Hobonia 1986-4 oktober

Verantwoordelijke uitgever

D r i e m a a n d e l i j k s

tijdschrift

P. ARREN Bredabaan 8 4 9 2170 W u u s t w e z e l

158 JAARGANG - 1986 O

K

T

O

B

E

R

- NOVEMBER - DECEMBER

Het " P o l o p l e i n " t e Hoogboom - Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n ( z i e b l z . 232 )

INHOUD : Snuffelend i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: De v e r k o p i n g v a n een N a t i o n a a l Domein Samenstelling B e s t u u r Hobonia Ve l t w i j c k , n o g w a t meer dan d e benaming voor een k a s t e e l e n een l a a n Kastelen i n Vlaanderen: ' s -Gravenwezel Snuffelend i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom Geschiedenis S t . - J o z e g Hoogboom ( 2 ) I n Memoriam: L i j k w a d e -deskundige P. B o r g a De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 8 ) A k t i v i t e i t e n 1987 Inhoudsopgave 1986

J. Va n Croonenborch

blz. 182 blz. 192

J. G o o l e n a e r t s P. A r r e n

blz. 193 blz. 196

R. Roelands R. Va n H a e l s t R. Va n H a e l s t

blz. blz. blz. blz. blz.

212 218 219 232 233

- 181 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 181

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 182

GRENS

e

b9 v . , , < ,\A,

`

Z R

9 ü S

"

.

�

�

`

'�_.. _ � �

/

RIEKSTRAAT

eeNt.

OP 9en

eses iaoT�f i

00V�se oel

•t• � E I � � S Z g A p �

\ ZILVERENHOEK - . . , • •Gs

_ _ _ _ _ KONINGIN N \ � V 1 < \ \ \ � r i H � � 0 ��{-\ r e � o � yPA�

KAPELLEN

Het bedoelde s t u k moet z i c h ergens s i t u e r e n t u s s e n Iioogboomsteenweg, F a b r i e k s t r a a t e n K a a r t s e Beek. Een d e e l e r v a n grensde aan h e t huidige Brasschaat.

TOPOGRAFISCHE NOTA:

—.—.—•—•— GEMEENTE GRENS

P A R O C H I E

14. LIEVENS KAPELLEKE

13. STATION KAPELLEN

12. DOMEIN GOOD

11. MEDISTER

10. OMNI-SPORTVELD

9. KAZERNE BAUWIN

8. JONGENSSCHOOL + JEUGDATEL.

7. RUSTHUIS WELVAART • POST

6. BIBLIOTHEEK

5. MANEGE S T. HUBERTUS

4. MEISJESSCHOOL

3. DEN HAASDAM

2. PASTORIE

1. KERK • KERKHOF

LEGENDE.

N sLd. N � csa ;

CI 0 c � �

•� �

/

"

'

R��ry

♦

eee

•

\

\

\

/

\\

`\

B R A S S C H A AT

BRASSCHAAT

'

� i

% A n t i -Tank K a m a /

snuffelend in het verleden van hoogboom

DEVERKOPINGVANEENNATIONAALDOMEINTE HOOGBOOM - 24 EN 29 FLOREALAN VI (1) Met d e d e f i n i t i e v e v e r e n i g i n g v a n d e Z u i d e l i j k e N e d e r l a n d e n met F r a n k r i j k p e r 1 o k t o b e r 1 7 9 5 ( 2 ) , s c h a f t e m e n h i e r o f f i c i e e l h e t A n c i e n Régime a f . A a n d e v o o r a v o n d h a d men reeds d e a r r o n d i s s e m e n t e n ( i n g e s t e l d o p 7 september 1794) vervangen d o o r departementen e n d e k l e i n e gemeenten g e g r o e peerd t o t k a n t o n s ( 3 ) . Hoogboom b e h o o r d e a l d u s t o t h e t K a n t o n E k e r e n e n h e t D e p a r t e m e n t d e r Tw e e N e t h e n .

De g e e s t e l i j k h e i d w e r d n u o o k h a r d e r o p d e k o r r e l g e n o m e n , naar h e t v o o r b e e l d v a n d e i n F r a n k r i j k z e l f v i g e r e n d e m a a t regelen. B i j w e t van 4 Pluviose I v (24 j a n u a r i 1796) b e v a l men d e v e r k o o p v a n d e e i g e n d o m m e n v a n F r a n s e g e e s t e l i j k e gemeenschappen i n d e a a n g e h e c h t e d e p a r t e m e n t e n . ( 4 ) (1)

(2)

(3) (4)

-

R i j k s a r c h i e f Antwerpen (RAA), P r o v i n c i a a l A r c h i e f , Reeks B / 5 1 0 A f f i c h e 6 0 n r . 1 2 ; 1 3 e n 1 8 m e i 1 7 9 8 .

- F. G E VA E R T, D e R e p u b l i k e i n s e K a l e n d e r e n d e v o l l e d i g e vergelijkingstabellen met de Gregoriaanse kalender, Heule, 1 9 6 5 .

- A . COSEMANS, D e v e s t i g i n g v a n h e t F r a n s e B e w i n d , i n : Algemene G e s c h i e d e n i s d e r N e d e r l a n d e n , d l . V I I I , A n t werpen; B r u s s e l ; G e n t ; L e u v e n , 1 9 5 5 , p . 1 9 0 .

- I D . , o . c . , p.192 - H . VA N WERVEKE, D e v e r k o o p v a n d e ' n a t i o n a l e g o e d e r e n ' , in: Algemene Geschiedenis d e r Nederlanden, d l . I X , Antwerpen; B r u s s e l ; G e n t ; Leuven, 1956, p . 5 9 .

- 183 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 183

Door d e w e t t e n v a n 1 s e p t e m b e r , 2 6 o k t o b e r e n 2 5 n o v e m b e r 1796 w e r d e n o o k d e g e e s t e l i j k e i n s t e l l i n g e n u i t d i e d e p a r tementen z e l f d o o r d e z e l f d e m a a t r e g e l e n g e t r o f f e n ( 5 ) . D e ze v e r k o p i n g e n v a n N a t i o n a l e D o m e i n e n g i n g e n d o o r t o t d e cember 1 8 1 3 , m a a r k e n d e n h u n h o o g t e p u n t r e e d s t u s s e n j a n u a r i 1797 e n september 1798. ( 6 ) Deze h a n d e l s w i j z e w a s e i g e n l i j k n i e t n i e u w . S o o r t g e l i j k e m a a t r e g e l e n w a r e n a l genomen o n d e r h e t O o s t e n r i j k s B e w i n d en z o u d e n z i c h t r o u w e n s b l i j v e n h e r h a l e n i n d e H o l l a n d s e T i j d . ( 6 . 2 ) M e n mag d e z e v e r k o p i n g e n o o k n i e t l o s z i e n v a n vroegere gebeurtenissen a l s d e M i l i t a i r e C o n t r i b u t i e s o p g e l e g d a a n d e s t e d e n i n 1 7 9 4 e n d e Gedwongen L e n i n g e n .

Van d e M i l i t a i r e C o n t r i b u t i e v a n 1 0 m i l j o e n p o n d o p g e l e g d aan d e s t a d e n h e t a r r o n d i s s e m e n t A n t w e r p e n b e s c h r e e f S. VERVAECK r e e d s d e h o o f d l i j n e n i n e e n s t u d i e w a a r i n d e ze b r o n n e n g e t o e t s t w e r d e n o p h u n b r u i k b a a r h e i d v o o r d e sociale geschiedenis ( 7 ) . Deze C o n t r i b u t i e werd voor A n t werpen d o o r h e t b e s l u i t v a n d e R e p r é s a n t a n t s d u P e u p l e v a n 10 N i v ô s e I I I ( 3 0 d e c e m b e r 1 7 9 4 ) o p g e t r o k k e n t o t 1 2 , 5 m i l joen pond. ( 8 ) U i t een v e r g e l i j k i n g van de C o n t r i b u t i e s (5) - I D . , o . c . , p . 5 9 .

(6) - I D . , o . c . , p . 5 9 .

(6.2) We moeten h i e r e c h t e r waarschuwen v o o r een t e gemakkel i j k e veralgemening. De geschiedenis h e e f t Jozef I I een o d i u m o p g e p l a k t d a t t o c h m o e t g e n u a n c e e r d w o r d e n .

Hij h e e f t inderdaad k e r k e l i j k e goederen genaast, maar wel d e g e l i j k m e t e e n r e l i g i e u s d o e l .

De O o s t e n r i j k s e E r f l a n d e n h a d d e n a f t e r e k e n e n m e t e e n schrijnend gebrek aan p r i e s t e r s om een voldoende aant a l p a r o c h i e s t e bemannen. Om de n o d i g e f o n d s e n v o o r priesterseminaries en parochiestichtingen b i j e e n t e brengen w e r d d e R e l i g i e k a s o p g e z e t . N a a r d e mening van d e O o s t e n r i j k s e v o r s t w a r e n b . v . d e J e z u ï e t e n n i e t erg n u t t i g v o o r d e gemeenschap, z o d o e n d e w e r d d a n o o k overgegaan t o t h e t c o n f i s c e r e n v a n hun eigendommen.

Jozef I I maakte enkel e e n beoordelingsfout, want de Oostenrijke Nederlanden daarentegen kampten helemaal n i e t met h e t probleem. Vandaar o o k d e e r g e r n i s i n o n ze g e w e s t e n o m t r e n t d e h o g e r g e n o e m d e m a a t r e g e l e n .

Er m o e t d u s e e n d u i d e l i j k o n d e r s c h e i d g e m a a k t w o r d e n met w a t i n d e F r a n s e T i j d g e b e u r d e . H i e r s t o n d i n i t i eel e e n m i l i t a i r d o e l v o o r ogen, z o a l s we o o k kunnen aflezen u i t de v e r s c h i l l e n d e wetten houdende de Nat i o n a l e Domeinen. D i k w i j l s w i j s t men immers o p de nood a a n g e l d o m d e s o l d i j t e k u n n e n u i t k e r e n . ( 7 ) - S . V E R VA E C K , E n k e l e b r o n n e n u i t d e F r a n s e T i l d . H u n belang v o o r d e S o c i a l e Geschiedenis, ( I . C . H . G . n r. 2 2 ) , Leuven; P a r i j s , 1 9 6 2 (8) - S t a d s a r c h i e f A n t w e r p e n ( S A A ) , M o d e r n A r c h i e f ( M A ) , 7512(2°).

- 184 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 184

opgelegd a a n v e r s c h e i d e n e s t e d e n b l e e k d u i d e l i j k d a t d e geestelijkheid h i e r i n h e t zwaarst getakseerd werd. ( 9 ) Z i j was g e n o o d z a a k t e e n d e e l v a n h a a r g o e d e r e n t e v e r k o p e n o m te kunnen voldoen aan de opgelegde kwote. ( 1 0 ) Een volgende stap, d i e we h i e r exemplarisch behandelen, was dan h e t a a n slagen v a n d e g e e s t e l i j k e goederen d o o r d e s t a a t e n n a t u u r l i j k de verkoop ervan.

De o o r z a a k v a n d e z e d u r e m a a t r e g e l e n m o e t g e z o c h t w o r d e n i n de d e p l o r a b e l e t o e s t a n d v a n d e F r a n s e f i n a n c i ĂŤ n . S p e c i a a l m . b . t . d e N a t i o n a l e Domeinen moeten we v e r m e l d e n d a t d e z e g e b r u i k t werden om d e waarde v a n d e a s s i g n a t e n t e o n d e r s t e u nen. ( 1 1 ) M e n was z o w e l i n F r a n k r i j k a l s i n d e a a n g e h e c h t e gebieden n i e t e r g gebrand o p d i t p a p i e r g e l d , e n d e m a r k t waarde e r v a n l a g b e d u i d e n d o n d e r d e w e t t e l i j k e k o e r s . ( 1 2 ) Men p l e i t t e v a n F r a n s e z i j d e d a n o o k v o o r d e d e f i n i t i e v e aanhechting v a n d e vreemde gebieden. Deze z o u , m e t d e u i t b r e i d i n g v a n d e N a t i o n a l e Domeinen, m e e r waarborgen v o o r d e assignaten met z i c h brengen en u i t z i c h t geven op h e t h e r s t e l van d e f i n a n c i ĂŤ n . ( 1 3 ) H e t v e r p l i c h t g e b r u i k v a n d e a s s i g n a ten, e v e n a l s h e t v a s t s t e l l e n van maximumprijzen v o o r l e v e n s middelen, verlamden e c h t e r h e t ekonomisch l e v e n . ( 1 4 ) Later zouden deze v o o r s c h r i f t e n trouwens gemilderd worden.

Ook w a t b e t r e f t d e v e r k o p i n g e n v a n N a t i o n a l e D o m e i n e n m o g e n we b e p a a l d e m a r k t m e c h a n i s m e n n i e t u i t h e t o o g v e r l i e z e n , maar d a a r o v e r a a n h e t s l o t m e e r . Te g e n o v e r h e t o p g e l e g d e g e bruik van de assignaten stond h e t f e i t d a t de Franse overheid wel d e g e l i j k ' m e t a l i e k e s p e c i e ' eiste. F r a n k r i j k zocht bronnen v a n h a r d e d e v i e z e n om o . a . o r d e r s t e k u n n e n p l a a t s e n in neutrale gebieden. ( 1 5 ) (9)

-

(10)

-

( 11 ) (12)

-

(13) (14) (15)

-

H . B A LT H A Z A R e . a . , B r o n n e n v o o r d e S o c i a l e G e s c h i e d e n i s van d e X I X d e e e u w, ( 1 7 9 4 - 1 9 1 4 ) , ( I . C . H . G . 1 8 ) , L e u v e n ; Parijs, 1 9 6 5 , p p . 43-45.

S . V E R VA E C K , o . c . , p p . 6 - 7 .

RAA, N o t a r i a a t 5 8 0 , ( p r o t o c o l l e n v a n n o t a r i s F U N C K ) , protocol van 31 december 1794. De a b d i j van Nazareth te L i e r v e r k o c h t o p 31 december 1794 d r i e s t u k k e n grond ( t o t a a l 3 b u n d e r ) , g e l e g e n t e Wommelgem, a a n Jacques J o s e p h A . J . N . C o r n e l i s s e n d e W i j n s b r o e k v o o r 2000 g u l d e n . D i t o m t e v o l d o e n i n d e M i l i t a i r e C o n t r i b u t i e . H e t goed werd gepacht door P i e r r e Heystraten. De a u t o r i s a t i e voor de verkoop werd verkregen bij de Raad van Brabant op 24 november 1794.

A . COSEMANS, o . c . , p . 1 9 0 .

F. STEVENS, H e t T r i b u n a l C r i m i n e l t e A n t w e r 2 e n ( 1 9 september 1794-17 f e b r u a r i 1 7 9 5 ) . Een nieuwe " B l o e d Raed" o p h e t e i n d e v a n d e 1 8 d e e e u w ? O v e r d r u k u i t : Acta F a l c o n i s , 8 3 / 3 , p . 1 8 0 .

A . COSEMANS, o . c . , p . 1 9 3 .

F . STEVENS, o . c . , p p . 1 8 0 - 1 8 1 .

H . B A LT H A Z A R e . a . , o . c . , p . 4 3 .

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 185

- 185 -

Op h e t g e b i e d v a n d e n a v o r s i n g n a a r d e v e r k o p i n g e n v a n d e N a t i o n a l e Domeinen i n d e aangehechte departementen v e s t i g e n we v o o r a l d e a a n d a c h t o p d e s t u d i e s v a n I . D E L AT T E . ( 1 6 ) D e b i j d r a g e v a n H . VA N WERVEKE i n d e A l g e m e n e G e s c h i e d e n i s d e r Nederlanden i s e e n p r a k t i s c h e s a m e n v a t t i n g v a n d i e s t u d i e s . ( 1 7 ) I . DELATTE h e e f t t r o u w e n s t o t n u t o e e e n b e s l i s s e n d e s t e m p e l g e d r u k t o p h e t o n d e r z o e k n a a r d e z e m a t e r i e . We v i n den d a a r v a n o o k s p o r e n t e r u g b i j J . LAMBERT d i e d e t o e d r a c h t van d e f e i t e n b e s t u d e e r d e v o o r h e t D e p a r t e m e n t v a n d e S c h e l de. ( 1 8 ) De a d m i n i s t r a t i e v a n d e z e v e r k o p i n g e n g a f a a n l e i d i n g t o t h e t ontstaan van een o n t z a g l i j k e hoeveelheid a r c h i e f m a t e r i a a l .

Vo o r h e t D e p a r t e m e n t v a n d e Tw e e N e t h e n i s m e n s i n d s e n k e l e t i j d a a n d e UFSIA b e z i g , i n h e t k a d e r v a n d e O e f e n i n g e n i n de H e d e n d a a g s e G e s c h i e d e n i s o . l . v . p r o f . d r . H . HOUTMAN-DE SMEDT, m e t d e s y s t e m a t i s c h e v e r w e r k i n g v a n h e t m a t e r i a a l .

Vo o r e e n s p e c i f i e k a s p e k t v a n d e v e r k o p i n g e n i n h e t D e p a r t e ment d e r Tw e e N e t h e n k u n n e n w e n o g v e r w i j z e n n a a r d e o n u i t g e g e v e n l i c e n c i a a t s v e r h a n d e l i n g v a n M . D E CLERCQ. ( 1 9 ) DE VERKOOP Op 2 4 e n 2 9 F l o r é a l V I ( 1 3 e n 1 8 m e i 1 7 9 8 ) , e e n v e r k o o p g e schiedde i n de r e g e l o v e r twee dagen ( 2 0 ) , g i n g e n "21 b o n niers de t e r r e labourable, bruyères e t p r a i r i e s située à (16)

-

(17) (18)

-

(19)

-

(20)

-

I . D E L AT T E , L a v e n t e d e s b i e n s n a t i o n a u x d a n s l e d é partement de JemaEEes, (Mémoires d e l ' A c a d é m i e Royale de B e l g i q u e , C l a s s e d e s l e t t r e s e t : d e s s c i e n c e s m o rales e t p o l i t i q u e s , c o l l . i n 8 ° , 2de reeks, XXXIX), Bruxelles, 1938.

I.D., L a vente des biens nationaux dans l ' a r r o n d i s sement d e N a m u r, i n : A n n a l e s d e l a S o c i é t é a r c h é o l o q.igue d e N a m u r, j g . 4 0 , ( 1 9 3 4 ) , p p . 1 8 9 - 3 3 9 . z i e hoger J.Lambert, Inbeslagname en verkoop van de Nationale Goederen i n : H a n d e l i n g e n d e r M a a t s c h a E E i j v o o r G e Schiedenis en Oudheidkunde t e Gent, nieuwe reeks, jg.14, (1960), pp.131-221.

M . D E CLERCQ, S o c i a l e s t u d i e o v e r d e A n t w e r E s e k o Eers v a n d e n a t i o n a l e domeinen i n h e t d e p a r t e m e n t der b e i d e Nethen ( 1 7 9 7 - 1 8 0 8 ) , o n u i t g e g e v e n l i c e n c i aatsverhandeling), K.U. Leuven, 1972.

SAA, MA, 374,Algemeyne C o n d i t i ë n , a r t . 2 0 bepaalde echter: " I s ' t d a t de ophoogingen n i e t geoordeeld worden t o t d e o p r e c h t e w e e r d e g e b r a c h t z i j n , z a l d e finale verkooping t o t de decade daer naer u y t g e s t e l t worden, m e t d e n l a s t d a t d e l a e t s t e o p h o o g i n g z a l bestaen, e n dienen t o t i n z e t d e r tweede verkoops t e l l i n g . "

- 186 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 186

hoogenboom, c a n t o n e t commune d ' E e c k e r e n " , o n d e r d e h a m e r .

Deze w a r e n a f k o m s t i g v a n d e S t . - M i c h i e l s a b d i j v a n A n t w e r p e n .

De v e r k o o p e r v a n w e r d k e n b a a r g e m a a k t d o o r e e n a a n p l a k b i l j e t van 15 F l o r é a l V I ( 4 mei 1798), uitgehangen i n de "zael d e r verkoopingen van de Centrale Administratie van ' t Departement d e r twee Néthen i n de gemeynte v a n A n t w e r pen" ( 2 1 ) . D e z e v e r k o o p was h e t t w a a l f d e a r t i k e l , o p e e n t o t a a l van v i j f e n t w i n t i g , u i t a f f i c h e 6 0 e n zou doorgaan volgens d e w e t t e n van 16 Brumaire, 9 Germinal, 2 F r u c t i d o r V en 9 V e n d é m i a i r e e n 1 5 F r i m a i r e V I .

De s c h a t t i n g v a n 1 9 G e r m i n a l V I ( 8 a p r i l 1 7 9 8 ) , u i t g e v o e r d d o o r P i e r r e J o s e p h VANDEN HERREWEGHE u i t B o o m , v o o r z a g e e n opdeling van h e t goed i n acht stukken: a) e e n e e r s t e s t u k " h e t Z a n d t " w e r d b e g r e n s d d o o r : 0.: P i e r r e de Koninck Z.: d e "Boomse S t r a e t " W. : F r a n ç o i s S c h i l l e m a n s N.: S t . - M i c h i e l s a b d i j v a n Antwerpen ( 2 2 ) Pierre de Koninck b) e e n s t u k " d e g e e r " ( 2 3 ) w e r d b e g r e n s d d o o r : O.: C o r n e l i s d e Boeck Z.: d e "Boomse S t r a e t " W. : C o r n e l i s d e B o e c k N.: S t . - M i c h i e l s a b d i j v a n Antwerpen c) e e n s t u k h e i d e n a b i j d e K a p e l s e s t r a a t ( 2 4 ) w e r d begrensd d o o r : O.: c i t o y e n C n i j f Z.: d e "Karsebeeck" W. e n N . : c i t o y e n R y s e v e l t d) e e n s t u k h e i d e e n w e i l a n d n a b i j h e t f a b r i e k ( 2 5 ) werd b e g r e n s d d o o r : O.: C o r n e l i s d e Boeck Z.: d e "Karsebeeck" W. : c i t o y e n C n i j f N.: c i t o y e n Cogels (21) RAA, P r o v . A r c h . , R e e k s B / 5 1 0 (22) H i e r o n d e r m o e t men e e n eigendo abdij verstaan.

(23) e e n w i g v o r m i g s t u k l a n d .

(24) " l a c h a u s s é e d e c h a p e l l e " .

(25) D i t i s w a a r s c h i j n l i j k h e t z i j d H. K a n o r a r e e d s e e n k l e i n a r t i jg. 5 , n r . 2 .

A f f i c h e 6 0 n r. 1 2 . m van de S t . - M i c h i e l s -

e f a b r i e k j e waaraan k e l w i j d d e i n : HOBONIA,

- 187 - - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 187 Hobonia

e) e e n s t u k h e i d e w e r d b e g r e n s d d o o r : O.: P e e t e r B r u s s e l e e r s Z.: d e S t . - M i c h i e l s a b d i j v a n Antwerpen W.: P e e t e r B r u s s e l e e r s N.: c i t o y e n Somers f) e e n s t u k landbouwgrond werd begrensd d o o r : O.: c i t o y e n Moretus Z.: d e "Breewegh" W.: c i t o y e n B o g a e r t N.: J . B . d e W i n t e r g) e e n s t u k l a n d b o u w g r o n d w e r d b e g r e n s d d o o r : O.: d e " g r o e n e n wegh" Z.: c i t o y e n de B i e W. e n N . : c i t o y e n s Rommen e n C e m i e r ( ? ) h) e e n k l e i n s c h a a r b o s w e r d b e g r e n s d d o o r : O.: c i t o y e n C n i j f Z.: c i t o y e n Cogels W.: c i t o y e n B e e k m a n N.: d e s t r a a t C i t o y e n VAN HORSIGH, C o m m i s s a r i s v a n h e t U i t v o e r e n d e D i r e c t o r i u m d i e P . J . VANDEN HERREWEGHE a s s i s t e e r d e , d e e d o p m e r k e n dat d e 7 bunders p o l d e r g r o n d , e v e n a l s h e t aangrenzende k l e i n e bos e n w e i l a n d , a l v e r k o c h t w a r e n . N o c h t a n s k o n h i j d e a u t e n t i e k e s t u k k e n n i e t v o o r l e g g e n . Te v e n s v e s t i g d e h i j d e a a n dacht o p h e t f e i t d a t d e h o e v e e n d e b i j h o r e n d e gebouwen p a r t i k u l i e r e e i g e n d o m w a r e n v a n d e p a c h t e r A d r i e n DE RIDDER. B i j h e t v a s t s t e l l e n van h e t j a a r l i j k s geschat inkomen moest men d a a r r e k e n i n g m e e h o u d e n . D a t j a a r l i j k s g e s c h a t i n k o men b e d r o e g 5 0 0 g u l d e n c o u r a n t t . o . v . e e n p a c h t p r i j s e v e n eens v a n 5 0 0 g u l d e n c o u r a n t , e k s k l u s i e f e c h t e r d e t i e n d e n en d e l a s t e n . D e b a i l ( p a c h t k o n t r a k t ) v a n A . D E RIDDER z o u verlopen i n 1801-1802.

Men k a n h e t v e r w o n d e r l i j k n o e m e n d a t h e t j a a r l i j k s g e s c h a t inkomen e i g e n l i j k m i n d e r b e d r o e g d a n d e p a c h t p r i j s , m a a r u i t e i n d e l i j k speelde d a t een minder b e l a n g r i j k e r o l . De p r a k t i j k w i j s t immers u i t d a t h e t j a a r l i j k s geschat i n k o men m e t t w i n t i g v e r m e n i g v u l d i g d w e r d o m d e i n s t e l p r i j s v a n de o p b i e d i n g e n t e b e p a l e n . A r t i k e l 2 v a n d e A l g e m e y n e C o n d i t i ĂŤ n bepaalde trouwens d a t e r geen g a r a n t i e werd gegeven voor de s c h a t t i n g van de o p p e r v l a k t e noch v o o r d e s c h a t ting van h e t produkt (=opbrengst) v a n h e t verkochte goed, slechts enkel voor de begrenzing.

De i n s t e l p r i j s o f w a a r d e , w a a r i n b e g r e p e n h e t k a p i t a a l v a n 1000 s t r o n k b o m e n , b e p a a l d e m e n o p 1 8 . 6 0 6 p o n d 2 s t u i v e r s 5 d e n i e r Frans g e l d , z i j n d e dus t w i n t i g maal h e t j a a r l i j k s

- Hobonia 188 - - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 188

geschat inkomen.(26) De k o s t e n v a n de s c h a t t i n g , e v e n a l s d i e van d e p l a k s c h r i f t e n e n d e a a n k o n d i g i n g v a n d e v e r k o o p , v i e len t e n l a s t e van de k o p e r. ( 2 7 ) I n verband met de k o s t e n van de s c h a t t i n g v e r w i j z e n w e o o k n a a r C l a u s u l e A u i t d e s c h a t tingsexpertise d i e bepaalde d a t de assisterende kommissaris of agent vakatiegeld o p s t r i j k t t e n belope van de h e l f t van dat van de e x p e r t . E i g e n l i j k schreef de wet van 26 Brumaire V ( 1 6 november 1797) v o o r d a t h e t j a a r l i j k s g e s c h a t inkomen s l e c h t s m e t v i j f t i e n m o e s t v e r m e n i g v u l d i g d w o r d e n om d e i n s t e l p r i j s v a s t t e s t e l l e n , maar de a f w i j k i n g e n op de wetten waren l e g i o e n d i t v o o r a l l e a s p e k t e n v a n d e v e r k o p e n .

Normaliter werd v o o r de e e r s t e verkoopdag de i n s t e l p r i j s dus g e l i j k g e s t e l d a a n d e g e s c h a t t e w a a r d e v a n h e t g o e d . V o o r de t w e e d e v e r k o o p d a g v o n d d a n e e n v e r m i n d e r i n g p l a a t s m e t 25 A r t i k e l s 3 v a n d e A l g e m e y n e C o n d i t i ë n s c h r e e f v o o r d a t de o p b i e d i n g e n a a n 3 / 4 v a n d e s c h a t t i n g s p r i j s v a n s t a r t m o e s t e n g a a n , e n d a t w e r d d u s v i a b o v e n g e n o e m d e omweg g e respekteerd.

Op d e e e r s t e v e r k o o p d a g ( 2 4 F l o r é a l V I ) v i n d e n w e n i e t s i n gevuld, maar d a t i s geen u i t z o n d e r i n g .

Ook v o o r d e t w e e d e v e r k o o p d a g s t a a t g e e n i n s t e l p r i j s i n g e v u l d , m a a r u i t d e b e t a l i n g k u n n e n we t o c h opmaken d a t d i e wel d e g e l i j k 7 5 % v a n d e g e s c h a t t e waarde b e d r o e g .

De o p b i e d i n g e n v o n d e n p l a a t s b i j h e t o p b r a n d e n v a n k a a r s jes. S l e c h t s dan zou een t o e w i j z i n g geschieden, wanneer gedurende h e t opbranden v a n e e n l a a t s t e k a a r s j e g e e n e n k e l bod m e e r w e r d g e p l a a t s t . ( 2 8 ) Aldus v e r l i e p e n de o p b i e d i n g e n : eerste kaarsje:

-Em. H e r m a n s -De R o -Gerardi - Maes - Em. H e r m a n s -C o r t h a l s -De R o -G e r a r d i - Em. H e r m a n s

t w eede k a a r s j e : derde k a a r s j e :

20.000 30.000 40.000 50.000 100.000 150.000 200.000 300.000 300.500

pond pond pond pond pond pond pond pond pond

H e t g o e d w e r d t o e g e w e z e n a a n Emmanuel HERMANS a v e c r é s e r v e voor 300.500 pond. Av e c r é s e r v e w i j s t o p d e m o g e l i j k h e i d dat h i j v o o r e e n a n d e r k o c h t o f n o g o p z o e k was n a a r e e n gegadigde. H e t gebeurde meermaals d a t gekochte goederen p a r t i k u l i e r werden doorverkocht. ( 2 9 ) (26) D e w a a r d e r a t i o g u l d op 1 / 1 , 8 1 4 .

(27) SAA, MA, 3 7 4 , Algem (28) S A A , M A , 3 7 4 , A l g e m ( 2 9 ) H . V A N WERVEKE, o . c

en

courant/Frans pond

eyne Conditiën, eyne Conditiën, . , p . 6 0 .

a r t . a r t .

i s

bepaald

2 9 .

5 .

- Hobonia 189 - - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 189

Emmanuel HERMANS, e n t r o u w e n s d e h e l e f a m i l i e HERMANS, h e e f t z i c h e r g i n g e l a t e n m e t d e N a t i o n a l e Domeinen e n d r e e f e r e e n wistgevende h a n d e l i n . ( 3 0 ) Deze n o t a r i s s e n f a m i l i e vormde een g r o e p m e t a n d e r e n o t a r i s s e n d o o r v e r w a n t s c h a p e n s a m e n w e r k i n g , z o o . a . m e t GERARDI w a a r v a n E m . HERMANS i n o k t o b e r 1797 d e " a d e l a a r s h o e v e " i n H e m i k s e m k o c h t v o o r 9 9 0 . 0 0 0 pond ( 3 1 ) V e r d e r k o c h t d e z e j o n g s t e t e l g v a n d e z e e r k a t o l i e k e f a m i l i e nog zesmaal i n d i v i d u e e l t e n bedrage van 264.400 p o n d e n samen m e t z i j n b r o e r J e a n - J o s e p h n o g e e n s negenmaal v o o r e e n s o m v a n 3 0 7 . 0 0 0 p o n d . ( 3 2 ) De r e g l e m e n t e r i n g e n i . v . m . d e b e t a l i n g v o r m e n e e n n o g a l w a z i g g e h e e l , d e e l s o m d a t P a r i j s d e w e t t e n omzeggens v a n d a g t o t dag w i j z i g d e , d e e l s omdat de l o k a l e besturen n i e t a l t i j d meewerkten. D a a r d e w i l d g r o e i v a n w e t t e n e e n n a u w k e u r i g e analyse v e r e i s t , b e p e r k e n we ons h i e r t o t d e b e t a l i n g v a n d i t domein d i e o p z i c h a l een k o n t a m i n a t i e i s van v e r s c h i l lende r i c h t l i j n e n .

Het g o e d w e r d v e r k o c h t o p 2 9 F l o r ĂŠ a l V I ( 1 8 m e i 1 7 9 8 ) e n z o doende v i e l d e b e t a l i n g o n d e r d e w e t t e n v a n 2 6 B r u m a i r e V (6 n o v e m b e r 1 7 9 6 ) ( a ) e n 2 F r u c t i d o r V ( 1 9 a u g u s t u s 1 7 9 7 ) (b). (a) - E e r s t m o e s t 5 0 % v a n d e i n s t e l p r i j s b e t a a l d worden, 1 / 2 0 b i n n e n d e t i e n d a g e n e n 1 / 2 0 b i n nen d e z e s m a a n d e n , b e i d e i n c a s h ( k o n t a n t ) geld.

De o v e r i g e 4 / 1 0 i n o b l i g a t i e s d i e v i e r j a a r liepen.

- De tweede h e l f t van de i n s t e l p r i j s e n de o p biedingen waren h e t onderwerp van een i n g e wikkelde r e g e l i n g , w a a r b i j men d e keuze had u i t e e n o e v e r l o z e opsomming v a n w a a r d e p a p i e ren om t e b e t a l e n . (b) - D e z e w e t i s s t e r k v e r w e v e n m e t d i e v a n 6 n o vember 1 7 9 6 . M e n m o c h t n u o o k b e t a l e n m e t inschrijvingen op de nationale schuld.

B i j w e t v a n 17 november 1798 o n d e r r i c h t e P a r i j s d a t d e eigenaars v a n o n b e t a a l d e N a t i o n a l e Domeinen n o g v i j f t i g dagen d e t i j d h a d d e n o m h u n s c h u l d e n t e b e t a l e n . V o o r t s gaf deze w e t ook nog verstrekkende f a c i l i t e i t e n , n l . : - 100 f r a n k i n e f f e k t e n mocht vervangen worden d o o r 1,90 f r a n k i n l i q u i d e ( o n m i d d e l l i j k b e s c h i k b a r e ) m i d d e l e n , i n d i e n men b e t a a l d e b i n n e n d e t w e e maanden; (30) M . D E CLERCQ, o . c . , p .

(31) I D . , o . c . , p . 1 2 6 .

(32) I D . , o . c . , p . 1 2 9 - 1 3 0 .

137.

Hobonia - 190 - - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 190

- voor betaling binnen de frank i n effekten tegen - voor betaling binnen de frank i n effekten tegen

d r i e maanden g o l d : 1 0 0 1,95 f r a n k cash ( k o n t a n t ) ; v i e r maanden g o l d : 1 0 0 2 f r a n k cash ( k o n t a n t ) .

Later onderging z e l f s deze wet nog enkele verzachtingen.

Deze s t i p u l e r i n g e n g e v e n e e n b e e l d v a n e e n f i n a n c i e e l g e broken Franse S t a a t .

Om t e r u g t e k e r e n n a a r o n s v o o r b e e l d , h e t g e h e e l w e r d b e taald op 17 Messidor V ( 5 j u l i 1799), waarvan de e e r s t e h e l f t van de i n s t e l p r i j s i n 2/3 consolidées (=papieren schuldbewijzen van de Staat) e n de overige 293.522 pond (=tweede h e l f t v a n d e i n s t e l p r i j s e n d e o p b i e d i n g e n ) k o n t a n t a a n 2 % ( = 5 . 8 7 0 p o n d ) . Wa t u i t e i n d e l i j k d e som v a n 12.874 p o n d g e e f t o f 4 , 3 % v a n d e t o e w i j z i n g s p r i j s . V e r der moesten e r o o k nog r e g i s t r a t i e k o s t e n v e r e ff e n d worden.

Kortom k u n n e n we s t e l l e n d a t d e z e v e r k o o p q u a a a r d n o c h qua p r o c e d u r e a f w e e k v a n d e d o o r s n e e . E n k e l e b e d e n k i n g e n r i j z e n t o c h w e l w a n n e e r men d e v e r k o p i n g e n v a n N a t i o n a l e Domeinen g l o b a a l b e k i j k t .

Z o a l s d e TOCQUEVILLE i n z i j n L ' a n c i e n r é g i m e e t l a R é v o l u tion (1856) reeds d u i d e l i j k s t e l d e , werkten de verkopen geen h e r v e r d e l i n g v a n b e z i t i n d e h a n d , z e k e r n i e t w a t b e t r e f t h e t landeigendom. De k l e i n e boeren waren s l e c h t s heel u i t z o n d e r l i j k i n de m o g e l i j k h e i d de hand t e leggen op e e n p e r c e e l g r o n d o m e e n e i g e n b e d r i j f j e o p t e s t a r t e n of u i t t e b r e i d e n . Wat ook weer met deze verkoop g e ï l l u s treerd werd.

De h o g e r g e n o e m d e k o n t a n t r e g e l i n g e n w e r k t e n d a a r b i j n o g als een Mattheüseffekt. H i j d i e over voldoende kontanten beschikte ( l e e s de welgestelde) k o n voordelige zaakjes doen. M a r k t - e k o n o m i s c h z o u men i . v . m . d e z e s p e k t a k u l a i r e p r i j s v e r m i n d e r i n g e n kunnen opmerken d a t h e t immense a a n bod o n r o e r e n d e g o e d e r e n , d a t l i e f s t o p z o k o r t m o g e l i j k e t i j d naar privé-handen moest v e r s l u i s d worden, e e n a a r d schok t e w e e g b r a c h t o p d e i m m o b i l i ë n m a r k t e n d e p r i j z e n deed i n s t o r t e n .

U i t e i n d e l i j k waren d e z e N a t i o n a l e Domeinen e e n u i t v e r k o r e n s p e k u l a t i e o b j e k t d i e menigeen geen w i n d e i e r e n h e e f t g e l e g d .

En d a n i s e r n o g z o w e i n i g g e w e t e n v a n h e t p a r t i k u l i e r e c i r c u i t , d a t opbloeide i n een tweede stadium.

J o h a n Va n C r o o n e n b o r c h (33) PA S I N O M I E , l s t e s e r i e , d l . 9 . , p 4 9 a r t . 3 .

Met d a n k a a n p o f . d r . H . HOUTMAN- D E SMEDT d i e z o d e l i j k was de t e k s t na t e lezen en t e v e r r i j k e n kritische aanwijzingen.

- 191 -

v r i e n met

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 191

H0B0N IA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88

Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, P e e d r e e f 5 1 , 2080 K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 6

- 192 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 192

V

L

T

W

I J C K

NOG WAT MEER DAN DE BENAMING VOOR EEN KASTEEL E N EEN LAAN

Kasteel Ve l t w i j c k t e Ekeren v o o r s t e l l e n i s overbodig, h e t f r a a i h o f m e t t y p i s c h poortgebouw e n stemmige b i n n e n k o e r i s g e n o e g g e k e n d . M a a r w a t v e r t e l t d e z e naam n o g m e e r ?

In d e middeleeuwen - t o e n e r nog geen e i g e n l i j k e f a m i l i e n a men b e s t o n d e n - w e r d i e m a n d g e n o e m d , s o m s n a a r z i j n b e r o e p , soms n a a r z i j n p l a a t s v a n h e r k o m s t o f v e r b l i j f .

L a t e r z o u d a n i e t s d e r g e l i j k s maar i n omgekeerde z i n g e b e u ren e n werd é é n o f a n d e r e b e z i t t i n g o f bouwwerk n a a r d e s t i c h t e r e r v a n genoemd. Z o i s d a t o o k m e t h e t V e l t w i j c k h o f g e g a a n e n o n t l e e n t h e t k a s t e e l z i j n naam a a n d e f a m i l i e die e r o o i t v e r b l e e f e n meer dan w a a r s c h i j n l i j k z e l f s de bouwheer e r v a n w a s .

In t e g e n s t e l l i n g m e t sommige a n d e r e h o v e n d i e , n a a r g e l a n g de e i g e n a a r , s o m s m e e r m a a l s v a n n a a m v e r a n d e r d e n , b l e e f " V e l t w i j c k " d o o r d e eeuwen h e e n behouden.

De s t i c h t e r z o u e e n A e r t v a n V e l t w i j c k g e w e e s t z i j n ; i n 1546 b e z a t h i j r e e d s e e n h o e v e t e E k e r e n o p d e " K a e r d e r heye".

I n 1551 w a s h i j e i g e n a a r v a n e e n h o e v e o p " V r i e s d o n k " , waaruit h e t l a t e r e " Te r B o r c h t " z o u g r o e i e n .

I n d a t z e l f d e j a a r bekwam h i j d e g r o n d e n a a n d e B i e s t t e Ekeren, w a a r o p z i j n V e l t w i j c k h o f z o u gebouwd w o r d e n .

De f a m i l i e v a n V e l t w i j c k w a s n i e t z o m a a r d e e e r s t e d e beste, d a t b l i j k t u i t h e t f e i t d a t Gerard van Ve l t w i j c k , zoon v a n v o o r n o e m d e A e r t , h e t t o t a m b a s s a d e u r v a n k e i z e r Karel e n schatbewaarder van h e t Gulden V l i e s w i s t t e brengen.

Na d e d o o d v a n A e r t v a n V e l t w i j c k ( v ó ó r 1 5 6 3 ) g i n g e n z i j n goederen o v e r o p z i j n v i e r z o n e n , d e r e e d s genoemde G e r a r d ; Jaspar; A e r n o l d en Jeronimus.

Kinderen v a n Gerard v a n V e l t w i j c k z i j n v e r m e l d a l s mederechthebbenden o p d e h e e r l i j k h e i d Bouchout o n d e r M e i s e .

D i t w a s h e n t o e g e k o m e n l a n g s h u n m o e d e r, J o h a n n a T r a n s i l vane, d i e , samen m e t h a a r z u s t e r , i n 1538 d e z e h e e r l i j k h e i d van h u n v a d e r g e ë r f d h a d .

Johanna k o c h t e c h t e r d e r e c h t e n v a n d e k i n d e r e n a f e n v e r kocht Bouchout i n 1591.

- 193 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 193

v o o r d e H o l l a n d s e f a m i l i e van V e l t w i j c k j u i s t h e t z e l f d e wapen g e e f t .

Zo z i e t m e n e e n s t e m e e r h o e h e r a l d i e k , g e s c h i e d e n i s e n f a m i l i e k u n d e samengaan e n h e t e n e h e t a n d e r e k a n a a n v u l len.

Jos G o o l e n a e r t s VERWIJZINGEN Graf- en Gedenkschriften van de P r o v i n c i e Antwerpen - Tome 4 - 5 - 6 Kloosters Antwerpen J.B. R i e t s t a p : " A r m o r i a l Général" Max S e r v a i s : Driemaandelijks t i j d s c h r i f t van h e t Gemeentekrediet van B e l g i ë , n r . 8 2 - oktober 1967, b l z . 209 Paul A r r e n : " Va n Kasteel naar K a s t e e l " - Uitgave Hobonia 1985 Fr. Bresseleers en H. Kanora: "Ekeren, o n s Heem" - Uitgave Gemeentebestuur - 1950

- 194 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 194

In 1567 l i e t e n d e zonen van A e r t v a n V e l t w i j c k d e hoeve "de B o r c h " o p V r i e s d o n k o v e r a a n P a u w e l v a n V e l t w i j c k , d i e daar r e e d s woonde. I n w e l k e g r a a d v a n verwantschap h i j behoorde m e t a n d e r e l e d e n v a n d e f a m i l i e i s n i e t v e r m e l d .

H i j b e h o o r d e w e l t o t d e a d e l s t a n d e n was i n 1559 d r o s s a a r d voor Ekeren.

R o b r e c h t , e e n z o o n v a n P a u w e l , kwam i n h e t b e z i t v a n " d e Borch" e n v e r w i e r f l a t e r nog meerdere goederen van h e t familiebezit, waaronder w a a r s c h i j n l i j k ook h e t Ve l t w i j c k hof.

Na h e t b e l e g v a n A n t w e r p e n i n 1 5 8 5 , w a a r d o o r E k e r e n b i j n a geheel v e r w o e s t werd (maar k a s t e e l V e l t w i j c k behouden b l e e f ) , w e r d Johanna Tr a n s i l v a n e , d o u a i r r i è r e van r i d d e r Gerard v a n V e l t w i j c k , genoemd a l s e i g e n a r e s v a n h e t k a s teeldomein Ve l t w i j c k h o f . D e s t r e e k was t o e n nog n i e t v e i l i g e n d e b e v o l k i n g v a n Ekeren was g e v l u c h t .

Ook d e f a m i l i e v a n V e l t w i j c k i s r o n d d i e t i j d u i t E k e r e n verdwenen e n h e t k a s t e e l g e r a a k t e i n v e r v a l . H u n naam b l i j f t e c h t e r a a n E k e r e n v e r b o n d e n , e e n naam d i e n i e t alleen bestaat u i t schrifttekens,maar d i e ook kan voorgesteld worden d o o r f i g u r e n e n k l e u r e n : n l . h e t f a m i l i e wapen.

In de g r a f s c h r i f t e n van h e t k l o o s t e r d e r O . L . V. B r o e d e r s t e A n t w e r p e n k o m t een w a p e n v a n V e l t w i j c k v o o r m e t e e n schild van keel (=rood), d r i e zespuntsterren van goud, een schildhoofd van ' t z e l f d e b e l a d e n m e t e e n u i t k o mende z w a r t e a d e l a a r .

Een a n d e r e a f b e e l d i n g t o o n t e e n blauw s c h i l d m e t d r i e z i l v e r e n v i j f bladbloempjes e n een s c h i l d h o o f d van z i l v e r met zwarte a d e l a a r, r o n d h e t geheel e e n s m a l l e r o d e b o o r d . D i t i s k e n n e l i j k h e t wapen v a n e e n o f andere t a k w a t i n h e r a l d i s c h e t e r m e n een " b r e u k " g e n o e m d w o r d t .

Aan G e r a r d v a n V e l t w i j c k , s c h a t b e w a a r d e r v a n h e t G u l d e n V l i e s , i s , v o l g e n s e e n n o t a v a n Max S e r v a i s , h e t wapen met r o o d s c h i l d t o e g e s c h r e v e n m e t d e s t u k k e n z o a l s h e t e e r s t vernoemde.

M o g e l i j k was d e f a m i l i e v a n V e l t w i j c k v a n Ekeren v a n H o l landse a f k o m s t e n w a a r s c h i j n l i j k t i j d e n s d e g o d s d i e n s t troebelen t e Antwerpen ingeweken. Wat bevestigd zou k u n nen w o r d e n d o o r h e t " A r m o r i a l G é n é r a l " v a n R i e t s t a p , d i e

- 195 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 195

Het k a s t e e l van ' s -Gravenwezel v a n u i t h e t p a r k gezien. D e z e z i j d e werd door J . P. van Baurscheit de Jon:e herbouwd i n z w i e r i g e r o c o c o s t i j l .

Poortgebouw.

- 196 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 196

kastelen in vlaanderen

S- G

R A V

E N

V E

Z

E L

' s - G r a v e n w e z e l , " P a r e l d e r Vo o r k e m p e n " , o p 1 4 , 5 k m v a n A n t werpen g e l e g e n , w e r d , m e t d e f u s i e v a n 1 9 7 7 , b i j S c h i l d e g e voegd. 's-Gravenwezel b e z i t e e n g r o o t a a n t a l k a s t e l e n e n hoven van p l a i s a n t i e ( o f speelhoven) e n tussen a l d i e a d e l l i j k e v e r b l i j ven n e e m t h e t " G r o o t K a s t e e l " v a n ' s - G r a v e n w e z e l w e l d e b e langrijkste plaats in.

I n 1 2 9 2 s c h r e e f men " W e s e l e " e n i n 1 3 1 2 noemde d e o u d s t e g e kende h e e r v a n d e h e e r l i j k h e i d z i c h " W a l t e r u s , d i c t u s G r e v e van W e s e l e " ( = W o u t e r , g r a a f v a n W e s e l ) . I n 1 4 5 2 s p r a k men over ' t - S g r e v e n w e s e l e e n i n 1496 o v e r Sgravenwesele.

In h e t centrum van ' s -Gravenwezel s t a a t de neogotische S t .

Catherinakerk u i t 1876-'78, n a a r een ontwerp van de p r o v i n c i ale a r c h i t e k t Eugène G i f e . E e n g e d e e l t e v a n h e t m e u b i l a i r van d e v r o e g e r e k e r k , d i e g e s l o o p t w e r d , w e r d i n d e h u i d i g e kerk o v e r g e b r a c h t . D e k e r k v a n ' s -Gravenwezel werd, m e t h a a r o n m i d d e l l i j k e omgeving, beschermd a l s d o r p s g e z i c h t b i j K.B. v a n 9 j u l i 1 9 8 0 . S i n d s d i e datum w e r d o o k h e t " G r o o t Kasteel v a n 's-Gravenwezel"opgenomen i n de l i j s t d e r b e schermde m o n u m e n t e n e n l a n d s c h a p p e n .

Door w i e o f w a n n e e r h e t k a s t e e l v a n ' s - G r a v e n w e z e l w e r d o p g e r i c h t i s n i e t geweten. D a t h e t reeds l a n g bestaat g e t u i gen t a l r i j k e o o r k o n d e n i n h e t C a r t u l a r i u m v a n d e a b d i j v a n V i l l e r s , o n d e r S c h o t e n , u i t d e 1 3 d e e e u w.

Op w e r e l d l i j k v l a k w a s ' s - G r a v e n w e z e l a f h a n k e l i j k v a n h e t

- 197 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 197

Land v a n B r e d a , d a t i n 1 2 8 7 , n a d e d o o d v a n A r n o l d v a n L e u v e n , in twee d e l e n werd g e s p l i t s t . Onder Jan I , h e r t o g van Brabant, werd h e t e e r s t e g e d e e l t e , m e t B r e d a a l s h o o f d p l a a t s , g e s c h o n ken a a n R a s o v a n G a v e r e n , h e e r v a n L i e d e k e r k e , e n z .

Bij d i t "Land van Breda" hoorden o . a . Oosterhout, Nispen, Huisdonk, Ginneken, B a v e l , Dongen, E t t e n , n a a s t nog andere plaatsen.

G e r a r d v a n We s e m a e l , r i d d e r , b e k w a m h e t a n d e r e g e d e e l t e , m e t B e r g e n - o p -Zoom a l s z e t e l v a n d e n i e u w e h e e r l i j k h e i d . O n d e r d i e l a a t s t e h e e r l i j k h e i d v i e l e n o . a . Woensdrecht, P u t t e , ' s - G r a venwezel, S c h o t e n , Merksem, O s s e n d r e c h t , Woude, H a l t e r e n , Borgvliet, enz.

I n 1 3 1 2 werd, o p b l z . 1 1 2 v a n h e t Hoofdleenboek v a n h e t h e r t o g dom B r a b a n t , o n d e r d e l e e n m a n n e n v a n d e h e r t o g , o o k d e h e e r van ' s - G r a v e n w e z e l v e r m e l d : " W a l t e r u s , d i c t u s g r e v e v a n Wesele " .

In een oorkonde, voorkomende i n h e t C a r t u l a r i u m van S i n t B e r nards a a n d e S c h e l d e - o n d e r Hemiksem - g e d a t e e r d 1 3 5 6 , i s er s p r a k e v a n " M a r g a r e t a , u x o r W a l t e r i , c o m i t i s d e Wesele" ( = M a r g a r e t a , e c h t g e n o t e v a n W o u t e r, g r a a f v a n We s e l e ) .

In d e k e r k van ' s -Gravenwezel i s nog een oude g r a f s t e e n b e waard g e b l e v e n - v o o r t k o m e n d u i t d e v r o e g e r e k e r k - m e t d e b e e l t e n i s v a n e e n v r o u w i n e e n l a n g g e w a a d m e t w i j d e mouwen (de m o d e v a n d i e t i j d ) . H e t r a n d s c h r i f t o p d i e s t e e n d r a a g t een t e k s t i n g o t i s c h e l e t t e r s : HIER LEGHET BEGRAVEN JONCKVROUWE LYSEBET GRAVINNE VAN WESELE DIE STERFT INT JAER ONS HEEREN M.CCCC X L I I I I X I I DAGEN I N NOVEMBER (of 1 2 november 1444) Na d e d o o d v a n E l i s a b e t h , g r a v i n v a n ' s - G r a v e n w e z e l , w e r d e n de h e e r l i j k h e i d e n h e t k a s t e e l v a n d i e p l a a t s h e r h a a l d e l i j k verdeelden v e r k o c h t aan v e r s c h i l l e n d e eigenaars.

G i l l e s v a n H a v e s k e r k e , genaamd " P u t o i r " o f " B u t o i r " , amman van A n t w e r p e n ; h e e r v a n S c h o t e n ; e n z . , k o c h t i n 1 4 4 7 é é n vierde v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s -Gravenwezel o v e r v a n Jan van We s e n b e k e e n z i j n e c h t g e n o t e I s a b e l l a S t e e n w e g h s . I n 1452 k o c h t h i j d e o v e r i g e d r i e v i e r d e n v a n h e t d o m e i n o v e r van G o d e v a e r t v a n d e S l e y p e , d i e z e h a d g e ë r f d v a n z i j n v a der Jan van de Sleype a l s o e t o t de voerseide heere hadde de geheele goeden ende h e e r l i c h e y d e n van ' t S g r a -

- 198 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 198

venwesele, m i t hoogen g e r i c h t e n en m i t nederen, chynsen, r e n t e n , l a n d e n , beempden, b o s schen, w i l d e r t ende a l l e n a n d e r e d i n g e n d e r heerlicheyt des voorss. dorps toebehoorende ghelyc w y l e n Ly s b e t h , J a n s d o c h t e r, v a n Wesele, v o o r d ' een h e l i c h t , ende wylen Drancke v a n W e s e l e v o e r d ' a n d e r h e l i c h t , d i e t e . . . . �� houden p l a g h e n

Na d e d o o d v a n G i l l e s v a n H a v e s k e r k e , o p 1 7 m e i 1 4 7 9 , w e r d e n de v e r s c h i l l e n d e e i g e n d o m m e n v e r d e e l d o n d e r z i j n k i n d e r e n e n bekwam z o o n J a n v a n H a v e s k e r k e d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s - G r a venwezel.

Jan v a n H a v e s k e r k e , e v e n a l s z i j n v a d e r " P u t o i r " o f " B u t o i r " genoemd, o v e r l e e d k i n d e r l o o s w a a r n a ' s - G r a v e n w e z e l , h e e r l i j k h e i d en kasteel, overgingen op de kinderen van z i j n broer G i l l e s .

Die k i n d e r e n v e r k o c h t e n d e t o t a l i t e i t v a n h u n b e z i t t i n g e n aan J a n d e G l y m e s , h e e r v a n B e r g e n - o p - Z o o m , w i e n s g r o o t o u d e r s e e r t i j d s a l H e r e n v a n Wesele w a r e n . D e v e r k o o p w e r d g o e d g e keurd d o o r d e " G r o t e Raad v a n B r a b a n t " o p 21 s e p t e m b e r 1 4 9 5 .

Na d e d o o d v a n J a n d e G l y m e s , g e z e g d d e B e r g h e s ( o f v a n Bergen) kwam d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s -Gravenwezel a a n A n t o o n van B e r g h e n e n z i j n e c h t g e n o t e , J a c o b a d e C r o y, g r a v i n v a n Wa l h a i n , e n z . , d i e h e t v e r h e f v a n ' s -Gravenwezel d e e d o p 3 augustus 1532.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n A n t o o n v a n B e r g h e n , m a r k g r a a f v a n B e r gen- o p - Z o o m , b e k w a m z i j n z o o n A l f o n s v a n B e r g h e n d e h e e r l i j k heid. Deze deed h e t v e r h e f van z i j n nieuwe aanwinst op 30 augustus 1560, m a a r s t o n d z i j n b e z i t t i n g r e e d s o p 18 o k t o ber v a n h e t z e l f d e j a a r a f aan z i j n b r o e r Joannes.

Joannes, o f J a n , v a n Berghen, m a r k g r a a f v a n ' s -Gravenwezel, v e r k o c h t d e h e e r l i j k h e i d o p 1 7 a u g u s t u s 1561 a a n Geeraerd van Grammay ( o o k G r a m m e y, G r a m m a y e n , e n z . g e s c h r e v e n ) e n z i j n echtgenote Joanna C a r p e n t i e r.

G e e r a e r d v a n G r a m m a y, o n t v a n g e r d e r S t a t e n v a n B r a b a n t v o o r het K w a r t i e r Antwerpen, was één d e r r i j k s t e ingezetenen van de S c h e l d e s t a d , i n d e e e r s t e h e l f t v a n d e 1 6 d e e e u w. T i j d e n s de d r o e v i g e w o e l i n g e n i n h e t t w e e d e d e e l v a n d i e e e u w - m e t g o d s d i e n s t t w i s t e n e n b e e l d e n s t o r m - l i e t h e t f o r t u i n hem i n d e s t e e k . O p 1 4 s e p t e m b e r 1581 d w o n g d e S t a d hem e e n schuldbekentenis t e tekenen van een, v o o r d i e t i j d s c h r i k w e k k e n d , b e d r a g : 2 2 7 . 7 8 2 g u l d e n ! Wa a r o m p r e c i e s h i j d i e s o m aan d e S t a d A n t w e r p e n s c h u l d i g w a s s t a a t n e r g e n s v e r m e l d , maar v e r o n d e r s t e l d m a g w o r d e n d a t z i j v o o r t k w a m v a n g e l d e n die h i j had geïnd, maar had vergeten t e s t o r t e n i n de Staatskas.

- 199 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 199

I n 1 5 6 4 s c h e i d d e G e e r a e r d v a n Grammay S i n t - J o b o p r e c h t e r l i j k e n g e e s t e l i j k v l a k v a n S c h o t e n om h e t b i j ' s - G r a v e n wezel t e voegen. N o g i n 1564 w e r d S c h o t e n v e r k o c h t a a n M e l c h i o r Schetz e n b l e v e n ' s -Gravenwezel e n S i n t -Job i n handen van d e f a m i l i e v a n Grammay, d i e b e i d e p l a a t s e n v e r p a n d d e a a n de f a m i l i e d e C o c q u i e l e n l a t e r a a n d e f a m i l i e Ta s s e . S i n t Job w e r d i n 1 6 1 7 e e n z e l f s t a n d i g e h e e r l i j k h e i d e n b l e e f a l z o gescheiden v a n ' s -Gravenwezel.

Geeraerd v a n Grammay's o p v o l g e r i n d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s - G r a venwezel w e r d , o p 1 6 m e i 1 5 8 8 , z i j n b r o e r J a c o b u s v a n Grammay, g e h u w d m e t M a r i a S t a l p a e r t s . N o g d i e z e l f d e d a g d r o e g d i t echtpaar de pas verworven b e z i t t i n g o v e r op hun zoon, Thomas v a n Grammay.

Op 1 9 m a a r t 1 6 2 2 v e r k o c h t T h o m a s v a n Grammay h e e r l i j k h e i d e n k a s t e e l v a n ' s -Gravenwezel a a n G a b r i ë l S t e y d l i n o f S t e u d l i n ( t e l g u i t e e n A n t w e r p s e f a m i l i e , d i e h a a r naam g a f a a n h e t kasteel Steytelinck, a c h t e r de Sint-Bavokerk t e W i l r i j k ) , d i e z e i n 1625 d o o r s p e e l d e a a n d e f a m i l i e v a n Dombroeck. Va n deze f a m i l i e k o c h t A l l o n s o d e P a l m a C a r i l l o , h e e r v a n C a u w e r bergh, d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s -Gravenwezel o v e r.

R i d d e r A l l o n s o d e Palma C a r i l l o ( + 1 6 5 1 ) , e e n Spaans koopman gevestigd t e Antwerpen, was reeds eigenaar van h e t k a s t e e l domein S c h o o n s e l h o f o n d e r W i l r i j k , t o e n h i j o p 7 s e p t e m b e r 1628 d e h e e r l i j k h e i d e n h e t k a s t e e l v a n C a u w e r b e r g o v e r k o c h t van B a r t h e l e m e o Campemenoso.

A l l o n s o d e Palma C a r i l l o b l e e f ongehuwd e n s c h o n k d e h e e r l i j k h e d e n v a n Cauwerberg e n ' s -Gravenwezel - i n a f z o n d e r l i j ke a k t e n - o p 2 0 j u n i 1 6 5 1 , a a n z i j n n e e f , P e d r o d e P a l m a C a r i l l o , z o o n v a n S r . Fernando d e Palma C a r i l l o e n Agnez Fernandeze.

Pedro d e Palma C a r i l l o , h e e r v a n ' s - G r a v e n w e z e l , e n z . , o v e r leed v ó ó r 31 m e i 1 6 6 2 , w a a r n a z i j n z o o n , A l l o n s o d e Palma C a r i l l o , hem opvolgde i n d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s -Gravenwezel.

Na d i e n s d o o d w e r d P e d r o d e P a l m a d e C a r i l l o d e n i e u w e e i genaar v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n ' s - G r a v e n w e z e l , o p z i j n beurt - i n 1679 - opgevolgd d o o r J a n - B a p t i s t d e Palma Carillo.

Bij b r i e v e n van n a t u r a l i s a t i e , gedateerd 17 maart 1681, werd Jan- B a p t i s t d e C a r i l l o , h e e r v a n C a u w e r b e r g ( o o k C a u w e r b u r g geschreven), ' s -Gravenwezel, e n z . , d o o r K a r e l , k o n i n g van C a s t i l i ë , A r a g o n , e n z . , g e n a t u r a l i s e e r d a l s N e d e r l a n d e r.

H i j o v e r l e e d ongehuwd t e A n t w e r p e n o p 7 f e b r u a r i 1 7 1 3 e n werd a l d a a r , i n h e t f a m i l i e g r a f v a n d e C a r i l l o ' s i n d e S i n t Jacobskerk, begraven.

In 1680 had M e l c h i o r - J o z e f v a n Susteren d e h e e r l i j k h e i d van

- 200 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 200

's-Gravenwezel d o o r aankoop verworven. H i j stamde u i t e e n f a m i l i e d i e o o r s p r o n k e l i j k brouwers waren t e 's-Hertogenbos, e n l a t e r i n Amsterdam e n Brugge verschenen a l s vooraanstaande kooplieden, om t e n s l o t t e met " de handel i n den Oost " f o r t u i n te vergaren.

In 1674 werd een G i s b e r t u s v a n Susteren d o o r K a r e l I I v a n Spanje i n d e a d e l s t a n d v e r h e v e n .

Melchior-Jozef van Susteren had, u i t z i j n h u w e l i j k met MariaConstantia de Barbou, s l e c h t s één zoon, Gisbertus-Franciscus van S u s t e r e n , d i e o p 2 0 n o v e m b e r 1 6 9 2 t e A m s t e r d a m g e b o r e n werd e n t e A n t w e r p e n o v e r l e e d o p 2 4 a p r i l 1 7 2 3 . H i j v o l g d e z i j n v a d e r o p , i n de h e e r l i j k h e i d van ' s -Gravenwezel, e n huwde o p 1 2 j u l i 1 7 1 7 H e l e n a - M a r i a - P a u l i n a R o o s e , t e A n t w e r pen g e b o r e n o p 1 0 s e p t e m b e r 1 6 9 3 e n a l d a a r o v e r l e d e n o p 3 maart 1 7 2 7 .

Met d e f a m i l i e v a n S u s t e r e n a l s e i g e n a a r s b r a k e r v o o r h e t kasteel v a n ' s -Gravenwezel een nieuwe p e r i o d e aan.

Het e c h t p a a r v a n S u s t e r e n - R o o s e h a d d r i e k i n d e r e n ; 1. M e l c h i o r - J o s e p h ( A n t w e r p e n 1 3 a p r i l 1 7 1 8 - a l d a a r 6 a p r i l 1 7 4 0 ) , gehuwd i n 1739 met Regina- T h e r e s i a du B o i s d e V r o y l a n d e ; 2. J a n - A l e x a n d e r ( A n t w e r p e n 3 0 a p r i l 1 7 1 9 - ' s G r a venwezel 7 m e i 1 7 6 4 ) ; e n 3. T h e r e s i a - M a r i a ( A n t w e r p e n 3 s e p t e m b e r 1 7 2 1 - a l d a a r 19 a u g u s t u s 1 7 4 2 ) .

Twee k i n d e r e n s t i e r v e n v r i j j o n g , z o d a t z o o n J a n - A l e x a n d e r van S u s t e r e n a l s l a a t s t e a f s t a m m e l i n g e n e r f g e n a a m v a n e e n groot f o r t u i n overbleef.

Rond 1 7 5 0 l i e t J a n - A l e x a n d e r v a n S u s t e r e n d o o r d e g e k e n d e bouwmeester J a n - P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e J o n g e , z i j n k a s t e e l g e d e e l t e l i j k herbouwen i n z w i e r i g e r o c o c o s t i j l , z o a l s we thans n o g kunnen bewonderen.

Jan- P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e J o n g e ( A n t w e r p e n 2 7 a p r i l 1 6 9 9 aldaar 10 september 1768), was een zoon van beeldhouwer Jan- P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e O u d e ( W o r m e r s d o r f - b i j - B o n n , 1669 - A n t w e r p e n 1 7 2 8 ) .

Jan- A l e x a n d e r v a n S u s t e r e n l i e t z i j n s t a d s v e r b l i j f - e e n eigendom o p d e M e i r - d o o r d e z e l f d e b o u w m e e s t e r h e r s c h e p p e n in een weelderige patriciërswoning, h e t "Hotel van Susteren", h e t l a t e r e K o n i n k l i j k Paleis en thans Internationaal C u l t u r e e l Centrum ( I . C . C . ) J a n - A l e x a n d e r o v e r l e e d o p 7 m e i 1 7 6 4 e n b i j e r f d e l i n g kwam het k a s t e e l v a n ' s -Gravenwezel o p 5 f e b r u a r i 1774 i n h e t

- 201 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 201

Ets van Franz E r t i n g e r v o o r baron Jakob LeRoy - 1694.

Grafsteen E l i s a b e t h van Wesele (+12.11.1444) Tekening: J . Goolenaerts

MMf

Deze brug verbindt het kasteelterras met het park.

- 202 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 202

b e z i t v a n I s a b e l l a - J o s e p h a - B e a t r i x , g r a v i n Roose d e B a i s y, dochter v a n Petrus-Carolus-Josephus Roose, b a r o n van Bouchout ( s i n d s d e dood v a n z i j n n e e f A r n o l d u s - M e l c h i o r Roose), l a t e r ( o p 7 j u l i 1770) g r a a f v a n Bouchout, e n van Anna-Helena E m p t i n c k (+Antwerpen 23 j a n u a r i 1 7 6 7 ) .

I s a b e l l a - J o s e p h a - B e a t r i x , g r a v i n Roose d e B a i s y, g e b o r e n t e Antwerpen o p 2 4 s e p t e m b e r 1 7 2 5 , w a s weduwe, z o n d e r k i n d e r e n , van F e r d i n a n d u s - H e n r i c u s - J o s e p h u s Ve c q u e m a n s ( A n t w e r p e n 9 december 1 7 1 9 - 2 3 a p r i l 1 7 6 6 ) , z o o n v a n J o a n n e s - C a r o l u s Vecquemans, b a r o n d e l a V e r e , h e e r v a n Z e v e n b e r g e n o n d e r Ranst, e n z . , e n v a n M a r i a Cheeus.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n I s a b e l l a - J o s e p h a - B e a t r i x , g r a v i n R o o s e de B a i s y , g i n g d e h e e r l i j k h e i d ' s - G r a v e n w e z e l o v e r o p h a a r b r o e r, P i e t e r - J o a n n e s - A l e x a n d e r - J o s e p h u s , g r a a f Roose d e B a i s y, b a r o n v a n B o u c h o u t ( A n t w e r p e n 21 m e i 1 7 2 4 - a l d a a r 23 d e c e m b e r 1 7 8 4 ) . H i j w a s t e A n t w e r p e n g e h u w d , o p 11 a p r i l 1763, m e t M a r i a - A n n a - J o z e f a v a n d e W e r v e ( 7 m e i 1 7 4 2 18 f e b r u a r i 1 7 9 8 ) , d o c h t e r v a n C a r o l u s - P h i l i p p u s - H e n r i c u s J o a n n e s - B a p t i s t a v a n d e Werve, g r a a f v a n Vo r s e l a a r, e n z . , en v a n M a r i a - A n n a d e P r e t .

U i t h e t h u w e l i j k Roose d e B a i s y - v a n d e Werve s p r o t e n d e volgende k i n d e r e n : 1. M a r i a - A n n a - C a r o l i n a - J o z e f a R o o s e d e B a i s y ( A n t w e r pen 2 3 a p r i l 1 7 6 6 - B r u s s e l 2 5 o k t o b e r 1 8 1 1 ) , huwde t e A n t w e r p e n , o p 3 1 j u l i 1 7 8 6 , m e t J o a n n e s Josephus-Ghislenus v a n d e r L i n d e n , b a r o n van Hoogv o r s t ( + S a n l i e u ( B o e r g o n d i ĂŤ ) , 1 7 november 1 8 0 6 ) ; 2. C a r o l u s - P e t r u s - J o s e p h u s , g r a a f R o o s e d e B a i s y , d i e z i j n vader opvolgde i n ' s -Gravenwezel; 3. J o a n n a - M a r i a - J o s e p h a R o o s e ( A n t w e r p e n 1 4 j u n i 1 7 7 0 aldaar 7 j a n u a r i 1 8 3 2 ) , huwde t e Antwerpen o p 6 j u l i 1789 met Jacobus-Paulus-Josephus de P r e t de C a l e s b e r g , r i d d e r , g e b o r e n o p 8 a u g u s t u s 1 7 6 2 en o v e r l e d e n o p h e t k a s t e e l v a n C a l e s b e r g o n d e r Schoten o p 7 j u n i 1 8 1 7 ; 4. M a g d a l e n a - L u d o v i c a R o o s e ( A n t w e r p e n 2 3 f e b r u a r i 1772 - B r u s s e l 2 0 o k t o b e r 1 8 2 3 ) , g e h u w d t e A n t werpen, o p 1 2 j u n i 1 7 9 1 , m e t C a r o l u s - A l e x a n d e r Franciscus, baron Schotte; 5. A l b e r t i n a - J o s e p h a - C l a r a R o o s e ( A n t w e r p e n 1 2 a u g u s tus 1777 - Va l e n c i a 4 augustus 1 8 0 8 ) , t r o u w d e i n Antwerpen, o p 20 november 1798, m e t M a x i m i l i a a n L o d e w i j k , g r a a f v a n d e r N o o t , m a r k g r a a f van A s s c h e ; e r f e l i j k v a a n d r i g van Brabant; Kamerheer van de keizer van Oostenrijk en van koning Willem I ; enz.

(Brussel 29 mei 1764 - 18 maart 1846); e n

- 203 - - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 203 Hobonia

6. C a r o l i n a - M a r i a - J o s e p h a R o o s e , g e b o r e n o p 2 0 o k t o b e r 1779, h u w d e o p 2 4 f e b r u a r i 1 8 0 0 t e A n t w e r p e n C a rolus-Franciscus Paule d e Brouchoven, g r a a f v a n Bergeyck.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n P i e t e r - J o a n n e s - A l e x a n d e r - J o s e p h u s , g r a a f Roose d e B a i s y - v a n d e W e r v e , k w a m h e t k a s t e e l d o m e i n v a n 's-Gravenwezel a a n d e é n i g e z o o n : C a r o l u s - P e t r u s - J o s e p h u s .

C a r o l u s - P e t r u s - J o s e p h u s , g r a a f Roose d e B a i s y, b a r o n v a n Bouchout ( A n t w e r p e n 1 9 a u g u s t u s 1768 - B r u s s e l 3 0 o k t o b e r 1817), huwde t e B r u s s e l , o p 3 december 1 7 9 7 , m e t H e n r i c a Josepha-Francisca-Ghislena de Visscher de C e l l e s ( B r u s s e l 12 j u n i 1 7 7 6 - 1 2 J u n i 1 8 3 2 ) , d o c h t e r v a n J o s e p h u s - A l b e r t u s Ferdinandus-Ghislenus d e Vi s s c h e r d e C e l l e s ; Kamerheer van de k e i z e r v a n O o s t e n r i j k ; l i d v a n d e S t a a t d e r E d e l e n v a n Brabant; e n z . , e n v a n M a r i a - P h i l i p p a - G h i s l e n a Coloma.

Het h u w e l i j k v a n C a r o l u s - P e t r u s - J o s e p h u s w e r d g e z e g e n d m e t twee d o c h t e r s : 1. M a r i a - C a r o l i n a - A n t o n i a , w a a r w e o n m i d d e l l i j k o p terugkomen; e n 2. J o s e p h i n a - A n t o n i a - G h i s l e n a - E l i s a b e t h , g r a v i n Roose d e B a i s y , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d , o p 12 m e i 1 8 3 0 , m e t L u d o v i c u s - L e o p o l d u s - A m a d e u s , graaf van Beauffort (1806-1858), zoon van P h i lippe, markies de B e a u ff o r t (1782-1858) e n Jeanne d e W i g n a c o u r t ( 1 7 7 6 - 1 8 3 0 ) .

In 1819 was h e t k a s t e e l v a n ' s -Gravenwezel, e v e n a l s d e e r b i j horende g o e d e r e n , i n b e z i t gekomen v a n M a r i a - C a r o l i n a - A n t o n i a - J o s e p h i n a - G h i s l e n a , g r a v i n Roose d e B a i s y ( g e b o r e n i n 1798 e n o p h e t k a s t e e l v a n ' s - G r a v e n w e z e l o v e r l e d e n o p 9 juni 1850).

Op 2 3 a p r i l 1 8 1 9 h u w d e z i j m e t P h i l i p p u s - A r n o l d u s - L u d o v i c u s Josephus G i l l è s , g e b o r e n t e A n t w e r p e n o p 1 7 j u n i 1 7 9 6 , z o o n van J a n - J o z e f G i l l è s ( A n t w e r p e n 2 2 n o v e m b e r 1 7 5 7 - H o v e 1 8 11 en J o a n n a - P e t r o n e l l a - J o z e f a d e P r e t ( A n t w e r p e n 3 1 m e i 1 7 5 9 6 j u n i 1 842) .

Na d e d o o d v a n z i j n e c h t g e n o t e h e r t r o u w d e P h i l i p p u s - A r n o l dus i n 1 8 5 8 m e t L o u i s a - L u d o v i c a - J o a n n a - F r a n c i s c a - J o s e p h a , gravin de Brouchoven de Bergeyck. B e i d e h u w e l i j k e n b l e v e n echter k i n d e r l o o s , waardoor h e t kasteeldomein van ' s -Gravenwezel o v e r g i n g o p P h i l i p p u s - G h i s l e n u s - C l a i r e , b a r o n G i l l è s de P é l i c h y , e e n n e e f v a n P h i l i p p u s - A r n o l d u s .

De f a m i l i e G i l l è s , a f k o m s t i g u i t d e o m s t r e k e n v a n D o o r n i k , verkreeg i n 1752 t o e k e n n i n g van a d e l , m e t d e t i t e l v a n r i d d e r, d o o r k e i z e r i n M a r i a - T h e r e s i a . O p 4 j u l i 1842 w e r d , d o o r koning Leopold I , a a n Ludovicus-Joannes-Josephus G i l l è s , g e -

- 204 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 204

boren o p 2 5 j u n i 1 7 9 8 , d e t i t e l v a n b a r o n v e r l e e n d , v o o r t gaande o p a l l e m a n n e l i j k e n a k o m e l i n g e n , e n o n d e r d e b e n a m i n g "baron G i l l è s d e P é l i c h y " , a l s erfgenaam van baron Jean de P é l i c h y, z i j n s c h o o n v a d e r. Te n s l o t t e v e r k r e g e n a l l e a f s t a m melingen v a n d e f a m i l i e G i l l è s , b i j K . B . v a n 22 f e b r u a r i 1871, de t o e l a t i n g " d e P é l i c h y b i j h u n naam t e v o e g e n , d a a r d e z e f a m i l i e was u i t g e s t o r v e n .

De f a m i l i e d e P é l i c h y w a s v a n B o e r g o n d i s c h e a f k o m s t e n s i n d s de 1 8 d e e e u w i n d e N e d e r l a n d e n g e v e s t i g d .

Gedurende 9 9 j a a r ( v a n 1 8 3 0 t o t 1 9 2 9 ) w e r d d e b u r g e m e e s t e r z e t e l v a n ' s -Gravenwezel b e z e t d o o r l e d e n van de f a m i l i e G i l l è s de P é l i ç h y.

Ludovicus-Joannes-Josephus, b a r o n ( s i n d s 1842) G i l l è s d e Pélichy (1798-1876) huwde i n 1828 M a r i a d e P é l i c h y ( 1 8 0 8 1872), d o c h t e r v a n J e a n , b a r o n d e P é l i c h y (1774-1859) e n Josephine v a n Huerne (1786-1828).

Het e c h t p a a r G i l l è s d e P é l i c h y h a d v i j f k i n d e r e n : 1. J o s e p h ( 1 8 2 9 - 1 8 6 0 ) , h u w d e i n 1 8 5 6 P a u l i n e d e l a Croix d e Maubray ( 1 8 3 1 - 1 8 9 2 ) ; 2. M a r i a ( 1 8 3 1 - 1 9 0 6 ) , g e h u w d m e t A r m a n d , b a r o n d e l Fosse e t d ' E s p i e r r e s ; 3. P h i l i p p u s - G h i s l e n u s - C l a i r e , g e b o r e n t e A n t w e r p e n op 1 2 a u g u s t u s 1 8 3 2 , h u w d e C a r o l i n a - L e o p o l d i n a d e Brouchoven d e B e r g e y c k ; 4. J e a n , g e b o r e n i n 1 8 3 7 , h u w d e m e t P a u l i n a M o r e tus; e n 5. A l e x a n d e r ( 1 8 4 4 - 1 9 2 6 ) , h u w d e i n 1 8 7 1 S a v i n a v a n Caloen ( 1 8 5 0 - 1 9 2 1 ) .

De d e r d e t e l g v a n d i t g e z i n , P h i l i p p u s - G h i s l e n u s , w e r d d u s d e nieuwe k a s t e e l e i g e n a a r v a n ' s - G r a v e n w e z e l , n a d e k i n d e r l o z e dood v a n z i j n n e e f P h i l i p p u s - A r n o l d u s - L u d o v i c u s - J o s e p h u s Gillès.

Philippus-Ghislenus-Claire, b a r o n G i l l è s de P é l i c h y, geboren te Antwerpen op 12 augustus 1832; r i d d e r i n de Leopoldsorde; burgemeester v a n 's_Gravenwezel; p r o v i n c i a a l r a a d s l i d ; e n z . , huwde t e B r u s s e l , o p 3 j u n i 1 8 6 2 , C a r o l i n a - L e o p o l d i n a d e B r o u c h o v e n d e B e r g e y c k , t e Namen g e b o r e n o p 2 1 s e p t e m b e r 1 8 3 7 (dochter van L o d e w i j k -André-Joseph de Brouchoven de Bergeyck (1805-1868) e n C a r o l i n e d e Namur d ' E l z é e d e Dhuy ( 1 8 1 5 - 1 8 8 4 ) ) .

D i t h u w e l i j k werd gezegend met v i e r k i n d e r e n : 1. L u d o v i c u s - C a r o l u s - P h i l i p p u s - J o s e p h u s , g e b o r e n t e Antwerpen o p 2 0 a p r i l 1 8 6 3 , d i e v o l g t ; 2. H e n r i c u s - L u d o v i c u s - M a r i a - J o s e p h u s - G h i s l e n u s , d o c t o r i n d e r e c h t e n , g e b o r e n t e A n t w e r p e n o p 11 n o vember 1 8 6 4 , h u w d e t e A a r t r i j k e , o p 8 a u g u s t u s 1906, A d r i e n n e -Emma- O c t a v i e v a n C a l o e n d e B a s s e -

- 205 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 205

Rond d e - n a g e n o e g o o r s p r o n k e l i j k b e w a a r d g e b l e v e n - t o e g a n g s p o o r t werden e n k e l e f a m i l i e w a p e n s v e r z a m e l d v a n a d e l l i j k e b e w o n e r s v a n het k a s t e e l v a n ' s -Gravenwezel. - Te k e n i n g e n : J . Goolenaerts.

- 206 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 206

ghem ( g e b o r e n t e B r u g g e o p 3 0 n o v e m b e r 1 8 7 7 ) ; 3. L u d o v i c a - M a r i a - J o s e p h i n a - G h i s l e n a , t e A n t w e r p e n geboren o p 3 j u l i 1 8 6 6 , huwde t e ' s -Gravenwez e l , o p 11 m e i 1 8 9 2 , A l o y s i u s - L o d e w i j k , g r a a f Cornet d ' E l z i u s d e P e i s s a n t ( M u i z e n , 2 2 september 1867 - 1 9 3 7 ) ; e n 4. J o s e p h - K a r e l - F l o r i m o n d - M a r i e - G h i s l e n u s ( A n t w e r p e n 9 m a a r t 1873 - ' s -Gravenwezel 1 8 f e b r u a r i 1929, burgemeester v a n ' s Gravenwezel, huwde t e L u i k in 1905, Delphine-Marie-Charlotte, barones de Macar ( g e b o r e n t e S p r i m o n t o p 1 7 s e p t e m b e r 1876).

De o u d s t e v a n d e z e v i e r k i n d e r e n , L u d o v i c u s - C a r o l u s ( o f L o dewijk K a r e l ) , w e r d d e volgende bewoner v a n h e t G r o o t k a s t e e l van ' s - G r a v e n w e z e l .

L o d e w i j k - K a r e l - F i l i p , b a r o n G i l l è s de P é l i c h y, werd t e Antwerpen g e b o r e n o p 2 0 a p r i l 1 8 6 3 e n h u w d e t e L o e n h o u t , o p 1 2 j u n i 1900, A n n a - C o r n e l i a v a n G e s t e l ( L o e n h o u t 8 d e c e m b e r 1 8 7 7 Zoerle-Parwijs 20 j a n u a r i 1916). U i t deze e c h t v e r b i n t e n i s sproten a c h t kinderen: 1. M a r i a -Emma- J e a n - A n n e - L o u i s e , g e b o r e n t e H o o g s t r a ten o p 28maart 1901, huwde t e Poederlee,op 22 f e b r u a r i 1 9 2 2 J a n - A u g u s t Ve r h o o s e l ( ° A n t w e r p e n 7 oktober 1889); 2. A n n a - M a r i a - J e a n n a , t e H o o g s t r a t e n g e b o r e n o p 1 9 maart 1 9 0 2 , o v e r l e e d t e Berchem, b i j A n t w e r p e n , op 2 4 d e c e m b e r 1 9 2 6 ; 3. C a r o l i n a - J e a n n e - T h é r è s e - A n n e , t e H o o g s t r a t e n g e boren o p 9 m a a r t 1 9 0 3 ; 4. C é l i n e - C a r o l i n e , g e b o r e n t e H o o g s t r a t e n o p 2 3 maart 1 9 0 5 , huwde t e Broechem, o p 23 f e b r u a r i 1932, A n d r é - H e n r i , g r a a f d ' O z o u v i l l e , r e s e r v e k a p i t e i n i n h e t Franse l e g e r, e n z . , geboren t e Vannes ( M o r b i h a n ) o p 1 5 J u l i 1 8 9 8 ; 5. J e a n n e - A n t o n i a , t e H o o g s t r a t e n g e b o r e n o p 4 o k t o ber 1906, huwde t e Broechem, o p 17 november 1928, met H e n r y , b a r o n d e l ' E s t o u r b e i l l o n ( ° C o n c a r neau 2 j a n u a r i 1 9 0 4 ) ; 6. J o z e f - A u g u s t - A n n a - L o u i s - N o r b e r t - C o r n e i l l e ( g e m e e n zaam b a r o n J o s é g e n o e m d ) , g e b o r e n t e G i n n e k e n o p 18 j u l i 1 9 0 8 e n o v e r l e d e n o p 2 8 j a n u a r i 1 9 7 7 , huwde J e a n n e - M a r i e - M i n e t t e , b a r o n e s d ' O u l h a y e (Borsu, V e r l a i n e 14 december 1915 - 2 november 1983) - z i j w e r d e n d e v o l g e n d e b e w o n e r s v a n h e t

- 207 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 207

kasteel v a n ' s -Gravenwezel; 7. M a r g a r e t h a - J e a n n e - L o u i s e - A n n e , g e b o r e n t e G i n n e k e n op 2 1 j a n u a r i 1 9 1 0 , h u w d e t e B r o e c h e m , o p 2 4 j u n i 1933, C h r i s t i a n - U r b a i n , b u r g g r a a f A i m a b l e d e C a c q u e ray - Va l m e n i e r ( ° A t h i s - M o n s ( S e i n e - e t - O i s e ) 2 9 oktober 1903); e n 8. P h i l i p p e - A n n a - L o u i s - N o r b e r t - C o r n e i l l e , g e b o r e n t e Zoerle-Parwijs, o p 25 september 1912.

Na d e d o o d echtgenote kinderloos erfgenamen regeling, t

van baron José G i l l è s de Pélichy behield z i j n h e t vruchtgebruik van de bezittingen. Na haar o v e r l i j d e n werd h e t kasteeldomein, omdat de v e l e h e t o n d e r l i n g n i e t eens werden o v e r een g e s c h i k t e e koop gesteld.

Eind 1984 w e r d h e t k a s t e e l Axel Ve r v o o r d t , e e n gekend van h e t k a s t e e l g e b o u w d o e t overige gedeelte i n g e r i c h t voor a n t i e k e meubelen.

v a n ' s -Gravenwezel g e k o c h t d o o r Antwerps a n t i q u a i r. Een gedeelte d i e n s t a l s woonst, t e r w i j l h e t werd a l s t e n t o o n s t e l l i n g s r u i m t e

HET KASTEEL

De o o r s p r o n g v a n h e t k a s t e e l v a n ' s - G r a v e n w e z e l r e i k t t e r u g t o t i n de vroege middeleeuwen. H e t s l o t v e r h e f t z i c h t e n n o o r d oosten v a n d e weg ' s -Gravenwezel - S c h i l d e , midden e e n b o s r i j k gebied.

K a s t e e l e n b i j g e b o u w e n w o r d e n omgeven d o o r e e n r e c h t l i j n i g e grachtenwal v a n 700 m l e n g t e e n 300 m b r e e d t e . D o o r twee v i e r b o g i g e bruggen w o r d t h e t monumentale t e r r a s , d a t z i c h vóór h e t k a s t e e l u i t s t r e k t , verbonden met h e t omliggende d o mein. D e z e z i j d e v a n h e t k a s t e e l , m e t h e t t e r r a s - d a t v o o r afgegaan w o r d t v a n b r e d e t r a p p e n - w e r d d o o r a r c h i t e k t B a u r scheidt i n r o c o c o - s t i j l herbouwd.

Aan d e a c h t e r z i j d e v a n h e t w a t e r s l o t i s h e t h i s t o r i s c h e u i t e r l i j k p a s g o e d m e r k b a a r. D e i m p o s a n t e d o n j o n , v o o r z i e n v a n schietgaten i n de k e l d e r v e r d i e p i n g , b e h e e r s t de omgeving a l s e e n t r o t s e w a c h t e r . H e t 1 6 d e eeuws p o o r t g e b o u w, m e t e e n s i e r l i j k peervormig t o r e n t j e , i s eveneens h e t b e k i j k e n waard, evenals h e t k o e t s h u i s , d e conciergewoning, d e o r a n g e r i e e n de s t a l l i n g e n .

Een g e d e e l t e d e r b i j g e b o u w e n w o r d t t h a n s g e b r u i k t a l s w e r k plaats v o o r h e t restaureren van a n t i e k e voorwerpen.

Het k a s t e e l v a n ' s - G r a v e n w e z e l w o r d t , m e t z i j n o m g e v i n g , - z o a l s r e e d s g e z e g d - b e s c h e r m d a l s monument e n a l s d o r p s g e zicht b i j K.B. van 9 j u l i 1980.

In één d e r k e l d e r s van h e t " G r o o t K a s t e e l " had baron José G i l l è s d e P é l i c h y e e n i n t e r e s s a n t museum a a n g e l e g d . T a l r i j k e

- 208 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 208

oude v o o r w e r p e n , d i e t o t h e t k a s t e e l i n t e r i e u r b e h o o r d e n , h a d h i j e r samengebracht. D i e merkwaardige verzameling werd d o o r de e r v e n G i l l é s d e P é l i c h y g e s c h o n k e n a a n d e H e e m k u n d i g e Kring "De D r i e Rozen" v a n ' s -Gravenwezel. Deze dynamische Heemkring b r a c h t d e s c h e n k i n g o n d e r i n e e n s p e c i a a l l o k a a l van h e t H e e m k u n d i g Museum " D e H e e m h u i s j e s " , K e r k s t r a a t 4 3 te ' s -Gravenwezel.

D i t H e e m k u n d i g Museum - t e v e n s d e z e t e l v a n d e H e e m k u n d i g e Kring v a n ' s -Gravenwezel - b e s t a a t u i t d r i e h u i s j e s , d i e onderling verbonden werden. De h u i s j e s , eigendom van P h i l i p pe, b a r o n G i l l è s d e P é l i c h y , j o n g s t e b r o e r v a n b a r o n J o s é , werden v o o r 2 7 j a a r v e r p a c h t a a n d e H e e m k r i n g " D e D r i e R o zen". E e n , i n d e v o o r g e v e l v a n h e t middenste h u i s j e , i n g e metselde s t e e n v e r m e l d t : AAN B A R O N P H I L I P P E G I L L E S D E P E L I C H Y D I E D E Z E D R I E H U I S J E S TOEVERTROUWDE AAN D E H E E M K R I N G D E D R I E R O Z E N E N ZE A L D U S R E D D E V O O R H E T N A G E S L A C H T 26 F E B R U A R I 1 9 7 4

In de " Z a a l G i l l è s de P é l i c h y " , waarvan de o f f i c i ë l e i n h u l diging plaatshad op v r i j d a g 24 mei 1985, k a n de verzameling op r e g e l m a t i g e t i j d s t i p p e n b e z o c h t w o r d e n , n a a s t f o t o ' s e n h e r i n n e r i n g e n aan d e a d e l l i j k e bewoners v a n h e t " G r o o t K a s teel" en a t t r i b u t e n van de aloude schuttersgilde Sint-Sebastiaan.

De b l i k v a n g e r v a n d i t museum i s h e t b u i t e n g e w o o n g o e d b e w a a r de v a a n d e l v a n d i e s c h u t t e r s g i l d e - e e n s c h e n k i n g ( i n 1 6 6 0 ) van d e f a m i l i e G i l l è s d e P é l i c h y a a n d e g i l d e - e v e n a l s d e zilveren a t t r i b u t e n van d i e schuttersgilde.

Het " G r o o t K a s t e e l " v a n ' s -Gravenwezel i s p r i v é e i g e n d o m e n enkel o p a f s p r a a k t o e g a n k e l i j k v o o r k l i e n t e e l . H e t p r a c h t i g e gebouw k a n g o e d v a n o p d e o p e n b a r e w e g w a a r g e n o m e n w o r d e n e n , v o o r a l a l s d e r o d o d e n d r o n s i n b l o e i s t a a n , i s h e t e r adembenemend m o o i .

Paul A r r e n H i e r b i j d a n k e n we De H e e r A n d r é Ve r b e e c k , k o n s e r v a t o r v a n het dokumentatiecentrum i n ' s -Gravenwezel e n b e s t u u r s l i d van d e H e e m k r i n g " D e D r i e R o z e n " v o o r d e b e k o m e n i n l i c h t i n g e n .

- 209 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 209

BRONNEN: G. S p r i n g a e l : " E n i g e H i s t o r i s c h e Herinneringen en Bijeenrapelingen over Wijnegem en Omstreken" - 1897 - d e e l I - b l z . 7 9 A. Ta s : " B i j d r a g e t o t de Geschiedenis van ' s -Gravenwezel en S i n t -Job i n ' t Goor" - 1967 " De D r i e Rozen " - driemaandelijks t i j d s c h r i f t van de Heemkundige K r i n g van ' s -Gravenwezel - t a l r i j k e a f l e v e r i n g e n A. Verbeeck: " ' s -Gravenwezel i n Oude Prentkaarten" - Uitgave Zaltbommel K. Wach: " F l a n d r i s c h e und Brabantische Wasserschlësser" i n : " B e l g i s c h e Kunstdenkmëler" - Vo l . I I - 1923 - b l z . 8 5 J. Goolenaerts:"Heraldiek v o o r To e r i s t en Heemkundige" i n : "Gemeentenieuws Deurne" - v e r s c h i l l e n d e a f l e v e r i n g e n " Gemeenteblad ' s -Gravenwezel " - t a l r i j k e a f l e v e r i n g e n J. Schobbens: " L e s Environs d'Anvers" - 42 promenades pédestres - I r e série - 1921 - b l z . 3 6 J. Schobbens: "Dans l a Province d'Anvers" - 71 promenades pédestres 1930 - b l z . 5 2 E. Dhanens: " s G r a v e n w e z e l " i n : " K a s t e l e n van B e l g i ë " - Uitgave Desoer 1967 - b l z . 206 L. Gypen: " K r a n s van Kastelen i n de P r o v i n c i e Antwerpen" - 1960 blz. 53 H. Leemans: " K a s t e l e n en Buitenplaatsen" - Uitgave Génicot - 1977 b l z . 240 "Bouwen door de eeuwen heen" - I n v e n t a r i s van h e t c u l t u u r b e z i t i n B e l g i ë deel 10n3 (Ru- Z ) - Prov. A ' p e n - A r r . A p e n - b l z . 922 J. Roelants: "Santhoven met omgeving - van g i s t e r , n u en morgen" 1934 - b l z . 9 8 M. Eemans: "Vlaamsch Kasteelenboek" - b l z . 5 8 E. De Ridder: " Antwerpen en Omstreken" - b l z . 5 5 "La Belgique p i t t o r e s q u e - l e s Châteaux" - n r . 8 B. Peleman: " K a s t e l e n i n Vlaanderen" - d e e l 3 - F l a n d r í a I l l u s t r a t a n r .

5 - 1971 - b l z . 6 4 Baron J . LeRoy: " C a s t e l l a e t p r æ toria nobilium Brabantiæ" - 1694 blz. 27 E. Poumon: "Châteaux Anversois e t Limbourgeois" - 1955 - b l z . 2 2 + planche 30 F. P r i m s : " A n t w e r p i e n s i a " - 1947 - l 8 d e reeks - 1948 - b l z . 322 S(teven) Wilsens: " K a s t e l e n i n Antwerpen" - 1972 - b l z . 2 8 W. Van Gelder: "Dambord v o l Kastelen" - To e r i s t i s c h Wegwijs n r . 9 1983 - b l z . 6 8

- 210 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 210

de C a n t i l l o n : "Vermakelykheeden van Brabant en d e s z e l f s onderhoorige Landen" - 1770 - d e e l I I I - b l z . 9 0 + p l a a t 12 C. Butkens: "Trophées t a n t sacrées que profanes du Duché de Brabant" "Gemeenten ven B e l g i e " - Geschiedkundig en a d m i n i s t r a t i e f geografisch Woordenboek d e r Belgische Gemeenten - Uitgave Gemeentekrediet van B e l g i ë - d e e l I I - Vlaanderen - 1980 - b l z . 969 E. De Seyn: "Geschied- en A a r d r i j k s k u n d i g Woordenboek d e r Belgische G e meenten" - 1939 - d e e l I I - b l z . 1235 J. Van Overstraeten: " G i d s voor Vlaanderen" - 1966 - b l z . 690 J. Van Overstraeten en J . G e r i t s : " G i d s v o o r Vlaanderen" - 1985 b l z . 858 M. S e r v a i s : "Wapenboek van de Provinciën en Gemeenten van B e l g i ë " - 1955 baron de Ryckman de B e t z : " A r m o r i a l général de l a Noblesse Belge" - 1958 de Herckenrode: " N o b i l i a i r e des Pays-Bas".

C. Poplimont: " L a Belgique Héraldique" - 1866 G. Dansaert: " A r m o r i a l Belge" - 1920 Baron de Troostembergh: " R é c u e i l de Tableaux de Q u a r t i e r s de Noblesse des F a m i l l e s Belges" - 1913 - Tome I - b l z . 244 Baron de Ryckman de Betz & vicomte de Jonghe d'Ardoye: " R é c u e i l de Tableaux de Q u a r t i e r s de Noblesse des F a m i l l e s Belges 1914-1948" - 1948 b l z . 151 F. Goethals: " D i c t i o n n a i r e Généalogique e t Héraldique des F a m i l l e s n o bles" "Graf- en Gedenkschriften van de p r o v i n c i e Antwerpen" "Vade-Mecum doorheen de P r o v i n c i e Antwerpen" - Uitgegeven door de To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e van de P r o v i n c i e Antwerpen - 1952 - b l z . 146 "Vade-Mecum doorheen de P r o v i n c i e Antwerpen" - Uitgegeven door de To e r i s t i s c h e Federatie d e r P r o v i n c i e Antwerpen" - z . d . b l z . 11 3 P. Van Couwenberghe: "Vlaanderens Groot Wandelboek" - 1977 - b l z . 2 0 "West- en Midden- B e l g i ë " - Uitgave ANWB - 1976 - b l z . 5 5 G.H. Dumont: " B u r c h t e n en Kastelen van B e l g i ë " - H i s t o r i a d e e l X 1979 - b l z . 6 2 A. Viaene: " F o r t u i n gaan maken i n Spanje" i n " B i e k o r f " - J r g . 7 0 1969 - n r . 9 - 1 0 - b l z . 257 A. Thys: " H i s t o r i e k d e r S t r a t e n en Openbare PLaatsen van Antwerpen" 1893 - h e r u i t g a v e 1973 - b l z . 294 T.E. Van Goor: "Beschryving van Breda" - 1744 - b l z . 1 9 , 427, e n z .

"Het Landgoed van ' s Gravenwezel" i n : " N a t u u r - en Stedenschoon" Jrg. 2 3 n r . 1 0 - oktober 1950 P. J . Goetschalckx: "Geschiedenis van Schooten, Merxem en S i n t -Job i n ' t Goor" - 3 d e l e n - 1919 e . v. a .

- 211 - - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 211 Hobonia

9 De k e r k v a n Hoogboom - Te k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i n

- 212 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 212

snuffelend in het verleden van hoogboom

G E SGH I E D EN I S

H

O

O

G

800 M

OPRICHTING VAN DE KERK Op 2 a p r i l 1 8 7 1 v r o e g b a r o n E d u a r d O s y d e Z e g w a e r t , t o e n m a l i g e i g e n a a r v a n h e t k a s t e e l d o m e i n " D e Oude G r a c h t " , e n beurtelings volksvertegenwoordiger en goeverneur van de p r o v i n c i e Antwerpen, s c h r i f t e l i j k t o e l a t i n g a a n d e gemeenteraad van Ekeren v o o r de o p r i c h t i n g van een k e r k n a b i j de i n t r e d e v a n z i j n d o m e i n . N a l a n g e t i j d p e r s o o n l i j k b i j de v e r s c h i l l e n d e o v e r h e d e n a a n g e d r o n g e n t e h e b b e n , e n e r om b e g r i p v o o r d e p l a a t s e l i j k e n o d e n v a n d e b e v o l k i n g t e hebben v e r z o c h t , b e k w a m h i j o p 1 8 m e i v a n d a t z e l f d e j a a r de g e v r a a g d e t o e l a t i n g . V a n a f d a t o g e n b l i k g i n g a l l e s in s n e l tempo.

De p r o v i n c i a l e b o u w m e e s t e r E u g è n e G i f e w e r d b e l a s t m e t het o n t w e r p v a n de k e r k e n d e p a s t o r i j waarvan d e p r i j s voor b e i d e n werd geraamd o p 5 8 . 7 0 7 , 9 2 F. H e t b e s c h r i j v e n d bestek werd o p 27 m e i opgemaakt e n d e werken werden p u b l i e k e l i j k aanbesteed i n j u l i van datzelfde j a a r.

Aannemer H u b e r t G e r v a i s u i t T u r n h o u t k i j g t d e w e r k e n t o e gewezen v o o r d e s o m v a n 5 9 . 9 0 0 F , v o l g e n s a k t e v a n 1 5 j u n i 1871 ( p r o c e s - v e r b a a l v a n a a n v a a r d i n g d e r w e r k e n ) .

Andere i n s c h r i j v e r s w a r e n : ( 1 5 ) -L . Va n R o e y u i t V l i m m e r e n v o o r 6 0 . 0 0 0 - Va n d e r S a n d e n 6 1 .

5 0 0 -Mehien r ' 61.750 - Va n C o k e l i j e n u i t L i e r 6 3 . 0 0 0 - Va n L e n a e r t s u i t T u r n h o u t 6 3 . 0 0 0 -H a r t o g h s - G o v a e r t s 6 5 . 0 0 0 -A. S o m e r s u i t R u m s t 7 0 . 0 0 0 (15)

-

Ria Janssens: Eugène

G i f e

F F F F F F F

1819-1890

-213-

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 213

De e e r s t e - s t e e n l e g g i n g h a d p l a a t s n o g v ó ó r d a t d e w e r k e n door d e hogere o v e r h e i d waren goedgekeurd. Deze p l e c h t i g h e i d had p l a a t s op 28 september 1871, d e dag d a t de eerste p a r o c h i e h e r d e r, E . H . Schevelenbos, w e r d i n g e h a a l d .

Deze g e b e u r t e n i s g e s c h i e d d e o n d e r r u i m e b e l a n g s t e l l i n g van b u r g e r l i j k e e n g e e s t e l i j k e o v e r h e d e n , z o a l s b l i j k t u i t h e t " B e w i j s van de l e g g i n g des gedenksteens d e r nieuwe k e r k v a n S i n t J o s e p h d e r p a r o c h i e Hoogboom" ( 1 6 ) .

U i t d i t dokument c i t e r e n w i j o . a . d e volgende personen: - J . B . Caeymaecx, d e k e n e n p a s t o r t e Eeckeren L . S c h e v e l e n b o s , c u r é à Hoogboom J . B . D e Wa g e m a k e r, v i c a i r e à M e e r l e H.J. De C l e r c k , p r o f . a u s é m i n a i r e d e Malines J. S i b i c k , p a s t o r i n C a p e l l e n A. B u l c k e n s , c u r é à B r a s s c h a e t Eug. V a n G o r p , c o a d j . à S t r o m b e e k l e z L a e k e n L. Va n Vu t s e m , J u g e d e P a i x d u c a n t o n d ' E e c k e r e n Mieleurs, c h e f de l a d i v i s i o n des travaux p u b l i c s au g o u v e r n e m e n t p r o v i n c i a l e H a r r e w i j n , b o u r g m e s t r e d u commune d ' E e c k e r e n Bn. E d . O s y d e W i j c h e n , c o n s e i l l e u r p r o v i n c i a l e Bne. O s y d e W i j c h e n , n é e V i l l e r s La D r . V i l l e r s , n é e L u n d e n John O s y , M a r i e O s y , P a u l i n e O s y , G a b r i e l l e O s y De e e r s t e - s t e e n l e g g i n g g e s c h i e d d e o p d e g r o n d e n d i e eigendom w a r e n v a n b a r o n O s y .

Va n a f d a n w e r d h a r d g e w e r k t a a n d e n i e u w e k e r k , o n d a n k s het f e i t d a t d e o f f i c i ë l e g o e d k e u r i n g pas b i j K . B . v a n 6 f e b r u a r i 1872 werd gegeven. ( 1 7 ) Het a f s c h r i f t v a n d i t K . B . w e r d o p 1 7 f e b r u a r i 1 8 7 2 a a n het gemeentebestuur v a n Ekeren toegezonden d o o r de a r r o n d i s s e m e n t s k o m m i s s a r i s C . L a m b r e c h t s . Te v e n s w e r d m e l d i n g gemaakt v a n d e t o e g e s t a n e s u b s i d i e v a n w e g e d e S t a a t e n de p r o v i n c i e . ( 1 7 ) (16) (17)

-

Kerkarchief Kerkarchief

S t . - J o z e f Hoogboom - b u n d e l S t . - J o z e f Hoogboom - b u n d e l

23 C 23 C

- 214 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 214

/e.

»,z4e

�e, (� ;� -a- ��� � )w—

é

L �

/tG-eaysu

L

v

1 é ,

e

r

� D ,

-

s

�

�

'

�

.

I

N

� e_ ! � •

� � / � /

�e —

. 1-;z4/ A 4 ,

d 1 á G

�

G

Z d e l i f s

1 À ,

u . .

�. � « Ve c 4 < t t i e

4_..„4„,G

zd, o� .

d

- 215 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 215

Vertaling:

Antwerpen, 1 7 f e b r u a r i 1 8 7 2 .

Mijne Heren, Ik heb de e e r u a f s c h r i f t van h e t K o n i n k l i j k Bes l u i t van 6 dezer t o e t e zenden, w a a r i n de t o e l a t i n g t o t de b o u w v a n e e n k e r k i n h e t g e h u c h t Hoogboom o n d e r u w gemeente.

Het d e p a r t e m e n t v a n J u s t i t i e z a l , e v e n a l s d e p r o vincie, aan de kerkraad een subsidie toestaan van 15.780 f r s . g e l i j k a a n e e n d e r d e d e r u i t g a v e n v o o r d e bouw d e r k e r k , e n e e n a n d e r e s u b s i d i e v a n 4 . 1 8 6 , 6 6 f r s . voor d e o p r i c h t i n g v a n d e p a s t o r i j . D e z e l a a t s t e s u b s i die z a l , v o o r boekhoudkundige redenen, v e r e f f e n d worden i n naam v a n d e g e m e e n t e l i j k e a d m i n i s t r a t i e w e l k e z e z a l storten i n de kas der werken.

De a r r o n d i s s e m e n t s k o m m i s s a r i s (get) C . Lambrechts Uittreksel u i t d i t Koninklijk Besluit:

�/�♦

Gí41-1

at—

dz.-, � , l � Î ' ` � I i � . � ÿ �7 ' � ��'u�ii... � � . � ,�� ���_ -��.��6��, e / e f f e

( / , e -fe / � e / e t - r,;

Enig A r t i k e l : D e b o u w v a n e e n k e r k t e Hoogboom, n a a r h i e r bijgevoegd p l a n , goedgekeurd d o o r onze M i n i s t e r van J u s t i tie, wordt toegelaten.

Onze b e d o e l d e M i n i s t e r w o r d t o p d r a c h t g e g e v e n o n d e r h a v i g besluit t e n u i t v o e r t e brengen.

Gegeven t e B r u s s e l , 6 f e b r . 1 8 7 2 (get) Leopold.

- 216 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 216

De b o u w v a n d e k e r k v o r d e r d e g e s t a d i g e n s t i l a a n w e r d h e t t i j d om o o k a a n d a c h t t e b e s t e d e n a a n h e t i n t e r i e u r v a n h e t godshuis. I n h e t v e r s l a g van de z i t t i n g van de raad d e r k e r k f a b r i e k v a n Hoogboom o p 1 6 o k t o b e r 1 8 7 1 , l e z e n w e hierover: .

(� 2 ' P / Í r r � G . E s r d�C� 6 � � 1 r c - 0 1 j ( . � G " Y �

-cfCir�t

í

s

� - � � � � � � f 7 �

/

� - s E.yl/�e - y s - a s f e / t . . / � �

�

QitzH

j t E f (

/ �

�

� g - r r ✓ R

---1^-te-se G S G v Y : e

- e t t.1" - e r / I � �

é � �

l/f�tE

�

,

� t f e t í r � � � i . r s r 6l-CLr-c- t / j � � v ' t t e s W e e

C �

�

,

.

� �

�

--

� / - J � - - e e t �/re'i [ l ' � e - ! i / L e e 2 � � ✓ l l n c � P . � � � / � . � __et- 3- e t � - ! l l r 7 . ? - s s C Q _ ir `Cee-yi:-n ,

r

- 4 ; ; V - t 4 i

t i -an

e / , /

f e e '

/ e l t.e-e-e-

uZ-��.

- .

'

,

� � ! � ; � � � � �

�vzr y v

r�,m�n-

� �

�

W

�

� � �

, e , ( ; 4 /

��

(kopie van h e t v e r s l a g van 15 oktober)

Eens t e m e e r s t e u n t b a r o n E d u a r d O s y o p b a r m h a r t i g e w i j z e de n i e u w e k e r k , w a a r h i j z i c h z ó v o o r h e e f t i n g e z e t , e n welke hem z ó nauw a a n h e t h a r t l a g .

De m e u b e l e n w e r d e n o n t w o r p e n d o o r E u g è n e G i f e e n - i n twee l o t e n - p u b l i e k e l i j k a a n b e s t e e d . H e t e e r s t e l o t b e v a t t e d e a l t a r e n e n d e doopvont i n n a t u u r s t e e n , t e r w i j l het tweede l o t a l l e h o u t e n meubelen b e h e l s d e .

De h e r e n M a t t h e y s e n V a n D i e v o r s t k r e g e n h e t e e r s t e l o t toegewezen, v o o r d e som v a n 3 . 3 2 6 F , e n d e h e e r De C e u s t e r o n t v i n g h e t tweede l o t v o o r d e som v a n 4 . 5 0 0 F . O p 19 a u g u s t u s 1 8 7 2 s t a a t e e n K . B . d e v e r v a a r d i g i n g v a n de k e r k m e u b e l e n t o e . ( 1 8 ) In a p r i l 1872 v e r z o e k t b a r o n Eduard Osy d e k e r k f a b r i e k , "dat op z i j n kosten i n de k e r k zou opg eene T r i b u e n b o v e n d e S a c r i s t i j l a n g s kant, om deze d o o r hem en z i j n e hoogs lie t e n t i j d e d e r goddelijke diensten te w o r d e n . " (18)

-

Ria

(vervolgt)

Janssens: Eugène

R

a

y

G i f e

m

- 2 1 7

1819-1890,

o

n

d

ericht worden de l i n k e r t edele Famibetrokken

b l z . 2E76

Roelands

-

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 217

IN M E M O R I A M

Overleden

U i t "GAZET VA N ANTWERPEN" 0 8 . 1 1 . 1 9 8 6

Lijkwade-deskundige

Onze l e z e r s h e b b e n g e w i s d e n a a m v a n

PC Borga

Don P i e r o - C o e r o B o r g a m e e r d a n e e n s

Uit Turijn wordt het afsterven vernomen van don Piero-Coero Borga, secretaris van het «Centro Internazionale di Sindonologia», h e t organisme d a t zich bezighoudt met de studie van de Heilige Lijkwade, nu bewaard in Turijn.

gelezen i n de r e e k s " D e L i j k w a d e v a n

Don Coero was tevens de bestuurder van het beroemde Museum van de Lijkwade in Turijn en uitgever van het blad « Sindon ». D o n Piero-Coero Borga was nauwelijks 6 2 j a a r. Z i j n overlijden betekent een groot verlies voor al wie zich met de studie van het mysterie van de Lijkwade bezighoudt en laat een grote leemte, net op het ogenblik dat paus Johannes Paulus II de toelating gaf tot het koolstof 14 onderzoek van de Lijkwade van Turijn.

In het voorwoord van het boek « Het gelaat van Christus - D e Lijkwade van Tu r i j n » van d e Vlaamse a u t e u r R e m i V a n Haelst (Uitg. D e V l i j t ) , leest men e e n merkwaardige o m schrijving van het werk van don Piero Coero Borga: « De steun van don Piero- Coero Borga was van onschatbare waarde. Z o n der e n i g e b e p e r k i n g b e a n t woordde hij alle vragen, ook al werden soms kritische onderwerpen aangesneden. Het volledig archief van het Centro stond ter beschikking. »

T u r i j n " . D o n B o r g a was d e man d i e voor v e l e i n l i c h t i n g e n , d i e a a n de b a sis lagen van h e t g r o t e sukses v a n deze r e e k s , z o r g d e . Z o n d e r z i j n h u l p was d e z e r e e k s , e n h e t d a a r u i t v o o r t vloeiende b o e k n o o i t z o goed gedokumenteerd kunnen worden.

Zelfs v o o r een " k l e i n " t i j d s c h r i f t was hem g e e n i n s p a n n i n g t e v e e l , o o k a l w a s hij uitermate druk bezet.

Hij r u s t nu i n vrede.

Remi V a n H a e l s t

- 218 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 218

De lijkwade van Turijn deel 8 Tijdens d e K r u i s t o c h t e n werden h e e l w a t " r e l i k w i e ĂŤ n u i t het H e i l i g L a n d " n a a r West-Europa o v e r g e b r a c h t . M e e s t a l werden z e h i e r v o o r v e e l g e l d a a n d e m e e s t b i e d e n d e v e r kocht. P r a k t i s c h e l k e k e r k - o f vooraanstaande l e e k stond e r o p , z i j n e i g e n r e l i e k t e b e z i t t e n . Onnodig t e zeggen d a t e r t o e n h e e l w a t v e r v a l s i n g e n i n o m l o o p w a ren.

H e t i s d u s o p z i j n m i n s t o n g e w o o n , d a t e e n ze) b e k e n d e relikwie a l s de " l i j k w a d e " toen n i e t op de markt i s t e r e c h t gekomen. D e e n i g e v e r k l a r i n g i s w e l d a t h e t " S y doine" t o e n n i e t i n h e t b e z i t moet geweest z i j n van een m a c h t i g p e r s o o n o f o r g a n i s a t i e . H e t w a r e n m e e r d a n w a a r s c h i j n l i j k d e " Te m p e l i e r s " d i e d e l i j k w a d e i n h u n b e z i t hadden. Hun " Y d o l e Barbue" was immers nauw v e r bonden m e t h e t " g e l a a t v a n E d e s s a " .

Na d e v a l v a n A k k o ( A c r e ) m o e s t e n d e Te m p e l i e r s h e t H e i l i g Land v e r l a t e n . W a a r s c h i j n l i j k werd de l i j k w a d e t o e n mee n a a r M a r s e i l l e g e b r a c h t , o m d a n i n P a r i j s t e r e c h t te komen.

L a t e r w e r d d e " S y d o i n e " d a n i n d e " Te m p l e d e P a r i s " b e waard. Deze sombere t o r e n , v l a k t e g e n o v e r h e t L o u v r e , was t o e n h e t h o o f d k w a r t i e r v a n d e m a c h t i g e o r d e d e r Te m p e l i e r s .

De " S l a g d e r G u l d e n S p o r e n " ( 1 3 0 2 ) z a t d e F r a n s e k o n i n g F i l i p s d e Schone e r g d w a r s . Z i j n t r o o n s t o n d t e wankelen, en F i l i p s v o n d h e t g e r a a d z a a m z i j n h a c h j e i n v e i l i g h e i d t e b r e n g e n . d a a r v o o r n a m h i j z i j n i n t r e k b i j d e Te m p e l i e r s i n h u n " o n i n n e e m b a r e v e s t i n g v a n d e Te m p l e " .

F i l i p s z a t i n a k u t e geldnood e n poogde z i c h met a l l e middelen t e redden. H i j h a d d e b e d o e l i n g z i c h d e r i j k d o m men v a n d e k e r k t o e t e e i g e n e n . D a t v i e l i n Rome i n slechte aarde. Paus Bonifacius schreef een b u l , s p e c i a a l bedoeld v o o r d e Franse k o n i n g , e n d e t i t e l s p r a k v o o r z i c h z e l f : "Auscula, f i l i " ( L u i s t e r m i j n zoon) - (1301).

- 219 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 219

F i l i p s kon b l i j k b a a r n i e t goed l e z e n en b l e e f proberen kerkgoederen t e v e r z i l v e r e n .

Een n i e u w e b u l v o l g d e : " E t u n a m s a n c t a m c a t h o l i c a m e t apostholicam ecclesiam" ( Een h e i l i g e k a t o l i e k e en apost o l i s c h e k e r k ) . D e z e l f d e woorden, u i t g e s p r o k e n op h e t beroemde c o n c i l i e v a n N i c e a !

De p a u s k r e e g d e t i j d n i e t o m n a t e g a a n o f F i l i p s z i j n leven b e t e r d e . H i j w e r d vermoord d o o r e e n s l u i p m o o r d e n a a r.

De Te m p e l i e r s h a d d e n z e e r g o e d e r e d e n e n o m d e F r a n s e k o ning e e n v e i l i g onderkomen t e v e r z e k e r e n ! F i l i p s d e Schone w a s h e n h e e l w a t g e l d s c h u l d i g . B i j n a z i j n g a n s e h o f h o u d i n g w e r d d o o r d e Te m p e l i e r s g e f i n a n c i e e r d !

Zelfs de bruidsschat van de koningsdochter I s a b e l l a met Edward I I v a n E n g e l a n d w e r d d o o r d e Te m p e l i e r s v o o r g e schoten.

T i j d e n s z i j n " v e r p l i c h t v e r b l i j f " b i j d e Te m p e l i e r s m a a k t e d e k o n i n g k e n n i s m e t d e b i z a r r e l e v e n s r e g e l s d e r Te m p e l i e r s . I n l a t e r e n o t i t i e s vermeldde de koning de v e rering van een "sydoine". M o g e l i j k bedoelde h i j hiermee de v e r e r i n g v a n " e e n g e b a a r d m a n n e n h o o f d o p l e v e n s g r o o t t e , d a t i n g e n e r l e i l i e t vermoeden d a t h e t e e n a f b e e l ding v a n h e t g e l a a t v a n Onze H e e r J e z u s - C h r i s t u s k o n zijn".

F i l i p s m a a k t e t o e n k e n n i s m e t J a c q u e s d e M o l a y, g r o o t m e e s t e r d e r Te m p e l i e r s . H i j l e e r d e t o e n h e e l w a t v a n d e g e b r u i k e n e n t r a d i t i e s v a n z i j n g a s t h e r e n . To e n d e t o e s t a n d w a t o p g e k l a a r d w a s , v e r l i e t d e k o n i n g d e Te m p l e e n b l e e f d e v e r s t a n d h o u d i n g m e t d e Te m p e l i e r s z e e r g o e d .

Inmiddels was p a u s Clemens V o p d e t r o o n i n Av i g n o n g e k o men, e n d i e w a s d e Te m p e l i e r s n i e t g o e d g e z i n d . D a t w a s Guillaume Nogaret n i e t ontgaan. Deze " r a a d g e v e r van d e k o n i n g " , e e n g e w e t e n l o o s s a m e n z w e e r d e r, z a g d e k a n s schoon om d e s t a a t s f i n a n c i ĂŤ n a a n t e z u i v e r e n d o o r de s c h a t t e n v a n d e Te m p e l i e r s i n b e s l a g t e n e m e n .

Maar e e r s t m o e s t e e n " r e d e n " g e v o n d e n w o r d e n , o m e e n d e r g e l i j k e machtige o r g a n i s a t i e , een ware " s t a a t i n de staat", b u i t e n de wet t e s t e l l e n . Vo o r Nogaret e c h t e r een p e u l e s c h i l l e t j e . H i j s p r a k " l e g r a n d I n q u i s i t e u r " , broeder Guillaume Humbert ( b i e c h t v a d e r van d e k o n i n g ) aan, e n p l o t s v e r l i e p a l l e s z e e r v l u g .

In de gevangenis van Agen z a t een aan l a g e r w a l g e r a a k t e Te m p e l i e r e e n c e l s t r a f u i t . Te g e n m e d e g e v a n g e n e n z o u h i j v e r t e l d h e b b e n h o e d e Te m p e l i e r s t i j d e n s g e s l o t e n c e r e monieĂŤn h e t " Y d o l e B a r b u e " v e r e e r d e n e n e r a l l e r l e i h e i dense p r a k t i j k e n o p n a h i e l d e n .

- 220 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 220

F i l i p s l i e t e r geen gras o v e r groeien. Z i j n geldhonger was t ĂŠ g r o o t : h i j m o e s t h e t g e l d v a n d e Te m p e l i e r s h e b ben !

I n 1 3 0 5 k l o e g h i j d e Te m p e l i e r s a a n b i j p a u s C l e m e n s V .

De a a n k l a c h t w a s : a f g o d e r i j !

S n e l w e r d e n e n k e l e u i t g e s t o t e n Te m p e l i e r s d o o r d e I n q u i s i t i e ondervraagd. Na d e n o d i g e f o l t e r i n g e n bekenden ze a l l e s : h o e z e b i j h u n i n w i j d i n g h e t k r u i s d r i e m a a l moesten bespuwen ( t r i p l e c r a c h a t ) ; h o e z e h u n medebroeders o p de n a v e l moesten kussen; z o n d e r v a n d e " v e r p l i c h t e sodomie" t e spreken.

Ook d e v e r e r i n g v a n h e t " Y d o l e B a r b u e " w a s e e n s t e e n des a a n s t o o t s v o o r d e I n q u i s i t i e . G e e n w o n d e r d a t d e gevangenen v l o t b e k e n d e n , w a n t a l w i e w e i g e r d e w e r d g e woon t e r d o o d v e r o o r d e e l d .

F i l i p s d e Schone poogde i n m i d d e l s , o p aanraden v a n Nogar e t , d e g r o o t m e e s t e r d e r o r d e , J a c q u e s d e M o l a y, e r v a n te o v e r t u i g e n d a t h i j d e o r d e goed gezind b l e e f e n z e l f s b e r e i d was d e l e i d i n g o p z i c h t e nemen. J a c q u e s d e M o l a y legde e c h t e r deze k o n i n k l i j k e wens n a a s t z i c h n e e r. Meteen t e k e n d e h i j h e t d o o d v o n n i s v a n d e Te m p e l i e r s .

Op 1 4 s e p t e m b e r v e r g a d e r d e d e " R a a d v a n d e K o n i n g " e n w e r d e n a l l e Te m p e l i e r s t e r d o o d v e r o o r d e e l d . A l l e v o o r bereidingen werden i n h e t g r o o t s t e geheim g e t r o f f e n .

In gans F r a n k r i j k werden de nodige s c h i k k i n g e n g e t r o f f e n om d e " m a c h t i g e o r d e d e r Te m p e l i e r s " i n ĂŠ ĂŠ n s l a g t e v e r nietigen.

Wa a r s c h i j n l i j k waren deze geheime o r d e r s " h e t b e s t b e waarde g e h e i m t e r w e r e l d " . I n b i j n a e l k e F r a n s e gemeente kregen d e " s e n e c h a l s d y r o y " v e r z e g e l d e o r d e r s , d i e z e eerst o p b e v e l mochten openen. I e d e r e "senechal d u r o y " kreeg o p d r a c h t " z i c h t e v o o r z i e n o p de aanhouding v a n verdachten, zonodig met h e t g e b r u i k van geweld".

Deze v e r z e g e l d e o r d e r s l a g e n w e k e n t e w a c h t e n , z o n d e r d a t iemand d e Te m p e l i e r s w a a r s c h u w d e . D a t e e n d e r g e l i j k g e heim n i e t u i t g e l e k t i s , i s a l l e e n t e v e r k l a r e n d o o r d e g r o t e a f g u n s t t e n o v e r s t a a n v a n d e Te m p e l i e r s , d i e z i c h boven a l l e a n d e r e mensen v e r h e v e n v o e l d e n .

Op 1 3 o k t o b e r 1 3 0 7 w e r d h e t b e v e l g e g e v e n a l l e Te m p e l i e r s in F r a n k r i j k aan t e houden e n o n m i d d e l l i j k t e o n d e r v r a gen. I n d e v r o e g e morgen r u k t e n d e s o l d a t e n u i t . D e v e r r a s s i n g w a s v o l l e d i g . S l e c h t s h i e r e n d a a r b l e k e n d e Te m p e l i e r s hun l e u z e " d e s t r i j d n o o i t t e o n t w i j k e n " g e t r o u w.

De o v e r g r o t e m e e r d e r h e i d l i e t z i c h a l s l a m m e k e n s g e v a n gen n e m e n .

- 221 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 221

I n d e " Te m p l e d e P a r i s " v e r l i e p e n d e z a k e n a n d e r s . D a a r boden d e Te m p e l i e r s h e v i g w e e r s t a n d , e n w e r d e r h a r d n e k k i g gevochten. Maar d e overmacht was t e g r o o t . G r o o t meester d e Molay v e r k o o s u i t e i n d e l i j k d e o v e r g a v e , b o v e n de d o o d m e t h e t z w a a r d i n d e h a n d .

Een b e s l i s s i n g d i e h i j z i c h n o g z o u b e k l a g e n !

F i l i p s d e Schone k o n t e v r e d e n z i j n , maar t o c h was h i j a c h t e r a f n i e t e r g g e l u k k i g . N e r g e n s v o n d men d e z o g e z o c h t e " s c h a t t e n v a n d e Te m p e l i e r s " . D i e b l e k e n m e e s t a l a l l e e n i n d e v e r b e e l d i n g t e b e s t a a n . N u n o g v e r t e l t men dat i n bepaalde "commanderies" enorme goudschatten v e r b o r gen l i g g e n . S o m s t r e k k e n s c h a t g r a v e r s o p z o e k n a a r d e z e legendarische schatten.

I n d e " Te m p l e d e P a r i s " z o c h t m e n n i e t a l l e e n n a a r s c h a t t e n . A c h t e r e l k e h o e k , a c h t e r e l k e m u u r, i n e l k e n i s z o c h t men v r u c h t e l o o s n a a r h e t " Y d o l e B a r b u e " e n d e " S y d o i n e " . M a a r h o e men o o k z o c h t , e r was v a n d e z e " b e wijsstukken" geen spoor meer t e bekennen.

Paus C l e m e n s V v o n d h e t n i e t n o d i g o p t e t r e d e n v o o r z i j n " Te m p e l i e r s " d i e t e n s l o t t e o n d e r z i j n supreem gezag s t o n d e n .

Op 2 0 o k t o b e r 1 3 0 7 w e r d G e o f f r o y d e C h a m a y, P r é c e p t e u r d e Normandie, o n d e r z w a r e m a r t e l i n g , t o t b e k e n t e n i s gedwongen. H i j v e r k l a a r d e l e t t e r l i j k : " o n m ' a p p o r t a u n e c r o i x , ou i l a v a i t l ' i m a g e d e J é s u s - C h r i s t . O n me d i s a i t d e n e pas c r o i r e e n C e l u i d o n t l ' i m a g e é t a i t l à p e i n t e , c a r c ' é t a i t u n f a u x p r o p h è t e " . ( M e n b r a c h t me e e n k r u i s , met e e n a f b e e l d i n g v a n J e z u s - K r i s t u s . M e n z e g d e m e n i e t t e g e l o v e n i n D e z e w a a r v a n h e t b e e l d d a a r GESCHILDERD was, o m d a t d e z e e e n v a l s e p r o f e e t w a s " ) .

R i d d e r d e Chamay l o o c h e n d e o p h e t k r u i s g e s p u w d t e h e b b e n , maar e r k e n d e w e l h e t " k u s s e n " . L e t t e r l i j k z e g d e h i j : " J ' e m b r a s s a i s u r l e n o m b r i l c e l u i q u i me r e c e v a i t " ( " I k k u s t e d i e g e n e n d i e me o n t v i n g o p z i j n n a v e l " ) . To c h w e i g e r d e d e Chamay h o m o s e k s u a l i t e i t o f s o d o m i e t e b e k e n n e n .

I n e e n l a t e r e o n d e r v r a g i n g b e k e n d e d e Chamay d a t h i j z i j n geloof afgezworen had, w e l i s w a a r voegde h i j d a a r aan t o e : "De m a u v a i s g r é " ( Te g e n z i j n w i l i n ) .

Omdat d e Te m p e l i e r s i n f e i t e d o o r e e n k e r k e l i j k e r e c h t bank v e r o o r d e e l d w e r d e n , m o e s t m e n d e g o e d k e u r i n g v a n de p a u s b e k o m e n .

Ondanks h e t f e i t d a t C l e m e n s V v e r k l a a r d e w e i n i g g e l o o f te h e c h t e n aan d e " o n d e r f o l t e r i n g e n afgedwongen bekent e n i s s e n v a n d e Te m p e l i e r s " , s p r a k d e " s y n o d e d u N o r d " z i c h t e g e n d e Te m p e l i e r s u i t .

Z o n d e r v o r m v a n p r o c e s w e r d e n , o p 1 2 m e i 1 3 1 0 , 4 4 Te m p e l i e r s , d i e weigerden s c h u l d t e bekennen, s c h u l d i g v e r -

- 222 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 222

Jacques de Morlay, laatste grootmeester der Tempeliers

De toren van de "Tempel van Parijs", hoofdkwartier der Tempeliers

Paus Clemens V liet zijn tempeliers in de kou staan...

- 223 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 223

klaard aan h e k s e r i j e n a f g o d e n v e r e r i n g . To e v a l l i g waren onder d e z e g r o e p vooraanstaande v e r d e d i g e r s d e r o r d e . Z e stierven op de brandstapel.

T i j d e n s h e t C o n c i l i e v a n V i e n n e ( D a u p h i n é ) , i n 1 3 11 , w e r d een p o g i n g g e d a a n o m d e t r i e s t e z a a k d e r Te m p e l i e r s i n der minne t e s c h i k k e n . Maar d e " P e t i t i o i n c o n c i l i o gener a l i " kreeg geen instemming. H e t v o o r s t e l , a l l e m i l i t a n te g e e s t e l i j k e orden t o t één geheel t e versmelten, werd verworpen. A l l e s b l e e f b i j h e t oude, d e b r u t a l e v e r v o l g i n g v a n d e , m e e s t a l ONSCHULDIGE, Te m p e l i e r s b l e e f z i j n gang g a a n . D e v u u r d o o d v a n d e Te m p e l i e r s i n s p i r e e r d e ( w a a r s c h i j n l i j k ) d e g r o t e s c h r i j v e r Dante ( A l e g h i e r i ) v o o r z i j n " H E L " ( I n f e r n o ) . V o o r d e Te m p e l i e r s , l i e p d e w e g naar d e hemel immers o v e r e e n b r a n d s t a p e l De i n q u i s i t i e l i e t e r g e e n t w i j f e l o v e r b e s t a a n , d a t a l wie g e e n b e k e n t e n i s s e n a f l e g d e , e e n z e l f d e l o t w a c h t t e .

H e t w a s d a n o o k g e e n w o n d e r d a t v e l e Te m p e l i e r s b e r e i d waren a l l e v e r k l a r i n g e n a f t e l e g g e n , d i e v o o r d e I n q u i s i t i e n o d i g w a r e n om e e n l i j v i g dokument o p t e s t e l l e n , om z o d e O r d e d e r Te m p e l i e r s b u i t e n d e w e t t e d o e n s t e l l e n . U i t e i n d e l i j k bezweek d e paus o n d e r d e d r u k v a n d e F r a n s e k o n i n g : o p 3 a p r i l 1 3 1 2 w e r d e n d e Te m p e l i e r s i n de p a u s e l i j k e b u l l e " V o x i n E x c e l s o " d e f i n i t e i f o n t b o n den.

In r u i l vroeg de paus d a t de b e r e c h t i n g d e r voornaamste l e i d e r s d e r Te m p e l i e r s o n d e r z i j n g e z a g z o u g e b e u r e n . Z o w e r d e n J a c q u e s d e M o r l a y , G e o f f r o y d e C h a m a y, G e o f f r o y de G o n n e v i l l e e n H u g u e s d e P a i r a u d v a n d e b r a n d s t a p e l gered.

F i l i p s e i s t e e c h t e r d a t deze r i d d e r s i n h e t openbaar op h e t p l e i n v o o r d e N o t r e Dame d e P a r i s , h u n s c h u l d z o u d e n belijden. Een beslissing b l e e f u i t .

De k e r k e l i j k e o v e r h e i d w i s t n a t u u r l i j k w e l , w a t d e b e d o e l i n g was v a n d e F r a n s e k o n i n g . M a a r o o k d e k e r k had e e n o o g j e o p d e b e z i t t i n g e n v a n d e Te m p e l i e r s ! T o t b i t t e r e o n t g o o c h e l i n g v a n F i l i p s d e Schone e n z i j n handlanger Nogaret verscheen een nieuwe p a u s e l i j k e b u l "Ad p r o v i d a m " , w a a r i n a l l e g o e d e r e n d e r Te m p e l i e r s o v e r g e maakt w e r d e n a a n d e O r d e d e r J o h a n n i e t e r s !

F i l i p s dreigde met de t e r e c h t s t e l l i n g van de nog steeds gevangen l e i d e r s d e r Te m p e l i e r s . A l l e e n d e b e t a l i n g v a n een g r o o t b e d r a g " t e r d e l g i n g v a n d e p r o c e s k o s t e n t e g e n de Te m p e l i e r s " s t e m d e F i l i p s g u n s t i g e r .

De g e v a n g e n e n z o u d e n a a n d e k e r k e l i j k e m a c h t w o r d e n overgemaakt,indien z e hun s c h u l d i n h e t openbaar zouden erkennen. U i t e i n d e l i j k g e r a a k t e n a l l e p a r t i j e n a k k o o r d .

De d o o d s t r a f z o u i n l e v e n s l a g e v e r b a n n i n g w o r d e n o m g e z e t .

- 224 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 224

Op 1 4 M a a r t 1 3 1 4 k w a m e n d e v i e r g e v a n g e n l e i d e r s , é é n n a één, o p e e n p o d i u m , o p h e t " p a r v i s d e N o t r e Dame", e n erkenden l u i d k e e l s h u n a f s c h u w e l i j k e zonden, h e k s e r i j e n en g o d s l a s t e r i n g e n . N e d e r i g v r o e g e n z e g e n a d e . D i e w e r d hen v e r l e e n d .

Wa a r s c h i j n l i j k duurde de vernedering t e l a n g voor Jacques de M o r l a y e n G e o f f r o y d e C h a r n a y. T o t k o n s t e r n a t i e v a n a l l e aanwezigen, z o g e e s t e l i j k e n a l s l e k e n , h e r r i e p e n z i j hun b e k e n t e n i s s e n e n s c h r e e w d e n h u n o n s c h u l d e n d e z e v a n a l l e Te m p e l i e r s u i t .

To e n F i l i p s d e S c h o n e d a t h o o r d e , s c h o o t h i j i n e e n "Franse k o l e i r e " e n b e v a l , t e g e n d e w i l v a n d e paus i n , d a t a l l e Te m p e l i e r s d i e w e i g e r d e n h u n s c h u l d t e b e k e n n e n , ONMIDDELLIJK n a a r d e b r a n d s t a p e l v e r w e z e n w e r d e n .

Zonder a a r z e l e n b e g o n men a a n h e t o p r i c h t e n v a n h e t s c h a vot. Jacques de Morlay en G e o ff r o y de Charnay bleven b i j hun b e s l u i t : l i e v e r s t e r v e n d a n i n s c h a n d e t e b l i j v e n l e v e n . H u n v o o r b e e l d w e r d d o o r v e l e Te m p e l i e r s g e v o l g d .

W a a r s c h i j n l i j k g e l o o f d e men n i e t d a t F i l i p s t e g e n d e pauselijke w i l i n zou durven doorgaan.

Maar o p h e t k l e i n e " i l o t d e s J u i f s " ( J o d e n e i l a n d j e ) , d a t nu d e e l u i t m a a k t v a n d e " P o n t N e u f " ( N i e u w e B r u g ) w e r d e n grote takkenbossen klaargemaakt.

Grootmeester d e M o r l a y weigerde nogmaals g r a t i e e n s t a p te moedig o p de b r a n d s t a p e l . Ook z i j n gezel d e Charnay bleef b i j z i j n beslissing.

Het v o l k v a n P a r i j s s t o n d i n d i c h t e drommen t o e t e z i e n .

Tr a a g b e g o n n e n d e vlammen a a n d e v o e t e n v a n d e v e r o o r deelden t e l i k k e n .

A l s m a r t e l a r e n s t i e r v e n b e i d e mannen w a a r d i g v o o r h u n z a a k . S a m e n m e t h e n l i e t e n n o g 3 7 Te m p e l i e r s h u n l e v e n i n d e vlammen. Geen v a n h e n t o o n d e zwakheid i n h e t u u r des d o o d s .

P a r i j s k e e k o n t z e t t o e . Een d e r g e l i j k s p e k t a k e l was n o g n o o i t v e r t o o n d . S p o o k a c h t i g v e r l i c h t t e n d e vlammen v a n de r e u s a c h t i g e b r a n d s t a p e l s d e h e m e l . D e n a a m v a n F i l i p s de S c h o n e k r e e g e e n l e l i j k e k l a n k .

J a c q u e s d e M o r l a y e n G e o f f r o y d e Chamay w e r d e n a l s h e i l i g e n v e r e e r d . H u n namen e n d e z e v a n a l d e v e r o o r d e e l d e Te m p e l i e r s w e r d e n o f f i c i e e l g e s c h r a p t . N i e m a n d d i e e e n d e r g e l i j k e naam d r o e g k o n n o g e e n f u n k t i e a a n h e t h o f o f i n d e m a g i s t r a t u u r e n kerk b e k l e d e n . A l h u n b e z i t t i n g e n werden v e r b e u r d v e r k l a a r d .

* * * * * * * * * Wa a r s c h i j n l i j k werden t o e n h e e l w a t Franse a d e l l i j k e

- 225 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 225

Edward, prins van Wales, brengt hulde aan zijn schoonvader Filips de Schone (Bibi. de Toulouse)

Het kasteel van Arginy (RhĂ´ne), een der vele "commanderies", sterke burchten "gebouwd om de eeuwigheid te trotseren".

Doorheen Frankrijk vindt men nu nog enkele dezer burchten: Arginy, Barbezieu, Agen, St. Martin-de-Vence. Omheen deze burchten hangt het mysterie van de verborgen schat der Tempeliers. Op een muur van het kasteel van Arginy geeft een cryptogram de juiste plaats aan, maar niemand kan de tekst ontcijferen...

Guillaume de Nogaret, de "kwade geest" van Filips de Schone

Op het "panvis" van Notre Dame te Parijs werden de Tempeliers ter dood veroordeeld

- 226 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 226

namen " a a n g e p a s t " a a n d e o m s t a n d i g h e d e n . H e e l w a t " h e r a l d i s c h e stambomen" v i n d e n h u n o o r s p r o n g i n d e z e j a r e n . E n heel w a t geslachten s t i e r v a n p l o t s u i t *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

H e t l o t d e r Te m p e l i e r s b r a c h t g e e n g e l u k v o o r d i e g e n e n die hen vervolgden o f i n de steek l i e t e n !

N o u g a r e t s t i e r f p l o t s i n 1 3 1 3 . A m p e r é é n maand n a d e vuurdood v a n Jacques d e M o l a y e n z i j n g r o o t m e e s t e r s , s t i e r f paus Clemens V e e n m y s t e r i e u z e dood. Z e l f s d e "wonderbare g e n e e s k r a c h t " v a n z i j n h o f d o k t e r, A r n o u d d e V i l l e n e u v e , k o n hem n i e t r e d d e n ( 2 0 a p r i l 1 3 1 4 ) .

F i l i p s d e Schone k o n t e v r e d e n z i j n , w a n t met deze paus kon h i j o o k n i e t g o e d o v e r d e b a a n .

Z i j n l i e d j e was e c h t e r ook p l o t s uitgezongen. Op 29 n o vember 1 3 1 4 v i e l h i j t i j d e n s e e n j a c h t p a r t i j v a n z i j n paard.

Misschien werd h i j h e t s l a c h t o f f e r van de wraak van h e t " Y d o l e B a r b u e " d e r Te m p e l i e r s ? *

*

*

*

*

*

*

*

*

Net z o a l s men d e o n t d e k k i n g v a n " h e t g e l a a t v a n E d e s s a " in de oosterse kunst en i n de versiering der kerken en handschriften kan terugvinden, z o drukte h e t opduiken van d e " l i j k w a d e " h a a r s t e m p e l o p d e l i t e r a t u u r .

Waarschijnlijk z i j n heel wat legenden i n verband met k o ning A r t h u r e n de Ridders van de G r a a l a f g e l e i d van mystieke verhalen omtrent de lijkwade.

Eén d e r b e k e n d s t e l e g e n d e n o v e r d e G r a a l r i d d e r s v e r h a a l t hoe, i n t i j d e n v a n o p p e r s t e g e v a a r , h e t r o d e k r u i s o p de w i t t e w a p e n s c h i l d e n d e v o r m a a n n a m v a n d e g e k r u i s i g d e K r i s t u s . D a t w a s m e e s t a l g e n o e g om d e v i j a n d o p d e v l u c h t te jagen !

Deze l e g e n d e i s w a a r s c h i j n l i j k u i t d e g e w o o n t e b i j d e Te m p e l i e r s o n t s t a a n , o m " h e t g e b a a r d e h o o f d " t e v e r e r e n .

D i t hoofd d e k t een ganse reeks f i g u r e n , v a n Satan t o t Jezus-Kristus.

In h e t middeleeuwse v e r h a a l " P e r l e s v a u s " z o e k t P a r s i f a l ' s zuster een "zeer h e i l i g s t u k l i n n e n " . Na v e l e avonturen dringt ze door op een " a i t r e p e r i l l e u s e " ( g e v a a r l i j k kerkhof). I n een k l e i n e kapel v i n d t ze " h e t zeer h e i l i g k l e e d , v o o r w e l k e z e d a a r gekomen w a s , e n d a t z e e r o u d was e n e e n z o z a c h t e e n h e e r l i j k e g e u r v e r s p r e i d d e , d i e door n i e t s o p aarde k o n geëvenaard worden" Het meisj e p r o b e e r d e h e t k l e e d v a n h e t a l t a a r t e nemen, m a a r d o o r een g e h e i m z i n n i g e m a c h t v e r h i e f h e t k l e e d z i c h t o t b o v e n

- 227 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 227

het a l t a a r k r u i s b e e l d e n b l e e f d a a r zweven. P a r s i v a l z e l f vindt l a t e r i n h e t g r a f van een r i d d e r d i t "met bloed doordrenkte k l e e d " .

* * * * * * * * * Reeds v r o e g p o o g d e m e n d e g e l o v i g e n a k t i e f d e e l t e l a t e n nemen a a n w a t e r z i c h t i j d e n s d e e r e d i e n s t e n a f s p e e l d e .

Om d e g e t r o u w e n b e t e r t e b e t r e k k e n b i j d e g o d d e l i j k e d i e n s t e n begon men met d e v i s u e l e u i t b e e l d i n g v a n h e t "lang Evangelie", h e t l i j d e n s v e r h a a l van K r i s t u s , e n h e t Kerstgebeuren.

Zo o n t s t o n d e n d e k e r k k o r e n e n d e s a m e n z a n g e n .

De " r e p o n s o r i a " , t u s s e n p r i e s t e r e n k o o r e n d e " a n t i p h o nen", t u s s e n d e v e r s c h i l l e n d e k o o r p a r t i j e n o n d e r l i n g .

In z i j n boek "Concordia R e g u l a r i s " , v e r m e l d t de bened i k t i j n e r a b t S t . Ethelwood, bisschop van Winchester (Xde e e u w ) , i n h e t d e e l " Q u a m e Q u a e r i t a s " ( W i e z o e k t g i j ? ) h e t v o o r s c h r i f t , om i n a l l e kerken van z i j n d i o cees " o p p a a s m o r g e n e e n p a s s i e s p e l o p t e v o e r e n " .

Hierbij verwees h i j n a a r g e l i j k a a r d i g e passiespelen i n de S t . - P i e t e r s a b d i j t e G e n t e n t e F l e u r y - s u r - L o i r e (Frankrijk). D i t dorpje heet nu Benoit-sur-Loire.

In d e o u d s t e t e k s t e n s p r e e k t men d a a r v a n e e n " p o n a n t sidonem s u p e r a l t a r e " ( d e l i j k w a d e b o v e n h e t a l t a a r plaatsen).

Deze p a s s i e s p e l e n w e r d e n m e e s t a l I N D E KERK o p g e v o e r d .

Soms b e g o n b . v . d e p r o c e s s i e b u i t e n d e k e r k e n kwam J e z u s op e e n e z e l a a n g e r e d e n . Z o o n t s t o n d d e " p a l m z o n d a g e z e l processie van Hoegaarden".

Oorspronkelijk werden de passiespelen a l l e e n d o o r geest e l i j k e n opgevoerd. G e l e i d e l i j k kregen de " g h e s e l l e n van de C o o r e " r o l l e t j e s t o e g e w e z e n . L a t e r w a r e n d i t d e "ghesellen v a n d e r K e r c k e " . I n de middeleeuwen voerden leken " g h e s e l l e n van d e r S p e l e " o p e i g e n h o u t j e p a s s i e spelen o p , d i e dan b u i t e n d e k e r k , o p de " t i n e l " ( v a n het Frans een verhoog op een open p l e i n ) werden opgevoerd.

In onze s t r e k e n i s h e t o u d s t e gekende p a s s i e s p e l d i t van M a a s t r i c h t . S p i j t i g genoeg i s d e t e k s t g e d e e l t e l i j k v e r loren gegaan.

In onze s t r e k e n v e r s c h i l d e n d e middeleeuwse p a s s i e s p e l e n weinig o f n i e t s van de Frans t e k s t e n . O o r s p r o n k e l i j k waren d e p a s s i e s p e l e n v i s u e l e v o o r s t e l l i n g e n v a n h e t " l a n ge e v a n g e l i e " o f h e t l i j d e n s v e r h a a l .

Ve l e d e r o u d - K r i s t e l i j k e g e b r u i k e n h e b b e n h u n 0 0 0 r s p r o n g in h e t heidendom, z o a l s b . v . vastenavond, r e e d s d o o r d e

- 228 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 228

Romeinen g e v i e r d w e r d a l s h e t f e e s t d e r " S a t u r n a l i ĂŤ n " ; d a g waarop d e Romeinen z i c h vermomden o f e e n m a s k e r v o o r d e d e n .

Sommige t r a d i t i e s g a a n t e r u g t o t i n d e I l d e e e u w .

De t e r m " k a r n a v a l " i s e e n v e r b a s t e r i n g v a n " c a r n e " e n "vale" ( v l e e s en vaarwel), dus een afscheid van het vlees v o o r d e d u u r v a n d e v a s t e n . Te g e n d e z e g e b r u i k e n w e r d e n bijzondere boeteplechtigheden opgelegd door h e t c o n c i l i e van L e p t i n e s ( 7 4 3 ) .

O o r s p r o n k e l i j k d u u r d e d e v a s t e n ZEVENTIG d a g e n . V e r m a g e ringskuren bleken overbodig, v o o r wie de voorschriften volgde ! Paus G r e g o r i u s d e Grote k o r t t e de v a s t e n t i j d i n t o t 4 0 dagen, t e beginnen met Asse-woensdag. De Vo l k s g e b r u i k e n stammen u i t d e l i t u r g i e z e l f e n z o k e n n e n we n o g enkele z e e r oude g e b r u i k e n : d e voetwassing b i j d e " P e l g r i m s t a f e l " i n h e t S t . J u l i a n u s g e s t i c h t aan de Tunnelplaats t e Antwerpen. Een o v e r b l i j f s e l van de Kruistochten en p e l g r i m s t o c h t e n n a a r h e t H e i l i g L a n d . I n o n z e s t r e k e n v e r t e l t m e n n o g d e l e g e n d e v a n d e g o e d e s m i d . To e n K r i s tus g e k r u i s i g d werd, hadden de beulsknechten hun nagels vergeten en s t u u r d e n z e een boodschapper n a a r een n a b i j gelegen s m i d s e , m a a r d e s m i d w e i g e r d e n a g e l s t e smeden.

Toen g a f e e n w e v e r d e n a g e l s u i t z i j n w e e f g e t o u w . . . .

Daarom w e r k t e n e e u w e n l a n g d e s m e d e n n i e t o p G o e d e V r i j dag.

Herinneringen aan de g r o t e passievieringen z i j n nog de beroemde p r o c e s s i e s v a n H a k e n d o v e r . W i e d e p a a r d e n o p z i j n akkers de doorgang weigerde kon een misoogst v e r wachten.

Ta l l o z e l e g e n d e n i n v e r b a n d m e t d e " p a s s i e v a n O n s H e e r " l e v e n n o g v o o r t : g e e n v i s s e r v a a r t u i t o p Goede V r i j d a g ; hoe h e t r o o d b o r s t j e e e n r o d e b o r s t k r e e g ; e n z .

* * * * * * * * * Robert de Boron, w a a r s c h i j n l i j k de oudste a u t e u r van m i r a k e l s p e l e n u i t d i e p e r i o d e , v e r h a a l t i n z i j n "Roman de l ' E s t o i r e d u G r a i l " h o o f d z a k e l i j k o v e r d e k e l k ( g r a a l ) waarin " C h r i z f e i s o i t son sacrement" ( K r i s t u s z i j n bloed v e r g o o t ) , I n z i j n t e k s t komt ook v o o r hoe een zekere Ve rinne ( Ve r o n i k a ? ) h e t g e l a a t van K r i s t u s met een " s y doine" afdroogde.

Ook d e b e r o e m d e E n g e l s e m y s t i k u s J u l i a n o f N o r w i c h b e s c h r e e f i n e e n v i s i o e n " h e t h e i l i g e v e r n i c l e v a n Rome", waarop J e z u s - K r i s t u s z i j n gezegend g e l a a t h a d a f g e d r u k t , en h o e d e k l e u r s c h a k e r i n g e n v o l g e n s h e t o g e n b l i k v a r i e e r den v a n b r u i n t o t z w a r t . . . .

I n h e t " C a m b r i d g e F i t z w i l l i a m Museum" l i g t e e n L a t i j n s handschrift d a t veel g e l i j k e n i s v e r t o o n t met de t e k s t e n

- 229 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 229

van R o b e r t d e B o r o n : " D e u s , a d i n s t a n c i e V e r o n i c a ymaginem t u a m s u d a r i o o m p r e s s a m r e l i n q u e r e v o l u i s t i " .

(God, b i j d e b e n a d e r i n g v a n V e r o n i k a h e b t g i j U w b e e l d willen achterlaten op de zweetdoek).

St. Bonaventura v e r t e l t i n z i j n " M e d i t a t i o n e s " h e t v e r haal h e e l anders: Ve r o n i k a i s h i e r z e l f melaats e n week l a a g t omdat d e g e s t o r v e n K r i s t u s h a a r n i e t meer kan genezen. T i j d e n s d e k r u i s a f d o e n i n g k r e e g M a r i a m e d e l i j den m e t d e a r m e v r o u w , n a m h a a r " t o u a i l l e " ( h o o f d d o e k ) af e n d e p t e daarmee h e t a a n g e z i c h t v a n d e g e s t o r v e n zoon a f . V e r o n i k a n a m h a a r t o u a i l l e t e r u g , z a g d e " v e r a icone" e n was genezen.

In d e " P a s s i o n de Semur" was Ve r o n i k a een lakenverkoops t e r . To e n K r i s t u s o p e e n w a r m e d a g , h a a r een " d r a p " ( l a k e n ) t e l e e n v r o e g om z i j n z w e e t a f t e drogen, schonk z i j h e m e e n d o e k . H i j d r o o g d e z i j n g e l a a t a f e n gaf h a a r " l a t o i l l e " t e r u g .

Toen h i j z i c h v e r w i j d e r d e z a g V e r o n i k a d e " Ve r a I c o n e " en r i e p o n t r o e r d : " e s c r i p t e y e s t v o t r e f a c e " ( U w g e l a a t is e r o p a f g e d r u k t ) . E r z i j n meer d a n v i e r h o n d e r d v a n d e r g e l i j k e t e k s t e n bekend, maar h e t i s opvallend, d a t de t e r m e n " s i n d o n " o f " s u d a r i u m " m e e s t a l v e r v a n g e n z i j n door woorden a l s " l i n t e a m i n a " ( g r a f k l e e d ) . I n d e F r a n s t a l i g e t e k s t e n g e b r u i k t men h o o f d z a k e l i j k " t e l l e " ( k l e e d ) of soms " s i n t u a i r e " , e e n v e r b a s t e r i n g v a n " s i d o i n e " e n "suaire".

Een a n d e r b e l a n g r i j k a u t e u r v a n p a s s i e - e n m i r a k e l s p e l e n was e e n z e k e r e M i c h e l . Z i j n " L i v r e d e P a s s i o n " v e r h a a l t hoe J o z e f v a n A r i m a t h e a e e n " s y d o i n e " k o o p t v a n e e n h a n d e l a a r . Wa n n e e r d e z e v e r n a m v o o r w i e d e " s y d o i n e " ( l i j k wade) m o e s t d i e n e n w e i g e r d e h i j g e l d t e a a n v a a r d e n . H i j bad w e l d e h e m e l o m g e n e z i n g v a n z i j n d o o d z i e k e m o e d e r .

Wat v e r d e r i n d e t e k s t s t a a t l e t t e r l i j k h o e m e n h e t l i chaam v a n J e z u s - K r i s t u s o p d e l i j k w a d e l e g d e e n " l a veronique y demeure" ( d e w a a r a c h t i g e a f d r u k b l e e f a a n wezig).

Vo l g e n s d e " P a s s i o n d ' A u v e r g n e " k o c h t J o z e f v a n A r i m a thea e e n " t e l l e " ( l i j k k l e e d ) v a n e e n h a n d e l a a r, d i e b e t a l i n g weigerde (zonder op een mirakel t e hopen). V o l gens d e " P a s s i o n d e G r e l a n " k o c h t J o z e f v a n A r i m a t h e a de " t e l l e " a a n d e p r i j s v a n T I E N ZILVEREN " B E S A N T S " , van e e n k o o p v r o u w . I n d e " P a s s i o n d e S t . G e n e v i e v e " wordt d e l i j k w a d e omschreven a l s e e n " t e l l e v e r t e " (groene l i j k w a d e ) , d i e t e g e n d e wormen b e s t a n d w a s .

I n d e " P a s s i o n d ' A r r a s " s p r e e k t men v a n " C e z c y u n m o u l t bel s i n t u a i r e " ( e e n v e r b a s t e r i n g van s u a i r e o f s y d o i n e ) .

Ook i n d e v e r h a l e n o v e r " V e r o n i k a " d u i k t d e l i j k w a d e herhaalde malen o p . R o b e r t d e Boron v o e r t een oude vrouw

- 230 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 230

Ve r r i n e t e n t o n e l e d i e d o o r k e i z e r T i t u s n a a r P a l e s t i n a werd g e s t u u r d , o m d e h u l p i n t e r o e p e n v a n d e n i e u w e p r o f e e t J e z u s - K r i s t u s , t e n e i n d e Ve s p i a a n , z o o n v a n d e k e i z e r, v a n z i j n melaatsheid t e genezen.

H e l a a s , V e r r i n e kwam t e l a a t e n k o n a l l e e n J e z u s t i j d e n s z i j n C a l v a r i e h e t g e l a a t afdrogen met een "sydoine". D i e b r a c h t z e mee n a a r C a p r i , w a a r k e i z e r T i t u s v e r b l e e f .

Ve r r i n e had o p de s y d o i n e d e a f d r u k v a n een g e l a a t opgemerkt, z e e r "semblante" ( g e l i j k e n d ) aan he a a n g e z i c h t van d e m a n d i e z i j n k r u i s d r o e g .

Ti t u s keek u r e n l a n g n a a r de " Ve r a I c o n e " t o t z i j n zoon p l o t s v a n d e melaatsheid genezen was.

Een p a s s i e s p e l u i t O r i g n y - s u r - L o i r e , d i t m a a l m e t e e n Franse t e k s t , g e e f t e e n v o o r s t e l l i n g w a a r i n d e t r a d i t i o n e le " t r o i s Maries" welbekend i n S t . Maries d e l a Mer (Provence) d e l i j k w a d e v e r e r e n . L e t t e r l i j k s t a a t e r : "et maintenant l e s t r o i s Maries sagenoillent e t baisent le s u a i r e t a n t que l i apostre o n t parchantĂŠ ' C e r n i t i s , o s o c i i " . ( N u knielden de d r i e Maria's en kusten de l i j k w a d e , t o t d e a p o s t e l e n h u n g e z a n g ' A a n s c h o u w, o gezellen' beĂŤindigden).

In een p a s s i e s p e l v a n j o n g e r e datum komt een zekere " Ve r o n n e " v o o r , d i e h e t g e l a a t v a n K r i s t u s a f d r o o g t met " c e s y d o i n e d e t o i l l e b l a n c h e a v e c d e s f r i n g e s d o rĂŠ" ( d e z e l i j k w a d e v a n w i t t e s t o f met gouden f r a n j e s ) . (vervolgt)

R

e

m

i

Va n H a e l s t

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld en i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n b e k o m e n w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De Lijkwade " D e V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

- 231 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 231

1 9

8

7

" 365 schone dagen v r i j v a n kommen e n v a n p l a g e n n i e t t e warm, n i e t t e k o u d , vol v a n vreugden menigvoud, werk n a r u s t en v e r d e r : a l w a t ' t h e r t j e l u s t !

Stijn Streuvels *

*

*

*

*

*

A K T I V I T E I T E N

1

9 8 7

14 f e b r u a r i W o r s t e n b r o o d a v o n d en j a a r l i j k s e algemene vergadering Den Haasdam - 20.00 u u r - e n k e l v o o r de l e d e n 28 maart T e a t e r b e z o e k 24 a p r i l 14 j u n i

V o o r d r a c h t o v e r S p i r i t i s m e en Para-normale v e r s c h i j n s e l e n - v o o r a l l e belangstellenden D o r p s d a g

t e Kapellen

7 november T e e r f e e s t i n Den Haasdam - e n k e l v o o r leden 5 december S t . - N i k l a a s s t o e t door Hoogboom 18 december D i a - a v o n d *

*

*

*

*

*

HET POLO-PLEIN I N HOOGBOOM

Het " P o l o p l e i n " , z o a l s d e z e v l a k t e i n d e v o l k s m o n d w o r d t genoemd, w e r d i n 1 9 2 1 a a n g e l e g d d o o r d e h e e r E d u a r d B u n g e , t o e n m a l i g e i g e n a a r v a n h e t d o m e i n D E OUDE GRACHT. D e h e e r Bunge w a s z e l f e e n v e r w o e d P o l o s p e l e r .

Het a a n l e g g e n v a n h e t p l e i n g e b e u r d e v o l l e d i g m e t l o s s e graszoden w e l k e g e s t o k e n w e r d e n u i t d e p o l d e r d i j k e n e n aangebracht d o o r v e r s c h i l l e n d e b o e r e n u i t o n z e i n m i d d e l s verdwenen p o l d e r d o r p e n .

Het p o l o p l e i n h e e f t i n d e t w e e d e wereldoorlog e e n b e l a n g r i j k e r o l g s p e e l d a l s v l i e g v e l d v o o r d e D u i t s e r s . Va n toen d a t e e r t d e b e t o n n e n b a a n d i e h a l f r o n d h e t p l e i n l o o p t .

Op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n b e m e r k e n w e n u n o g u i t s c h i e t e r s waar v l i e g t u i g b o x e n h e b b e n g e s t a a n v o o r d e D u i t s e m i g s .

- 232 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 232

1N H ® U D S ® P G A i I E 1 9 8 6 - J A A R G A N G 1 5

V i l l a " H a z e n v e l d " - H o o g b o o m s t w. Te k e n i n g : De Lijkwade van T u r i j n ( 5 ) R .

Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom Pastoors van de parochie Hoogboom ( 1 ) Antwerpen i n 1886 ( 1 ) Kastelen i n Vlaanderen: I s q u e i n O v e r i j s e Computers geen beste maatjes met onze t a a l De Heksenwaag t e Oudewater *

*

*

#L�' i

*

*

André M a r i ë n

Van H a e l s t R. R. P. R. P.

Roelands Alardot Arren Alardot Arren

blz.

2

blz. blz. blz. blz. blz.

11 22 34 49 54

*

� � . . , . . ,

l�ji�i I„Ill { = (�I���1▶11I«o�'1'�III,�hI"I, ,1Ilp1u���,I111,� --

,

.

� _ t

F

r

•

r

ü

r

De p a s t o r i e i n d e D o r p s t r . t e K a p e l l e n - Te k e n i n g : Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom Pastoors van de parochie Hoogboom ( 2 ) R . Roelands Kastelen i n Vlaanderen: Broechemhof In Broechem P .

Arren De Lijkwade van T u r i j n ( 6 ) R .

Van H a e l s t Antwerpen i n 1886 ( 2 ) R .

Alardot Het k a s t e e l van Sombreffe P .

Arren

André M a r i ë n blz.

62

b l z . 72 b l z . 87 b l z . 101 b l z . 107

- 233 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 233

_

- Te k e n i n g :

Hoofdingang Gemeentehuis K a p e l l e n

R. Roelands

Hobonia i n een nieuw k l e e d j e Samenstelling Bestuur Hobonia Kuierend i n oude papieren:Statuten Hobonia Heraldiek l a n g s de openbare weg t e Kapellen Een kapel met een a l l i a n t i e w a p e n De Lijkwade van T u r i j n ( 7 ) Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom Geschiedenis S t . - J o z e f Hoogboom ( 1 ) Kastelen i n Vlaanderen Antwerpen i n 1886 ( 3 ) *

*

*

*

*

R. Roelands

b l z . 122 b l z . 126 b l z . 127

J. Goolenaerts R. Van H a e l s t

b l z . 130 b l z . 135

R. Roelands P. A r r e n R. A l a r d o t

b l z . 149 b l z . 161 b l z . 171

*

Het " P o l o p l e i n " i n Hoogboom - Te k e n i n g : Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom De verkoping van een Nationaal Domein Samenstelling Bestuur Hobonia Ve l t w i j c k , nog wat meer dan de benaming voor een k a s t e e l en een l a a n Kastelen i n Vlaanderen: ' s Gravenwezel Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom Geschiedenis S t . - J o z e f Hoogboom ( 2 ) In Memoriam: Lijkwade -deskundige P.Borga De Lijkwade van T u r i j n ( 8 ) A k t i v i t e i t e n 1987 Inhoudsopgave 1986 *

*

*

*

*

André M a r i ë n

André M a r i ë n

J. Van Croonenborch

b l z . 182 b l z . 192

J. Goolenaerts P. A r r e n

b l z . 193 b l z . 196

R. Roelands R. Van H a e l s t R. Van H a e l s t

blz. blz. blz. blz. blz.

212 218 219 232 233

*

- 234 Hobonia - 15de jaargang - nr. 4 - oktober 1986 - p. 234