Link 2018 02

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

Magazine Magazine

april 2018 | nummer 2 | jaargang 20

EERST LEAN, DAN SMART GS METAAL BOUWT MET TRUMPF DIGITAL FACTORY VOOR ZICHZELF ÉN CONCULLEGA’S WIRELESS TECHNOLOGIE IS VOLWASSEN, DE BAL LIGT NU BIJ APPLICATIEONTWIKKELAARS DOORBRAAK DER DRAADLOZE DINGEN

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER

MARINKA NOOTEBOOM NOOTEBOOM TRAILERS

MANOEUVREERT HAAR BEDRIJF NAAR STERKE UITGANGSPOSITIE

Internet of Things (CPX-IOT met OPC UA)

Festo Cloud iemens ind p ere o kwell ana et .

Management level Control level

Connect with the future!

Field level

Sensor/actuator level

ptioneel oor nd str

.

U streeft grootse doelen na?

U wilt meer bereiken?

Wij geven u manieren om verder te komen.

Industrie 4.0 en het Internet of Things (IoT) heeft invloed op zowel OEM’ers als eindgebruikers. rod tie en de digitale wereld komen samen dit maakt prod tie e ibeler, er oogt energie e i ntie, logistieke pro essen worden na wer erbonden en de waardeketen wordt geoptimaliseerd. Festo speelt een grote rol in et on reet maken an de nd strie . trend, binnen Nederland maar ook wereldwi d.

www.festo.com/iot

Magazine

2/18

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

14

THEMA

60

40

GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER HOE TE VINDEN EN TE BINDEN? Het succes van een bedrijf is steeds meer afhankelijk van de mensen die het weet aan te trekken. Een industriële ondernemer moet zorgen vooraan te staan als de jongste generatie – Z, geboren na 1996 - de schoolbanken verlaat. Maar hoe steken die jonge mensen elkaar? Hoe belangrijk zijn deze digital natives voor een bedrijf dat wil digitaliseren? Een thema over de jongeren die nu die krappe arbeidsmarkt opstromen.

66

PROCESVERBETERING MARINKA NOOTEBOOM MANOEUVREERT TRAILERBOUWER NAAR STERKE UITGANGSPOSITIE

DRIELUIK GS METAAL BOUWT SAMEN MET TRUMPF DIGITAL FACTORY, VOOR ZICHZELF ÉN CONCULLEGA’S

PROFESSIONALISERINGSSLAG VAN START

EERST LEAN, DAN SMART

Steeds hogere klanteisen bij een vloedgolf aan technologische innovatiemogelijkheden en een krappe arbeidsmarkt. Die drie externe ontwikkelingen nopen ‘special trailerbouwer’ Nooteboom haar organisatie verder te professionaliseren.

Dus steekt het bedrijf uit Wijchen momenteel veel energie in onder andere modularisatie en automatisering en in opleiden. Ceo Marinka Nooteboom legt de verantwoordelijkheden graag zo laag mogelijk in de organisatie.

STRATEGIE

48 INNOVATIE WIRELESS TECHNOLOGIE IS VOLWASSEN, DE BAL LIGT NU BIJ APPLICATIEONTWIKKELAARS

DOORBRAAK DER DRAADLOZE DINGEN Het internet of things (IoT) houdt grote beloften in voor bemonstering (big data), besturing en bewaking op afstand – van smart industry tot smart home. De levenslijn van IoT is draadloze communicatie over korte en lange afstand. Het onderzoek daarnaar loopt door, ook in ons land, maar de technologie is inmiddels volwassen en de grote kansen liggen nu in de ontwikkeling van toepassingen.

GS Metaal ondergaat een transformatie tot een heuse digital factory, een traject dat het bedrijf uit Vriezenveen doorloopt samen met Trumpf.

En dat niet alleen om de eigen efficiency en effectiviteit te verhogen. De metaalonderneming wordt ook een experience center voor concullega’s.

OVER HIGHTECH STARTERS EN HUN INNOVATIES, FINANCIERINGSPROBLEMEN EN ANDERE UITDAGINGEN

Met onder meer een verhaal over de duurzame opvouwbare container van HCI uit Delft: ook gouden ideeën hebben soms een lange looptijd. Meer dan tien jaar geleden was Simon Bosschieter één van de oprichters van HCI. Eind volgend jaar zal het bedrijf voor het eerst winstgevend zijn.

38

Wereldmarkt en Groningse bevingen dicteren afslanking Ab van der Touw verlaat gehalveerd Siemens Nederland

46

Systeemarchitectuur en industrialisatie gaan hand in hand MTA verbindt Ontwikkeling en Productie

INNOVATIE

54

Vision cruciaal in nieuwe verpakkingslijnen Christiaens Agro Systems maakt volgende stap in de keten

56

Geloofwaardig kunstgebit dankzij 3D-printing Fieldlab MultiM3D werkt aan veelbelovende oplossing voor miljardenmarkt

ZIE VERDER PAGINA 5

april 2018

3

FAULHABER toepassingen

Technologie als op de huid geschreven.

FAULHABER micro motoren in tatoeage-apparatuur.

Inkt voor tattoos wordt tegenwoordig in de huid gebracht met tot wel 7500 prikjes per minuut. Maar als het ontwerp groot of ingewikkeld is, moet de tattoo-artist toch uren achtereen zonder pauze doorwerken. Dat stelt hoge eisen aan zijn of haar gereedschap.

Moderne tatoeage-apparatuur trilt weinig en is stil, en heeft bovendien een compact, ergonomisch, licht ontwerp. Voor de aandrijvingsoplossing vertrouwen toonaangevende leveranciers van tatoeage-apparatuur op de kennis van FAULHABER. WE CREATE MOTION

Meer informatie op www.faulhaber.com/tattoo FAULHABER Benelux B.V. ¡ info@faulhaber.nl

Hannover, 23. – 27.04.2018 Hal 15, Stand H29

EN VERDER: 7 27

MARTIN

UIT DE MARKT BEVEILIGING Bescherming intellectueel eigendom verdient meer aandacht ‘Je ip is de moeite van beveiliging waard’

29

FACTORY OF THE FUTURE Connected maken van productieplants Bosch Rexroth heeft alles in huis om digitale slag te maken

33

INNOVATIE maxon motor introduceert frameless motoren Klein en krachtig

35

COLUMN Doorbreken managementkartel zorgt dat medewerkers weer ‘durven’

36

PRODUCTIESTRATEGIE Amada Miyachi Europe bouwt eenvoudig te bedienen laserlasmachine Automatisering voor meer werkplezier, in Nederland

43

STRATEGIE Met overname Vilant zet Turck stap richting turnkey rfid-oplossingen Kansen, overal waar goederen worden verplaatst

44

RESEARCH VDL ETG ondersteunt TU/e-promotieonderzoek naar ‘schone’ robots ‘Het past bij de transitie naar breed verantwoordelijke toeleverancier’

58

MENS EN ORGANISATIE Link Industriedebat op ESEF/Technishow ‘Medewerkers zien dat verdere digitalisering de weg is, maar het is wennen’

62

PARTNERS Leverbetrouwbaarheid key voor Heraeus Electro-Nite Sterk staaltje van samenwerking

65

PRODUCTINNOVATIE EPLAN helpt start-up Gable Systems bij ontwikkeling revalidatierobot Leren lopen

68

DIENSTVERLENING Pionier Atlas Copco blijft in servitization investeren Afrekenen per vierkante meter lucht

71

COLUMN Naast servitization zijn veel andere migratiepaden mogelijk

72 73

UIT DE MARKT (vervolg)

83

ZEVENDE

DIENSTVERLENING Van Egmond biedt online maatwerk voor besparing op inkoopkosten Meer dan een webshop

Eind maart had ik de eer de Executive Round Table Industry te modereren. Daarvoor hadden Link Magazine en ING oem’ers en key suppliers aan één tafel gebracht om te discussiëren over hoe de ketensamenwerking verder geoptimaliseerd kan worden.

Vooraf hadden we, gevoed door wat je zoal off the record in de wandelgangen hoort, een paar stevige stellingen bedacht. Zoals: ‘Bedrijven in het Eindhovense ecosysteem nemen – onder druk van de (arbeids)markt - te veel risico’s: ze investeren te veel in kapitaalgoederen en bouwen een te duur salarisgebouw op.’

Ik geef het eerlijk toe, stiekem hoop ik dan op een ware clash tussen de twee hoogste schakels in het Eindhovense hightech ecosysteem. Dat Edward Voncken van KMWE (bijna twee meter lang) Frits van Hout van ASML aan de stropdas over de tafel trekt en toesnauwt: ‘Jullie betalen veel en veel te weinig!!’ Of dat John van Soerland van Philips (ook niet de kleinste) met enig dedain Fokko Leutscher van Frencken toevoegt: ‘Wij doen iets heel, heel moeilijks. Daarin meegaan?

Dat kunnen jullie helemaal niet financieren.’ Of dat ING-man en risk manager Frank Jongeneel opstaat en – met wanhoop in de stem – uitroept: ‘Heren, heren!

Stop met opbieden tegen elkaar. Jullie salarisgebouwen worden zo veels te hoog!

Bij de eerste de beste dip stort de hele boel in elkaar!’ Ik zag de koppen boven het discussieverslag al voor me...

Ik heb tijdens het modereren mijn best gedaan hier en daar wat wiggen te drijven.

Maar tot agressie, dedain en wanhoop kwam het niet. En gelukkig maar. Zoals het in de grote-mensen-wereld van de hightech industrie gaat - hoe ‘direct’ wij Nederlanders ons in internationaal perspectief ook achten - de ware vervelende boodschap hoort tússen de regels te staan. Voor managers in het Eindhovense ecosysteem is cruciaal dat ze ook verstaan wat niet letterlijk gezegd wordt. Dat ze over ‘empathische vermogens’ beschikken. En dat ze de verbale kwaliteit hebben hun boodschap adequaat te verpakken. Opdat ze altijd kunnen zeggen dat ze het zo niet bedoeld hebben, met als bewijsvoering de daadwerkelijk uitgesproken abstracties. Zo doe je nu eenmaal zaken. Zo kom je tot samenwerking en onderhoud je die. Op de kwaliteit van ‘de goede verstaander’ is het succes van het Eindhovense ecosysteem – zie het themadeel van de bijgevoegde Zuid-Nederlandspecial, inclusief het round table-verslag – mede gebaseerd. Ik hoop dan wel eens stiekem op ongezouten waarheden, maar ik weet dat je er geen common future mee kunt opbouwen. Wat dat betreft is het jammer dat het Witte Huis tegenwoordig bevolkt wordt door iemand die dat besef ontbeert.

Maar, dit alles geldt de zakelijke wereld. In de privésfeer kun je gewoon zeggen waar het op staat. Nu hebben we bij de start van de lente de ‘Link Magazine Fiets Clinic’ gehouden. In een voetbalkantine in Wijchen verzamelden zich zo’n tien relaties uit diezelfde hightech wereld, om in een ontspannen, gemoedelijke sfeer een rondje te trappen. Ook Ron Willems van Sioux schoof aan. En die bleek het toch niet helemaal te hebben begrepen. Hij kwam als laatste binnen, slofte naar zijn stoel, keek zo vermoeid mogelijk de groep rond en begon subiet op matte toon te klagen dat hij totaal, maar dan ook totaal niet had kunnen trainen. Nog geen méter had hij gereden. Om niet veel later het tijdritje glansrijk op zijn naam te schrijven. Ik daarentegen, heb eerlijk toegegeven ter voorbereiding zelfs meerdere meters te hebben gefietst. Om slechts zevende te worden.

MARTIN VAN ZAALEN Hoofdredacteur Link Magazine

martin.vanzaalen@linkmagazine.nl @MartinvanZaalen #linkmagazine.nl

AGENDA

COLOFON Magazine

COLOFON

Link Magazine is een managementblad over eigentijdse vormen van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven, (semi-)overheid, universiteiten en hogescholen.

Link Magazine verschijnt zesmaal per jaar.

JAARGANG 20, NUMMER 2, APRIL 2018 UITGEVER H&J Uitgevers Mireille van Ginkel Bosscheweg 76 5151 BE Drunen (010) 451 55 10 06 51 78 41 97 uitgever@linkmagazine.nl www.linkmagazine.nl

RAAD VAN ADVIES ing. P.A.M. van Abeelen (ISAH), J. Beernink MSc (Golden Egg Check), ing. D.M. van Beers (Festo BV), J.C.A. Buis MBA (RR Mechatronics), ing. B. Draaijer (V en M Regeltechniek), F.M. Eisma (Trumpf Nederland), ir. J.F.M.E. Geelen (Océ), ir. R. van Giessel (voormalig ceo Philips CFT), ing. A.L. Goudriaan MBA (Blok Group), ir. M.H. Hendrikse (NTS-Group, HTSM-boegbeeld), ing. J.B.P. Hol (Legrand Group), ir. T.J.J. van der Horst (TNO), ir. M.W.C.M. van den Oetelaar (Bosch Rexroth), dr. ir. M. Peters (president & ceo Moba Group), dr. ir. D.A. Schipper (Demcon), E. Severijn (Siemens PLM Software Benelux), J.A.J. Slobbe (ITM Group), H.G.H. Smid (Variass Group), ir. W.W.M. Smit MMC (DBSC Consulting), ing. N.J.F. van Soerland MBA (Philips Healthcare), ir. H.H. Tappel (Bronkhorst High-Tech), W.B.M. van Wanrooij (IBN Productie), ir. S.J. Wittermans (ASML) HOOFDREDACTIE Martin A.M. van Zaalen EINDREDACTIE Pim Campman, Lucy Holl, Wilma Schreiber redactie@linkmagazine.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Jos Cortenraad, Raoel Diederen, Hans van Eerden, Wouter Hoeffnagel, Thomas Luiten, André Ritsema COVERFOTO Gerard Verschooten GRAFISCHE VORMGEVING Primo!Studio, Delft DRUK Veldhuis Media, Raalte

ABONNEMENTEN u 68,50 per jaar ADVERTENTIE-EXPLOITATIE John van Ginkel john.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 53 93 75 89 VOLGEND NUMMER Het eerstvolgende nummer van Link Magazine verschijnt 15 juni 2018. Het thema van dit nummer is ‘Lean en agile worden, samen met de keten’.

ISSN 1568 - 1378 Niets uit Link Magazine mag worden overgenomen of gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid samengesteld.

Desondanks kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden bij eventuele onjuistheden. Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

april 2018

5

Any challenge, any time.

In een wereld die snel verandert lijkt niets onmogelijk. Hollands erfgoed

van uw exclusieve, kwetsbare en kostbare goederen. Samen met u bepalen

op transport naar de Himalaya. Daar komt veel bij kijken! Wij willen bij-

we de beste aanpak. Passend binnen uw planning en altijd kostenefficënt.

dragen aan uw succes. Meilink helpt u met het verpakken en ver voeren

Zo helpen we u succesvol te leveren aan uw klant.

Heeft u een verpakkingsuitdaging? Neem contact op met één van onze specialisten via meilink.eu/contact of bel 0545-253 525

UIT DE MARKT HYTRANS: ‘TRICKY’ MAAR GESLAAGDE DATAMIGRATIE SCHEELT NU VEEL ZOEKWERK Op de kop af een jaar geleden stapte Hytrans over op PRO.FILE, een Product Lifecyle Management-systeem toegespitst op de maakindustrie. Het grote voordeel is de product data backbone waarin alle data direct toegankelijk zijn voor de gehele organisatie. ‘Er zit nu veel meer structuur in ons systeem; we hebben veel meer tijd voor waarde toevoegende activiteiten in plaats van veel zoeken naar de juiste data.’

Manager Engineering Eelco Zeinstra van Hytrans, producent van grote pompsystemen voor bluswater, is duidelijk tevreden met PRO.FILE, zo laat hij een jaar na de installatie weten. ‘Absoluut. We zaten toch wel een beetje omhoog met de opslag en vooral de vindbaarheid van enorme hoeveelheden data. Vooral de overstap van een 2D-CAD-systeem naar een 3D-systeem, dertien jaar geleden, leverde veel extra data op.’

Gestructureerde opslag is dan absoluut noodzakelijk. Engineeringdata - tekeningen en 3D-modellen - werden opgeslagen in het toenmalige PDM-systeem. Informatie over onderdelen en projecten belandde weer in aparte mapjes. ‘Allemaal terug te vinden met de verkenner,

maar uiteindelijk werd dat toch steeds lastiger. Bijvoorbeeld voor een afdeling Aftersales die een reserveonderdeel voor een bepaalde machine zocht. Het toen gebruikte PDM-systeem bood geen echte mogelijkheden voor alle bijkomende project- en constructiedossierdata.’

In de zoektocht naar een ander systeem kwam Hytrans in contact met PLM Xpert uit Bergambacht, al twintig jaar het Competence Center voor de Benelux van de PRO.FILE software. ‘We waren redelijk snel overtuigd’, vervolgt Zeinstra, ‘vooral omdat PRO.FILE al een koppeling beschikbaar had met ons ERPsysteem. Pas afgelopen maand hebben we die stap ook daadwerkelijk gemaakt. We hebben ons eerst geconcentreerd op het databeheer.’

Die stap was al ingewikkeld genoeg.

‘Migratie van data is altijd tricky en vergt veel voorbereiding, weet de manager engineering. ‘We zijn zeker een half jaar bezig geweest met het opwaarderen van de bestaande productdata en het classificeren van al onze data. Onze engineers hebben een gebruikerstraining gehad van PLM Xpert. Daarna hebben we proef gedraaid in een testomgeving

Hytrans is producent van pompsystemen voor bluswater. Foto: Hytrans

en vervolgens zijn we daadwerkelijk overgestapt. Een tijdrovend en intensief traject, maar we zijn er heel tevreden over. Met een paar muisklikken vinden we de machine of het onderdeel dat we zoeken dankzij een goede classificatie. Na de koppeling van het ERP-systeem hebben ook aftersales, verkoop en productie direct toegang tot alle relevante data.

Het geeft een goed gevoel als je ziet dat collega’s van andere afdelingen precies de juiste versie en status van je data beschikbaar hebben.’

In de toekomst verwacht Hytrans nog meer opties van PRO.FILE in gebruik te nemen. ‘Het systeem is

schaalbaar, we kunnen nog lang vooruit. Op niet al te lange termijn willen we bekijken in hoeverre andere data zoals testrapporten kunnen worden toegevoegd aan de betreffende machines. Die zijn nu nog in Windows opgeslagen. Niet zo’n grote stap misschien, maar veranderingen als deze vergen, naast op zich eenvoudig door onszelf te maken aanpassingen in PRO.FILE, ook een uitrol in de organisatie. Dus doen we dat stap voor stap. Indien nodig met deskundige hulp van PLM Xpert.’ www.hytrans.com www.plmxpert.nl www.profile-plm.nl

3D-CAD-BESTANDEN DIRECT ONTVOUWEN MET WICAM’S 3D-UNFOLD MODULE WiCAM, ontwikkelaar van machine-onafhankelijke CAD/CAMsoftware voor de plaatbewerkende industrie, presenteerde op de Technishow de nieuwe module ‘WiCAM 3D Unfold’. Die biedt gebruikers de mogelijkheid om 3D CAD-bestanden rechtstreeks in te lezen in de software, vertelt Ronald Potter, salesmanager bij WiCAM Benelux.

‘We leveren deze nieuwe functionaliteit als zelfstandige module, die niet alleen STEP 214 ondersteunt.

Ook native bestandsformaten als Solid Works, Solid Edge, Catia, Creo, Inventor en NX met 3D Unfold zijn direct in te lezen. Bij automatische materiaalherkenning kun je het 3D-model op grond van zowel theoretische als praktische uitslagwaarden ontvouwen en met het programmeren van het onderdeel beginnen.’ De Unfold-functionaliteit is volledig in de software geïntegreerd en kan zowel manueel als geautomatiseerd toegepast worden, legt Potter uit. ‘Dat heeft als

groot voordeel dat het bij batchgerelateerde verwerkingsopdrachten niet meer uitmaakt of het gaat om een 2D- of een 3D-bestandsformaat.

Per saldo levert dat veel tijdwinst op en verklein je de kans op fouten.’

Hij spreekt van ‘een belangrijke stap voor WiCAM om verder te innoveren samen met onze klanten – op de manier zoals ze van ons gewend zijn: flexibel inzetbaar, met een korte verwerkingstijd en buitengewone output.’ De 3D Unfold-module is een toevoeging op WiCAM’s digitaliseringsplatform .SLiM (Sheetmetal Language for intelligent Machines). ‘Als onafhankelijk platform spreekt .SLiM de taal van elke machine, met een honderd procent aansturing van machineopties en slimme communicatie met de verschillende systemen binnen de bedrijfsmuren. .SLiM is ons antwoord op de vraag hoe plaatbewerkende bedrijven hun bedrijfsproces toekomstbestendig kunnen digitaliseren. Machineonafhankelijkheid

en vergaande logistieke integratie resulteren in maximale gebruiksvriendelijkheid, flexibiliteit en output binnen de moderne CAD/CAMwereld.’ WiCAM presenteerde .SLiM en de nieuwe module op de Technishow in Utrecht. WiCAM Benelux in Den Bosch maakt deel uit van het Duitse WiCAM GmbH Technische

Software, dat al ruim dertig jaar machineonafhankelijke softwaresystemen voor CNC-machines ontwikkelt, levert en implementeert.

Klanten zijn onder meer Siemens, Rital, Liebherr, Thyssen, Otis, Alstom, Miele en Fendt. www.wicam.com

DENKEN. april 2018

7

UIT DE MARKT RISICO’S SNELLER REDUCEREN Time-to-market is tegenwoordig cruciaal voor een succesvolle introductie van nieuw ontwikkelde producten. Als system developer zet Post en Dekker engineers en consultants (ruim 25 medewerkers) in Amsterdam daarom vol in op het snel reduceren van de risico’s die inherent zijn aan ontwikkelprojecten. ‘Wij proberen zo veel mogelijk agile te werken en snel een proof-ofconcept te maken van het te ontwikkelen systeem. Dat kan inzicht geven of een bepaald nieuw concept kansrijk is en het schetst al een beeld van het uiteindelijke product’, verklaart directeur Eric-Jan Dekker. Tegenwoordig gebeurt veel digitaal en is de digital twin onmisbaar in de complete levenscyclus van een systeem. ‘Toch is in de eerste, fuzzy, fase van een ontwikkelproject de houtjetouwtje fysiek van een product ook belangrijk. Daarvoor maken we onder meer gebruik van 3D-printen, om meteen een concept-product in handen te hebben. We hebben een professionele 3D-printer gekocht, de Bolt Pro van Leapfrog, waarmee we

verschillende kunststofmaterialen kunnen printen.’ Voor het bouwen van een proof-of-concept of een prototype kan Post en Dekker de complete verantwoordelijkheid nemen. ‘Wij hebben ook mensen met een passie voor het bouwen van dingen. Bij ons kan dat veel flexibeler dan bij de klant en dat is logistiek een voordeel. De klant vindt het vaak lastig om het snel in eigen huis te doen, omdat alles via ERP moet worden besteld.’

Post en Dekker combineert de agile aanpak, waarbij in sprints van twee weken telkens een resultaat wordt opgeleverd, met klassiek projectmanagement volgens Prince2. Dekker: ‘We pakken het wel gestructureerd aan. Als we een proof-of-concept maken, stellen we eerst een hypothese op over wat we willen toetsen en welk risico we willen wegnemen.

Het grootste risico pakken we dan als eerste aan. Intern hebben we wel discussies gehad over hoe we het beste van beide wereld kunnen combineren, want uiteindelijk moeten we wel een compleet ontwerp ople-

veren. Bij Prince2 gaat het ontwerp van het complete systeem met alle onderdelen tegelijk door de verschillende fases van een project en dan zijn we soms langere tijd bezig zonder dat de voortgang inzichtelijk is.

Bij agile werkt het anders en zeggen we bijvoorbeeld: “Wij geloven heus wel dat we een basisframe kunnen maken, maar willen nu eerst dit grote risico aanpakken. Dus de komende twee weken gaan we daaraan werken, omdat daar de meeste toegevoegde waarde ligt.” Zo hebben we voor een klant bijvoorbeeld een nieuw deurconcept voor hun machine ontwikkeld en daarvoor eerst snel het sluitmechaniek kunnen testen.’

Het verder aanscherpen van de agile aanpak staat voor de komende jaren hoog op Post en Dekkers eigen roadmap. ‘Hoe krijgen we alle benodigde informatie om in de conceptfase de goede beslissingen te nemen. Die informatie moet integraal de keten bestrijken, want in die fase willen we al weten wat de integrale kostprijs wordt en hoe het nieuwe product makkelijk te assembleren is. We zijn op zoek naar tools om die informatie naar voren te halen en er beter over te kunnen communiceren met de keten. Centrale vraag voor ons: hoe doen we wat we nu doen over vijf jaar in de helft van de tijd?’ www.postendekker.nl

CONSORTIUM HELPT TENNET BIJ ENERGIETRANSITIE TenneT, dat in ons land de distributie van elektriciteit verzorgt, heeft Bilfinger Tebodin, Petersburg Consultants en Witteveen+Bos in de arm genomen voor grootscheepse vervangingswerkzaamheden aan hoogspanningsstations. Onderdeel van de zogeheten energietransitie is decentrale opwekking en dat vraagt andere, zwaardere netwerkconfigu-

raties. Daarvoor worden elektriciteitsnetwerken (grids) in heel WestEuropa vervangen. TenneT investeert daar de komende tien jaar ruim vijf miljard euro in. Voor de regio Zuid heeft TenneT een raamovereenkomst gesloten met de combinatie van de drie genoemde bureaus. www.tennet.eu/nl

Developing and manufacturing tomorrow’s products AME ontwikkelt en produceert hightech elektronische systemen.

AME’s integrale benadering combineert kennis van elektronische systemen, mechatronische systemen en software-ontwikkeling tot hoogwaardige en kostenefficiënte oplossingen. gedreven team van technologische Ons professionals geeft richting aan de kwaliteit van vandaag en de mogelijkheden van morgen.

Ons denk- en werkniveau, initiatief, creatieve vermogen en innovatiekracht zorgt voor unieke producten met korte time-to-market.

Voor uw lopende producten is AME de ideale EMS+ partner om de productie inclusief het product data management te verzorgen tegen de beste condities.

Power Conversion | Internet of Things | Sensing

5 - 7 June 2018 Hall 6 | Booth 107

20 - 22 June 2018 Hall C1 | Booth 650

Esp 100, 5633 AA - Eindhoven

8

april 2018

www.ame.nu / info@ame.nu

OPLEIDINGEN VOOR OPTIMAAL SMEERTECHNISCH ONDERHOUD Elke machine of installatie moet op tijd worden gesmeerd. ‘Een goede smering is, samen met goed schoonmaken, het fundament onder preventief onderhoud’, zegt Kees Oskam van Van Meeuwen, specialist op het gebied van smeertechnisch onderhoud. ‘Bedrijven moeten steeds meer just-in-time leveren en kunnen zich geen stilstand veroorloven. Preventief onderhoud, en dus smering, wordt daarom al maar belangrijker.’

Oskam is trainer/consultant bij Van Meeuwen Education en doorliep zelf verschillende smeertrainingen toen hij veertien jaar geleden in dienst trad. ‘Daar werd ik met het ‘smeervirus’ besmet, kwam bij mij het enthousiasme voor opleiden en ben ik trainingen gaan schrijven. Ik kwam erachter dat smeren bij operators een ondergeschoven kindje is.

Op de scholen krijgen de leerlingen ook niets over smeren mee, hooguit een half A4’tje.’

Van Meeuwen Education biedt diverse trainingen aan, voor de eigen medewerkers en voor klanten. Het begint heel basic: waarom je moet smeren, wat slijtage precies is, wat

smeren oplevert, wat het verschil is tussen olie en vet in smering, et cetera. Maar het gaat ook de diepte in, bijvoorbeeld met een speciale training voor voedselveilig smeren: in de levensmiddelenindustrie gelden heel andere eisen aan het smeren dan bijvoorbeeld in de chemie of de zware industrie.

Naast theorie is er bij alle opleidingen veel ruimte voor de praktijk, met proefopstellingen. Bij trainingen op locatie gaat Oskam meestal eerst naar de olieopslag: wat valt daar te verbeteren, wat zijn de optimale condities voor het opslaan van olie en vet? De cursisten leren ook hoe ze een lager moeten smeren en hoe ze de kwaliteit van de olie kunnen bepalen. Al met al is het opleiden dankbaar werk, zegt Oskam. ‘‘Nooit geweten dat smering dit kan opleveren’, krijg ik dan te horen.’

Dit voorjaar krijgt het opleidingsprogramma een nieuwe, ambitieuzere opzet. Om de boodschap van goede smering breder te kunnen uitdragen, gaat Van Meeuwen meer samenwerken, onder meer met opleidingsinstituten: ze willen aan elkaars opleidingen bijdragen en

trainingsmateriaal uitwisselen.

Bovendien gaan leveranciers, van bijvoorbeeld lagers of ultrasone meetapparatuur, meer bijdragen. Tegelijk heeft Oskam het lesmateriaal van Van Meeuwen naar de huidige tijd vertaald, onder meer met veel beeldmateriaal en gesproken Opleiden is dankbaar werk, zegt Kees Oskam van Van Meeuwen (rechts). ‘”Nooit geweten dat smering dit kan opleveren”, krijg ik dan te horen.’ woord. Ook Foto: Sam Rentmeester komen er meer demonstratieblij dat het familiebedrijf wordt opstellingen, zoals een transparante voortgezet door de jonge generatie, tandwielkast. ‘Smeren is een relatief die het bedrijf helemaal van deze tijd onbekend vak, onbekend maakt maakt. Met als doel om kennis, ervaonbemind. Daarom wil ik het ring en kunde te delen. Dat vertaalt onzichtbare zichtbaar maken, zodat zich in het opleidingsbeleid, waarin je er meer uitleg bij kunt geven.’

Van Meeuwen serieus investeert, De nieuwe impuls voor de opleidinzodat we niet alleen ervaren krachgen bij Van Meeuwen wordt ten, maar ook jonge mensen in het gesteund door Rogier van Meeuwen, smeren kunnen opleiden.’ die onlangs zijn vader opvolgde als www.vanmeeuwen.com managing director. Oskam: ‘Ik ben

CONTOUR-ONDERDEEL NAAR CONFED; ALLE STAKEHOLDERS BETER AF Sinds 1 april maakt Contour Electronic Modules in Best deel uit van Confed Group, en wel onder de naam Confed Protoshop. Een deal waarbij klanten van zowel Contour als Confed garen spinnen, zegt Arjan Reedijk, ceo van Confed. ‘Door deze bundeling van competenties kunnen wij onze dienstverlening op het gebied van de ontwikkeling en bouw van prototypes en nulseries uitbreiden en sterk verbeteren, en de doorlooptijden verkorten. Belangrijk voor onze klanten, want die zien het belang van snelheid, time to market, almaar toenemen.’

Contour Group en Confed Group kennen elkaar al lang en ze doen ook al heel wat jaren over en weer zaken. Contour boert goed als system supplier en system integrator, die oem’ers toegevoegde waarde biedt met hoogwaardige plaatwerken mechatronische oplossingen – met de focus op machineframes/ behuizingen en elektromechanische/mechatronische samenstellingen. En Confed weet als specialist op het gebied van electronic manufacturing services (ems) en panelenen kabelassemblage, met sinds 2015

een eigen engineeringtak, een snel groeiende klantenkring aan zich te binden.

Een poos geleden kwamen beider kernactiviteiten weer eens ter sprake, vertelt Reedijk. ‘Conclusie was dat de competenties van Contour Electronic Modules binnen de Contour Group niet volledig tot hun recht komen – en beter bij Confed passen. Voor Contour is dat niet core, maar ze willen hun klanten deze prototypingservice wel blijven aanbieden. En voor Confed biedt de bundeling van activiteiten de mogelijkheid om klanten die gespitst zijn op korte doorlooptijden beter te bedienen. Steeds meer klanten vragen dat – of eisen dat.’ Kortom: samengaan is een win-win-win voor iedereen.

Om op prijs te kunnen concurreren bracht Confed Group destijds een stuk productie naar Komarno, Slowakije. Onlangs werd daar een nieuwe, moderne fabriek in bedrijf gesteld. ‘We produceren daar vooral seriematig kabelsamenstellingen en steeds meer ook paneelbedrading.

Ons onderscheidend vermogen zit hem erin dat de processen daar in

een continue flow verlopen. Creatieve processen als de bouw van prototypes en nulseries, passen daar niet – die verstoren de flow en moet je dichterbij de klant doen om korte doorlooptijden te kunnen waarborgen. Dat doen wij nu, in onze Confed Protoshop. Waarbij de competenties van Contour Electronic Modules – uitstekend geoutilleerd met een clean room voor het reinigen, assembleren en verpakken volgens de strengste normen – een wel-

kome aanvulling zijn op onze op serieproductie ingestelde faciliteiten.’

Willem Verhoef van sales Contour vult aan: ‘De lange relatie en samenwerking tussen Contour en Confed was mede reden voor deze stap.

Wederzijdse klanten kunnen nu breder en vanuit verschillende specialismen bediend worden, waardoor mogelijk betere integrale oplossingen gegenereerd worden.’ www.confed.eu www.contour.eu

KUNNEN. april 2018

9

MORE TOUCH. MORE PC. MORE POWER. www.br-automation.com/multitouch

< < < < < < < < <

Automation Panel | Panel PC | Automation PC Multi-touch | Single-touch Widescreen | 4:3 Landscape | Portrait Support arm | Cabinet | Stainless steel Any combination possible Smart Display Link 3 | 100 m Intel Core i3 | i5 | i7 | Xeon Intel Atom Bay Trail

UIT DE MARKT loop-competitie van Elon Musk – doel is het vervoersprobleem op te lossen met een ‘voerkranten en een tuig’ in een buis dat advertentiecammensen razendsnel van pagne de eerste A naar B moet transpersoonlijke porteren – ontvangen verhalen vergratis componenten van spreid. Neem RS Components voor het project van hun prototype. Net als Ben Ryan. Zijn Norbert Heinz, uitvinzoontje Sol verder van een simpel te loor tien dagen bouwen robot die kleine na de geboorte dozen of stukjes plastic een arm en prokan verplaatsen. Met de theses bleken componenten van RS alleen beschik- Het persoonlijke verhaal van Ben Ryan op een poster van RS Components.

Components kan hij baar voor kinzijn kennis doorgeven deren vanaf één Foto: RS aan studenten. ‘Stuk jaar. De vijftien voor stuk inspirerende verhalen die kilo 3D-printfilament die RS Comons nieuwe communicatiekanalen, ponents beschikbaar stelde, hielp meer sitebezoek en meer publiciteit Ryan een kunstarm te ontwikkelen. op sociale media opleveren.’

Studententeams in Delft en Edinhttps://nl.rs-online.com burgh die meedoen aan de Hyper-

RS COMPONENTS INSPIREERT UITVINDERS ‘Wij zijn ’s werelds meest toonaangevende distributeur op het gebied van elektronica, procesautomatisering en gereedschap met meer dan 1 miljoen klanten wereldwijd.

RS heeft vestigingen in meer dan 32 verschillende landen en distribueert in meer dan 160 landen wereldwijd.

Naast ons aanbod van ruim 500.000 producten hebben klanten ook beschikking over producten van Allied Electronics, de zusteronderneming van RS Components in de Verenigde Staten.’

Een klinkende tekst voor de site, maar onvoldoende om bezoekers van de webshop bewust te maken van de breedte van het assortiment, zo is de ervaring van RS Components. ‘Als technische groothandel is het lastig om klanten te raken met puur de mededeling dat je zo’n

geweldig aantal producten verkoopt.

In de campagne For the Inspired kiezen we voor een emotionele invalshoek om onze boodschap bij zo veel mogelijk klanten te laten landen’, aldus Frank Behrens, manager PR bij RS Components. ‘Misschien droomde je als kind ervan een uitvinding te doen. Wij willen je helpen om deze droom als volwassene te realiseren, een vanzelfsprekende partner zijn van alle uitvinders.’ Met de campagne, die november vorig jaar startte, wil het bedrijf meer naamsbekendheid krijgen, producten meer onder de aandacht brengen en nieuwe klanten bereiken.

‘Klanten moeten ons meer gaan zien als een one-stop shop in plaats van dat ze slechts dat ene component bij ons bestellen’, verklaart Behrens.

Inmiddels zijn via sociale media,

EEN STEM VOOR INDUSTRIËLE MARKETEERS Het STEM Industrial Marketing Centre is een landelijk kenniscentrum en netwerk van professionals in industriële marketing, sales, innovatie en leiderschap. Het organiseert masterclasses, cursussen en workshops. Zeker de moeite waard en voor ons van toegevoegde waarde, zegt Maarten Hummelen, marketing director en mede-eigenaar van GSE Dispensing in Brummen. Zijn bedrijf ontwikkelt en levert doseeren mengmachines voor inkt in de grafische industrie. Hummelen werkt er sinds 2004 en was in 2006 betrokken bij de verzelfstandiging waarbij het via een management buy-out werd ‘losgekoppeld’ van toenmalig eigenaar Stork. Het bedrijf heeft zich ontwikkeld van

een traditionele machinebouwer tot een wereldwijde ‘aanbieder van totaaloplossingen voor de drukindustrie’. ‘We richten ons met name op verpakkingsdrukkerijen. GSE Dispensing bouwt niet alleen machines om inkt in alle mogelijke kleuren te mengen, maar levert daarbij ook geavanceerde software voor het hergebruiken van de restinkt, zegt Hummelen. Bij het bedrijf werken 35 mensen.

Hummelen is sinds 2009 – enthousiast – zelfstandig lid van het STEM Industrial Marketing Centre in Voorburg, een kenniscentrum dat in 1987 werd opgericht als Stichting Techniek en Marketing. Hummelen roemt de vier jaarlijkse masterclasses van STEM. Daar worden onderwer-

pen behandeld, specifiek voor industriële marketeers. ‘Het is voor mij de perfecte manier om nieuwe marktideeën op te doen en in contact te komen met collega’s. Je loopt toch tegen dezelfde dingen aan. Door mee te doen aan zo’n masterclass blijf je bij. Je kunt sparren en ontmoet nieuwe mensen. Ook altijd handig.’

In zijn eigen werk bij GSE Dispensing maakt hij zeker gebruik van de kennis die hij bij STEM heeft opgedaan. ‘Het idee van de customer journey, waarbij je de klant aan de hand van een aantal fases in een zogeheten klantreis meeneemt, heb ik via STEM omarmd. En ik heb bijvoorbeeld de workshop Contentmarketing gevolgd. Die kennis pas ik onder andere toe in de blogs die we

schrijven.

Ik heb er geleerd over propositiedenken.

Daarin zijn we nu verder dan onze Maarten Hummelen van GSE Dispensing in Brummen. concurrenten, en Foto: GSE dat is mede te danken aan STEM. Ik vind het zeker een centrum met toegevoegde waarde.’ Op 17 mei organiseert STEM opnieuw een masterclass over branding in de technische B2B. www.gsedispensing.com www.stem-imc.com/nl

We are ready to create your future.

Are you?

Partner in catalyzing high-tech innovations eprpartner.com

+31(0)24 352 5666

DOEN. april 2018

11

UIT DE MARKT d

MAXIMALE DECENTRALISERING MET CUBE67-SYSTEEM De Duitse Systeempartner Murrelektronik met een verkoopkantoor in Breda speelt met zijn Cube67-IOsysteem in op de trends van flexibilisatie en modularisatie. Deze twee trends kenmerken de machine- en installatiebouw anno 2018. Steeds vaker worden een basismachine en de optionele functie-eenheden los van elkaar geproduceerd: kort voor de inbedrijfstelling van een installatie worden ze op maat aan elkaar gekoppeld.

Het veldbussysteem Cube67 van Murrelektronik is een goed voorbeeld van die modularisatie. Dat systeem is tot in de kleinste details modulair opgebouwd. Het veldbussysteem wordt wereldwijd al in ruim 100.000 machines en installaties in de meest uiteenlopende branches en vakgebieden toegepast. Het aantal modulevarianten is groot. Multifunctionele (M12/M8) steekplaatsen kunnen als in- of uitgang worden geconfigureerd. Dat maakt klantspecifieke installatieconcepten

12

april 2018

mogelijk. Ze worden op maat aan-gepast aan het daadwerkelijk benodigde aantal I/O’s in het sensor-actor-bereik. Vrijwel geen steek-plaats blijft ongebruikt en dat leidt tot een kostenefficiënte oplossing. Het Cube-systeem heeft bovendien een éénkabelstrategie: er is één hybride systeemkabel voor datacommunicatie én voedingsspanning.

Het Cube-systeem is uitgerust met

Machine Option Management, waarbij de projectie van de harden software virtueel Vrijwel geen steekplaats blijft ongebruikt. Foto: Murrelektronik verloopt op basis van een gestandaardiseerde vol- een machine die mogelijk zijn, ledige uitbouw. De configuratie van verloopt op die manier soepel. de vele verschillende varianten van www.murrelektronik.nl

KEPSER VIERT ZESTIGSTE VERJAARDAG Op 7 april vierde Kepser zijn zestigste verjaardag met een open dag.

Iedereen was die zaterdag welkom op de vestiging van de machinebouwer in Cuijk. Er was een route uitgezet door het bedrijfsgebouw. Voorts hielden diverse toeleveranciers presentaties, waaronder MCB en de verzorger van de lasvakopleiding die Kepser voor haar personeel inzet.

Kepser is in 1958 als smederij op-

gericht door Harry Kepser. Hij is de opa van de huidige directeur Marloes Kepser die, sinds het onverwachtse overlijden vorig jaar van haar vader Chris, samen met haar broer Harry leiding geeft aan de onderneming.

In de beginjaren stond het bedrijf in Sint Agatha (vlakbij Cuijk). Al na enkele jaren verlegde de oprichter de koers naar staalbouw. Zoon Chris

ging met de onderneming nog een stap hoger in de keten door te concentreren op machinebouw, eerst alleen voor de champignonteelt, later ook voor industriële klanten. Toen Venrooy Cable Equipment in 2010 failliet ging, nam Kepser de activiteiten over. Sindsdien voert het ook een eigen product: machines en toebehoren voor het (om)wikkelen en leggen van kabels voor infrastructuur, scheepslieren en dergelijke. Anno 2018 heeft Kepser zo’n tachtig mensen in dienst. www.kepser.nl

ABI. INNOVATIE IN UITVOERING. De kracht van het idee blijkt uit de realisatie.

Als specialist op het gebied van aandrijvingen, motion control en robotics weten we waar we het over hebben. Of het nu om standaard oplossingen of specialistisch maatwerk gaat: alles begint met DENKEN. In een zo vroeg mogelijk stadium. Wat is de werkelijke vraag? Welke oplossing sluit hier perfect op aan? En dat dan tot in de puntjes uitvoeren. Dat is wat we het best KUNNEN, als familiebedrijf met bijna 100 jaar ervaring. De dienstverlening van ABI gaat van advisering tot realisatie. Inclusief naadloos aansluitende begeleiding en professionele trainingen. En altijd vanuit bevlogen vakmanschap. Dat is waar we het voor DOEN.

AANDRIJVINGEN - MOTION CONTROL - ROBOTICS

www.abi.nl

EMPATHISCHE, CREATIEVE KWALITEITEN ‘Z’ EEN UITKOMST VOOR DE DIGITALISERENDE INDUSTRIE

‘MAXIMALE VRIJHEID EN EEN MINIMALE STRUCTUUR’

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER HOE TE VINDEN EN TE BINDEN? Het succes van een bedrijf is niet meer afhankelijk van de investeringsmogelijkheden die

De industriële arbeidsmarkt is bijzonder krap. Daarom is het uiterst belangrijk om de

het heeft, maar van de mensen die het weet aan te trekken. Een industriële ondernemer

jongste generatie die nu die markt instroomt te vinden, te boeien en te binden. Uit

moet zorgen vooraan te staan als de jongste

onderzoek van ABN AMRO blijkt dat deze Generatie Z creatief en empathisch is en

generatie – Z, geboren na 1996 - de school-

het liefst zelfstandig, in platte organisaties werkt aan zaken die een maatschappelijk

banken verlaat. Maar hoe steken die jonge mensen elkaar? Wat willen ze vooral en wat

verantwoord doel dienen, gesteund door dienende leiders. Kwaliteiten en voorkeuren

vooral niet? Waarin zijn ze anders dan oudere

die goed passen bij de digitaliserende industrie. Machinebouwer AAE in Helmond biedt

generaties? Zijn ze ondernemend en ambitieus

daarom een ‘maximale vrijheid en een minimale structuur’.

of representanten van een ‘zesjes-cultuur’?

Hoe belangrijk zijn deze digital natives voor

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

et aantal vacatures in de industrie en de ict is sinds 2002 niet meer zo hoog geweest. Volgens het CBS hadden industriële bedrijven eind vorig jaar ruim 17.000 functies openstaan, ict-bedrijven kwamen 13.500 mensen tekort. Een deel van die krapte kunnen industriële ondernemers oplossen door te automatiseren. Digitalisering, Industrie 4.0technologie, kan zorgen voor een drastische verhoging van de efficiency en de effectiviteit van het productieproces. Maar dat is niet voldoende om te overleven. Met het zo efficiënt en effectief mogelijk produceren kunnen bedrijven zich niet meer onderscheiden. Immers, systemen aanschaffen is relatief gemakkelijk. Overleven vergt een vergroting van het innovatievermogen en die kwaliteit kunnen robots en andere computers voorlopig nog niet leveren. Zoals Hans Streng van Luxexcel in het decembernummer van Link Magazine stelde: ‘Systemen innoveren niet, maar mensen.’ Taken die creativiteit en empathie - de vaardigheid je in te leven in de ander – vragen, zijn en blijven het domein van de mens, verwoordt Han Mesters, sector banker zakelijke dienstverlening van ABN AMRO het. ‘Juist met mensen met die kwaliteiten kunnen bedrijven het verschil maken, het vermogen opbrengen voor het steeds sneller op de markt brengen van succesvolle, innovatieve producten.’

H

UNIEKE GENERATIE Wil je als industrieel ondernemer die technisch opgeleide medewerkers met creatieve, empathische kwaliteiten aantrekken en behouden, dan moet je ze op de juiste manier benaderen en een aansprekende baan en werkomgeving bieden. De belangrijkste groep instromers op de arbeidsmarkt, nu en de komende jaren, zijn de jongeren van Generatie Z (geboren na 1996). Een generatie is een groep leeftijdsgenoten die met elkaar zijn

14

april 2018

verbonden omdat ze zijn opgegroeid onder vergelijkbare sociaal-culturele omstandigheden.

Zij delen een reactie op die omstandigheden, een bepaalde perceptie van de werkelijkheid en bepaalde levensdoelen. Daardoor heeft elke generatie eigen kenmerken die van hen unieke werknemers maken, zo definiëren de opstellers van het vorig jaar gepubliceerde rapport ‘Werken in de toekomst’ van Brainbox.

MEER VERANTWOORDELIJKHEIDSGEVOEL Bedrijven die hun banen en werkplekken, hun organisatie en cultuur op de juiste manier aan die bijzondere eigenschappen van Generatie Z aanpassen en daarover op de juiste manier weten te communiceren, hebben een voorsprong op de arbeidsmarkt. Wat zijn die eigenschappen? In het recente ABN AMRO-rapport ‘Generatie Z op de fabrieksvloer - hoe te vinden en te binden?’, van de hand van sector banker industrie, David Kemps, wordt ‘Z’ meer verantwoordelijkheidsgevoel toegedicht. Een eigenschap die samenhangt met de tijd waarin de Z’ers zijn opgegroeid, waarin de kredietcrisis en de opwarming van de aarde zeer actueel waren. Ook voor andere maatschappelijke thema’s heeft ‘Z’ meer interesse: de goed geïnformeerde jongeren voelen zich bijvoorbeeld betrokken bij de problematiek in de zorg.

‘EEUW VAN DE VROUW’ Bovendien is Generatie Z ten tijde van de digitale revolutie opgegroeid. Deze generatie leeft in een omgeving waarin mensen altijd met elkaar in contact staan en waarin alle informatie op te zoeken is. De ‘Z’ heeft ook een eigen visie ontwikkeld op zaken als etnische diversiteit en homoseksualiteit. En verder: de sociale vaardigheden zijn sterk getekend door de opvoeding.

Geen generatie heeft zo veel individuele aandacht gekregen van ouders, leraren en maatschappelijke instituties. Dat heeft ervoor gezorgd dat Genera-

een bedrijf dat wil digitaliseren? En hoe kom je bij ze in de picture? Een thema over de jongens en meisjes die nu die krappe arbeidsmarkt opstromen.

• De belangrijkste groep instromers op de arbeidsmarkt zijn de jongeren van Generatie Z. • Samenwerken doen ze het liefst in kleine, goed afgebakende werkgroepen met een sterke ‘peer leader’.

• ‘Z’-jongeren willen vooral ook zinvol werk doen waarbij zij een grote betrokkenheid voelen.

• De opdrachten moeten vooral outputgestuurd zijn.

tie Z meer gewend is aan begeleiding - en dus autoriteit. Maar die autoriteit staat voor ‘Z’ niet op afstand, maar juist dichtbij. Eerdere generaties zijn sterker opgegroeid met het masculiene ideaalbeeld waarin competitief gedrag hoog werd gewaardeerd, terwijl Generatie Z veel meer over feminiene, empathische kwaliteiten beschikt, aldus de publicatie van ABN AMRO. ‘We leven in de eeuw van de vrouw’, zo is de overtuiging van Mesters.

OUTPUTGESTUURD Begeleiding stelt Generatie Z dus op prijs, zolang het maar niet verwordt tot een hiërarchische relatie. Samenwerken doet deze generatie het liefst in kleine, goed afgebakende werkgroepen met een sterke ‘peer leader’. De leider moet het voorbeeld geven voor de juiste sociale omgang en de juiste discipline en houding op de werkvloer. Generatie Z werkt het best voor een dienende leider die de

medewerkers in hun kracht zet, zo is de observatie van Ralf Kriechbaum, voormalig ceo van een Duitse fabrikant van afdichtingen en schrijver van het boek ‘Gute Eltern sind bessere Mitarbeiter’.

De faciliterende leider moet helder maken wie wat doet en wat hij precies verwacht.

De opdrachten moeten wel outputgestuurd zijn. Het gaat er niet om te controleren of iemand ’s morgens om half negen wel achter het bureau zit. Grote bedrijven, zoals Siemens, geven hun medewerkers al de ruimte om hun werk in te richten als was het voor hun eigen onderneming. De chef is voor Generatie Z idealiter bij lange na niet het enige referentiepunt. Door een ‘platte’ manier van werken (met minder lagen en met veel kleine, tijdelijke teams), maar door grotere afdelingen en een toenemende complexiteit, kan de manager ook simpelweg niet langer de enige vraagbaak zijn; (seniore) deskundige collega’s zijn dat net zo goed. ‘Deze gelijkwaardige manier van werken is in de Nederlandse/Scandinavische werkcultuur al langere tijd gemeengoed, in tegenstelling tot zo’n beetje de rest van de wereld waarin de Angelsaksische/Aziatische cultuur met een hoger machogehalte geldt. Zo geredeneerd is de uitgangspositie voor het Nederlandse bedrijfsleven in de mondiale concurrentiestrijd goed’, zo stelt Han Mesters.

HARMONIE Generatie Z werkt idealiter in een multidisciplinair, harmonieus team: de leden gaan op amicale wijze met elkaar om en humor en gezamenlijke pauzes spelen een belangrijke rol. Sociale relaties zijn van doorslaggevend belang voor Generatie Z. De jongeren willen vooral ook zinvol werk doen waarbij zij een grote betrokkenheid voelen.

Innovatief werk waarvoor ze veel ruimte krijgen om het zelf in te vullen en waarvoor ze zich niet eerst jaren hoeven te bewijzen. Vanzelfsprekend zijn er in een gemiddeld mkb-bedrijf ook oudere generaties: ze zijn meer gewend aan directief leiderschap en meer gericht op efficiënt produceren. Analytische kwaliteiten waren tot voor kort belangrijker dan creatieve. De harmonie waar ‘Z’ zo aan hecht, kan juist door omgang met de oudere generaties wel eens gefrustreerd worden.

Illustratie: Josje van Koppen

Om dát in goede banen te leiden vraagt bij uitstek om faciliterend leiderschap, aldus het ABN AMRO-rapport.

wat doet, is afhankelijk van de situatie, niet van de organisatiestructuur. Dat spreekt de jonge generatie zeker aan.’

‘METEEN AAN DE SLAG’

WERKONDERNEMERS

Machinebouwer AAE wil Generatie Z binden met een ‘maximale vrijheid en een minimale structuur’, zegt Frank Mulders. ‘Je hoeft je hier niet eerst jarenlang te bewijzen; je hoeft ook niet een bepaalde functie te hebben, je mag meteen aan de slag. Mits je je aan een set van afspraken houdt’, aldus de managing director van de Helmondse onderneming. ‘Stel dat een projectteam een inkooporder heeft, dan kunnen de leden die zelf plaatsen, mits ze zich houden aan regels als de wijze van administreren, inkopen bij een voorgeschreven leverancier, et cetera. Maar zij hoeven dus niet zelf een inkoopfunctie te bekleden. Wie

Generatie Z is gebaat bij een werkomgeving waarin structuur, openheid, collegiale harmonie en een minder gehaaste manier van werken voorop staan. Outputgestuurd wil ‘Z’ dán werken wanneer dat nodig is, en dat kan ook ’s avonds of in het weekend zijn. Van negen-tot-vijf is voor deze generatie een achterhaald concept. Wie wat doet, moet afhankelijk zijn van de situatie, niet omdat het organigram of de anciënniteit daartoe dwingt. De behoefte aan vrijheid én tegelijkertijd zekerheid en structuur vraagt om bijpassende contractvormen. Detacheringsbureaus zouden wel eens de meest favoriete werkgevers voor Z’ers

april 2018

15

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER - HOE TE VINDEN EN TE BINDEN? kunnen zijn. De generatie Z en TMC passen goed bij elkaar, vindt Marjolein Berkers, director incubators van detacheerder TMC. ‘Deze groep hecht aan de zekerheid van een vaste baan, maar ook aan de vrijheid en de eigen verantwoordelijkheid van het ondernemerschap. En dat is precies

wat wij met ons ‘werkondernemerschap’ bieden: een vast contract met een marktconform salaris en een traject van opleidingen-op-maat. Daarnaast bieden we de vrijheid om zelf je projecten uit te kiezen, bij een groot of een klein bedrijf, bij een start-up of een scale-up.’

PARTTIME MANAGER

WÉL VIA LINKEDIN, NIET VIA INSTAGRAM Uit een klein kwalitatief onderzoek dat ABN AMRO hield onder hbo-studenten techniek en (technische) bedrijfskunde blijkt dat LinkedIn veruit het belangrijkste sociale medium is voor het over en weer hebben van contacten met potentiële werkgevers. Een enkeling vindt daarvoor ook Facebook geschikt. Echter, andere sociale media, zoals Instagram, hebben voor de ondervraagden een uitdrukkelijk privédoel. Sterker nog, het wordt niet op prijs gesteld als werkgevers zich via die media profileren en de respondenten wervende filmpjes, foto’s of teksten sturen. Het wordt wel gewaardeerd als bedrijven hen via LinkedIn persoonlijk volgen. Dat moet echter niet uitmonden in het doen van aanbiedingen die evident niet passen: als je als werkgever aangeeft iemands ‘profiel te hebben gelezen’, moet je dat ook aantonen met een aantrekkelijk, geschikt aanbod, aldus de ondervraagden.

Werkgevers hebben behoefte aan mensen met creativiteit, het vermogen tot samenwerken en empathie, en dus medewerkers met feminiene kwaliteiten. Omdat die – vanzelfsprekend - vooral ook bij vrouwen zijn te vinden, moeten bedrijven zorgen voor een aantrekkelijke zwanger-

elk een baan van vier dagen. Het uitgangspunt dat hogere managementposities alleen maar fulltime kunnen worden ingevuld, moet daarom worden losgelaten. Met name de Scandinavische landen laten zien dat het kan. Op dit punt heeft Nederland, met een 32e plek in Global Gender Gap Report, nog een achterstand in te halen.

Resumerend: de hightech industrie is meer dan ooit gebaat bij een groot innovatievermogen.

Tegelijk weet ze zich geconfronteerd met een generatie die het liefst zelfstandig, in platte organisaties werkt gesteund door dienende leiders.

Resteert de vraag hoe je Generatie Z werft. De traditionele vormen van personeelswerving vol-

De traditionele vormen van personeelswerving volstaan niet meer om Generatie Z binnen de poort te krijgen

schapsverlofregeling. Ze moeten werken in deeltijd of thuiswerken mogelijk maken, zodat werk en de zorg voor kinderen makkelijker gecombineerd kunnen worden. De behoefte die zorg op zich te nemen zullen mannen ook meer en meer voelen. Steeds vaker opteren jonge ‘Z-stellen’ voor

staan niet meer. Al in een vroeg stadium moeten werkgevers investeren in persoonlijke vormen van recruitment, met inzet van rolmodellen en social media, zo constateert bankman David Kemps. En vroeg beginnen, want Generatie Z bestaat niet alleen uit de jongeren die nu de

Automation goes blue.

And your machine is ready for the smart factory.

Scalable hardware. Modular software.

And plenty of brainware: the people at Lenze.

How can we make your machine automation flexible, networked and secure? Please contact us. More at www.Lenze.com

16

april 2018

As easy as that.

OP JE STREPEN STAAN KAN NIET MEER BIJ PEPSICO Veel multinationals hebben afscheid genomen van de niet-productieve hiërarchie en zijn meer en meer een matrixorganisatie geworden. Daarin kunnen mensen dus steeds minder hun zin krijgen door simpelweg op hun strepen te gaan staan. ‘Het komt er veel meer op aan dat je goed en overtuigend je eigen standpunten weet te verwoorden. Plus dat je je heel goed weet te verplaatsen in de positie en de belangen van de anderen en in staat bent daar rekening mee te houden. Was het voorheen voldoende om alleen maar op te komen voor de belangen van je eigen afdeling, tegenwoordig moet je je ook rekenschap geven van het belang van de gehele organisatie, partners en andere stakeholders’, zo constateert de Nederlandse Ellen de Brabander, senior vice president van de Amerikaanse multinational PepsiCo. Extra complicerend in een positie als die van haar, manager van een r&d-organisatie met medewerkers verspreid over alle continenten, is dat ze vanuit New York rekening moet houden met grote culturele verschillen.

Dat bij vrouwen de empathische kwaliteiten daarvoor beter ontwikkeld zijn dan bij mannen kan ze niet bevestigen. ‘Ik kom voldoende mannen tegen die ook heel goed zijn in het slaan van bruggen. Gezien alle snelle veranderingen en dynamiek is het ook essentieel dat je om kunt gaan met onzekerheden, met situaties waarvan het niet duidelijk is waarin die kunnen uitmonden.

Vrouwen zijn vaak wat onzekerder en bereiden zich daarom extra goed voor. Maar juist in die ‘grijze’ situaties is dat geen garantie voor succes. Het is geen toeval dat juist veel vrouwen in een burn-out terecht komen.’

De Brabander constateert dat in de mondiale industrie creatieve en empathische kwaliteiten steeds belangrijker worden; machines nemen de analytische taken deels over. ‘Maar wil je een intelligent systeem zinvolle informatie laten genereren, dan zal toch eerst een mens moeten beslissen over de data waarmee dat systeem gevoed moet worden. Ook voor het formuleren van een ondernemingsstrategie zijn die analytische kwaliteiten nodig. Dat kun je nog lang niet aan de technologie overlaten.’

BIJ UITSTEK GESCHIKT Hoe dan ook, zij zou het toejuichen als er meer vrouwen in de top van industriële bedrijven komen. Om dat voor elkaar te krijgen, bepleit zij het aantal keuzemogelijkheden bij benoemingen desnoods in te perken. ‘In mijn carrière ben ik situaties tegengekomen waarin zeer geschikte kandidaten toch niet gekozen werden, omdat ze qua achtergrond te weinig gemeen hadden met de mensen die de keuze moesten maken. Dan moet je als hoger management soms zeggen: “Kies die of die, ook al voldoet die misschien niet helemaal aan jullie ideaalplaatje.” Natuurlijk moeten die kandidaten bij uitstek geschikt zijn. Kies je geforceerd voor een vrouw en

arbeidsmarkt opkomen of net met hun eerste baan bezig zijn. Met name grote ondernemingen investeren daarom in bezoeken aan basisscholen, om kinderen alvast kennis te laten maken met technologie en welke impact het heeft op hun leven. Die bedrijven steken ook geld en moeite in gastcolleges in het mbo en hbo en stellen hun technologie beschikbaar om te zorgen dat scholen met up-to-date soft- en hardware werken.

Ellen de Brabander, senior vice president van PepsiCo: ‘Of dit de eeuw van de vrouw wordt? Niet op korte termijn. Maar deze eeuw duurt nog lang.’

Foto: PepsiCo

voldoet die vervolgens niet, dan komt dat als een boemerang terug.’

Ellen de Brabander ziet dat het aantal vrouwen in de industriële top maar langzaam toeneemt, iets dat zeker voor Nederland geldt. ‘Vrouwen doen het op school en de universiteit dikwijls beter, maar maken later in hun loopbaan vaak toch andere keuzes. Zelf wil ik een carrière in de techniek en het management per se combineren met een gezin. Mits je gezondheid en je gezin stabiel zijn, is dat ook goed mogelijk. Onze eigen ceo, Indra Nooyi, is een vrouw, ook nog eens van Indiase afkomst en ze zit al twaalf jaar op haar positie.

In Nederland zie ik dergelijke voorbeelden helaas nauwelijks.’ Zo’n rolmodel helemaal bovenin de organisatie heeft zeker een positieve impact op de benodigde diversiteit, binnen het management maar ook binnen afdelingen en teams. ‘En dan heb ik het niet alleen over gender. Mensen met een handicap die niet van invloed is op de kwaliteit van hun werk, krijgen hier evengoed alle kansen. Ook als dat aanpassingen vergt en extra geld kost.’ Diversiteit versterkt bedrijven, maar vraagt wel investeringen en langetermijncommitment, benadrukt De Brabander. ‘Of dit de eeuw van de vrouw wordt? Niet op korte termijn. Maar deze eeuw duurt nog lang.’

www.pepsico.com

Of ze richten hun eigen bedrijfsschool op, zoals De Techniek Academie, een initiatief van AWLTechniek in Harderwijk. Daarnaast is het bieden van stageplaatsen belangrijk om deze generatie kennis te laten maken met de onderneming.

THE SMART CONNECTION

Wij doen dit door het leveren van hoogwaardige producten, service als ook netwerk oplossingen. Waar u als producent nog niet aan heeft gedacht, heeft Balluff al voor u ontwikkeld.

Dit om uw productie proces zo optimaal mogelijk te laten verlopen.

Ons uitgebreide pakket bestaat onder andere uit: Sensors, RFID, Vision, Optical Identifi cation, Safety, Industrial Networking en Connectivity.

Balluff is klaar voor de smart industry, u ook?

Balluff B.V. Europalaan 6a 5232 BC ’s-Hertogenbosch Nederland Tel. +31 73 6579702 Fax +31 73 6579786

insights.abnamro.nl https://abn.com/2HQwIOA

www.balluff.nl

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER - HOE TE VINDEN EN TE BINDEN?

BRAINPORT INDUSTRIES COLLEGE IN EEN BELANGRIJKE REGISSERENDE EN FACILITERENDE ROL

BOEIEN EN BINDEN VAN DE VAKLIEDEN VAN MORGEN Paal en perk stellen aan de toenemende schaarste aan technische vaklieden, vooral in metaalverwerkende beroepen. In Zuidoost-Brabant werken maakbedrijven, onderwijsinstellingen en overheden hecht samen om dat voor elkaar te boksen.

Met het Brainport Industries College in een regisserende en faciliterende rol. ‘De nood is hoog: konden we maar een blik met honderd gekwalificeerde leerlingen opentrekken; die zouden we binnen een uur allemaal onderdak hebben.’

DOOR PIM CAMPMAN

D

e Nederlandse maakindustrie gaat als een speer. Fantastisch natuurlijk, al veroorzaakt dat ook spanningen. Want al die apparaten moeten wel gemaakt worden – en vakmensen die van wanten weten in deze steeds veranderende sector met steeds complexere producten, zijn schaars. Positief is dat het percentage jongeren – Generatie Z - dat kiest voor een techniekopleiding iets stijgt. Maar nog on-voldoende om de forse uitstroom van senior vaklieden (de babyboomers gaan met pensioen) en de gestegen vraag te compenseren. En het dalende geboortecijfer werkt ook al niet mee.

Kortom: werk aan de winkel.

BRAINPORT TECHNIEK-AS In Zuidoost-Brabant hebben ze dat goed begrepen. Onder de paraplu van Brainport Industries, het cluster waarin een honderdtal toeleverende maakbedrijven zich verenigd hebben, wordt sinds vijf jaar gesleuteld aan de zogeheten Brainport Techniek-as: een aaneenschakeling van techniekopleidingen die een soepele doorstroming van vmbo naar mbo naar hbo – en van een leven lang leren – mogelijk maakt. Dat wordt op allerlei manieren gefaciliteerd, vertellen Arold Moonen en Michiel de Ruyter, respectievelijk voorzitter en manager van het Brainport Industries College (BI College). Veranderen van de beeldvorming is er één van. Moonen: ‘Nog steeds wordt werken in de techniek geassocieerd met die vonkende slijptol – een laskap op –, zwaar werk, vieze handen en herrie. Terwijl de gemiddelde werkplaats

18

april 2018

Vrouwen die kiezen voor een baan in de techniek: mondjesmaat komen ze eraan. Zoals Sharon Stevens, leerling mechatronica bbl-3. Met Brainport Industries College als intermediair heeft ze een leer-/arbeidsovereenkomst bij NTS-Group in Eindhoven. Foto: Brainport Industries

tegenwoordig licht en schoon is, het werk afwisselend en uitdagend. Kom in een wit overhemd binnen en einde werktijd is dat nog net zo wit. Dát is de huidige stand van de techniek.’

EYEOPENER VOOR OUDERS Vanwege die beeldvorming geeft het BI College voorlichting en gastlessen op zestien vmboscholen. En elk jaar worden zo’n twintig Tech Events georganiseerd: vmbo-leerlingen – ook mbo’ers zijn welkom – bezoeken een maakbedrijf in de regio en zien met eigen ogen hoe het er daar aan toegaat. De Ruyter: ‘We nodigen ook de ouders uit, want die bepalen mede de studiekeuze. Voor velen een echte eyeopener. Vaak horen we: “Waren er toen ik jong was zulke fabrieken geweest, dan had ik er graag willen werken”.’ Bedrijven gooien hun deuren graag open voor een Tech Event, vertelt John Blankendaal, managing director van Brainport Industries: ‘Vooral voor de kleinere bedrijven is het een prachtmanier om bekendheid te genereren en bij de vaklieden van straks in beeld te komen.

Met die bedrijven doen we ook mee aan de Technasium Events op havo-/vwo-niveau.’

Er gebeurt meer om de jongeren en hun ouders over de streep te trekken. Zo worden mbo-leerlingen op alle mogelijke manieren gefaciliteerd om zich in een technisch vak te bekwamen. Het (leer)bedrijf waar ze straks fulltime gaan werken, betaalt hun complete opleiding – en vanaf dag één ook een salaris op basis van een leer-/arbeidsovereenkomst. Die is gebaseerd op de beroepsbegeleidende leerweg (bbl): doorgaans vier dagen per week praktijk in het leerbedrijf en één dag theorie op het Summa College (voor jongeren uit Eindhoven/De Kempen) of ROC Ter Aa (voor jongeren uit Helmond/De Peel). ‘Bovendien krijgen ze een baangarantie’, zegt Moonen.

NIET OP OUDE MEUK Voor de meest getalenteerde leerlingen kan de bbl-route uitmonden in een mbo-4+ (top)opleiding op Teclab in Eindhoven, een van zes Centra voor Innovatief Vakmanschap in ons land en de opstap naar het hbo. ‘Teclab heeft de modernste apparatuur staan’, vertelt Blankendaal. ‘Ze leren dus niet een vak op oude meuk, maar op dezelfde state-of-the-art machines als waar bedrijven mee werken.’ Diverse gerenommeerde merken spon-

soren dat door hun nieuwste machine om niet ter beschikking te stellen. ‘Omdat ze gebaat zijn bij een sterke Brainportregio die hun machines koopt. En om sterk te blijven, zijn genoeg gekwalificeerde vaklieden nodig die hun vijfasser, robot of andere machine kunnen bedienen.’

Teclab levert jaarlijks circa vijftig personen met het diploma mbo-4 en -4+ af, onder meer behaald met een afstudeeropdracht waar het leerbedrijf echt iets mee opschiet, aldus De Ruyter.

‘Bij de leerlingen die vanuit BI College met niveau mbo-2 en -3 starten, praat je over zeventig, tachtig personen. De afgelopen vier jaar zijn zo al gauw vierhonderd jongeren via de bbl-route opgeleid. Zo’n 40 tot 45 procent van hen in verspanen; daar is de schaarste het grootst.

Het slagingspercentage ligt de laatste jaren op 96 procent, ruim boven de 70 procent die het kleinmetaal-opleidingsfonds OOM hanteert als ondergrens om je scholingspool te mogen noemen.’

BREED BESEF Om te waarborgen dat de lesstof geënt is op de actuele behoeftes van bedrijven, stellen de vmboscholen, de beide ROC’s en de bedrijven het scholingsprogramma gezamenlijk op, vertelt Moonen. ‘Verder is er veel aandacht voor bijscholing van vakdocenten en wordt er gewerkt met gastdocenten: ervaren vakmensen van maakbedrijven die in BI College participeren (52 in totaal, red.) om hun praktijkervaring met leerlin-

gen te delen. Steeds meer bedrijven maken daar mensen voor vrij, vorig jaar ruim zeventig. Er is een breed besef dat dit je als bedrijf en als Brainportregio sterker maakt.’ De techniekopleidingen van Summa College, inclusief Teclab, verhuizen in augustus 2018 naar de Brainport Industries

doen wij dat voor het werkgebied Eindhoven/ De Kempen op de campus en voor Helmond/ De Peel in het Brainport Techniekcentrum, dat momenteel in Deurne ingericht wordt en in september gaat draaien.’

‘De Brainport Industries Campus is bij uitstek de

‘Ze leren een vak op dezelfde state-of-the-art machines als waar bedrijven mee werken’

Campus. Het animo onder bedrijven om zich er te vestigen, neemt toe. KMWE meldde zich als eerste, gevolgd door BT Brammer (voorheen Biesheuvel Techniek), AddFab, Fujitsu Glovia, Anteryon, Softwareport, HTSC, Procurion en Yaskawa Benelux.

GOUDEN HANDJES EN HOOFDEN Michiel de Ruyter: ‘De eerste twee jaar van de bbl-route doen we heel bewust in de regio. Je praat immers over jongelui van zestien tot achttien jaar die op fiets, brommer of bus aangewezen zijn. In Limburg, Den Bosch en Nijmegen heb je gezien dat als je het onderwijshonk in de regio sluit de professie uit de regio verdwijnt. Daarom

plek waar door kruisbestuiving innovaties versneld worden’, aldus John Blankendaal. ‘Bedrijfsleven en onderwijs zitten er onder één dak. Dat maakt het heel makkelijk om een deskundige even uit een bedrijf te trekken om leerlingen een actueel beeld te geven van wat er speelt.’ Arold Moonen: ‘Als bedrijven, onderwijs en overheden gaan we een nieuw concept, een ecosysteem, neerzetten om in de toekomst met z’n allen verzekerd te zijn van voldoende, gekwalificeerde vakmensen. Gouden handjes terug én gouden hoofden erbij.’ www.brainportindustriescollege.nl www.brainportindustries.nl

april 2018

19

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER - HOE TE VINDEN EN TE BINDEN?

KOBI KURTZ WIL VEEL MEER EEN START-UP-MENTALITEIT ONDER JONGEREN ZIEN

‘HET IDEE DAT NEDERLAND HET GEWELDIG DOET, IS GEVAARLIJK’ Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg, klinkt het in ons land. ‘Nee, alsjeblieft’, zegt Kobi Kurtz, ceo van Kurtz Marketing & Management. ‘Doe helemaal niet gewoon, want niets is gek genoeg.’ Wie de gebaande paden bewandelt, redt het niet in een steeds complexere wereld die van technologische innovaties aan elkaar hangt. Er is werk te doen voor de jongste generatie op de arbeidsmarkt. Laat ze hun talenten ontwikkelen.

Kom op met dat eigen initiatief en ondernemerschap.

DOOR LUCY HOLL

E

en tijdje geleden vroeg Kobi Kurtz, van geboorte Israëliër, een volle collegezaal met zo’n zeventig jongeren wie een eigen bedrijf wil opzetten. Kurtz’ bedrijf zit in het kennispark tegenover de Erasmus Universiteit Rotterdam en hij geeft regelmatig gastcolleges. De respons was zeer teleurstellend: slechts een enkele hand ging omhoog. Kurtz had een landgenoot uitgenodigd die vertelde over diens technologische start-up. ‘Weet je wat het is met ondernemen? Je hebt vijftig procent meer kans op een hartaanval, honderd procent meer kans op een echtscheiding.’ Grote hilariteit in de zaal. Aan het eind stelde Kobi Kurtz de vraag opnieuw. Ineens gingen er veel meer handen omhoog. De jongeren voelden zich aangesproken en uitgedaagd door het start-up verhaal. ‘Er was energie, inspiratie. Fantastisch.’

HEAD ABOVE THE MAAIVELD Kobi Kurtz wil meer ondernemerschap en lef zien onder jongeren en minder genoegzaamheid in Nederland. ‘Ik kijk als relatieve buitenstaander naar de Nederlandse maatschappij, ik wil helpen deze te veranderen.’ Hij spreekt Engels en gooit er soms wat Nederlands tussendoor (hij leerde zijn Nederlandse vrouw kennen toen zij op een kibboets in Israël werkte). ‘“Get a vaste baan. Word ambtenaar, ga bij Shell werken, dan zit je goed”, zeiden mijn schoonouders toen ik pas in Nederland was.’ En dat idee leeft volgens hem anno 2018 nog steeds. Ondernemer worden? Zou je dat wel doen? Hoe zit het met de risico’s? In Israël ben je daarentegen de grote held als startende ondernemer. ‘Nederland is een geweldige, vrije, democratische staat, maar ook een land met veel sociale druk. Don’t put your head above the maaiveld. Loop niet de kans om te falen.’

Dat leidt tot een wat gezapige houding. ‘You have a zesjes-cultuur in Nederland.’ En dat is bij generatie Z niet wezenlijk anders, ervaart Kobi Kurtz.

‘Jongeren blijven misschien niet meer decennia bij hetzelfde bedrijf hangen, maar springen wel

20

april 2018

van de ene báán in de andere baan.’ Dat het merendeel nou echt het beste uit zichzelf probeert te halen, kan hij niet zeggen. ‘En dat is doodzonde. Nederland is het land van de consensus en gelijkheid, van kansen voor iedereen. Dat is mooi, maar maakt het letterlijk en figuurlijk ook nogal een vlak land. Kom op mensen, bewijs je maar eens.’

DE BESTEN VINDEN Kurtz Marketing & Management ondersteunt hightech ondernemingen om nieuwe technologieën te identificeren, nieuwe partnerships aan te gaan en nieuwe markten te betreden. Ook doen Kurtz en zijn collega’s projecten met overheden om hightech ecosystemen uit te bouwen. Kobi Kurtz legt daarbij veel contacten tussen partijen in Nederland en Israël. Hij heeft een heel stel jonge mensen rondlopen op zijn kantoor, onder wie studenten van de Erasmus Universiteit. Ze krijgen veel vrijheid en verantwoordelijkheid en dat werkt goed.

Industriële bedrijven zijn naarstig op zoek naar nieuwe technische talenten, merkt ook Kurtz steeds weer. Het onderwijs levert er niet voldoen-

• Nederland is een land met veel sociale druk, vindt Kobi Kurtz.

• ‘Don’t put your head above the maaiveld.’

• ‘Ondersteun en faciliteer als overheid talenten op de goede momenten.’

• ‘Met alleen opdrachten dicht bij huis redden bedrijven het niet op den duur.’

schuwt hij. Je moet het zien in de context van Israël. Talpiot bijvoorbeeld ontstond eind jaren zeventig, niet lang na de Jom Kipoeroorlog. ‘Die oorlog was een wake-up call voor Israël. We realiseerden ons dat we out-of-the-box moesten denken en alle mogelijke technologische uitdagingen aan moesten gaan. We wilden een elite creëren van zeer getalenteerde, sterk gemotiveerde, multidisciplinaire professionals.’ De selectie is erg streng. De programma’s gelden als belangrijke kweekvijvers voor de technologieleiders van de toekomst.

ZELFSELECTIE Maar let op, zegt Kobi Kurtz, het zijn niet alleen die programma’s van bovenaf waardoor talenten boven komen drijven. De mentaliteit van de jongeren is minstens zo belangrijk. Kobi Kurtz gelooft sterk in zelfselectie: de beste jongeren gaan zélf op zoek naar mogelijkheden, willen het beste uit zichzelf halen. Dat heeft niets te maken met een top-down benadering waarbij headhunters en talentscouts de talenten eruit pikken en

‘Investeer vooral ook in het ecosysteem in de eigen regio’

de af op dit moment. ‘Bedrijven kunnen de beste selectieprocedures hebben, als je onvoldoende mensen hebt om uit te kiezen, heb je nog niets.

Bovendien gaat het niet om het simpelweg invullen van lege plekken. Het gaat om het werven van de allerbesten.’

Kurtz vertelt over de talentprogramma’s in Israël, waaronder Talpiot en Atuda (zie kader). Deze programma’s om de besten te selecteren en te ontwikkelen, zijn niet zomaar te kopiëren, waar-

pamperen. De echte talenten hoeven het allemaal niet op een presenteerblaadje aangedragen te krijgen. ‘Het zijn echte doorzetters, ze willen offers brengen voor hun studie en werk. Iets bereiken kost bloed, zweet en tranen, weten ze.’

Hij ziet het bij veel toppers in Israël: ‘Hun motivatie is maximaal en tegelijkertijd zijn ze flexibel en staan ze open voor feedback.’ Die mix van talent en drive zorgt voor een zeer levendig ecosysteem van hightech bedrijven en start-ups in

Ceo Kobi Kurtz van Kurtz Marketing & Management heeft een piepklein cameraatje voor inwendig medisch onderzoek tussen zijn vingers, ontworpen door een start-up: ‘Het gaat om the survival of the fittest.’ Foto: Sam Rentmeester

Israël. De kuststrook rondom Tel Aviv wordt Silicon Wadi genoemd vanwege de hoge concentratie hightech bedrijven. De bijnaam van Israël is Start-Up Nation: talenten werken hun ideeën uit in eigen start-ups.

COMPLEX GEHEEL Ook in Nederland zou een veel groter aantal start-ups een wereld van verschil maken, volgens Kobi Kurtz. Zo’n ecosysteem vol jonge ondernemers die hun dromen achternagaan, stimuleert en inspireert. Nederland heeft start-ups in bijvoorbeeld Eindhoven en Twente, maar het zijn er veel en veel te weinig, vindt Kurtz. Hij was geschokt toen in een recent artikel gesteld werd dat de regio Eindhoven zich kan meten met Silicon Valley. ‘Dat klopt niet met de feiten. Zeker, er zitten zeer indrukwekkende bedrijven zoals

ASML en Philips, maar de start-ups zijn in aantal en potentie niet te vergelijken met Silicon Valley en Silicon Wadi. Dat idee dat Nederland het geweldig doet, is gevaarlijk. Kijk liever naar wat er nog beter en anders kan.’

Het vraagt tijd om die start-upmentaliteit onder jongeren aan te boren. Het is een complex geheel van economische, sociale en culturele factoren.

‘Onze geheime bron in Silicon Wadi is misschien wel het gebrek aan angst voor autoriteit, angst voor oordelen van anderen en angst om te falen.

Als je een droom hebt, ga je ervoor.’

GEKSTE IDEEËN Nederland is een solide land met nuchtere mensen, maar er is werk te doen. En het is niet aan de overheid om allerlei complexe plannen voor het scouten van talenten of het bevorderen van start-

ups te bedenken. ‘Nederland heeft de neiging om alles te veel te regelen en in hokjes te stoppen. Er zijn vele valleys: dit gebeurt hier, dat daar. Speel als overheid liever de rol van enabler, ondersteun en faciliteer op de goede momenten. Kijk vooral ook naar de gekste ideeën, om te zien of de wereld er iets aan heeft.’ Hij wijst op New York, dat in de gaten kreeg dat talenten gedijen in een Silicon Valley of Wadi-achtige omgeving. Nu is de vermaarde Technion Universiteit uit Israël daar een universiteit aan het uitbouwen. ‘Nederlandse bedrijven kunnen nog veel meer investeren in jonge talenten door ze in huis te halen voor opdrachten en open innovatieomgevingen op te zetten samen met het onderwijs. Werk als onderneming samen met start-ups en investeer erin. Dit gebeurt nog lang niet genoeg.’

SURVIVAL OF THE FITTEST

INDRUKWEKKENDE PROGRAMMA’S VOOR TALENTEN Talpiot is een trainingsprogramma van het Israëlische leger voor talenten met uitstekende intellectuele vaardigheden en leiderschapspotentie. Vrijwel iedereen moet in Israël het leger in. Geselecteerde jongeren studeren tijdens hun diensttijd en daarna aan de Hebrew University in Jeruzalem en worden getraind in het leger.

Kobi Kurtz doorliep een soortgelijk programma, Atuda: na zijn middelbare school startte hij aan de befaamde Technion Universiteit, de innovatiemotor van Israël, en volgde daarnaast alvast allerlei legertrainingen zodat hij na zijn studie meteen aan de officiersopleiding in het leger kon beginnen. Hij diende liefst zeven jaar in het

leger. ‘Atuda is het tegenovergestelde van een lui studentenleven. We werden door en door getraind en bereikten een hoog academisch niveau. Ik heb destijds bijvoorbeeld een grote expertise in navigeren opgebouwd, die ik later kon inzetten bij onderzoek naar de toen nieuwe gps-technologie.’ Het leverde ook kameraadschappen voor het leven op. Een studiegenoot zette een bedrijf op dat technologie ontwikkelt om verlamde mensen te ondersteunen met lopen. Kobi Kurtz hielp hem zich te presenteren op de markt. ‘Atuda heeft mijn hele leven beïnvloed.’

Een bedrijf dat nummer 1 wil zijn, wil de beste mensen hebben. Zo haalt ASML talent van overal op de wereld in huis. ‘Investeer tegelijkertijd vooral ook in het ecosysteem in de eigen regio.

Bedrijven, groot en klein, bevinden zich meer en meer in een wereldwijde competitie. Te veel bedrijven nemen nog genoegen met opdrachten dicht bij huis, maar daarmee redden ze het op den duur niet. Het gaat om the survival of the fittest. Als Israëli zijn we altijd een beetje ontevreden, we leunen nooit genoeglijk achterover.

We willen de wereld veranderen. Die houding heeft iedereen nodig om de competitie aan te gaan.’ www.kurtzmarketing.com www.technion.ac.il/en

april 2018

21

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER - HOE TE VINDEN EN TE BINDEN?

GENERATIE Z HELPT KREBER KOERS TE VERLEGGEN EN TE GROEIEN ALS TECHNOLOGIEBEDRIJF

VAN ONDERDELENLEVERANCIER NAAR OEM’ER Machinebouwer Kreber verlegt zijn focus van onderdelenleverancier naar oem’er. Als onderdeel van deze strategiewijziging werd het personeelsbestand verjongd door getalenteerde jonge krachten uit generatie Z (geboren na 1995) aan te trekken. Ceo Paul Dits over het waarom van de koerswijziging en welke rol generatie Z hierin speelt. ‘Ze krijgen de ruimte om te falen; alleen dan zijn experimenten mogelijk die tot innovatieve ontwikkelingen leiden.’

DOOR WOUTER HOEFFNAGEL

K

reber heeft een lange geschiedenis: de machinebouwer vierde vorig jaar zijn 115e verjaardag. ‘Kreber, in 1902 opgericht door I.A. Kreber, bouwde van oorsprong stoommachines’, vertelt Paul Dits. ‘Door de jaren heen heeft het bedrijf zich continu ontwikkeld, waarbij het de focus telkens weer op andere activiteiten legde. Zo ontstond in de Eerste Wereldoorlog door boycots een tekort aan conservenblik. Kreber sprong daarop in met machines waarmee Nederlandse bedrijven zelf blik konden produceren.’ Voor De Staatsmijnen bouwde het Vlaardingse bedrijf onder andere mijnbouwapparatuur, zoals elektrische en luchtgedreven lieren, water- en betonpompen en steenblaasmachines. Na de mijnsluitingen, in de jaren zestig, verlegde dat staatsbedrijf zijn focus op de chemie en ontwikkelde het zich tot het huidige DSM. ‘Daarvoor is Kreber procesapparatuur gaan bouwen.’

PRILLING Vandaag de dag bouwt Kreber onder meer prillingapparatuur. ‘Daarmee’, legt Dits uit, ‘worden van allerlei stoffen kogelronde korrels (prills) geproduceerd. De korrels worden gemaakt in een prilltoren, waarin vallende druppels van een gesmolten stof door een tegenstroom van een koelgas stollen.’ Prilling wordt onder andere ingezet voor de productie van korrelvormige meststoffen, plastics, stearaten, hydraten, waxen en lipides. Als één van de weinige wereldwijd levert Kreber machines die per dag 5.000 ton prills van de hoogste kwaliteit produceren. Dit specialisme brengt Kreber in contact met grote bedrijven, zoals Shell en ook weer DSM. ‘Meer dan zeventig procent van onze omzet is van buitenlandse bedrijven afkomstig. Wereldwijd draaien meer dan 130 installaties die Kreber heeft geleverd.’

FRISSE WIND Voor de machinebouw beschikt Kreber over een grote productiefaciliteit. Die werd in het recente

22

april 2018

verleden ook ingezet om machineonderdelen te produceren. Met als doel op termijn voor de afnemers daarvan volledige machines te gaan bouwen.

Het lukte echter onvoldoende om deals voor de onderdelenproductie door te laten groeien naar orders voor volledige machines. Onbedoeld ontwikkelde Kreber zich Ceo Paul Dits van Kreber: ‘Ik merk dat de Generatie Z, niet gehinderd door van oem’er naar onderteleurstellingen uit het verleden, vol goede moed experimenteert.’ Foto’s: Kreber delenleverancier.

In 2014 werd het roer omgegooid. Om een frisse wind door het bedrijf te VERJONGING laten waaien stelde de familie Kreber Paul Dits Dat bleek een schot in de roos. ‘De weinige aan als ceo. ‘Ik kreeg de vraag om een nieuwe bedrijven die in staat zijn hoogwaardige prillingkoers uit te zetten. Die moest ervoor zorgen dat apparatuur te bouwen, ontwikkelen die veelal op we in plaats van onderdelen meer eigen producempirische basis. Onze aanpak is anders: door ten zouden gaan verkopen. In eerste instantie met behulp van wetenschappelijk onderzoek het verlegde ik de focus naar de offshore-industrie, prillingproces tot in detail in beeld te brengen, waarin ik veel ervaring heb. Die sector werd de kunnen wij de werking van onze machines afgelopen jaren echter hard geraakt door dalende optimaliseren voor het specifieke proces van de olieprijzen, waardoor de markt gedecimeerd klant.’ werd.’

Voor de r&d-afdeling die voor dat onderzoek werd opgericht, had Kreber krachten met kennis van innovatieve technologieën nodig. ‘Het personeelsbestand bestond vooral uit zeer vaardige en ervaren mensen – met diepgaande expertise die echter monodisciplinair was en zich vooral beperkte tot de staalbouw en staalverwerking.

Om de focus te kunnen verleggen naar r&d en innovatie waren verjonging en het aantrekken van multidisciplinaire krachten met kennis van de nieuwste onderzoektechnologieën een noodzaak. We hebben vooral krachten uit Generatie Z De focus werd daarom opnieuw verlegd: Kreber aangetrokken.’ zette sterker en breder in op de bouw van prilPaul Dits vond die onder meer bij en via de TU lingapparatuur. Dits: ‘Die leverden we voorheen Delft, waarmee Kreber al sinds zijn oprichting vooral voor de productie van kunstmest en hoogsamenwerkt. ‘Zo kwamen we in contact met waardige soorten plastic. In 2016 is besloten ons diverse zeer getalenteerde jonge r&d’ers en engimeer op deze machines te richten en daarvoor neers met een achtergrond in de werktuigbouwook nieuwe markten te gaan zoeken.’ kunde en procestechnologie. Zij ontwikkelen op

‘Synergie tussende jonge en oudere generaties levert het beste resultaat op’

basis van onderzoek wetenschappelijke modellen E helpen de productie van prills verder te verdie fijnen. Omdat wij over een eigen fabriek beschikken, kan de r&d-afdeling innovaties en experimenteel gebouwde machines direct in de praktijk verifiëren en testen.’

De ceo ervaart de jonge leeftijd van de nieuwe krachten als een belangrijk voordeel. ‘Ik merk dat deze generatie, niet gehinderd door teleurstellingen uit het verleden, vol goede moed met experimenten aan de slag gaat – gebaseerd op hun ervaring met en kennis van nieuwe disciplines, zoals datamodelleren en softwareontwikkeling. Dit biedt interessante kansen.’

SYNERGIEVOORDEEL De r&d-afdeling slaagde erin een methode te ontwikkelen om de individuele druppels gesmolten materiaal, die in de prilltoren naar beneden vallen, in beeld te brengen en hun exacte afmetingen te meten. ‘Daardoor kunnen we prills met identieke omvang produceren’, legt Dits uit. ‘Dat proces luistert zeer nauw: zo’n druppel valt in enkele honderdsten van een seconde naar beneden.’

De jonge krachten werken nauw samen met de ervaren specialisten van Kreber. ‘Met uitsluitend jonge medewerkers zouden we weliswaar innovatieve ideeën kunnen bedenken, maar dan wordt de realisatie van die ideeën een probleem.

Hiervoor zijn ervaren specialisten nodig. Juist de synergie tussen de jonge en oudere generaties levert het beste resultaat op.’

RUIMTE VOOR FALEN Om die synergie te creëren, is het volgens Paul Dits de kunst om goed naar iedereen te luisteren. ‘Goed in beeld brengen wat de wensen zijn van beide generaties, maar ook waarvoor zij bang zijn, is van belang. Door veiligheid te creëren en uitdagingen te bieden die goed zijn afgestemd op zowel Wereldwijd draaien inmiddels meer dan 130 prillinginstallaties die Kreber heeft geleverd. de jongere als oudere generatie stimuleer je samenwerking. Hierbij kijk ik uitsluitend naar het doel dat we willen CONTINU INNOVEREN bereiken; de medewerkers laat ik zo veel mogelijk De r&d-afdeling bestaat vandaag uit vier mensen. vrij in de realisatie van dat doel. Daarbij krijgen Paul Dits: ‘De komende twee jaar zal dat hopelijk ze de ruimte om te falen, want alleen dan zijn doorgroeien tot zo’n twintig personen. We hebexperimenten mogelijk die tot innovatieve ben ons ontwikkeld tot een technologiebedrijf ontwikkelingen leiden.’ dat niet alleen innovatieve machines kan bedenKreber legt de focus op marktgedreven innovaken, maar die ook in eigen huis van A tot Z kan ties. ‘Daartoe pitchen wij machines die we voor bouwen. Die combinatie is ons onderscheidend een bepaalde markt ontwikkelen ook in andere vermogen. Om onze voorsprong op de concursectoren om te verkennen of die ook kansen rentie te behouden, is continu blijven innoveren bieden. Is dat niet het geval, dan proberen we in noodzakelijk. Kreber blijft daarom ook in de beeld te brengen tegen welke uitdagingen klanten toekomst volop in beweging.’ in hun sector aanlopen en gaan wij met ons r&d-team aan de slag om daarvoor een oplossing te vinden.’ www.kreber.nl

april 2018

23

THE INTEGRATOR.

LINKING INDUSTRY AND INNOVATION. VSE houdt het overzicht en houdt het simpel. Voor u!

ALS HET GAAT OM: Motion control

Industriële automatisering

Hygiënisch ontwerp

Robot-integratie

Vision & Sound applicaties

Service & onderhoud

Expertise – Passion – Automation

www.vse.nl

Innovatie is nog maar het begin Innoveren betekent voor SMC aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen.

U vertrouwt op de kwaliteit van onze automatiseringssystemen. U wilt machines of productielijnen bouwen die energiezuinig zijn, een veilige werkomgeving bieden en ook minder CO2 uitstoot opleveren.

Maar wat u nog meer bezighoudt, is hoe onze producten en technische kennis bijdragen aan uw voorsprong in de markt. Daarom voelen wij ons niet alleen verantwoordelijk voor innovatieve producten en oplossingen, waarvan wij er jaarlijks zo’n vijftig introduceren.

Wij begrijpen vooral uw uitdagingen om het nog beter te doen.

Dus helpt SMC u om de beste in uw markt te worden. www.smcpneumatics.nl

24

april 2018

THEMA GENERATIE Z OP DE FABRIEKSVLOER - HOE TE VINDEN EN TE BINDEN?

SLAG OM JONG TECHNISCH TALENT IN VOLLE GANG

CREATIEF WERVEN Vacatures voor vakmensen in de techniek zijn steeds vaker moeilijk vervulbaar, zo meldde het UWV in februari. In het derde kwartaal van 2017 stonden 61.000 vacatures in de technische sectoren open, zestien procent meer dan begin 2016. In de industrie en metaal gaat het onder meer om machinemonteurs en lassers. De komende jaren blijft de behoefte aan technische vakmensen onverminderd groot. Voor een aantal organisaties en bedrijven reden om zelf op creatieve wijze Generatie Z te interesseren voor techniek.

DOOR WILMA SCHREIBER

D

ecember vorig jaar noemde FME het tekort aan technici nog ‘een acute bedreiging voor de groei’. In een brief aan het kabinet dringt de Industriecoalitie (een samenwerkingsverband van Metaalunie, FME, UNETO-VNI en Bouwend Nederland) aan op voortzetting van het Techniekpact. Dat is erop gericht meer studenten voor techniek te laten kiezen. Daarnaast wordt een numerus fixus bij de technisch-wetenschappelijke opleidingen ‘contraproductief ’ genoemd: ‘Voorkomen moet worden dat TU’s zich genoodzaakt zien hun deuren voor studenten te sluiten. Dit belemmert mensen om hun talenten te ontwikkelen en remt groei en innovatie. Het kabinet moet daarom het bekostigingssysteem in het hoger onderwijs herzien. Met het beschikbaar stellen van (tijdelijk) personeel en ruimte kunnen bedrijven helpen als technische universiteiten capaciteitsproblemen ervaren.’

op de site van FME. FME stelt zich op het standpunt dat het tekort aan technici op alle opleidingsniveaus moet worden aangepakt om te voldoen aan de vraag op de arbeidsmarkt en de hoogwaardige (internationale) technologische positie te behouden.

Victor van der Chijs, bestuursvoorzitter Universiteit Twente en voorzitter van het samenwerkingsverband 4TU, belichtte begin dit jaar in het FD de kant van de vier technische universiteiten in Delft, Eindhoven, Enschede en Wageningen.

Hij stelt dat zijn instelling met de huidige financiële middelen maximaal 12.000 studenten aankan. Als dit aantal wordt overschreden, daalt de kwaliteit van het onderwijs en verliest de UT zijn kleinschalige karakter.

BEDRIJFSSCHOOL

Een studentenstop is echter zo’n beetje het laatste waar bedrijven op zitten te wachten. Daarom is op diverse plaatsen de bedrijfsschool in ere hersteld. Zo leiden de circa zeventig lidbedrijven van de Regionale Elektro en Metaal Opleidingen STUDENTENSTOP? (REMO) West-Twente in Rijssen schoolverlaters Ook vindt de Industriecoalitie dat het techniekop op bbl-niveau 2, 3 of 4 in elektrotechniek, onderwijs beter moet aansluiten op nieuwe mateinstallatietechniek, mechatronica of metaal. Voor rialen, technologieën en productieprocessen. het praktijkgedeelte worden de jongeren gedeta‘Belangrijke ambities zoals smart industry zijn cheerd bij lidbedrijven. De leden zetten, met hulp daarvan afhankelijk. Ook zou de overheid ook van hun leveranciers, nieuwe machines in bedrijfstakscholen en opleidingsbedrijven actiehet praktijkcentrum van REMO neer en zijn ver moeten ondersteunen en stimuleren’, aldus verplicht om leerlingen voor het praktijkgedeelte Fried Kaanen, voorzitter Koninklijke Metaalunie op te nemen.

Inmiddels telt REMO ruim tweehonderd leerlingen; de kans is groot dat ze na hun opleiding bij een van de lidbedrijven aangenomen worden.

Harderwijk kent een vergelijkbaar initiatief: De Techniek Academie, die al sinds 2012 technische Een studentenstop is zo’n beetje het laatste waar bedrijven op zitten te wachten. beroepsopleidin-

De Universiteit Twente kan met de huidige financiële middelen maximaal 12.000 studenten aan, aldus bestuursvoorzitter Victor van der Chijs. Foto’s: UT

gen op bbl-niveau 2 en 3 aanbiedt, in samenwerking met Landstede MBO. Bedenker Piet Mosterd, destijds directeur van AWL-Techniek in Harderwijk, zag enerzijds een tanende belangstelling voor techniek bij jongeren en signaleerde anderzijds een kloof tussen de kennis van stagiairs en afstudeerders en de kennis die bedrijven nodig hebben. Deze discrepantie tussen onderwijs en praktijk kunnen scholen niet oplossen; dat moeten bedrijven zelf doen, zo stelt Mosterd in een kort interview in het rapport ‘Generatie Z op de fabrieksvloer - Hoe te vinden en te binden?’ van ABN AMRO. Inmiddels kent het bedrijf circa 75 interne trainingen die deels door eigen mensen, deels door externen gegeven worden.

COLLEGEGELD VERGOEDEN Het personeelstekort in de IT-sector is zo nijpend, dat bedrijven nu zelfs het collegegeld willen vergoeden van studenten die bij hen een bijbaan willen nemen, zo meldde in februari Tubantia.

Het initiatief komt uit de koker van de IT-bedrijven TRIMM, Sigmax en BetterBe uit Enschede en de Odin Groep uit Hengelo. De vier ondernemingen richten een consortium op, waarbij ook de gemeente Enschede, de Universiteit Twente en Saxion zijn aangesloten, aldus het dagblad.

www.fme.nl www.utwente.nl www.remo-wt.nl www.detechniekacademie.nl www.awl.nl

april 2018

25

Uw sector is ons vertrekpunt.

Als ondernemer wilt u graag een bank die aandacht heeft voor uw sector. Onze sectorspecialisten denken graag met u mee. Zij zijn op de hoogte van de actuele ontwikkelingen binnen de industrie. En weten wat nu nodig is om uw plannen op korte en lange termijn te realiseren.

Voor meer informatie: abnamro.nl/industrie

BEVEILIGING

BESCHERMING INTELLECTUEEL EIGENDOM VERDIENT MEER AANDACHT VAN MAAKINDUSTRIE

‘JE IP IS DE MOEITE VAN BEVEILIGING WAARD’ Intellectueel eigendom is voor ondernemingen in de maakindustrie een ‘asset’ die een goede digitale bescherming verdient. De cyberbeveiliging schiet nog wel eens tekort en dan kan er voor miljoenen aan (bedrijfs)waarde weglekken.

Marcel van Oirschot, commercieel directeur van Fox-IT, over open deuren die je liever gesloten houdt. ‘Opeens ging er 25 miljoen van de verkoopprijs af, simpelweg omdat de beveiliging niet op orde bleek.’

DOOR HANS VAN EERDEN

E

en slimme vinding of een uniek ontwerp wordt gezien als intellectueel eigendom of ip (intellectual property). Sommige bedrijven beschermen hun ip tegen misbruik van derden door middel van een octrooi.

Maar ook niet in een octrooi vastgelegd, heeft dat ip-waarde. De eigenaar kan er bijvoorbeeld concurrentievoordeel mee behalen door unieke producten te maken of een uitgekiend proces te gebruiken. Of hij kan inkomsten verwerven door conculega’s licenties te verstrekken voor het gebruik van de ip. En als een directeur-eigenaar zijn onderneming wil verkopen, wordt de waarde daarvan misschien wel voor een groot deel bepaald door de meer en minder officiële ip die in het bedrijf zit.

SCHRIJNENDE VOORBEELDEN Er zijn verschillende oorzaken van het weglekken van intellectueel eigendom. Het kan zijn dat er sprake is van digitale spionage, waarbij hackers proberen bedrijfsgeheimen of ip te bemachtigen.

Soms zit het lek dichterbij huis en komt ip op straat te liggen door een fout van een medewerker. Marcel van Oirschot, commercieel directeur van cybersecurity-bedrijf Fox-IT in Delft, kent uit de praktijk genoeg schrijnende voorbeelden.

‘We deden een project bij een bedrijf waar opeens 25 miljoen van de verkoopprijs afging, simpelweg omdat de beveiliging niet op orde bleek. Er was per ongeluk informatie gelekt, niet eens door een hacker, maar de waarde van het bedrijf was plots wel een stuk minder.’

Het voorkomen van verlies van ip is een kwestie van gezond verstand, meent Marcel van Oirschot, commercieel directeur van Fox-IT. Foto: Fox-IT

JURIDISCH AANVECHTEN Alle reden dus om lekken te voorkomen en de ip digitaal goed te beschermen, aldus Van Oirschot.

Dat geldt ook voor geoctrooieerde ip, want misbruik van gelekte of gestolen ip moet dan wel worden opgespoord en juridisch aangevochten.

Dat kost tijd en geld en de uitkomst is ongewis.

Helemaal als de ip door een hack in een land als China is terechtgekomen, waar het octrooidenken nog in de kinderschoenen staat. Kortom, voorkomen is beter dan genezen. En dat geldt al helemaal voor de inofficiële ip, want daarvoor geldt: ‘gelekt’ is verlies van het eigendom.

haast niet naar Van Oirschot maar naar een andere Marcel gestuurd.’ Actueel is het gebruik van tools zoals TeamViewer. ‘Wij vinden dit heel kwetsbare applicaties. Iemand die jouw password heeft bemachtigd, kan makkelijk ongemerkt meekijken.’ Van Oirschot adviseert daarom altijd gebruik te maken van twee-factor-authenticatie: inloggen met een password en aanvullend een code die bijvoorbeeld per sms wordt verstuurd.

‘En mail is geen beveiligd platform, dus gebruik voor het uitwisselen van informatie een beveiligd portal, die met twee-factor-authenticatie werkt voor het up- en downloaden van bijvoorbeeld modellen.’

VOORKOMEN Maar hoe voorkom je nu het verlies van ip?

Een kwestie van gezond verstand, meent Van Oirschot.

‘Denk bijvoorbeeld na over hoe je ip wilt delen met toeleveranciers of andere contacten. Deel je een Word-file, 2D-tekening of 3D-model echt via Outlook? Een fout zit daar in een klein hoekje.

Voor je het weet, wordt het document in alle

OPEN DEUREN Het zijn open deuren, maar veel bedrijven hebben hun digitale basishygiëne nog niet op orde, aldus Van Oirschot. ‘Bedenk wat het meest waardevolle is in je bedrijf. Ip is de moeite van het beschermen waard.’ www.fox-it.com

april 2018

27

FACTORY OF THE FUTURE | BOSCH REXROTH REDACTIE: HANS VAN EERDEN EN MARTIN VAN ZAALEN

BOSCH REXROTH HEEFT ALLES IN HUIS OM ONDERNEMER TE HELPEN DE DIGITALE SLAG TE SLAAN

RUIME ERVARING MET HET CONNECTED MAKEN VAN PRODUCTIEPLANTS Om competitief te blijven moeten industriële bedrijven hun effectiviteit, efficiency én flexibiliteit verhogen. Het digitaliseren en zo onderling connected maken van alle processen in een onderneming is de oplossing. Veel ondernemers zijn daarvan inmiddels wel overtuigd. Hóe ze die digitaliseringslag moeten maken, hóe ze van hun analoge fabriek een digital factory kunnen maken, daarover tasten ze veelal nog in het duister. Bosch Rexroth, onderdeel van Bosch, heeft alle knowhow en technologie – hard- en software – in huis om de industriële ondernemer te helpen die slag te maken. In dit katern een aantal concrete voorbeelden.

Bosch Rexroth heeft reeds ervaring opgedaan bij klanten – toeleveranciers, oem’ers en eindgebruikers - in uiteenlopende markten, wereldwijd. Het bedrijf is sterk vertegenwoordigd op de food & beverage-markt, maar heeft ook een stevige footprint in de verspanende machinebouw, de printindustrie en in hightech sectoren als de semicon en de medische technologie. Dat vertelt Hesse van Groningen, manager sales factory automation Nederland in Boxtel. ‘Met onze kennis en technologie hebben we compleet nieuwe digital factories gerealiseerd. Maar we hebben ook een groot aantal bestaande productielijnen, met behoud van veel bestaande, analoge technologie, opgewaardeerd tot smart productieprocessen.

Hoe die verhouding tussen bestaande en digitale

technologie er precies uitziet, is helemaal aan de klant, afhankelijk van het niveau van efficiencyverhoging en flexibilisering waarin hij wil investeren.’

TEAM MET DE KLANT Bij de start van een digitaliseringstraject vormen de medewerkers van Bosch Rexroth met de engineers van de klant een team, om samen tot de gewenste digitalisering van een machine, lijn of fabriek te komen. ‘Ze moeten bijvoorbeeld tot een keuze komen welke data dat nieuwe digitale systeem moet genereren. Dat vraagt om de keuze voor de juiste aandrijf- en besturingstechnologie zoals servomotoren en controls, voorzien van de juiste sensoren in combinatie met een IoT-gate-

way. De gegenereerde data kunnen vervolgens worden gebruikt door bijvoorbeeld ons Operator Guidance System (OGS) dat de productiemedewerker ondersteunt bij het zo efficiënt en goed mogelijk assembleren van een product. Daarnaast kunnen de manuale werkstations gedigitaliseerd worden: dat zorgt voor een verdere verhoging van de efficiency.’

BRUG TUSSEN WERKVLOER EN MANAGEMENT En met die data kan nog veel meer. ‘Door die inzichtelijk te maken met onze nieuwe Active Cockpit’, illustreert Van Groningen. ‘Die laat de operator op de werkvloer bijvoorbeeld zien welke machine onderpresteert, zodat de operator de instellingen kan aanpassen of de machine vooraan kan zetten in het onderhoudsschema. Tegelijk kan de cockpit dienen als dashboard voor het management en inzicht bieden in de performance van de verschillende productieafdelingen of -lijnen. Informatie op basis waarvan besloten kan worden tot bijvoorbeeld het investeren in een nieuwe machine of in een extra training voor een afdeling. Onze Active Cockpit slaat zo de brug tussen de operationele wereld en de business.’

www.boschrexroth.com

ACTIVECOCKPIT DIGITALISEERT HET VERZAMELEN, FILTEREN, VISUALISEREN EN PUBLICEREN VAN INFORMATIE

SNELLER EN ACTUELER DAN HET PRIKBORD Informeren van medewerkers over de gang van zaken vergroot hun betrokkenheid. Nu gebeurt dat veelal met grafieken en tabellen op A4-tjes aan prikborden. Tijdrovend en lastig om actueel te houden. Met de ActiveCockpit van Bosch Rexroth is het mogelijk dat verzamelen, filteren, visualiseren en publiceren van informatie te digitaliseren en te automatiseren.

Ze zijn een bekende verschijning op de werkvloer: de whiteboards, los op een standaard, en de prikborden, ergens aan de muur. Erop vastgemaakt, met plakband, punaises of magneetjes, A4-tjes met allerhande informatie. Over het aan-

tal geproduceerde eenheden, het aantal storingen per machine of lijn. Over de kwaliteit, inclusief het percentage uitval; de voorraden per productgroep. De hoeveelheid onderhanden werk en het aantal orders, wat een indicatie geeft voor het

werk de komende week. En ook over wie wanneer waarvoor is ingeroosterd. Enzovoorts, enzovoorts, afhankelijk van de aard van het bedrijf of de afdeling.

Die whiteboards of prikborden vormen vaak de plek waarvoorde medewerkers zich verzamelen aan het begin van dag of een shift. De voorman of manager loopt aan de hand van de informatie de afgelopen dag door en gaat in op wat er te doen staat, wat sneller of beter kan, of wat anders moet door een last-minute wijziging.

LEES VERDER OP PAGINA 30

april 2018

29

FACTORY OF THE FUTURE | BOSCH REXROTH

VERVOLG VAN PAGINA 29

INFORMATIEF, MAAR TIJDROVEND Die A4-tjes zijn het resultaat van noeste arbeid van een groot aantal mensen. Die kijken in het ERP-systeem, raadplegen het MES of zoeken in zelfgebouwde databases, al dan niet in Excel. Vervolgens knippen en plakken ze om de informatie om te bouwen tot handzame, overzichtelijke tabellen of grafieken. Die printen ze uit en hangen ze op. Bepaalde informatie verversen ze eens per week, andere dagelijks of zelfs twee of drie keer per dag, per ploeg. ‘In de grootste Boschproductieplant voor dieselsystemen in het Duitse Feuerbach (12.700 werknemers, red.) werden aan dat informatiewerk circa 320 mensuren per maand besteed’, weet Roel Boessen, branchemanager factory automation van Bosch Rexroth.

‘Essentieel werk, omdat het de mensen op de werkvloer niet alleen informeert, maar ook betrokken houdt en motiveert. Het is echter wel tijdrovend. En voor je het weet is informatie weer verouderd. Bovendien nemen al die whiteboards de nodige productieoppervlakte in. Juist in deze tijd waarin capaciteitoptimalisatie belangrijk is, is het een uitkomst als die vierkante meters voor een extra machine benut kunnen worden.’

DIGITALISEREN, STAPSGEWIJS De oplossing is het digitaliseren van het verzamelen, filteren, visualiseren en publiceren van informatie. Bosch Rexroth ontwikkelde daarvoor de ActiveCockpit, vertelt Boessen. Een interactief communicatieplatform, desgewenst met groot beeldscherm en in hoogte verstelbare voet, waarmee alle op de werkvloer relevante data snel – en dus actueel – inzichtelijk gemaakt kunnen worden. En dat kan stapsgewijs, legt hij uit. ‘Een eerste stap die gebruikers van dit systeem vaak zet-

De ActiveCockpit ondersteunt het werk op de werkvloer. Foto: Bosch Rexroth

verzonden worden naar bijvoorbeeld een vooraf gedefinieerde mailinglijst. Zo kan het continu verbeteren op een gestructureerde manier – plan, do, check, act – ondersteund worden.’

AUTOMATISEREN Een volgende, typische stap die de gebruikers van de ActiveCockpit zetten, aldus Boessen, is de informatie niet handmatig uit de diverse databases halen, maar dat automatiseren. ‘Het is mogelijk automatisch elke week, dag of desnoods elk kwartier, de informatie te verversen. Om zo

‘Zo kan het continu verbeteren heel gestructureerd ondersteund worden’

ten is het handmatig omzetten van de data, uit hun ERP-, MES- en eigen databases en uit specifieke webpagina’s, in inzichtelijke grafieken of tabellen. Vervolgens worden die met een druk op de knop precies daar op dat beeldscherm getoond waar die informatie relevant is. Printen en ophangen is dus niet meer nodig. Vervolgens kan de voorman of productiemanager bij het beeldscherm zijn werkoverleg houden. En, omdat het scherm interactief is, zaken onderstrepen, aantekeningen maken, actiepunten opstellen voor operators of voor de TD, et cetera. Deze notulen worden in de ActiveCockpit-software opgeslagen, waarna ze toegankelijk zijn via het beeldscherm in de productie, maar ook via computers of tablets. Ook kunnen de notulen per e-mail

30

april 2018

bijvoorbeeld stilstand, het aantal geproduceerde eenheden of het voorraadniveau van een bepaald artikel heel snel zichtbaar te maken. Die koppeling kan ook met eigen databases gemaakt worden; we hebben een aantal apps ontwikkeld, om automatisch een eigen tabel om te zetten in een inzichtelijke grafiek’, vertelt Boessen. Hij voegt eraan toe dat verdere personalisatie van de informatie die de ActiveCockpit toont mogelijk is met de apps van Bosch. ‘Daarmee kan de klant die koppeling zelf schrijven.’

COMBINATIE MET IOT GATEWAY Vanzelfsprekend is de ActiveCockpit geheel afhankelijk van de beschikbare digitale data. ‘Als het gaat om businessinformatie zal dat geen

probleem zijn’, veronderstelt Boessen. Vrijwel elk producerend bedrijf beschikt tegenwoordig over een ERP-systeem. Lastiger wordt het als de gebruiker inzicht wil krijgen in de Overall Equipment Efficiency (OEE) van machines die nog niet verbonden zijn met een netwerk, omdat de besturing niet toegankelijk is of omdat het om oudere machines gaat. Dan biedt de IoT Gateway van Bosch Rexroth uitkomst (zie het artikel hierna: ‘Brug tussen machine en cloud’). ‘Via die gateway kunnen databases automatisch met machinedata gevuld worden. Echter, uit concurrentie- en veiligheidsoverwegingen geeft de machinebouwer zijn klant dikwijls geen toegang tot de besturing. Door nu sensoren aan de machine toe te voegen die bijvoorbeeld trillingen, temperatuur of rotatiesnelheden registreren, kunnen die data via de IoT Gateway en Active Cockpit toch beschikbaar en inzichtelijk worden gemaakt. En gebruikt worden om er alarmen aan te koppelen als bepaalde toleranties worden overschreden.’

Zo kan de ActiveCockpit het werk op de werkvloer ondersteunen. En ook dat van het management: ‘Door bijvoorbeeld de uitvalfrequentie van productielijnen op maandagmorgen met ActiveCockpit te aggregeren kan het management op zoek gaan naar achterliggende oorzaken en gericht maatregelen nemen’, aldus Roel Boessen.

In de grootste productieplant van Bosch in Feuerbach is de ActiveCockpit inmiddels helemaal geïmplementeerd. Daardoor kost het verzamelen, filteren, visualiseren en publiceren van informatie nu nog maar ongeveer 118 mensuren per maand.

www.boschrexroth.com

KLAAR VOOR INDUSTRIE 4.0 MET DE IOT GATEWAY VAN BOSCH REXROTH

BRUG TUSSEN MACHINE EN CLOUD Industrie 4.0 draait om de communicatie tussen informatiesystemen, die zich veelal in de cloud bevinden, en ‘dingen’, zoals machines, sensoren en actuatoren. Internet of things (IoT) vereist dus digitale toegang en daar zijn bestaande machines vaak nog niet op voorbereid. Ze communiceren wel met hun plc-besturing, maar alle mogelijke data uit de machine halen lukt nog niet. Bosch Rexroth heeft daarom de IoT Gateway gelanceerd, een plc met software die bestaande machines aan de cloud koppelt. ‘Dit nieuwe product onderscheidt zich door zijn gebruiksvriendelijk-

De IoT Gateway als brug tussen de machine en de cloud. Illustratie: Bosch Rexroth

heid.’

KRACHTIGE OPLOSSING ‘Vernieuwend aan Industrie 4.0 is dat je – doordat alles met alles is verbonden – heel veel data van je machines en productieprocessen kunt verzamelen en je daartussen allerlei, soms onverwachte, verbanden kunt leggen.’ Dat zegt Harm Gijselhart, als applicatie-engineer voor fabrieksautomatisering bij Bosch Rexroth verantwoordelijk voor de Industrie 4.0-producten. Eerste vereiste is natuurlijk dat die data uit de machines en processen te halen zijn, en daar schort het vaak aan bij bestaande installaties. Bosch Rexroth heeft daarvoor de IoT Gateway ontwikkeld en een jaar geleden geïntroduceerd.

GEBRUIKSVRIENDELIJK Het gaat om een standaard plc met andere firmware (‘ingebakken’ software), die voorziet in de nieuwe functionaliteit, legt Gijselhart uit. Die software regelt de communicatie tussen de machine en de dataopslag op een server in de cloud. ‘De IoT Gateway is een soort brug tussen de machine en de cloud, een poort die de data doorlaat zonder er zelf verder iets mee te doen.’

Dit nieuwe product van Bosch Rexroth onderscheidt zich door zijn gebruiksvriendelijkheid, stelt Gijselhart. ‘Het heeft veel opties om aan bestaande machines te koppelen, kan met alle bekende communicatiebussen werken en veel verschillende i/o’s uitlezen, digitaal of analoog, ook via usb of ethernet. Bijzondere software om dat te programmeren is niet nodig; je kunt het gewoon via de browser instellen.’

De IoT Gateway-plc is nooit een vervanging van de bestaande plc op de machine, benadrukt Gijselhart. ‘Bij een bestaande machine wil je niks aan de code op de plc veranderen, je wilt geen goed lopende processen aanpassen. Daarom zet je die nieuwe plc ernaast.’ Bij een nieuw ontwerp wordt natuurlijk meteen rekening gehouden met de IoT-communicatie. Maar ook dan kan het

‘Het is een krachtige oplossing om de twee plc’s los van elkaar te gebruiken’

verstandig zijn om de informatiestromen voor de besturing en de data-acquisitie gescheiden te houden, al was het maar vanwege de belasting die deze processen voor een plc vormen. ‘Daarom is het een krachtige oplossing om die twee plc’s los van elkaar te gebruiken.’ Te meer omdat de nieuwe IoT Gateway-plc niet alleen machinedata kan uitlezen via de bestaande plc, maar er ook speciale digitale of analoge i/o-poorten op kunnen

worden aangesloten – bijvoorbeeld om nieuw te plaatsen sensoren uit te lezen of andere nog niet beschikbare signalen binnen te halen.

PRODUCTIVITEITSWINST Het installeren van de IoT Gateway is een eerste stap naar de digital factory. Echte waarde levert het volgens Gijselhart pas op in combinatie met andere Industrie 4.0-oplossingen. Bosch Rexroth heeft er meerdere in zijn portfolio. Zo kan de gebruiker met de Device Portal alle IoT-devices beheren, onder meer voor updates en storingsanalyse. En met de Production Performance Manager (PPM) kan de gebruiker productie monitoren en de prestaties visualiseren. Een eerste gebruikerservaring komt van de Boschfabriek in Homburg (D), waar een testfaciliteit voor hydraulische kleppen van een IoT Gateway is voorzien. Daarop werden bijvoorbeeld nieuwe sensoren aangesloten die de kwaliteit van de olie monitoren, zodat het juiste tijdstip van olieverversen nauwkeuriger kan worden bepaald; dat scheelt tijd, kosten en milieubelasting. Met PPM wordt het functioneren van de testfaciliteit zelf in de gaten gehouden. Zo nodig wordt informatie doorgestuurd naar de personen die kunnen ingrijpen om bijvoorbeeld stilstand te voorkomen. Met deze investering zijn veel handmatige activiteiten geautomatiseerd. Bosch rapporteert een terugverdientijd van minder dan anderhalf jaar, 25 procent minder onderhoudskosten en vijf procent productiviteitswinst. www.boschrexroth.com/gateway

april 2018

31

FACTORY OF THE FUTURE | BOSCH REXROTH

ASSEMBLAGE AUTOMATISEREN MET HET OPERATOR GUIDANCE SYSTEM VAN BOSCH REXROTH

SOFTWARE VOOR SCHROEVEN EN BOUTEN Bij het seriematig assembleren van complexe machines en voertuigen komt vaak nog veel mensenwerk kijken, zoals het maken – van schroeven tot lijmen – van mechanische verbindingen. Met automatiseren valt veel winst te behalen: je voorkomt fouten, borgt de kwaliteit en kunt alle acties vastleggen. Bosch Rexroth heeft daarvoor het Operator Guidance System (OGS) ontwikkeld, dat bijvoorbeeld aan schroefsystemen kan worden gekoppeld. ‘Uiteindelijk verlaagt het OGS de total cost of ownership.’

Het innovatieve softwarepakket OGS leidt de operator stap voor stap door het assemblageproces. Werner Knapen, branchemanager Machine Tool & Automotive bij Bosch Rexroth in Boxtel, illustreert dat voor elektrische schroefsystemen.

Door koppeling aan de database (met producten productie-informatie), de gereedschappen en de onderdelenvoorraad kan het OGS elke assemblagestap visualiseren en de operator sturen bij het selecteren van de juiste schroefmachine en onderdelen (schroeven, bouten en moeren). Bijvoorbeeld met pick-to-light: bij het juiste gereedschap of het bakje met het juiste onderdeel gaat een lampje branden. Als een onderdeel niet van de juiste positie is gepakt, kan het systeem het starten van de schroefmachine blokkeren. Bovendien kan het OGS borgen en registreren dat elke schroefhandeling met de juiste instellingen wordt uitgevoerd.

naar gereedschappen die digitaal ingepast kunnen worden. ‘Met de ouderwetse pneumatische schroefmachines lukt het niet. De draadloze Nexo elektrische schroefmachines met WiFi-connectie van Bosch Rexroth zouden die kunnen vervangen.’ Het OGS bevat twee softwaremodules. De operationele module presenteert voor elke pro-

zoals controles (Is de olie afgevuld?) of waarschuwingen (Pas op voor krassen in de lak!). Het OGS is als apart systeem leverbaar, maar ook samen met passend gecombineerde modules, zoals een werkstation, scherm of pick-to-light-systeem.

TOTALE FILOSOFIE Het OGS is onlangs geïntroduceerd in het Verenigd Koninkrijk bij bedrijven als Triumph en London Cab en in Duitsland bij ThyssenKrupp.

Introductie in Nederland volgt binnenkort. Een van de eerste, tevreden gebruikers is Triumph.

Dat combineerde de invoering van het OGS met herinrichting van het productieproces van motorfietsen. Ruim honderd pneumatische schroefmachines, die aan persluchtleidingen ‘hingen’, werden vervangen door slechts twaalf draad-

LAGERE TCO Een belangrijke winst ligt in het voorkomen van menselijke fouten en daarmee misschien wel dure productiestops of product recalls, zegt Knapen.

‘Het OGS borgt dat de operator bijvoorbeeld de juiste dop voor de juiste bout gebruikt met het juiste aanhaalmoment. Het schroefsysteem meldt alle data en procesresultaten via het OGS terug naar de database, waarin ze voor de traceability worden opgeslagen. Bij een toekomstig probleem kan worden nagegaan dat alle boutverbindingen goed zijn gezet.’ Verder hoeft de operator niet meer te bladeren in papieren tekeningen of te zoeken naar gereedschappen en onderdelen. ‘Uit een TNO-studie bleek dat cyclustijden en werkbelasting afnemen en het comfort voor de operators toeneemt’, meldt collega Roel Boessen.

Alles bij elkaar verhoogt het de efficiency van de assemblage, concludeert Knapen. ‘Uiteindelijk verlaagt het OGS de total cost of ownership voor de fabrikant.’

UPGRADE Implementatie in een bestaande productieomgeving vergt de installatie van computers en schermen op de werkplekken, en zo nodig een upgrade

32

april 2018

Het OGS wordt bij Triumph in combinatie met schroefsystemen toegepast. Het scherm toont de instructies voor de operator. Foto: Bosch Rexroth

ductiestap de operator views met bijbehorende instructies. De andere is voor het programmeren: het configureren van het proces, met foto’s, instructies en ingetekende aanwijzingen, het toekennen van gereedschappen en onderdelen aan deelstappen en het definiëren van alle parameters. Uniek is dat het OGS een open systeem is, meldt Knapen. ‘Naast de schroefsystemen en andere tools van Bosch Rexroth kun je ook apparaten van derden aansluiten. Denk aan kitdispensers, rfid-lezers of scanners voor het lezen van (bar)codes of framenummers, die toegang kunnen geven tot het juiste programma.’ Ook andere ‘processtappen’ kunnen worden geïntroduceerd,

loze Nexo-tools. Dat resulteert in een betere kwaliteit en hogere flexibiliteit bij wisselende productievolumes, aldus een woordvoerder. Verder draagt de afname van het ‘papierwerk’ bij aan brede acceptatie op de werkvloer, aldus Triumph.

‘Alleen het OGS invoeren en verder vasthouden aan die pneumatische schroefmachines zou niet effectief zijn’, benadrukt Werner Knapen. ‘Het OGS is de interface tussen tools zoals schroefsystemen enerzijds en de rest van de fabriek en de databases anderzijds. Het gaat om de totale filosofie achter de digital factory.’ www.boschrexroth.com

INNOVATIE

MAXON MOTOR INTRODUCEERT FRAMELESS MOTOREN VOOR ROBOTICA EN FABRIEKSAUTOMATISERING

KLEIN EN KRACHTIG Elektromotoren worden standaard geleverd in een complete uitvoering, voorzien van een frame inclusief as en lagering. Handig voor het inbouwen, maar soms is die ‘boxed’ uitvoering te volumineus. Voor compacte inbouwtoepassingen zijn zogeheten frameless motoren een bekende optie. Vorig jaar introduceerde de Zwitserse aandrijfspecialist maxon motor zijn eerste frameless modellen. ‘De ontwerper kan een compacter design maken voor zijn systeem, doordat hij de motor optimaal kan integreren.’

DOOR HANS VAN EERDEN

n zijn simpelste vorm bestaat een elektromotor uit een rotor en een stator. Stroom door de windingen van de stator zorgt voor een elektromagnetische kracht die werkt op de permanente magneet waarmee de rotor is uitgerust. Daardoor gaat die rotor draaien en de gewenste een kracht, in de vorm van een koppel (torque), uitoefenen. Meestal bouwt de fabrikant rotor en stator samen in een frame en voorziet het geheel van een motoras en lagering; een zogeheten ‘boxed’ motor.

I

BREED PORTFOLIO Maxon motor is een gerenommeerde leverancier van boxed motoren voor hoogwaardige toepassingen. Klanten, ook uit Nederland, vroegen echter steeds vaker om frameless motoren, vertelt Albert Slot, salesmanager voor de Benelux. Om klanten met een compleet palet te kunnen blijven bedienen, besloot maxon zelf frameless motoren te ontwikkelen. Vorig jaar introduceerde het de eerste modellen. Klanten zijn bezig ze te testen in prototypes voor nieuwe applicaties, meldt Slot.

Via de maxon-webshop zijn de frameless motoren al te bestellen en ze staan in de nieuwe catalogus 2018/2019. Intussen is maxon bezig zijn portfolio voor frameless motoren te completeren met uitvoeringen voor verschillende inbouwdiameters, wattages en voltages in het bereik 45300 mm, 70-260 W, 9-48 V. ‘Om de klantbehoefte zo veel mogelijk met een standaardportfolio in te vullen, zorgen we voor een brede basis waarop we zo nodig kunnen doorontwikkelen. Want klanten komen soms toch met aanpassingen.’

DIRECTE AANDRIJVING Op zich zijn frameless motoren niet nieuw, erkent Slot. ‘Het is wel een ander product dan de markt van ons gewend is. Maxon staat toch vooral bekend als fabrikant van de traditionele boxed motoren. Sinds een paar jaar hebben we al flat

Links de uitwendige rotor, rechts de stator.

motoren geïntroduceerd, die nog wel standaard boxed worden gemonteerd maar door hun plattere uitvoering een kleinere inbouwlengte hebben.

De frameless motoren met een nog kleiner inbouwvolume zijn het vervolg daarop. Met onze concullega’s zitten we nu in een soort wedloop wie de meeste torque met de hoogste efficiency uit het kleinste volume motor kan halen.’

Een frameless motor komt als losse stator en rotor die de klant zelf in zijn applicatie moet inbouwen. Uiteraard kan De binnenste (lichtgekleurde) ring is de inwendige rotor. die nog worden voorzien van een as met lagering, een encoder (die de stand van de as De frameless motoren van maxon kennen uitvoeringen met een uitwendige of inwendige rotor. Foto’s: maxon meet), een rem en transmissie, of een stukje besturingselektronica. Omdat de klant niet vastzit aan de ‘masvan de correcte montage. Slot: ‘Het kan bijna niet sieve’ boxed uitvoering, heeft hij de flexibiliteit verkeerd gaan, we leveren er uitgebreide instrucom de assemblage en inbouw optimaal in te richties bij. Na de mechanische inbouw is de elektroten. Frameless motoren zijn bij uitstek geschikt nica aansluiten verder plug & play en is eenvouvoor direct-drive toepassingen zonder transmisdig na te gaan of de motor aan de specificaties sie. Daarbij is er geen mechanisch contact tussen voldoet. Soms helpen we de klant op locatie om bewegende onderdelen, waardoor geen slijtage een project op gang te brengen.’ De ondersteukan optreden. Als mogelijke toepassing noemt ning van maxon begint al in de ontwerpfase. ‘De Slot de actuatoren in een robotarm of gripper, ontwerper kan een compacter design maken voor waar naast het volume ook het gewicht telt. Want zijn systeem doordat hij de motor optimaal kan hoe lichter de motor – en dus de hele arm of integreren. Wij helpen daarbij door de CAD-files gripper – is, hoe dynamischer de robot kan bewevan onze motor zo vroeg mogelijk beschikbaar te gen. Andere toepassingen liggen bijvoorbeeld in stellen. Als er dan uit het ontwerp nog aanpasde wielaandrijving van karretjes voor fabriekssingen rollen voor de motor, kunnen wij daarop automatisering of in waferhandling voor de anticiperen. Dat customizen doen wij zo mogelijk halfgeleiderindustrie. in onze vestiging in Enschede. Onder meer in Nederland is een aantal klanten zeer gecharmeerd van frameless motoren. Zij pushen bij maxon ONDERSTEUNING deze innovatie.’

Omdat de klant de motoren zelf moet samenbouwen en integreren in diens applicatie, heeft maxon veel aandacht besteed aan het begeleiden www.maxonmotor.nl

april 2018

33

CREATING MACHINES TOGETHER

SYSTEM DEVELOPMENT

SYSTEM ENGINEERING

SYSTEM SUPPLY

Uw partner voor ontwikkeling en serieproductie van mechatronische machines en systemen.

LU ITEN

Thomas Luiten, directeur QRM Management Center, publiceert in Link Magazine of op de website een serie columns over de kloof die er in veel bedrijven gaapt tussen de business (kantoor) en de werkvloer, en de gevolgen die dat heeft voor doorlooptijd en flexibiliteit. Hij doet dat steeds vanuit een andere invalshoek. www.leanteam.nl A

DOORBREKEN MANAGEMENTKARTEL ZORGT DAT MEDEWERKERS WEER ‘DURVEN’ Kjeld loopt met grote ogen mijn kantoor binnen. ‘We hebben een grote snoek aan de haak!’ ‘Snoek? Vis bedoel je?’ Kjeld komt dichterbij, pakt een whiteboard marker en begint uit enthousiasme direct zijn verhaal. Kjeld is begin dertig en een van de engineers die sinds enkele maanden deelneemt aan onze verbeterteams.

die na kort overleg met Service doorgevoerd kan worden.

En deze vernieuwing heeft Kjeld aan het denken gezet.

Samen met een van de oudere, ervaren medewerkers is hij met zijn idee verder gegaan. Op verbluffend eenvoudige wijze tekent Kjeld hun idee op het bord. Conclusie: maandag met het team bespreken en direct een test voorstellen.

We hebben deze teams geformeerd om ideeën op te pakken, gewoon uit te proberen en los te komen van de bijna verstikkende bureaucratie van de organisatie. Vanwege die traagheid gaf de organisatie tot voor kort te weinig lucht aan ideeën. Via productwijzigingsaanvragen moest alles eerst op papier gezet worden bij de afdeling Engineering.

En wanneer het belangrijk genoeg was, werd het ingepland.

Omdat de innovatievragen van Verkoop nu eenmaal het belangrijkst werden gevonden, kregen die voorrang. Voor vragen van de fabriek was nauwelijks gehoor. De opdracht aan de verbeterteams is simpel: ga los van de hiërarchie ideeën uitwerken en uitproberen.

Het nieuwe voorstel is nu al een succes. Maar dankzij wie?

Kjeld? Of Productie? Een ding is zeker. Het is voor mij weer het bewijs dat de oude organisatie aan revisie toe is. De oude overlegstructuren en hiërarchie veroorzaken het gedrag dat tot kartelvorming leidt tussen de managers, om maar vooral aan de huidige situatie vast te houden.

Afdelingen hebben moeite met veranderingen en beschermen zich middels veiligheidsbuffers (vergaderingen).

Nieuwe ideeën worden hiermee snel weggedetailleerd.

Ik ben trots op dit voorbeeld van Kjeld. En niet alleen op Kjeld, nee, op alle teamleden die de kartelcultuur het hoofd bieden door anders te durven denken. En op de algemeen directeur die hiervoor ruimte geeft door anders te doen: ondernemen dus.

Kjeld zegt te merken dat de nieuwe platte organisatie al verandering heeft gebracht. ‘Durf ’, zoals hij zegt. ‘We durven tegenwoordig steeds meer in het bedrijf. En iedereen vindt het leuk.’ De productieafdeling heeft een technische wijziging voorgesteld. Een ogenschijnlijk kleine wijziging

PILZ: UW PARTNER IN CYBER SECURITY! Niet alleen op het gebied van safety gelden normen en richtlijnen om veiligheid te waarborgen.

Ook op het gebied van security moet u voldoen om de veiligheid van uw mensen en systemen te garanderen. De nieuwe richtlijn ‘Cyber security voor industriële automatisering en besturingssystemen’ (IEC 62443) moet voorkomen dat bedrijven en componenten insecure zijn. e nieuwe richtlijn helpt u bij het managen van industriële security binnen uw organisatie. Vaak wordt wet- en regelgeving gezien als een hoofdpijndossier, maar de praktijk wijst uit dat voldoen aan de geldende eisen ervoor zorgt dat u weerbaarder bent voor cyberaanvallen en hackers. Want het is niet de vraag wanneer u gehackt wordt, maar hoe u ermee omgaat!

D

Pilz geeft u graag handvatten en inzicht in de toepassing van de geldende wet- en regelgeving voor Cyber Security. Onze consultants ondersteunen u met hun services op het gebied van cyberveiligheid.

Wilt u meer informatie over de IEC 62443 (Cyber security voor Industrial Automation and Control Systems) en hoe u hieraan kunt voldoen?

Neem contact met ons op voor de mogelijkheden. https://cybersecurity.pilz.nl/

april 2018

35

PRODUCTIESTRATEGIE

AMADA MIYACHI EUROPE BOUWT EENVOUDIG TE BEDIENEN LASERLASMACHINE VOOR METRICAL

AUTOMATISERING VOOR MEER WERKPLEZIER, IN NEDERLAND Met productie in Nederland concurreren op de wereldmarkt, het kan gewoon. Link Magazine laat daar regelmatig ondernemers over aan het woord, maar weinigen praten er zo bevlogen over als Ben ter Bogt, oprichter van Metrical. Dat produceert boorhouders en levert die met veel succes wereldwijd. Innovatie en partnerschap zijn de sleutelwoorden en die zijn zeker van toepassing op Amada Miyachi Europe. Samen werken de partners aan de verdere automatisering van het productieproces met een complexe, doch eenvoudig te bedienen lasmachine voor Metrical. ‘Die geeft onze mensen veel werkplezier.’

je in Nederland gewoon competitief voor de wereldmarkt kunt produceren, mits je innovatief bent. De machines die we nodig hebben voor een snelle, efficiënte productie, laten we zelf bouwen.

Daarvoor zoeken wij al twintig jaar de samenwerking met machinebouwers. En de samenwerking waar we het vandaag over hebben, die met Amada Miyachi Europe, is een heel mooie.

Met hun machine kunnen wij onze productie verdubbelen bij hetzelfde aantal medewerkers.’

LASERLASSEN De producten waar Ter Bogt het over heeft, boorhouders, zijn halffabrikaten. De klanten van Metrical voorzien ze van diamantsegmenten, waarna ze als diamantboren worden geleverd aan bouwbedrijven voor het boren in beton.

Een boorhouder bestaat uit een stalen buis (het gaat om cirkelboren) die Metrical op maat afsteekt of zaagt en vervolgens verbindt met een aansluiting (die de boorhouder koppelt aan de boormachine). Ook walst Metrical uitzonderlijke buismaten volledig automatisch in eigen huis. Het maakt boorhouders in een grote variëteit aan buislengtes en -diameters en typen aansluitingen; er liggen in Halsteren meer dan 40.000 standaardproducten op voorraad en daarnaast worden er dagelijks de nodige specials gemaakt. De verbinding tussen buis en aansluiting kan Metrical met verschillende lastechnieken maken. De nieuwe machine werkt Van links naar rechts Tom en Ben ter Bogt van Metrical en Arno Thoer van Amada Miyachi Europe bij de lasmachine in aanbouw; middels een fiberlaser; dit proces is linksvoor een boorhouder die wordt aangevoerd om te worden gelast. Foto: Bart van Overbeeke goed te automatiseren en kent weinig warmte-inbreng, wat de sterkte van de las ten goede komt. Speciavakmensen op straat zouden belanden. Toch ging list in het automatiseren van verbindingsprocesDOOR HANS VAN EERDEN die outsourcing door, maar dat resulteerde in sen met behulp van een laser is Amada Miyachi slechte kwaliteit en een lage leverbetrouwbaarEurope in Helmond. Metrical kwam er terecht op e introductie van Link als magazine over heid, waardoor wij leverproblemen kregen met aanbeveling van een relatie. Een rondleiding samenwerking en innovatie in de maakklanten. Dus ben ik het zelf gaan doen. Met sucmaakte indruk op Ter Bogt, evenals een test met industrie, met als rode draad de vraag ces, we hebben nu 24 medewerkers, mijn oude het lassen van producten voor Metrical. ‘Het naar het bestaansrecht van die industrie in baas is een goede klant en we groeien hard, met Nederland (en West-Europa), is koren op de resultaat was verbluffend. Bovendien hebben hun dank aan de positieve conjunctuur in de bouw. molen van Ben ter Bogt. ‘Ik ben samen met mijn machines een mooie uitstraling en dat is belangEn omdat we goede kwaliteit leveren tegen een vrouw twintig jaar geleden Metrical in Halsteren rijk voor klanten die bij ons komen kijken. Daarhoge leverbetrouwbaarheid groeien we extra begonnen. De baas van het bedrijf waar ik werkte bij zochten we een stabiele partner (‘Helmond’ hard, ook al zijn we niet de goedkoopste. We levewilde de productie van boorhouders outsourcen maakt deel uit van de grote Japanse Amada ren zelfs aan Chinese bedrijven. Wij laten zien dat buiten Nederland. Daar was ik tegen, omdat hier Group, red.), want we verwachten niet dat dit de

D 36

april 2018

laatste machine is die zij voor ons bouwen.’

De opdracht is onderdeel van een traject dat Metrical twee jaar geleden is ingegaan, verklaart salesmanager Tom ter Bogt, zoon van Ben. ‘We zijn toen gestart met de eerste stappen om de productie van onze standaardproducten volledig automatisch in lijn te brengen, te beginnen met een afsteekmachine. Nu moet Amada Miyachi Europe het lasproces, de kern van onze productie, ook in lijn brengen, zodat we over twee jaar de standaardproductie helemaal automatisch kunnen uitvoeren. Alleen de specials maken we dan nog handmatig. Anders overleven we niet in de concurrentiestrijd.’

GOED LUISTEREN De vraag van Metrical past goed bij Amada Miyachi Europe, vertelt Arno Thoer, manager design & engineering. ‘Hun producten zijn grofstoffelijker dan wat wij gewend zijn als specialist in het maken van microverbindingen, bijvoorbeeld in stents of tussen pacemakerdraadjes. Het proces van Metrical past echter perfect binnen ons configureerbare systeemplatform dat we sinds drie jaar hebben om alle processen tot uitvoer te kunnen brengen. De uitdaging zit vooral in de handling van de boorhouders, met hun grote diversiteit van klein tot groot en kort tot lang, en in de herkenning van de te lassen naad, met vision. Het helpt dat we bij Metrical alles in goed overleg kunnen doen; zij staan open voor ons advies.’

Omgekeerd luistert Amada Miyachi Europe naar Metrical, reageert Tom ter Bogt. ‘Wij kennen ons

eigen product heel goed, dat is ook waardevolle kennis. Zo komen we samen tot een goed concept voor de nieuwe machine.’ Ben ter Bogt: ‘We hebben wel een trucje toegepast, door in het begin weinig te vertellen. Als je te veel vertelt, gaan zij met hun ideeën automatisch in onze richting. We willen dat ze ook met andere ideeën komen. Dan kan ik op grond van mijn ervaring wel vertellen als sommige niet werken.’ Soms komen daar ideeën uit die Metrical zelf nog niet op papier heeft gehad maar die wel meteen aanspreken, vult Tom aan.

FAIRE FIXED PRICE De machine moet tevens eenvoudig zijn in te stellen. Thoer: ‘De user interface wordt hartstikke makkelijk, maar daar zit wel veel techniek achter.

De kwaliteit van het lasproces bewaken we met een gekalibreerde laser en sensoren voor het bepalen van de exacte focus van de laserbundel op de lasnaad. Het gaat in de richting van een smart factory, maar we kunnen nog wel veel meer sensoriek aan de machine knopen om er nog veel meer data uit te halen. We kijken altijd naar het doel van de klant met zijn machine; als niemand verder iets met die data doet, heeft het geen zin.

De machine is er wel op voorbereid, we kunnen ’m zo nodig upgraden.’

Dit alles gebeurt tegen een fixed price, meldt Thoer. ‘Vooraf doen we zo nodig een feasibilitystudie, of wij überhaupt wel kunnen lassen met de gevraagde kwaliteit. Vervolgens maken wij een nette, open calculatie.’ Die fixed price moet een

faire zijn, zegt Ben ter Bogt. ‘Goedkoop is duurkoop, wij willen het beste materiaal. Bovendien moeten zij er ook aan verdienen. Hun offerte was de hoogste, maar daar staan veel voordelen tegenover. Wij hebben het vertrouwen dat we een machine krijgen die precies op ons productieproces aansluit en daarom voor Metrical een zeer goede investering is.’

AAN DE BAK Gevraagd naar een laatste boodschap voor de lezer, grijpen vader Ben en zoon Tom ter Bogt hun kans. ‘Alle bedrijven in Nederland moeten dit soort stappen zetten om werkgelegenheid voor de toekomst te garanderen. De werkloosheid is nu wel laag, maar toch vallen veel mensen buiten de boot. Door dit soort hightech machines makkelijk bedienbaar te maken, kunnen zij weer aan de bak komen. We hebben pas nog iemand van 58 zonder metaalachtergrond in dienst genomen en we hebben collega’s die niet eerder met dit soort technieken hebben gewerkt. Met complexe machines die eenvoudig bedienbaar zijn, kan iedereen werken. Dit leidt niet alleen tot veel flexibiliteit voor de onderneming, maar zorgt ook voor veel werkplezier bij onze medewerkers. Bij dit nieuwe project staat iedereen te glunderen, ze maken nu al ruzie wie er als eerste mee mag werken.’

www.amadamiyachieurope.com www.metrical.nl

Digitalization drives the future.

How do you thrive in the age of disruption? With Siemens digital innovation solutions, you can digitalize your entire innovation process, from the idea through production to your customers. Get smarter. Go faster. Think bigger.

Transform your business.

siemens.com/plm

april 2018

37

STRATEGIE

AB VAN DER TOUW TREKT DEUR ACHTER ZICH DICHT BIJ GEHALVEERD SIEMENS NEDERLAND

WERELDMARKT EN GRONINGSE BEVINGEN DICTEREN AFSLANKING Ab van der Touw heeft de deur van Siemens Nederland achter zich dichtgetrokken.

Na ruim acht jaar bestuursvoorzitterschap laat hij een financieel gezonde onderneming achter, met volop groeikansen op gebieden als digitalisering, modernisering van de infrastructuur en energie-efficiëntie in de gebouwde omgeving. Door een ingrijpende wereldwijde reorganisatie is de Nederlandse organisatie sinds eind 2009 wel een stuk compacter geworden. Aan het enthousiasme van Van der Touw voor het bedrijf en de thema’s waarop het zich richt, doet dat echter niets af. Op 1 april is Hans Winters hem opgevolgd.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

Z

elfs Siemens kan het niet meer alleen. De markten waarop het actief is en waar de concurrentie fors is toegenomen – vooral China – vereisen kortere levertijden, snellere innovatie en lagere prijzen. Het vanouds centraal georganiseerde conglomeraat heeft zich de laatste jaren geleidelijk aan getransformeerd in een moederbedrijf met eromheen meer zelfstandige, gespecialiseerde ondernemingen. Daarin heeft Siemens nog wel een meerderheidsbelang – en omzet en winst worden in de AG-jaarrekening geconsolideerd –, maar ze zijn op enige afstand komen te staan. Want de one size fits all-formule waarmee de multinational decennia werkte, is lang niet meer voor elke marktsituatie de oplossing. Ab van der Touw: ‘Die gespecialiseerde bedrijven hebben hun eigen technologieën en netwerk van klanten, partners en kennisinstellingen. Is voor windenergie samenwerken met de TU Delft relevant, voor een mobiliteitsoplossing is dat een ander kennisnetwerk. Elk bedrijf heeft

meer organisatorische ruimte nodig om op zijn terrein te kunnen excelleren. Al zal Siemens, ook in Nederland, als geïntegreerd conglomeraat blijven optreden, die vele verschillende activiteiten moet je niet meer vanuit één AG willen regelen.’

38

april 2018

currentie uit China: gigantische bedrijven, de grootste twee keer groter is dan alle westerse concurrenten bij elkaar.’

FUSIES Deze strategie werd de afgelopen jaren ingezet onder leiding van de AG-ceo Joe Kaeser. Van der Touw noemt de fusie vorig jaar van Siemens Wind Power met het Spaanse windenergiebedrijf Gamesa. ‘Gamesa met een sterke marktpositie in onshore in Zuid-Europa, Siemens in offshore in Noord-Europa. Samen, als Siemens Gamesa Renewable Energy, hebben ze de r&d-slagkracht en schaalgrootte om concurrerend te zijn. Hetzelfde geldt voor de voorgenomen fusie met treinenbouwer Alstom. Samen willen ze platforms ontwikkelen voor uiteenlopende trein- en tramtypen. Standaardplatforms, die engineers genoeg ruimte bieden voor aanpassing aan de specifieke vereisten. Door schaalgrootte moet SiemensAlstom het hoofd kunnen bieden aan de con-

TEMPO WAARIN DE INDUSTRIE DIGITALISERING OMARMT, IS ‘TREURIG’ In zijn ruim acht jaar als ceo van Siemens Nederland bekleedde Ab van der Touw een reeks nevenfuncties.

Zo maakte hij zich als vicevoorzitter van FME-CWM sterk voor het Smart Industry-initiatief, om door digitalisering de Nederlandse producerende industrie concurrerender te maken. Dat gaat, zo beargumenteert hij, ook werk opleveren, maar dan van het niet-monotone, mensvriendelijke type. Het tempo waarin die digitalisering wordt omarmd, kwalificeert hij als ‘treurig’. ‘Uit het benchmarkonderzoek ‘Kansen en knelpunten in de smart machine industry’ blijkt dat een grote meerderheid – ruim tachtig procent – van de dga’s denkt dat hun bedrijfsprocessen over vijf jaar min of meer onver-

• De one size fits all-formule is lang niet meer voor elke marktsituatie de oplossing.

• Elk specialisme heeft meer organisatorische ruimte nodig om op zijn terrein te excelleren.

• ‘De sterke afname van kWh-prijs voor windenergie is het resultaat van cocreatie.’

• Door een reeks ontwikkelingen is de olie- & gasmarkt ‘structureel gehalveerd’.

anderd zullen zijn. Ze geven digitale transformatie geen prioriteit. Veel ondernemers hebben nog geen idee wat die inhoudt en welke nieuwe concurrenten zich op hun speelveld begeven. Dat geldt overigens ook voor veel Siemens-managers. Binnen de AG zijn daarom de afgelopen tijd veel workshops gehouden, juist voor de vaak elektrotechnisch of werktuigbouwkundig geschoolde topmanagers. Want als die het niet begrijpen, is de werkvloer nooit van de noodzaak van digitalisering te overtuigen. Let wel: het gaat over een ingrijpende, disruptieve systeeminnovatie: doorlooptijden kunnen teruggaan van negen maanden naar negen weken.’

OVERNAMES EN NAAR DE BEURS Behalve door activiteiten te fuseren en in aparte beursgenoteerde ondernemingen onder te brengen, heeft Siemens zich ook versterkt door specialistische overnames. Zo werd de afgelopen tien jaar wereldwijd voor tien miljard euro aan softwarebedrijven en –bedrijfjes overgenomen.

In Nederland incorporeerde Siemens PLM Software (onderdeel van Siemens’ Digital Factory Division) bijvoorbeeld TASS International (gespecialiseerd in software voor autonoom rijden) en Mentor Graphics (software voor Electronic Design Automation).

Derde strategie-onderdeel is bedrijven als Siemens Healthcare (onder de naam Siemens Healthineers) naar de beurs brengen. ‘Siemens behoudt een fors aandelenpakket, maar ook deze onderneming valt dan niet meer direct onder de AG. Zo vergroot het concern zijn wendbaarheid, flexibiliteit en specialisaties die de markt vraagt.

En blijft Siemens op de arbeidsmarkt een aantrekkelijke hightech partij om bij te solliciteren.

Want was voorheen financiële draagkracht voor bedrijven hét probleem, nu is dat personele schaarste’, aldus Van der Touw.

GEVOLGEN VOOR SIEMENS NEDERLAND Deze strategie heeft voor Siemens Nederland NV concrete gevolgen gehad, aldus de scheidend bestuursvoorzitter. Activiteiten op het gebied van medische technologie, mobility en windenergie zijn of worden ondergebracht in de verticale, dedicated organisaties Siemens Healthineers, Siemens Alstom en Siemens Gamesa. Voor zover die activiteiten in Nederland worden verricht, is

BACH EN MEER Ab van der Touw heeft zijn bestuursvoorzittersrol bij Siemens altijd gecombineerd met een groot aantal andere bestuursfuncties. Zo is hij voorzitter van de raad van toezicht van Universiteit Leiden, vicevoorzitter van het dagelijks bestuur van VNO-NCW en president van de Duits-Nederlandse Handelskamer.

Daarnaast is hij onder meer actief als voorzitter van de Nederlandse Bach Vereniging, het Fonds Slachtofferhulp en Raad van Advies Nationaal Indië Monument 1945-1962. Per 1 juni wordt hij voorzitter van de raad van commissarissen van TenneT.

CIJFERS

Ab van der Touw stond niet te juichen bij alle strategische ontwikkelingen. Evenwel heeft hij alle begrip voor de gerichtheid op verdere specialisatie en samenwerking. Foto: Siemens

de NV verantwoordelijk voor het ontwikkelen van de nationale markt en houdt er toezicht op.

Met nog wel een operationele rol voor die delen die onder de NV vallen, zoals Siemens Digital Factory, Process Industries & Drives, Power & Gas, Energy Management en Building Technology.

De span of control van Ab van der Touw is verder verkleind door de ontwikkelingen op de olie- & gasmarkt die ‘structureel gehalveerd is’. Even voordat hij in 2009 bestuursvoorzitter werd, haalde hij persoonlijk een groot, vijtienjarig contract met de NAM binnen: met compressietechnologie van Siemens kon de NAM het halflege Groninger gasveld blijven exploiteren. Bevingen waren er nog niet of nauwelijks en olie en gas was nog een groeimarkt. Voor de compressorenbouw stond dan ook een uitbreiding van Siemens Hengelo op stapel. Maar vandaag ziet de wereld er anders uit: de winning in Groningen is in rap tempo teruggeschroefd en de sluiting van ‘Hengelo’ is ‘voorgenomen’.

KETENSAMENWERKING INTENSIVEREN Ongetwijfeld stond Ab van der Touw niet te juichen bij deze strategische ontwikkelingen. Evenwel maakt hij duidelijk alle begrip te hebben voor de gerichtheid op verdere specialisatie en samenwerking. Sterker nog, als voorzitter van de Transitiecoalitie (samenwerkende ondernemingen energietransitie), heeft hij zich de afgelopen jaren mede sterk gemaakt om de Nederlandse energiemarkt te verduurzamen door de ketensamenwerking te intensiveren. ‘In het Energieakkoord van 2013 heeft het kabinet met partijen op de off-

Over boekjaar 2016/2017, dat eind september eindigde, realiseerde Siemens Nederland NV 1.028 miljoen euro omzet, inclusief 184 miljoen van Siemens Wind Power and Renewables (in het boekjaar ondergebracht in Siemens Gamesa Renewable Energy).

De omzet over 2015/2016 bedroeg nog 2.100 miljoen euro. Aan het einde van boekjaar 2017 had Siemens Nederland 2.058 medewerkers in vaste dienst, tegen 2.259 mensen een jaar eerder.

‘Siemens zal, ook in Nederland, als geïntegreerd conglomeraat blijven optreden, maar die vele verschillende activiteiten moet je niet meer vanuit één AG willen regelen’ shore-windenergiemarkt afgesproken dat de kilowattuur-prijs van windenergie, toen 17,5 cent, uiterlijk 2020 minimaal veertig procent lager moet zijn. Al in 2016 was die nog maar 7 cent.

Niet de verdienste van één partij, maar het resultaat van co-creatie tussen partijen als Van Oord, Sif, IHC Merwede, Mammoet en Siemens. De specialisten in de monopiles (de bladen en turbines, red.) en de specialisten voor vervoer en installatie hebben hun activiteiten op elkaar af-gestemd. Doordat wij, als leverancier van de besturing, in de ontwikkeling van de monopiles nauw hebben samengewerkt met de leverancier, richten de bladen zich nu altijd optimaal naar de wind, om zo veel mogelijk wind te vangen. En door de besturing verder te optimaliseren is de turbine veel beter bestand tegen sterke rukwinden: in een milliseconde kan die schakelen van laag- naar hoogvermogen. Molens bij sterke wind stilzetten is nu veel minder snel nodig.’

WATERSTOF Dat de ‘energietransitie’ hem ter harte gaat blijkt uit het enthousiasme waarmee Ab van der Touw

erover praat. ‘De productie in Groningen gaat geleidelijk aan naar nul. Tegelijk gaat in Rusland en het Midden-Oosten de winning gewoon door en blijven we onze compressortechnologie daar toepassen. Dat zal ook wel moeten, want vooralsnog kan alleen aardgas ons de zekerheid van energielevering geven. Al kan waterstof uitkomst bieden: we bekijken in hoeverre de bestaande infrastructuur op de Noordzee, van boortorens en de lege gasvelden eronder, geschikt is voor opslag en distributie van waterstof. We doen dat samen met onder andere Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam en elektriciteitstransportbedrijf TenneT.’ Dat hij dit onderwerp niet loslaat, is zeker: op 1 juni wordt Ab van der Touw voorzitter van de raad van commissarissen van TenneT. Zijn opvolger, Hans Winters (49), heeft het stokje overgenomen. Winters werkt al sinds 2007 voor Siemens, laatstelijk als chief audit officer op concernniveau. Voordien was hij partner bij PwC. www.siemens.nl

april 2018

39

PROCESVERBETERING

MARINKA NOOTEBOOM MANOEUVREERT TRAILERBOUWER NAAR STERKE UITGANGSPOSITIE

Marinka Nooteboom wil de efficiency en effectiviteit van de organisatie verhogen, onder andere door het opleiden en ondernemender maken van het personeel en door automatisering. Wij willen wendbaarder kunnen zijn.’ Links Raymond Belderink.

Foto: Gerard Verschooten

PROFESSIONALISERINGSSLAG VAN START DOOR MARTIN VAN ZAALEN Steeds hogere klanteisen bij een vloedgolf aan technologische innovatiemogelijkheden en een krappe arbeidsmarkt. Die drie externe ontwikkelingen nopen ‘special trailerbouwer’ Nooteboom haar organisatie verder te professionaliseren. Dus wordt er momenteel veel energie gestoken in onder andere modularisatie en automatisering en in opleiden, om medewerkers voor te bereiden op nieuwe taken en ze ondernemender te maken. Dat laatste past helemaal bij de leiderschapsfilosofie van de ceo die verantwoordelijkheden graag zo laag mogelijk in de organisatie legt. Een gesprek met Marinka Nooteboom en manager operations

• ‘Voorheen was lang niet altijd duidelijk of iets wel maakbaar was.’

• ‘De klant mag van ons verwachten dat wij alles van zijn trailers weten.’

• ‘Creativiteit krijgt nog steeds alle ruimte.’

• ‘Voor ons telt primair het belang van de klant.’

Raymond Belderink.

D

e eerste contacten met Nooteboom Trailers over de strategische ontwikkelingen dateren van voorjaar 2017 toen de onderneming haar 135-jarig bestaan vierde met een open dag. Nadat in de tweede helft van 2017 de strategie voor de komende jaren was uitgewerkt, kwam het groene licht voor een gesprek met Marinka Nooteboom van de trailerbouwer uit Wijchen. ‘We zijn nu een paar maanden onderweg met de uitvoering van ons strategisch plan en de eerste effecten ervan beginnen merkbaar te worden.’

‘HET MOET NOG BETER’ Nooteboom kwam in 2012 als ceo aan boord, in een tijd dat het niet bijster goed ging met de onderneming. In de jaren ervoor had de economische

40

april 2018

crisis omzet en personeelsbestand min of meer gehalveerd. Tot dan werkzaam in de financiële sector had ze weliswaar niet veel kennis van de trailerbouwbranche, maar wel kijk op het formuleren en implementeren van een passende bedrijfsstrategie en een strakke financiële sturing. Onder haar leiding kroop het bedrijf geleidelijk aan weer uit het dal om vorig jaar de omzetgrens van 100 miljoen euro te doorbreken. Voor haar echter geen mijlpaal om bij stil te blijven staan. Immers, de klant legt de lat steeds hoger, wil een hogere, constante kwaliteit binnen een kortere levertijd. Tegelijk dient zich een vloedgolf aan van nieuwe, digitale product- en procestechnologische innovaties. Daarbovenop zorgt de krappe arbeidsmarkt voor de nodige uitdagingen. ‘Daarom moet het nog beter.’

MODULARISATIE Het gestelde doel is heel breed: het verhogen van de efficiëntie en effectiviteit, op alle plaatsen in het voortbrengingsproces. Dit door de organisatie te professionaliseren. Een stap in dat proces is modularisatie, waarmee inmiddels een begin is gemaakt. Zo wordt er voor de productie sinds kort gewerkt met ontwerpregels voor de engineers. ‘Voorheen was lang niet altijd duidelijk of iets wel maakbaar was. Er ontstonden de mooiste ideeën, maar bij de uitwerking bleken ze bijvoorbeeld niet efficiënt te produceren. En binnenkort gaan we werken met lasrobots waarvoor andere lastoleranties gelden dan voor het handmatig lassen. Dus hebben we ontwerpregels vastgelegd en onze engineers extra opleiding gegeven, om ze meer inzicht te geven in die productieprocessen en de mogelijkheden van de inzet van robots. Creativiteit krijgt nog steeds alle ruimte, alleen moet het nog een stapje slimmer, zodat het ook te maken is binnen de voorwaarden van het productieproces.’

AUTOMATISERING De introductie van lasrobots in de productie is onderdeel van de automatiseringsslag, een ander traject om de efficiency en effectiviteit verder te verhogen. Om zo in te kunnen spelen op de vraag – eis – van de klant naar een steeds hogere en meer constante kwaliteit. Maar ook in reactie op die krappe arbeidsmarkt. Raymond Belderink: ‘De klant legt de lat hoger terwijl het aanbod op de arbeidsmarkt steeds minder wordt.’ Dus doen machines nu her en der in het proces het werk. Welke machine waar staat, heeft het

‘Zelfsturende teams willen we niet afrekenen op aanwezigheid, maar op output’

management in nauwe samenspraak met het personeel bepaald. Helemaal conform de stijl van faciliterend leiderschap die Marinka Nooteboom zelf van harte hanteert. ‘We hebben ze de gelegenheid gegeven elders te kijken, op beurzen en bij bedrijven die bijvoorbeeld die lastechnologie al toepasten.

Om zo de angst voor aantasting van hun werkgelegenheid weg te nemen.

En om het draagvlak te vergroten voor een nieuwe manier van werken en daartoe een opleiding te volgen. Want voor een aantal lassers betekent het bijvoorbeeld dat ze ook gaan programmeren.’

OPLEIDEN Er wordt dus ook veel geld en energie gestoken in het opleiden van de mensen. Dit gebeurt in samenwerking met drie hogescholen die gezamenlijk een automotive-opleiding verzorgen, onder de vlag van het kennisinstituut ACE (Automotive Center of Expertise), waar de Nooteboom-ceo in de raad van advies zit. Ook op mbo-niveau lopen er diverse programma’s. Enerzijds om nieuwe medewerkers op het vereiste niveau te krijgen, anderzijds om het zittende personeel mee te nemen in de vaart van de technologische en sociale vernieuwingen. Zo wordt er op bepaalde plaatsen in de productie gewerkt

BOUW UITGESPROKEN GROEIMARKT Koninklijke Nooteboom (opgericht in 1881) ontwerpt en bouwt hydraulisch gestuurde en uitschuifbare trailers met een draagvermogen van 20 tot 200 ton, bestemd voor uitzonderlijk wegvervoer. De trailerbouwer levert aan eindgebruikers actief in sectoren als windenergie en de bouw. De laatste is momenteel een uitgesproken groeimarkt.

Het bedrijf is wereldwijd in zo’n honderd landen actief, maar het leeuwendeel van de klandizie zit in Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland, België en Frankrijk.

Over 2017 werd een omzet van 100 miljoen geboekt met een personeelsbestand van ruim 400 mensen. www.nooteboom.com

met zelfsturende teams. ‘Het idee is die teams niet af te rekenen op aanwezigheid, maar op output. Dat ze bijvoorbeeld de assemblage van een bepaalde module eerst afmaken – ook al is het vijf uur geweest –, omdat ze oog hebben voor hun omgeving en zien dat de volgende stap in de lijn dan verder kan. Of dat ze zélf beslissen te stoppen met de productie van een module, omdat ze zien dat de tussenvoorraadruimte vol zit. Om vervolgens te switchen naar een andere lijn’, aldus Belderink.

OOK VERKOOP Marinka Nooteboom, in aanvulling: ‘Wij willen wendbaarder kunnen zijn.

Mensen daar in kunnen zetten waar er vraag is. Daartoe investeren we in scholing, in meer ondernemerschap op de werkvloer. Maar ook in het aanpassen van werkplekken, zodat werknemers op elke lijn op de beeldschermen dezelfde, vertrouwde interface tegenkomen en snel aan de slag kunnen.’

Dat streven naar effectiviteits- en efficiencyverhoging van de organisatie raakt niet alleen de engineers of de mensen van productie. ‘Ook de verkoper moet meer dan voorheen dát bieden wat we ook werkelijk kunnen maken tegen de afgesproken prijs.

WEER MEER ZELF Hij moet ook, conform de gemaakte afspraken, communiceren PRODUCEREN met engineering, zodat beide partijen exact van elkaar weten wat de bedoeling is. Dat voorkomt Om de efficiency en effectiviteit te verveel verstoringen en vertragingen.’ hogen, kijkt Nooteboom Trailers vooral Ook de communicatie met de kritisch naar de eigen processen. Maar klant moet beter. Daartoe zijn de ook toeleveranciers wordt de maat verkoopafdelingen Nieuwbouw, genomen, met als resultaat dat de Services & Parts, Gebruikte Traionderneming activiteiten is gaan lers en Delivery onder één noemer insourcen. Manager operations Ray– Sales & Services – gebracht. mond Belderink: ‘Onze afhankelijkheid ‘Services worden steeds belangvan sommige toeleveranciers is te rijker. De klant mag van ons vergroot. Wij maken natuurlijk geen grote wachten dat wij alles van zijn series en dan ben je niet de belangrijktrailers weten, gedurende de hele ste klant van metaalbedrijven die levenscyclus en hem daarover als momenteel allemaal heel druk zijn. Met beste kunnen adviseren.’ lange levertijden en hoge prijzen als

NAAR PREDICTIEF ONDERHOUD

gevolg. Daarom gaan we zaken als snijden en kanten weer meer zelf doen.

Met als uitgangspunt om enkelstuks zo veel mogelijk geautomatiseerd te kunnen produceren.’

Op andere fronten is Nooteboom juist doende op een hoger niveau uit te besteden: ‘Als het gaat om assen en hydraulische modules zeggen we tegen de toeleverancier: “Dit zijn de functionele specificaties, kom maar met een voorstel.” Maar wij worden nooit een assemblagebedrijf. Wij blijven altijd ook zelf produceren. Om de productiekennis in eigen huis te houden. Onze engineers en medewerkers in de productie hebben daar baat bij.’

Zo wordt op allerlei manieren aan dat hogere doel gewerkt, op alle plaatsen in het voortbrengingsproces, dus ook op het onderhoud. Nu nog wordt service op een standaard wijze uitgevoerd: preventief, eens in de zoveel tijd of kilometer. Maar Nooteboom wil op termijn toe naar predictief onderhoud en het voorkomen van onderhoud, gebruikmakend van allerhande sensoren in de trailer.

Momenteel ontbreekt echter zoiets als een alarmpje op het dashboard voor te lage bandenspanning. ‘Met dit type technologische ontwikkeling loopt onze nichebranche wat achter. Logisch omdat investeringen daarin uit een veel kleiner aantal voertuigen moeten worden terugverdiend, onze markt is nu eenmaal kleiner. Maar we willen wel die kant op, want voor ons telt primair het rendement van de klant, dus een lage total cost of ownership. Dan zou het mooi zijn als de klant een waarschuwing krijgt als hij verkeerd belaadt en zo onnodige slijtage aan de trailer kan voorkomen.’

IN UITVOERING Het moet en kan altijd beter, gaf Marinka Nooteboom al aan. Dat geldt bij uitstek in het huidige tijdsgewricht van digitalisering en van technologische en sociale innovatie. Binnen het familiebedrijf wordt hard gewerkt aan die verbeteringen. Werk in uitvoering dus.

april 2018

41

ADVERTORIAL

GOVERS ACCOUNTANTS/ADVISEURS PASSIE VOOR DE FINANCIËLE PERFORMANCE VAN BEDRIJVEN IN DE MAAKINDUSTRIE

DUURZAME CONCURRENTIEVOORDELEN

Als accountant willen we het verhaal achter de cijfers kennen. Weten waarom een onderneming het goed doet, of wat er moet gebeuren om te verbeteren. Duurzame concurrentievoordelen zijn daarbij bijzonder belangrijk.

In het Engels wordt dit beeldend beschreven als de ‘moat’, ofwel de ‘slotgracht’ die een onderneming heeft om concurrenten op afstand te houden.

De term moat werd geïntroduceerd door Warren Buffett in een inmiddels legendarisch artikel in zakenblad Fortune in 1999 : “The key to investing is not assessing how much an industry is going to affect society, or how much it will grow, but rather determining the competitive advantage of any given company and, above all, the durability of that advantage. The

products or services that have wide, sustainable moats around them are the ones that deliver rewards to investors.”

De beoordeling van duurzame concurrentievoordelen is niet alleen interessant voor zuivere beleggers, maar ook voor ondernemers. Ondernemers zijn immers actieve beleggers, weliswaar met een portefeuille met relatief weinig diversificatie.

Analisten van onderzoeksbureau Morningstar hebben de volgende vijf factoren geïdentificeerd die een onderneming een concurrentievoordeel kunnen geven: • immateriële activa (patenten, overheidslicenties, merknaam, knowhow) • overstapkosten (gemak waarmee een klant kan overstappen naar een concurrent) • netwerkeffect (groeiende binding van klanten) • kostenvoordeel (goedkoper produceren) • efficiënte schaal (schaalvoordelen binnen een sector) Het is onze ervaring dat deze vijf factoren ook in de supply chains van hightech, automotive en food het verschil kunnen maken.

Benieuwd naar onze visie? Bel Paul Mencke om onze aanpak persoonlijk te ervaren.

Govers Accountants / Adviseurs Beemdstraat 25 5653 MA Eindhoven Postbus 657 5600 AR Eindhoven

T F E I

+31 40 2 504 504 +31 40 2 504 599 mencke@govers.nl www.govers.nl www.uhy.com

STRATEGIE

MET OVERNAME VILANT ZET TURCK STAP RICHTING TURNKEY RFID-OPLOSSINGEN

KANSEN, OVERAL WAAR GOEDEREN WORDEN VERPLAATST Industriële automatisering draait steeds meer om het met behulp van sensoren verzamelen van veel data in een machine of productielijn. Dit is het specialisme van Turck, dat 600 miljoen euro omzette in 2017 bij een groei van vijftien procent. Om dit groeitempo te kunnen aanhouden, heeft het van origine Duitse concern – voor het eerst in zijn vijftigjarige geschiedenis – een overname gedaan, van de Finse rfid-specialist Vilant. ‘Wij willen totaaloplossingen aanbieden, ook voor de logistiek, en die bestaan voor een steeds groter deel uit software zoals Vilant die heeft ontwikkeld.’

DOOR HANS VAN EERDEN

T

urck (4.500 werknemers) is een grote fabrikant van industriële automatisering, met ontwikkel- en productievestigingen in Duitsland, Zwitserland, de Verenigde Staten, Mexico en China. Vanuit de bakermat sensortechniek zijn detecteren, verbinden, communiceren en identificeren de specialismen. Een belangrijke techniek is rfid, radio-frequency identification: met rfid-tags worden onderdelen en complete producten individueel gelabeld om ze in de logistiek te kunnen volgen (track & trace) en er in de productie besturingsinformatie mee uit te lezen. Turck is een marktleider met hf-rfid, de high-frequency-techniek voor korte afstanden zoals bij industriële toepassingen. Het kon echter nog geen complete rfid-oplossingen bieden voor logistieke toepassingen. Reden om eind vorig jaar het Finse Vilant Systems (ruim vijftig medewerkers) over te nemen. Vilant is juist sterk in uhf-rfid, de ultra-high-frequency-techniek die ook werkt over grotere afstanden.

STEEDS MEER SOFTWARE ‘Onze klanten hebben niet alleen behoefte aan excellente hardwareproducten, maar steeds vaker ook aan complete systeemoplossingen, zoals software, integratie en onderhoud’, verklaart Christian Wolf, managing director van Turck. ‘Met de ervaren specialisten van Vilant kunnen wij onze klanten begeleiden op hun weg naar Industrie 4.0.’ Vilant heeft sinds 2002 meer dan 1.000 rfidinstallaties gerealiseerd, in 35 landen. ‘Zij hebben slimme algoritmes ontwikkeld en daarbij hun leergeld betaald’, vult Frans Brouwer, directeur van Turck Nederland, aan. ‘Uhf klinkt eenvoudig, maar er zit veel technologie en software achter.

Bij heftrucks bijvoorbeeld heb je te maken met bewegende rfid-antennes en pallets die kriskras door elkaar bewegen. De algoritmes van Vilant kunnen bepalen welke producten zich precies op

welke heftruck bevinden. Dat alles had Turck onmogelijk zelf in twee jaar kunnen ontwikkelen.’ Vandaar dat Turck voor het eerst een overname heeft gedaan. ‘Wij willen totaaloplossingen bieden en die bestaan voor een steeds groter deel uit software. Vilant is vooral een softwarebedrijf, dat de benodigde hardware inkoopt, onder meer bij Turck. Kijk naar de sensoren die wij tegenwoordig leveren, in iedere sensor zit een microprocessor. Bij sommige sensoren kan de gebruiker wel vijftig parameters softwarematig instellen. Onze oplossingen maken het de gebruiker zo eenvoudig mogelijk, met modules die de data Frans Brouwer, directeur Turck Nederland: ‘Rfid is een belangrijk onderdeel van Industrie 4.0.’ Foto: Turck verzamelen en alvast een voorfiltering doen: is hier onderhoud nodig, welke data moeten naar de cloud, ten afwijzen omdat ze buiten onze kennis lagen. welke niet? Met die decentralisatie belast je de Nu kunnen we projecten in de logistieke sector centrale besturing minder; alleen bij problemen gezamenlijk aanvliegen. Maar kansen liggen er komt er een melding.’ ook bij machinebouwers en andere fabrikanten, overal waar goederen worden verplaatst. Interessant is het vooral voor bedrijven met meerdere COMPLEXE KETENPROJECTEN vestigingen of klanten die al met rfid werken.

Turck Vilant Systems doet vooral turnkeyprojecDenk aan een leverancier van autobumpers: die ten, waarin het draait om de rfid-software en worden op grote racks aan de automobielfabriek koppeling aan de informatiesystemen van de geleverd en kunnen in één keer worden gescand. klant. Dat begint vaak met consultancy, vertelt Samen met Turck Vilant kunnen we nu complexe Brouwer: ‘Samen met de klant kijkt Turck Vilant ketenprojecten uitvoeren.’ naar diens logistieke processen en eventueel doen Onlangs heeft Turck zijn totaalaanbod verder ze eerst een pilot om te onderzoeken of een rfidgecompleteerd met de technologie-buy-out van implementatie haalbaar is en welke winst daarde cloudsoftware van Beck IPC, een Duitse mee te behalen valt. Denk aan verbetering van de specialist in oplossingen voor internet of things. logistieke processen, met minder fouten en min‘Industrie 4.0 is hier het magische woord’, verder menselijke handelingen.’ klaart Frans Brouwer. ‘Rfid is daar een belangrijk Brouwer ziet kansen voor gezamenlijke projecten onderdeel van, evenals de cloud. Dat staat niet los met Turck Vilant, waardoor Turck Nederland van elkaar.’

(Zwolle, ruim twintig medewerkers) naast de industrie ook de logistieke sector kan gaan bedienen. ‘In het verleden hebben we aanvragen moewww.turck.nl

april 2018

43

RESEARCH

VDL ETG ONDERSTEUNT TU/E-PROMOTIEONDERZOEK NAAR ‘SCHONE’ ROBOTS

‘HET PAST BIJ DE TRANSITIE NAAR BREED VERANTWOORDELIJKE TOELEVERANCIER’ Een toeleverancier die twee promotieplaatsen aan de universiteit mee financiert; dat is uniek. VDL ETG doet het. Twee TU/e-promovendi bij Technische Natuurkunde en Werktuigbouwkunde kijken hoe een robot in een waferhandler schoner, beter en betrouwbaarder werkt. Door een ander ontwerp én door toepassing van plasmatechnologie.

Ze krijgen begeleiding van hun promotoren op de universiteit. Ton Peijnenburg, manager systems engineering bij VDL ETG, heeft de rol van coach: ‘Ik leer hier zelf ook veel van.’

mensen op de universiteit: “O, maar dat kan niet, we willen wel echte werktuigbouwers afleveren.

Of echte natuurkundigen.” Natuurlijk, die diepgang moet blijven, maar een onderzoeksteam is tegenwoordig per definitie multidisciplinair. Ook promovendi hebben die brede blik nodig.’

Inmiddels zijn zo’n zestig onderzoekers bezig met promotieonderzoek onder de vlag van het HTSC.

HOGER NIVEAU VDL ETG doet al langer losse projecten met de TU/e en heeft stagiairs en afstudeerders, maar tilt dat nu op een hoger niveau door promotieplaatsen mee te financieren. Dit onderzoek gebeurt specifiek voor VDL ETG. De zogeheten Impulsregeling maakt het extra aantrekkelijk voor bedrijven: ‘Wie één opdracht financiert, krijg er een tweede kosteloos erbij. De investering van het bedrijf wordt gematched met een investering van de universiteit. Buy one, get one free, dat idee. De ene promovendus werkt gestuurd door een bij uitstek industriële vraag, de andere van het duo werkt meer vanuit de fundamentele, academische kant.’

VDL ETG bracht als onderwerp de robot met zijn vervuiling in. Het HTSC wilde daar een onderwerp vanuit de regeltechniek naast leggen. ‘We hebben laten weten dat we veel liever meer willen weten over de mogelijkheden van plasmatechnologie om de verontreiniging in onze modules voor diverse Ton Peijnenburg (midden) heeft regelmatig overleg met zijn promovendi Rick Baade (links) en Boy van Minderhout: ‘Binnen je eigen klanten in de halfgeleidermarkt onder ontwikkelclub blijf je op de gebaande paden. Hier kunnen we het ons permitteren om eens helemaal opnieuw te kijken.’ controle te krijgen.’

Foto: Bart van Overbeeke En die combinatie werd het. ‘Ontwerp, realisatie en testen van een vacuümrobot voor het manipuleren van substraten’ is nu het onderwerp van promovendus DOOR LUCY HOLL MULTIDISCIPLINAIR Rick Baade van de faculteit Werktuigbouwkunde.

Het is een perfect onderwerp voor onderzoek Collega-promovendus Boy van Minderhout van binnen het High Tech Systems Center (HTSC), DL ETG in Eindhoven produceert sinds Technische Natuurkunde kijkt naar ‘Plasmawaarin diverse TU/e-faculteiten en industriële jaar en dag modules voor de waferhandondersteunde contaminatiecontrole voor ultrapartners nauw samen optrekken. Ton Peijnenlers van ASML. De toeleverancier is burg: ‘Mijn baas Guustaaf Savenije heeft een jaar schone vacuümsystemen’. Beiden willen graag inmiddels ook verantwoordelijk voor de of drie geleden tijdens de opening ook gesproken: complete ontwikkeling ervan. Eén van de vele onderzoek doen, maar dan wel met het bedrijfswe willen als VDL ETG nadrukkelijk actief meeaspecten in het ontwerp is het tegengaan van leven in het vizier. werken en niet alleen meeluisteren. Ik ben hier contaminatie. De halfgeleiderindustrie maakt één dag in de week als fellow.’ Hij heeft twee steeds kleinere microchips en het voorkómen van ALTERNATIEVE ARCHITECTUUR taken: hij onderzoekt hoe het HTSC consortia nano- tot micrometer-deeltjesbesmetting tijdens Rick Baade liep stage bij ASML en deed een kan vormen rondom onderwerpen die voor de productie is cruciaal. Het moet allemaal beter, opdracht bij VDL ETG, dus hij weet voor wie hij meerdere bedrijven interessant zijn. En hij bekijkt goedkoper, maar vooral ook schoner. Robots zijn werkt. Tijdens de verdediging van zijn afstudeerhoe system engineering en system design een belangrijke onderdelen in de waferhandlers en werk stelde wetenschappelijk directeur Maarten goede plek kunnen krijgen binnen relevante juist zij veroorzaken veel vervuiling met hun Steinbuch van het HTSC Rick voor om te gaan TU/e-opleidingen. Peijnenburg: ‘Als je voorheen continue, snelle bewegingen. Dat vraagt om promoveren op het VDL ETG-onderwerp. de term ‘multidisciplinair’ liet vallen, zeiden drastische verbeteringen.

Robots van nu zijn ontwikkeld om in atmosferi-

V 44

april 2018

247TAILORSTEEL.COM 24 uur per dag en 7 dagen per week online tailor-made producten direct te bestellen Al vanaf één stuk maar ook seriematig.

De vlakbedlasers, kantbanken en profiellasers staan voor u klaar.

Discover Sophia Your personal online assistant.

Smart. Simple. Sophisticated. www.247TailorSteel.com

sche omstandigheden te gebruiken. Processen in halfgeleiderindustrie zijn al snel in vacuüm.

Baade: ‘De robots van vrijwel alle leveranciers op de markt hebben dezelfde architectuur. Ik borduur niet voort op wat er bestaat, maar begin bij het begin: wat zijn de hoofdfunctionaliteiten van de robot, met welke eisen en beperkingen moeten we rekening houden in de halfgeleiderindustrie, welke alternatieve oplossingen zijn er zowel voor de manier van bewegen als voor de nu erg complexe afdichtingen?’

Dat overhoop gooien van de traditionele architectuur is niet eenvoudig, maar het werkt verhelderend. Doel is een systeem met minder bewegende massa, dat minder vervuiling oplevert, betrouwbaar is en nog steeds voldoende stijfheid heeft. Met de nieuwe robotarchitectuur is Rick een heel eind. Nu bouwt hij aan een testopstelling, vooral ook om het verontreinigingsgedrag van diverse bestaande afdichtingen en speciale plasma-afdichtingen te onderzoeken.

Daarbij werkt hij nauw samen met Boy van Minderhout. Ook die liep stage bij ASML en ook hij wilde een onderzoek waarbij de academische wereld en het bedrijfsleven betrokken zijn.

Tijdens zijn masterstudie bouwde hij een testopstelling voor onderzoek aan plasma’s, geïoniseerde gassen. Plasma’s – een mix van elementaire deeltjes zoals vrije elektronen, ionen en atomen – kunnen verontreinigende stofdeeltjes elektrisch opladen en gecontroleerd afvangen. Toepassen van plasma voor het controleren van contaminatie in de waferhandler is nieuw. Hoe gaan deeltjes

door het systeem heen? Wat voor interactie ontstaat er tussen de fijne deeltjes en plasma’s?

Werkt dit in vacuümsystemen? Ton: ‘Binnen een bedrijfsontwikkelomgeving loop je bij die vele vragen vast en is het al snel: “Jammer, dit werkt niet, laat maar.” Maar Boy en Rick kunnen doorzoeken.’

WEERBARSTIGE MATERIE De twee promovendi noemen het leuk en leerzaam om samen te werken en te sparren. Boy: ‘Door ieder met onze eigen achtergrond naar de problematiek te kijken, word je ook creatiever. Ik

Binnen de reguliere ontwikkelomgeving blijf je door de tijdsdruk eerder op de gebaande paden, je eigen loopgraven, noem ik het. Tijdens een promotie-opdracht is er meer ruimte en kunnen we het ons permitteren om eens helemaal opnieuw te kijken.’

Peijnenburg realiseert zich dat niet iedere toeleverancier ‘eigen’ promovendi wil en kan betalen.

Het r&d-budget is toch veel beperkter dan bij een oem’er, terwijl het afwachten is wat eruit komt.

De onderzoeksresultaten zijn straks grotendeels openbaar. Die openheid vindt hij prima: ‘Exclusiviteit hebben we doordat we er nauw bij betrok-

‘We laten zien dat we onze grotere verantwoordelijkheid serieus oppakken’ krijg nieuwe ideeën die ik anders wellicht niet gehad zou hebben.’ Rick: ‘Het is interessant om aan een echt probleem te werken en samen een echt prototype te bouwen.’

Ook Ton Peijnenburg, elektrotechnicus van origine, leert er veel van. ‘Ik vind het heel boeiend om mee te denken. De problemen zijn aardig weerbarstig en fundamenteel. De uitkomsten van dit onderzoek kunnen we uiteindelijk gebruiken voor meerdere toepassingen en meerdere klanten.

ken zijn en alle ins en outs kennen. We halen er voldoende uit om het de moeite waard te maken.

Het levert nu al op. En ASML juicht deze stap toe. Het past bij onze transitie naar een bredere verantwoordelijkheid als toeleverancier. We laten als VDL ETG zien dat we dit serieus oppakken.’ www.tue.nl/htsc www.vdletg.com www.vdlgroep.com

april 2018

45

PROCESVERBETERING

MTA LEVERT KLANT TOEGEVOEGDE WAARDE DOOR ONTWIKKELING EN PRODUCTIE TE VERBINDEN

SYSTEEMARCHITECTUUR EN INDUSTRIALISATIE GAAN HAND IN HAND De Helmondse system supplier MTA heeft zijn team versterkt met een senior system architect en een senior industrialisation specialist – en is hard bezig de ontwikkelgroep System Development & Engineering (SD&E) ‘verder op oorlogssterkte’ te brengen.

Managing director Patrick Geerts: ‘We gaan de werelden van systeemontwikkeling en productie door middel van industrialisatie daadwerkelijk met elkaar verbinden. Zodat we klanten met een complexe mechatronische vraagstelling perfect kunnen bedienen op basis van een technologie- en kostenroadmap.’

ren en leveren van hightech equipment. Verder is onze divisie System Development & Engineering inmiddels regelmatig betrokken bij de nieuwste innovaties uit de maakindustrie. De komende tijd brengen we SD&E verder op oorlogssterkte, uit de schaduw van productie, zodat we op een hoger niveau kunnen acteren’, beklemtoont Geerts.

‘Qua mechanica-expertise hebben we de zaken goed op orde, in elektronica-expertise hebben we de laatste jaren flink geïnvesteerd en we zijn aan het bijschakelen om onze softwarecapabilities verder te vergroten. De onderliggende kerncompetenties om mechatronisch op een hoger niveau samen met klanten te gaan ontwikkelen, zijn dus gewaarborgd.’

BELANGRIJKE STAP

Patrick Geerts te midden van de twee aanjagers van MTA’s nieuwe strategie Sjaak Janssen (links) en Richard van Lieshout.

Foto: Bart van Overbeeke

DOOR PIM CAMPMAN

D

e nieuwbouw in 2019 past naadloos in dat plaatje. ‘We brengen onze activiteiten in Nederland onder één dak om verdere stappen te maken in groei en efficiency’, aldus Patrick Geerts. ‘In de nieuwe situatie werken activiteiten zoals system development & engineering, industrialisatie, productie, projecten supply chain management in elkaars verlengde. Daardoor zijn communicatielijnen kort, is de informatieoverdracht natuurlijker en verloopt het proces efficiënter.’

46

april 2018

MTA (ruim tachtig medewerkers) toont een gestage groei in omzet en medewerkers. ‘Jaarlijks plussen we vijftien tot twintig procent op eigen kracht. De komende jaren blijven we doorgroeien, om internationale oem’ers optimaal te kunnen bedienen.

Vorig jaar, rond het vijftienjarig bestaan, hebben wij ons afgevraagd waar de hightech maaksector naartoe gaat.

Uit gesprekken met klanten, technologiepartners en marktkenners over Industrie 4.0/Smart Industry blijkt dat veel kennisgebieden zich exponentieel ontwikkelen en steeds meer met elkaar verweven worden. Als system supplier willen we hier op voorsorteren, zodat wij onze klanten maximaal kunnen ondersteunen bij nieuwe uitdagingen’, benadrukt Geerts. ‘Een belangrijke stap is dat wij de werelden van system development en system supply daadwerkelijk met elkaar gaan verbinden.’

OP OORLOGSSTERKTE

ROADMAP ALS LEIDRAAD

Hij en mededirecteur en -eigenaar Robert Manders richtten MTA in 2002 op als system supplier voor oem’ers. ‘Al snel kwam daar een stuk engineering bij: in plaats van vooral mechanische modules bouwen, gingen we complete mechatronische modules en systemen op klantspecificatie engineeren en bouwen. Vervolgens zijn we doorgegroeid naar een volwaardige systeemontwikkelaar én producent van hoogwaardige mechatronische machines en systemen met een repeterend karakter. Onze divisie System Supply beschikt over alle vereiste competenties voor het produce-

Hij legt dat uit: ‘Ontwikkeling richt zich vaak primair op de functionele aspecten van het systeem: dat moet het goed doen, liefst nog ietsje beter dan de klant verwacht, en binnen de planning gerealiseerd zijn zodat de time to market gewaarborgd is.

We zien echter regelmatig dat de marktentree van een nieuw systeem niet optimaal verloopt, omdat het te complex, soms overgespecificeerd en dus te duur is opgebouwd. Om dit te corrigeren, moet je dan weer terug naar het ontwerp, wat onnodig veel tijd en geld kost. Het gaat niet alleen om de ontwikkeling van een uitstekende machine, voor-

zien van de nieuwste technologie, maar ook om de total cost of ownership: als de oplossing te duur is, wordt er niets verkocht. Grofweg tachtig procent van de integrale kostprijs wordt aan de voorkant bepaald. Dus moet je daar de juiste keuzes maken – qua systeemarchitectuur, technologie en wat je in hard- of software oplost, maar ook qua materialen en het waarborgen van maakbaarheid en servicebaarheid. Dat vergt voor elk project een heldere technologie- en kostenroadmap als leidraad.’

‘Mijn taak is te borgen dat alle productieaspecten van begin af aan in het ontwikkelproces van nieuwe producten worden ingebracht’, zegt hij.

Janssen werkte 24 jaar bij Océ in Venlo – en later bij de Océ-spin-off Mutracx en Sioux. Hij is gepokt en gemazeld in productie en industrialisatie. Geerts: ‘Océ bouwt als oem’er grote aantallen identieke apparaten. Aan de voorkant diep nadenken over industrialisatievraagstukken zit daar ingebakken: 100.000 keer één euro minder aan de achterkant is toch mooi 100.000 euro bespaard.’

VERBINDENDE SCHAKEL Sleutelfiguren in die MTA-werkwijze zijn Richard van Lieshout en Sjaak Janssen. Van Lieshout stuurt als senior system architect – en tevens chief technology officer (cto) – de divisie SD&E aan.

Zijn kennis en ervaring zit hem in mechatronica – ‘ruim twintig jaar geleden was ik bij Philips Semiconductors in Nijmegen (het huidige NXP, red.) een van de eerste mechatronen’ – en in systeemarchitectuur. Specialismen die hij de afgelopen tien jaar in praktijk bracht bij Mutracx, ASML Research, VDL ETG, ASM-ALSI en het samenwerkingsverband van TU/e en TNO op het gebied van additive manufacturing. Ook heeft Van Lieshout inmiddels diverse systeemarchitecturen opgezet die tot gezonde tco/businesscases hebben geleid.

Systeemarchitectuur gaat hand in hand met industrialisatie. Sjaak Janssen vormt als senior industrial specialist bij MTA de verbindende schakel tussen de ontwikkelafdeling en productie.

STARTEN OP ‘WIT PAPIER’ Oem’ers onderkennen dat industrialisatie een vak is, maar dat geldt (nog) niet voor system suppliers. Wel voor MTA. ‘We hebben dat vak naast ontwikkeling en productie geplaatst.

Daarmee voegen we absoluut waarde toe voor bestaande en ook nieuwe klanten, zeker naar de toekomst toe.’

Bij MTA stellen Van Lieshout en zijn team per project de technologie- en kostenroadmap samen. Uiteraard samen met de klant en op basis van diens specs en wensen. ‘We gaan SD&E verder versterken, onder meer met software- en mechatronica-expertise. Want steeds meer vraagstukken die nu nog in de hardware worden opgelost, kun je straks beter en goedkoper met slimme besturing tackelen’, zegt hij. ‘Dat vergt op de hoogte zijn en blijven van wat er op technologisch vlak gaande is in de wereld en goede contacten met kennisinstellingen. Doen we dat goed,

dan zijn we in staat om met de klant op ‘wit papier’ te starten – en die opties te bieden waarmee hij het best geholpen is.’

Janssen fungeert daarbij als sparringpartner: voor de definitieve conceptkeuzes brengt hij in waar productie wel of niet blij van wordt, wat goed of lastig te (re)produceren is en hoe het slimmer en kostenefficiënter kan. ‘Maar al te vaak komen machines en modules overgespecificeerd of overgedimensioneerd van de tekentafel. Ik probeer dat te voorkomen met vragen als: is die granieten steen of luchtlager wel nodig in deze machine? Is een plaatwerkframe in dit geval niet net zo goed en goedkoper? De systeemarchitect moet met zijn ‘mechatronicatrukendoos’ aantonen dat de beoogde performance gehaald wordt.’

SAMENWERKINGSMODEL MTA versterkt zijn kennisbasis op veel fronten.

Maar alles in eigen huis hebben is niet het streven. Geerts: ‘We hebben geen aspiraties om dé specialist in specifieke applicatiegebieden te worden. Vraagt een klant om een specifiek specialisme, dan zoeken en vinden we dat in ons beproefde samenwerkingsmodel – en die partij sluit dan aan in het multidisciplinaire ontwikkelteam. In regio Brainport moeten we waar mogelijk maximaal samenwerken, ook met andere productie- en ontwikkelpartners. Onze pay-off is niet voor niets Creating machines together.’

www.m-t-a.nl

Keeping you and your products ahead of the technology curve Today, technology evolves quickly, often out of sync with the planned lifecycle of a product or solution. Connect Group is an Electronic Manufacturing Services provider, serving companies in the professional industry. Through its innovative 'Technology is a Service' (TiaS®) program, Connect Group provides lifecycle management, solutions monitoring, reliability and logistics support. Entrusting the management of your product to Connect Group, will keep you and your product ahead of the technology curve.

www.connectgroup.com

CONNECT GROUP INTEGRATED SUBCONTRACTORS

april 2018

47

FLINK bericht over de wereld van starters en hun innovaties, financieringsproblemen en andere uitdagingen. De naam, FLINK, haakt natuurlijk aan bij die van dit magazine, maar duidt bovenal op een wezenlijke karaktereigenschap van elke startende hightech ondernemer waar de interesse van (formal) investors naar uitgaat – meer nog dan naar de innovatie in kwestie: heeft de starter doorzettingsvermogen, weet hij mensen voor zich te winnen met zijn overtuigingskracht, durft hij beslissingen te nemen?

IN FLINK: 50 Conservatieve rederijen houden de boot (nog) af 53 KORT: - De cobot als flexibele schil voor een bedrijf - Synopsys lijft PhoeniX Software in

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

N

u is geld steken in circulariteit op het eerste gezicht niet bijster aantrekkelijk.

Het vergt veel extra investeringen in verantwoord ondernemen. ReviconBarosta wordt bijvoorbeeld aangesloten op duurzame energiebronnen en koopt lokaal in bij partijen die zelf ook circulair te werk gaan (en niet tegen een lage prijs in Azië bij een vervuilende mijn met lage lonen en slechte werkomstandigheden).

Dat terwijl de terugverdientijd veel langer is doordat in een circulaire economie producten in principe in eigendom blijven van de fabrikant.

Die moet zijn investeringen in ontwikkeling en productie zien terug te verdienen uit de fee die de klant gedurende een contractperiode van (tientallen) jaren betaalt. Banken zijn dan ook vooralsnog hooguit bereid geld te lenen voor het uitrollen van een circulair businessmodel als de klanten zeer stabiele, vaak grote partijen zijn.

Toch gaat Convent Capital die uitdaging aan, vanuit de overtuiging dat circulair ondernemen de waarde van de ondernemingen vergroot. ‘En wij zijn niet alleen ambitieus, maar ook realistisch’, verklaart directeur Maarten Meijnen. ‘De ervaring leert dat circulaire business-modellen niet in één keer, maar geleidelijk aan worden uitgerold, via allerlei tussenstappen.’

TUSSENSTAP Zo heeft zijn bedrijf ook CROWD in portefeuille, een onderneming die de openbare ruimte inricht

48

april 2018

Circulair straatmeubilair.

Foto: Velopa

CONVENT CAPITAL INVESTEERT IN CIRCULAIR, ONDANKS BEREN OP DE WEG

KLAARSTOMEN VOOR TRANSITIE Eind vorig jaar heeft Convent Capital (gestart in 2011) de roestvaststaalspecialist Revicon overgenomen en gefuseerd met conculega Barosta die de investeerder reeds in portefeuille had. Natuurlijk een investering om er rendement uit te halen, maar ook om ReviconBarosta klaar te stomen voor de transitie naar een circulaire economie. Niet voor niets luidt de pay-off onder het logo van Convent Capital: ‘The circular investors’. en daartoe speeltoestellen, fietsrekken en prullenbakken op de markt brengt. Gemaakt van rvs, duurzamer omdat het langer meegaat dan gewoon staal. Voorts ontwerpt CROWD producten op zo’n manier dat schadelijke chemische processen vermeden kunnen worden. Met ReviconBarosta als toeleverancier. ‘Gemeenten willen graag duurzaam zijn, maar zijn nog niet klaar voor circulariteit. Als CROWD duurzaam geproduceerde rvs prullenbakken aanbiedt vanuit een circulair businessmodel, dan begrijpen die gemeenten dat niet. Afschrijven over een periode van dertig jaar past niet in hun administratie.

Ze willen eigenaar worden, maar ook weer niet zomaar een veel hogere prijs betalen dan voor die gegalvaniseerde bak uit China. Een tussenstap is dan hun de bakken wel te verkopen, maar tegelijk een contract af te sluiten voor terugkoop tegen een bepaalde minimumprijs aan het eind van de contracttermijn.’

Zo moeten overheden, maar ook commerciële bedrijven geleidelijk aan vertrouwd gemaakt worden met circulariteit. Een geleidelijkheid die ook Convent Capital goed uitkomt: ‘Want als alle

gemeenten in één keer zouden kiezen voor het betalen van alleen een fee, dan hebben wij een voorfinancieringsprobleem. Ook banken moeten nog aan het idee wennen. Al zie ik wel een kentering: nu nog laten ze de kwaliteit van de eindklant zwaar wegen, maar tegelijk bieden ze kortingen aan voor het asset-based financieren, met het circulaire product als onderpand.’

MOGELIJKHEDEN Geconfronteerd met circulaire businessmodellen, zien klanten vooralsnog veel beren op de weg, erkent Meijnen. ‘Wij zetten daar tegenover dat we niet denken in onmogelijkheden maar in mogelijkheden.’ Vanuit datzelfde optimisme: ‘De transitie naar een circulaire economie kan nog wel tien, twintig misschien wel vijftig jaar op zich laten wachten. Maar dat die er komt is zeker, simpelweg vanwege de schaarste aan grondstoffen die op enig moment te groot wordt. Onze bedrijven zijn er dan helemaal op ingericht.’

www.conventcapital.nl

DUURZAME OPVOUWBARE CONTAINER VAN HCI UIT DELFT: NIET ALLES WAT GOED IS, KOMT SNEL

CONSERVATIEVE REDERIJEN HOUDEN DE BOOT (NOG) AF Ook gouden ideeën hebben soms een lange looptijd. Niet alles wat goed is, komt snel. Daar weet Simon Bosschieter alles van. Meer dan tien jaar geleden was hij één van de oprichters van Holland Container Innovations (HCI), een bedrijf dat opvouwbare zeecontainers ontwikkelt en verkoopt. Eind volgend jaar, zo hoopt Bosschieter, zal het bedrijf voor het eerst winstgevend zijn. Met een product dat allerwegen wordt gezien als innovatief, duurzaam en goed voor de sector.

DOOR ANDRÉ RITSEMA

H

et verhaal van HCI begon reeds in 2007, toen vier studenten van de TU Delft in het kader van het programma Turning Tech into Business één van de vele patenten van die universiteit ter hand namen. Het viertal onderzocht of er commerciële mogelijkheden zaten aan een andere, goedkopere manier van het (retour) vervoeren van lege zeecontainers. Dat is al sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een groot probleem voor rederijen en vervoerders.

LEEG TERUG KOST 25 MILJARD Een kleine schets van het probleem. Er zijn wereldwijd twintig miljoen zeecontainers in omloop. Die vervoeren – eerst per schip, vervolgens per vrachtwagen – enorme hoeveelheden goederen. Het probleem ontstaat op het moment dat de container gelost is. Want lang niet alle containers kunnen gevuld terug. ‘Liefst veertig procent van alle containers uit het Oost-Europese achterland gaat bijvoorbeeld leeg per vrachtwagen terug, en via zee zo’n twintig procent’, zegt Bosschieter, inmiddels algemeen directeur bij HCI. ‘Op jaarbasis kost dat de sector maar liefst 25 miljard dollar.’

Daar moet dus wat te verdienen zijn. Het Delftse onderzoek wees uit dat de kosten met een factor vier kunnen dalen als de containers opgevouwen teruggaan; vier containers op elkaar nemen dan

50

april 2018

Simon Bosschieter, algemeen directeur bij HCI: ‘Al die rederijen, vervoerders en andere bedrijven die zeggen ‘groen’ serieus te nemen, zouden met HCI in zee moeten gaan.’ Foto: Sam Rentmeester

net zoveel ruimte in beslag als één gewone. De vier studenten richtten HCI op en gingen aan de slag. Er kwamen meerdere aandeelhouders en investeerders, waaronder industrieel verpakker Meilink uit Borculo (zie kader).

Waarom het moeizaam gaat, weet Bosschieter wel zo’n beetje. ‘Om te beginnen zijn de grote rederijen conservatief: ze willen niet te veel veranderen, want dat is eng. Daarnaast is de concurrentie groot en zijn de winstmarges laag. Dat maakt het voor rederijen moeilijk om te investeren in inno-

VERANDEREN IS ENG In 2009 kwam een eerste prototype op de markt, in 2011 een tweede en nog eens twee jaar later nummer drie. Dat werd de zogeheten 4Fold.

‘Uniek, niet alleen doordat hij kan worden gevouwen tot een vierde van het oorspronkelijke formaat, maar ook vanwege het ISO-certificaat: hij voldoet aan alle eisen.’ De CXIC Group bouwt de containers in China. ‘Met 4Fold kunnen vier containers in één keer aan boord worden gezet, wat naast een flinke kostenbesparing ook de tijd verkort dat het schip in de haven ligt.’

Appeltje-eitje, zou je zeggen: de rederijen en vervoerders zouden ongetwijfeld in de rij staan.

De werkelijkheid bleek iets weerbarstiger. Een van de eerste potentiële klanten, een grote rederij die met HCI een test deed, ging failliet. Bij een tweede gingen de testen goed. Maar dat bedrijf werd overgenomen door een concurrent – en de plannen verdwenen naar de achtergrond.

‘Het kan immens worden, de markt helemaal op z’n kop zetten’

vaties. Bovendien blijven medewerkers dikwijls niet lang bij één werkgever. Heb je eindelijk een goed contact bij een reder, gaat die persoon weg en kun je opnieuw beginnen. En ten slotte hebben we binnen een rederij contact met veel verschillende afdelingen, dat maakt het werk niet eenvoudiger.’

t

‘HET IS NIET AAN ONS OM DAT MET DE REDERIJEN TE BESPREKEN’ SHIPPERS Vanwege deze ervaringen werd er vorig jaar besloten tot een nieuw businessmodel: HCI richt zich niet langer uitsluitend op de reders, maar ook op de shippers. Dat zijn grote vervoerders – zoals IKEA – met eigen containers. Belangrijk, omdat de grootste besparingen worden behaald op het land, inclusief transport, handling en opslag in de haven. ‘Veel van die containers gaan leeg terug. Wij hebben de machines om ze – op locatie – in elkaar te vouwen en wij regelen het transport. En zorgen daarmee voor een besparing van vijftien tot twintig procent op de retourtransporten. Dat is een win-winsituatie: goedkoper voor het bedrijf en beter voor het milieu.

Minder vervoer en dus minder uitstoot.’

HCI heeft onderzocht op welke routes het grootste percentage lege containers retour gaat en koos drie routes uit om te testen. ‘Het ziet er allemaal hoopvol uit’, zegt Bosschieter. ‘We doen nu testen met zo’n honderd containers.’

OPSCHALEN Dat zijn natuurlijk kleine aantallen, maar Bosschieter is een positief en optimistisch mens. ‘Als de markt er klaar voor is en als de klanten willen, kunnen we heel snel opschalen. Dat hebben we ook zo afgesproken met onze Chinese leverancier.

Een aantal investeerders en geldschieters financiert HCI. Eén daarvan is Meilink in Borculo. Het bedrijf had op een gegeven moment zelf een zeecontainer nodig en zag wel wat in de propositie van HCI, zegt algemeen directeur Peter Rikken van de industrieel verpakker. Hij toont zich een enthousiast ambassadeur van het Delftse bedrijf. ‘Het zou geweldig zijn als HCI slaagt. Al die rederijen, vervoerders en andere bedrijven die zeggen ‘groen’ serieus te nemen, zouden met HCI in zee moeten gaan. Neem een bedrijf als Heineken. Dat stuurt elke dag tweehonderd containers naar de Verenigde Staten.

Veertig komen dagelijks leeg terug. Elke dag! “Het is niet aan ons om dat met de rederijen te bespreken”, zeggen ze vervolgens. Maar wie moet dat gesprek dan aan-

We kunnen meer shippers bedienen en we kunnen het aantal routes verhogen. Het kan immens worden, de markt helemaal op z’n kop zetten.’

Goed nieuws is bovendien dat Maersk, de grootste rederij ter wereld, de containers van HCI gaat gebruiken. ‘We moeten nog afspreken hoe lang dit gaat duren, en wanneer het een succes is.

Daarna zullen we samen kijken hoe nu verder.

Alle lichten staan op groen, dit kan zomaar die grote doorbraak worden.’

Maar het duurt lang, beaamt Bosschieter. ‘Ik had

gaan? Het is juíst aan bedrijven als Heineken om rederijen zoals Maersk te dwingen tot actie: geen lege containers meer terug, maar met een oplossing komen.

Anders wordt Heineken-groen synoniem voor greenwashing. Dat is zonde en niet nodig, want een goede oplossing is voorhanden: de opvouwbare containers van HCI. En als Maersk dat niet wil, breek dan gewoon de contracten open en kom in actie. Een grote speler moet die rederijen een forse schop verkopen. Anders komt er nooit iemand in actie. Iedereen is bang voor hun bottomline, terwijl het tegenovergestelde het geval is. Heineken kan hiermee écht wereldwijd koploper sustainability worden in zijn sector.’

ook liever gezien dat het sneller was gegaan. Maar dat is nu eenmaal niet zo. We hebben er de afgelopen jaren heel hard aan getrokken. We zijn nu op het punt dat potentiële klanten ons bellen en benaderen. We zijn er bijna. Ik denk dat we eind volgend jaar voor het eerst zelfstandig winst gaan maken. Dat zou gaaf zijn.’

www.hcinnovations.nl www.meilink.eu

april 2018

51

KORT

DE COBOT ALS FLEXIBELE SCHIL VOOR EEN BEDRIJF Na de robot maakt nu de cobot zijn opwachting in de maakindustrie en logistiek. De cobot is slimmer, makkelijker te programmeren, stukken goedkoper en dus ook bereikbaar voor het mkb. Start-up WiredWorkers uit Doetinchem zweert bij cobots van het Duitse Franka Emika en helpt ondernemers met koudwatervrees bij de introductie.

Productiemedewerkers lastig te vinden? Of tijdelijk een piek opvangen?

Neem een cobot als uitzendkracht of vaste hulp. Voor het jaarsalaris van een gemiddelde mbo’er staat er een zevenassige werkarm die producten in machines laadt, boutjes in moertjes schroeft, dozen inpakt of producten controleert op fouten.

‘Repetitief en vaak geestdodend werk dat een cobot gemakkelijk kan overnemen’, zegt Robbin Mennings van

WiredWokers. ‘Medewerkers kunnen zich dan concentreren op meer ingewikkelde werkzaamheden. Een cobot kan de flexibele schil zijn voor een bedrijf, en zeker ook voor een mkb’er.’

WiredWorkers sloot onlangs een partnership met het Duitse Franka Emika en levert sinds kort de cobots in Nederland. ‘Gemakkelijk en snel te programmeren via apps. En voor een zeer acceptabele prijs waarmee de totale productiviteit omhoog gaat.’

Robbin Mennings begrijpt goed dat het mkb nog afwachtend is. ‘Bedrijven denken dat de cobot ingewikkeld is. Dat is dus niet zo. Met de apps kun je de cobot heel veel leren, net zo eenvoudig als de bediening van een smartphone. En met WiredWorkers bieden we de nodige ondersteuning.

We brengen in kaart wat een bedrijf

ken zelfs al nieuwe taken voor de cobot. Ook werken we samen met mbo-opleidingen zodat afgestudeerden ermee overweg kunnen.’ www.wiredworkers.io

kan met de cobot en we hebben hard- en software ontwikkeld waarmee de cobot nog flexibeler inzetbaar is. Bij de bedrijven waar we nu mogen introduceren, merken we dat de mensen snel wennen. Ze beden-

SYNOPSYS LIJFT PHOENIX SOFTWARE IN design kits die het Enschedese PhoeniX daarvoor – en ook voor mems, microfluïdica en geprinte elektronica – ontwerpt, houdt rekening met de maakbaarheid van een circuit in een specifieke foundry, aldus ceo Twan Korthorst eerder in Bits&Chips. www.synopsys.com

PhoeniX Software, specialist in ontwerpsoftware voor micro- en nanotechnologie en voortgekomen uit Universiteit Twente, is overgenomen door het Amerikaanse Synopsys, aldus vakblad Bits&Chips.

Synopsis claimt hiermee in één klap marktleider te zijn geworden in de ontwerpsoftware voor geïntegreerde fotonische circuits. De process

NEEM DE LEIDING IN DYNAMISCH LASERSNIJDEN MET DE PHOENIX FL

Met de Phoenix fiberlaser van LVD snijdt u probleemloos alle materiaalsoorten en diktes aan de hoogst mogelijke snelheid. Deze dynamische machine met excellente snijkwaliteit is beschikbaar in verschillende groottes en vermogens tot 8 kW. Ontdek op onze website de andere fiberlasers van LVD, Electra en Lynx. Maak vrijblijvend een afspraak voor een demo in ons Experience Center in België via marketing@lvd.be.

LASER PUNCH BEND INTEGRATE

LVDGROUP.COM

april 2018

53

INNOVATIE

CHRISTIAENS AGRO SYSTEMS MAAKT VOLGENDE STAP IN DE KETEN

VISION CRUCIAAL IN NIEUWE VERPAKKINGSLIJNEN op lengte, dikte, kromming, locatie en zo nog wat kenmerken. Ze netjes op een rij in een tray leghaar bedrijf, Christiaens Agro Systems, gevestigd is. Al snel blijkt waarom, als ze een gen, ook nog eens in drie subklassen per verpakking, is zonder camera’s niet mogelijk. En dan is filmpje laat zien van een nieuwe verpakkingslijn voor komkommers. ‘Die staat in Einder nog het picken zelf. In de maakindustrie is het hoven voor de laatste testen’, zegt ze. Christiaens Agro Systems ontwikkelt en produceert gebruik van robotarmen heel normaal, maar we hebben het hier over groenten, een natuurproin het Midden-Limburgse Neer innovatieve oogst-, verwerkings-, sorteer- en verpakkingsduct met veel variatie. De komkommers mogen machines die de hele wereld over gaan. niet beschadigd worden. Een bruin plekje betekent afkeur. En het proces moet honderd procent hygiënisch zijn. Nee, eenvoudig is deze lijn niet.’

Christiaens werkt daarom samen met andere bedrijven. ‘We kunnen en willen niet alles zelf doen. Daarom kiezen we voor gespecialiseerde partners. Beltech bijvoorbeeld is de top in visiontechnologie. Zij leveren in dit project het 3Dvisionsysteem en zorgen voor de exacte toewijzing en positionering van de robots die ingekocht worden bij een bedrijf in Haarlem. De eerste fase van het ontwerp, het ontwikkelen van dit nieuwe concept, hebben onze eigen engineers hier in Neer gedaan.

Het visionsysteem en de robots zijn nu in Eindhoven gemonteerd, inclusief de bijbehorende software, en daar zijn ook verschilCeo Angelique Christiaens in de werkplaats van haar bedrijf in Neer bij Chris, de aspergeoogstmachine: ‘In de maakindustrie is het gebruik van lende testfases uitgevoerd. robotarmen heel normaal, maar we hebben het hier over groenten.’ Foto: Maartje van Berkel De klant is tijdens dit gehele traject bij het project betrokken geweest, dat komkommers, vroeg of we ook een verpakkingsgebeurt bij elke ontwikkeling vanaf het allereerste DOOR JOS CORTENRAAD lijn konden ontwikkelen. Dat zou hem vijftien begin en dus ook bij JPI waarvoor we deze lijn fulltime krachten schelen die normaal gesproken gebouwd hebben. We werken al jaren samen. JPI innenkort gaat de nieuwe verpakkingslijn het product van de sorteerlijn pakken en op een was een van de eerste afnemers van de traditioop transport naar de klant, JPI in Canada. tray plaatsen. We zijn met die vraag uit de markt nele sorteerlijn voor mini-komkommers en kiest Het was wel aardig geweest om die live in aan de slag gegaan en nu, drie jaar later, kunnen nu voor dit systeem.’ actie te zien.’ Maar ook op YouTube maakt we uitleveren.’ de verpakkingslijn een spectaculaire indruk. In een razend tempo worden mini-komkommers GENERATIELANGE ONTWIKKELING door een sorteerlijn gestuurd en vervolgens vol3D-VISION De volautomatische, gerobotiseerde verpakkingsautomatisch verpakt in trays, klaar voor translijn is een nieuwe stap voor Angelique Christiaens Op het eerste oog is de geïntegreerde sorteer- en port. Eén operator houdt het proces in de gaten, verpakkingslijn niet zo ingewikkeld. Eerst beooren haar bedrijf dat ze in 2005 overnam van haar een tweede zorgt ervoor dat de verpakkingen deelt een 3D-vision systeem de komkommers, familie. ‘Mijn opa bedacht en maakte in 1962 de naar de truck kunnen. ‘De sorteerlijn is niet vervolgens pakken robotarmen ze één voor één allereerste verwerkingsmachine voor asperges. nieuw’, legt Angelique Christiaens uit. ‘Die maken op om ze in de juiste verpakking te leggen. ‘Vergis Dat is feitelijk de basis voor Christiaens Agro we al jaren voor kleine komkommers, asperges en je niet, deze hele lijn zit boordevol vision- en Systems, want de tweede generatie heeft het prei voor bedrijven all over the world. JPI, een besturingstechnieken waarmee het proces aanbedrijf verder uitgebreid met verwerkingsmachivan de grootste telers en verpakkers van minigestuurd wordt. Elke komkommer wordt gescand nes voor onder andere prei en lente-ui. In 1996

Angelique Christiaens heeft een klein beetje spijt van de interviewafspraak in Neer waar

‘B 54

april 2018

bedacht mijn vader Jos Christiaens een aspergeoogstmachine. Destijds was de markt daar nog niet rijp voor. In 2008 is dit project opnieuw opgepakt en doorontwikkeld en in 2010 is de aspergeoogstmachine geïntroduceerd met de naam Chrisje. Afgelopen jaar hebben we zelfs een nieuw groter type ontwikkeld op rupsbanden, genaamd Chris, die in totaal ongeveer twintig tot dertig hectare aspergeveld kan bijhouden.’

Ook voor aspergeoogsters Chrisje en Chris geldt: de innovaties zijn goed verborgen. De hydraulisch aangedreven machine rijdt over de bedden, messen snijden de asperges af waarna ze op een

produceren. Daarom is het cruciaal de kosten zo veel mogelijk te verlagen. Teelt van nieuwe, productieve gewassen is één factor, automatisering en robotisering in de verwerking en transport een tweede.’

LOGISCHE STAP Angelique Christiaens greep de vraag van de Canadese klant om een verpakkingslijn voor mini-komkommers te bouwen met twee handen aan. ‘We maken al sorteerlijnen voor asperges, prei en kleine komkommers. De tuinbouw wil echter integrale oplossingen en dan is dit een

‘Een gerobotiseerde verpakkingslijn voor groenten of fruit is redelijk nieuw in de markt’

band vallen. Eén tot vier mensen leggen het ‘witte goud’ in de kisten. Het aspergebed zelf wordt daarna volautomatisch weer hersteld. Chrisje kan ongeveer tien hectare bijhouden met één persoon waar normaal ongeveer vijftien stekers het werk moeten doen. ‘Een forse besparing op arbeid dus’, zegt Angelique Christiaens. ‘Belangrijk, want telers moeten immers met steeds minder marge

logische volgende stap. Het is ideaal als je die bij bestaande klanten kunt doorvoeren. Daar zijn we nu mee begonnen.’

Het overgrote deel van de machines van Christiaens wordt wereldwijd geëxporteerd. ‘Vaak ook naar telers die na de oorlog zijn geëmigreerd, maar hun werktuigen en machines in Nederland bleven kopen. Nog altijd doen ze graag zaken in

Nederland. Omdat onze maakindustrie zich goed heeft ontwikkeld en omdat we blijven innoveren.

We moeten wel, om te kunnen blijven concurreren. Zo proberen we een voorsprong te houden.

Een gerobotiseerde verpakkingslijn voor groenten of fruit is redelijk nieuw in de markt.’

De apparatuur van Christiaens vindt tegenwoordig ook zijn weg naar het Midden-Oosten, Rusland en Oost-Europa. ‘Hoe die bij ons terechtkomen? Via bestaande contacten en filmpjes op YouTube. Als we een lijn of machine klaar hebben, laten we dat zien. Een goedkope vorm van marketing die perfect werkt. We krijgen voor onze sorteermachines soms bestellingen binnen zonder dat we veel contact hebben gehad met de koper. Zien is geloven. Vanzelfsprekend leveren we ook service. Gelukkig hebben we nu internet.

We kunnen op afstand de software checken en waar nodig updaten en processen bijsturen.’

NICHEMARKT Christiaens Agro Systems, met tien vaste medewerkers lean georganiseerd, blijft zich richten op de nichemarkt van langwerpige groenten. ‘Die markt is voor ons groot genoeg. Natuurlijk zouden we systemen kunnen ontwikkelen voor andere groenten en fruit. Dat doen we niet. Laat anderen zich daar maar op storten. We kunnen beter ervoor zorgen dat we datgene waarin we gespecialiseerd zijn verder doorontwikkelen en nog beter doen.’ www.christiaensagro.com

april 2018

55

INNOVATIE

FIELDLAB MULTIM3D WERKT AAN VEELBELOVENDE OPLOSSING VOOR MILJARDENMARKT

GELOOFWAARDIG KUNSTGEBIT DANKZIJ 3D-PRINTING Een ouder iemand lacht en er verschijnt een rechte rij hagelwitte tanden. Niet echt, weet je direct. Niet alleen omdat het onwaarschijnlijk is dat iemand van die leeftijd nog zo’n mooi gebit heeft, maar meer nog omdat het té egaal en té wit is. Tanden goed namaken blijkt heel lastig. 3D-print-technologie kan daar verandering in brengen. Binnen het Smart Industry fieldlab Multimateriaal 3D-printen (MultiM3D) werken TNO, Océ Technologies en NextDent hard aan een oplossing waarvoor een miljardenmarkt in het verschiet kan liggen.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

‘H

et is heel lastig om de kleur en de structuur van echte tanden na te maken.

Daarom zie je al heel snel of iemand een kunstgebit draagt of waar zijn stifttanden

zitten’, vertelt René van der Meer, lead technologist industrial printing op de r&d-afdeling van Océ in Venlo. Hij onderzoekt technologieën voor het digitaal beprinten van van alles, behalve papier. En momenteel legt hij zich helemaal toe op een technologie voor het 3D-printen

HUIDIGE PROCESKETEN Eerste afdruk boven- en onderkaak.

Standaard lepel

Omzetten afdruk in gipsen model

Modelleren individuele lepel op gipsafdruk

Tweede afdruk boven- en onderkaak.

Individuele lepel

Omzetten afdruk in definitief model

Modelleren wasprothese in articulator

Aanpassen prothese voor betere pasvorm

Plaatsen definitieve prothese

Omzetten wasprothese in definitieve prothese

Bepalen beetregistratie met wasprothese

Passen wasprothese in articulator

Digitale gegevens omzetten in virtuele kaak

Digitaal ontworpen prothese in virtuele articulator

Printen prothese

Plaatsen definitieve prothese

TOEKOMSTIGE PROCESKETEN Scan van boven- en onderkaak met digitale mondscanner

Digitaal vaststellen beetregistratie patiënt

Deze figuur vergelijkt de huidige en gewenste procesflow voor het vervaardigen van protheses. 3D-printen heeft als voordelen: minder handwerk, minder fouten (die in het huidige proces ontstaan door de vele omzettingen), eenvoudige reproductie en een kortere doorlooptijd. De gele stappen vinden plaats bij de tandarts, de groene bij het tandtechnisch laboratorium. Bron: Fieldlab Multi-materiaal 3D Printing Projectplan (2016).

DE TWEE ANDERE ‘WERKPLAATSEN’ VAN MULTIM3D Het Fieldlab MultiM3D is een cocreatieplatform van industriële partijen uit de gehele waardeketen en kennisorganisaties. Op basis van vragen vanuit het bedrijfsleven zijn er drie multimaterial use cases gedefinieerd.

Naast het onderzoek naar dentale toepassingen wordt er gewerkt aan: 1 Grootoppervlak keramiek printen voor hightech toe passingen. Dit biedt kansen voor het produceren van grootoppervlak machineonderdelen in een significant kortere tijd en tegen significant lagere kosten. De uitdaging zit in de geïntegreerde ontwikkeling van de combinatie van materiaal, proces en equipment.

2 Geïntegreerde elektronica opent nieuwe mogelijkheden in productontwerp en functionaliteit van (con-

56

april 2018

sumenten)elektronicaproducten, zoals ledverlichting met geïntegreerde elektrische functies. De uitdaging ligt in de integratie en combinatie van meerdere AMtechnieken en methodes, onder meer voor het maken van mechanische en optische structuren en om 3D elektrische structuren en componenten aan te brengen. Partners in dit fieldlab zijn: TNO BMC, TNO AMSYSTEMS Center, High Tech Systems Center (TU Eindhoven), ECN, Admatec, NextDent, Océ, Philips Lighting, DoMicro, PwC, ASML, XYCarb, BOM en LIOF. Het fieldlab is gevestigd in Eindhoven. www.smartindustry.nl/ 7-multimateriaal-3d-printen

van tanden, binnen MultiM3D. Dat fieldlab – één van de 32 binnen het Smart Industry-initiatief van onder andere FME, VNONCW, het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, Stimulus en TNO – kent drie werkpakketten. Eén richt zich op het 3D-printen van keramische materialen, een tweede op printed electronics (zie kader). Het derde waarin Océ actief is, houdt zich dus bezig met het 3D-printen van tanden.

Océ, een divisie van Canon, doet dat samen met specialisten van TNO AMSYSTEMS Center (Additive Manufacturing Systems Center), NextDent en TNO BMC (Brightland Materials Centre). Elke partij heeft een eigen takenpakket. Projectpartner NextDent uit Soesterberg (al tachtig jaar leverancier van dentale producten en sinds begin 2017 onderdeel van het Amerikaanse 3D Systems) stelt een FDA-goedgekeurd, monokleur materiaal beschikbaar dat 3D-printbaar is op basis van VAT-fotopolymerisatie (uit te harden met UV-licht). TNO BMC, gevestigd op de Brightlands Chemelot Campus, modificeert deze dentale hars zodat het printbaar wordt en geschikt om tanden te kleuren en het de mechanische eigenschappen van tanden krijgt. TNO AMSYSTEMS Center richt zich op de integratie van de VAT- en inkjettechnologieën in een complete 3D-printer. Daarnaast ontwikkelt Van Mierlo Ingenieursbureau (gespecialiseerd in het realiseren van hard- en softwareoplossingen voor meet- en regeltechnische problemen), als partner van Océ, de benodigde aanstuurelektronica van de printkoppen.

INKJETTECHNOLOGIE ‘En wij geven kleur en structuur aan de tanden’, definieert Van der Meer de inbreng van Océ.

Daartoe levert Océ de digitale inkjetprintkop, technologie waarvan de onderneming vanzelfsprekend veel verstand heeft. Ook de door het bedrijf ontwikkelde technologie voor het zogeheten 2,5D-printen, een vorm van 3D-printen tot een hoogte van zo’n 5 millimeter, komt van pas.

Daarmee kunnen bijvoorbeeld exacte kopieën van oude Hollandse meesters inclusief de verfstructuur worden uitgeprint. Daarnaast beschikt de Venlose onderneming over geavanceerde (2D) kleurmanagementsoftware. Ook onderzoekt Océ 3D-workflowsoftware.

De 3D-structuur van een tand wordt opgebouwd uit – wat in de sector heet – voxels: 3D-pixels van bijvoorbeeld 40 bij 40 bij 40 micrometer. Zijn die bij het 2,5D-printen nog allemaal van hetzelfde formaat en dezelfde kleur, voor het printen van niet-van-echt te onderscheiden tanden moet elke

voxel zijn eigen eigenschappen – kleur en transparantie – krijgen. ‘Dat kan dankzij onze 3D Full Colour Workflow-software, die het digitale ontwerp van de tand exact vertaalt in data voor besturing van de printkop. Met onze printkop en besturingssoftware en de VAT-printer van TNO AMSYSTEMS zijn we in staat elke voxel in exact de gewenste kleur en transparantie op precies de juiste plaats te printen. En dat in een razend tempo. Een complete tand kan straks binnen een halfuur geprint worden.’

In het fieldlab worden voor dit 3D-printwerk digitale piëzo inkjetprintkoppen gebruikt, speciaal ontwikkeld voor hoog viskeuze materialen en hoge temperatuur (Océ past die ook toe in breedformaatkleurenprinters als de ColorWave 600).

Voor toekomstige producten ontwikkelt Océ momenteel MEMS (micro-elektromechanische systemen), printkoppen die gemaakt worden in chipfabrieken. Deze nieuwe generatie printkoppen is niet alleen compacter en goedkoper, maar ook veel sneller en nauwkeuriger.

MILJARDENMARKT Océ en zijn fieldlab-partners doen deze inspanning omdat ze een grote markt voorzien. De verwachting is dat over tien jaar kunsttanden uitsluitend 3D-geprint worden, goed voor een wereldwijde omzet van tien miljard euro, haalt Van der Meer een marktonderzoek van Smart Tech Publishing (2018) aan. Het Fieldlab Multimateriaal 3D Printing Projectplan (2016) meldt dat alleen al in Nederland jaarlijks circa vier miljoen gebitsprotheses worden geproduceerd.

Het aantal kronen en bruggen is een veelvoud

Het met 3D-printtechnologie zo goed mogelijk benaderen van de structuur en kleur van een echte tand is lastig, schetst Océ-man René van der Meer de uitdaging van het fieldlab MultiM3D. Foto: Com-magz

voor een equipmentleverancier die printers levert en onderhoudt. Voor Océ bieden de resultaten mogelijkheden om een positie te verwerven buiten de traditionele 2D-printmarkten van het bedrijf. ‘En we zien nog meer biomedische toepassingen voor deze technologie, denk aan het printen van huid, neuzen, ogen en oren’, aldus de Océ-man.

SAMENWERKING VOORSPOEDIG

‘De verwachting is dat over tien jaar kunsttanden uitsluitend 3D-geprint worden’

De samenwerking in het fieldlab tussen de vier partners verloopt voorspoedig, zegt Van der Meer. ‘We komen zeer regelmatig bijeen of hebben tel-co’s om problemen te bespreken en af te

stemmen wie wat kan doen om de parameters aan te passen om tot betere resultaten te komen.

Tot nog toe zijn we puur met de ontwikkeling van de materialen, de hardware en de software bezig geweest. Maar binnenkort doen we in Geleen het eerste printwerk, op de VAT-printer van TNO, zodra de besturingselektronica ervoor gereed is.’ Overigens is het wel zaak dat er medio 2019 concrete resultaten liggen, want tot dan is er co-financiering vanuit EFRO en OPZuid. www.oce.com www.tno.nl www.nextdent.com

IMPLEMENTATIEAGENDA: DIGITALISERING VERSNELLEN

hiervan. De consumentenprijs voor een kroon (on-geplaatst) bedraagt in Nederland op dit moment circa 230 euro, voor een gedeeltelijke prothese is dit plusminus 160 euro. De totale omzet van de Nederlandse tandtechnische laboratoria voor alleen deze twee typen dentale werkstukken bedraagt dus vele honderden miljoenen.

Indien het mogelijk wordt esthetisch aanvaardbare multikleur tanden voor de gebitsprothese en het kroon- en brugwerk te printen, kan in Nederland binnen vier jaar twintig procent van de dentale werkstukken zo gemaakt worden.

Het verdienmodel van NextDent zal in eerste instantie bestaan uit het verkopen van materialen voor deze producten. Daarnaast is er een markt

Smart industry verandert de industrie radicaal, maar vooroplopen in deze digitaliseringsslag is cruciaal.

Daarom heeft het Team Smart Industry begin februari tijdens het Smart Industry Event de Implementatieagenda 2018-2021 opgesteld. Voorzitter Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink overhandigde deze aan Mona Keijzer, staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat. De agenda wil de digitalisering van bedrijven versnellen, zodat Nederland in 2021 het meest flexibele, digitaal verbonden en competitieve productienetwerk van Europa heeft. Er zijn negen projecten: 1 Smart Industry Assessmentprogramma. Bedrijven helpen om aan de slag te gaan met Smart Industry.

2 Smart Industry Expertisecentrum. One-stop shop voor bedrijven.

3 Smart Industry Hubs. Opzetten van een netwerk van regionale Smart Industry Hubs.

4 Nationale Roadmap Smart Industry.

Beschrijving van de beoogde ontwikkeling van Smart Industry-kennis.

5 Skillslabs koppelen aan fieldlabs. Elk fieldlab ook een skillslab laten worden.

6 Programma Mensgerichte Technologie.

Best practices ontwikkelen.

7 Programma Cyber Security. Maakbedrijven digitaal weerbaar maken door komst van een Digital Trust Center Smart Industry.

8 Programma Data Delen. Oprichten van het Data Value Center en de Data Deel Coalitie.

9 Internationale business met Smart Industry.

Opzetten van concrete samenwerkingsprojecten in Nederland, Duitsland en België. www.smartindustry.nl

april 2018

57

MENS EN ORGANISATIE

LINK INDUSTRIEDEBAT OP ESEF/TECHNISHOW

‘MEDEWERKERS ZIEN DAT VERDERE DIGITALISERING DE WEG IS, MAAR HET IS WENNEN’ Slimmer en sneller zijn dan je concurrent: hoe krijg je dat voor elkaar als toeleverancier?

Waarin investeer je, hoe ver digitaliseer je en - heel belangrijk - hoe waak je over je menselijk kapitaal? Daar ging het over tijdens het Link Industriedebat, powered by ABN Amro, tijdens vakbeurs ESEF/Technishow. Link organiseerde het in samenwerking met Jaarbeurs, NEVAT en FPT/Vimag. Alvast één wijze les: ‘Heb je het een beetje leuk met elkaar binnen het bedrijf, dan vorm je een onverslaanbaar team op de markt.’

voelt zich aangesproken. ‘Geloof mij, software zonder fouten bestaat niet. Ook de grote jongens kampen daarmee. In 8.000 regels code zitten bugs, maar vertel eens, hoeveel fouten zitten er in 8.000 regels handgeschreven tekst?’ Valideren van software is van groot belang. En geef niet altijd de software de schuld. Verkeerde invoer door users of een niet goed ingericht proces, kan ook de oorzaak van fouten zijn.’ Wim Simons op de kruk naast hem lacht: ‘Ik ben zo’n user. Ach ja, dat botst wel eens met de bedenkers.’

Het komt allemaal goed, verwacht directeur Katja Pahnke van het TU/e High Tech Systems Center. ‘Er komt steeds meer slimmigheid in die zelflerende machines.

En wat te denken van digital twin technology om vooraf uitgebreid te onderzoeken hoe systemen zich gedragen?’

WERKPLEZIER

DOOR LUCY HOLL

‘H

et lijkt hier wel een silent disco’, zegt iemand in het ad hoc theater van Hal 7 in de Jaarbeurs in Utrecht. Het Industriedebat is op de beursvloer van ESEF/Technishow en daarom hebben alle negentig toehoorders een koptelefoon op om de panelleden te kunnen verstaan. Dat is even wennen, maar het maakt wel dat iedereen heel geconcentreerd luistert. Naar area sales manager Ben Verduijn van Renishaw Benelux uit Breda bijvoorbeeld, die bijna op het eind van het debat nog even de knuppel in het hoenderhok gooit (‘Dat vind ik altijd leuk om te doen’, zegt hij later bij de borrel). Het van oorsprong Britse Renishaw is al meer dan veertig jaar specialist in het opsporen, aanpakken en beheersen van afwijkingen in productieactiviteiten. ‘Wie heeft het over Industrie 4.0? We zijn nog niet eens bij Industrie 2.0’, ruit Verduijn de zaal op. ‘Weet je wat het is met al die prachtig mooie machines die hier op de beursvloer staan uitgestald? Bedrijven investeren erin en gebruiken vervolgens lang niet alle mogelijkheden.’ Bij de zelfdenkende machines van de toekomst moet alle mensinterventie eruit, vindt hij.

Alles moet vooraf idiot proof gemaakt zijn. Alles in het productieproces moet kloppen. De machines van de toekomst zijn veel te complex om ter plekke eens even rustig over alles na te gaan staan denken. ‘Tot voor kort was het: “Help, mijn goede

58

april 2018

freezer of draaier is ziek, de machine kan niet draaien.” Nu moeten vakmensen alle kennis vóóraf in het systeem brengen, zodat die machine 24/7 voor je kan werken.’ Procescontrole, daar gaat het om. Tijdens het draaien is de machine compleet aan zet, niet de bediener. ‘Zet dat ding aan en vertrouw erop.’

Debatleider Gu van Rhijn, senior projectmanager & researcher van TNO Work & Productivity wil weten hoe het met de mensen zit in die fabrieken van de toekomst. Hoe krijg je de medewerkers mee, die al heel lang bij je werken en drijven op ouderwets vakmanschap?

Digitalisering op de werkvloer is soms een opgave, weet Corné van Opdorp, directeur van de BOZ Group uit Bergen op Zoom, topspeler in plaatverwerking. ‘Het is goed om alles zo uitvoerig mogelijk te testen. We hebben een werkwijze geïntroduceerd waarbij de mensen veel minder

WEERBARSTIG Die omslag in denken en doen vraagt nogal wat binnen de fabrieken. ‘Digitalisering klinkt in theorie heel mooi, maar is in de praktijk nog weerbarstige materie’, aldus algemeen directeur Wim Simons van Timmerije uit Neede, specialist in kunststof spuitgieten. ‘We hebben samen met onze toeleverancier geweldige MES-software (Manufacturing Execution System, red.) ontwikkeld, maar het blijkt moeizaam en tijdrovend om alle fouten eruit te halen. Heb je alles netjes geïmplementeerd en wil je inloggen, staat er ineens ‘error’. Na lang zoeken kwamen we erachter waarom dat was: omdat toevallig de caps lock aan stond. Leuk hoor, al die software en die Industrie 4.0.’

STABILITEIT EN FLEXIBILITEIT Generatie Z komt de werkvloer op. Organisaties beseffen heel goed dat de jongeren andere behoeften en wensen hebben. De nieuwe lichting zoekt stabiliteit én flexibiliteit. Ze willen scholing en korte projecten, ook met partners van buiten, aldus David Kemps, sector banker industrie bij ABN AMRO en één van de samenstellers van het rapport ‘Generatie Z op de fabrieksvloer: hoe te vinden en te binden?’.

Hij lichtte het rapport kort toe tijdens het Industriedebat. En andersom: de werkgever verlangt andere competenties. ‘Het gaat meer dan ooit om creativiteit, kritisch denken en digitale vaardigheden.’

GEEN FOUTLOZE SOFTWARE Directeur Frank Biemans van BMO Automation in Nederweert, producent van robotcellen voor de belading van draai- en freesbanken en steeds meer bezig met het ontwikkelen en leveren van software voor uitgebreide, slimme data-analyse,

• Zie het themadeel voorin dit magazine over Generatie Z. http://abn.com/2HQwIOA

tijd kwijt zijn met lopen en zoeken. Maar de kwaliteit van het werk ging juist tijdelijk ietsjes omlaag, omdat het werkplezier wat daalde. Medewerkers zien dat verdere digitalisering de weg is, maar het is wennen. Bij nieuwe krachten is het makkelijker, die sluiten makkelijker aan.’

PAPADAG BMO Automation heeft veel jongere medewerkers, vertelt Biemans. De digital natives zijn flexibel, BMO heeft ze hard nodig gezien zijn enorme groei, maar het vraagt veel aandacht om ze lange tijd te behouden Met de hoofdtelefoon op luisteren voor de verstaanbaarheid is even ongemakkelijk, maar het maakt wel dat iedereen heel geconcentreerd luistert. voor het bedrijf. ‘De één Foto’s: Maarten Hartman wil vier dagen werken, de ander wil een papabeginnen. Op dat soort wensen moet je inspelen Die is plat: veel afdelingshoofden zijn verdwenen. dag. Kan dat als field service engineer? We zijn om mensen te behouden.’

We hebben geen hoofd verkoop en geen hoofd ook veel meer bezig met het meetbaar maken van engineering meer.’ prestaties: als medewerkers de verlangde output halen, is dat prima, al richten ze hun werkdagen KENNIS BESCHERMEN wellicht anders in.’

En als ze dan toch hoppen van het ene naar WAARDEREN Katja Pahnke noemt jongeren bijzonder boeiend andere bedrijf, hoe zit het dan met intellectual Komen er nieuwe mensen binnen bij Renishaw, om mee samen te werken. Ze barsten van de property, vraagt Gu van Rhijn zich af. Jongeren dan krijgen ze eerst drie maanden opleiding, zegt energie en leggen de lat hoog (‘soms zo hoog dat snappen echt wel wat vertrouwelijk is, stelt Katja Ben Verduijn. ‘We peilen heel goed wat iemand Pahnke. ‘Kennisborging en bescherming zijn een wil doen en waar zijn competenties liggen. Wat groot goed. Als technische universiteit nemen we we aan saai werk kunnen uitbannen, doen we.’ de taak om IP daar te houden waar het hoort Hij was laatst bij een klant met een werkvloer vol heel serieus.’ cnc-productiemachines. Een kleine geautomatiCreëer een sfeer zodat mensen het leuk hebben in seerde cel liep op een of andere manier helemaal je bedrijf en niet eens weg wíllen, zegt Wim niet. Daarom werd er een ‘fabriekje in de fabriek’ Simons. ‘We hebben nooit een concurrentievan gemaakt. ‘Een paar mensen kregen de vollebeding in een arbeidscontract staan. Als iemand dige verantwoordelijkheid en mochten hun gang weg wil, moet hij vooral gaan.’ Hij geeft een gaan. Nog nooit was de output zo groot geweest. mooie uitleg van concurreren: ‘Con’ is samen, En geef je medewerkers expliciet de waardering ‘currere’ is sprinten. ‘Het gaat erom samen met je die ze verdienen.’ De tijd van eilandjes en hiërcollega’s steeds weer goede prestaties te leveren. archie ligt achter ons. we hun voor zichzelf en hun torenhoge ambities Alsof je samen een estafette loopt. Heb je het een moeten beschermen’). ‘Ik geloof in diversiteit, beetje leuk met elkaar, dan vorm je een onverwww.fmi-international.com dus mix die jonkies met hun wendbaarheid met slaanbaar team op de markt.’ Hij laat het publiek www.bmoautomation.nl de oude rotten in het vak op de werkvloer met in de zaal zijn happy socks zien, die hij speciaal www.timmerije.nl hun rust en ervaring.’ die dag heeft aangetrokken. Duizend kleine en www.renishaw.nl Ook directeur Henk Jansen van FMI Instrumed grote dingen maken of mensen de sfeer in een www.tue.nl uit Bergen op Zoom, toeleverancier aan onder bedrijf als prettig ervaren en bij je willen werken. www.bozgroup.nl meer medische oem’ers en specialist in 3D‘Timmerije let op de organisatie van het bedrijf. www.tno.nl printen van medische implantaten, ziet de werkvloer veranderen. ‘We waren een bedrijf met veel mbo’ers. Door dat 3Dprinten hebben we ook steeds meer TU’ers. We koppelen bewust ervaren vakmensen met de jongeren. En ja, ook bij ons zie je dat mensen van maandag tot en met donderdag negen uur willen werken om vrijdagmiddag eerder aan de borrel te kunnen

‘Heb je alles netjes geïmplementeerd en wil je inloggen, staat er ‘error’’

april 2018

59

DRIELUIK

1

2

3

GS METAAL BOUWT SAMEN MET TRUMPF DIGITAL FACTORY, VOOR ZICHZELF ÉN CONCULLEGA’S

EERST LEAN, DAN SMART GS Metaal ondergaat binnenkort een transformatie tot een heuse digital factory, een traject dat het bedrijf uit Vriezenveen doorloopt samen met Trumpf. En dat niet alleen om de eigen efficiency en effectiviteit te verhogen. De metaalonderneming wordt ook een experience center voor concullega’s. Een plek waar ondernemers van andere middelgrote metaalbedrijven, vaak al overtuigd van de zin van digitalisering, terechtkunnen om zich een goed beeld te vormen van wat hun te wachten als ze zelf dat implementatietraject ingaan.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

E

en metaalbedrijf kan zich tegenwoordig bij de klant niet meer onderscheiden met de kwaliteit van het snij-, frees-, las- en kantwerk, weet Jan van de Maat. Des te meer met kortere levertijden en een hogere leverbetrouwbaarheid. Nu is de gemiddelde orderdoorlooptijd bij GS Metaal vijf weken, terwijl de netto-productietijd slechts vijf dagen is. ‘De oplossing’, zo zegt de aandeelhouder, ‘zit ’m niet in grotere, snellere machines, maar in een efficienter en effectiever intern logistiek proces en het gebruik van data.’ Tot die conclusie kwam hij nadat hij vorig jaar Axoom in Karlsruhe bezocht,

samen met Arnold Hofmeijer, directeur en medeaandeelhouder van GS Metaal.

Axoom, dochteronderneming van hightech oem’er Trumpf, levert software die als een cloud based schil over het complete bedrijfsproces komt te liggen en alle informatie over alle activiteiten digitaal met elkaar verbindt. ‘Voorraden aan orders en materialen, beschikbare mensen met hun skills, actuele machinecapaciteit, leverdata, onderhoudsschema’s et cetera. Zo kunnen mensen en machines ingezet worden daar waar dat het meest van belang is, en worden materialen en tools tijdig besteld bij leveranciers. Met als resultaat een optimale planning en dus een kortere doorlooptijd en een betrouwbare leverdatum’,

• ‘Het gebruik van software is zinloos als de eigen processen niet lean zijn.’

• ‘Digitaliseren is een digital twin maken van je complete proces.’

• ‘Via EDI en een portal digitaliseren we de communicatie met buiten.’

• ‘We willen naar een plek in de keten dichter bij de klant.’

zo omschrijft Hofmeijer de toegevoegde waarde van Axoom.

EERST LEAN MAKEN In Karlsruhe werd ook duidelijk dat het geen zin heeft de Axoom-software – en waar nodig ook software en hardware van Trumpf – te implementeren als de eigen processen niet eerst lean zijn gemaakt en gestandaardiseerd zijn. GS Metaal heeft – vanzelfsprekend – al eens een leantraject doorlopen, maar na vertrek van de consultants slopen er toch weer wat ‘operator-eigen’ werkmethodes in. ‘Digitaliseren, in feite een digital twin maken van je complete proces, heeft pas

EXPERIENCE CENTER SMART FACTORY: KIJKEN IN DE KEUKEN VAN COLLEGA-BEDRIJVEN Het idee van het Experience Center Smart Factory bij GS Metaal ontstond in een gesprek dat Jan van de Maat vorig jaar had met Menko Eisma, managing director van Trumpf Nederland. ‘GS is een typisch middelgroot metaalbedrijf dat met een paar machines hard werkt aan een grote diversiteit aan metaalproducten.

Dergelijke ondernemers praten veel over digitalisering van hun processen. Ze zien daar ook het nut van in, maar weten niet goed welke eerste stap ze moeten zetten om tot een smart factory te komen. De smart factory die de komende twee jaar bij GS Metaal gestalte krijgt, fungeert als showcase’, aldus Eisma.

De bedoeling is de fabriek al tijdens het implementatieproces voor bezoek van concullega’s open te stellen.

‘Zodat we steeds kunnen laten zien wat er de afgelopen maanden is gedaan, welke problemen zijn ontstaan en hoe die zijn opgelost.’ Een proces dat ook voor Trumpf leerzaam zal zijn, want de metaalmachinebouwer doorliep nog niet eerder een vergelijkbaar traject. ‘Onze smart factory in Chicago is compleet nieuw opgebouwd. In de praktijk gaat het echter om het digitaliseren van een bestaande fabriek, met een bestaande

60

april 2018

infrastructuur en machines. Daarom zullen we een workaround moeten ontwikkelen om standalone machines – ook GS Metaal heeft er een aantal in huis – op te nemen in het platform.

Daarvoor zullen wij, GS Metaal, Axoom en andere partijen zoals de leverancier van het ERP-systeem van GS, goed moeten samenwerken. Het is moeilijk te zeggen hoeveel tijd het kost om dat type problemen goed op te lossen. We hebben er twee jaar voor uitgetrokken, maar voor hetzelfde geld zijn we maanden eerder of later klaar.’

Het Experience Center in Vriezenveen wordt dus Bewerkingsactiviteit in de smart factory van Trumpf in Chicago.

Foto: Trumpf uniek en zal metaalondernemers uit heel (West-) Europa trekken, verwacht Eisma. Ondernemers die benieuwd zijn naar wat GS investeert om on Design and Production of Complex High-Tech meer voor bestaande klanten te kunnen doen en nieuwe Systems, sinds vorig jaar gevestigd bij Universiteit te verwerven. ‘Dat GS op deze manier bouwt aan zijn Twente. Doel is meer wetenschappelijk inzicht te verbekendheid als innovatief bedrijf heeft een veel grotere garen in hoe een smart factory kan bijdragen aan impact.’ verdere ketenintegratie.

Ook wetenschappers zullen bij GS Metaal over de vloer komen. De smart factory wordt namelijk onderwerp van www.trumpf.com academisch onderzoek van het Fraunhofer Project Center

Arnold Hofmeijer hoopt dat alle bewerkingsprocessen in het derde kwartaal het lean-opfristraject achter de rug hebben en Axoom en andere digitale technologie van Trumpf gebruiken.

‘In de loop van 2019 willen we een verhoging van de productiecapaciteit met dertig procent gehaald hebben.’ Foto: Com-magz

zin als dat proces volgens afgesproken standaarden wordt uitgevoerd’, stelt Hofmeijer. ‘Iedereen moet bijvoorbeeld zijn tools direct na gebruik op steeds dezelfde plek opbergen. Gereed product moet op steeds op dezelfde plaats worden geparkeerd. Dat vraagt om duidelijke afspraken met alle betrokkenen, maar we zullen ook duidelijke vloermarkeringen moeten aanbrengen.

Dus voordat we software implementeren, gaan we eerst onze bewerkingsprocessen één voor één helemaal lean maken.’

STAP VOOR STAP Zodra het eerste proces zover is, wordt Axoom geïnstalleerd en wordt dat proces vervolgens stapsgewijs gedigitaliseerd. ‘In eerste instantie zullen er nog papieren orderformulieren en pakbonnen circuleren, en werken operators nog aan de hand van papieren tekeningen. Maar geleidelijk aan gaan we toe naar de situatie waarin medewerkers op een handheld de tekeningen bekijken, het productieformulier invullen, de kloktijden registreren en op een plattegrond van de bedrijfsruimte nagaan waar een te bewerken deel in de tussenopslag staat.’ Van de Maat en Hofmeijer hopen dat alle bewerkingsprocessen in het derde kwartaal van dit jaar het leanopfristraject achter de rug hebben en tegen die tijd Axoom en andere digitale technologie van Trumpf gebruiken. ‘In de loop van 2019 willen we onze gezamenlijke doelstelling – een verhoging van de productiecapaciteit met dertig procent – gehaald hebben.’

Behalve van optimalisering van het interne logistieke proces moet verdere capaciteitsverhoging komen van het digitaal verbinden van klan-

ten en leveranciers. ‘Om daar ervaring mee op te doen, verloopt de communicatie over orders, orderstatus en facturatie met onze metaalleverancier MCB sinds kort via EDI. Voor het eind van dit jaar willen we ook een start hebben gemaakt

‘In 2019 moet onze productiecapaciteit met dertig procent verhoogd zijn’

metaalbedrijven uit deze regio terechtkunnen om zich een beeld te vormen van wat een smart factory voor metaalbewerking precies inhoudt en welke stappen ze daartoe moeten zetten. Wij zijn door onze omvang (42 medewerkers, red.) en onze focus op vakmanschap heel herkenbaar voor het gemiddelde metaalbedrijf. Het grootste verschil is misschien dat veel collega-bedrijven geleid worden door ondernemers die vooral op de operatie gericht zijn, terwijl Jan en ik, vanuit onze achtergrond veel meer focussen op strategische vraagstukken’, duidt Hofmeijer. Zelf was hij tot medio vorig jaar zakenbankier bij ING, Van de Maat was tot voor kort tevens ceo van Wijdeven; hij is board member bij Phoenix Mecano in Zurich en investeerder in diverse andere industriële bedrijven.

DICHTER BIJ DE KLANT met de bouw van een portal. Via die twee kanalen willen we de communicatie met buiten steeds verder digitaliseren’, aldus Hofmeijer. In een later stadium volgen aanvullende investeringen in hardware, verdere automatisering en robotisering.

OOK VOOR COLLEGA-BEDRIJVEN Primair doorloopt GS Metaal dit complexe traject voor de eigen klanten, om die sneller en betrouwbaarder te kunnen beleveren. Maar de metaalonderneming is de uitdaging ook aangegaan ten gunste van collega-bedrijven, aldus Hofmeijer. ‘Samen met Trumpf en Axoom gaan we hier een experience center inrichten waar andere

Het meerjarige traject moet voor GS Metaal dus uitmonden in verhoging van de productiecapaciteit om daarmee bestaande en nieuwe klanten sneller en betrouwbaarder te bedienen. De digitalisering heeft echter nóg een doel. Hofmeijer: ‘Doordat onze vakmensen effectiever en efficiënter kunnen werken, houden ze tijd over om meer mee te denken met de klant, om zo de maakbaarheid van het eindproduct te verbeteren. We willen naar een plek in de keten dichter bij de klant.’

Van build to print naar build to print plus dus.

Dit is deel 1 van een drieluik waarin de ervaringen van GS Metaal met de opbouw van een smart factory worden opgetekend. www.gsmetaal.nl

april 2018

61

PARTNERS

LEVERBETROUWBAARHEID KEY VOOR HERAEUS ELECTRO-NITE EN DUS VOOR TOELEVERANCIERS

STERK STAALTJE VAN SAMENWERKING Service en productinnovatie staan in de top-3 van unique selling points van Heraeus Electro-Nite. Maar 100 procent leverbetrouwbaarheid is de onbetwiste nummer één, stelt Luc Lammerant, industrialization manager van de grote leverancier van de mondiale staalindustrie. ‘Daar gaan we heel ver in, koste wat kost.’ Cortexon en Dekimo, partners in het ontwikkelen en fabriceren van gevoelige meetinstrumenten, helpen die leverbetrouwbaarheid te waarborgen. ‘Toeleveranciers vinden die snel handelen en met de juiste oplossingen komen; dat is een hele zoektocht.’

DOOR PIM CAMPMAN

• ‘Tegenwoordig moet je met prototypes naar – potentiële – klanten gaan.’

• ‘Zonder onderbouwing van de nauwkeurigheid wordt het ontwerpproces niet begonnen.’

• In de maakfase wordt de leverbetrouwbaarheid door sluitende afspraken geborgd.

• ‘Dekimo en Cortexon hebben de technologische competenties om ons te ondersteunen in innovatie.’

DRIE PARTNERS Heraeus Electro-Nite is een businessunit van Heraeus Holding, een van de grootste familiebedrijven in Duitsland. Opgericht in 1851 legde dat zich aanvankelijk toe op de productie en raffinage van platinadraad en, later, veel andere (edele) materialen. Die levert Heraeus tegenwoordig wereldwijd in uiteenlopende zuiverheden, vormen en maten. In de eigen productie gaat 2 miljard euro omzet per jaar om, in de handel in edelmetalen 18 miljard euro.

Specials zijn onder meer de raffinage en productie van goud (door overname van de Zwitserse marktleider op dat vlak) en het opgroeien van kwarts monokristallen voor de productie van lenzen voor de semiconductor-industrie.

Dekimo, in 1987 opgericht in Gent, is het grootste ingenieurs- en ontwikkelbureau in België (ongeveer 275 medewerkers), met specialisaties als analoge, digitale en software-/pc-ontwikkeling. Dekimo heeft verschillende vestigingen in België en twee in Nederland (Delft en Goes). Het bedient klanten als Barco, IBA (cyclotrons voor medische en industriële toepassingen), eNovates, Siemens, Nokia, Novy en andere partijen met slimme oplossingen op elektronica- en softwaregebied. Outsourcing en detachering is een groeiende activiteit.

Cortexon in Veghel ontwikkelt en produceert elektronische behuizingen. Altijd klantspecifiek, want het bedrijf – onderdeel van Minkels, dat op zijn beurt deel uitmaakt van de Franse Legrand Group – heeft geen eigen producten. Wel eigen oplossingen, onder meer voor het efficiënt koelen van pc’s en complete datacenters – en voor het afschermen van racks tegen verstorende invloeden. Grote afnemers zijn onder andere ASML, Mapper, Alsi en Philips Healthcare. In Veghel werken 150 medewerkers, onder meer aan de assemblage voor zowel Cortexon als Minkels.

62

april 2018

H

eraeus Electro-Nite, met hoofdkantoor in het Belgische Houthalen, maakt sensorsystemen die in staalfabrieken de temperatuur, het zuurstofgehalte en de materiaalsamenstelling van vloeibaar staal – en aluminium – exact vaststellen. Met in de portfolio tevens diverse ranges meetinstrumenten, die de (elektrische) sensorsignaaltjes nauwkeurig omzetten in visuele informatie, aan de hand waarvan het proces gecontroleerd en (bij)gestuurd kan worden. Luc Lammerant, industrialization manager Instrumentation & Manipulators: ‘Zo’n sensorsysteem moet je zien als een meetkop op een buis van een speciaal soort karton, meestal voor eenmalig gebruik: eenmaal in het taalbad verbranden ze in luttele seconden. De signalen heeft het meetinstrument dan al binnen.’

Heraeus Electro-Nite (zie kader) is wereldleider in dit specialisme. ‘Alle grote staalproducenten zijn klant bij ons: ArcelorMittal, Tata Steel, Nippon Steel, ThyssenKrupp, enzovoort. Omdat de producten volumineus zijn, leveren we ze toe vanuit onze eigen productiefaciliteiten in hun regio’s: Europa, China en Noord- en Zuid-Amerika.’ De businessunit zit op een jaaromzet van rond 430 miljoen euro, met een jaarlijkse groei van 3 tot 4 procent. Ze biedt werk aan ongeveer 3.000 personen, van wie 500 in Houthalen, thuisbasis van de corporate afdelingen (r&d, sales, application support) en een poot sensorproductie.

FOCUS OP CORE De tijd dat alles in eigen huis werd gedaan, is al lang voorbij, aldus Lammarant. ‘Zelf elektronica ontwikkelen doen we nog maar in beperkte mate.

En pcb’s bestukken en instrumenten assembleren alleen nog mondjesmaat in China. Gezien de snel stijgende loonkosten – een ingenieur in Shanghai verdient vandaag evenveel of zelfs meer dan hier – heeft dat ook daar zijn langste tijd gehad.’

Kortom: de Belgische multinational focusseert op

haar core: het – op basis van klantbehoeften – ontwikkelen van innovatieve productconcepten, het aansturen van haar toeleveranciers op functionele specificaties, en aftersales (onderhoud en reparatie).

Heraeus Electro-Nite steekt veel energie in innovatie. Veel producten zijn door patenten beschermd en de procesrecepten zijn het resultaat van jarenlang verfijnen. Maar leverbetrouwbaarheid is prioriteit nummer één, beklemtoont Luc Lammerant. ‘Koste wat kost, daar gaan we heel ver in. Toen in Brazilië onze opslagplaats, inclusief volledige voorraad, afbrandde, vlogen binnen 24 uur ladingen producten vanuit andere locaties de wereld over.’

TOELEVERANCIERS MOETEN MEE Sinds de multinational zich goeddeels ‘kop-staart’ georganiseerd heeft, is 100% leverbetrouwbaarheid een gedeelde verantwoordelijkheid: de toeleveranciers moeten daar in mee en fluctuaties in de vraag kunnen ondervangen. Lammerant: ‘Om toeleveranciers te vinden die tot het gaatje willen gaan, snel handelen en met oplossingen komen; dat is een hele zoektocht.’

Dekimo en Cortexon (zie kader) hebben die instelling. Samen ontwikkelen en fabriceren ze sinds een jaar of zeven meetinstrumenten die Heraeus Electro-Nite aan klanten verkoopt.

Daarvoor ontwikkelt Dekimo de elektronica en maakt het de pcb’s. Cortexon neemt de mechanica en samenbouw tot compleet meetinstrument voor zijn rekening. Tom De Smet, coördinator/projectleider bij Dekimo: ‘Meteen in de vroege fase van ontwikkeling worden wij erbij gehaald. Heel goed, want de tijd van pretborden maken (printplaten die ver van de specs af zitten, red.) is voorbij. Tegenwoordig moet je met prototypes naar – potentiële – klanten gaan, die heel dicht bij de uiteindelijke toestellen liggen en waarop je testen kunt uit-

Op de voorgrond enkele instrumenten in het portfolio van Heraeus Electro-Nite. Op de achtergrond, van links naar rechts: Luc Lammerant (Heraeus ElectroNite), Marcel van de Sande (Cortexon) en Tom De Smet (Dekimo). Foto: Bart van Overbeeke

voeren; alleen dan tonen ze interesse.’

Lammerant noemt een voorbeeld: ‘Voor een AD-printplaat (AD = Analogical to Digital, red.), een essentieel onderdeel in veel van onze meetinstrumenten, maakt Dekimo een tolerantiestudie. Die onderbouwt de nauwkeurigheid die wij eisen. Zonder deze onderbouwing start het ontwerpproces niet.’

SNEL SCHAKELEN Daarbij helpt Dekimo om nieuwe technologieën en innovaties te implementeren. Zoals het draadloos doorsturen van meetgegevens en meettechnologie op basis van optica/infrarood. ‘Die laatste moet zich nog bewijzen, maar is veelbelovend’, zegt Lammerant.

Dekimo levert die elektronische componenten, samengevoegd op pcb’s, aan mechanicaspecialist Cortexon – die ze op zijn beurt inbouwt in een behuizing. Businessunitmanager Marcel van de Sande: ‘Wij ontwikkelen en produceren klantspecifieke elektronische behuizingen, zo nodig voorzien van de best passende koelingstechniek en bestand tegen extreme omstandigheden als hitte, stof, elektrische verstoringen, trillingen door apparaten in de nabijheid en ruig gebruik.

Omdat we geen eigen producten hebben, zitten we in de positie om dingen te maken waar de klant het best mee af is. Vaak draaien we in ontwikkelprocessen mee. Zodoende is er een cultuur ontstaan waarin we het niet vervelend vinden als dingen gewijzigd worden. We zijn dus erg flexibel, kunnen snel schakelen.’ Wat Luc Lammerant erg waardeert. ‘Met prototypes tasten wij de klantwens af. Uiteraard komen daar altijd wel veranderingen uit: klanten die andere behoeften heb-

ben. Dat vraagt om flexibiliteit, dingen overnieuw doen. Daar moeten wij en onze toeleveranciers in meegaan.’

Dekimo dankzij het inkopen van grote aantallen producten mooie kortingen kan bedingen.

DOORGAAN, NIET OPGEVEN VEILIGHEIDSVOORRAAD Om meteen tot een first time right-product te komen, worden Dekimo en Cortexon dus al in de beginfase van ontwikkeling betrokken. En in de maakfase wordt de leverbetrouwbaarheid door sluitende afspraken geborgd. Marcel van de Sande: ‘We werken met outline agreements, contracten waarin we een bepaalde veiligheidsvoorraad creëren op samenstellings- of halffabricaatniveau. Zo kunnen we componenten met een levertijd van 10 tot 20 weken binnen enkele

In die processen houden Cortexon en Dekimo nauw contact. Marcel van de Sande: ‘Voor ieder Heraeus-product wordt na de uitgevoerde testen digitaal een End-of-Line testcertificaat gemaakt.

Samen met het kalibratiecertificaat van Dekimo plaatsen we deze documenten direct op de SVNserver van Heraeus. Hierdoor kan iedereen in Houthalen en ook in de buitenlandse vestigingen deze inzien.’

Heraeus Electro-Nite is blij met deze twee toeleveranciers. ‘Omdat ze zowel mee-ontwikkelen

‘De mentaliteit om bij een probleem door te gaan tot een kwalitatief goede oplossing is gevonden, zie je niet vaak’

dagen leveren – en voor bepaalde modules houden we een safety stock aan.’ Als toeleverancier van Cortexon doet Dekimo iets vergelijkbaars – met afroeporders. Tom De Smet: ‘Heraeus Electro-Nite laat ons weten het komend jaar zeg duizend pcb’s af te nemen. Die produceren wij dan, omdat door de aantrekkende economie de levertijd van sommige componenten is opgelopen tot wel 25 weken. Dankzij die afnamebelofte kunnen wij dat financieren.’ Dus: ver vooraf produceren en op voorraad leggen, met als voordeel dat

als meeproduceren zijn onze ontwikkelprocessen beter afgestemd op de productie’, geeft Luc Lammerant aan. ‘Ze hebben de technologische competenties om ons te ondersteunen in innovatie. En de mentaliteit om bij een probleem door te gaan tot een kwalitatief goede oplossing is gevonden. Dat zie je niet vaak.’ www.electro-nite.be www.dekimo.com www.cortexon.com

april 2018

63

PRODUCTINNOVATIE

EPLAN HELPT START-UP GABLE SYSTEMS BIJ ONTWIKKELING REVALIDATIEROBOT

LEREN LOPEN Na een beroerte revalideren patiënten om uiteindelijk weer te leren lopen. Om daarbij te ondersteunen ontwikkelt Gable Systems een revalidatierobot. Het eerste prototype is met succes getest, nu moet de start-up zelf ook leren ‘lopen’. Denk aan het productiegereed maken van het systeem, het communiceren met toeleveranciers en het voldoen aan de certificeringseisen. Voor de elektrotechnische engineering biedt EPLAN uitkomst. ‘Bijzondere componenten, zoals een eigen printplaat, kunnen we eenvoudig in het schema opnemen.’

DOOR HANS VAN EERDEN

et opnieuw aanleren van motorische vaardigheden na een beroerte is een hele opgave. Voor patiënt én therapeut is de training vaak zwaar, reden waarom er hulpmiddelen zijn bedacht. Zo ontwikkelde de Universiteit Twente (UT) een ‘looprobot’ waarin de patiënt ‘wordt gelopen’ om zijn motorische patronen weer ingeslepen te krijgen. Leren lopen is echter niet het hele verhaal. Daarom ontwikkelen Sebastiaan Behrens en Carsten Voort – die als studenten en later onderzoekers aan de UT meewerkten aan die looprobot – een nieuw systeem.

Ze richtten Gable Systems op; ‘gable’ is een samentrekking van gait (gang) en balance.

Behrens: ‘Een revalidatietraject begint al bij het rechtop gaan zitten, het gaan staan en het bewaren van de balans. In die eerste stadia van de motorische training kunnen we al veel stappen zetten, ons systeem biedt automatisering in elke deelfase van de revalidatie. Helemaal aan het eind komt pas het lopen.’ Cruciaal is dat de robot de patiënt zoveel mogelijk zelf laat bewegen en alleen ondersteunt waar nodig. ‘De robot moet met kleine krachtjes corrigeren, bijvoorbeeld voor opsta- of balansoefeningen, maar de patiënt niet in de weg gaan zitten. De robot weegt 200 à 300 kilo, de patiënt voelt ’m als een rugzakje van 5 à 6 kilo. Dat is een kwestie van slim ontwerpen en aansturen.’

H

COMPLEXE BESTURING Gable Systems telt nu zeven medewerkers en heeft een eerste prototype gereed. Voor klinische testen werkt het samen met de vermaarde revalidatieklinieken Roessingh in Enschede en St. Maartenskliniek in Nijmegen. Onderdak is er momenteel bij NTS Norma, hightech eerstelijnstoeleverancier van complete mechatronische systemen in Hengelo. Behrens: ‘Een strategische productiepartner waar we snel onderdelen voor onze robot kunnen laten maken.’ Op elektrotechnisch gebied gebruikt Gable Systems zo veel mogelijk beschikbare componenten, meldt mede-

oprichter Carsten Voort, die onder meer verantwoordelijk is voor de elektro- en regeltechniek en software. Alleen standaardcomponenten toepassen lukt niet helemaal, want de robot is een high-end systeem met een hoge mate van integratie en een complexe besturing. Die is essentieel voor de trainingsperformance en regelt gelijktijdig acht actuatoren. ‘We moeten rekening houden met de mens-robotinteractie; de regeltechniek werkt krachtgestuurd om voor de patiënt het juiste gevoel en ondersteuning te creëren. Voor die complexe besturing ontwerpen we eigen printplaten.

Verder moeten we in schema’s Van links naar rechts Sebastiaan Behrens en Carsten Voort (beiden Gable Systems) en Bas Mooijman (EPLAN) bij het prototype van de mobiele de interactie tussen de verrevalidatierobot. Foto: Arjan Reef schillende elektrotechnische onderdelen goed vastleggen, voor de assemblage en de keuring voor toelating kunnen communiceren met toeleveranciers, als medisch apparaat. Vanwege eerdere positieve degelijke documentatie creëren en aantonen dat ervaringen en toeleveranciers die ermee werken, is voldaan aan de kwaliteitseisen voor certifihebben we gekozen voor het pakket van EPLAN.’ cering. Zij moeten schema’s, stuklijsten en kabelDat is makkelijk in gebruik, aldus Voort. ‘De lijsten maken, maar ons pakket EPLAN Harness interface is logisch opgezet. Je vindt knoppen proD voor het ontwerp van kabelbomen bleek waar je ze verwacht. Bijzondere componenten, nog te zwaar voor hun behoefte. Uiteindelijk zoals de eigen printplaat of de hot swap voor de hebben we EPLAN Electric P8 geselecteerd. Dat accu’s waarop de robot draait, kunnen we eenstellen we tijdelijk tegen gunstige voorwaarden voudig in het schema opnemen.’ beschikbaar, zodat Gable Systems die investeringskosten voorlopig niet heeft. De intentie is dat zij ons pakket aanschaffen als hun robot een ONDERSTEUNING succes wordt. We houden contact en willen Bij zowel grote machinebouwers en system samen naar buiten treden als voorbeelden van integrators als start-ups ondersteunt EPLAN de innovatie, zij in het revalidatieproces en wij in elektrotechnische engineering. ‘We laten zien hoe het ontwerp- en productieproces.’ ze hun engineering gemakkelijk kunnen opzetten en hun productie het beste kunnen opschalen’, vertelt accountmanager Bas Mooijman. ‘Die www.gablesystems.com (medio 2018) ondersteuning is elke keer maatwerk. Gable www.twente.com/twenty-twente/looprobotSystems wil z’n ontwerp klaarmaken voor het in innoveert-revalidatie-wereld productie nemen. Daarvoor moeten ze goed www.eplan.nl

april 2018

65

INNOVATIE

WIRELESS TECHNOLOGIE IS VOLWASSEN, DE BAL LIGT NU BIJ APPLICATIEONTWIKKELAARS

DOORBRAAK DER DRAADLOZE DINGEN Het internet of things (IoT) houdt grote beloften in voor bemonstering (big data), besturing en bewaking op afstand van uiteenlopende processen en apparaten – van smart industry tot smart home. De levenslijn van IoT is draadloze communicatie over korte en lange afstand. Op dat technologiegebied bekleedde Nederland ooit een vooraanstaande positie, met slimme uitvinders en grote r&d-centra. Het onderzoek loopt door, ook in ons land, maar de technologie is inmiddels volwassen en de grote kansen liggen nu in de ontwikkeling van toepassingen. ‘We moeten het zoeken in sterke applicatiedomeinen, niches waarin Nederland vooroploopt.’ lange afstand – 4G is uitgerold, 5G en verder staat nu centraal in het onderzoek – als de korte afstand, met radiofrequentie (rf)-technieken als et mensen als Cees Links, grondlegger wifi, zigbee en bluetooth. ‘Door de samenwerking van wifi, en Jaap Haartsen, uitvinder van vijf groepen uit de faculteit Elektrotechniek van bluetooth, speelde Nederland in hebben we een brede aanpak van multidisciplide vorige eeuw zijn partij mee in de naire problemen rond draadloze communicatie opkomst van draadloze communicatietechnoloen een betere kijk op het hele systeem en netgie. En begin deze eeuw hadden communicatiewerk’, zegt professor Sonia Heemstra de Groot, giganten als Ericsson en Lucent Technologies nog wetenschappelijk directeur van het CWTe. grote r&d-centra in ons land. Een paar jaar later Van de vier onderzoeksprogramma’s zijn er twee waren die gesloten. Tegenwoordig concentreert IoT-gerelateerd. ‘We werken aan zeer hoge datahet onderzoek aan ‘draadloos’ zich op de snelheden, van uiteindelijk 10 tot 20 terabit per technische universiteiten. seconde, door hogere frequenties te gebruiken, boven 30 gigaherz. Daarvoor ontwikkelen we de MEER DATA, MINDER ENERGIE micro-elektronica, processing en netwerken, met Sinds 2007 doet het Centre for Wireless Technoeen focus op lage kosten en laag energiegebruik.’ logy Eindhoven (CWTe) onderzoek aan de De tweede onderzoekslijn is ‘Ultra-low power elektronica en antennes, de protocollen, de and IoT’. Daarbij gaat het om devices die heel signaalbewerking en het netwerkbeheer voor klein zijn en nauwelijks energie gebruiken, liever draadloze communicatie. Dat betreft zowel de nog hun energie uit de omgeving halen met behulp van energy harvesting (onder meer uit omgevingslicht of -warmte, uit de eigen beweging of uit de radiogolven van het draadloze netwerk).

‘We hebben bijvoorbeeld een minitemperatuursensor ontwikkeld van een De mini-temperatuursensor die het CWTe ontwikkelde, haalt zijn energie uit de radiogolven van kubieke millihet draadloze netwerk waarvan de sensor deel uitmaakt. Foto: Bart van Overbeeke meter groot die alles heeft DOOR HANS VAN EERDEN

M

66

april 2018

• Tegenwoordig concentreert het onderzoek aan ‘draadloos’ zich op de technische universiteiten.

• Naast Ericsson zijn Nokia en Huawei Technologies de grote spelers in mobiele telecommunicatienetwerken.

• ‘In Nederland zitten de meeste bedrijven in de fase van het verkennen van een businesscase.’

• ‘Welke IoT-applicaties kunnen bijdragen aan oplossingen voor de achterliggende maatschappelijke uitdagingen?’

voor draadloze communicatie, inclusief antenne en energy harvesting. Die kleine devices zijn de bouwstenen van een toekomstig IoT voor fijnmazige metingen, dat echt overal aan-wezig kan zijn omdat die devices zo klein zijn.’ De aantallen kunnen heel groot zijn en dat brengt een nieuwe uitdaging met zich mee, namelijk het beheer van al die devices. ‘Daarvoor werken we aan een cognitief IoT, dat een vorm van intelligentie in een groep van devices brengt, waardoor die zelforganiserend kunnen optreden. In ons eigen gebouw op de campus in Eindhoven hebben we daarvoor een testbed met 180 sensoren.’

De grote aantallen devices leveren ontzettend veel data op, soms echter wel van slechte kwaliteit, bijvoorbeeld doordat er veel ruis in zit. Veel onderzoekinspanning zit dan ook in de signaalbewerking en data analytics. Zeker als het tijdkritieke toepassingen betreft, zoals realtime besturing van processen, is ook de latency, de vertraging in de dataoverdracht in het netwerk, van belang. Met de opkomst van steeds meer IoT-netwerken komt er vanzelf ook vraag naar hun onderlinge samenwerking en data-uitwisseling. Het CWTe participeert in een groot Europees project rond de zogeheten interoperabiliteit van IoT-netwerken.

RELEVANT VOOR INDUSTRIE Samen met NXP, een grote speler in automotivechips, werkt het CWTe aan het betrouwbaarder maken van de communicatie tussen auto’s, met als uiteindelijke doel onder meer energiezuiniger en veiliger rijden. Interessant voor de industrie noemt Sonia Heemstra de Groot ook het onderzoek aan elektro-optische communicatie over korte afstand met infraroodbundels. Voordelen ten opzichte van technieken als wifi zijn de hogere datasnelheden en de ongevoeligheid voor rfstoring. Zo is er in Nederland nog steeds voor de industrie relevant onderzoek aan draadloze communicatie. De Eindhovense hoogleraar betreurt

wel dat de grote r&d-centra van de telecomgiganten hier zijn gesloten. ‘Ik heb zelf aan 3G gewerkt bij Ericsson in Enschede; dat is ook allang weg.

Jammer voor de Nederlandse industrie.’

ECOSYSTEEM Naast Ericsson zijn Nokia (dat in 2015 AlcatelLucent overnam) en Huawei Technologies de belangrijkste internationale spelers in mobiele telecommunicatienetwerken. Het Chinese Huawei werd groot in de zakelijke markt en is sinds een jaar of zes ook actief in de markt voor smartphones en andere consumentenproducten.

Wereldwijd telt Huawei 180.000 medewerkers, van wie 45 procent werkt in r&d; daarin wordt elk jaar vijftien procent van de omzet geïnvesteerd. In Nederland heeft het concern sales- en marketingkantoren in Amsterdam en Voorburg met in totaal 650 medewerkers. Een van de drie business groups is Enterprise, dat onder meer IoT-oplossingen (sensoren, computing, dataverwerking en -opslag, data analytics) levert. Dat doet het samen met partners, vertelt Wing Leung, channel director Netherlands Enterprise. ‘Zeker voor IoT kun je niet alles zelf doen, maar heb je een ecosysteem nodig.’ Zo heeft Huawei in München een open lab ingericht, waarin het samen met de grote automobielconcerns communicatieoplossingen ontwikkelt en test voor connected mobility en verkeersveiligheid, zoals connected automated driving. Met Philips Healthcare werkt Huawei in thuisland China samen om de gezondheidszorg naar de cloud te brengen. Daar moet kunstmatige intelligentie, bijvoorbeeld voor de interpretatie van mri- of ct-scans, de medische expertise verschaffen die in het uitgestrekte land lang niet overal fysiek beschikbaar is in de vorm van medische specialisten. Draagbare sensoren monitoren de gezondheid en apps maken de patiënt beter geïnformeerd.

IOT EN 5G Ook in Nederland zoekt Huawei de samenwerking, meldt Wing Leung. Zo heeft het bedrijf sinds kort een klein team op de High Tech Campus Eindhoven om de samenwerking daar te versterken. ‘Het boegbeeld is echter het Amsterdam

keuren van consumenten voor verfmerken en -kleuren af te leiden. Een praktische vraag in het project betrof de draadloze verbinding tussen de verfmachines en de cloud, vertelt Leung. Het 4G-netwerk kreeg de voorkeur boven wifi in elke bouwmarkt.

‘Want 4G geeft een stabielere verbinding en met 5G wordt dat nog beter.’ De opkomst van het 5G-telecomnetwerk, dat rond 2020 moet zijn uitgerold, geeft het IoT een enorme boost, verwacht Leung. Huawei besteedt er veel r&d aan een lanceerde dit voorjaar een complete range aan productoplossingen voor het gebruik van 5G in zowel gebouwen als buiten.

Mede dankzij Huawei is China een voorloper in het gebruik van wireless- en IoT-oplossingen. Maar ook ons land kent een hoge adoptiegraad voor de Professor Sonia Heemstra de Groot, wetenschappelijk directeur van het CWTe: nieuwe technologie, in vergelij‘Voor heel hoge datasnelheden ontwikkelen we de micro-elektronica, procesking met Europese landen als sing en netwerken, met een focus op lage kosten en laag energiegebruik.’

Foto: Angeline Swinkels Duitsland, aldus Leung. ‘In Nederland praten bedrijven er eerder over, maar tot nu toe zitten de meeste in domeinen, niches waarin Nederland vooropde fase van het verkennen van een businesscase. loopt, zoals agrifood of healthcare.’ Zo is eind In China is men al verder, mede vanwege het vorig jaar een consortium opgericht, Smart schaalvoordeel. Zie het fietsdelen (onlangs te zien Horticulture, waarin dertig bedrijven samenin het tv-programma ‘Door het hart van China’, werken om de transitie van de Nederlandse tuinred.). Maar bijvoorbeeld ook smart wasmachines bouw naar een datagedreven kennisketen mogeen stofzuigers zijn daar al een paar jaar op de lijk te maken. ‘De boer van de toekomst werkt markt. Die moeten in Europa nog doorbreken.’ met big data.’ Veel kansen voor de toepassing van draadloze communicatie, in combinatie met printed electronics, ziet Teunissen in wearables NICHES voorzien van allerlei sensoren voor het meten op Over doorbraken gesproken, als het aan Erik en aan het lichaam. De data zijn bestemd voor de Teunissen ligt, gaat de IoT-revolutie er komen. In gebruiker, die ze bijvoorbeeld bij fitness kan 2016 legde Berenschot, waar hij senior managing aflezen op een smartwatch, of voor de arts. consultant is, de basis voor een ecosysteem rondom IoT, samen met (Zuid-)Nederlandse bedrijven, Universiteit Maastricht en netwerkorUITDAGINGEN ganisaties. Zij werken aan innovatieprojecten om Inmiddels heeft Teunissen het initiatief genomen tot het opstellen van een nieuwe roadmap door Berenschot en DSP Valley. Die gaat de technische issues rond IoT uitdiepen: multidisciplinaire integratie van allerlei technologieën, verwerking van de vaak ruisachtige signalen, energievoorziening en security. Uiteindelijk moet die roadmap richting geven voor het selecteren van kansrijke businesscases. ‘Welke IoT-applicaties kunnen bijdragen aan oplossingen voor de achterliggende maatschappelijke uitdagingen? Zoals het wereldde technologie te demonstreren en daarnaast wijde voedselprobleem, mobiliteit, energieverzorgt Berenschot samen met de Belgischgebruik, veiligheid en (gepersonaliseerde) healthNederlandse clusterorganisatie DSP Valley een care. Daardoor komt IoT steeds meer in ons programma voor businessontwikkeling. Maar dagelijks leven om de kwaliteit daarvan te ons land moet wel kieskeurig zijn, stelt Teunissen. ver-beteren en de beschikbare vrije tijd te doen ‘Nederland heeft wel een aantal uitvinders toenemen. IoT wordt een tweede natuur.’ gekend, maar je kunt niet zeggen dat we nu vooroplopen. IoT wordt wereldwijd uitgerold en www.tue.nl/cwte iedere apparatenbouwer pikt een graantje mee. www.huawei.com Het gaat nu om de applicatieontwikkeling en dan www.berenschot.nl moeten we het dus zoeken in sterke applicatiewww.smartsystemsproject.com

‘IoT wordt wereldwijd uitgerold en iedere apparatenbouwer pikt een graantje mee’

ArenA Innovation Center, waarin we samen met bedrijven als KPN, Philips Lighting, Honeywell, TNO en bouwbedrijf BAM op de ArenA Boulevard concepten voor smart city ontwikkelen.’

In kleinschaliger projecten werkt Huawei voor bedrijven IoT-oplossingen uit. Dat begint vaak met het maken van de businesscase. Een concreet voorbeeld is de samenwerking met VodafoneZiggo en een fabrikant van verf en coatings voor een IoT-netwerk dat in bouwmarkten data verzamelt van verfmengmachines. Uit de data zijn de voor-

april 2018

67

DIENSTVERLENING

PIONIER ATLAS COPCO BLIJFT IN SERVITIZATION INVESTEREN

ULTIEM MODEL: AFREKENEN PER M2 LUCHT Bij een beperkt aantal klanten in ‘mature’ landen als Duitsland, Nederland en de eigen thuisbasis België zit Machine as a Service (MaaS) in de pilotfase. En de volgende fase, Compressed air as a Service (CaaS) is inmiddels in studie, vertelt Wouter Ceulemans, president van de Airtec Division van de Zweedse multinational Atlas Copco in Antwerpen.

Zo verhoog je de efficiëntie en effectiviteit en verlaag je de kosten, voor de klant en jezelf. En bij voorkeur op basis van een contract, om een langetermijnrelatie met de klant op te bouwen.’

Feedbackrondes, jaarlijks minstens een, borgen de eenduidigheid in service.

Daarmee is de compressorendivisie een voorloper in servitization, een strategie die al in LANG NIET AAN HET EIND

2008 werd ingezet.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

T

ien jaar geleden stelde toenmalig ceo Ronnie Leten vast dat het servicen van compressoren een belangrijke bijdrage had in de omzet en winst, een bijdrage die tevens stabieler was dan die uit de volatiele machineverkoop. Tot dan werd service, destijds aftermarket genoemd, vooral als ‘iets secundairs’ beschouwd. De business draaide primair om ontwikkeling, bouw en verkoop.

Als eerste stap in het uitrollen van de nieuwe strategie werd de centrale divisie Compressorenservice opgericht. Die begon met meten hoe (on)tevreden de klant was over de service. Daar rolde een Net Promoter Score (NPS) uit van elf procent, wat niet slecht is. Dat cijfer wordt berekend door het percentage klanten dat de service waardeert met het rapportcijfer negen of tien (de promotors) te verminderen met het percentage dat een zes of lager geeft (de critici). Niettemin, genoeg aanleiding om een verbetertraject te starten om klanten beter te informeren over de service, die te versnellen en te zorgen dat problemen steeds in één keer worden opgelost, om zo de loyaliteit te verhogen.

DEZELFDE BOODSCHAP Een grote uitdaging in 2008 was - en is nog steeds – de 3.500 monteurs in het veld, de ‘techniekers’, mee te krijgen. Een aparte afdeling communicatie en competentie-development werd opgericht.

Die ging allerhande documentatie opstellen en verspreiden, en organiseerde per continent en servicediscipline – sales & marketing en operations – workshops voor de leidinggevenden. Die droegen de opgedane inzichten vervolgens aan de servicemonteurs over. De communicatieve uitdaging zit ’m erin dat Atlas Copco zijn producten op alle continenten aanbiedt, legt Ceulemans uit. ‘Je hebt dus te maken met zowel volwassen als zich ontwikkelende markten, met taalverschillen en tal van culturen waarin een verschillend beeld bestaat van wat noodzakelijke, snelle en goede service is.’

‘Al die mensen moesten dezelfde boodschap gaan begrijpen, om de klant waar ook ter wereld on site dezelfde gestandaardiseerde service te verlenen, op dezelfde voorgeschreven manier en met dezelfde middelen. Zodat een Heineken in Afrika precies dezelfde service krijgt als in Nederland.

Preventieve service, omdat die de downtime voor de klant verlaagt en voor ons beter te plannen is.

SPLITSING ATLAS COPCO De Zweedse multinational Atlas Copco is actief is in de ontwikkeling en fabricage van compressoren en luchtbehandelingssystemen (45 procent van de omzet), mijn- en drill-equipment, apparatuur voor de bouw en industriële assemblagesystemen. De belangrijkste vestiging in de Benelux staat in Wilrijk bij Antwerpen, met het internationale hoofdkantoor van de compressorendivisie en een grote productie-eenheid. Ook in Zweden, Frankrijk, Duitsland, de Verenigde Staten, China, India, Italië, Groot-Brittannië en Nederland zijn productievestigingen. Het beursgenoteerde bedrijf had

68

april 2018

in 2017 een omzet van 11,8 miljard euro, vijftien procent meer dan in 2016. Het investeert circa 2,5 procent van de omzet in r&d.

De activiteiten gericht op de mijnbouw, de olie- & gassector en de bouw worden – mits de aandeelhouders daar eind april mee instemmen – ondergebracht in een nieuwe zelfstandige onderneming, Epiroc. De Belg Ronnie Leten, voormalig ceo van Atlas Copco, wordt de voorzitter van de raad van commissarissen, de Zweed Per Lindberg de ceo.

Maar daarmee is het uitgezette traject naar servitization nog lang niet aan het eind. Al in 2008 ging de compressorenfabrikant in een beperkt aantal volwassen markten een stap verder door total responsibility-contracten aan te bieden.

Daarin neemt Atlas Copco alle verantwoordelijkheid voor het up-and-running houden van zijn installed base. Later werd advisering over het optimaliseren van de compressoren toegevoegd.

Daartoe rustte het bedrijf zijn compressoren uit met sensoren die inzicht geven in hoe de machine precies wordt gebruikt, zodat die beter kan worden ingesteld om slijtage en stroomverbruik te verlagen. De inzichten worden tevens benut om te achterhalen of er sprake is van onder- dan wel overdimensionering. Met een rijkgeschakeerd assortiment compressoren, qua vermogen variërend van enkele kilowatts tot meerdere megawatts, steekt Atlas Copco daarop in.

OP AFSTAND UITLEESBAAR In 2010 is die adviesfunctie verder geoptimaliseerd door de sensoren op afstand uitleesbaar te maken. Door apparatuur in het veld met een smart box uit te rusten, kan online de actuele status uitgelezen worden. ‘Nemen wij bijvoorbeeld een luchtlekkage waar, dan kunnen we de klant direct waarschuwen en kunnen we adviseren welke maatregelen hij het best kan nemen.

Inmiddels zijn wereldwijd zo’n 100.000 compressoren op afstand uitleesbaar.’ Dat resulteert in beter getimede, efficiëntere service én komt van pas bij het ontwerpen van nieuwe producten.

‘Voorheen deden onze engineers allerlei aannames over hoe de klant onze producten precies gebruikt; nu kunnen ze die ook toetsen. Een machine in een warme en vochtige omgeving heeft bijvoorbeeld een zwaardere koeling nodig.

Zo kunnen we de klant bedienen met een veel meer op zijn maat gesneden compressor.’

MOEILIJKER Door al die inzet was de NPS in 2012 tot 22 procent gestegen. Toch blijft Atlas Copco investeren in verdere serviceverbetering. De volgende stap is

Machine as a Service (MaaS) zit in een paar ontwikkelde markten in de pilotfase. In dat businessmodel rekent Atlas Copco met klant af aan de hand van het aantal draaiuren. ‘Daarvoor moeten we condition based monitoring helemaal in de vingers hebben.’ Foto: Com-magz

condition based monitoring, wat preventief onderhoud mogelijk maakt – op een slimme manier en op basis van de aantoonbare noodzaak. ‘Dat voor elkaar krijgen is moeilijker dan we dachten. Met deze vorm van kunstmatige intelligentie patronen herkennen in het gedrag van een compressor om daaruit nauwkeurig af te leiden wanneer welk onderhoud nodig is, vergt niet alleen kennis van machine learning, maar ook heel veel goed gelabelde data – data van heel veel compressoren in heel veel operationele situaties, bij heel veel verschillende instellingen en over een lange periode.

AirPlan genaamd, rekent Atlas Copco met de klant af aan de hand van het aantal draaiuren.

‘Om dat model goed te kunnen toepassen moeten we condition based monitoring helemaal in de vingers hebben. De apparatuur blijft immers op onze balans staan en aan het eind van de looptijd van het contract nemen we die terug.

Misschien moeten we het ontwerp aanpassen zodat de apparatuur gemakkelijker verplaatsbaar wordt, met standaard interfaces is uitgerust, weinig of geen onderhoud vraagt of heel eenvoudig te onderhouden is, zonder te duur te

Een grote uitdaging in 2008 was, en is nog steeds, de 3.500 monteurs in het veld mee te krijgen

NIEUWE MENSEN Die nieuwe businessmodellen en contractvormen brengen ook veranderingen met zich mee voor het personeel. En niet alleen voor de ‘techniekers’.

‘Onze engineers zullen de vaardigheid van ‘design for service’ in de vingers moeten krijgen: zwaarder dan een compact, gestroomlijnd ontwerp weegt dat het ontwerp weinig onderhoud vraagt en met name de slijtdelen heel toegankelijk zijn voor de monteur. En, zeker als we CaaS in de markt gaan zetten, zal een verdere energiekostenreductie een belangrijke engineersdoelstelling worden.’

De verdere uitrol van servitization is onmogelijk zonder nieuwe mensen, met andere kennis en vaardigheden dan de mechanical engineers die tot nog toe de bepalende discipline vormen.

Atlas Copco is intensief op zoek naar electrical en software engineers en naar data-analisten en -scientists. ‘Of we die in Azië gemakkelijker kunnen vinden? Nee, dat is wereldwijd overal even lastig.’

GEEN PARTNERS De capaciteit van de 3G- en binnenkort de 4Gverbindingen waarover we met onze installed base communiceren, is beperkt. We moeten dus uitvinden met welk minimum aan sensoren en data we maximaal inzicht kunnen verwerven. Ik denk niet dat we deze competentie eerder dan 2020 in de markt kunnen zetten.’

MAAS EN CAAS Ook nog niet op de markt, maar wel al in de pilotfase in een paar ‘mature’ landen is Machine as a Service (MaaS). In dat businessmodel,

worden.’ Is dat eenmaal gelukt, dan is de volgende sport op de serviceladder Compressed air as a Service (CaaS), een ‘ultiem’ model waarin met de klant per kubieke meter lucht wordt afgerekend.

Alle kosten zijn dan voor rekening van Atlas Copco, inclusief die van de elektriciteit; ongeveer zeventig procent van de total cost of ownership van een compressor bestaat uit energiekosten.

Een van de problemen die voor die CaaScontractvorm nog moet worden opgelost, is het betrouwbaar remote kunnen meten van het energieverbruik.

Voor de ontwikkeling en uitwerking van de servitization-strategie heeft Atlas Copco nog nauwelijks een beroep hoeven doen op de buitenwacht. ‘De smart box hebben we als standaardtool betrokken en voor het ontwikkelen van een machine learning-tool gebruiken we standaard softwarepakketten. We hebben tot dusver voor dit traject geen mee-ontwikkelende partners of externe adviseurs betrokken. Onze lange aanloop gaf ons de tijd om servitizationspecialisten te vinden en aan te nemen.’ www.atlascopco.com

april 2018

69

DIEDEREN NAAST SERVITIZATION ZIJN VEEL ANDERE MIGRATIEPADEN MOGELIJK Inmiddels is zo veel geschreven over servitization en zo veel fabrikanten zijn met de implementatie bezig, dat het zou kunnen lijken alsof dit het enige en alomvattende migratiepad is voor hun businessmodel. Dat is niet zo. Er zijn meer mogelijke migratiepaden die binnen de strategie een plaats zouden kunnen en soms zelfs moeten krijgen. De uitdaging is hierin de juiste (volgtijdelijke) keuzes te maken.

Raoul Diederen is consultant bij Jaymera, dat productgeoriënteerde industriële ondernemingen ondersteunt bij het realiseren van substantiële organische groei. Vanuit zijn expertise op het gebied van innovatieve strategieën en businessmodellen beschouwt hij met een kritische blik telkens een artikel in Link Magazine.

raoul@jaymera.nl www.jaymera.nl

Het is zinvol om servitization eerst te plaatsen in een bredere strategische context van business model innovation (BMI). BMI is het georkestreerd, simultaan, significant wijzigen van ten minste twee van de vier businessmodeldimensies (wie, wat, hoe, waarom) om zo te breken met de dominante logica van het creëren, leveren en buitmaken van waarde. Servitization is een vorm van BMI, zij het een relatief milde. Daarmee bedoel ik dat het aan bestaande capabilities van de onderneming wordt toegevoegd om een meer oplossingsgerichte waardepropositie te kunnen leveren aan bestaande klanten, vaak gericht op customer lifetime en installed base. De focus van servitization ligt daarmee op de kernmarkt van de onderneming.

Dat impliceert dat er ook migratiepaden zijn gericht op andere combinaties van capabilities en focus. Ik onderscheid vier BMI-vormen. Ten eerste de reinventor, die

gebruik maakt van en voortbouwt op bestaande capabilities, met een focus op de kernmarkt. Servitization is aldus een vorm van reinventor BMI. Ten tweede de mover, die eveneens bestaande capabilities benut, maar deze gebruikt om kansen te grijpen buiten de kernmarkt. Voorbeeld hiervan is Tesla’s move van haar solar capabilities van automobielen naar woningen. Ten derde de explorer, die bestaande capabilities ontwricht of overbodig maakt, met een focus buiten de kernmarkt. Voorbeeld is HewlettPackard dat met de introductie van all-in-one printers losse kopieer-machines en scanners overbodig maakte. Tot slot de insurgent, die bestaande capabilities overbodig maakt in de kernmarkt. Voorbeeld hiervan is de transitie die Netflix heeft doorgemaakt van transactionele verhuur via de post naar onbeperkt digitaal kijken voor een vast bedrag.

Zo zijn er, naast servitization, veel andere migratiepaden mogelijk. De keuze is afhankelijk van de omstandigheden, waaronder de veranderende behoeften van klanten, de groeikansen binnen en buiten de kernmarkt en de verwachtingen ten aanzien van revolutionaire technologieën.

Elektronica-oplossingen voor uiteenlopende toepassingen Protonic ontwikkelt cruciale onderdelen voor de besturing van intelligente machines en apparaten voor uiteenlopende toepassingen.

Research, engineering en productie: Protonic heeft hiervoor alles in huis.

In co-creatie met u onderzoeken, simuleren, ontwikkelen en testen wij maatwerkoplossingen. Met als resultaat dat u nieuwe producten volgens een beter ontwerp in kortere tijd en tegen lagere kosten op de markt kunt brengen.

info@protonic.nl | www.protonic.nl

april 2018

71

UIT DE MARKT PROXIMO MAAKT BEURSBEZOEK AANTREKKELIJKER Het begon met een soort prijsvraag van de Federatie van Technologiebranches FHI: maak het bezoek aan een technische beurs aantrekkelijker en zorg voor een betere verbinding tussen bezoeker en exposant. Er is nu een antwoord op die vraag: de Proximo. Een apparaat, waarmee bezoekers draadloos met hun mobiele telefoon applicaties van exposanten kunnen downloaden en gebruiken. Het apparaat wordt begin oktober gelanceerd tijdens de beurs World of Technology & Science (WoTS) in Utrecht. De Proximo is ontwikkeld door Ideetron, een bedrijf gespecialiseerd in het bedenken en uitvoeren van slimme, technische oplossingen. Electro-Watt, de Hilversumse onderneming die sterk is in de assemblage van printplaten, kabelbomen en complete elektronische producten, produceert de Proximo.

In totaal zijn meer dan vijftien bedrijven en instellingen betrokken bij de ontwikkeling, zegt ElectroWatt-directeur Marinus Quist. ‘Het is een nabijheidsensor, die reageert

op een daaraan gekoppelde telefoon.

De beursbezoeker kan zich vooraf aanmelden en krijgt dan de basisprintplaat met de Proximo en de benodigde software voor zijn telefoon. Als hij tijdens de beurs een exposant bezoekt die aan het project meedoet, kan hij extra onderdelen verzamelen en applicaties testen. Zo kan de Proximo via de telefoon automatisch deuren openen en sluiten, rolluiken open en dicht laten gaan en de eigenaar van de telefoon automatisch toegang geven tot een bedrijfspand.’

Met de Proximo, zegt Quist, leggen bezoekers en exposanten gemakkelijker de verbinding. ‘Precies wat de FHI wilde. En beursbezoek wordt aantrekkelijker, omdat je toch alle onderdelen en applicaties wilt verzamelen. Zo krijg je een mooie en interessante beursgadget, een afspiegeling van de technologie van de bedrijven op de beurs.’

Quist beleeft veel plezier aan het ontwikkelen van de Proximo. Ook, zo zegt hij, omdat de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) er

Wereldwijd marktleider

Met de Proximo kunnen beurs bezoekers draadloos met hun mobiele telefoon applicaties van exposanten downloaden. Foto: Electro-Watt

nauw bij betrokken is. ‘De maakindustrie in Nederland floreert voor een belangrijk deel omdat we goed samenwerken. Je hebt hardware- en softwarespecialisten nodig, experts die applicaties ontwikkelen. Samen kom je tot betere oplossingen. Ik ben blij dat de slimmeriken van de HAN applicaties ontwikkelen, toepassingen bedenken. We halen zo

op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing

Parker Hannifin is wereldwijd marktleider in de ontwikkeling, productie en verkoop van technologieën, systemen en componenten op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing. Parker levert producten in negen technologieën: hydrauliek, pneumatiek, slangen&koppelingen, afdichtingen, procesbeheersing, filtratie, klimaatbeheersing, electromechanica en luchtvaart. Naast producten levert Parker ook complete systemen, aggregaten en power-units. parker.nl

72

april 2018

de toekomst onze sector binnen en laten meteen aan deze jongeren zien dat de Nederlandse maakindustrie prachtig is om in te werken. Ik ben benieuwd wat ze nog gaan ontwikkelen. Iedereen ziet het op de beurs in oktober.’ www.ideetron.nl www.electro-watt.com https://wots.nl

DIENSTVERLENING

VAN EGMOND ELEKTROGROOTHANDEL BIEDT KLANT ONLINE MAATWERK VOOR BESPARING OP INKOOPKOSTEN

MEER DAN EEN WEBSHOP Webshops zijn inmiddels ook in de industriële wereld gemeengoed, bijvoorbeeld bij elektrogroothandels. Installateurs kunnen er prima mee uit de voeten, maar industriële afnemers hebben vaak specifieke wensen om hun digitale inkoopprocessen te optimaliseren. Van Egmond Groep speelt daarop in met speciale oplossingen voor onder meer materiaalselectie, artikeloverzichten en goedkeuringsprocedures voor orders. ‘Wij persen onze klant niet in de mogelijkheden die wij bieden voor e-commerce, maar kijken waar hij tegenaan loopt en hoe wij hem kunnen helpen, zo nodig met maatwerk.

DOOR HANS VAN EERDEN

N

atuurlijk heeft elektrogroothandel en leverancier van industriële automatiseringsoplossingen Van Egmond Groep in Doetinchem een webshop/portal. ‘Dat wil niet zeggen dat wij als bedrijf zonder persoonlijk contact met de klant kunnen’, verklaart commercieel directeur Hans de Croon. ‘Wij gebruiken onze portal juist om onze medewerkers vrij te spelen voor de meerwaarde die zij in persoonlijk contact kunnen bieden.’ Klanten gebruiken de portal voor oriëntatie, materiaalselectie en bestellingen. ‘Maar we zijn nog niet waar we willen zijn’, vervolgt De Croon. ‘Wij hebben veel verstand van e-commerce, maar willen klanten niet persen in de mogelijkheden die wij bieden. We willen juist bij hen aan tafel om te kijken waar zij tegenaan lopen en hoe wij hen kunnen helpen.

‘Ook in voorraadbeheer willen we nog innovatiever worden’ Zo nodig doen we dat met maatwerk.’ Deze benadering past bij het profiel van de klanten van Van Egmond Groep: machinebouwers, industriele eindgebruikers (voor hun mro-behoefte) en paneelbouwers. ‘Die werken soms met grote ERP-systemen die internationaal zijn ingericht en dan voegen wij ons naar hun mogelijkheden. Zij gebruiken onze portal nu wel voor oriëntatie, maar plaatsen er niet hun bestellingen.’

EEN STAP VERDER Van Egmond Groep heeft al wel meer te bieden dan alleen een standaard webshop, zegt Patrick Tijssen, coördinator contentmanagement & e-commerce. Zo kan er een EDI-lijn (electronic data interchange) met een klant worden gelegd en

kan orderinformatie ook via supply chain platform TradeCloud worden uitgewisseld. Ook is er naast webselectie voor calculatiepakketten een OCI-koppeling (open catalog interface).

‘Met OCI kunnen klanten een uitstapje naar onze webshop maken, daar materialen zoeken en selecteren en vervolgens het gevulde winkelwagentje in hun eigen ERPsysteem trekken; vanuit ERP kunnen zij dan eenvoudig de feitelijke bestelling plaatsen. Wij beschrijven voor deze koppeling zelf de functionele inrichting.’ Aanvullend maatwerk is ook mogelijk. De Croon: ‘Soms is een klant al geholpen als Commercieel directeur Hans de Croon: ‘Het gaat niet puur om e-commerhij dagelijks van ons een Excellijst ce, maar om besparing door het efficiënt op elkaar laten aansluiten van inkoopprocessen.’ Foto: Van Egmond Groep ontvangt met de actuele orderstatus.’ Maar zo nodig gaat Van Egmond Groep nog een stap verder en maakt klantspecifieke aanpassingen in zijn efficiënter, aldus Patrick Tijssen. ‘Het haalt veel portal. Want bij sommige klanten mogen inkofouten uit het bestelproces, zoals prijsverschillen, pers in de webshop bijvoorbeeld alleen artikelen verouderde prijsstaffels en niet meer actuele zien die voldoen aan bepaalde criteria, wat betreft informatie over levertijden en voorraden. Dat merk of codering. Artikelen van een ander merk soort dingen vertraagt het inkoopproces en die of zonder de gewenste codering kunnen ze dan halen wij eruit.’ Versnelling is eveneens mogelijk niet bestellen. Sommige artikelen zijn zelfs in het voorraadbeheer bij de klant, dat Van speciaal bedoeld voor één klant; andere klanten Egmond Groep desgewenst ondersteunt. ‘Ook mogen die niet zien. Procedures voor goedkeudaarin willen we nog innovatiever worden, door ring van bestellingen willen bij bedrijven nog wel de klant met een scanner of een app gekoppeld eens verschillen en zijn soms niet in hun eigen aan onze portal z’n voorraad te laten beheren.

ERP-systeem in te bouwen, vertelt Tijssen. ‘Wij Door onze codes op de artikelen te scannen, kan kunnen dan een oplossing bieden in onze portal hij zelf heel eenvoudig een bestelling aanmaken.’ en de juiste orderafloop inclusief goedkeuringsZo kan Van Egmond Groep allerlei klantspecifieslagen laten verzorgen.’ ke koppelingen leggen. Hans de Croon: ‘Als wij zo’n koppeling tot stand willen brengen, stellen wij ons flexibel op en verdiepen we ons in de EFFICIËNTER klant. Het gaat niet puur om e-commerce, maar Klanten hoeven ook geen artikeldatabases meer om besparing door het efficiënt op elkaar laten bij te houden; ze hebben bij Van Egmond Groep aansluiten van inkoopprocessen.’ altijd een actueel overzicht van de voor hen relevante materialen, inclusief nettoprijs en beschikbaarheid. Dat maakt bestellen eenvoudiger en www.vanegmond.nl

april 2018

73

SAMENONDERNEMEN Link Magazine signaleert fusies, allianties en overnames in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

verbeteren en online automatiseren.

Bemet levert CAD/CAM-systemen (TopSolid), een ERP-systeem (Plan-

OVERNAMES

de-CAMpagne) en APM-software. www.bemet.nl, www.jdi.nl

ICT

Pulse en AXtension naar CRM Partners Group CRM Partners Group, één van de leidende organisaties op het gebied van Customer Engagement, is uitgebreid door toetreding van Pulse en AXtension tot de groep.

Pulse en AXtension spelen al jaren een toonaangevende rol op het gebied van backoffice-oplossingen

en CRM Partners is leidend op het gebied van frontoffice-oplossingen. Binnen CRM Partners Group wordt alle expertise van de bedrijven bij elkaar gebracht en verder uitgebouwd. www.crmpartners.com

MARITIEM

Damen voegt twee entiteiten samen Damen Marine Components en Van der Velden Marine Systems zijn gefuseerd en gaan verder als Damen Marine Components Netherlands.

VDVMS opereerde sinds 2013 als een onafhankelijk onderdeel van de

Damen Shipyard Group. Bundeling van beider kennis opent de weg naar efficiëntere producten en diensten. www.damen.com

INDUSTRIËLE DIENSTVERLENING

Siemens en Van Meer technology partners met Huisman

ALLIANTIES AUTOMATISERING

Bemet en JDI komen met CtO-webapplicatie Bemet International uit Veenendaal en JDI uit Spankeren ontwikkelden samen een aan een ERP-systeem gekoppelde ‘configure to order’webapplicatie. Die stelt maakbedrijven in staat om met behulp van een online productconfigurator de gewenste producten en aantallen

74

april 2018

zelf op maat samen te stellen en te verwerken tot een concrete order.

Door slimme koppelingen kan die order direct in productie gegeven worden.

JDI ontwikkelt op maat gemaakte webapplicaties, waarmee klanten hun primaire proces kunnen

Siemens levert de komende vijf jaar de drive cabinets voor de installaties (zoals hijskranen, off- en on-shore boorinstallaties en pijpleg-systemen) van Huisman Equipment in Schiedam. Huisman sloot onlangs samenwerkingscontracten met zowel Siemens als systeemintegrator Van Meer Industrial Services.

De technologiepartners gaan in driehoeksverband hun marktpositie in de maritieme en offshore-

sector verder uitbouwen. Siemens levert standaard drive cabinets en Van Meer gaat de specials bouwen op basis van Siemens-modules.

Recent werd de samenwerking succesvol beproefd: voor twee schepen van OOS International uit Serooskerke bouwt Huisman vier identieke kranen met een hijsvermogen van 2.200 ton per stuk. www.siemens.nl, www.vanmeer.nl, www.huismanequipment.com

UIT DE MARKT SAMCO KIEST VOOR MAASTRICHT AIRPORT VANWEGE SUPPLY CHAIN Met de bouw van een nieuwe hangar kiest onderhoudsbedrijf Samco Aircraft Maintenance definitief voor Maastricht Aachen Airport (MAA).

Tientallen airliners uit Europa, Afrika en Azië dirigeren hun toestellen naar de kleine regionale luchthaven voor grote en kleine servicebeurten.

Afgelopen jaar was spannend voor Samco, opgericht in 1988 en sinds een management buy-out in 2004 in handen van Constant van Schaik en zijn compagnon André Velda. ‘De toekomst van MAA was onzeker. Pas na de overname door de provincie Limburg en garanties over de continuïteit hebben we besloten in Maastricht te blijven en daar verder te groeien.’

Bij Samco op MAA werken ruim 200 mensen. Dat worden er meer als dit voorjaar de nieuwe hangar wordt opgeleverd. ‘Een miljoeneninvestering waarmee we een nieuwe markt aanboren’, zegt Van Schaik. ‘We hebben ons altijd gericht op de wat kleinere vracht- en passagierstoestellen van met name Bombardier, ATR, Fokker en Embraer. Met de nieuwe

SLiM

hal en bijbehorende equipment krijgen we nu de capaciteit voor de zogeheten narrowbodies, toestellen tot ongeveer 170 zitplaatsen. We beginnen met het nieuwste type van Bombardier en kunnen nu ook vergelijkbare toestellen van Airbus en Boeing servicen.’

Constant van Schaik is met Samco thuis op MAA. ‘Een uitstekende locatie. Er zijn voldoende parkeerplekken voor de toestellen en we kunnen door de centrale ligging ten opzichte van internationale vliegvelden snel onderdelen laten leveren.

De supply chain is in deze tak van sport erg belangrijk. Onderhoud is strak gepland, airliners houden hun toestellen niet langer aan de grond dan noodzakelijk. Daarnaast heeft de maintenance boulevard hier op MAA zich goed ontwikkeld. Onze buren zijn sterk in componenten en composieten en spuiterij MAAS heeft een sterke positie opgebouwd.

Samen staan we goed op de kaart bij veel grote maatschappijen.’

Nog een belangrijke reden om op MAA te blijven is de opleiding

Samco bouwt een nieuwe hangar om meer en andere toestellen te kunnen servicen. Foto: Samco

Luchtvaarttechniek van Leeuwenborgh, net om de hoek. ‘Misschien wel de belangrijkste. We nemen voortdurend mbo’ers met een basisopleiding aan die we zelf scholen tot gecertificeerde monteurs. Dat zijn trajecten van zes jaar. Zonder Leeuwenborgh zou het heel lastig zijn om voldoende kandidaten te vinden.

Terwijl we wel heel interessante banen bieden. Onze mensen sleutelen niet alleen hier aan vliegtuigen, voor dagelijks onderhoud zenden we medewerkers uit naar tientallen landen in Europa, Azië en Afrika. Internationale banen dus. Dat worden er de komende jaren alleen maar méér.’ www.samco.aero

automa seren in plaatbewerking

WiCAM levert machine-ona ankelijk so ware voor het .SLiM aansturen van plaatbewerkende produc eprocessen dankzij: • 2D & 3D CAD georiënteerde so ware • Logis ek gestuurde auto nes ng • Gebaseerd op een papierloos concept • Geïntegreerd binnen de systemen van uw bedrijf WiCAM biedt maximale gebruiksvriendelijkheid, flexibiliteit en output binnen de moderne wereld van CAD/CAM voor plaatwerk. .SLiM | Sheetmetal Language for intelligent Machines

Uw partner in technische automa sering

WiCAM Benelux B.V. T +31 (0)88 021 55 00 E benelux@wicam.com I www.wicam.com

april 2018

75

UIT DE MARKT KSE: VAN MACHINEBOUWER NAAR PROCESOPLOSSER Ze begonnen in Bladel als elektromonteurs die ook weegapparatuur verkochten. Langzamerhand verandert KSE Process Technology van een machinebouwer in een procesoplosser. Spannende en boeiende tijden, zo zegt operationeel directeur Giel Menting. KSE Process Technology bestaat 45 jaar. Het bedrijf verkoopt al jaren alles wat een fabriek nodig heeft voor het doseren, wegen en transporteren van materialen in de diervoederindustrie. Succesvol, want KSE telt 800 klanten in een kleine vijftig landen. Daarnaast levert het Brabantse bedrijf een procesbesturingssysteem voor de volledige fabrieksautomatisering in de diervoeder- en levensmiddelenindustrie. Maar de klanten willen meer, zegt Menting. ‘Ze willen een totaaloplossing. Ze willen niet alleen dat we de machines en de software leveren, maar dat we de rol van coördinator op ons nemen, verantwoordelijk zijn voor het gehele proces.’

En dat is een rol die KSE graag op zich neemt, zegt Menting. Ook al

omdat het bedrijf een aantal jaren geleden inzag dat het uitsluitend verkopen van weeg- en doseermachines een doodlopende weg zou kunnen zijn. ‘Dan word je door de klant steeds meer gezien als een leverancier van ijzer, om het oneerbiedig te zeggen. En dat kunnen anderen ook, en in andere landen bovendien een stuk goedkoper.’

Het gaat er dus om toegevoegde waarde te bieden, aldus Menting, zelf vijf jaar bij KSE werkzaam. De strategie van KSE is om zich te ontwikkelen van een machinebouwer naar een procesoplosser. Het bedrijf heeft een roadmap geschreven met onderwerpen als smart industry, simulatie en integrale klantenteams.

Het is allemaal nieuw, en dus gaat het met horten en stoten. ‘Bij een klant in Engeland, waar we op verzoek het gehele proces voor onze rekening hebben genomen, was het steeds aftasten: wat wil de klant zelf doen, wat moeten wij doen? De klant stelde een projectleider aan, maar die functioneerde niet goed.

Uiteindelijk hebben wij ook die rol

Langzamerhand verandert KSE Process Technology van een machinebouwer in een procesoplosser.

Foto: KSE

op ons genomen. Zo ben je steeds aan het zoeken, steeds aan het schakelen. Maar samen kom je er wel uit.’

De strategie van KSE heeft ook personele consequenties. Het bedrijf had vijf jaar geleden een omzet van 13 miljoen euro en telde honderd medewerkers. Nu is de omzet dertig miljoen euro en werken er zo’n 170 mensen. En op termijn, zegt Menting, ‘willen we naar een omzet

van vijftig miljoen euro, met 200 man personeel. We konden niet op de oude voet verder. We willen wereldwijd in de eredivisie spelen, waarin we complexe processen begeleiden en de klant zo veel mogelijk werk uit handen nemen en zijn problemen oplossen. Dat is in onze optiek de enige manier om de wedstrijd te winnen.’ www.kse.nl

itsme is Siemens Approved Partner! itsme is de eerste Nederlandse Siemens Approved Partner voor Advanced Factory Automation, Drives & Motion en Industrial Controls. Dat is uw garantie voor kwaliteit en de nieuwste kennis van PLC’s, HMI operating panels, IPC’s, netwerktechnologie en communicatie, bussystemen, aandrijftechniek en servo, robotica en software.

Wij bieden u innovatieve en praktische oplossingen met onze Technical Support Desk en onze CEDEO-erkende opleidingen, zowel standaard als in company. Ook voor sourcing, op maat gesneden logistieke

76

april 2018

projectbegeleiding en internationale distributie koppelen we onze kennis en mogelijkheden aan uw uitdagingen.

Heeft u een uitdaging voor ons?

Kijk dan op nl.itsme.eu of bezoek ons op de Hannover Messe Hal 9, Stand D35!

Registreer uw gratis toegangskaarten via deze link

CYBERSECURITY: ALTIJD VOORBEREID ZIJN Bij machines en apparaten die deel uitmaken van het internet of things (IoT) is cybersecurity de gedeelde verantwoordelijkheid van de elektronica- en softwareleverancier, de machine-/apparatenbouwer en de eindgebruiker. Dat is de visie van Protonic, ontwikkelaar en producent van elektronica en bijbehorende software voor intelligente machines en apparaten in uiteenlopende markten. De laatste jaren is het belang van cybersecurity gegroeid, zegt David Jander, hardware/software designer bij Protonic in Zwaag.

Er komen steeds meer machines en apparaten online. Zodra ze met de cloud kunnen communiceren, zeker als dat 24/7 gebeurt, staan ze bloot aan het risico van hacken. Omdat Protonic voor veel klanten de complete softwareontwikkeling verzorgt, neemt het bedrijf ook de verantwoordelijkheid voor de cyberbeveiliging. In eerste instantie vooral softwarematig, door de datastromen tussen machinebesturing, IoTdevice en cloud te encrypten. Dat is niet altijd afdoende, want een hacker kan een man-in-the-middle-aanval uitvoeren, waarbij hij zich voordoet als het andere einde van de communicatie en zo de verstuurde gegevens onderschept. ‘Voor bescherming hiertegen zijn SSL-certificaten (secure sockets layer, red.) nodig.

Daar maken wij uiteraard gebruik van.’

Verder kan het gevaar bestaan dat een kwaadwillende fysiek toegang krijgt. ‘Dan is er weinig dat kan voorkomen dat je wordt gehackt’, zegt Jander. Al is er een techniek die zorgt dat de hacker door hem gemodificeerde software niet kan

AWARDS

Aukje Kuypers (39), algemeen

directeur van technisch dienstverlener Kuijpers uit Helmond, is uitgeroepen

tot zakenvrouw van het jaar 2018.

Ze ontving de ‘Prix Veuve Clicquot, Business Woman of the Year Award’ uit handen van minister en vicepremier Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties).

laten draaien. ‘Dat is de verified boot, die alleen software die cryptografisch is ondertekend (door de rechtmatige gebruiker of leverancier, red.) laat uitvoeren. Zou de hacker bijvoorbeeld een softwareupdate onderscheppen en modificeren, dan wordt die software niet uitgevoerd.’ Dat is belangrijk, want die software-updates zijn juist nodig om fouten te herstellen en bescherming te bieden tegen nieuwe bedreigingen. ‘Bug free programmeren bestaat namelijk niet.’

Lastig is dat regelmatig updaten wel, heeft Jander ervaren. ‘Machinefabrikanten zijn op dit punt heel traditioneel: als iets goed werkt moet je er niet aankomen, ook niet voor een update.’ Wat het werk voor Protonic verder bemoeilijkt, is dat het meestal niet in contact komt met eindgebruikers. ‘Wij moeten bedenken hoe zij onze besturingselektronica gebruiken en bij welke scenario’s de veiligheid in het geding kan komen.

A Maar wij weten dus niet welke problemen zij ervaren. Indirecte terugkoppeling – via onze klanten, de machinebouwers – is soms lastig.’

Is een striktere beveiliging nodig, dan kan Protonic ook hardwareoplossingen inzetten. Dat gebeurt door elke machine te voorzien van een unieke, praktisch niet kopieerbare fysieke sleutel, die alleen door beveiligde software kan worden gelezen. Met behulp van deze sleutel is het mogelijk het systeem verder te beveiligen, zodat het ook moeilijker wordt om door het hacken van een enkel apparaat meteen controle te krijgen over alle soortgelijke apparaten. Nog verder gaat de beveiliging met een geheugenchip die een unie-

Tijdens de Avond van de Maakindustrie op 7 maart in Jaarbeurs Utrecht is een groot aantal awards uitgereikt. Winnaar van de Smart Manufacturing Award 2018 van Koninklijke Metaalunie is Aebi Schmidt Nederland.

FPT-VIMAG reikte awards uit aan BMO Automation (TechniShow Award Nieuw op de Beneluxmarkt), Kuunders Technoworks (TechniShow Award Commerciële Innovatie), Style CNC Machines (TechniShow Award Made in de Benelux) en Trumpf (publieksprijs TechniShow Innovation Award).

Voor strikte beveiliging tegen hackers kan Protonic ook hardwareoplossingen inzetten.

Foto: Protonic

ke sleutel haalt uit zijn eigen unieke eigenschappen, een soort vingerafdruk, ook wel PUF (physical unclonable function) geheten. ‘Daar hebben wij nog geen klanten voor’, meldt Jander. ‘Wel voor die fysieke sleutel. Want wij hebben klanten die vooral bezorgd zijn over hacken door hun eigen klanten, de eindgebruikers. Hun machine of apparaat kan bijvoorbeeld extra functionaliteit

bieden die tegen betaling in de software is te activeren. Als de klant die software kan hacken, krijgt hij die extra’s gratis.’ Zo blijft cybersecurity een fascinerend onderwerp. ‘Gelukkig hebben we nog niet te maken gehad met een grote inbreuk op de veiligheid bij klanten of een DDoSaanval via onze apparaten. Maar we moeten altijd voorbereid zijn.’ www.protonic.nl

Wij van TOPINC vinden het eigenlijk

waanzinnig dat zo velen in ons vak bezig zijn met zeuren over de kosten en tijd besteden aan nieuwe oplossingen of slimme mogelijkheden.

‘0’

Wij van TOPINC ontwikkelden intussen de volgende concepten: #supplychallenge de beste oplossing met de beste partner #payperuse betalen voor prestatie op basis van gebruik #supplytuning de doorlooptijd in uw keten versnellen Interesse in innovatieve oplossingen?

Kijk op www.topinc.nl of bel met Paul van Veen 06 25470904 of Gil Heijmans 06 22239943

#smartdashbord een dashboard om de prestaties in de supply chain te meten en te vergelijken #supplyevents inspiratiemeetings om je supply chain-kennis te verbreden #training nieuwe concepten vragen om training

april 2018

77

SMARTGELEVERD GEINVESTEERD

Link Magazine bericht over de levering van of de investering in smart technologie en de toegevoegde waarde daarvan voor de gebruiker.

Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

MEDISCHE TECHNOLOGIE

3D-PRINTING

Vijfde metaalprinter voor FMI Instrumed

Additive Industries krijgt zeven keer zoveel ruimte

FMI Instrumed in Schiedam heeft een tweede Concept Laser M2 metaalprinter in bedrijf genomen. De machine is identiek aan de eerste en is uitgerust met een dual-laser en diverse opties voor kwaliteitsmonitoring, waaronder 3D meltpool. Met deze nieuwe aanwinst beschikt FMI nu over vijf metaalprinters voor de serieproduc-

Additive Industries verhuist naar een voormalige Philipsfabriek op bedrijvencomplex Strijp T in Eindhoven. De producent van geavanceerde industriële 3D-metaalprinters brengt daar zijn hoofdkantoor, ontwikkel- en assemblagegroep en testfaciliteiten onder. De assemblage is nu nog onderdak bij NTS-Group. Uitbreiding is hard nodig, gezien de gestage groei en de

AUTOMOTIVE tie van titanium orthopedische implantaten. www.fmi-international.com

BOUW

SAB-profiel verhuist naar Betuwe SAB-profiel, het dochterbedrijf van Tata Steel dat stalen dak- en gevelpanelen produceert, verhuist van Nieuwegein naar Geldermalsen.

Onlangs werd in laatstgenoemde plaats met de bouw van de nieuwe

ambitie om in het topsegment van industriële 3D-metaalprinters een top 3-speler te worden. Tot dusver werden circa vijftien MetalFab1machines – kostprijs circa 1,8 miljoen euro per stuk – aan de man gebracht. Onlangs opende Additive Industries vestigingen in de Verenigde Staten, Singapore en het Verenigd Koninkrijk. www.additiveindustries.com

fabriek begonnen; in 2019 moet die klaar zijn. SAB-profiel verwacht groei, waarvoor nieuwe medewerkers nodig zijn. www.sabprofiel.nl

Neways vergroot auto-onderdelenfabriek in Neunkirchen De Sonse elektronicaproducent Neways vergroot zijn fabriek in het Duitse Neunkirchen met duizend m2 vloeroppervlak, tot in totaal 5.500 m2. De vestiging maakt onderdelen voor grote Duitse autofabrikanten. Dat gaat zo goed, dat er snel extra lijnen nodig zijn voor

de geautomatiseerde assemblage.

Eerder liet Neways weten ook uit te breiden in China en Tsjechië.

De nieuwe complexen daar en de uitbreiding in Neunkirchen worden waarschijnlijk midden dit jaar in gebruik genomen. www.newayselectronics.com

A matter of performance

We are Kepser. We are a family business, built on 60 years of knowledge and experience. We now co-engineer, obtain and process materials such as steel, stainless steel and aluminium. From assembly to delivery. We’re more than the sum of our parts and have mastered the whole chain. Because we do more with metal. www.kepser.nl

78

april 2018

UIT DE MARKT SCHUITEMAKER GAAT ZIJN OPVOLGER BIJ RADINE ‘NIET IN DE WEG LOPEN’ Karel Schuitemaker (62) draagt zijn functie als directeur van Radine per 1 mei over aan de huidige productmanager Remco van Dijk. Schuitemaker heeft die leidinggevende positie dan op de kop af 25 jaar bekleed.

Toen hij in 1993 aantrad bij de onderneming – op dat moment nog INA Automation, een afdeling van lagerleverancier INA Nederland – constateerde hij al snel dat het bedrijf alle technologie in huis had om complete machines zelf te bouwen. ‘Vijftig procent van onze omzet verwierven we met de klantspecifieke ontwikkeling en bouw van trilvullers. De rest met handel in schroefautomaten, indexeertafels, transportbanden et cetera. Die leverenden wij aan machinebouwers die er complete lijnen uit configureerden. Dat konden wij natuurlijk evengoed zelf doen.’ Die strategiewijziging werd een succes, ondanks de weerstand

van de klanten uit de machinebouw die INA lieten weten de lagers voortaan elders aan te schaffen. ‘Dat is wel de reden geweest dat wij verzelfstandigd zijn en als Radine verder zijn gegaan’, verhaalt Schuitemaker.

Vooruitblikkend ziet hij veel perspectief voor de flexibele productieautomatisering waarvoor de onderneming uit Barneveld vorig jaar een proeve van bekwaamheid aflegde door bij ABB Ede een montagelijn te ontwikkelen en te bouwen: daarin werken drie tweearmige cobots – Yumi’s - samen. ‘Omdat die cobots voortdurend moeten weten wat de positie is van de armen van de andere twee, was dat een complexe besturingsuitdaging, maar het is gelukt.

Het is wereldwijd de eerste lijn met drie samenwerkende robots. Die vorm van automatisering is de toekomst’, zegt hij vol overtuiging.

Hetzelfde geldt voor de 3D-print-

MIKROCENTRUM IN VELDHOVEN IN RUIMERE, MODERNE JAS Kennis- en netwerkorganisatie Mikrocentrum verhuist deze zomer van Eindhoven naar Veldhoven.

De nieuwe stek (De Run 1115) was ooit het holdingkantoor van ASML en ligt naast het hoofdkantoor van Simac. Het pand, 4.400 vierkante meter vloeroppervlak, wordt nu verbouwd, uitgebreid en geschikt gemaakt voor onder meer cursussen en evenementen. Alles wordt flexibel en multifunctioneel ingericht en van de modernste technologieën voorzien. Op de begane grond komen

een multifunctionele ontvangsthal, de cateringfaciliteiten, een ruimte voor spuitgietmachines en een grote, open ruimte met een auditorium. De eerste etage is volledig voor cursussen en practica. Alle faciliteiten zijn tevens beschikbaar voor aan Mikrocentrum gelieerde organisaties en partijen die vergelijkbare doelgroepen bedienen.

Op 30 oktober aanstaande bestaat Mikrocentrum vijftig jaar. www.mikrocentrum.nl

technologie waarvan Radine sinds twee jaar gebruik maakt voor complexe kunststoffen precisieonderdelen van trilvullers. ‘Dat zijn onderdelen die we wereldwijd leveren aan productievestigingen van Schaeffler (het huidige moederbedrijf van Radine, red.). Toen we ze nog met de hand maakten, waren er nogal eens kleine afwijkingen waardoor ze niet goed pasten. Ook voor nieuwe modellen van trilvullers is het handig als je onderdelen met de exacte maatvoering direct vanaf tekening digitaal kunt printen. Bovendien blijken deze kunststoffen versies, gek genoeg, slijtvaster dan de oude van metaal.’

In de 25 jaar directeurschap van Schuitemaker is het bedrijf in zijn aantal medewerkers verdubbeld, van 17 naar 35 man. ‘Wij hebben nog drie vacatures, technisch-commerciële functies op hbo-niveau. We zoeken al een half jaar, maar zonder succes. Dit remt ons wel in onze groei. We hebben regelmatig heftige interne discussies over tegen welke

Karel Schuitemaker. Foto: Radine

klant we ‘nee’ moeten gaan zeggen.’

Gezien die werkdruk zal Radine blij zijn dat Karel Schuitemaker nog niet vertrekt. De komende twee jaar blijft hij aan als project- en salesmanager en de komende maanden besteedt hij aan het inwerken en ondersteunen van Remco van Dijk. ‘Maar ook niet meer dan dat. Ik wil Remco zeker niet in de weg lopen.’ www.radine.nl

FESTO PRESENTEERT BIONICWORKPLACE ‘Met de BionicWorkplace tonen we een zelflerende werkplaats voor een mens-robotsamenwerking, die de voordelen van de BionicCobot – de lichtgewicht pneumatische robot – combineert met IT-systemen uit het veld van kunstmatige intelligentie.’

Dat zegt Elias Knubben, hoofd Corporate Bionic Projects bij Festo.

De flexibele werkplek is uitgerust

met vele hulpsystemen en perifere apparaten die samen een netwerk vormen en zo met elkaar communiceren. Kunstmatige intelligentie en machinelearningmethoden maken van de BionicWorkplace een lerend systeem, dat zichzelf voortdurend optimaliseert. www.festo.nl

april 2018

79

UIT DE MARKT De kers op de taart van uw productieproces!

EMPAS KIEST HÄNEL-PLATEAULIFT VOOR EFFICIËNTIE EN GEMAK

Machinebouwer Empas heeft liften van Hänel geplaatst voor meer efficiëntie. Foto: Empas

Snel, betrouwbaar en uiterste nauwkeurigheid De industriële robots van Mitsubishi Electric zijn ontworpen om snel, flexibel, functioneel en veilig te zijn in uw specifieke productie omgeving.

MELFA robots bestrijken een breed portfolio van 4-assige SCARA, 6-assige verticale tot een innovatief ontworpen SCARA robot met plafondbevestigig.

De MELFA robots kunnen worden geïntegreerd in een totaal oplossing, inclusief het plaatsen van de robotcontroller in de PLC en het aansturen van de robot via een HMI. Dit alles wordt geconfigureerd vanuit één programmeeromgeving.

Ontdek wat Mitsubishi ook voor jou kan betekenen!

Of voor meer informatie: Telefoon 0297 250 350 Website nl3a.mitsubishielectric.com

80

april 2018

Machinebouwer Empas in Veenendaal is gespecialiseerd in spuitapparatuur voor de tuinbouw, heetwaterunits voor onkruidbestrijding en pekelsproei-units voor gladheidbestrijding. Naast productie heeft Empas ook een handelstak voor onderdelen voor de machinebouw en handel.

De markt voor heetwaterunits is de laatste tijd booming, vertelt Carel Doornenbal, directeur van Empas.

‘Europese wetgeving bepaalt dat er niet langer gif gebruikt mag worden op openbare terreinen. Dat speelt ons in de kaart, aangezien onze machines heet water gebruiken om onkruid te doden op (half)verharde ondergrond. We hebben de afgelopen tien jaar geïnvesteerd in een nieuwe productielijn om meer machines te produceren. Precies op tijd, de Europese markt is er nu klaar voor en de groei zet nog wel even door.’

De groei leidde tot meer producten en meer medewerkers op een beperkt aantal vierkante meters.

‘Uitbreiden was niet mogelijk op onze locatie. Daarom kozen we voor een verbouwing, waarbij de kantoren naar boven verhuisden. De vrijgekomen ruimte is nu voor de expeditie en het magazijn. Empas schafte vorig jaar bovendien vier plateauliften aan, de Lean Lift van Hänel.

‘Die liften stonden al een tijdje op ons verlanglijstje. Hänel rekende ons een en ander voor en dat pakte gunstig uit. Vervolgens hebben we ons pand verhoogd, zodat die hoge liften erin pasten. We hebben nu twee keer

zoveel ruimte. Daarnaast hoeven medewerkers minder loopbewegingen te maken om producten te halen en beschikken we over een efficiëntere opslagcapaciteit.’

Gemak was een tweede reden voor de aanschaf. ‘Eén plateaulift gebruiken we voor zware onderdelen die we eerst met een heftruck uit de stelling moesten halen. Nu tik je het artikelnummer of de omschrijving in en haal je het onderdeel met een takel uit de lift.’ De bijbehorende WMS-software HänelSoft® – gebaseerd op browsertechnologie met in de basisversie al uitgebreide functies voor efficiënt magazijnbeheer – bepaalt de locatie van de producten.

‘De software ‘weet’ waar een plekje vrij is en of er meerdere locaties zijn met eenzelfde product. Ook de voorraad wordt automatisch bijgehouden’, zegt Doornenbal. ‘Als de verkoopafdeling nu een order doorgeeft aan de expeditie, begint de lift al te draaien. Een led toont de pickers welk product ze moeten pakken en op het beeldscherm verschijnt ook nog eens een foto van het artikel.’ Hänel zorgde tevens voor een kop-peling van Hänelsoft met het ERPpakket van Empas. Verder bevat Hänelsoft een module voor toegangscodebeheer. ‘We willen een gesloten magazijn. Onze magazijnmedewerkers hebben een tag en zijn daarmee de enigen die iets uit de lift kunnen halen.’ www.empas.nl www.haenel.nl

MINISTER BEZOEKT T-VALLEY Minister Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) was onlangs op werkbezoek bij het T-Valley Mechatronicalab van hogeschool Saxion. Ze hoorde meer over de integrale technologieen onderzoeksroadmap die de ‘founding fathers’ van dit aspirant Field Lab onder leiding van lector mechatronica Dirk Bekke hebben opgesteld.

T-Valley is een doorstart van Een student geeft een demonstratie aan minister Mechtronica Valley en in 2016 Van Engelshoven. Foto: Saxion (weer) opgericht door Demcon, IMS, Bronkhorst High Tech, engineering samen met Incose.

Benchmark Electronics, BoessenDe onderzoeksgroep Mechatronica kool, MetricControl en Voortman van Saxion is de spil in het geheel en Steel Group. Het cluster wil door de minister nam tijdens het bezoek gezamenlijke kennisontwikkeling uitgebreid de tijd om kennis te een betere concurrentiepositie vernemen van de werkwijze. Uit de overen in de internationale markt. technologieroadmap zijn samenDe technologie-roadmap is dynawerkingsprojecten gedefinieerd. Er misch en wordt jaarlijks bijgesteld komen vele studentenopdrachten aan de behoefte van de deelnemenuit voort. Het T-Valley cluster houdt de partners. De eerste roadmap ook weer jaarlijkse conferenties en bestaat uit vier pijlers: (1) Onbestaat open voor groei op basis van mande systemen samen met testceninhoud en inzet, waarbij de twee trum Space53, (2) Smart industrial belangrijke randvoorwaarden gelsystems samen met Smart Industry, den: actief kennis ontwikkelen en (3) Modular robotics samen met actief kennis delen.

Holland Robotica en (4) Systems www.tvalley.nl

PERSONALIA Ivo van den Noort is sinds 1 maart

Paul van Nunen, directeur van de

de nieuwe directeur van metaalbedrijf Goma in het Gelderse Hengelo. Hij volgt Foppe Attema op. Van den Noort komt van machinebouwer WEMO uit Den Bosch.

Rijksvoorlichtingsdienst, volgt begin Begin november verhuist Capi Euromei Imke Carsouw-Huizing op als pe, fabrikant van kunststofbloemdirecteur van Brainport Development potten, naarBrainport. een nieuw pand in en Stichting Tilburg. Een investering van twintig miljoen euro, waarmee René Penning de Vries het is hetaantal vierkante metersvan meer dan verdubnieuwe boegbeeld Photondelta, Zo telt het nieuwe belt. alliantiemagazijn die de fotode publiek-private 20.000 palletplaatsen enwil achttien nica-expertise in ons land omzetten laaddocks. sterke groei van Capi in succesvolleDe producten en toepassinEurope, dat inlange ruimtijd zestig gen. Hij werkte voorlanden NXP verkoopt, verklaart directeur-eigenSemiconductors. aar Toine van de Ven met de opmerking datSijpkes alles klopt Tjaard heeftaan zijn het baanproduct. als hoofd technologieontwikkeling bij Fokker Technologies en Fokker Landing Gear verruild voor die van chief technology officer van de elektrische bussenbouwer Ebusco in Helmond.

Lucien Perizonius is de nieuwe voor-

zitter van Verenigde Maakindustrie Oost. Hij volgt Martin Leushuis op.

Perizonius investeert met zijn PCMMC Ventures in industriële ondernemingen.

ASML breidt zijn raad van bestuur uit van vijf naar zes personen. Christophe Fouquet, de afgelopen tijd hoofd van de Application Product Group, wordt verantwoordelijk voor euv. Zijn voorganger, Frits van Hout, legt zich toe op het versterken van de strategische relatie met toeleveranciers.

Kees-Jan Leliveld is de gepensioneerde Richard Boulanger opge-

volgd als directeur van ASM Laser Separation International (Alsi). Hij was daar manager systeemengineering.

FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink adviseert de Europese Commissie de komende tijd over het Europees industriebeleid.

Zij doet dat als lid van de High Level Round Table. Die telt twintig leden uit verschillende landen en met verschillende achtergronden.

FOLLOW OUR LEAD. Als system supplier en EMS specialist ontwikkelt, industrialiseert en produceert Variass elektronische en mechatronische hightech oplossingen voor haar klanten.

Variass draagt bij aan producten die er in onze wereld écht toe doen. Voor de markt van morgen, op het gebied van Defensie & Security, Medisch en Industrie. +31 (0) 598 61 94 75 | contact@variass.nl | www.variass.nl

april 2018

81

AGENDA 17 APRIL 2018 LASER EVENT 18 (BEURS EN CONFERENTIE)– ENSCHEDE Event waarin nieuwe ontwikkelingen in de lasertechnologie en praktische tips centraal staan. Aan het bedrijf dat lasertechniek op de meest innovatieve en economische succesvolle wijze inzet, wordt de Laser Innovation Award toegekend.

Zie: www.mikrocentrum.nl/evenementen/ themabijeenkomsten/laser-event/

17 APRIL 2018 3D PRINTING MATERIALS CONFERENCE – GELEEN Dertig sprekers van onder meer KU Leuven, TU Delft, Universiteit Maastricht, Shapeways en inspire AG, belichten de nieuwste ontwikkelingen in 3D Printing. Parallel, op dezelfde locatie, de 3D Printing Design & Engineering Conference en daags erna (18 april) de 4D Printing Meta Materials Conference. Zie: www.3dprintingmaterialsconference.com

op het gebied van industrieel onderhoud, digitalisering, inspectie, productieveiligheid, meet- en controletechnologie, hydrauliek en aandrijving tonen.

Zie: www.easyfairs.com/nl/maintenancegorinchem/maintenance-gorinchem2018

23-27 APRIL 2018 HANNOVER MESSE – HANNOVER (D) ’s Werelds grootste industriële beursevenement, met vijf vakbeurzen: industrial supply; integrated automation, motion & drives; digital factory; energy en research & technology. Thema is ‘Integrated Industry’ en Mexico is het partnerland.

Zie: www.hannovermesse.de

23 MEI 2018 AUTOMOTVIE CONGRESS 2018 - EINDHOVEN Evenement van AutomotiveNL en Mikrocentrum over een scala aan onderwerpen waaronder green en smart mobility, manufacturing & logistics en materials & design.

Zie: automotive-congress.com

17-19 APRIL 2018

30 en 31 MEI 2018

VAKBEURS MAINTENANCE – GORINCHEM Nieuwe vakbeurs waarop diverse partijen hun oplossingen en technologieën

MATERIALS 2018 (BEURS + CONFERENTIE) – VELDHOVEN Vakbeurs en congres over (innovatieve)

materialen, materiaalkarakterisatie, oppervlaktebehandelingen en verbindingstechnieken.

Zie: www.materials.nl

6 en 7 JUNI 2018 VISION, ROBOTICS & MOTION 2018 (VAKBEURS + CONGRES) - VELDHOVEN Vakbeurs met alles om betrouwbaarder, veiliger en sneller te produceren.

Zie: www.vision-robotics.nl

19 JUNI 2018 PHOTONICS EVENT 2018 – ENSCHEDE Evenement van Mikrocentrum in samenwerking met PhotonicsNL, waarop bedenkers, ontwikkelaars en toepassers van op fotonica gebaseerde applicaties, instrumenten, machines en diensten elkaar ontmoeten.

Zie: photonics-event.nl

27 en 28 JUNI 2018 AGRO FOOD INNOVATION EVENT – VENLO Vier conferenties en een expositie onder één dak; over alles wat speelt en gaat spelen in 3D food printing en smart farming (27 juni), healthy nutrition en vertical farming (28 juni).

Zie: www.smartfoodfarmingexpo.com

18-20 SEPTEMBER 2018 TIV HARDENBERG 2018 – HARDENBERG Twintigste editie van dit vakevent: het is inmiddels uitgegroeid tot het centrum van de slimme maakindustrie in Noord- en Oost-Nederland.

Zie: www.evenementenhal.nl/tiv

26 en 27 SEPTEMBER 2018 KUNSTSTOFFEN 2018 (BEURS EN CONGRES) - VELDHOVEN Bijna 300 exposanten en zo’n 40 sprekers delen oplossingen op het gebied van duurzaamheid, recycling, kostprijsbesparing, productieoptimalisatie, productontwikkeling en smart industry.

Zie: kunststoffenbeurs.nl

2-5 OKTOBER 2018 WOTS (WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE; BEURS EN CONFERENTIE) – UTRECHT Trefpunt voor automatisering. De WOTS is ontstaan uit het samengaan van Het Instrument en Industrial Automation & Drives. Dit jaar is ook de beurs Industrial Processing geïntegreerd.

Zie: www.wots.nl

april 2018

83

isah.com

VAN SMART INDUSTRY NAAR RESULTAAT? JE MAAKT HET MET ISAH

De wereld om ons heen verandert snel. Internet of Things, Big Data, Robotisering.

De digitale transformatie is volop bezig, ook in de maakindustrie. Als Smart Industry Ambassadeur helpen wij bedrijven de transitie te maken naar een digitale wereld waarin ICT diep doordringt in alle facetten van het productieproces. In ons gratis eBook “Aan de slag met Smart Industry” gaan we dieper in op de bijdrage die ERP software kan leveren als onderdeel van de vierde industriële revolutie. Download ons gratis eBook nu op blog.isah.com/smart Maak het met Isah.