maakbedrijven. Een hoger aantal zou de significantie van de conclusies versterken. Reden waarom Klaas ten Have, senior consultant Sustainable Productivity and Employment bij TNO, bedrijven oproept alsnog de vragenlijst in te vullen. Hij herinnert zich een discussie, vijftien jaar geleden, over de toekomst van de staalindustrie: een haast wetenschappelijke benadering gefocust op r&d en automatisering van de productie stond tegenover vertrouwen op vakmanschap. Achteraf blijken beide dezelfde kwaliteit op te leveren, aldus Ten Have met een

34

december 2016

kwinkslag: ‘Lood om oud ijzer? Wij komen ook nu nog beide aanpakken tegen, maar zien in ieder geval dat de skills cruciaal zijn.’

Het onderzoek gaat voor de functiecategorieën engineering en productie over de verwachtingen voor de komende drie jaar. Niet verrassend blijkt dat meer mensen in engineering gaan werken en minder in productie. Het niveau in engineering blijft door de bank genomen gelijk of stijgt, productie vertoont een diffuus beeld: omhoog, gelijk, bij sommige bedrijven omlaag. Verrassend noemt de TNO’er de bevinding dat waar engineering moeilijker gaat worden, hetzelfde geldt voor productie, en omgekeerd. ‘Blijkbaar is van een trade-off geen sprake.’

Gevraagde vaardigheden zijn tegenwoordig vooral meer

soft- en it-skills. ‘Ook meer procesoverzicht is nodig.

Medewerkers blijken zich slechts ten dele bewust van de noodzaak deze skills te verwerven, maar ze zijn daartoe wel gemotiveerd, vooral bij de kleinere bedrijven.’ Gevraagd naar de visie van TNO zelf, zegt Klaas ten Have tot slot: ‘Wij waarschuwen voor een al te wetenschappelijke aanpak van automatisering. Je hebt mensen nodig om die nieuwe technologie te implementeren en de boel overeind te houden. Dus moet je niet het vakmanschap helemaal gaan automatiseren.’

www.tno.nl hardy.vandeven@tno.nl (aanmelding onderzoek)

LINK6_THEMA Smart connectivity_v1_LINK6 06-12-16 13:35 Pagina 35

William Smit (staand) leidt de rondetafel: ‘Onderlinge coördinatie van oem’ers kan lastig zijn, maar een cluster van oem’ers met toeleveranciers kan stappen maken.’

Foto’s: Danny de Jong

Maranus, senior electrical design engineer. ‘Voor het plaatwerk voor elektronicabehuizingen hebben wij feedback gevraagd aan maakbedrijven in de regio Eindhoven: wat heeft de supply chain nodig aan informatie, en wordt wat wij designen aan informatie ook gebruikt?’ Smit is enthousiast: ‘Onderlinge coördinatie van oem’ers kan lastig zijn, maar een cluster van oem’ers met toeleveranciers kan stappen maken.’ Eduard Rutten: ‘Kleine bedrijven doen het gewoon. De grote zijn ook wel bezig met standaardisatie, maar daar is het taaie kost. Als we niet oppassen steken bedrijven buiten Europa ons voorbij.’

STANDAARDISATIE Manager structural group innovation Gerard Hutting zet zich bij Marel in voor die standaardisatie. ‘Als vroeger op een tekening dingen ontbraken, fixte de vakman het wel. Met de huidige automatisering kan dat niet meer, we werken nu met digitale specificaties en amper nog met tekeningen. De toekomst is aan het digitale 3D-model als ‘single source of truth’. Mijn collega Harry van der Eerden heeft voor de productgroep transportbanden een pilot gedaan (met model-based design, zie de Link van juni 2015, red.). Dat was een succes.’ De maakbaarheid van een tekening was vroeger groter, aldus Corné van Opdorp.

‘Daarom moeten oem’ers nu meer aan co-development met toeleveranciers doen.’ De zaal valt hem bij: ‘Ontwerpers hebben geen maakkennis meer.’ In Twente hebben ze dat onderkend, meldt Fred van Houten, hoogleraar ontwerp, productie en management. ‘Wij leiden ontwerpers zo op dat ze niet aan over-the-wall engineering doen.

Studenten moeten hun ontwerpen zelf op de machine leren maken.’

De overgang van platte tekening naar 3D-model gaat echter niet vanzelf, reageert de zaal. Hoe zit het bijvoorbeeld met informatie over de maaktoleranties; die stonden in het begin nog niet in 3D-modellen. Dat is inderdaad niet triviaal, zegt Van Houten. ‘Uiteindelijk zullen machines zo intelligent worden dat zij de informatie uit het 3D-model automatisch vertalen naar maaktoleranties.’

DIGITALE PLAATWERKSPECIFICATIES Zover is het nog niet, maar stappen naar stan-

daardisatie worden wel gezet, illustreert Jan Jongmans, mechanical expert bij ASML. Hij vertelt over het initiatief dat zijn collega Hans Maranus al noemde, gericht op digitalisering en standaardisatie van plaatwerkspecificaties om uitbesteding naar een hoger niveau te brengen. Vehikel daarvoor is de technische productdocumentatie (tpd). Jongmans maakte (mede via de FDP) een rondje langs toeleveranciers om hun wensen en mogelijkheden te onderzoeken. Dat vertaalde hij in de dsTPD, oftewel digital sheet metal tpd. Die omvat de STEP-file, een functioneel dimensioned pdf en een tolerantiedocument. De STEP-file bevat het ontwerp als ‘kaal’ 3D-model, de dimensioned pdf vult dat aan met alleen de productspecifieke maten en toleranties, en het tolerantiedocument vermeldt de algemene informatie en toleranties. Deze opzet voorkomt dat de functionele maten en toleranties ondergesneeuwd raken, aldus Jongmans. ‘Het verwerken van tekeningen kost daardoor minder inspanning en levert minder fouten op. Dit gaan we volgend jaar uitrollen.

Daarna willen we richting PMI en zal de dimensioned pdf worden vervangen door een 3D-model met daarin alle product manufacturing information, Eduard Rutten: mogelijk ‘Kleine bedrijven doen het gewoon. samengevoegd De grote zijn ook in een 3D-pdf.’ wel bezig met Zo probeert standaardisatie, maar daar is het ASML samen taaie kost.’ met de FDP de digitalisering van sheet metal tpd’s in de supply chain te stimuleren. In de zaal reageert de vertegenwoordiger van collega-oem’er Océ, dat hier ook al een tijd mee bezig is, positief; hij maakt meteen een afspraak.

consultant van Philips Industry Consulting, over ‘de uitdagende toeleverketen’. De Twentse hoogleraar wijst op de stroomversnelling dankzij de convergentie van ict en consumentenelektronica (smartphones, tablets, enzovoort) enerzijds met de klassieke industriële automatisering. Met modulaire software en goedkope componenten als sensoren en actuatoren wordt het internet of things opgebouwd. Dat zit de huidige smartphone-generatie als gegoten. Maar jongeren die nu in een fabriek komen, ervaren nog wel een techno-culturele shock: ‘Doen jullie dat nog zo, hebben jullie dat nog niet?’ Ook in de industriële keten ziet hij nog een kloof. ‘Vroeger was er een technology gap tussen de oem’er en z’n first tier supplier, nu zie je die tussen first en second tier.

De onderkant moet je meetrekken, anders heb je uiteindelijk geen product.’ Daar liggen dus volop kansen in de keten, vertaalt Schrijvers het positief. ‘Denk als toeleverancier aan het oppakken van een proactieve rol, in ketenregie, en ga op zoek naar netwerk en samenwerking. Echter, slechts een beperkt aantal bedrijven weet welke

Jan Jongmans legt uit hoe ASML samen met de FDP de digitalisering van sheet metal tpd’s probeert te stimuleren.

rol ze in de keten precies spelen. Laten bedrijven dus beginnen met inzicht creëren in hun eigen positie.’

KANSEN IN DE KETEN Voor het bredere perspectief sluit het event af met presentaties van Fred van Houten over Industrie 4.0 en Marc Schrijvers, managing

www.tatasteel.nl www.fdp.nl

december 2016

35

LINK6_De volgende generatie_v1_LINK6 07-12-16 08:11 Pagina 36

WIM EN WILLEM VAN DER LEEGTE OVER HOE VDL GROOT IS GEWORDEN DOOR ONDERNEMINGSZIN, OPENHEID EN TOEVAL

‘KANSEN ZIEN, DURVEN EN DAN SAMEN BESLISSEN’

DE VOLGENDE GENERATIE

In deze serie belicht Link Magazine de opvolging bij familiebedrijven in de maakindustrie.

Tijdens de fotosessie is Wim van der Leegte ‘moeilijk te regisseren’, zo meldt de fotograaf. Uitgelaten, zoals een mens kan zijn als een zware taak met groot succes is volbracht. Na een halve eeuw droeg hij begin november zijn functie over aan zijn zoon Willem. Een gesprek met Wim en Willem, over het overnemen en integreren van bedrijven, een strategie die nooit een strategie blijkt te zijn geweest, maar die het Eindhovense bedrijf razendsnel heeft doen groeien. Tegelijk een kennismaking met de nieuwe topman: ‘Ik realiseer me heel goed dat ik zonder mijn achternaam nu, op mijn leeftijd, geen president-directeur zou zijn van zo’n grote onderneming.’

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

‘W

aar zullen we ’ns gaan zitten’, vraagt Wim van der Leegte (69) zijn bezoek, gemoedelijk als altijd, ‘We kunnen ook bij Willem gaan zitten...’ Wim heeft nog dezelfde kamer. Bij binnenkomst uit de lift op de vijfde verdieping van het VDL-hoofdgebouw aan de Hoevenweg in Eindhoven is het het vertrek linksvoor. Rechtsvoor is nu het domein van zijn zoon en nieuwe VDL-president-directeur, Willem van der Leegte (35).

BELEEFDHEID Het wordt de grote tafel in Wim’s kamer, waarvan de vensterbank volstaat met schaalmodellen van

Zoon Willem over Wim van der Leegte: ‘Ja, wij staan in heel veel hetzelfde.

Al ben ik natuurlijk een kind van deze tijd, en hij van zijn tijd. Op bezoek bij BMW was de voertaal Engels maar volhardde hij als enige in het Duits, uit beleefdheid naar de gastheer.’

36

december 2016

de bussen en Mini’s die VDL tegenwoordig produceert. Daartussen ook de drieledige, hybride Phileas, die behalve in Eindhoven ook in Turkije (vijftig stuks) rondrijdt. Wim pakt het model op: ‘Onlangs kregen we uit Turkije de vraag of we nog een serie konden leveren. Maar die moesten we dan wel daar gaan produceren. Dat is dus niks geworden.’ Hart voor de Nederlandse industrie is altijd een rode draad geweest in het werkzame leven van de VDL-topman. En Willem blijkt daarmee ook behept: ‘We willen het hier in Nederland maken, in onze eigen omgeving. Want daar hebben we nu eenmaal meer mee. We doen het niet uit een soort filantropie. Het moet altijd rendabel zijn. Maar zeker als je voldoende investeert in robotisering en automatisering, kun

Vader Wim over Willem van der Leegte: ‘Hij kan heel goed met mensen overweg, analyseert problemen snel en neemt dan afgewogen besluiten.’

je beter hier produceren. Het gaat er niet om waar het het goedkoopst kan, maar waar je total profit of ownership het hoogst is.’Afgezien van het gebruik van die term uit het hedendaagse industriële managementjargon is duidelijk: met zijn Brabantse accent, zijn affectie voor industrieel Nederland en het belang dat hij hecht aan het gevoel bij het zakendoen, lijkt de zoon veel op de vader. ‘Ja, wij staan in heel veel hetzelfde. Al ben ik natuurlijk een kind van deze tijd, en hij van zijn tijd. Laatst waren we weer bij BMW. Vijftien man van hen tegenover vijftien man van ons. De voertaal was Engels, maar mijn vader volhardde in het Duits, als enige aan tafel. Want dat ziet hij als een vorm van beleefdheid naar de gastheer.’

‘DA’S TOEVAL’ In voorbereiding op het dubbelinterview is een analyse gemaakt van de 91 overnames (inclusief de voorgenomen overname van de Limburgse vestigingen van gieterij Componenta, eind november) die VDL sinds 1979 heeft gedaan.

Kijkend door de oogharen naar die lijst, lijkt het alsof het een bewuste keuze is geweest om eerst, tot 1993, stevig te investeren in het doen van horizontale overnames. Van tweedelijnsbedrijven die uitblinken in een bepaald proces, net als VD Leegte Metaal, het bedrijf waar het in 1953, onder leiding van Wim’s vader Pieter, allemaal mee begon. Om daarna vooral geld te steken in verticale acquisities, van eerstelijnstoeleveranciers, als ETG van Philips, en zelfs ondernemingen met een eigen product als de bussenbouwers. ‘Da’s toeval’, duidt Wim het kort en bondig. Om vervolgens vlot een uitgebreide opsomming te geven van die toevalligheden: ‘Ik heb mijn eerste overname gedaan omdat het bedrijf liep als een trein en ik toch wat om handen wilde hebben. HMI hebben we overgenomen omdat zij de mensen aan boord hadden die we zelf misten. MPC hebben we overgenomen mede omdat het AT&T en Lucent als klant binnenbracht. Parree draaide slecht en hebben we overgenomen omdat onze grootste klant van toen, Océ, erop aandrong dat wij dat deden. En VDL Containersystemen heb ik opgericht omdat er ineens dertig mannen voor mijn raam stonden die ontslagen waren bij containerbedrijf Leebur.’ Zonder een uitgewerkte strategie te volgen, kreeg hij ook

LINK6_De volgende generatie_v1_LINK6 06-12-16 13:48 Pagina 37

‘Ik heb me van jongs af aan nauw betrokken gevoeld bij dit bedrijf. Ik kan me nog goed voor de geest halen hoe mijn vader in 1993 – ik was toen twaalf – mijn mening vroeg over een investering van 22,5 miljoen gulden. Ik was er heel trots op dat naar mijn mening werd gevraagd. En ik was heel trots op mijn vader.’ Foto’s: Bart van Overbeeke

de oem-bedrijven op zijn pad. Zoals bussenbouwer United Bus toen dat failliet ging, met daarin onder meer DAF Bus en BOVA, klanten waarvoor VDL veel mensen had werken. VDL nam daarom DAF Bus over en nam een deelneming van 21 procent in BOVA. Eind 1993 ‘hadden we alles weer op de rit’ en na ook de overname van de Berkhof Jonckheere Groep in ’98 en BOVA in 2003 was VDL ‘ineens een grote oem’er’. De overname van Hapro, voor één euro, werd ingezet toen een commissaris van de toen bijna failliete zonnebanken- en dakkofferbouwer aan Wim vroeg ‘of de directeur eens kon komen praten’.

En productieautomatiseerder Steelweld omdat ‘ook een toeleverancier moet automatiseren’.

SAMEN BESLISSEN Allemaal bedrijven die ‘toevallig’ op zijn pad kwamen. Maar dát ze vervolgens werden overgenomen, was absoluut geen toeval. Toen, maar zeker vandaag de dag, worden overnames bij VDL een beetje op gevoel gedaan, maar vooral op basis van feiten en cijfers. Wim: ‘Ik koop nooit bedrijven die lekker lopen. Dan moet je goodwill betalen en dan ben je meer een belegger. Ik wil ondernemen.’ Willem, terwijl hij zijn vader aankijkt: ‘Het is een kwestie van kansen zien, durven en dan samen beslissen.’ Samen beslissen. Wim bladert in een ordner vol sheets door naar die van het organigram van het voltallige directieteam.

Als om zichzelf er nog maar ’ns van te overtuigen: ‘Kijk, ik sta er zelf niet meer tussen. Déze mensen nemen samen de beslissing.’ Willem

schetst de gang van zaken: ‘We krijgen hier tegenwoordig twee tot vier bedrijven per week aangeboden. Tijdens de directievergadering brengt iemand dat in en dan praten we erover. Soms vijf minuten, soms een uur. Soms gaan we er een keer kijken, misschien diepteonderzoek doen. En dan doen we het uiteindelijk wel, of niet. Het gaat dan om antwoorden op vragen als: hoe is het bedrijf in de liquiditeitsproblemen gekomen? Doordat er bijvoorbeeld een te grote order is geaccepteerd?

Beschikken ze over technologieën die een goede aanvulling zijn op wat wij al in huis hebben?

Hebben ze klanten die wij graag willen, of ip of patenten? Zo werd ons deze week nog een Frans industrieel bedrijf aangeboden. Nee, daar zijn we niet op ingegaan: te weinig raakvlakken.’ ‘En Frans, en dus de Franse arbeidsmentaliteit’, vult Wim met een zuinig gezicht aan.

RINI VERMEULEN Spil in het acquisitiebeleid was – en is – de eind 2015 gepensioneerde Rini Vermeulen, die in 1984 met Wim Maathuis en Lau Pas toetrad tot de eerste hoofddirectie van VDL. Afkomstig van een bank, de NMB, is hij als geen ander in staat een bedrijf ‘razendsnel te analyseren’. Willem, bewonderend: ‘Hij kan in de voorraadhal van een kandidaat om zich heen kijken en zeggen: ‘De voorraad is veel kleiner dan in de balans staat.’ En dat klopt dan ook! Gisteren was hij nog hier en hebben we samen de balansen bekeken van vier bedrijven, waarvan één in US GAAP (een boekhoudkundige standaard, red.), die ik wat lastig te

• ‘We willen het hier in Nederland maken, in onze eigen omgeving.’

• Overnames worden bij VDL een beetje op gevoel gedaan, maar vooral op basis van feiten en cijfers.

• ‘Ja, wij zijn en blijven een familiebedrijf, met oog voor de lange termijn.’

beoordelen vind. Rini kan dan heel snel analyseren en komt met scherpe conclusies over hoe solide dat bedrijf in elkaar steekt. Zijn snelheid is in overnameprocessen vaak cruciaal geweest.’

ACQUISITIES INTEGREREN Natuurlijk is niet alles wat Wim van der Leegte aanraakte direct in een gouden cashcow veranderd. ‘In 1998 heb ik eens een computerbedrijf overgenomen. Geen wereld waarin ik thuis ben.

Geen affiniteit en een slechte timing. In 2000 daalde de omzet van zeventig naar vijf miljoen gulden. Ook hebben we eens een leverancier van kinderwagenwielen overgenomen. Ondanks jaren van investeringen in automatisering bleek de Chinese concurrentie die toch veel goedkoper te kunnen maken.’

Maar duidelijk mag zijn, vanaf de eerste inlijving in 1979, van TIM in Hapert, is er veel meer goed LEES VERDER OP PAGINA 39

december 2016

37

LINK6_De volgende generatie_v1_LINK6 06-12-16 13:48 Pagina 38

ALL SHAPES. ALL SIZES. ALL COLORS. www.br-automation.com/PowerPanel

< < < < <

PLC + HMI = Power Panel C-Series Pure HMI = Power Panel T-Series For I/O, drives and safety POWERLINK | Ethernet | USB | CAN | RS232 | RS485 4.3" | 5.7" | 7" | 10.1"

LINK6_De volgende generatie_v1_LINK6 06-12-16 13:49 Pagina 39

VERVOLG VAN PAGINA 37

dan fout gegaan, getuige de omzet die sinds ’99 is gestegen van ruim 500 miljoen euro naar bijna drie miljard nu en de winst die groeide van twintig naar meer dan 100 miljoen. Wim: ‘Als we overnemen benutten we de lessen van eerdere overnameprocessen. Benutten we de schaalgrootte, de ondersteuning en de financiering vanuit de groep en synergievoordelen die deze biedt. Daarmee hebben we de toegevoegde waarde van overnames vaak snel kunnen verhogen. Dan kan het hard gaan. Zoals bij Hapro, dat in dakkoffers nu de tweede van de wereld is.’ Om goed te integreren doorlopen de acquisities eerst een grondig post-overnameproces, worden direct opgenomen in de financiële controlesystemen van de groep en krijgen vanuit het directieteam een supervisor toegewezen. Willem heeft nog zeven bedrijven in portefeuille, maar dat aantal moet, nu hij president is, snel naar nul worden afgebouwd, benadrukt Wim, ‘om zich overal mee te kunnen bemoeien’.

OPEN OVERLEG Een supervisor is niet iemand die zegt hoe het moet, hij is bovenal een sparringpartner voor de bedrijfsdirecteur, duiden vader en zoon eendrachtig. Willem: ‘We krijgen wekelijks de cijfers.

Soms geven die aanleiding tot gesprekken, eens per maand, of drie keer per dag, afhankelijk van de uitdagingen waar het bedrijf voor staat. Maar het kan ook een grote offerte zijn waarop een directeur feedback wil. Zoals gisteren nog. Dan nemen we samen de prijzen door, doen de calculaties. En ik stel veel vragen. Als hij dan aan mij

De overname van Nedcar lukte vooral omdat Wim van der Leegte zich bij de klant, de Zuid-Duitsers van BMW, als een echte familieman presenteerde.

directeuren die hun omzet en winst het meeste laten stijgen. Zij worden op een voetstuk gezet, ook letterlijk als zij tijdens de directeurenvergadering een heuse award krijgen uitgereikt, op voordracht van al hun collega’s. De laatste winnaar was het VDL Nedcar van Joost Govaarts. Wim, droogjes: ‘Heb je verlies gedraaid, dan zal je ’m niet winnen. En als dat komt doordat je fors geinvesteerd hebt om een grote klant binnen te halen, dan wachten we nog een jaar.’ Willem bevestigt: ‘We zijn hier heel prestatiegericht, omdat winst maken de beste waarborg is voor continuïteit. Ja, ik kan slecht tegen mijn verlies.’

twaalf – mijn mening vroeg over de deelneming in DAF Trucks en BOVA en de overname van DAF Bus waar hij toen voor stond. Een investering van 22,5 miljoen gulden. Ik was er heel trots op dat naar mijn mening werd gevraagd. En ik was heel trots op mijn vader. Ik heb me van jongs af aan nauw betrokken gevoeld bij dit bedrijf.

Toen ik hier na mij studie ging werken, op de werkvloer in de fabriek, werd er natuurlijk extra op mij gelet, want ik was een Van der Leegte. Dus zorgde ik ervoor altijd meer uren te maken dan mijn collega’s, om duidelijk te maken dat ook ik me steeds weer moet waarmaken. Die periode bracht me discipline bij en ik leerde veel mensen, processen en technieken kennen.’

FAMILIEMAN

‘We zijn hier heel prestatiegericht, omdat winst maken de beste waarborg is voor continuïteit’

vraagt, ‘Wat zou jij doen?’, antwoord ik met: ‘Wat zou jíj doen? En als je linksaf wil, wat zijn je argumenten?’ Afhankelijk van de kwaliteit van zijn antwoorden en de zekerheid waarmee hij ze geeft, kan ik dan mijn mening geven. Dat moet je wel leren, ja. Niet voor niets heb ik een tijdlang aan de andere kant, op de stoel van directeur van VDL Bus & Coach, gezeten. Komen we er samen niet uit, dan betrekken we er andere leden van het directieteam bij.’ Wim: ‘Er gaat hier nooit iemand rechtsaf als de ander vindt dat het linksaf moet zijn. We kennen hier weinig hiërarchie. We nemen hier ook nooit een beslissing omdat de president vindt dat het zo moet. Op alle niveaus geldt: als je het er niet mee eens bent, wordt er naar je geluisterd. Open overleg, samenwerking is een van de pijlers onder het succes van VDL.’

PRESTATIEGERICHT Wat ongetwijfeld ook helpt, is het feit dat de bedrijfsdirecteuren (net als alle medewerkers) delen in de winst die ze genereren en dat er vanuit de VDL Groep veel waardering is voor de

Onderkoeld: ‘Vroeger op zondagmiddag thuis tijdens een spelletje monopolie had ik me er na een uurtje wel overheen gezet. Maar als ik nu een order verlies, dan duurt het langer.’

ACHTERNAAM Willem van der Leegte is sinds zijn 22e in dienst en geeft nu, twaalf jaar later, op z’n 35e, als president-directeur leiding aan een onderneming van bijna 13.000 medewerkers. Wim over zijn zoon: ‘Hij kan heel goed met mensen overweg, analyseert problemen snel en neemt dan afgewogen besluiten. Toen hij bij Bus & Coach zat, liet hij snel zien dat hij mij niet meer nodig had. Als supervisor van ETG heeft hij zich de kenmerken van een complex bedrijf heel snel eigen gemaakt.’

‘Ik realiseer me heel goed’, vult Willem aan, ‘dat ik zonder mijn achternaam nu, op mijn leeftijd, geen president-directeur zou zijn van zo’n grote onderneming als VDL. Maar het scheelt ook dat ik hier niet pas twaalf jaar werk, maar al 35. Al mijn hele leven. Ik kan me nog goed voor de geest halen hoe mijn vader in 1993 – ik was toen

Zo gezeten, aan een tafel in een kantoor ingericht als een grote huiskamer, in een gesprek dat een en al informaliteit uitademt, krijgt het bezoek zowat het gevoel bij de familie thuis te zitten, aan de eetkamertafel. ‘Ja, wij zijn en blijven een familiebedrijf ’, zegt Wim, ‘met oog voor de lange termijn. Wij hebben nooit een investering gedaan die we niet goed konden dragen. Dat geldt ook voor de investering in VDL Nedcar. Ik weet dat sommigen denken dat we daarvoor veel subsidiegeld van het ministerie van EZ ontvangen hebben, maar we hebben alleen ondersteuning gekregen vanuit de deeltijd-WW-regeling.’ Die overname lukte in de eerste plaats juist omdat hij zich bij de klant, de Zuid-Duitsers van BMW, als een echte familieman presenteerde. ‘Wij wisten dat zij geen Aziaat wilden, geen investeerder en geen hedge fund. Ze wilden niet iemand die er snel met de ip vandoor zou gaan of snel weer zou doorverkopen. Ze wilden iemand waar ze voor de lange termijn een betrouwbare partner aan hebben. Daarom heb ik hen eerst mijn leven verteld, om vertrouwen op te bouwen. Pas daarna het uitgewerkte tienjarenplan. Het gesprek duurde van drie tot zes en dat liep zo goed dat ik na afloop er direct van overtuigd was dat we tot een deal zouden komen.’

www.vdlgroep.com

december 2016

39

LINK6_VSE_v1_LINK6 06-12-16 16:41 Pagina 40

ADVERTORIAL

GOVERS ACCOUNTANTS/ADVISEURS PASSIE VOOR DE FINANCIËLE PERFORMANCE VAN BEDRIJVEN IN DE MAAKINDUSTRIE

MAAK-INDUSTRIE In de maakindustrie spelen supply chain aspecten een belangrijke rol. Een belangrijk onderscheid hierbij is het verschil tussen bedrijven met een productfunctie en bedrijven met een capaciteitsfunctie.

• De productfunctie ligt veelal bij de OEM’s (Original Equipment Manufacturers ofwel de eindfabrikanten) die de juridische eigenaar zijn van het ontwerp van de producten die ze verkopen. Zij hebben een dominante rol als het gaat om de regie in de keten, ook als het gaat om de verdeling van de marge die door de keten wordt verdiend. De nadruk ligt hier enerzijds op ontwikkeling van nieuwe producten, anderzijds op verkoop en distributie. Product-/markt-combinaties, levenscycli van producten, en margebewaking spelen hier een belangrijke rol.

• De capaciteitsfunctie ligt bij de toeleveranciers die in opdracht producten maken en assembleren. Het gaat hier om een breed scala van metaal- en kunststofbewerking, mechatronica, software e.d. Bij deze bedrijven gaat het om de beschikbare capaciteit aan (man- en) machine-uren, en om de mate waarin deze capaciteit benut wordt voor de orders van klanten. Bezettingsgraad en doorlooptijden spelen hierbij een belangrijke rol. Een strategisch interessante ontwikkeling is het streven naar verticale integratie, waarbij voorafgaande of opvolgende fasen in de toeleverketen binnen de onderneming worden gehaald.

• Bij hybride bedrijven die zowel een productfunctie als een capaciteitsfunctie in zich hebben, ontstaan strategisch interessante spanningsvelden die vragen om een goede aansturing en onderlinge afstemming.

Technologische ontwikkelingen spelen een belangrijke rol in de maakindustrie. Binnen het primaire productieproces, maar ook breder binnen het business model. Het is dan ook zaak om het business model niet te laten verouderen, maar het te laten evolueren.

Met ons HARR® analysemodel beoordelen we de performance van ondernemingen door hun financiële prestaties op een specifieke manier te ordenen, en in te zoomen op hun onderlinge verhoudingen. Hierdoor zijn we in staat om in een relatief vroeg stadium positieve of negatieve ontwikkelingen zichtbaar te maken, die pas op een later moment duidelijk zichtbaar worden.

Bel Paul Mencke om onze aanpak persoonlijk te ervaren.

Govers Accountants / Adviseurs Beemdstraat 25 5653 MA Eindhoven Postbus 657 5600 AR Eindhoven

T F E I

+31 40 2 504 504 +31 40 2 504 599 mencke@govers.nl www.govers.nl www.uhy.com

LINK6_VSE_v1_LINK6 06-12-16 14:57 Pagina 41

INNOVATIE

VSE INDUSTRIAL AUTOMATION PUSHT BEWUSTWORDING MET INTEGRAAL HYGIËNISCH-DESIGNCONCEPT

VOEDSELROBOT ZONDER VIEZE HANDEN In de voedsel- en medicijnenbereiding speelt hygiëne een absolute hoofdrol.

Reden waarom robots in die werelden aan een gestage opmars bezig zijn. Maar niet iedere ‘voedselrobot’ is meteen ook een hygiënische robot, weten ze bij VSE Industrial Automation. Op de WoTS-beurs, begin oktober in Jaarbeurs Utrecht, trok de aandrijfspecialist/systeemintegrator veel bekijks met z’n integrale 4HD-aanpak.

‘Op het vlak van voedselveiligheid is nog veel te winnen.’

DOOR PIM CAMPMAN

I

n 4HD staat HD voor Hygiënisch Design en 4 (lees VIER) voor Verlichting, Installatie, Engineering en Robotica. Ron Verleun, manager sales & marketing bij VSE: ‘Het automatiseren van hygiënische processen is een van onze speerpunten. Daarin komt onze kennis van motion – onze grootste niche –, servo- en besturingstechnologie plus robotintegratie samen met de kennis die we hebben opgebouwd van de do’s & don’ts in de bereidingsprocessen in de food en farmacie.’

In een productielijn die salades samenstelt is een ‘hygiënische’ robot opgenomen. Foto: VSE

elkaar worden gehouden door veertjes en/of waarin de aandrijving van de roterende as dicht bij het (voedings)product zit. ‘Niet of heel lastig reinigbaar. En open-en-dicht-gaande veertjes zijn ideaal voor micro-organismen.’

KLANT SNAPPEN STRENGE EISEN Hygiënisch design is een groeimarkt, met een steeds grotere rol voor robots in het primaire (bereidings)proces. Want die hebben geen vieze handen, zijn nooit ziek, gaan door als voor mensen de werkdag erop zit en kunnen tegen kou of hitte. Daarbij staan ze borg voor veilig voedsel van constante, hoge kwaliteit. Verleun benadrukt dat ‘voedselrobots’ aan strenge eisen moeten voldoen. ‘Ze moeten gemaakt zijn van ‘food-grade’ materialen als rvs, titanium en teflon en hygiënisch ontworpen zijn: spiegelglad, met afgeronde hoeken, zonder kiertjes en gaatjes waarin microorganismen kunnen wegkruipen. Daarbij geldt: vorm volgt functie. Verder moeten ze goed en makkelijk te reinigen zijn, ook onder hoge druk.’

Lang niet alle robotleveranciers die hun pijlen ook op de food en farma richten, voldoen aan alle eisen, weet hij. ‘De meeste gaan uit van de robots die ze voor andere toepassingen ontwikkeld hebben, dus met standaardbouwstenen. Voor tachtig procent van de applicaties prima, maar de crux zit hem in die overige twintig procent.’ Als voorbeeld noemt hij delta-robots waarin de assen bij

Als niet-merkgebonden systeemintegrator vliegt VSE Industrial Automation dat anders aan. ‘Wij maken geen spullen, maar integreren die van gerenommeerde merken. Waarbij we vrij zijn om díe spullen te kiezen waar de klant in kwestie het beste mee geholpen is. Kern is dat wij de klant snappen en zijn voortschrijdend inzicht managen. Daarom beginnen we altijd met: waarom wil je het en wat wil je dan? Dat vullen we dan in met het hoe, met techniek. Heb je die twee vragen niet goed beantwoord, dan is de techniek per definitie nooit helemaal goed.’

Naast hygiënische robots heeft de Schoonhovense systeemintegrator vooral veel kennis van hygiënische processen. Daarvoor ontwikkelde hij de 4HD-aanpak. Verlichting is daar een onderdeel van. Met zijn spin-off Fledlight biedt VSE dedicated oplossingen op dat vlak. ‘De vorm van de armatuur is zodanig dat die geen stof verzamelt en simpel met water te reinigen is. En met led als lichtbron kun je Fledlight boven het proces hangen, hoef je veel minder snel te vervangen en is het geschikt voor verschillende temperatuurzones.’

AANDACHTTREKKER In engineering let VSE er scherp op hoe hygiënekritisch de situatie bij de klant is. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in high care (omgevingen waarin de equipment direct invloed heeft op het product), medium care (indirecte invloed) en basic care (geen invloed; het product is bijvoorbeeld al verpakt). ‘Samen met de klant denken we heel goed na over wat hij niet meer in z’n high en medium care omgeving wil hebben. Dus: schakelkasten en zoveel mogelijk kabels uitbannen richting basic care. En ook: hoe lopen nou die kabels? Kan dat slimmer, korter? Zijn die kabelgoten wel makkelijk en goed reinigbaar? Goten waarin ratten en kakkerlakken rondlopen, komen vaker voor dan je denkt.’

De oplossingen die VSE aanbiedt voldoen aan de richtlijnen van de EHEDG, de European Hygienic Engineering & Design Group. ‘Onze medewerkers zijn daarin opgeleid, waardoor ze precies weten hoe hygiënische processen te engineeren en installeren. Daarbij nemen we ook aspecten als duurzaamheid mee. ‘Een robot die snel beweegt kan, maar hoeft niet altijd. Volstaan rustige bewegingen dan heb je minder slijtage, dus onderhoud, en bespaar je op energie. Uiteindelijk komt dat allemaal ten goede aan de voedselveiligheid.’

www.vse.nl

december 2016

41

LINK6_TNO_v1_LINK6 06-12-16 14:03 Pagina 42

INDUSTRIEBELEID

ARNOLD STOKKING, MEDEOPSTELLER ACTIEAGENDA STANDAARDISATIE: ‘AFSPRAKEN MAKEN URGENTER ÉN LASTIGER’

SAMEN MET DUITSLAND OP WEG NAAR EEN ‘COALITIE DER BEREIDWILLIGEN’ De industrie moet digitaliseren om in de wereldwijde concurrentiestrijd in de voorhoede te blijven. Maar dan moet de sector wel in staat zijn data uit te wisselen, op een effectieve, kwalitatief hoogstaande en veilige manier. Om dat doel dichterbij te halen, hebben TNO, FME, NEN en het ministerie van EZ eind november, op het Business Software Event in Den Bosch, de Actieagenda Standaardisatie voor Smart Industry gelanceerd.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

‘S

tel’, illustreert Arnold Stokking, managing director industry van TNO, de noodzaak van standaardisatie, ‘dat je met je TomTom van A naar B rijdt. Die vertelt je niet alleen hoe je moet rijden, maar ook hoe hard je rijdt en geeft dat ook door aan TomTom, zodat die daarmee andere weggebruikers kan informeren over waar de files staan. Dat vraagt om een zekere, betrouwbare, snelle en goedbeveiligde verbinding waarin je privacy is gewaarborgd. Dat vergt wel dat allerlei sensoren in zowel de auto als de mobiele telefoon van tal van gebruikers goed kunnen communiceren met TomTom. Dát lukt al aardig, maar veel lastiger blijkt om in een fabriek zeventig robots van verschillende merken met elkaar te laten samenwerken en daartoe snel en betrouwbaar data te laten uitwisselen. Of om verschillende partijen in een toeleverketen digitaal goed met elkaar te verbinden. Gemakkelijk, veilig en vertrouwd. Voor dergelijke communicatie zijn standaarden nodig. Die vragen om het maken van goede afspraken.’

URGENTER ÉN LASTIGER Dat is de laatste jaren steeds urgenter én lastiger geworden, wijst Stokking op een trend die min of meer parallel loopt aan de digitalisering van de samenleving. ‘Vijfentwintig jaar geleden nog kon Philips zelf zijn standaarden bepalen. Later zijn

42

december 2016

Goede afspraken maken over communicatiestandaarden is de laatste jaren steeds urgenter én lastiger geworden, wijst Arnold Stokking op een trend die min of meer parallel loopt aan de digitalisering van de samenleving. Foto: Com-magz

dergelijke oem’ers steeds meer kop-staartbedrijven geworden die alleen nog de ontwikkeling en de vermarkting doen en dus veel afhankelijker zijn geworden van de communicatie met tal van toeleveranciers. Die versplintering heeft de noodzaak van digitale communicatiestandaardisatie veel groter gemaakt.’ En die urgentie wordt nog altijd steeds sneller groter, stelt hij: ‘Door de digitalisering en de versnelling van de innovatie die dat mogelijk maakt. Daardoor veranderen producten steeds sneller en dus ook je klanten en toeleveranciers. Daardoor moet je als ketenpartij voortdurend zorgen voor kwalitatief goede en veilige communicatie met steeds weer nieuwe partijen in die dynamische keten.’ Deze trend krijgt volgens hem nog eens een extra impuls van de servitization-trend: het geld wordt steeds vaker verdiend met dienstverlening. ‘Het nieuwe hoofdgebouw van Deloitte in Amsterdam bijvoorbeeld is voorzien van allerlei apparatuur die bij binnenkomst van een medewerker hem direct kan leiden

naar een vrije flexplek en zorgen dat daar de verlichting en de klimaatregeling worden afgestemd op diens persoonlijke voorkeuren. De leveranciers van dat gebouw en die apparatuur leveren de gebruikers geen pand, lampen en airco’s, maar comfort. Zo ontstaan er overal serviceverdienmodellen, maar die kunnen alleen goed van de grond komen als alle betrokken apparaten snel, goed en veilig met elkaar kunnen communiceren.’

NIET DROOGZWEMMEN Die standaardisatieafspraken moeten vanzelfsprekend niet alleen binnen Nederland worden gemaakt, erkent Stokking. Reden waarom de Actieagenda, net als het Smart Industry-initiatief, vooral ‘bottom-up’ is ingericht. ‘Recent is bijvoorbeeld het Fieldlab Smart Connected Supplier Network (zie pagina 59) van start gegaan. Een samenwerkingsverband van diverse bedrijven met TNO in de regierol. Erop gericht ERP- maar

LINK6_TNO_v1_LINK6 06-12-16 14:03 Pagina 43

ZEER BREED INTERNATIONAAL SPEELVELD Geen smart industry zonder standaardisatieafspraken.

Standaardisatie maakt het mogelijk om bedrijven, machines en computersystemen op uniforme – en daarmee flexibele – wijze aan elkaar te koppelen, aldus de Actieagenda Standaardisatie. De agenda onderscheidt drie actielijnen: verzilveren van bestaande kennis, versnellen van de ontwikkeling, en versterken van het fundament. In het rapport veel aandacht voor de invulling van die tweede actielijn, gericht op het versnellen, door aansluiting te zoeken bij Europese en mondiale initiatieven als de Industrial Data Space Association. Immers het ontwikkelen van standaarden is voor ‘negentig procent’ een internationale aangelegenheid.

Lezing maakt overigens duidelijk dat het wemelt van de

samenwerkingsinitiatieven op het niveau van zowel individuele bedrijven als landen, Europees en mondiaal.

Meest relevant voor de Nederlandse industrie lijkt het Europese RAMI 4.0 (Reference Architecture Model Industrie 4.0) dat bedoeld is om een overzicht te krijgen van de reeds aanwezige en nog benodigde standaarden.

Het model is het resultaat van afspraken tussen Duitsland en Frankrijk. In Nederland werken verschillende normcommissies mee aan internationale normen die relevant zijn voor smart industry en die ontwikkeld worden door gremia als IEC en ISO.

ook CAD-informatie automatisch, foutloos, veilig, sneller en ook nog eens goedkoper door de hightech toeleverketen te laten stromen, zonder dat er ergens ordergegevens moeten worden overgetypt of een CAD-tekening moet worden geconverteerd. De ervaringen die deze bedrijven met ons opdoen in dit fieldlab, brengen we vervolgens in de grote standaardisatie-overlegorganen in, zoals de Industrial Data Space Association waarin we als TNO nauw samenwerken met ons Duitse collega-instituut Fraunhofer. Juist de bijzondere aandacht in ons Smart Industry-programma

voor human capital en ons bottom-up fieldlabconcept dat veel echte praktijkervaring oplevert met de digitalisering van de industrie, zien onze oosterburen als een zeer waardevolle aanvulling op hun Industrie 4.0-beleid. Zij zien heel goed in dat wij niet aan het droogzwemmen zijn.’

B Benieuwd enieuwd hoe hoe c cool ool o onze nze

De Actieagenda Standaardisatie vloeit voort uit de eerder gelanceerde Actieagenda Smart Industry.

www.smartindustry.nl/ictrandvoorwaarden

LOGISCHE PARTNER Dat die stap naar internationalisering met de Duitsers wordt gezet is, aldus Stokking, geen toeval. ‘Dat een TNO-medewerker voor het opslaan van zijn data geen gebruik mag maken van Drop-

box, heeft ermee te maken dat wij de Amerikanen niet kunnen vertrouwen. Daarom willen we toe naar een Europese cloud en de weg daarnaartoe loopt via samenwerking met Duitsland, het sterkste industrieland van Europa en onze belangrijkste handelspartner. Wij willen graag met hen samen in standaardisatie vooroplopen en een groeiende Europese coalition of the willing creëren.’ Nederland is daarvoor een logische partner van de Duitsers, verzekert de TNO-man. www.tno.nl

6 6RPPLJH NODQWHQ ODWHQ Zğ RPPLJH NODQWHQ ODWHQ Zğ graag graag in in de de kou kou staan... staan...

Thermo Thermo Ch Chiller iller vvoor oor u uw w RUJDQLVDWLH NDQ ]ġQ" RUJDQLVDWLH ND DQ ]ġQ" Neem Neem d dan a n meteen m ete e n c contact ontact op met op m et p product roduct ma manager nage r Kees Ke es vvan an Kampen Kampen en ra ag en vvraag naar demonstratie: na ar een e en demonstratie: (020)) 5 531 31 8 88 8 88 88

SMC is topleverancier aan de high-tech

d u s d e h o o g s te R O I . E e n r o b u u s t p r o d u c t

industrie. Kwetsbare systemen die een

dat 24/ 7 inzetbaar is.

uiter st stabiele koeling nodig hebben om optimaal te presteren, kunnen ver trouwen

Onderhoud vindt plaats in SMC-vestigingen,

op de SMC Thermo Chiller. Of het nu gaat

en sinds kor t ook in ons T Te e c h n o l o g y C e n te r

om hoogwaardige elek tronenmicroscopen,

in Eindhoven. Te Techniek en logistiek gaan bij

d r u k m a c h i n e s o f l a s e r te c h n o l o g i e – o n z e

SMC hand in hand.

w w w.s m c p n e u m a t i c s.n l

‘chiller’ zorgt voor een stabiele temperatuur.

Voor onze high-tech klanten vormt de De HRS en HRSH Thermo Chillerr series

T h e r m o C h ill e r m e t h u n p r o d u c t é é n g e h e e l,

leveren een koelvermogen van 1.000 tot

inclusief onze wereldwijde ser vice en

28.000 wat t, met een nauwkeurigheid van

garantie.

± 0,1° C. Intensieve testen leidden tot het beste resultaat, de langste levensduur en

Cool!

december 2016

43

LINK6_Vernay-Tumakon_v1_LINK6 06-12-16 14:05 Pagina 44

INDUSTRIEBELEID

VERNAY EN TUMAKON, CRUCIALE SCHAKELS IN DE KETEN VAN SCHONERE DIESELS

DE ROUTE NAAR MINDER NOX LOOPT VIA TWENTE Laat ’m niet vallen, want je bent ’m zo kwijt. Zo klein is het klepje dat Vernay gaat produceren met de forse machine die Tumakon heeft gebouwd. Twee Twentse bedrijven spelen zo een cruciale rol in de race van de Europese automotive naar steeds schonere diesels.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

en kunststof, cilindervormig componentje, van negen bij vijfenhalve millimeter. En een machine van drie bij twee bij twee meter.

Om die twee, contrasterende, hightech innovaties draait het in de samenwerking tussen Vernay en Tumakon. Vernay is de specialist in fluid controloplossingen die dat hoge-precisieproductje ontwikkeld heeft dat geassembleerd en getest gaat worden met de speciaalmachine die Tumakon heeft ontwikkeld en gebouwd. Het componentje is het klepje voor een doseersysteem dat ingebouwd moet gaan worden in de uitlaten van nieuwe diesels die vanaf 2018 op de markt komen. Het systeem voegt een kleine hoeveelheid van een ammoniakoplossing toe aan de uitlaatgassen. Dat moet ervoor zorgen dat dieselmotoren, conform aangescherpte Europese regelgeving, veel minder NOx uitstoten.

‘E

Het productiesysteem is in staat om 2,5 miljoen klepjes per jaar te produceren. ‘Of wij die capaciteit ook volledig zullen gaan benutten, zal afhangen van onze eindklant’, aldus Vernay-man Martin Reef (links). Naast hem Paul Nijenhuis en Robert Pelgrim van Tumakon.

Foto’s: Com-magz

het minuscule elementje voor hem op tafel. Het bestaat uit onder meer een filtertje, een veertje en een afsluitertje. Dat laatste is gemaakt door Vernay zelf, van een synthetisch rubber. Het materiaal heeft ‘unieke elastische eigenschappen en een zeer specifieke wrijvingscoëfficiënt’ meegekregen.

Materiaaltechnologie is niet voor niets een van de specialismen van het Oldenzaalse bedrijf.

MINUSCUUL Vernay, onderdeel van een Amerikaans bedrijf, levert al 65 jaar specialistische vloeistofcontrolesystemen en heeft over die periode een wereldwijde naam en faam opgebouwd, ook in de automotive. In 2014 bracht die reputatie een ‘ZuidEuropese modulebouwer’ ertoe contact op te nemen met het bedrijf in Oldenzaal. ‘Met de vraag of wij dat klepje konden ontwikkelen en produceren’, verhaalt Martin Reef, global automotive business unit manager. ‘Zij kwamen met een aantal functionele eisen als doorstroomcapaciteit, afsluitgedrag en een inbouwruimte van zeer beperkte afmetingen. Met name in dat laatste lag de uitdaging. In co-design met onze klant zijn we tot deze oplossing gekomen’, wijst hij op

44

december 2016

TWEE MU Tijdens dat ontwerpproces ging het natuurlijk niet alleen om design for function, maar ook om design for cost en design for manufacturing. Voor dat laatste vroeg Vernay een concept aan bij verschillende machinebouwers uit de Twentse regio en de keuze viel uiteindelijk op Tumakon. ‘Wij hebben’, aldus Reef, ‘uiteindelijk voor hen gekozen omdat zij ons het best ervan konden overtuigen dat ze de nauwkeurigheid van twee mu (micrometer, oftewel duizendste millimeter, red.) konden waarborgen voor de positionering van het ene onderdeel op het andere.’ Volgens operationeel directeur Robert Pelgrim van Tumakon had dat niet alleen te maken met de enginee-

ringskwaliteiten en de vraagprijs van de machinebouwer uit Hengevelde, maar ook met wederzijds vertrouwen: ‘Wij hebben eerder voor Vernay machineconcepten ontwikkeld. Ofschoon die uiteindelijk door klanten niet gerealiseerd zijn, was dat voldoende basis voor ons om veel tijd te investeren in het ontwikkelen van een concept voor deze machine. Dat is veel meer dan een tekening. Er wordt sterk ingezoomd op de kritische stappen in het assemblage- en testproces dat de machine moest gaan uitvoeren.’

CHAMPIONS LEAGUE ‘Op het moment’, aldus Pelgrim, ‘dat wij de opdracht accepteerden, garandeerden wij een oplossing binnen de specificaties. Natuurlijk hebben wij heel veel ervaring met speciaalmachinebouw, juist ook voor de automotive met al zijn specifieke vrijgave-eisen. Wij spelen immers wel in de Champions League van de machinebouw.

We hadden op dat moment al een goed idee van hoe we tot een oplossing konden komen. Maar zeker weten doe je dat niet, want we moesten wel iets maken dat op dat moment nog niet bestond.

LINK6_Vernay-Tumakon_v1_LINK6 06-12-16 14:06 Pagina 45

Met het risico dat het toch niet direct lukt en dat je dus andere, veel tijdrovender wegen moet gaan bewandelen. En wij hebben veel moeten voorinvesteren, ook in onze eigen sourcing. De klant die uiteindelijk onze rekening betaalt, de ZuidEuropese modulebouwer, kennen wij niet en is hier ook nooit geweest. Maar wij hadden zoveel vertrouwen in Vernay dat wij in dit project zijn gestapt.’

Kritiek waren onder meer de stappen waarin twee onderdelen eerst met een laser verwarmd moesten worden en vervolgens – heel gecontroleerd en nauwkeurig – op elkaar moesten worden gedrukt. Met een kracht van exact vijftien Newton. Iets meer of iets minder zou direct tot afkeur leiden. Extra complicerend was het ontbreken van een ‘zoekrandje’, een afronding, in het ontwerp van het klepje. ‘Dat maakt het geautomatiseerd in elkaar plaatsen van onderdelen minder vergevingsgezind’, schetst Paul Nijenhuis, die bij Tumakon het engineeringsproject vanaf de start in februari van dit jaar heeft geleid. ‘Toen wij het ontwerp van het klepje kregen, was het al zover in de vrijgaveprocedure dat daar niets meer aan gewijzigd kon worden. Dus zagen we ons geconfronteerd met hoge eisen aan de nauwkeurigheid van de positionering. Maar daaraan hebben we dus kunnen voldoen.’

TERUGVERDIENEN Eerst hebben de mensen van Vernay en Tumakon samen alle stappen in het assemblage- en testpro-

ces handmatig getest en gevalideerd. Parallel daaraan zijn 4.000 goedwerkende klepjes geproduceerd en geleverd aan de eindklant (die daarmee de eigen machines voor de assemblage van het complete doseersysteem kon testen). Toen kon de bouw van de machine beginnen. Centraal daarin staat een draaitafel met zestien posities die langs evenveel stations draait voor in totaal zo’n 25 volautomati- Het klepje voor een doseersysteem dat ingebouwd moet gaan worden in de uitlaten van nieuwe diesels. sche assemblage- en duceren. ‘Of wij die capaciteit ook volledig zullen testhandelingen. Eromheen staan diverse systegaan benutten, zal afhangen van hoe goed onze men die zorgen dat de zes onderdeeltjes van het eindklant zijn doseersysteem in de automotiveklepje met de juiste takttijd van één product per markt weet te zetten’, aldus Vernay-man Reef. zes seconden worden toegevoerd. Aan het eind ‘Daarvan hangt ook af in hoeverre wij onze ontvan de rondgang worden de kant-en-klare, wikkelkosten terugverdienen. Dat is het risico dat geteste klepjes per veertig stuks verpakt in wij nemen.’ doorzichtige pijpjes, klaar voor transport naar Vernay’s klant.

In februari wordt de machine in Oldenzaal bij Vernay geïnstalleerd. Het productiesysteem is in www.vernay.com staat om op jaarbasis 2,5 miljoen klepjes te prowww.tumakon.com

Murrelektronik

NEDERLAND

jaar O

ELEKTRONICA IN DE SCHAKELKAST

INTERFACE

K AANSLUITTECHNIEK

I/O SYSTEMEN

DE BASIS VOOR UW SUCCES D Ô Innovatieve oplossingen van Murrelektronik Murrelektronik B.V. | Takkebijsters 3 | 4817 BL Breda | Tel: +31 85 222 02 82 | Fax: +31 85 222 02 83 | sales@murrelektronik.n sales@murrelektronik.nll | www.murrelektronik.nl

december 2016

45

LINK6_Cards-Xilloc_v1_LINK6 06-12-16 14:08 Pagina 46

PROCESVERBETERING

IMPLANTATENBEDRIJF XILLOC GROEIT, CARDS PLM SOLUTIONS HELPT TE VERSNELLEN

‘DANKZIJ JOU HEB IK M’N UITERLIJK TERUG’ Botimplantaten die preoperatief 100 procent patiëntspecifiek worden ontworpen en geproduceerd. Het Limburgse Xilloc ontwikkelde daar een baanbrekende methodiek voor – met grote voordelen voor patiënt en dokter/operatieteam. ‘Dankzij jou heb ik m’n uiterlijk terug’, kreeg oprichter/ceo Maikel Beerens van een dankbare ‘klant’ te horen. cards PLM Solutions helpt Xilloc om (nog) sneller te groeien.

week, was op vrijdag vrij, en zei tegen mezelf: ‘Het is me in honderd stagedagen gelukt die award te winnen; dan moet ik ook in honderd vrije vrijdagen m’n eigen bedrijf kunnen opzetten.’’ Makkelijk ging dat allerminst – ‘menigeen zou de handdoek al lang in de ring geworpen hebben’ – maar zijn droom opgeven? Nooit. Een lang verhaal kort, zomer 2011 hád Beerens z’n eigen bedrijf: Xilloc.

GROTE VOORDELEN Hij ging aan de slag met enkele mooie patenten die hij in licentie mag gebruiken.

Waaronder InterFix, een unieke manier om implantaten tangentiaal op gezond bot te bevestigen. Zonder diep in details te gaan: alle schroeflocaties en -richtingen zijn, op basis van vorm en dikte van het bot van de patiënt in kwestie, preoperatief aangebracht – met instructie over de lengte van de schroef. Vergeleken met standaardimplantaten heeft dat grote voordelen: naadloze sluiting (beter resultaat, ook esthetisch); geen of minder vervolgoperaties; kortere operatieduur; minder bevestigingspunten en een kleinere kans op fouten. Mede dankzij XSuture, patent in aanvraag, dat het voor de dokter makkelijker maakt om implantaat en naastliggend weefsel te verbinden.

Minder belastend en een beter resultaat voor de patiënt, minder kopzorg en tijdwinst voor de behandelende dokter. Beerens: ‘Onze aanpak neemt artsen veel werk uit handen. Zij hoeven alleen nog hun input te geven in ons systeem, de rest regelen wij. Omdat wij de hele workflow geoptimaliseerd hebben, gaan zij beter voorbereid en relaxter de ok in.’ Dat werkt zo: de dokter Naast wereldprimeurs als eerste patiëntspecifieke 3D-geprinte schedelimplantaat en dito onderkaak kan Maikel Beerens van Xilloc er nog één tonen: deze 3D-geprinte (aluminium) gitaar. Foto’s: Johannes Timmermans stuurt een ct-scan, die aan bepaalde (resolutie)voorwaarden voldoet, en andere parameters naar de Xilloc-webshop. Met geavanceerde CAE-software vertaalt Xilloc die data in een DOOR PIM CAMPMAN Beerens (nu 31) van jongs af aan. Als student patiëntspecifiek implantaat, dat in overleg al werktuigbouwkunde aan de Fontys hogeschool in dan niet bijgesteld wordt. Vervolgens zet Xilloc Eindhoven stuitte hij op lopend onderzoek naar illoc, in augustus 2011 opgericht, is een CAM-software in voor de beste productieaanpak. patiëntspecifieke schedelimplantaten. ‘Ik dacht spin-off van de universiteit en het acadeDaarna maken en uitleveren, klaar is Kees. meteen: daar verbeteringen in aanbrengen wil misch ziekenhuis van Maastricht. Met ik voor de rest van mijn leven doen.’ In 2006 vandaag elf vaste krachten en zeven stustudeerde hij af op het uitontwikkelen van een denten legt het zich toe op het ontwerpen, maken NIEUWE UITDAGINGEN methodiek om patiëntspecifieke implantaten snel en vermarkten van botimplantaten. Naast deze Schedelplaten, oogkasbodems, jukbeenderen, en efficiënt te ontwerpen, produceren en op de medische tak staat sinds anderhalf jaar een kaakstukken; Xilloc kan die maken. ‘Tot voor kort markt te brengen. Hij won er de Fontys Technoindustriële, die 3D-geprinte producten maakt lag onze focus op hoofd/hals, maar we zakken logy Award voor de beste afstudeerscriptie mee. voor een groeiende klantenkring in de autovoorzichtig af naar extremiteiten als pols-, sleuNa zijn afstuderen bleef hij als onderzoeker aan motive, petrochemie, machinebouw en lucht- en telbeen- en scheenbeenimplantaten. Met nieuwe de Universiteit Maastricht verbonden. Mooi en ruimtevaart. Recent printte Xilloc voor het eerst uitdagingen: vaak standaardimplantaten, maar uitdagend werk, daar niet van, maar tot aan zijn succesvol een satellietonderdeel. wel met een klantspecifieke planning.’ De materipensioen een ‘Willy Wortel’ blijven zag hij toch alen waaruit Xilloc al die spullen maakt zijn niet zitten. ‘Ik wilde ondernemer worden, een patiëntbepaald. ‘We zijn sterk in 3D-printen van ONDERNEMER WORDEN implantatenbedrijf opzetten; punt.’ Dat ging niet polymeren, metalen – als titanium of aluminium Positief verschil maken in het leven van mensen zonder slag of stoot. ‘Ik had een 36-urige werk– en keramiek. Titanium leent zich prima voor met medische problemen; die droom had Maikel

X

46

december 2016

LINK6_Cards-Xilloc_v1_LINK6 06-12-16 14:08 Pagina 47

3D-printing: daarmee kun je heel complexe rasterstructuren opbouwen waarin bot kan groeien. Of met een laag gewicht, wat voor veel industriële klanten zwaar weegt. Maar voor een schedelimplantaat is metaal geen optie: te koud op wintersport, te heet op het strand. Dus dan passen we polymeren toe. En in weer andere gevallen kiezen we voor hybride: een combinatie van 3D-printen en traditioneel frezen.’

Xilloc beschikt daartoe over een state-of-the-art machinepark, met onder meer vier industriële 3D-printers (merk OES) en een grote cnc-freesbank (DMG) waarop 3D-geprinte implantaten worden nabewerkt (voor een glad oppervlak) en schroefdraad (in 3D nog niet goed mogelijk) wordt gedraaid. Die spullen komen ook van pas voor Xilloc Industrial, meldt Beerens: ‘Een klant kwam met een product dat op de conventionele wijze gemaakt 1,4 kilo weegt. Hij wilde dat lichter. Wij bedachten op basis van 3D-printing een meer organische structuur die op 800 gram uitkwam. Daar winnen we klanten mee.’ Dat blijkt: Xilloc groeit gestaag. ‘Onze strategie is eerst een solide basis in West-Europa opbouwen en daarna de vleugels wereldwijd uitslaan. Langzamerhand gaan we daar naartoe: we zitten in een voortraject met de FDA (Amerikaanse Food & Drug Administration, red.) om daar de markt op te gaan.’

MINDER TUSSENSTAPPEN Om die groei te stutten, heeft Xilloc de banden met cards PLM Solutions aangehaald. Paulus van Dreumel, account manager bij cards: ‘Xilloc maakt al gebruik van de Siemens PLM NX-soft-

Een exacte (kunststof) kopie van de schedel van ex-patiënt Mark. Het grijze vlak is een implantaat ‘made by Xilloc’.

ware. Daarmee halen ze de geometrie binnen en bewerken die waar nodig. Daar komt bij dat Siemens onlangs een partnership is aangegaan met EOS, leverancier van hun 3D-printmachines.

Die software wordt straks geïntegreerd in de NX-suite. Dan kun je vanuit NX niet alleen de geometrie bekijken, maar ook hoe al die laagjes daadwerkelijk fysiek worden opgebouwd in de machine. Zo kom je zinnige dingen te weten over

die opbouw, het support-materiaal dat de geometrie ondersteunt, de warmtegeleiding, enzovoort.

Dat scheelt heel veel tussenstappen. Verder stuurt Xilloc met onze software hun nabewerkingsmachine aan. Aan 3D-geprinte producten moet je vaak nog een stukje klassieke cnc-nabewerking doen. Dat doen ze met NX CAD/CAM-software.’

Maikel Beerens heeft daar hoge verwachtingen van. ‘Software die kan voorspellen wat er in een geometrie gebeurt, daar schieten we echt veel mee op. Vandaag de dag is een 3D-printer een black box. Gelukkig hebben wij inmiddels zoveel ervaring dat we bijna zeker weten dat we het goed doen zoals we het doen. Maar dan nog kan het wel eens verkeerd gaan. cards PLM Solutions gaat ons helpen dat te voorkomen.’ De mogelijkheden die NX CAD/CAM biedt, noemt hij de holy grail.

‘Onze producten komen in stappen tot stand – en elke stap vergt complexe vertaalslagen in je files.

Met NX CAD/CAM worden die in één keer overbodig. Dezelfde file voor je 3D-printer en freesbank, briljant.’

Anderhalf jaar geleden verkaste Xilloc van Maastricht naar de Chemelot Campus in Geleen. ‘Van vijf mensen op 100 m2 gingen we naar elf op 600 m2. Volgend jaar gaan we hier vlakbij naar een nieuw pand en hebben we 1.100 m2 tot onze beschikking, waarmee we de grootste professionele industriële 3D-printfabriek van Nederland zijn.’

www.xilloc.com www.cardsplmsolutions.nl

Zijn Z Zi ijn jn uw uw werknemers wer erknem kne kn nem emer eers rs k rs kl klaar laa la aar ar v voor oor oo or digitale transformatie? de d de digit diiiggi giittale allle a e ttr transfo ra ra an nsf ns sffo ormatie? or mat ma ati tie iie e? e? ale In de maakindustr maakindustrie digitale revolutie Industrie succesvol blijven digitale ie vindt een digit ale re volutie plaats: Industr ie 4.0. Om succesv ol te bli jven is digit transfo ormatie van uw organisatie een must. Hierbi ver de transformatie Hierbijj st staan medewer kers Beschikken zijj o over aan uw mede werk ers centraal. Beschikk en zi kennis, kunde motivatie digitale wereld kunnen juiste k ennis, k unde en mo tivatie om in de digit ale w ereld te k unnen excelleren? excelleren? ale transf o ormatie vvorm en orm te ggeven. even. In vi jf st appen rak Berenscho raag me Berenschott gaat ggraag mett u mee op reis om uw digit digitale transformatie vijf stappen raken unnen eïnspireerd om zichzelf te ontwikk elen en vverwerven erwerven ze ‘2 1st centur ’. Zo k medewerkers ggeïnspireerd uw medewerkers ontwikkelen ‘21st centuryy skills skills’. kunnen ormatie aan en is uw organisatie klaar vvoor oor de toek omst. zi ale transf for o zijj de digit digitale transformatie toekomst.

Meer w eten? weten?

Ga naar www .berenschot.nl/digitalereis of neem cont act op me eijzer (l.k eijzer@berenschot.nl) www.berenschot.nl/digitalereis contact mett Laura K Keijzer (l.keijzer@berenschot.nl)

december 2016

47

LINK6_EPLAN Voortman_v1_LINK6 06-12-16 13:50 Pagina 48

EPLAN BUSINESSEVENT: ‘WELKE ONTWERPSTRUCTUUR WERKT VOOR MIJN BEDRIJF?’

‘STRUCTUUR GEEFT PERSPECTIEF, HOUVAST EN RUST’ Een goede ontwerpstructuur waarin producten, projecten en documenten doordacht en nauwgezet zijn opgedeeld in bouwstenen en deelfuncties; dat is een must om tot een sneller, efficiënter en foutloos engineeringsproces te komen. Het was de rode draad tijdens het businessevent dat EPLAN Software & Services begin november bij machinebouwer Voortman Steel Machinery in Rijssen hield. ‘Structuur is hét fundament om op te bouwen,’ zo vatte managing director Harold van Waardenburg van EPLAN Nederland het samen.

DOOR PIM CAMPMAN

VAN ETO NAAR CTO

et businessevent vindt plaats in het fraaie Experience Center van Voortman Steel Machinery. De ongeveer veertig bezoekers worden aan de hand van drie voordrachten gevoed met betrekking tot het thema: ‘Welke ontwerpstructuur werkt voor mijn bedrijf?’ Een rondleiding door het Voortman Experience Center en een deel van de assemblagefabriek completeert het event. Aard Slagman, projectmanager bij Voortman, zoomt in op de omslag die de machinebouwer de voorbije jaren maakte van een project- naar een productorganisatie. Na de pauze doet Eric van Can, afdelingsmanager Projecten Water bij Dunea, uit de doeken hoe het ZuidHollandse drinkwaterbedrijf het beheer en onderhoud van zijn assets in de greep wist te krijgen. Ten slotte voegt EPLAN-consultant Chris Brouwer er een stukje theorie, over hoe je structureren aanpakt, en enkele praktijkvoorbeelden aan toe.

Voortman stapte van engineer-to-order (eto) over op configure-to-order (cto) en voor menig ander maakbedrijf is dat ook een serieuze optie. Cto is dé manier om aan de vraag/behoefte van korte levertijden en concurrerende prijzen te voldoen.

Het stelt bedrijven in staat om een klantspecifiek product te leveren met de prijs, levertijd en kwaliteit van een standaardproduct. Een bijkomend voordeel is dat er voor klantspecifieke producten realiseren weinig engineeringscapaciteit nodig is.

Zodat die vrijvalt voor productinnovatie. Overgaan op een cto-organisatie is een strategische keuze. Voortman heeft jaren geleden bedrijfsbreed gekozen voor een modulaire inrichting van de ontwerpstructuur. Het is hierbij van groot belang de organisatie zo in te richten dat de keuze van ontwerpstructuur maximaal wordt ondersteund, aldus Aard Slagman. ‘Ik hoor van veel bedrijven dat de directie aan engineers vraagt om een dusdanige productstructuur op te zetten dat producten configureerbaar zijn. Hierbij zien ze

H

• ‘Alleen de productstructuur veranderen is niet voldoende.’

• ‘Door te werken vanuit standaardmodules zijn we veel flexibeler geworden.’

• ‘Aan 95 procent van al onze hardware komt geen engineering te pas.’

• ‘De crux is dat je alles wat voor jouw organisatie relevant is, hangt aan die kapstok: structuur.’

vaak over het hoofd dat het niet voldoende is om alleen de productstructuur te veranderen, dit omdat de gevolgen van een dergelijke keuze de gehele organisatie en zelfs de supply chain raken.’

MODULAIRE PRODUCTSTRUCTUUR Op de reis naar een productorganisatie kraakte Voortman heel wat harde noten. Slagman: ‘We hebben onze markt strak afgebakend, op de staalen plaatbewerkende industrie, en de hele organisatie omgeturnd naar het begrip module. Modulair is sindsdien voor ons een sleutelwoord. Alles, bijvoorbeeld prijzen, stuklijsten en documentatie, is gebaseerd op de module.’ Dat stelt Voortman in staat om met minimale engineeringsinspanning oneindig veel varianten aan klanten aan te bieden. ‘Door te werken vanuit standaardmodules zijn we veel flexibeler geworden.’ Een belangrijk

Harold van Waardenburg (EPLAN): ‘Structuur is hét fundament om op te bouwen.’

Eric van Can (Dunea): ‘Er kwam meer druk op het goed inrichten van documentatiebeheer.’

Aard Slagman (Voortman): ‘Modulair is voor ons een sleutelwoord.’

48

december 2016

LINK6_EPLAN Voortman_v1_LINK6 06-12-16 13:51 Pagina 49

aspect in deze modulaire bouwwijze is het wijzigingsbeheer. Hoe zorg je dat je wijzigingen, ter optimalisatie van je product, snel kunt doorvoeren en voorkom je tegelijkertijd dat je standaard telkens wijzigt? Voortman heeft veel energie gestoken in het opzetten van een goed wijzigingsbeleid en ook dit heeft weer geleid tot organisatorische veranderingen.

Die ‘reis’ heeft Voortman veel goeds opgeleverd, aldus Slagman ‘Ik durf de stelling aan dat aan 95 procent van al onze hardware geen engineering te pas komt.’ Maar genoegzaam achteroverleunen is er niet bij. ‘Wij zijn geen onderneming met een strakke stip op de horizon. Alles verandert zo snel dat je niet kunt zeggen: zoals we het nu gaan doen, blijven we het doen. Het adagium ‘een veranderingsproces heeft alleen maar een begin’ zit Voortman in de genen. Denken dat het morgen klaar is, dat het ooit af is; dat past niet bij ons.’ Uitdagingen voor de toekomst zijn onder meer multidisciplinaire optimalisatie – lees: mechanische, elektrische en software-engineering niet opvolgend, maar zoveel mogelijk tegelijkertijd uitvoeren – en integratie van het ontwerpproces in het proces van de klant.

VOLAUTOMATISCH PROCES Drinkwaterbedrijf Dunea staat voor de opgave om 1,3 miljoen Zuid-Hollanders dag in dag uit van schoon drinkwater te voorzien. Geen sinecure gezien alles wat daarbij komt kijken. Om een indruk te geven: vijf zuiveringslocaties, 5.000 kilometer aan leidingen en talloze pomp-, filteren onthardingsinstallaties, meet-/analyseapparatuur en noem maar op. Dunea moet dat allemaal beheren en doelmatig (laten) onderhouden. Hierbij, vertelt manager projecten Eric van Can in Rijssen, wordt sinds 2000 ingezet op volautomatische procesvoering: de storingsdienst is paraat, maar aan het maken en leveren van drinkwater komt normaal gesproken geen mens meer te pas.

Die weg op gaan, had – en heeft nu nog – veel voeten in de aarde. De assets van Dunea zijn beschreven in maar liefst 80.000 documenten. De

Chris Brouwer (EPLAN): ‘Door structuur aan te brengen, creëer je ruimte om je bezig te houden met wellicht belangrijker dingen – ontwikkelen bijvoorbeeld.’

Rondleiding in het Voortman Experience Center. Foto’s: Arjan Reef

veelheid aan certificaten, prestatiegegevens, onderhoudshistorie, et cetera niet meegeteld. ‘De assets van Dunea gaan vaak lang mee. Meer dan veertig jaar is geen uitzondering. Het kost veel inspanning om met deze historie en met alle wijzigingen tijdens de beheerfase de documentatie op orde te houden. Naast inhoudelijke wijzigingen in assets word je gedurende de levensduur van je assets geconfronteerd met snelle ict-ontwikkelingen die je niet steeds kunt adopteren in je beheeromgeving. Je hebt een heldere informatiestructuur nodig en een heldere ict-architectuur waarin de samenhang tussen informatie en systemen is vastgelegd.’

ECONOMISCHE WAARDE De fusie in 2000, toen drie drinkwaterbedrijven opgingen in Dunea, maakte een verdere standaardisatie van documentatie-afspraken noodzakelijk. Van Can: ‘Daarnaast maakte de meer centrale aansturing van beheer en onderhoud de afstand tussen mens en machine – en de daarbij behorende documentatie – groter. Ook hierdoor kwam er meer druk op het goed inrichten van documentatiebeheer.’ Dunea wist het documentmanagement gaandeweg op orde te krijgen, onder meer door introductie van een documenttypelijst waarin definities, vorm en eigenaarschap van documenten is vastgelegd.

Ook het hanteren van het begrip ACCU hielp daarbij enorm: Actueel, Correct, Compleet en Uniek. ‘Documentatie heeft een grote economische waarde, tot soms wel twintig, dertig procent van de hardware die je koopt. Mede door de Dunea-organisatie en de toeleverketen daar bewust van te maken, lukte het gaandeweg om één taal te gaan spreken en documentatie te harmoniseren. EPLAN heeft ons hierbij geholpen met advies en een goede softwareoplossing. De komende vijf jaar gaan we onze locatie in Katwijk renoveren. Een goede mogelijkheid om op een database-omgeving over te gaan. Onze ambitie is om goedkoper te gaan bouwen door gebruik te kunnen maken van slimme marktoplossingen en

in de beheerfase met acceptabele inspanning de documentatie in orde te houden om gedurende de levensduur van de assets betere kwaliteit te kunnen leveren.’

HOUVAST, RUST, RUIMTE Op de vraagstelling ‘Welke ontwerpstructuur werkt voor mijn bedrijf?’ bestaat geen eenduidig antwoord, maakt Chris Brouwer van EPLAN ter afsluiting van het businessevent duidelijk. ‘Voortman is op zoek naar het toevoegen van het functionele aspect. Bij Dunea is dat andersom: zij willen het productaspect toevoegen aan het functionele. Welke structuur het beste is, hangt van heel veel factoren af: waar sta je in de keten, wat is de lifecycle van je product, voor wie is de onderdeelcode die je erop plakt bedoeld: voor jou, je collega-engineer of iemand in de werkplaats, voor de machinebouwer aan wie je toelevert, de installateur, of de eindgebruiker die zelf het onderhoud moet kunnen doen?’

Volgens Brouwer is het de kunst alle informatie in kleine stukjes, in bouwblokken en deelfuncties, op te knippen en een plek te geven in de ontwerpstructuur. Naast factoren als functionaliteit kunnen onder meer ook de vorm van een object en/of de locatie waarin dat wordt toegepast een rol spelen, legt hij uit. ‘Een bakfiets doet hetzelfde als een stadsfiets, maar is anders opgebouwd. En voor Voortman is loze ruimte in een schakelkast misschien geen punt, maar op een schip, met een beperkte ruimte en waar alle kabels in de bouwfase gelegd worden, absoluut wel. De crux is dat je alles wat voor jouw organisatie relevant is, hangt aan die kapstok die structuur heet. Dat geeft perspectief, houvast en rust omdat je weet waar je aan toe bent. En daardoor ontstaat ruimte om je bezig te houden met wellicht belangrijker dingen – ontwikkelen bijvoorbeeld. Op structuur kun je bouwen.’ www.eplan.nl www.voortman.net www.dunea.nl

december 2016

49

LINK6_FLINK Cover_v1_LINK6 06-12-16 14:10 Pagina 50

3:46:13

LINK6_FLINK Cover_v1_LINK6 06-12-16 14:11 Pagina 51

FLINK bericht over de wereld van starters en hun innovaties, financieringsproblemen en andere uitdagingen. De naam, FLINK, haakt natuurlijk aan bij die van dit magazine, maar duidt bovenal op een wezenlijke karaktereigenschap van elke startende hightech ondernemer waar de interesse van (formal) investors naar uitgaat – meer nog dan naar de innovatie in kwestie: heeft de starter doorzettingsvermogen, weet hij mensen voor zich te winnen met zijn overtuigingskracht, durft hij beslissingen te nemen?

Frans Bastiaanssen: ‘Zoals elke jonge ondernemer zette ik alles wat ik ooit geleerd had aan de kant en ging er als een blind paard in.’

Foto: Bart van Overbeeke

IN FLINK: 54 Nieuwe, Brabantse oem’er Liteq zelfbewust de ic-packaging-markt op 56 KORT: - Slimme app zorgt voor veilig rijgedrag - Get in the Ring daagt start-ups uit - Startup Village Amsterdam krijgt eerste bewoners - Waardering voor constructietalent

TOPPERS IN TOEGEPASTE WISKUNDE EN DIGITAL IMAGE PROCESSING GEZOCHT – EN EEN INVESTEERDER

eLEAF KLAAR VOOR DOORBRAAK Door middel van aardobservaties vanuit satellieten grondeigenaren voorzien van cruciale informatie over de bodemgesteldheid en de gewassen op hun percelen. Een veelbelovende innovatie in het kader van precisielandbouw – tot donkere wolken zich samenpakten. Met een research roadmap hoopt eLEAF alsnog investeerders te interesseren.

DOOR WILMA SCHREIBER

VIRTUAL REALITY START-UP VREE OP GROEIPAD Virtual reality (VR) start-up VRee heeft een seed-investering ontvangen van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) en start-up-accelerator LUMO labs. VRee ontwikkelt ’s werelds eerste platform dat real-time full-body tracking in VR mogelijk maakt. Hun technologie opent de deur naar active VR eSports en veel meer toepassingen op het gebied van gaming, training en simulatie. Met VRee kunnen spelers vanaf verschillende plekken in een virtuele omgeving met elkaar gamen of eSporten: in real time vrij bewegen met hun volledige lichaam, van kop tot teen.

VRee gebruikt de investering om meer programmeurs en visueel ontwerpers aan te trekken en voor sales & marketing, onder meer om contentontwikkelaars en eventcenters te informeren over inzet van de technologie voor een meeslepende VR-ervaring.

Frisbeeën in virtual reality. Illustratie: Vree

vree.world www.bom.nl www.lumolabs.io

et idee ontstond zo’n vijftien jaar geleden.

Met zijn bedrijfje WaterWatch voorzag Wim Bastiaanssen de Wereldbank van betrouwbare informatie over de landbouwopbrengsten voor en na de bouw van een door die organisatie gefinancierde stuwdam. Zijn broer Frans Bastiaanssen, toen een 60-jarige gepensioneerde oud-Philipsman, zag kansen om dit principe toe te passen op de Nederlandse landbouw. ‘Niemand anders kon die informatie leveren. Zoals elke jonge ondernemer zette ik alles wat ik ooit geleerd had aan de kant en ging er als een blind paard in’, herinnert hij zich. ‘Want als de wereld hier lucht van kreeg, zou iedereen op ons afkomen. Een fantastische prospect.’

H

LEES VERDER OP PAGINA 52

december 2016

51

LINK6_FLINK eLeaf_v1_LINK6 06-12-16 14:14 Pagina 52

VERVOLG VAN PAGINA 51

TOPPERS IN TOEGEPASTE WISKUNDE EN DIGITAL IMAGE PROCESSING GEZOCHT – EN EEN INVESTEERDER

eLEAF KLAAR VOOR DOORBRAAK De twee zonen van een boer in de Noordoostpolder sloegen de handen ineen: Frans Bastiaanssen richtte BasFood op om de technologie van WaterWatch van broer Wim naar de markt te brengen.

Er volgden proefprojecten in samenwerking met en gefinancierd door landbouworganisaties, Rabobank en de provincie Noord-Brabant, waarbij de aardappel-, bieten- en tarweopbrengsten per perceel berekend werden. Ook bracht WaterWatch de sterke en zwakke plekken van percelen in kaart met ‘pixels’ van 20 bij 20 meter. ‘Dat leidde tot heel mooie uitkomsten. Zo ontdekten we dat onder een hoogspanningsdraad gewassen het beter deden. De regen bleek langs de draden naar het midden te vloeien en daar naar beneden te vallen’, vertelt Frans Bastiaanssen. ‘Via mijnakker.nl konden boeren inloggen om gegevens op te halen, zodat ze wisten wanneer ze stikstof moesten strooien, et cetera. Een eclatant succes.’

Toen verschenen er – letterlijk – wolken aan de hemel. ‘Het jaar erop ging het gigantisch mis. We misten bits & pieces als het bewolkt was. En juist in mei en juni, als planten de grond uit schieten en informatie essentieel is voor de boer om de groei te kunnen bijsturen, was het zes weken bewolkt en hadden we niks te melden. We zagen daarna wel hoe het met de planten was, maar wisten niet wat de boer ondertussen gedaan had.

Er klopte niks meer van’, aldus Bastiaanssen. ‘Dus geld erbij en nog meer geld erbij. Maar het ging niet goed.’

ROER OM Om het tij te keren, trok hij extern een directeur aan, Ad Bastiaansen (met één s, geen familie dus),

Frans Bastiaanssen (74) blijft onverminderd positief: ‘De laatste drie jaar gaan we stap voor stap de goede kant op.’

Foto: Bart van Overbeeke

die naam had gemaakt met TeleAtlas, een bedrijf in cartografie voor navigatie dat hij later verkocht aan TomTom. ‘Hij had ervaring met technologie die ondanks alle hoge verwachtingen nog niet werkt. Een commerciële man die financiering wist te regelen en ons overal toegang verschafte’, verklaart Frans Bastiaanssen. WaterWatch en BasFood werden samengevoegd tot eLEAF, met twintig medewerkers. De ontwikkeling ging ech-

ter niet snel genoeg; te veel geld ging naar marketing, te weinig naar research. ‘We hadden één grote klapper nodig, één grote klant. Dan konden we daarna alle research aanzwengelen. Maar investeerders vonden dat we nog niet ver genoeg waren en stapten niet in.’

Dus ging drieënhalf jaar geleden het roer om en werd eLEAF afgeslankt. De financiën werden op orde gebracht, de directie werd opgeheven en de

INNOVEREN ALLEEN IS NIET VOLDOENDE OM TE OVERLEVEN IN DE AGRO Voor agrobedrijven is innoveren de enige manier om bij te blijven in de ratrace. Dat geldt voor de akkerbouw waarop eLEAF zich richt, maar evengoed voor de veeteelt. Toch blijkt de bereidheid om te investeren in innovaties niet voldoende. Er moet meer samengewerkt worden. ‘Wanneer wij als primaire producenten blijven verzaken om goed in ketens samen te werken, gaan we het niet redden. Nu is er sprake van suboptimalisatie per onderdeel, in plaats van te komen tot strakke regie per keten’, stelt Bert Rijnen, duurzaam varkenshouder in Oirschot, lid van boerencoöperatie Heydehoeve en lid van de raad van commissarissen van Topigs Norsvin.

Varkenshouders moeten steeds meer product leveren voor hetzelfde geld. ‘Tien jaar geleden kreeg een zeug gemiddeld 27 biggen, nu is dat dankzij allerlei innovaties

52

december 2016

zo’n 30 stuks. Als je als boer op die 27 blijft zitten, ben je out of business. Als je meegaat, blijf je in leven maar is er geen financieel gewin’, aldus Rijnen. ‘We moeten naar de 35 biggen toe, maar dan lopen we tegen maatschappelijke grenzen aan. Er ontstaat weerstand omdat men dit te ver van de natuur vindt afstaan.’

Hoe moet de veehouderij dan te werk gaan? ‘Niet meer ieder voor zich, maar over je eigen schaduw heen stappen. In de keten samen langetermijnafspraken maken over aantallen, kwaliteit en het financiële plaatje in plaats van elke week opnieuw afspraken maken over de prijs met de slachterij’, verklaart Rijnen. De retail hoort daar in zijn ogen ook bij. ‘Die staan dicht bij de consument en moeten ons vertellen in welke richting wij ons moeten ontwikkelen.’ Momenteel heeft een varkenshouder maar

twee opties: kostprijsleider zijn of toegevoegde waarde bieden. ‘Of je levert een product zonder toegevoegde waarde of je onderscheidt je met biologische of scharrelproducten. Daartussen zit niets en schiet je er financieel bij in. Daarom zijn afspraken in de keten een must. Pas dan kunnen wij stappen zetten, zoals meer ruimte voor dieren. In het buitenland is dat al een feit. Daar bepaalt een aantal grote ketens de richting. Dat marktleiderschap ontbreekt hier in Nederland en daarom moeten we als keten de regie gaan oppakken.’

www.heydehoeve.nl www.topigsnorsvin.nl

LINK6_FLINK eLeaf_v1_LINK6 06-12-16 14:15 Pagina 53

leiding kwam in handen van meewerkend voorman Maurits Voogt, de huidige directeur. Frans Bastiaanssen bleef op afstand betrokken, onbezoldigd. ‘De voornaamste stap die we toen gezet hebben, was het opstellen van een research roadmap. Het idee was geweldig – de hele wereld zit te wachten op de eerste die erin slaagt door de wolken heen te kijken – maar het researchproces moest ordelijk zijn. En we hadden investeerders nodig die konden omgaan met onzekerheden

‘Als je bij boeren wilt slagen, moet je product overdonderend zijn’

rond de ontwikkeling van een nieuwe technologie. Om echte doorbraken te realiseren, hebben we toppers in toegepaste wiskunde en digital image processing nodig, en verder een stimulerende omgeving zoals de campus in Eindhoven, waar je kunt profiteren van kruisbestuiving met andere disciplines.’

ERKENNING Momenteel ontbreekt het geld voor een verhuizing. Bastiaanssen blijft echter onverminderd positief. ‘De laatste drie jaar gaan we stap voor stap de goede kant op. De omzet ligt inmiddels rond de 1,7 miljoen euro en dit voorjaar hebben we een open tender van de FAO (wereldvoedselorganisatie van de VN, red.) gewonnen. Ondanks het feit dat we niet aan alle voorwaarden konden voldoen, mogen we de komende drie jaar heel Afrika en het Midden-Oosten in kaart brengen.

Dat is toch een stuk erkenning.’ Want hoewel het probleem van de bewolking niet is opgelost, leveren de projecten het bedrijf steeds nieuwe kennis op. ‘Daarmee kunnen we producten maken waar grote delen van de wereld veel aan hebben.’

Door de jaren heen is de betrouwbaarheid van de informatie verbeterd dankzij meer satellieten die nauwkeuriger zijn in plaatsbepaling. Ze leveren opnames met meer pixels en die beelden bestrijken een groter deel van het stralingsspectrum (radar, infrarood, zichtbaar licht, ...), waardoor ze meer informatie opleveren. ‘De wolken zijn kleiner geworden’, lacht Bastiaanssen, die ervan overtuigd is dat boeren enthousiast zullen zijn als het product er eenmaal ligt. ‘Als je bij hen wilt slagen, moet je product overdonderend zijn. Want als het goed is, komen ze vanzelf.’ De echte doorbraak die moet komen na het doorlopen van de drie-

Dankzij eLEAF is de groei van gewassen precies te volgen in kilo’s per hectare per week, zoals hier voor suikerriet in Zuid-Afrika. Foto: eLEAF

jarige roadmap, laat dus nog even op zich wachten. Maar eLEAF is er klaar voor. ‘We boeken leuke resultaten, de omzet groeit waardoor we uit de lopende business al meer aan research kunnen doen. Het is een gezond bedrijf met inmiddels weer zestien medewerkers in dienst. De balans is schoon en er liggen goed doordachte researchplannen. Het wachten is op een geïnteresseerde investeerder. Als we de roadmap kunnen uitvoeren, zijn we over vijf jaar het mannetje.’ www.eleaf.com

december 2016

53

LINK6_FLINK Liteq_v1_LINK6 06-12-16 14:16 Pagina 54

NIEUWE, BRABANTSE OEM’ER LITEQ ZELFBEWUST DE IC-PACKAGING-MARKT OP

‘WIJ WILLEN 60 PROCENT MARKTAANDEEL’ Begin november presenteerde Liteq met trots het eindresultaat van jaren van ontwikkeling: de Flexpack 100. Een geavanceerde machine die komend voorjaar gelanceerd wordt op de snelgroeiende markt voor het packagen van chips. Dat deze oem’er juist in het Eindhovense is ontstaan, in het hart van de supply base van ASML, is geen toeval. Heeft de regio met Liteq eindelijk de nieuwe grote oem’er in huis die ze al zo lang wenst?

‘Wij willen die zestig procent marktaandeel in handen krijgen’, aldus de ambitieuze ceo Gerrit van der Beek, die het haalbaar acht dat Liteq in 2020 een marktaandeel heeft van ‘twintig tot vijftig’. Foto: Com-magz

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

‘I

c-packaging’ is semicon-jargon voor het chips voorzien van contactpunten, om ze te kunnen verbinden met de andere onderdelen van een printed circuit board (pcb). Omdat de chips steeds kleiner worden, is de bestaande technologie om pootjes te monteren – het wire bonding – niet meer geschikt. Voor met name mobiele en internet of things-toepassingen is het antwoord fan-out wafer level packaging (FOWLP), een advanced packaging-technologie. Het Eindhovense Liteq brengt nu de lithografische projectiestepper Flexpack 100, met een technologie aan boord die FOWLP op een kostengunstige manier mogelijk maakt. Een lithografische technologie met sterke overeenkomsten en een paar duide-

54

december 2016

lijke verschillen met de technologie die ASML gebruikt voor het produceren van chips, vertelt Liteq-ceo Gerrit van der Beek.

GEEN TOEVAL De machine die Liteq heeft ontwikkeld, moet een plek krijgen in de zogeheten back-end van de halfgeleiderproductie. ‘Nadat in de front-end van de semicon-productie op een wafer de chips zijn aangebracht, worden in de back-end de chips eerst uit de wafer gezaagd. Dan worden ze voorzien van gestructureerde dunnefilmmetaallagen volgens een lithografisch proces dat onze machine uitvoert. Deze gestructureerde metaallagen verbinden de contactpunten op de chip (i/o’s) met de solder balls die het contact met de pcb verzorgen.’ Het grote verschil met de ASML-

technologie is dat de gestructureerde lagen die de Liteq-machine maakt veel grover maar ook wel honderd keer dikker kunnen zijn. ‘Een groot voordeel van onze machine is dat die lagen kan structureren van sterk variërende diktes, van één tot wel honderd micrometer. Belangrijk, omdat de behoeften van onze klanten ook sterk kunnen variëren.’

Dat Liteq juist in het Eindhovense is ontstaan, is geen toeval. Omdat de gebruikte lithografietechnologie sterke overeenkomsten heeft met die van de Veldhovense waferstepper, is in deze regio bij ASML en de vele toeleveranciers van de machinebouwer veel relevante kennis voorhanden. De Partner Day die Liteq begin november organiseerde, om te vieren dat de ontwikkelfase is afgerond en de fase van vermarkten is aangebroken, werd dan ook bezocht door veel bedrijven die ook ASML bedienen. Zoals SiouxCCM (dat bepaalde framedelen heeft geleverd), NTS Mechatronics (framedelen en mechatronica), Trios (medeontwikkelaar van de illumination-module) en een Duitse toeleverancier voor de 60-wattlaser die Van der Beek liever niet bij naam genoemd ziet. ‘Dat is gevoelige informatie.’ Ook ASML zelf is een partner.

De Veldhovenaren gaven de Liteqontwikkelaars feedback en leverden hun de 300-millimeter-wafers voor het testwerk. Naast testen doet Liteq de eindassemblage, in de nieuwe cleanroom van Sioux Assembly, ondergebracht achter in het Liteq-pand.

SNELGROEIENDE MARKT De markt van Liteq bestaat uit partijen zoals de grote chipfabrikanten (Intel, TSMC, ...) en de zogeheten osat’s (outsourced semiconductor assembly and test), bedrijven als ASE, AMKOR, STATS ChipPAC en SPIL, die zich gespecialiseerd hebben in het back-end-werk. Het is een markt die snel groeit, weet Van der Beek, dankzij de toenemende vraag naar steeds kleinere chips, met name gedreven door de opkomst van het internet of things. Een markt die Liteq nu snel hoopt te gaan bedienen. ‘De afgelopen jaren hebben we ontwikkeld. Nu voldoet de machine aan alle specificaties en kunnen we er de markt mee op.

We hopen in het tweede kwartaal van volgend jaar aan een launching customer de eerste

LINK6_FLINK Liteq_v1_LINK6 06-12-16 14:48 Pagina 55

bèta-uitvoering te kunnen leveren van onze Flexpack 100.’

Aldus Gerrit van der Beek, zelf anderhalf jaar geleden overgekomen van FEI, over de marktactiviteiten die nu op stapel staan. De grote concurrent is Ultratech, dat op dit moment zo’n zestig

tot drie miljoen euro in de markt zetten in 2020 – gehaald wordt. Een optimisme dat hij baseert op het feit dat Liteq het eerste bedrijf is dat een stepper specifiek voor ic-packaging heeft ontwikkeld.

‘Alle specifieke eisen voor deze applicatie worden door Liteq perfect geadresseerd. Voorts is de cost

‘Wij vragen van toeleveranciers de bereidheid om flexibel te zijn’

procent van deze advanced packaging-markt in handen heeft. Dit Amerikaanse bedrijf levert momenteel conventionele, kwiklampgebaseerde steppers, die oorspronkelijk ontwikkeld zijn voor het front-end ic-proces en later aangepast voor de back-end. Een van Utratech’s klanten is TSMC, dat de machine inzet voor de packaging van de chips voor de nieuwste versie van de iPhone 7.

‘Ultratech is ons target. Wij willen die zestig procent marktaandeel in handen krijgen’, aldus een ambitieuze Van der Beek, die het haalbaar acht dat Liteq in 2020 een marktaandeel heeft van ‘twintig tot vijftig procent’. Hij is ervan overtuigd dat de eerste milestone – twintig systemen à twee

of operation twee keer lager dan die van de concurrent, mede door de hoge throughput. Dat weer dankzij onder meer de lasertechnologie en het snelle wafer handling-systeem dat geen moeite heeft met veel voorkomende, niet-vlakke wafers.’

EINDELIJK Met dat aanbod gaat Liteq nu de markt op, met de focus op het leveren van de eerste bèta-machine komend voorjaar. ‘Dan kan het nog wel zes tot negen maanden duren voordat deze klant al zijn tests gedraaid heeft en tot orders overgaat. Dus hopen wij op de flexibiliteit van onze toeleveranciers. Wij zullen nooit inkopen als we niet zeker

zijn dat we ook kunnen betalen, maar wij vragen wel de bereidheid van toeleveranciers om flexibel te zijn’, zo bepleitte Van der Beek. Het Eindhovense Sioux is één van de financiers van Liteq, een andere is de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM).

Als Liteq zijn ambitie kan waarmaken, heeft Brabant er eindelijk de nieuwe, grote oem’er bij die de regio al zo lang wenst, juist om de bestaande hightech supply base minder afhankelijk te maken van de kleine groep bestaande oem’ers als ASML, Philips en Océ. Om starters met groeipotentie een stevige impuls te geven, is een paar jaar geleden NextOEM van start gegaan, een programma gericht op het begeleiden van jonge groeibedrijven die de proof of concept-fase achter de rug hebben en al een kleine omzet draaien, maar nu de stap moeten maken naar schaalvergroting en industrialisatie. NextOEM is een initiatief van Brainport Industries, Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging, Kamer van Koophandel, PwC en Brainport Development. Inmiddels heeft het programma zes ‘scale-ups’ verder op weg geholpen. Overigens hebben Gerrit van der Beek c.s. er geen gebruik van gemaakt (meer over NextOEM op pagina 13). ‘We hebben zelf voldoende ervaring aan boord, mede door investeerders als de BOM.’ www.liteq.nl www.brainportdevelopment.nl (NextOEM)

december 2016

55

LINK6_FLINK-Kort_v1_LINK4 06-12-16 15:01 Pagina 56

KORT SLIMME APP ZORGT VOOR VEILIG RIJGEDRAG

De app Flo 'scoort' rijgedrag. Illustratie: Decos

Auto-ongelukken als gevolg van smartphone-gebruik voorkomen; dat doet de app Flo die digitaal dienst-

verlener Decos heeft ontwikkeld.

Flo geeft inzicht in het rijgedrag en coacht de automobilist op het verbeteren van zijn rijstijl.

De bestuurder krijgt tijdens een autorit punten voor goed rijgedrag, zoals rustig optrekken of het houden van een gelijkmatige snelheid. Inefficiënt rijgedrag, zoals hard remmen of hard door de bocht gaan, wordt bestraft met puntenaftrek. Aan het einde van de rit zegt de Flo-score iets over de rijvaardigheid. Decosdirecteur Paul Veger: ‘Met de app

Wereldwijd marktleider

Flo zorgen we ervoor dat men spelenderwijs feedback krijgt op rijgedrag en zich zo bewust wordt van de eigen rijkwaliteiten. De ervaring leert dat juist dat spelelement ervoor zorgt dat mensen zich gedrag eigen maken. De app zorgt voor veilig rijgedrag en voorkomt dat er ongeluk-

GET IN THE RING DAAGT START-UPS UIT APM Terminals, ASML en KPN organiseren samen, in de Get in the Ring Foundation, ‘innovatie-challenges’ om veelbelovende start-ups de mogelijkheid te bieden concrete samenwerkingsprojecten te starten.

De Nederlandse stichting heeft als doel om wereldwijd start-ups te verbinden aan groeikansen bij investeerders, grote bedrijven en overheden. Get in the Ring houdt in meer dan honderd landen challenges voor start-ups. Om alvast het eerste contact te leggen, werden onlangs, tijdens Get in the Ring Nederland,

op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing

Parker Hannifin is wereldwijd marktleider in de ontwikkeling, productie en verkoop van technologieën, systemen en componenten op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing. Parker levert producten in negen technologieën: hydrauliek, pneumatiek, slangen&koppelingen, afdichtingen, procesbeheersing, filtratie, klimaatbeheersing, electromechanica en luchtvaart. Naast producten levert Parker ook complete systemen, aggregaten en power-units. parker.nl

56

december 2016

ken gebeuren. Smartphones worden nogal eens gezien als een probleem in het verkeer, maar wij zien het juist als een oplossing. Mits de smartphone op de juiste manier gebruikt wordt natuurlijk.’ www.decos.com

speed dates gehouden. Tussen 300 start-ups en meer dan vijftig corporates hadden ruim 600 dates plaats.

Volgens cfo Jan Kees de Jager is zijn KPN op zoek naar start-ups die kunstmatige intelligentie kunnen inzetten voor slimmere besluitvorming. APM Terminals zoekt startups die de logistiek rondom de haven nog slimmer kunnen maken.

En ASML daagt start-ups uit die de potentie hebben om de hightech industrie en systemen verder te vernieuwen. getinthering.co/challenges

gemakkelijk LASERGESNEDEN BUIS & PLAAT ONLINE

LINK6_FLINK-Kort_v1_LINK4 06-12-16 15:01 Pagina 57

snijden is eenvoudig, Kwaliteit & betrouwbaarheid een kunst.

WAARDERING VOOR CONSTRUCTIETALENT Dit keer was de laureaat Niels van Giessen, die deze zomer aan Avans Hogeschool in Den Bosch afstudeerde op het ontwerp van een robotarm. Zijn aandacht ging met name uit naar de constructie van de ‘pols’.

De jury noemde zijn ontwerp een goed voorbeeld van de toepassing

van de bekende constructieprincipes en roemde zijn heldere formulering van de opdracht en de conclusies.

Die onderbouwde hij met experimenten en concrete verbetervoorstellen, waarbij hij tevens de kostprijs betrok. www.dspe.nl

STARTUP VILLAGE AMSTERDAM KRIJGT EERSTE BEWONERS

Niels van Giessen, winnaar van de Wim van der Hoek Award 2016, in gesprek met de naamgever van de prijs. (Foto: Mikrocentrum)

Tijdens de zestiende editie van de Precisiebeurs werd in Veldhoven onder auspiciën van de DSPE (Dutch Society for Precision Engineering) de Wim van der Hoek Award uitgereikt. De prijs werd in 2006 ingesteld ter gelegenheid van

de tachtigste verjaardag van nestor in de constructieprincipes Wim van der Hoek. De award gaat jaarlijks naar het beste afstudeerwerk op het gebied van het werktuigbouwkundig construeren aan de tu’s en de hogescholen.

Startup Village, een initiatief van Amsterdam Science Park (faciliteiten), ACE Venture Lab (coaching) en UvA Holding, is van start. De eerste drie hightech start-ups vestigden zich in hun studio en ook de eerste co-working space opende de deuren.

In de komende maanden verrijst een compleet dorp met labs, eventruimtes, community space en voor snelle groeiers enkele scale-up ruimtes.

Amsterdam Science Park biedt de faciliteiten en het netwerk, ACE Venture Lab de coaching. Samen helpen zij jonge ondernemers hun

wetenschappelijk onderbouwde ideeën te ontwikkelen tot commerciële producten.

Metrica Sports, Aiir Innovations en Delphi BI zijn als eerste start-ups ingetrokken. Metrica Sports ontwerpt de tool Footmapp voor digitale analyse van voetbalwedstrijden, Aiir Innovations software waarmee luchtvaartengineers snel en efficiënt turbine-inspecties kunnen uitvoeren.

Delphi BI voorziet bedrijven van data-driven business intelligence. www.ace-venturelab.org www.amsterdamsciencepark.nl

december 2016

57

LINK6_Brainport Industries_v1_LINK6 07-12-16 08:05 Pagina 58

ADVERTORIAL

In een wereld waarin de technologie zich in razend tempo ontwikkelt, veranderen ook de materialen waarmee bijzondere innovaties gerealiseerd kunnen worden.

Deze ‘Smart Materials’ hebben unieke en vernieuwende kenmerken en maken het ondenkbare mogelijk!

In Twente wordt gewerkt aan een groot aantal inspirerende projecten op het gebied van Smart Materials. Vorig jaar werd Empyro geopend; een pyrolysefabriek waar het natuurlijke pyrolyseproces voor het eerst op commerciële schaal wordt uitgevoerd. ‘Achter de techniek schuilt 20 jaar research- en ontwikkelwerk en een flinke dosis doorzettingsvermogen’, aldus Gerhard Muggen, directeur van BTG Bioliquids. ‘Je hebt eigenwijsheid nodig om een technologie als deze op de markt te brengen want het is baanbrekend. Bij Empyro verwarmen we biomassa binnen heel korte tijd tot 500 graden Celsius zonder daar zuurstof bij toe te laten. Er ontstaat een soort olieachtige damp die we vervolgens condenseren. De olie die we produceren kan niet alleen gebruikt worden als brandstof maar op termijn bijvoorbeeld ook voor het produceren van asfalt, bitumen voor daken, lijmstoffen en chemicaliën.’

20 x 40 meter (waaronder een kunstgrasmat, ondergrond en boarding) dat geschikt is voor sporten als voetbal, rugby, hockey, cricket en handbal.

Field in a Box kan overal geplaatst worden en bevat zelfs een waterfiltratiesysteem, zodat wel 60.000 liter water opgevangen en hergebruikt kan worden.

Ook bij de onderwijsinstellingen in Twente verdiepen studenten en docenten zich in de wetenschap van de slimme materialen. Universiteit Twente gaat dit jaar van start met een Solar Boat Team. Een groep studenten bouwt een state of the art hightech boot waarmee zij het in juli 2017 opnemen tegen zo’n 30 andere internationale teams, tijdens de Monaco Solar Boat Challenge. Op Hogeschool Saxion speelt onderzoek naar smart materials ook een belangrijke rol. SaxCell is een project waarbij afvalkatoen wordt omgezet in een bruikbare vezel. De 20% van het afvalkatoen dat wereldwijd wordt afgeschreven als restafval krijgt op deze manier een tweede leven.

De wereld van de Smart Materials heeft natuurlijk nog veel meer te bieden! Meer weten over de bedrijven, opleidingen en bijzondere innovaties in Twente?

Ga naar Twente.com/smartmaterials!

Bij TPRC, het Thermoplastic Composites Research Center, wordt onderzoek gedaan naar een heel ander soort smart materials; thermoplastische composieten. De met vezel versterkte kunststoffen die veel lichter zijn dan veel bestaande gangbare materialen, zijn te vinden in hedendaagse highend toepassingen in luchtvaart, automotive, industrie, energie en gezondheidszorg. Denk bijvoorbeeld aan auto- en vliegtuigonderdelen om gewichtsreductie te realiseren.

Twente Branding Hengelosestraat 500 7521 AN Enschede 053 - 483 68 38

Smart materials uit Twente worden overal ter wereld ingezet. De Field in a box™ van TenCate, is een geïntegreerde kant-en-klare oplossing in één container van 84 m3 die alle componenten bevat voor een sportveld van

info@twente.com www.twente.com

LINK6_Brainport Industries_v1_LINK6 06-12-16 15:02 Pagina 59

FIELDLAB SMART CONNECTED SUPPLIER NETWORK LIGT (VÓÓR) OP KOERS

KETENSAMENWERKING ZONDER HOBBELS

Alleen door intensief samenwerken kunnen Nederlandse hightechbedrijven voldoende concurrentievermogen genereren.

Brainport Industries, een netwerk van hightechtoeleveranciers, faciliteert die samenwerking.

In deze rubriek aandacht voor de wijze waarop BI werkt aan de invulling van zijn hoofdthema’s.

Een ‘stekker’ die ordergegevens automatisch, foutloos, veilig, sneller en ook nog eens goedkoper door de hightech toeleverketen laat stromen. Daar werkt het Fieldlab Smart Connected Supplier Network (SCSN) hard aan. Dat loopt best gesmeerd, zeggen projectleider Peter Laloli (TNO) en Arthur van Hout (ict-/tqm-manager bij KMWE). ‘Hoe meer bedrijven straks meedoen, hoe groter het voordeel voor ieder.’ Maar eerst laten zien dat het werkt.

Toeleveranciers in het productrealisatieproces van een oem’er: hoe complex het al snel wordt en hoe afhankelijk partijen van elkaar zijn. Illustratie: TNO

DOOR PIM CAMPMAN

remier Mark Rutte en FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming gaven in april, op de Hannover Messe, het startsein voor ‘Smart Industry’ Fieldlab SCSN. Ambitie: een stevige push geven aan samenwerken en informatie delen in de hightech toeleverketen door ‘hobbels’ in de verwerking van ordergegevens op te ruimen. Peter Laloli schildert hoe dat nu gaat: ‘De oem’er stuurt in een pdf een order naar de first tier supplier. Die legt dat handmatig, door getalletjes overtypen, in zijn ERP-systeem vast. Waarna hij orders stuurt naar zijn second tiers – en zij op hun beurt naar hun third tiers.

Orders van een ASML of Philips gaan soms vijf lagen diep de keten in. Kortom, lange en complexe trajecten. De dynamiek wordt nog verder verhoogd doordat de lopende orders elke week geüpdatet worden aan de hand van de marktvraag. In de Brainport-regio – waarop het fieldlab vooralsnog zijn pijlen richt, red. – praat je over honderden toeleveranciers die in wisselende samenstellingen en hiërarchieën samenwerken.

Dus kun je je voorstellen dat een order wijzigen heel veel tijd kost, met een grote kans op fouten.’

P

TRANSPARANTE TOOL Dat moet en kan beter, vond ’n groep toeleveranciers in Brainport. Hun eerste initiatief – technische productinformatie door de keten sturen – liep vast op een te grote complexiteit, zegt Arthur van Hout van KMWE. ‘Door de eisen waaraan vooral aerospace-suppliers moeten voldoen, werd de ‘menulijst’ om PDM-informatie te delen onwerkbaar lang en te complex om uit te komen

bij wat we wilden: een transparante tool om de toeleverketen te versnellen. Daarom werd de focus verlegd naar geautomatiseerde uitwisseling van orderinformatie, in ERP. Want ook daar zijn grote efficiencyslagen te maken.’

Vandaar Fieldlab SCSN, een initiatief van Brainport Industries. Met TNO in de regierol en KMWE, NTS-Group en Euro-Techniek (toeleveranciers), ISAH en MKG (businesssoftwareproviders) als de participanten. Zodat suppliers die straks aanhaken, overgaan op pakketten van ISAH of MKG? Laloli: ‘Nee hoor. Insteek is niet dat elk bedrijf dat meedoet, z’n ERP vervangt.

Integendeel, het draait om de ‘stekker’ die we in het fieldlab ontwikkelen. Die moet gaan zorgen dat elk bedrijf met zijn eigen systeem aansluiting heeft op dat geautomatiseerde netwerk.’

RICHTING EN VAART Die ‘stekker’ ontwikkelen ligt op het bordje van TNO. ‘Het systeem van de supplier moet kunnen interpreteren wat er in dat bericht staat. Dat vergt dat je een taal afspreekt over zaken zoals orderen bonnummers, et cetera – een generieke taal die deze ‘stekker’ verstaat en simpel te vertalen is in hoe toeleveranciers het in hun systeem verwerken.’ In die ontwikkeling zit prima richting én vaart, zegt Laloli: ‘In de eerste pressure cooker (sessie van twee keer twee dagen, voor uitdieping van aspecten; van de vier geplande pressure cookers zijn er drie achter de rug, red.) was er zo veel enthousiasme dat werd geopperd: ‘Kan het niet sneller, in één jaar in plaats van de geplande twee?’ Door heel hard werken hebben we dat grotendeels voor elkaar gekregen – en liggen we wat

betreft ontwikkelwerk behoorlijk voor op planning. Wat betreft implementatie zijn we minder ver dan gehoopt, met name door gebrek aan financiële middelen.’ Naast geld van de participanten is er TKI-subsidie (topsectorenfinanciering), die een groot deel van TNO’s ontwikkeling en onderzoek afdekt, en een bijdrage van de provincie Noord-Brabant om in Brainport de fabriek-van-de-toekomst van de grond te krijgen.

ISAH en MKG steken niet alleen veel tijd in de pressure cookers, maar ook in het verwerken van de uitkomsten daarvan in de productroadmap en in het testen met klanten.

VEEL AANHAKERS Ziet het er technisch goed uit, een gewonnen race is het nog niet. Arthur van Hout wijst erop dat ook de oem’ers hierin mee (willen) moeten. Wat volgens Laloli wel zal lukken: ‘Ook zij hebben er voordeel bij.’ Open eindjes zijn verder onder meer de architectuur: hoe wordt het veilig en vertrouwd – in de cloud of anderszins – ingericht.

En, het belangrijkste, gaan zoveel mogelijk toeleveranciers, in Brainport en daarbuiten, aanhaken? Peter Laloli: ‘Wij denken dat dit gaat lukken. Want het biedt voordelen, die groter zijn naarmate meer partijen meedoen. Maar daarvoor moeten we wel eerst aantonen dat het werkt – en iedereen er goed mee uit de voeten kan.’ In de loop van 2017 denkt het Fieldlab Smart Connected Supplier Network zover te zijn. www.brainportindustries.nl www.tno.nl www.kmwe.com

december 2016

59

LINK6_Cortexon_v2_LINK6 06-12-16 15:05 Pagina 60

Door de dr uk vvanuit anuit de industrie om druk ontwikk elingstijd te verlagen verlag verlag e en en ontwikkelingstijd kwaliteit kwaliteit te verhogen verhogen wordt wordt het gebruik gebr uik van van simulaties simulaties tijdens de levenscyclus van een product steeds levenscyclus van belangrijker. belang rijker.

Hoe kunt u een efficiency vverbetering erbetering vvoor oor het ontw erpproces realiseren? ontwerpproces Hoe zorgt u er ervoor voor dat da uw product product-kennis kennis in conceptfase conceptfase hoog genoeg genoeg is, is, zodat u de juiste ontw ontwerpkeuzes erpkeuzes kunt maken? mak en? Hoev Hoeveel veel eel meer zou u kunnen verkopen verkortverkopen indien u een 30% verkorting van time-to-market et kunt van de time-to-mark an een realiseren, door middel vvan fysiekee protoprotoreductie in het aantal fysiek types? K Kunt unt u uw concurrent conc rent voor concur voor zijn door het verhogen verhogen vvan an uw R&D activiteiten? activiteiten?

Wanneer W anneer problemen laat la in het ontwerpproces ontwerpproces worden worden gevonden gevonden brengt dat vaak vaak hoge hoge kosten kosten met zich zich mee. van mee. De toegevoegde toegevoegde waarde waarde van vroegtijdige vroegtijdige simulaties simulaties ligt dan ook op het snel vinden en oplossen vvan an eenvoudige problemen. Door op een een voudige manier te kunnen simuleren simuleren zijn (design) engineers in staat hun ontwerp te verbeteren verbeteren en snel ontwerp What-If Wh hat-If analyses uit tee vvoeren. oeren. Met behulp vvan an Sync hronous T Synchronous Technology echnolog y (Siemens intuĂŻtiev vee geometrie geometrie intuĂŻtieve manipulatie toolset) hebben CAE gebruikers gebr uikers de mogelijkheid mogelijkheid om CAD geometrie geometrie van van elke elke oorsprong gemakkelijk gemakkelijk en snel op te schonen schonen of design varianten varianten te bekomen. bekomen.

Met Simcenter 3D realiseert realiseer t u: Â&#x2021; +HW YURHJWLMGLJ GHWHFWHUHQ YDQ Â&#x2021; +HW YURHJWLMGLJ GHWHFWHUHQ YDQ problemen/fouten tijdens het ontwerpproces. ontwerpproces. Â&#x2021; ,Q]LFKW LQ KHW JHGUDJ YDQ FRPSOH[H Â&#x2021; ,Q]LFKW LQ KHW JHGUDJ YDQ FRPSOH[H producten. Â&#x2021; (HQ GXLGHOLMN EHHOG ZHONH LQYORHG Â&#x2021; (HQ GXLGHOLMN EHHOG ZHONH LQYORHG kosten, het design heeft op de kosten, kwaliteit. prestatie en kwaliteit. Â&#x2021; )OH[LELOLWHLW LQ KHW RPJDDQ YDQ Â&#x2021; )OH[LELOLWHLW LQ KHW RPJDDQ YDQ regelmatige regelmatige aanpassingen aanpassingen op het ontwerp. ontwerp.

Realize Innovation Innovation mett Simcenter 3D:

Verhoog productkennis door gebruik van simulattie ies

Simcenter 3D biedt de oplossing voor alle simulatie uitdagingen, door een moderne en compleet geĂŻntegreerde omgeving te bieden, die uw ontwerpproces significant kan verbeteren en verkorten.

Simcenter 3D is een sc schaalbare haalbare oplossing die ook voor voor kleinere organisaties organisaties snel inzetbaar is. is.

Hoew el de integratie integratie met NX CAD een zeer efficiĂŤnt ontwerpproces ontwerpproces mogelijk mogelijk maakt, werkt werkt Hoewel Simcenter 3D ook standalone als CAE applicatie dankzij de krac krachtige htige ondersteuning van van m ulti-CAD ggeometrie. multi-CAD eometrie. De schaalbaarheid schaalbaarheid van van Simcenter 3D zorgt ervoor er voor dat designers al op basis ni veau simulaties simulaties kunnen doen om de juiste keuzes keuzes te maken maken voor voor het ontwerp. ontwerp. Voor Voor niveau er varen analisten biedt Simcenter 3D een uitg ervaren uitgebreid ebreid platform platfor m binnen ĂŠĂŠn omgeving. omgevingg. Hierbij moet u denk en aan structural, str uctural, thermal, ther mal, al flow, al, fflo low, motion, motion optimization, acoustics, acoustics, durability en denken multiphysics multiphysics analyses. analyses. â&#x20AC;&#x153;â&#x20AC;&#x153;Als Als de d analyse rresultaten esultaten leiden tot verandering in het ontwerp ontwerr p dan kunnen we we die snel aanbrengen aanbrrengen engen met de Synchr hrronous T Technolo echnolooggyy. Opnieuw meshen is moeiteloos en dat resulteert rresulteer esulteerrt in zeer zeer korte korrte ontwerpcycli.â&#x20AC;? ontwerr pccycli.â&#x20AC;?

Synchronous Technology.

Jerry Jerry Baffa, Project Engineer Afdeling ng R Researc Research esearch Damen Shipyards Group cards PLM Solutions is opgericht opgericht in 1999. Met drie kantoren (hoofdkantoor kantoor in Best, vestiging vestiging in Genk, enk, BelgiĂŤ en een vestiging vestiging in Duitsland) D en 40 gemotiveerde gemotiveerde medewerkers, medewerkers, levert, levert, installeert en ondersteunt cards PLM Solutions de implementatie van van PLM oplossingen. oplossingen. De installeert ert tevens tevens project management organisatie organisatie lev levert management en consultancy diensten op het gebied gebied van van CAD/ CAM/ M/ CAE, CTO/ ETO, ETO O,, Tec T TechPub, echPub, Simulatie oplossingen in 21 landen en bij meer Simulatie en PLM oplossingen dan 400 klanten.

FDUGV 3/0 6ROXWLRQV RQGHUVFKHLGW ]LFK LQ GH PDUNW GRRU IOH[LEHO HQ PHW HHQ KRJH NHQQLVZDDUGH FDUGV 3/0 6ROXWLRQV RQGHUVFKHLGW ]LFK LQ GH PDUNW GRRU IIOOH[LEHO HQ PHW HHQ KRJH NHQQLVZDDUGH in te zetten op 4 belangrijke belangrijke trends in de maakindustrie middels haar producten, oplossingen oplossingen en GLHQVWHQ 'H]H WUHQGV ]LMQ HHQ VWHUNH WRHQDPH YDQ GH FRPSOH[LWHLW YDQ SURGXFWHQ GH GLHQVWHQ 'H]H WUHQGV ]LMQ HHQ VWHUNH WRHQDPH YDQ GH FRPSOH[LWHLW YDQ SURGXFWHQ GH toenemende globalisatie van internationale wetwet- en van het zaken zaken doen, toename op het gebied gebied van van internationale regelgeving regelgeving en het immer verder verder reduceren van van de time-to-market. time-to-market.

From From good to great, great, from from great great to Best!

cards BV V|D Dee M Maas aas 22a | 5684 PL B Best est | T T.. +31 (0)499 371990 | F F.. +31 (0)499 372690 car ds PLM SSolutions olutions B vba | H orizonlaan 36 | B-3600 G enk | T + (0)89 680658 cards Horizonlaan Genk T.. +32 car ds PLM SSolutions olutions bbvba cards Alt-Heerdt DĂźsseldorf T. +49 (0)211 93673945 car ds PLM SSolutions olutions GmbH | Alt-H eerdt 104 | D-40549 D Ăźsseldorf | T. info@cardsplmsolutions.com |www.cardsplmsolutions.com info@car dsplmsolutions.com |www w.cardsplmsolutions.com

e

LINK6_Cortexon_v2_LINK6 06-12-16 15:05 Pagina 61

STRATEGIE

ELEKTRONICABEHUIZINGEN VERGEN ANNO 2016 INNOVATIE EN FLEXIBILITEIT

‘WIJ MOGEN NOOIT DE BOTTLENECK ZIJN’ Bij de behuizing van elektronica komt veel meer kijken dan enkele metalen platen ter bescherming, weet Marcel van de Sande, businessunitmanager bij Cortexon in Veghel. Cortexon ontwikkelt en produceert klantspecifieke elektronicabehuizingen, onder meer voor internationale bedrijven in de hightech oem-industrie.

DOOR JUDITH STEINMEIER

M

arcel van de Sande heeft ‘zijn’ Cortexon de afgelopen 25 jaar flink zien groeien.

Niet zozeer in aantal werknemers, wel in aantal klanten, alsmede de grootte van deze bedrijven. ‘Cortexon is ooit begonnen als Minkels Systems. Waar Minkels (bekend van zijn datacenteroplossingen, red.) zich vanaf het begin richtte op standaardproducten en mass customization, focuste Minkels Systems op klantspecifieke oplossingen.’ En in die hoek is Cortexon gebleven. ‘Wij stonden voor de keuze om onze focus te verleggen naar het ontwikkelen van complete systemen inclusief elektronica.

We hebben echter gekozen voor een ‘schoenmaker blijf bij je leest’-strategie. Wij zijn sterk in behuizingen, de ontwikkeling van elektronica laten we aan onze klanten over.’

MEER DAN BEHUIZEN Toch betekent ‘behuizen’ meer dan het leveren van simpel plaatwerk. ‘Steeds vaker willen klanten – een deel van – hun elektronica laten inbouwen’, aldus Van de Sande. ‘Ook zien we steeds meer vraag ontstaan naar het testen, reinigen en verpakken van de producten. Een testrapport uploaden naar de server van de klant is een mogelijkheid. Zo weet hij dat product X met serienummer Y voldoet aan alle eisen. De producten kunnen dan in een klantspecifieke eindverpakking worden uitgeleverd, soms zelfs schoongemaakt volgens cleanroom-standaarden.

‘Cleanliness grade 4’ is een must voor de semiconindustrie, een belangrijke sector voor ons.’ Maar afhankelijk van deze industrie wil Van de Sande niet zijn. ‘Die is nogal conjunctuurgevoelig. De spreiding die wij binnen ons klantenbestand – van healthcare tot food – hebben weten te bereiken, resulteert in minder afhankelijkheid van één marktsegment.’

Stilzitten wil Cortexon niet. ‘Onze klanten lopen voorop en wensen kwaliteit en flexibiliteit van hun toeleveranciers. Dat houdt ons alert; ook wij moeten blijven innoveren. We optimaliseren het productieproces dan ook continu. In de hightech

Marcel van de Sande: ‘Wij zijn sterk in behuizingen, de ontwikkeling van elektronica laten we aan onze klanten over.’

Foto: Hetty Hairwassers

industrie wijzigen producten nogal eens en raken onderdelen obsolete, daar moet je wel op ingericht zijn.’ Engineering, inkoop, maar ook productie en assemblage van de behuizingen vinden plaats bij Cortexon. ‘We beschikken over een geautomatiseerd machinepark en hebben veel interactie met het maakproces. Zo kunnen we snel prototypes maken, valideren en overgaan tot serieproductie.

We hebben ervoor gekozen om flexibel te blijven.

Zo kunnen we prioriteiten verleggen en met capaciteit schuiven. Wij mogen nooit de bottleneck zijn in het proces.’

TERUGKERENDE ELEMENTEN De producten die Cortexon levert, worden klantspecifiek ontwikkeld. ‘Toch komen er bij elk project bepaalde elementen en technologieën terug.

Zo is er altijd sprake van koeling, omdat elektronica warmte ontwikkelt. Is die warmte beperkt, dan kan de behuizing zelf dienst doen als koelmedium. In andere gevallen werken we met bijvoorbeeld ventilatoren of zelfs koeling door water. Daarnaast hebben we bij elk project te maken met aarding en vaak ook met emc (elektromagnetische compatibiliteit, red.). Dat is de mate waarin apparatuur elkaar stoort.

Elektronica moet emc-beschermd zijn, tegen zowel uitgaande als binnenkomende straling.’

Ook het gewenste design en de omgeving – temperatuur, vocht, vuil – bepalen het ontwerp van de behuizing. ‘Zo behuizen we de pc en de digitizer van led-walls voor bushaltehokjes. De behuizing is zo gemaakt dat de elektronica beschermd

is tegen regen en ook op temperatuur blijft. De pc mag niet warmer worden dan 35 graden, maar moet wel in een buitenomgeving van 45 graden kunnen staan. Dan is er actieve koeling nodig.

De inzet van bijvoorbeeld een compressor zou de diepte van het bushaltehokje negatief beïnvloeden. Daarom hebben we gekozen voor peltierkoeling (thermo-elektrisch, red.). Als het buiten te warm is, koelt het systeem. En is het buiten te koud, dan verwarmt het juist.’

BIERTAP MET EXTRA FEATURES Dergelijke led-walls met de mogelijkheid om adverteerders per seconde te laten afrekenen en wereldwijd te bedienen, vindt Van de Sande een mooie ontwikkeling. Een ander project dat hem zal bijblijven, is een van de grootste innovaties in de bierwereld. ‘We hebben onder meer een compressor geleverd voor een biertap. Ook hebben we het systeem van allerlei extra features voorzien, zonder dat dit invloed had op de productprijs. Zo logt het systeem de biertap, hoe vaak er getapt is en onder welke temperatuur. In een extreem hete omgeving gaat het systeem automatisch gedurende zestig seconden afkoelen om daarna weer op te starten voor een perfect gekoeld biertje. Zo is dit product uitgegroeid van een simpele kast tot een compleet systeem. Nu zijn we bezig met een vliegtuigvariant. Weer andere omstandigheden en andere uitdagingen.

Dat houdt het interessant.’ www.cortexon.com

december 2016

61

LINK6_Colt-Merino_v1_LINK6 06-12-16 15:09 Pagina 62

BUSINESS AS USUAL of GROEIEN? THE CHOICE IS YOURS...

Groei realiseren en weten waar de ruimte ligt om te ondernemen. Kies voor de software die ondernemers helpt het verschil te maken.

Kijk voor meer informatie op unit4.nl/ondernemers

In business for people.

16:38

LINK6_Colt-Merino_v1_LINK6 06-12-16 15:10 Pagina 63

PARTNERS

COMPLEXE SUPPLY CHAIN MULTINATIONAL COLT BIEDT FLINKE ERP-UITDAGING

VESTIGING VOOR VESTIGING NAAR INFOR LN Het beheer van de procesdata die tientallen wereldwijd verspreide vestigingen genereren, is op z’n zachtst gezegd een uitdaging als het overal anders gebeurt.

Multinational Colt gaat daarom, vanuit Nederland, samen met Merino Consulting Services aan de slag om het ERP-systeem Infor LN te implementeren. Vestiging voor vestiging, om te beginnen met ‘Singapore’, dat tot nog toe met Excel administreerde.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

C

olt International is een bedrijf met een complexe in- en externe supply chain. Dit van origine Britse bedrijf is gespecialiseerd in het ontwerpen en leveren van producten en systemen rondom klimaattechniek, rookbeheersing, natuurlijke ventilatie, zonwering en daglichttoetreding. Niet alleen in kantoren, maar ook in productiebedrijven waar het allang niet meer alleen gaat om de ventilatie. Foodbedrijven die bijvoorbeeld verse producten verpakken, stellen tegenwoordig geheel eigen eisen aan condities als de luchtvochtigheid en de temperatuur. Het ontwikkelen, produceren en installeren van die systemen wordt gedaan door een per project wisselende groep van interne en externe leveranciers. Colt configureert veel van zijn systemen uit standaardcomponenten en -modules. Tegelijk ontwikkelen de engineers binnen de onderneming voortdurend nieuwe oplossingen en maken ze gebruik van nieuwe technologieën die op de markt komen. Extra complicerend is dat Colt een multinational is met het hoofdkantoor in Groot-Brittannië, de it-afdeling in Duitsland, de r&d in Nederland (Cuijk) en 24 productie- en verkoopvestigingen verspreid over de hele wereld.

‘LICHT’ VAN START Voor het beheren van financiën, engineering, inkoop, voorraad- en productieplanning, sourcing bij in- en externe toeleveranciers, et cetera, maken de Colt-bedrijven in Nederland, Duitsland en Groot-Brittannië gebruik van het – inmiddels verouderde – ERP-systeem Baan IV, compleet met ascii-beeldschermen. Elders in de wereld wordt gewerkt met een breed scala aan niet-geïntegreerde systemen als Excel. Met als nadelen dat er nogal wat communicatieproblemen ontstaan en kennis van technologie en markt te veel alleen in de hoofden zit van de

Colt International leverde het complete glasdak inclusief rook- en warmteafvoersysteem voor de nieuwe openbaarvervoerterminal in Den Haag. Foto: Jannes Linders

mensen en best practices dus niet gedeeld worden.

Daarnaast wordt, doordat veel decentrale systemen in de lucht moeten worden gehouden, de multinationale schaalgrootte niet benut.

Aldus schetst Bram Lalbahadoersing, manager business information, de uitgangssituatie voor de wereldwijde migratie naar het ERP-systeem Infor LN (het Nederlandse softwarebedrijf Baan is in het vorige decennium via via opgegaan in het Amerikaanse Infor). Aan dat project geeft hij vanuit Nederland leiding. Een migratie die lokaal en ‘licht’ van start gaat: ‘grow as you go’ is het motto. ‘We beginnen in Singapore, een vestiging die nog zonder ERP werkt. Daar hebben we eerst de huidige processen in kaart gebracht: wie heeft daar welke taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en span of control? Wat loopt goed en wat niet? Vervolgens hebben we, op basis van ervaringen elders binnen Colt met ERP en de binnen de groep geldende richtlijnen, een business process model geformuleerd. Dat is gebruikt voor het inrichten van het ERP-systeem dat we nu – bij wijze van pilot – in Singapore gaan uitrollen.’

OVERAL AANWEZIG Die inventarisatie en modelvorming en de vertaling daarvan naar Infor deed Colt samen met Merino Consulting Services. Infor is bij uitstek geschikt voor het beheer van complexe processen en toeleverketens van multinationale bedrijven als Colt. En dat Merino de implementatie van het ERP-pakket verzorgt is evenmin toeval, aldus

Lalbahadoersing. ‘Infor zelf heeft geen vestiging in Singapore, maar Infor-partner Merino wel.

En ze zitten ook nog eens in Nederland, wat voor mij als projectleider natuurlijk heel prettig is.’

Merino-consultant Frank Manders: ‘Wij zijn zeer ervaren in het ondersteunen van multinationals bij het oplossen van wereldwijde, complexe supply-chain-vraagstukken en in het opbouwen van één ERP-platform voor alle vestigingen. Met als voordeel standaardisatie van alle processen en een lagere total cost of ownership, omdat er nog maar één systeem onderhouden hoeft te worden.

En het telt dat wij net als Colt een multinational zijn die overal ter wereld aanwezig is en snel service kan verlenen.’ Merino, dat zijn hoofdkantoor in India heeft, beschikt over vestigingen in Azië, Europa en Noord-Amerika en heeft 200 consultants op de loonlijst.

FLEXIBEL Zodra Infor LN in Singapore is geïmplementeerd, volgen er meerdere evaluatierondes, meldt Bram Lalbahadoersing tot slot. ‘De ‘grow as you go’opzet vergt geen grote investeringen in het voorstadium. En biedt genoeg ruimte om ‘slechte’ beslissingen te corrigeren. Gedurende het gehele traject blijven we flexibel, kunnen we vlot reageren op gewijzigde omstandigheden. Een succesvolle implementatie draagt bij aan het vertrouwen op een volgende site.’ www.coltgroup.com www.merinoservices.com

december 2016

63

LINK6_ITEQ_v1_LINK6 06-12-16 13:29 Pagina 64

PROCESVERBETERING

GROEIEND ITEQ GAAT VOOR DE ZELFSTURENDE ORGANISATIE

OP ZOEK NAAR DE ‘TESLA IN PRODUCTIEAUTOMATISERING’ Plaatbewerker ITEQ in Amersfoort is uitgegroeid tot een contract manufacturer voor de machine- en apparatenbouw en telt nu drie onderdelen: ITEQ Industries, ITEQ Engineering en ITEQ Vietnam. Samen groeien ze gestaag, reden om volgend jaar naar nieuwe, grotere vestigingen te verhuizen. In Nederland wil ITEQ de groei echter vooral opvangen door de productie ‘zelfsturend’ te maken, gebruikmakend van smart technologie. ‘Het besturingssysteem moet zorgen dat de spullen bij de mensen komen. Echter, als je een nieuwe, moderne machine koopt, zie je vaak dat de besturing achterhaald is: machinebouwers ontwerpen een machine als een stuk ijzer met functionaliteit.’

DOOR HANS VAN EERDEN

et zijn drie onderdelen bewerkt ITEQ uiteenlopende markten, van halfgeleiderindustrie en algemene machinebouw tot food, railway en alternatieve energie. ITEQ Industries produceert fijnmechanische plaatwerkproducten en constructies in kleine en grotere series, uit staal, rvs, aluminium en andere non-ferromaterialen. ITEQ Enginee-

M

‘De machines zijn goed, het zijn allemaal Mercedessen, maar er zit geen Tesla tussen’

ring verzorgt design, ontwikkeling, re-engineering, prototyping en productiegereed maken van onderdelen en samenstellingen. ITEQ Vietnam tot slot doet productie en assemblage van monodelen en lassamenstellingen, met name de grote series waar relatief veel handwerk bij komt kijken. ‘Vietnam’ leverde aanvankelijk alleen aan

64

december 2016

‘Nederland’, om het vak te leren, maar bedient inmiddels – volgens ISO 9001 – merendeels eigen klanten, in Azië, ITEQ zet vol in op automatisering, ook in de productielogistiek. Zo staat er in Amersfoort – naast een automatisch magazijn voor plaatmateriaal – een verticaal carrouselsysteem (magazijn volgens paternoster-principe, volledig Europa én gekoppeld en aangestuurd met ERP) voor productiebenodigdheden. In Nijkerk willen Theo Tolboom (links) en Tim Amerika.

Kollen volgend jaar nog een stap verder gaan. Foto: Danny de Jong Dit tekent het succes van de groep, die gestaag groeit en daarom met smart industry, het koppelen van bestanden en beide vestigingen volgend jaar gaat verhuizen: machines met ERP, CAD en logistiek’, vertelt ‘Amersfoort’ naar een nieuw pand in het nabije directeur Theo Tolboom. ‘We zijn nu bijvoorNijkerk, met ruimte om te verdubbelen in vloerbeeld in gesprek met MCB (metaalgroothandel, oppervlak, en ITEQ Vietnam naar een nieuw red.) over een elektronische koppeling waarmee onderkomen in Ho Chi Minh Stad. Samen gaan zij in ons magazijn kunnen kijken. We moeten ze richting de honderd medewerkers, maar in ons vooral efficiencywinst halen uit slimmer werken. land wil ITEQ de groei vooral opvangen met nog Op de nieuwe locatie kunnen we bijvoorbeeld de verdergaande automatisering. logistiek helemaal goed inrichten.’ ITEQ heeft nu al een volautomatisch magazijn, maar in Nijkerk gaat het nog weer een stap verder, vult medediINVESTEREN IN SOFTWARE recteur Tim Kollen aan. ‘Tegenwoordig is het de ‘De laatste jaren hebben we minder geïnvesteerd vraag of je in een machine of in software moet in het machinepark – we zitten hier ook vol in investeren. We gaan nog wel een machine aanAmersfoort, kunnen hier geen kant meer op; schaffen die ons moet helpen om nog flexibeler te daarom gaan we verhuizen –, maar des te meer in

LINK6_ITEQ_v1_LINK6 06-12-16 13:40 Pagina 65

worden, maar het belangrijkste is dat de sturing van de productie gaat via automatische processen. Onze medewerkers moeten nu nog op schermen kijken om te weten wat ze moeten doen. Het moet zo worden dat het werk naar hen toe komt, het besturingssysteem moet zorgen dat de spullen bij de mensen komen.’

LOGISTIEK COMPLEXER Niet dat ITEQ nog niks aan automatisering deed, benadrukt Tolboom. ‘We zijn er al jaren mee bezig, maar zetten nu de puntjes op de i om nog beter, nog flexibeler en nog sneller te werken. Met de doorlooptijd van geassembleerde producten zijn we al teruggegaan van ruim 30 naar 13,8 kalenderdagen; dat gaat richting de tien dagen.’

Kollen: ‘De omsteltijden op machines zijn met drie kwart teruggedrongen. Moesten we vroeger honderd stuks maken om een goede stuksprijs te genereren, nu is de prijs vaak ondergeschikt aan de logistieke wensen van de klant.’ Want de logistiek wordt steeds complexer, schetst Tolboom.

‘Sommige klanten roepen elke dag af.’

ITEQ maakt nu een blauwdruk voor de nieuwe vestiging, meldt Kollen. ‘We onderzoeken alles wat we kunnen automatiseren en aan elkaar koppelen. Vaak zie je dat partijen (machine- en softwareleveranciers, red.) naar elkaar wijzen. We hebben een nieuwe medewerker aangesteld om uit te zoeken wie goed bij elkaar passen. Als je een nieuwe, moderne machine koopt, zie je vaak dat de besturing achterhaald is.’ Tolboom: ‘Al die machinebouwers ontwerpen een machine als een

TOTAALOPLOSSINGEN ITEQ heeft de weg omhoog acht jaar geleden al ingezet, zegt directeur Tim Kollen. ‘Toen zijn we begonnen totaaloplossingen aan te bieden, van ontwerp tot in de doos.’ Met succes. ‘Ik ben superpositief over de toekomst. Andere plaatwerkbedrijven kopiëren ons concept wel. De kunst is nu voorop te blijven lopen.’ ITEQ doet dat door te blijven investeren in verbreding van de dienstverlening. De automatisering van de logistiek is een voorbeeld. Maar ook de komst van een fiberlaser.

Die is niet alleen bedoeld ter capaciteitsvergroting, maar ook om klanten nieuwe diensten te kunnen aanbieden, zoals het snijden van materialen als koper en messing. Andere voorbeelden zijn de recent behaalde lascertificeringen waarmee markten zoals de railway

stuk ijzer met functionaliteit. Daar moet dan nog een besturing op en daarvoor gaan ze uit van hun bestaande kennis. Dan krijg je dus een hagelnieuwe kantbank met Windows 7-besturing. Het is als met de Tesla in de oude autowereld. Tesla neemt de computer als uitgangspunt en bouwt er een auto omheen. BMW, Mercedes en Audi bouwen een auto als een mooi stuk ijzer en daar moet nog een computer in.’ Tolboom: ‘Voor ons is tegenwoordig het belangrijkst op welke database bijvoorbeeld magazijnbouwers hun systemen hebben draaien. SQL is makkelijk te koppelen met ERP en de bewerkingsmachines die aan

beter kunnen worden bediend, de aanschaf van een 3D-printer voor prototyping, over enkele jaren gevolgd door productieprinters, en de industrieel ontwerper die is aangenomen. Kollen: ‘Onze engineers dachten te veel in rechthoeken, simpele dozen met de techniek erin. Maar er zijn ook klanten die een mooi product willen, want eindklanten willen soms wel meer betalen voor een mooi design.’ Bij de inzet op totaaloplossingen blijft ITEQ de balans bewaren tussen relatief eenvoudig jobberwerk en assemblage, vult mededirecteur Theo Tolboom aan. ‘Anders worden de complexe samenstellingen die we overdag maken te duur. We moeten wel ’s nachts onze machines met dat jobberwerk kunnen vullen.’ Geautomatiseerd.

het magazijn hangen. Maar als die bouwers hun magazijn als een stuk ijzer hebben gebouwd en daar automatisering aan hebben geknoopt, dan vraagt dat om problemen.’ Kollen tot slot: ‘De machines zijn goed, het zijn allemaal Mercedessen, er zit echter geen Tesla tussen. Een Tesla is er in onze wereld nog niet, jammer genoeg. Maar de opdracht (om een nieuwe machine te leveren, red.) gaat naar de machinebouwer met de modernste database.’

www.iteq.nl

Development and Engineering of Mechatronic systems Would you enjoy developing ground-breaking new technologies in a multidisciplinary team?

A great opportunity is waiting for you at DEMCON! We are a high-end technology supplier of products and systems in the areas of hightech systems, industrial

systems and medical devices. We support our clients along the entire system development chain, from proof of principle, prototyping and pre-production to series production. Join us at DEMCON and experience how your own capabilities grow in a team of technology professionals! www.demcon.nl

december 2016

65

LINK6_Fox-IT_v1_LINK6 06-12-16 15:13 Pagina 66

Turning ideas iinto nto solutions solutio Combining our engineers engineersâ&#x20AC;&#x2122;â&#x20AC;&#x2122; knowhow and ingenuity with the experience build up in more than 50 years in application areas such as operating rooms, oms, semic semiconductor industry industry, service robots and even outer space, we develop together her with ou our customers high

develop with maxon

#withmaxon

LINK6_Fox-IT_v1_LINK6 06-12-16 15:14 Pagina 67

VEILIGHEID

OPROEP OM TE TESTEN: ‘DOE ALSOF JE ONBEREIKBAAR BENT’

DDOS-AANVALLEN TERUG EN GEVAARLIJKER DAN OOIT Grote hoeveelheden slecht beveiligde, op internet aangesloten apparaten kunnen een groot bedrijfsrisico vormen. Massale inzet ervan brengt een enorme datastroom op gang, wat leidt tot overbelasting van websites en een geblokkeerde internetverbinding.

‘Communicatie met de buitenwereld is onmogelijk, de schade kan in de miljoenen lopen.’

DOOR WILMA SCHREIBER

E

nkele jaren geleden leidden Distributed Denial-of-Service (DDoS)-aanvallen op banken tot de nodige opschudding, omdat klanten enige tijd niet konden telebankieren. Eind oktober dit jaar kreeg Dyn, een Amerikaanse domeinnaamprovider, te maken met een ongekend grootschalige DDoS-aanval.

Klanten, waaronder Twitter en Spotify, waren hierdoor enige tijd niet bereikbaar. ‘De aanval werd uitgevoerd door het Mirai-botnet, vanaf zo’n 100.000 op internet aangesloten apparaten waaronder beveiligingscamera’s en digitale videoapparatuur’, aldus Frank Groenewegen, principal security expert bij Fox-IT. Botnets of botnetwerken zijn speciale netwerken van computers die besmet zijn met malware, waarmee iemand computers op afstand kan gebruiken voor allerlei vormen van cybercriminaliteit.

ENORME CONSEQUENTIES De maatregelen die indertijd zijn genomen om DDoS-aanvallen te pareren, zijn ontoereikend bij de huidige, veel omvangrijkere aanvallen. Grote aantallen doorgaans onbeveiligde, met internet verbonden apparaten veroorzaken een gigantische datastroom en sluiten zo organisaties volledig af van internet. ‘Als de beveiliging van deze producten niet wordt verbeterd, zullen ze steeds frequenter en op grotere schaal worden ingezet voor DDoS-aanvallen’, voorspelt Groenewegen.

‘Het is een kwestie van tijd voor we ook in Nederland en de rest van Europa meer met dit soort aanvallen te maken krijgen.’

De consequenties voor bedrijven zijn enorm.

‘Stel, een DDoS-aanval legt in de decembermaand de website van een online winkel plat.

Die is dan onbereikbaar voor klanten, bestellen en betalen is niet meer mogelijk. Ook de interne toegang tot mail, cloudapplicaties, et cetera, kan geblokkeerd zijn. Dat kan miljoenen euro’s schade per uur opleveren’, stelt de expert van Fox-IT. ‘Bovendien is nu de broncode van Mirai

vrijgegeven, wat betekent dat iedereen zo’n zware DDoS-aanval kan opzetten. Het is dus zaak om als bedrijf je beveiliging te verifiëren.’ Adequate bescherming tegen dergelijke hoogvolume DDoS-aanvallen is dan ook een must.

‘Je bedrijf volledig beschermen is niet voor elke ondernemer financieel haalbaar, maar zorg ervoor dat in elk geval de bedrijfskritische processen zoals bestellingen, orderverwerking en betaling doorgang kunnen vinden.’

Frank Groenewegen, principal security expert bij Fox-IT: ‘Je bedrijf volledig beschermen is niet voor elke ondernemer financieel haalbaar, maar zorg ervoor dat in elk geval de bedrijfskritische proces-

SECURITYNORM

sen doorgang kunnen vinden.’ Foto: Fox-IT

Veel bedrijven denken dat het zo’n vaart niet zal lopen, maar Frank Groenewegen adviseert nu al een crisisoefening te houden, de beveiliging te testen en een protocol op te stellen met een stappenplan voor het geval ze met een DDoS-aanval te maken krijgen. ‘Doe alsof je onbereikbaar bent. Reageert je internetprovider of het datacenter waar je servers staan alert en adequaat? Kun je je systeembeheerders te pakken krijgen op vrijdagavond?

Het is belangrijk dat je al die stakeholders 24/7 kunt bereiken.’

Daarmee is het echte probleem – de vele onbeveiligde, op internet aangesloten apparaten – niet uit de wereld. Die apparaten draaien namelijk op zeer onveilig geconfigureerde besturingssystemen en maken vaak gebruik van standaardgebruikersnamen en -wachtwoorden die soms niet eens zijn aan te passen. Een botnet scant het internet op dergelijke kwetsbare apparaten, voegt ze toe en

zet ze in om een aanval uit te voeren. Daardoor is het probleem buitengewoon lastig aan te pakken.

‘Consumenten hebben weinig oog voor security en al helemaal als het om randapparatuur voor het IoT (internet of things, red.) gaat. Leveranciers van IoT-apparatuur hebben vooralsnog geen enkele stimulans om wat aan beveiliging te doen.

Dus zou de overheid moeten komen met een securitynorm voor IoT-apparatuur. Voldoet apparatuur niet aan die norm, dan mag deze niet op de markt gebracht worden’, stelt Frank Groenewegen. ‘Door de digitalisering zijn we steeds meer afhankelijk van internet en nu blijkt hoe kwetsbaar het huidige systeem is. De enige oplossing is dat overheid en de ict-branche er gezamenlijk de schouders onder zetten.’

www.fox-it.com

december 2016

67

LINK6_Uit de markt (achter)_v1_LINK4 06-12-16 15:16 Pagina 68

UIT DE MARKT

o

IMS VOEDT WERELDWIJDE TREND VOLLEDIGE AUTOMATISERING IMS-directeur Ton Pothoven rekent erop dat zijn onderneming de groei van de afgelopen jaren zal doortrekken. IMS dankt die aan de onderscheidende kwaliteiten van de hooggeautomatiseerde productielijnen die het wereldwijd op de markt brengt.

Alleen al in China zet IMS dit jaar meer dan vijftien miljoen euro om, met meerdere productielijnen voor optische componenten voor onder meer smartphones. Lijnen van het type ProMu, speciaal ontworpen

AWARDS Fontys Mechatronica Eindhoven

heeft de Actemium Automation Award 2016 gewonnen.

De Business Software Award is toegekend aan Euramax.

Koninklijke Auping heeft de Neder-

landse Logistiek Prijs 2016 gewonnen.

68

december 2016

voor high mix, high volume en een hoge nauwkeurigheid. ‘De Chinese klant heeft voor ons gekozen vanwege de nauwkeurigheid, snelheid – twee seconden per component – en flexibiliteit.’

Die flexibiliteit ontlenen de systemen uit Almelo aan hun modulaire opbouw. ‘Wij leveren geen productiemachines, maar lijnen, bestaande uit een groot aantal verschillende, servogestuurde modules. Die kunnen worden toegevoegd of weggehaald en in elke gewenste volgorde worden gezet. Dat is voor consumentenelektronica van groot belang. De levenscycli van de producten die op de lijnen worden geproduceerd, omvatten vaak niet meer dan enkele weken, hooguit een paar maanden.

De klant kan onze lijnen alleen terugverdienen als hij er een hele reeks uiteenlopende varianten van een product mee kan produceren.

En, buiten de cleanroom, de modules snel kan ombouwen voor een volgend producttype. Die flexibiliteit bieden onze systemen.’

IMS-directeur Ton Pothoven: ‘De factor logistiek gaat steeds zwaarder wegen en er wordt steeds meer ‘local for local’ geproduceerd.’ Foto: Ingeborg Lukkien

De lijnen voor de Chinese klant zijn volledig in eigen huis ontwikkeld en toeleveranciers als Masévon en KMWE hebben de value engineering

van complete modules verzorgd. ‘Die partners hebben de kennis om die modules zo kostenefficiënt mogelijk te bouwen. Dat uit zich bijvoorbeeld in het toepassen van heel veel precies dezelfde onderdelen. Juist daardoor kunnen wij, als relatief kleine onderneming, zo’n grote opdracht zonder al te veel stress uitvoeren.’

IMS is eveneens actief in landen als Mexico en de VS en tal van Europese landen – ook in markten voor medische en automotive componenten.

Pothoven constateert dat zijn onderneming wel vaart bij de wereldwijde trend naar volledig geautomatiseerde productie. ‘Daarbij wegen de loonkosten steeds minder en blijven vooral de hogergekwalificeerde functies over die in Azië nog altijd minder goed zijn in te vullen dan in de VS of Europa. Tevens gaat de factor logistiek steeds zwaarder wegen en wordt er steeds meer local for local geproduceerd. Wij leveren nu systemen aan klanten in Mexico, Bulgarije en Zwitserland.’ www.ims-nl.com

LINK6_Geleverd-Geinvesteerd_v2_LINK4 06-12-16 15:28 Pagina 69

SMARTGELEVERD GEINVESTEERD

Link Magazine bericht over de levering van of de investering in smart technologie en de toegevoegde waarde daarvan voor de gebruiker.

Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

METAALBEWERKING

hij tevens een kwaliteitsslag. Algemeen directeur Wim Simons wijst erop dat Timmerije zich toelegt op ‘het lastigere, gecompliceerdere werk, technisch en visueel’. De nieuwe machines, waarvan er drie al draaien en de andere drie in 2017 worden geleverd, zijn minder gevoelig voor verstoringen, waardoor de oee (overall equipment effectiveness)

Langste buislasersnijmachine voor Blokland Blokland Metaalbewerking heeft een vierde Adige buislasersnijmachine in gebruik genomen: een Adige LT8.1, met 8,5 meter aan- en afvoerlengte de langste in Nederland. De kantelbare kop maakt veel 2D- en 3Dbewerkingen mogelijk, aan zowel kokers en ronde buizen (maximale

doorsnedes respectievelijk 200 en 220 mm) als U-, C- en L-profielen.

Dankzij de ‘single-step loader’ kan Blokland zowel grote als kleine series en individuele werkstukken verwerken. www.blokland.nl

omhoog gaat. Belangrijk aspect is ook de betere connectiviteit met het MES-systeem van Timmerije.

Simons: ‘Door te kiezen voor de meest energiezuinige varianten, voldoen we ruimschoots aan het convenant dat in onze branche is gesloten.’ www.timmerije.nl

INDUSTRIEBELEID INDUSTRIEBELEID

Rijk stimuleert innovaties op snijvlak hightech en agro/food Voor hightech innovaties in de agrarische sector en de voedselindustrie stelt het ministerie van Economisch Zaken acht miljoen euro beschikbaar. Het potje is bedoeld voor projecten die duurzame hightech- en ict-technologie combineren uit de topsectoren

High Tech Systemen & Materialen, Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. Verwacht wordt dat bedrijven zelf eveneens circa acht miljoen zullen investeren. Voor start-up-versnellers trekt EZ nog eens een half miljoen euro uit. www.ez.nl

KUNSTSTOFINDUSTRIE

Timmerije investeert in zes spuitgietmachines Timmerije in Neede heeft zes stateof-the-art Arburg en Engel spuitgietmachines aangeschaft. Daarmee

BIC krijgt steun van provincie en gemeente De provincie Noord-Brabant en de gemeente Eindhoven willen de totstandkoming van de Brainport Industries Campus (BIC) in het noordwesten van Eindhoven medefinancieren. Voor het zogeheten Atrium, een ruimte met gemeenschappelijke faciliteiten (machines, laboratoria, cleanrooms) voor de toekomstige bewoners, stellen zij een lening van in totaal 11,2 miljoen euro beschikbaar. Tevens wil de provincie 1,5 miljoen euro subsidie

verstrekken voor de basisinrichting en exploitatie van dit toekomstige hart van de ‘fabriek van de toekomst’, waarvan de bouw in 2017 begint. Reden is de ‘belangrijke maatschappelijke functie voor innovatie, publiek en onderwijs’ van het Atrium. Met de bouw van het eerste cluster op de BIC is circa 100 miljoen euro gemoeid. www.brainportindustries.com www.brabant.nl

vergroot de ontwikkelaar/producent van kunststofproducten niet alleen de capaciteit, maar maakt

Industry 4.0.

Since 1947.

Are you, perhaps, not too interested in Industry 4.0, but really enthusiastic about batch size 1?

We all know about the demands that are made on production, quality and resource efficiency when products have to be as individual as possible and machines have to run with maximum flexibility. Everyone is talking about giving each customer their own individual product, each manufacturer their own individual machine.

Sounds difficult, right? That’s precisely why we are making things easy in the machine-building industry: And have been doing so for 69 years. Come and see for yourself how we are driving Industry 4.0 forward: at www.Lenze.com

As easy as that.

december 2016

69

LINK6_Uit de markt (achter)_v1_LINK4 06-12-16 15:23 Pagina 70

UIT DE MARKT PLM ALS ‘WAY OF LIFE’ PLM Xpert, het PRO.FILE Competence Center voor de Benelux, organiseert regelmatig samen met een klant een PLM ToGo event. Onderwerpen die daar aan bod komen zijn onder meer verbetering van het documentbeheer en verhoging van de efficiency in engineering door met smart customization te gaan werken: configuratie van klantorders met standaardmodules die in meerdere varianten zijn gedefinieerd.

Integratie van PRO.FILE met het ERP-systeem van de klant zorgt er dan voor dat engineering, werkvoorbereiding, productie, inkoop en toeleverketen tijdens het gehele

PERSONALIA

primaire proces van een order met elkaar zijn verbonden.

Zeker de verbinding met de supply chain is belangrijk, zegt Hugo Botter, directeur van PLM Xpert. ‘Het aanleveren van een correcte tpd (technische productdocumentatie, red.) is voor veel klanten een uitdaging.

Medewerkers zijn vaak veel tijd kwijt om de juiste informatie te publiceren richting de partners. Zij kunnen nu andere dingen gaan doen, zoals engineers die door de modularisatie meer aandacht kunnen besteden aan het echt klantspecifieke werk.’ Een belangrijk aandachtspunt is verder het veranderproces bij de implemen-

Marco Vergouwe heeft zijn directie-

functie bij Bosal Netherlands verruild voor die van manager customer services EUV bij ASML. Marc Hendrikse, ceo van NTSGroup, is Cees Kielstra opgevolgd als

voorzitter van de raad van commissarissen van AWL.

tatie. Botter: ‘PLM is ook een way of life.’ Nadat PRO.FILE succesvol is geïmplementeerd, blijkt de doorlooptijd van projecten soms met maanden te zijn verkort, heeft de

Frank Mulders is benoemd tot mana-

ging director van AAE. Die functie viel open na het overlijden van dga William Pijnenburg. Mulders was managing director bij Fokker Landing Gear.

John Huijsmans, inkoopmanager bij

Robert Bosch Packaging Technology, is na vijftig werkzame jaren met pensioen gegaan.

klant de tpd compleet onder controle en is de samenwerking met (system) suppliers naar een hoger niveau gebracht. www.plmxpert.nl

MCB HERPOSITIONEERT MERKEN EN FRIST HUISSTIJL OP MCB Groep, groothandel en servicecenter in metalen, is overgestapt op een nieuwe, frisse uitstraling. Het sluitstuk van de strategische herpositionering, die beoogt dat de verschillende merken/bedrijven binnen de groep elkaar verder gaan versterken, zonder hun eigen karakter en specialisaties in te leveren. Concreet is een

duidelijker onderscheid aangebracht in de naamgeving. Zo is de (handels)naam Hamel Metaal veranderd in MCB Specials en Staalmarkt in MCB Direct. MCB Nederland, België en Duitsland zijn nu MCB. En de naam voor het bedrijf in Wommelgem (België) blijft Testas.

Communicatieadviseur Annette

Schoone: ‘Ons doel was de kracht van het merk MCB te verbreden, gericht naar de toekomst. Onze slogan hebben we al gekozen: ‘Creating Progress’, wat inhoudt dat je zelf ook moet blijven ontwikkelen. Het ringenlogo blijft; dat gaat als, zeg maar, ons familiewapen voor de hele groep gelden. Naast nieuwe websites per

bedrijf hebben we besloten ook meteen een groepssite te maken, waarop we uitleggen wie we zijn als groep en waarom we veranderen. Langzaamaan zullen er steeds meer vrachtwagens met het nieuwe logo rondrijden – en wordt MCB nog herkenbaarder dan eerst.’ www.mcb.eu

KEPSER INNOVATION EXCELLENCE OVER INNOVATION GESPROKEN: DE KEPSER WEBSITE IS COMPLEET VERNIEUWD KIJK OP KEPSER.NL VOOR ONZE EXPERTISE

• engineering • plaatwerk • profielwerk • verspaning • assemblage

70

december 2016

BRANCHES & MARKTEN

PRODUCTEN & PROJECTEN

KLANTEN & REFERENTIES

Kepser Pro-Metaal Simon Homburgstraat 12

T: (0485) 33 60 60 • F: (0485) 33 60 20

Postbus 70 • 5430 AB Cuijk

E: welkom@kepser.nl • www.kepser.nl

LINK6_Uit de markt (achter)_v1_LINK4 06-12-16 15:24 Pagina 71

VAN EGMOND GROEP START KENNISCENTRUM Elektrogroothandel en leverancier van industriële automatiseringsoplossingen Van Egmond Groep zet een nieuwe businessunit op, Kenniscentrum. Naast technische opleidingen op softwaregebied, die het bedrijf – hoofdvestiging in Doetinchem en vijf nevenvestigingen verspreid over het land – al zo’n dertig jaar verzorgt, wordt daar hardwareen r&d-capaciteit vóór en dóór klanten in ondergebracht. ‘Wij willen als groothandel meer voor de elektrotechnische sector gaan betekenen’, verklaart manager opleiding & ontwikkeling René Ebbers. ‘Met wat wij binnen ons Kenniscentrum gaan aanbieden, willen wij helpen de sector nog wat meer technisch te krijgen dan ze al is. Daar is behoefte aan.’ Hij vat het initiatief samen als ‘Van Egmond Groep wil haar klanten ontzorgen’. ‘Niet alleen door

technische-kennisoverdracht aan personeel van klanten, wat we al heel lang doen en nu met nieuwe opleidingen gaan uitbreiden, maar ook door samen met klanten een soort r&d-denktank te creëren. Daarin gaan we samen technische oplossingen ontwikkelen, met ons in de coördinatierol en als meedenker in de processen van de eindklant. Voor de problematieken waar (potentiële) klanten voor staan gaan we diensten ontwikkelen die we kunnen verkopen of, soms, als service aan de eindklant aanbieden.’ Als voorbeeld noemt Ebbers een softwaregeneratietool die Van Egmond nu herontwikkelt. ‘Daarmee kun je een scan van je besturingsontwerp maken, waarbij zowel de plc-besturingssoftware als het visualiseringsdeel automatisch wordt gegenereerd.’ www.vanegmond.nl

NEDAP: VIJF PARTNER-SUPPLIERS VOOR 400 PRODUCTEN De afbouw van de productie- en logistieke activiteiten van Nedap ‘ligt op schema', aldus tussentijdse verslaggeving (november 2016) van het bedrijf uit Groenlo. Dit betekent dat de geselecteerde strategische leveranciers nu de eerste producten gaan leveren en dat in de eerste helft van 2017 de vervaardiging van een groot aantal producten wordt uitbesteed.

Dochterbedrijf Inventi wordt naar verwachting eind 2017 gesloten.

Het Nedap-pakket is opgedeeld in low volume, high mix-producten die voornamelijk uitbesteed worden in Nederland, en high volume, low mixproducten die vooral in Oost-Europa worden neergelegd. Het assortiment omvat ongeveer 400 unieke producten verdeeld over de acht Nedapmarktgroepen. De productcomplexiteit is van technisch relatief eenvoudig tot zeer complex. ‘Nedap besteedt op een zo hoog mogelijk niveau uit, dus compleet box buildgeteste producten inclusief verpakking, waarbij een leverancier de totale supply chain overneemt’, duidt Mark

van Zutphen, managing director sourcing. Ook de warehousing wordt opnieuw ingericht, vooralsnog met twee externe partijen.

De producten zullen in de komende periode in de EU worden geproduceerd bij vijf (inter)nationale partner-suppliers (voor de namen, zie www.linkmagazine.nl). ‘Die zijn uit 25 partijen geselecteerd op basis van bestaande relaties, track record op kwaliteitsgebied, technology fit, skills op DfX-gebied, prijsniveau en omzetgrootte van de Europese plants. Alle partner-suppliers zijn uitgebreid geaudit en inmiddels gecontracteerd. Nedap is met zijn 87 jaar een langetermijnbedrijf, we bouwen dan ook op langetermijnrelaties met onze partner-suppliers.’

Doelstelling is om eind 2017 de 400 producten uitbesteed te hebben.

Daarmee is de transitiefase afgerond.

‘Wat volgt is het inzetten op het vroegtijdig betrekken van onze partner-suppliers bij productontwikkeling en het gezamenlijk value engineeren van onze huidige producten.’ www.nedap.com

G B

Snellere engineering.

Eerder op de markt.

Tot

70%

In zie op th ru au nin vo Ce de Br Sit m na na en De he en M ten CH Le ve

minder technische kosten

Vereenvoudig de bedrading.

Verminder de kos ten.

Teg enwo ordig word t s tuurstro omb e drading gebruikt om apparaten zoals magneetschakelaars en bedien - en signaleringsapparatuur aan te sluiten op PLC I /O - modules. Door gebruik te maken van intelligente bedrading worden deze I/O modules en stuurstroombedrading overbodig.

A lle ap p araten word en a ang esloten v ia het intellig ente b e drading ssysteem, wa ard o or kan word en b esp a ard o p engineering s - en inst all atiekosten. Fouto psp oring word t zo een koud kunstje. H et result a at: m ac hines komen sneller op de markt tegen lagere kosten.

Download de whitepaper. eaton.eu/nl/iw/mac

december 2016

71

LINK6_Samen ondernemen_v1_LINK4 06-12-16 13:55 Pagina 72

SAMENONDERNEMEN Link Magazine signaleert fusies, allianties en overnames in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

HIGHTECH

OVERNAMES

Meerderheidsbelang Demcon in Focal

ALGEMENE TOELEVERING

High-end technologieleverancier Demcon heeft zijn deelneming in Focal Vision & Optics vergroot tot een meerderheidsaandeel. Focal opereert met 25 medewerkers vanuit Demcon’s Enschedese hoofdkantoor en de vestiging Eindhoven.

Als Demcon Focal vormen die twee de businessunit optomechatronic

VDL door overname in ijzergieten VDL Groep heeft ijzer- en metaalgieterij Componenta, met vestigingen in Hoensbroek en Weert, overgenomen. Componenta ging in september failliet door financiële problemen bij de Finse eigenaar.

Componenta maakt onderdelen voor vrachtwagens, grondverzet- en wegenbouwmachines. Caterpillar, Daimler, MAN, Scania en Volvo

behoren tot de klanten. Dankzij de overname kan VDL in eigen huis gietstukken maken en daarmee klanten complete producten aanbieden. VDL verwacht op termijn ‘een aanzienlijk deel’ van de 336 vaste medewerkers terug in dienst te nemen. VDL Groep telt nu 91 bedrijven. www.vdlgroep.com www.componenta.com

AUTOMOTIVE

Benteler Engineering over naar Altran Het Duitse Benteler Engineering, met een vestiging in Helmond, is overgenomen door de Franse Altran Group. Benteler Engineering (circa 700 medewerkers) legt zich toe op ontwerp- en ontwikkelservices voor eerstelijnstoeleveranciers en oem’ers in vooral de Duitse automotivesector. Altran (26.000 medewerkers) verstrekt innovatie-

en engineeringdiensten aan een internationale klantenkring in sectoren als aerospace, automotive, telecom, energie en healthcare. Volgens Altran zijn de Benteler-activiteiten complementair en is de overname strategisch en operationeel een fikse versterking. www.altran.com www.benteler-engineering.nl

systems, die met name toepassingen voor halfgeleiderproductie (lithografie) en ruimtevaart gaat ontwikkelen. Focal ontwikkelt en realiseert inline precisie-inspecties en optische meetsystemen voor opdrachtgevers in de automotive, life sciences en semicon. www.demcon.nl, www.focal.nl

SOFTWARE

Siemens lijft Amerikaanse Mentor in Siemens neemt Mentor Graphics, specialist in electronic design automation, over. Siemens ziet Mentor als aanwinst voor zijn PLM-softwarebusiness en de groeiende activiteiten rond big data-analyse en genetwerkte producten. De

overname, naar verwachting tweede kwartaal 2017 beklonken, past in acquisities gericht op versterking van het portfolio voor ontwerp van smart, connected producten en processen. www.siemens.nl

ALLIANTIES SEMICON

Giga-injectie ASML vergroot r&d-power Carl Zeiss ASML koopt voor één miljard euro een belang van 24,9 procent in key-

toeleverancier Carl Zeiss SMT. Daar komt, uitgesmeerd over zes jaar,

www.acalbf i.com/nl/IoT

Expert wireless and sensor solutions to meet your IoT design challenges Ë Technology expertise and integration Ë Product recommendations and technical support

INTERNET of

THINGS

Ë Custom designs and solutions Call us today to discuss your IoT requirements

Contact: Tel: +31 (0) 4 0250 7400 | Email: sales-nl@acalbfi.nl

72

december 2016

consult. design. integrate.

LINK6_Samen ondernemen_v1_LINK4 06-12-16 13:55 Pagina 73

nog eens 760 miljoen euro bij ter ondersteuning van de r&d door de Duitse optiekmaker. ‘Dat stelt ons in staat om aan de volgende generatie euv-lithografiemachines te werken’, zegt ASML-topman Peter Wennink.

Inzet is dat Carl Zeiss SMT de

numerieke apertuur van de euvspiegelset verbetert van 0,33 nu naar meer dan 0,5, zodat de details op chips verder verkleind worden tot minder dan drie nanometer. www.asml.com www.zeiss.com

ANALYSEAPPARATUUR

PANalytical en Britse zus gaan samen PANalytical wordt samengevoegd met zijn Engelse zusterbedrijf Malvern Instruments. Eigenaar Spectris Group (Verenigd Koninkrijk), dat PANalytical in 2002 van Philips overnam en de status van zelfstandige businessunit gaf, wil hiermee de marktpositionering verbeteren.

In ondersteunende diensten vervallen wat banen, maar verder niet.

Ook aan de locaties wordt niet getornd. PANalytical ontwikkelt en bouwt röntgenanalyseapparatuur (in Almelo) en produceert, als enige ter wereld, daar ook de röntgenbuizen voor (in Eindhoven).

Malvern Instruments bouwt materiaalanalyseapparatuur. www.panalytical.com

AEROSPACE

BAE Systems en KMWE versterken luchtvaartindustrie Maleisië BAE Systems en KMWE gaan in Maleisië geavanceerde productiecapaciteit ontwikkelen die de Maleisische luchtvaartindustrie moet gaan versterken. Mede gezien hun nauwe samenwerking in het project Eurofighter Typhoon zien de twee kansen de productiecapaci-

teit van de KMWE-vestiging in Penang in vijf jaar tijd te verdubbelen. KMWE Maleisië zal militaire en civiele vliegtuigcomponenten produceren voor de Maleisische aerospace-toeleverketen en direct aan vliegtuigintegrators. www.kmwe.com www.baesystems.com

OPTICA

TU Delft en TNO starten Dutch Optics Centre Om in kleine consortia nieuwe producten te kunnen ontwikkelen, hebben de TU Delft en TNO het Dutch Optics Centre opgericht.

Zo’n 20 industriële mkb’ers in de optische maakindustrie zijn bij het initiatief betrokken; zes daarvan zijn inmiddels ook partner in gezamenlijke r&d-projecten. In het

centrum worden state-of-the-art onderzoeks- en productiefaciliteiten gedeeld en wordt wetenschappelijk toptalent opgeleid.

De gemeente Delft, de provincie Zuid-Holland en het ministerie van EZ steunen het initiatief. www.dutchopticscentre.com

HIGHTECH

Technologiepact in oosten des lands Technologie Kring Twente (TKT), Verenigde Maakindustrie Oost Nederland (VMO) en stichting Advanced Materials Manufacturing Oost Nederland (AMMON) slaan voor minimaal vijf jaar de handen ineen om sneller te komen tot een

ecosysteem van kennisintensieve en technologische bedrijvigheid in Oost-Nederland. De drievertegenwoordigen samen honderden technologie-bedrijven in die regio. www.tkt.org, www.vmo.nl www.ammon-innovation.com

ONDERWIJS & ONDERZOEK

RUG bundelt technische disciplines in nieuw centrum De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) is de enige algemene universiteit die ook ingenieurs (nu M.Sc.’s) opleidt. Om daar meer bekendheid aan te geven, worden alle technische studies en onderzoeksvelden in een nieuw instituut samengebracht: Groningen Engi-

neering Center (GEC). De RUG bekostigt zes nieuwe onderzoekers met ieder een promovendus. Verder gaat het GEC samen met partners twee nieuwe masteropleidingen opzetten: Mechanical Engineering/Advanced Instrumentation en Systems & Control. www.rug.nl

Keeping you and your products ahead of the technology curve Today, technology evolves quickly, often out of sync with the planned lifecycle of a product or solution. Connect Group is an Electronic Manufacturing Services provider, serving companies in the professional industry. Through its innovative 'Technology is a Service' (TiaS®) program, Connect Group provides lifecycle management, solutions monitoring, reliability and logistics support. Entrusting the management of your product to Connect Group, will keep you and your product ahead of the technology curve.

www.connectgroup.com

CONNECT GROUP INTEGRATED SUBCONTRACTORS

december 2016

73

LINK6_Agenda_v1_LINK6 06-12-16 13:27 Pagina 74

LINK6_Agenda_v1_LINK6 06-12-16 13:27 Pagina 75

AGENDA 24 JANUARI 2017

31 JANUARI - 1 FEBRUARI 2017

3D PRINTING ELECTRONICS CONFERENCE EINDHOVEN Vierde editie, met focus op nieuwe ontwikkelingen en technologieën in de hele waardeketen van 3D-geprinte elektronica. Zie: www.3dprintingelectronicsconference.com

3D MEDICAL EXPO - MAASTRICHT Tweede editie van business- en researchplatform voor de hele 3D medische supply chain. Met vier conferenties: bioprinting, dental, medtech en medicine.

Zie: www.3dmedicalexpo.com

7-9 MAART 2017 24 JANUARI 2017 VERSPANEN 2020 (THEMADAG) - VELDHOVEN Over wat erbij komt kijken om in de toekomst succesvol te zijn. Met – nieuw – het Verspanen-Café, waarin gasten uit bedrijfsleven en wetenschap/onderwijs ingaan op de Schijf van 5 (criteria voor een perfect product): machine, gereedschap, opspanning, programmering en koel-/smeermiddelen.

Zie: www.mikrocentrum.nl

26 JANUARI 2017 HAN LEAN EVENT - ARNHEM Thema: ‘Met Lean naar duurzaamheid’.

Met presentaties van verbeterprojecten door studenten die minor World Class Performance/Lean Management hebben afgesloten.

Zie: specials.han.nl/themasites/han-leanqrm-events/events/lean-event/

RAPIDPRO (BEURS + LEZINGEN) VELDHOVEN Zevende editie van event voor aanbieders, dienstverleners en gebruikers van prototyping- en additive manufacturingtechnieken. Zie: www.rapidpro.nl

7-9 MAART 2017 VIRTUAL (R)EVOLUTION EVENT - VELDHOVEN Vierde editie van event met lezingen, expositie en demonstraties over virtual en augmented reality. Mikrocentrum organiseert het samen met de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM), Fontys Hogescholen en VR.NL. Zie: www.virtual-revolution.nl

9 MAART 2017 HEALTH VALLEY EVENT - NIJMEGEN Ontmoetingsplaats voor health-innovaties, met deze keer focus op patiënt-

gedreven innovatie. Met sprekers, workshops, een investorslounge, een beursvloer en natuurlijk volop mogelijkheden om elkaar te ontmoeten.

Zie: www.health-valley.nl

16 MAART 2017 HIGH-TECH SYSTEMS 2017 (CONFERENTIE) EINDHOVEN Vijfde editie van conferentie over highend systeemontwikkeling en mechatronica; met als thema’s industrial internet of things, kunstmatige intelligentie in industrie en robotica, medische technologie en uitdagingen voor oem’ers in machinebouw.

Zie: www.hightechsystems.nl

24-28 APRIL 2017 HANNOVER MESSE (VAKBEURZEN) HANNOVER (D) ’s Werelds grootste industriële beursevenement, met zeven vakbeurzen: Industrial Supply; Motion, Drive & Automation; Industrial Automation; Digital Factory; Energy; ComVac; en Research & Technology. Thema is ‘Integrated Industry’ en Polen is het partnerland.

Zie: www.hannovermesse.de

31 MEI 2017 MATERIALS 2017 (VAKBEURS + CONGRES) VELDHOVEN Trefpunt voor (niet-)materiaalkundigen, met focus op vier pijlers (met eigen congresprogramma): materialen; verbindingstechnieken; testen, meten, simuleren & analyseren; en oppervlaktetechnieken.

Zie: www.materials.nl

14-15 JUNI 2017 VISION, ROBOTICS & MOTION 2017 / PHOTONICS EVENT 2017 - VELDHOVEN Gelijktijdige events over de mogelijkheden die vision, robotica, motion en fotonica te bieden hebben. Met ook de PhotonicsNL Conference.

Zie: www.vision-robotics.nl, www.photonics-event.nl

28 JUNI 2017 3D FOODPRINTING CONFERENCE - VENLO Derde editie van netwerk-event voor design- en engineeringprofessionals in de 3D-printing- en foodindustrie.

Zie: 3dfoodprintingconference.com

5 & 6 april | Brabanthallen | ‘s-Hertogenbosch

Het nieuwe event over automatisering in verpakken en interne logistiek. ࠮ +YP]L [LJOUVSVNPLZ ࠮ 7YVJLZZ JVU[YVS ࠮ ,UNPULLYPUN ࠮ 4LJOH[YVUPJZ ࠮ 4V[PVU JVU[YVS ࠮ :VM[^HYL ࠮ 0UK\Z[YPHS LUNPULLYPUN ࠮ :LUZVY [LJOUVSVN`

Gelijktijdig met Empack en Logistics & Distribution.

Let op: laatste stands

BOEK NU UW STAND Ga naar automation-show.nl voor meer info +31 (0)162 408 985

automation-nl@easyfairs.com

december 2016

75

LINK6_Agenda_v1_LINK6 06-12-16 13:28 Pagina 76

Maakbedrijven renderen met Isah Business So ware Isah Business Software vormt de spil van alle bedrijfsprocessen en biedt volledig inzicht en overzicht. De so ware is toegespitst op de maakindustrie en wordt wereldwijd in vele branches toegepast. Wij investeren continu in Research & Development om vandaag, maar ook over 10 jaar te voldoen aan de wensen en eisen van het maakbedrijf. Daarbij hebben we een duidelijk

Kennismaken?

Kijk op isah.nl of bel 088 4724 000

doel voor ogen: het maakbedrijf beter laten renderen. Dat is de inzet van onze mensen, organisatie en business so ware.

DE NUMMER

SOFTWARE VOOR DE MAAKINDUSTRIE.