Hobonia 1984-2 A4

N0B0NIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t 13e JAARGANG — 1984 APRIL - M E I - J U N I

r

f

11?'�^'1 i[ti11Ï''

I' �

I LA I A � I .

� � ▶

-

_ ~ � � I,�'I1�1��IIIV�I'I�IU�i �l i�: _ .

-���—_ -

d

- � �- " _

=

�

-

J

`

� � �� �

� ( . t Ç.M1 e � � =

----^�...,..,...-.

De D o r p s t r a a t

i n

Kapellen

rond

1909

-

Te k e n i n g :

A n d r é

Mariën

INHOUD: S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: Mededeling omtrent de M e l k e r i j

W. O n z e a

blz.

62

P. A r r e n

blz.

72

Zwervend d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s v a n het " Zwin " - deel 22

R. V a n H a e l s t

blz.

80

Kastelen i n Vlaanderen: " Vo r d e n s t e y n " in Schoten

P. A r r e n

blz.

97

Kuierend i n oude papieren: Reglement d e r M a a t s c h a p p i j " D e V r i j e Schutters " van Cappellen - 1880

P. A r r e n

blz.

11 6

Kuierend i n oude papieren: Een w o o r d a a n o n z e m e d e b u r g e r s v a n Cappellen-Putte Doodvonnis v a n K a r e l Xhenceval 1 8 4 5

- 61 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 61

snuffelend in het verleden van hoogboom

M ED

E

E

I N G

O M T R E N T

DM E I L K E R I J VA N G O G B O O M �

S T I C

T

I N G

V

�

�

�

�

N

�

o

n

,

.es o r e n o

E R I �

_ 6 2 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 62

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 63

v a r i e e r t momenteel t u s s e n 6 . 5 0 0 f e n 7 . 0 0 0 f ( e e n k a l f i s t u s s e n 300 f en 350 f waard ) . D e Kempische k o e i e n , d e k l e i n e r e e n s c h r a a l u i t z i e n d e koeien, waaronder nochtans goede melkkoeien z i j n , k o s t e n 500 t o t 1000 f minder.

LEIDING J u ff r o u w Bunge, b i j g e s t a a n d o o r . juffrouw B o r n , h e e f t aangeboden om k o s t e loos h a a r medewerking t e v e r l e n e n aan deze onderneming. De Heer D o k t e r Boonroy, d i r e k t e u r v a n d e I n d u s t r i e School v a n Antwerpen h e e f t d e f u n k t i E van w e t e n s c h a p p e l i j k e n t e c h n i s c h raadgever o p z i c h w i l l e n nemen. Baas Verheyen, b e h e e r d e r v a n h e t eigendom " De Oude G r a c h t " , v e r v u l t d e t a a k van beheerder e n d e bewaking v a n d e s t a l l e n w o r d t waargenomen d o o r D h r.

Van Wa l l e n d a e l , d i e eveneens d e a a n -en verkoop v a n h e t vee o p z i c h neemt, en o o k h e t aankopen v a n inheemse p r o d u k t e n , n o d i g v o o r d e v o e d i n g .

De Heren Boonroy, Va n Wa l l e n d a e l e n Baas Verheyen v e r l e n e n g r a t i s hun m e dewerking.

PERSONEEL Het p e r s o n e e l omvat: - 1 2 m e l k e r s , d i e i e d e r 1 0 t o t 1 2 k o e i e n melken.

Loon: 4 f p e r dag 2 meesterknechten o f o p z i c h t e r s , d i e h e t r e i n i g e n e n v u l l e n v a n d e melkkannen moeten k o n t r o l e r e n , e n d i e o o k d e w e r k i n g e n h e t o n d e r houd v a n h e t koelsysteem op z i c h nemen, e n z .

Loon: 4 , 2 5 f p e r dag - 4 voermannen Loon: 4 f per dag - 2 nachtwakers Loon: 4 f per dag 1 wasvrouw Loon: 3 f per dag De l o n e n z i j n u i t s l u i t e n d t e n l a s t e v a n d e Heren E . Bunge e n G. B o r n .

MELKPRODUKTIE Een goede melkkoe g e e f t , n a h e t k a l v e r e n , 2 1 t o t 3 0 l i t e r m e l k p e r d a g ; 16 t o t 1 8 l i t e r w o r d t a l s m i d d e l m a t i g beschouwd. De m e l k p r o d u k t i e neemt s t i l a a n a f n a h e t k a l v e n maar o p w e l e r g o n r e g e l m a t i g e w i j z e naargelang het g e v a l , z o d a t h e t o n m o g e l i j k i s h i e r e e n v a s t e r e g e l t e b e p a l e n . Va n zodra een k o e m i n d e r d a n 8 l i t e r p r o d u c e e r t moet z e v e r k o c h t worden, t e n z i j z e m i n s t e n s 6 Ă 7 maanden d r a c h t i g i s .

U i t w a t v o o r a f g a a t b l i j k t d a t e r i n een onderneming z o a l s d i e v a n Hoogboom r e g e l m a t i g moet aangekocht worden e n v e r k o c h t worden; men mag aannemen d a t e r e l k e week d r i e t o t v i e r k o e i e n g e k o c h t e n v e r k o c h t worden; men - 64 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 64

verkoopt z i j d i e n i e t genoeg produceren e n k o o p t e r nieuwe d i e b e t e r p r o duceren.

Deze t r a n s a k t i e s brengen w e l eens een v e r l i e s p o s t mee i n de e x p l o i t a t i e kosten, maar z i j n i n d i t s o o r t zaken o n v e r m i j d e l i j k .

De 132 k o e i e n d i e z i c h momenteel i n de M e l k e r i j v a n Hoogboom bevinden geven ongeveer 2 . 5 3 0 l i t e r m e l k p e r d a g , e e n h o e v e e l h e i d d i e men t r a c h t t e behouden. D i t b e t e k e n t ± 17 2 l i t e r p e r k o e . Berekend t e g e n d e p r i j s van 1 F p e r l i t e r , e e n p r i j s d i e g e v o e l i g l a g e r l i g t dan de p r i j s v a n d e veehouder v o o r m e l k d i e doorgaans v a n l a g e r e k w a l i t e i t i s , z o u d e j a a r l i j k s e p r o d u k t i e dus een som van ongeveer 900.000 F vertegenwoordigen.

Er v a l t nochtans t e n o t e r e n d a t d e p r i j s v a n 1 F p e r l i t e r m e l k een o o r l o g s p r i j s i s , d i e nog k a n verhogen.

VERVOER VA N D E MELK Het t r a n s p o r t v a n de m e l k van d e M e l k e r i j v a n Hoogboom n a a r d e s t a d A n t werpen g e b e u r t i n ongeveer é é n u u r. De m e l k w o r d t d o o r h e t p e r s o n e e l v a n de m e l k e r i j p e r k a r n a a r h e t d i c h t s b i j z i j n d e s t a t i o n v a n de b u u r t s p o o r w e gen o v e r g e b r a c h t i n 20 minuten e n vandaar p e r t r a m i n een v e r g r e n d e l d e bagagewagen. D i t t r a j e k t d u u r t 3 / 4 u u r .

Te Antwerpen g e s c h i e d t d e d i s t r i b u t i e aan d e i n s t e l l i n g e n opnieuw met k a r ren onder b e g e l e i d i n g v a n d e afgevaardigden van h e t c o m i t é .

Aangezien de g e b r e v e t t e e r d e melkkannen met hermetische s l u i t i n g n i e t meer v e r k r i j g b a a r z i j n , g e b r u i k t d e M e l k e r i j v a n Hoogboom kannen met gewone s l u i t i n g d i e eveneens v o l d o e n i n g schenken. Z i j werden t e L u i k gemaakt e n bervatten e l k 26 l i t e r .

De M e l k e r i j b e z i t bovendien e n k e l e melkkannen van 1 0 e n 1 5 l i t e r v o o r d e k l e i n e r e hoeveelheden.

Er z i j n 85 g r o t e kannen i n g e b r u i k e n 1 5 reservekannen.

VEEVOEDER E N STROOISEL De M e l k e r i j v a n Hoogboom g e b r u i k t a l s veevoeder: Geleverd d o o r h e t Comité: -

maiskoeken maïzena zemelen aardappelschillen broden v a n a a r d a p p e l s c h i l l e n e n zemelen

Gekocht i n d e h a n d e l : - koolrapen - 65 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 65

-

voederbieten pulp erwtepeulen hooi klaver

G r a t i s g e l e v e r d d o o r D h r. E d . Bunge: - g r o e n veevoeder ( n a a r g e l a n g h e t s e i z o e n : m a ï s , r o g g e - weiland *

*

*

*

* ;.- *

Te r i n f o r m a t i e v i n d t u h i e r o n d e r h e t v e r b r u i k v a n 1 0 0 k o e i e n per d a g : WINTER: 3 0 0 300 180 60 600 80

k g maïskoeken k g maizena k g zemelen k g b r o o d v a n a a r d a p p e l s c h i l l e n e n zemelen kg hooi kg aardappelschillen

1.520 k g ZOMER: 1 0 0 0 200 84 60 120 84 2600

kg kg kg kg kg kg kg

maizena hooi b r o o d v a n a a r d a p p e l s c h i l l e n e n zemelen tarwekorrels suikerstroop rijstpellen klaver

4.148 k g Wij voegen e r a a n t o e d a t d e h i e r b o v e n vermelde p r o d u k t e n kunnen v a r i ë r e n naargelang h e t veevoeder d a t men k a n v e r k r i j g e n .

Wat h e t s t r o o i s e l b e t r e f t , w o r d t g e b r u i k gemaakt v a n dennenaalden e n v a n afgevallen bladeren, aangezien s t r o n i e t beschikbaar i s . D a a r b i j genieten de dennenaalden d e v o o r k e u r, maar d i e z i j n n i e t a l t i j d i n voldoende h o e veelheid t e vinden.

Ze hebben h e t v o o r d e e l g e m a k k e l i j k e r v e r t e e r b a a r t e z i j n i n d e mesthoop en kunnen b i j g e v o l g o p d e w e i l a n d e n b l i j v e n n a d e bemesting, t e r w i j l b l a d e r e n moeten weggenomen worden. H e i d e moet vermeden worden omdat z i j b i j n a n i e t verteert.

- 66 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 66

- 67 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 67

DE

K O N S T R U K T I E S

OPSOMMING : A . - Een g r o t e moderne s t a l voor 1 0 0 s t u k s v e e B . - Een g r o t e oude s t a l v o o r 3 2 s t u k s v e e C . - Een k o n s t r u k t i e omvattende: - een s t a l v o o r 1 5 s t u k s vee - een b e r g r u i m t e v o o r a l l e v o e r t u i g e n e n gereedschap - een s t a l v o o r 4 paarden - twee z a d e l m a k e r i j e n D . - Een k o n s t r u k t i e omvattend: - direkteurkantoor en laboratorium - d e z a a l v o o r h e t r e i n i g e n van d e melkbussen - d e z a a l v o o r h e t v u l l e n v a n d e melkkannen - de k o e l i n s t a l l a t i e - d e kleedkamer v o o r h e t p e r s o n e e l E.-Een k o n s t r u k t i e omvattend: - d e r u s t z a a l v a n h e t p e r s o n e e l waar d e k o o k k e t e l met d e s t o o k plaats staan - een o p s l a g p l a a t s v o o r veevoeder - d e z a a l v o o r d e machines e n de b e r e i d i n g v a n h e t voeder - de d r i j f k r a c h t i n s t a l l a t i e F. - Een s c h u u r v a n g r o t e a f m e t i n g e n G.- Een k o n s t r u k t i e v o o r d e e l e k t r i s c h e pomp H . - De a r t e s i s c h e p u t I . - De automatische weegschaal J . - Een s t a l v o o r 2 0 s t u k s g r o o t v e e , o f 3 0 k a l v e r e n K . - De w a t e r p u t met a a l t r e s e r v o i r Al deze k o n s t r u k t i e s , b e h a l v e d i e vermeld o n d e r d e r u b r i e k e n B , E e n F, die oud z i j n e n r o n d d e m e l k e r i j v e r s p r e i d s t a a n , z i j n van r e c e n t e datum.

Z i j z i j n omringd d o o r e e n g e p l a v e i d e o p p e r v l a k t e . A l l e gebouwen, b e h a l v e die vermeld o n d e r d e r u b r i e k e n J e n K , d i e afgezonderd l i g g e n , vormen een aaneengesloten g e h e e l .

De k o s t e n v a n h e t g e h e e l d e z e r k o n s t r u k t i e s l i g g e n boven d e 260.000 F. E r moet a a n toegevoegd worden d a t d e h u i d i g e omstandigheden n i e t e r g g u n s t i g z i j n v o o r bouwwerken. I n gewone t i j d e n ware h e t m o g e l i j k geweest v e e l v o o r d e l i g e r t e w e r k t e gaan.

A l l e k o n s t r u k t i e s d o o r d e Heer Bunge o p g e r i c h t worden d o o r hem g r a t i s t e r beschikking g e s t e l d v a n d e s t i c h t i n g .

- 68 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 68

B E S C H R I J V I N G E N G E B R U I K D E R GEBOUWEN A . E E N GROTE MODERNE S TA L VOOR 1 0 0 STUKS V E E : Deze s t a l b e s t a a t u i t e e n bakstenen gebouw, v e r d e e l d i n twee s t a l l i n g e n door e e n g r o t e doorgang i n h e t midden van h e t gebouw. E l k e s t a l k a n 5 0 koeien b e v a t t e n . H e t d a k i s met pannen b e d e k t , b e h a l v e h e t g e d e e l t e boven de doorgang waar r i e t werd g e b r u i k t . De binnenmuren z i j n b e t e g e l d t o t op ongeveer 1 2 meter h o o g t e . I n d e z o l d e r s boven d e doorgang bevinden z i c h twee r u i m e i j z e r e n r e s e r v o i r s d i e samen 10.000 l i t e r kunnen b e v a t t e n .

Deze waterbekkens worden gevoed d o o r e e n e l e k t r i s c h e pomp, d i e i n een a f z o n d e r l i j k gebouw s t a a t , t e g e n een b u i t e n m u u r. De pomp h e e f t een vermogen v a n 6 . 0 0 0 l i t e r p e r u u r ; h e t w a t e r komt u i t e e n , v l a k b i j gegraven, a r t e s i s c h e p u t , d i e 10.000 l i t e r p e r u u r k a n l e v e r e n . Va n u i t d e r e s e r v o i r s komen d e l e i d i n g e n t o t i n d e s t a l l e n , a l w a a r z i j l a n g s d e o v e r langse muren l o p e n . Een r e e k s v a n waterbakken v e r g e m a k k e l i j k t h e t drenken van h e t vee e n h e t r e i n i g e n v a n d e s t a l l e n .

I n e l k e s t a l s t a a n d e k o e i e n gescheiden i n twee r i j e n van 2 5 . Z i j s t a a n op een bakstenen bodem met d e k o p n a a r d e muur; d e k r i b b e n z i j n van cement.

Een b e t e g e l d e v l o e r s c h e i d t d e twee r i j e n van e l k a a r .

B . E E N GROTE OUDE S TA L VOOR 3 2 STUKS V E E : Deze s t a l i s gebouwd v a n baksteen, m e t een pannendak,,De i n r i c h t i n g i s , z o a l s d a t s i n d s 5 0 j a a r i n g e b r u i k was, n a a r oud model.

C. E E N GEBOUW MET VERSCHILLENDE BESTEMMINGEN : D i t i s een bakstenen gebouw met e e n pannendak. H e t b e v a t , b e h a l v e d e z o l d e r e n h e t k o e t s h u i s met houten a f s l u i t i n g v o o r handkarren, wagens, v o e r t u i g e n , w e r k t u i g e n , e n z . , e e n s t a l l i n g w a a r i n z i c h de s t i e r b e v i n d t , twee t r e k o s s e n e n t i e n k a l v e r e n ; e e n p l a a t s v o o r h e t p a a r d e t u i g e n nog een p l a a t s v o o r h e t t u i g v a n d e ossen.

D. E E N GEBOUW MET VERSCHILLENDE B E S T E M M I N G E N : D i t i s een bakstenen gebouw met een r i e t e n d a k . N a a s t d e z o l d e r b e v a t het v i j f plaatsen: 1° e e n k a n t o o r, bemeubeld met een s e c r é t a i r e , e e n k l a s s e e r k a s t , s t o e l e n , een b r a n d k a s t , gereedschap, e n z . . . . a l s m e d e d e voorwerpen e n u i t r u s t i n g van h e t laboratorium.

2° e e n z a a l v o o r h e t o p s l a a n e n r e i n i g e n v a n d e melkkannen, w a a r i n ook twee ovens s t a a n e n h e t r e g i s t r e e r t o e s t e l v a n d e automatische - 69 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 69

weegschaal.

3° d e p l a a t s waar z i c h d e m e l k - k o e l i n s t a l l a t i e b e v i n d t .

4° d e r u i m t e v o o r h e t v u l l e n v a n d e melkkannen 5° d e kleedkamer v a n h e t p e r s o n e e l E . E E N GEBOUW M E T VERSCHILLENDE BESTEMMINGEN : Eveneens een bakstenen gebouw met een pannendak. B e h a l v e d e z o l d e r b e v a t h e i d r i e p l a a t s e n : é é n d i e n t a l s veevoedermagazijn, e e n ander b e v a t d e k o o k k e t e l e n d e v e r w a r m i n g s i n s t a l l a t i e , e v e n a l s banken, e e n t a f e l , s t o e len, e n doet ook d i e n s t a l s r u s t p l a a t s voor de melkers. De derde p l a a t s i s d e machinezaal, e n o o k g e b e u r t h i e r h e t b e r e i d e n v a n h e t veevoeder.

H i e r s t a a t o o k nog d e d r i j f k r a c h t i n s t a l l a t i e , t w e e e l e k t r i s c h aangedreven breekmachines e n een s n i j m a c h i n e , alsmede d r i e g r o t e cementen bakken voor h e t mengen v a n h e t v o e d e r. H e t warme w a t e r w o r d t h i e r n a a r t o e g e l e i d v i a l e i d i n g e n u i t d e k o o k k e t e l i n d e aangrenzende p l a a t s .

F. E E N GROTE SCHUUR Deze s c h u u r i s gebouwd u i t baksteen met e e n pannendak; z i j d i e n t v o o r het o p s l a a n v a n h o o i e n s t r o .

G. E E N KONSTRUKTIE VOOR D E ELEKTRISCHE POMP : Zie onder r u b r i e k A H. D E ARTESISCHE P U T : Z i e onder r u b r i e k A I . D E AUTOMATISCHE WEEGSCHAAL : Bestemd v o o r h e t wegen v a n vee e n veevoeder. Z i j h e e f t een vermogen van 1 0 . 0 0 0 k g e n i s g e p l a a t s t t e g e n gebouw D .

J . E E N S TA L VOOR 2 0 STUKS GROOTVEE O F 3 0 KALVEREN : Deze s t a l s t a a t g e i s o l e e r d . De f u n d e r i n g e n z i j n van baksteen e n d e wanden van h o u t . De s t a l h e e f t e e n pannendak, m e t e e n z o l d e r e n een s t a l met 20 p l a a t s e n v o o r g r o o t v e e o f 3 0 p l a a t s e n v o o r k a l v e r e n . D i t gebouw i s bestemd om, i n g e v a l v a n een e p i d e m i e , d e k a l v e r e n t e herbergen e n a l s q u a r a n t a i n e s t a l t e g e b r u i k e n ; o f e v e n t u e e e l a l s t o e v l u c h t s o o r d om z i e k e dieren t e verzorgen.

K. D E MESTPUT MET GIERRESERVOIR : - 70 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 70

Deze p u t l i g t v e r v a n d e s t a l l e n om z o v e e l m o g e l i j k t e v e r m i j d e n d a t het v e e d o o r v l i e g e n gestoken zou worden.

De machinezaal s t a a t i n v e r b i n d i n g , v i a een D e c a u v i l l e -spoorsysteem v o o r t r a n s p o r t w a g e n t j e s , m e t d e twee g r o t e moderne s t a l l e n , w a a r i n d e wagent j e s g e b r u i k t worden om h e t voederen v a n h e t v e e e n h e t verwerken v a n de mest t e v e r g e m a k k e l i j k e n .

De s p o r e n l o p e n inderdaad v a n deze s t a l l e n n a a r d e mestput e n vandaar naar d e w e i l a n d e n , d i e z i j v o l l e d i g d o o r l o p e n om h e t bemesten v a n d e grond t e v e r g e m a k k e l i j k e n . Z i j komen u i t o p een p l a a t s waar e e n s c h u i l s t a l z a l gebouwd worden.

P R O J E K T E N De h e e r Bunge h e e f t aan d e m e l k e r i j ongeveer 2 0 h a w e i l a n d toegevoegd van h e t domein "De Oude G r a c h t " i n Hoogboom. Op d i t t e r r e i n z a l een s c h u i l s t a l gebouwd worden z o d r a d e omstandigheden h e t t o e l a t e n .

Aangezien e r genoeg mest i s z u l l e n deze weilanden i n h e t goede s e i z o e n twee o f d r i e s t u k s v e e p e r h a kunnen v e r d r a g e n , w a t v o o r d e arme Kempische grond een hoog a a n t a l i s .

Door h e t v e e o p d e w e i t e z e t t e n kan men d e k o s t e n v o o r h e t v o e d s e l s t e r k verminderen, daarom overweegt d e Heer Bunge nog andere gronden t o e t e voegen. H i j i s bovendien v a n p l a n b i j d e m e l k e r i j o o k h e t t e l e n v a n k o o l raap, b i e t , m a i s , r o g g e e n andere v o e d e r p l a n t e n t e b e t r e k k e n .

Deze p r o d u k t e n z u l l e n z o v e e l goedkoper worden dan wanneer z e i n d e h a n del moeten aangekocht worden.

W i l f r i e d Onzea Het o r i g i n e e l v a n d i t w e r k ( n a a r d e t o e n h e e r s e n d e g e w o o n t e u i t e r a a r d a l l e e n i n h e t F r a n s ) w e r d opgenomen i n h e t H o bonia - a r c h i e f .

- 71 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 71

kuierend in oude papieren EEN WOORD A A N ONZE MEDEBURGERS van

CAPPELLEN-PUTTE Een oud spreekwoord z e g t : d e g e r u s t e i s maar z o o l a n g g e r u s t , a l s een ongeruste hem g e r u s t l a a t . D i t i s o o k h e t g e v a l i n onze gemeente,welke, na eene h e v i g e w o e l i n g , d i e j a r e n l a n g d u u r d e , e i n d e l i j k i n 1860 t o t de bedaardheid e n h e t v r i e n d s c h a p p e l i j k v e r k e e r t e r u g kwam.

A l l e p a r t i j g e e s t was u i t o n s midden verbannen.

Er werd d a n o o k eene muziekmaatschappij o p g e r i c h t , i n w e l k e d e twee p a r t i j e n z i c h versmolten.

De b e s t e v r i e n d s c h a p h e e r s c h t e e r , e n o v e r a l l e oude v e t e n werd d e spons gevaagd.

O n g e l u k k i g l i j k kwam, i n onze gemeente, z i c h z e k e r e Leopold VouwĂŠ v e s t i g e n , d i e , aangemoedigd d o o r d e n a a n l e i d e r v a n eene d e r oude p a r t i j e n , w e l k e z i c h a c h t e r d e g o r d i j n verborgen h i e l d , a l s w e r k t u i g van een nieuwe t w e e d r a c h t g e b r u i k t w e r d .

De gemeente werd d a n o o k o p n i e u w i n twee kampen verdeeld e n t w i s t e n tweedracht h e e r s c h t e w e l h a a s t t u s s c h e n d e i n w o n e r s .

Men b e l o o f d e den nieuwe Gemeentenaar e e r e n r a n g ; men v l e i d e zynen hoogmoed, men deed hem g e l o o v e n , d a t h i j e e n b e l a n g r i j k p e r s o n a g i e i n h e t d o r p zoude worden.

Inderdaad h e t was i n 1863, d a t Leopold VouwĂŠ, m e t eene meerderheid van d r i j stemmen, a l s l i d v a n den Raad werd gekozen; i n 1864 werd h i j t o t Schepene benoemd.

Op w e l k e w i j z e d e goede t r o u w van h e t Gouvernement i n d i e benoeming m i s l e i d w e r d , e n d o o r w e l k e personen, z u l l e n w i j , v o o r h e t o o g e n b l i k , - 72 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 72

s t i l z w i j g e n d v o o r b i j gaan; w i j w i l l e n e n k e l h i e r e e n f e i t aanhalen, om u t e doen o o r d e e l e n o f d e genaamde Leopold Vouwé w e l w a a r d i g i s h e t Schepenschap t e bedienen, e n o f h e t gouvernement i n geweten zoodanige personagie i n d e r g e l i j k ambt k a n behouden.

I n d e maand November v a n v e r l e d e n j a a r beweerde genaamde Vouwé b e leedigd t e z i j n d o o r den h e e r Burgemeester v a n C a p p e l l e n , e n deed dezen l a a t s t e n een p r o c e s aan v o o r l a s t e r , e i s c h e n d e 2000 f r a n c s schadevergoeding.

Voor den r e c h t e r gekomen bewees Vouwé n i e t s v a n hetgeen h i j beweerde; de Burgemeester werd d u s b u i t e n zaak g e s t e l d , e n i n p l a a t s v a n 2000 f r a n c s t e bekomen, w e r d Leopold Vouwé t o t d e k o s t e n van h e t p r o c e s verwezen. ' t I s w a a r, d i t p r o c e s b r a c h t maar een g e r i n g n a d e e l aan d e s t o f f e l i j k e belangen v a n Vouwé t e weeg, maar h e t z e d e l i j k n a d e e l was v o o r hem v e e l g r o o t e r .

De h e e r Basteyns, Schepene d e r Gemeente, was d o o r Vouwé a l s g e t u i g e gedagvaard e n l e g d e , o n d e r e e d , e e n e v e r k l a r i n g a f d i e Leopold Vouwé met schande e n smaad moest overdekken, e n d i e hem, i n d i e n e r e e n i g e schaamte i n hem was, v a n a l l e v e r d e r e p r e t e n t i ë n z o u moeten doen afzien.

Om onze l e z e r s h e t s c h a n d a l i g f e i t t e doen kennen, h e t g e e n d e h e e r Basteyns d a a r h e e f t i n h e t l i c h t g e b r a c h t , z u l l e n w i j h i e r l e t t e r l i j k een u i t t r e k s e l geven v a n z i j n v e r k l a r i n g .

EXTRACT u i t d e minuten d e r G r e f f i e v a n h e t Vredegerecht v a n h e t kanton Eeckeren.

Het j a a r a c h t t i e n honderd v i j f - e n - z e s t i g , d e n z e s t i e n d e n November, om 10 u r e voormiddag, t e r gewone A u d i e n t i e z a a l t e Eeckeren.

I n zake v a n : M i j n h e e r Leopoldus Vouwé, h u i d e v e t t e r e n Schepene der gemeente C a p p e l l e n , E i s s c h e r ; Tegen den h e e r Joannes Feyen, horlogiemakeren Burgemeester t e C a p p e l l e n , Verweerder; b e t i c h t , i n g e v o l g e e x p l o i t v a n dagvaarding d e d a t o acht November 1865, g e r e g i s t r e e r d , v a n i n eene openbare p l a a t s t e Cappellen, o p 1 9 October l a a t s t , a a n den E i s c h e r gezegd t e hebben dat h i j e e n s l e c h t e mensch was, d a t h i j eenen v a l s c h e n eed zoude doen, w a n t d a t h i j v o o r a l l e s i n s t a a t was. Z i j n w i j Vr e d e r e c h t e r overgegaan t o t v e r h o o r i n g d e r volgende g e t u i g e n : 10 Joannes Josephus Basteyns, schepene t e C a p p e l l e n .

- 73 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 73

Op d e v r a a g v a n d e n v e r w e e r d e r v e r k l a a r t d e g e t u i g e d a t " w i j l e n F r a n c i s B e i n a e r t s , i n l e v e n s c h e p e n e v a n C a p p e l l e n , O P Z I J N STERFBED a a n h e m v e r k l a a r d h e e f t , d a t , N A D AT H I J REEDS B E D I E N D WA S , de a a n l e g g e r ( L e o p o l d Vo u w é ) b i j h e m i s g e k o m e n , o m z i j n h a n d teeken t e verzoeken o p een v e r s l a g d a t h i j t e g e n den Burgemeester had o p g e m a a k t . V e r m i t s B e i n a e r t s n i e t w i l d e t e k e n e n , z e g d e d e a a n l e g g e r ( L e o p o l d Vo u w é ) h e m : A l s g i j n i e t t e e k e n t m o e t g i j a f wachten w a t e r v a n k o m t , e n i k g a morgen n a a r M i j n h e e r " ( : M i j n heer B i a r t , z i j n e n e i g e n a a r : ) E N HET I S DAN, z e i d e B e i n a e r t s , met d e t r a n e n i n d e o o g e n , d a t i k g e t e e k e n d h e b " .

Z i e t d a a r i n e e n i g e woorden d i e n z e d e l i j k e n man a f g e s c h i l d e r d ; o o r d e e l t o f d i t h e t gedrag i s v a n een man v a n e e r ?

I s h e t n i e t schandvlekkend e n o n t e e r e n d , v a n w e l k e p a r t i j o o k , e e n man, o p z i j n s t e r f b e d , t o t eenen a k t t e dwingen, d i e n h i j , i n z i j n e e r l i j k g e v o e l e n geweten, a l s s l e c h t e n o n r e c h t v a a r d i g o o r d e e l d e ?

I s z u l k e p e r s o n a g i e h e t v e r t r o u w e n w a a r d i g v a n h e t Gouvernement, a l hebben z i j n e medeburgers, d o o r p a r t i j s c h a p v e r b l i n d , hem i n den Raad gekozen ?

Ons d u n k t e n i e d e r rechtschapen man z a l met o n s volmondig moeten zeggen: n e e n , h e t Gouvernement mag o f k a n Leopold Vouwé n i e t meer t o t schepene benoemen.

C a p p e l l e n - P u t t e , 3 0 November 1866 EEN I GE BURGERS VA N CAPELLEN

- 74 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 74

Een woord aan onze Medeburgers VAN

CAPPELLEN-PUTTE. Een oud spreekwoord zegt : de geruste is maar zoo lang gerust, als een ongeruste hem gerust laat. Dit is ook het geval in onze gemeente, welke, na eene hevige woeling, die jaren lang duurde, eindelijk in 1860 tot de bedaardheid en het vriendschappelijk.verkeer terug kwam.

Alle partijgeest was uit ons midden verbannen.

Er werd dan ook eene muziekmaatschappij opgericht, in welke de twee partijen zich versmolten.

De beste vriendschap heerschte er, en over alle oude veten werd de spons gevaagd.

Ongelukkiglijk kwam, in onze gemeente, zich zekere Leopold Vouwé vestigen, die, aangemoedigd door den aanleider van eene der oude partijen, welke zich achter de gordijn verborgen hield, als werktuig van een nieuwe tweedracht gebruikt werd.

De gemeente werd dan ook op nieuw in twee kampen verdeeld, en twist en tweedracht heerschte welhaast tusschen de inwoners.

Men beloofde den nieuwen Gemeentenaar eer en rang; men vleide zijnen hoogmoed, men deed hem gelooven, dat hij een belangrijke personagie in het dorp zoude worden.

Inderdaad het was in 1863, dat Leopold Vouwé, met eene meerderheid van drij stemmen, als lid van den Raad werd gekozen; in 1864 werd hij tot Schepene benoemd.

Op welke wijze de goede trouw van bet Gouvernement in die benoeming misleid werd, en door welke personen, zullen wij, voor het oogenblik, stilzwijgend voorbij gaan; wij willen enkel hier een feit aanhalen, om u te doen oordeelen of de genaamde Leopold Vouwé wel waardig is het Schepenschap te bedienen, en o f het gouvernement in geweten zoodanige personagie in dergelijk ambt kan behouden.

In de maand November van verleden jaar beweerde genaamde Vouwé beleedigd te zijn door den heer Burgemeester van Cappellen, en deed dezen laatsten een proces aan voor laster, eischeude 2000 francs schadevergoeding.

Voor den rechter gekomen bewees Vouwé niets van hetgeen hij beweerde; de Burgemeester werd dus buiten zaak gesteld, en in plaats van 2000 francs te bekomen, werd Leopold Vonwé tot de kosten van het proces verwezen. 't Is waar, dit proces bracht maar een gering nadeel aan de stoffeljke belangen van Vouwé te weeg, maar het zedelijk nadeel was voor hem veel grooter.

De heer Basteyns, Schepene der Gemeente, was door Vouwé als getuige gedagvaard en legde, onder eed, eerre verklaring af die Leopold Vouwé met schande en smaad moest overdekken, en die hem, indien e r eenige schaamte in hem was, van alle verdere pretentiën zou moeten doen afzien.

Om onze lezers het schandalig feit t e doen kennen, hetgeen de heer Basteyns daar heeft in het licht gebracht, zullen wij hier letterlijk een uittreksel geven van zijne verklaring.

EXTRACT uit de minuten der Greffie van liet Vredegerecht van liet kanton Eeckeren.

Het jaar achttien honderd vijf-en-zestig, den zestienden November, om 1 0 ure voormiddag, ter gewone Audientiezaal te Eeckeren.

In zake van : Mijnheer Leopoldus Vouwé, huidevetter en Schepene der gemeente Cappellen, Eischer; 'regen den heer Joannes Feyen, horlogiemaker e n Burgemeester t e Cappellen, Verweerder; beticht, ingevolge exploit van dagvaarding de dato acht November 1868, geregistreerd, van in eepe openbare plaats t e Cappellen, op 49 October laatst, aan den Eischer gezegd te hebben dat h i j een slechte mensch was, dat h i j eenen valechen eed zoude doen, want dat h i j voor alles i n staat was. Zijn wij Vrederechter overgegaan tot verhooriug der volgende getuigen 1° Joannes Josephus Basteyns, schepene te Cappellen.

Op de vraag van den verweerder verklaart de getuige dat s wijlen Francis Beinaerts, i n leven schepene van Cappellen, or z i j n STERFBED a a n h e m verklaard heeft, d a t , NADAT HIJ REEDS BEDIEND WAS, d e aanlegger (Leopold Vouwé) b i j Item i s gekomen, o m zijn handteeken t e verzoeken op een verslag dat hij tegen den Burgemeester had opgemaakt. Vermits Beinaerts n i e t wilde teekenen, zegde de aanlegger (Leopold Vouwé) hem : Ale gij niet teekent moet gij afwachten wat er van komt, en i k ga morgen naar Mijnheer (: Mijnheer Biart, zijnen eigenaar : ) EN HET I s DAN, zeide Beinaerts, met de tranen in de oogen, dat ik geteekend heb.

Ziet daar in Benige woorden dien zedelijken man afgeschilderd; oordeelt of dit het gedrag is van een man van eer?

Is het niet schandvlekkend en onteerend, van welke partij ook, een man, .F zijn .t.rftsed, tot eeni:n..;ki te dwingen, dien hij, in zijn eerlijk gevoel en geweten, als slecht en onrechtvaardig oordeelde? Is z ; e person i e bet vertrouwen waardig van het Gouvernement. al hebben zijne medeburgers, door partijschap verblind, hen, to den Raad gekozen?

Ons dunkt en ieder rechtschapen man zal met ons volmondig moeten zeggen : neen, het Gouvernement mag of kan Leopold Vouwé niet meer tot schepene benoemen.

Cappellen-Putte, 50November 1866. l E e n i g e r e m - g e l -nu v a n C a p j i a y l l e m s .

Antw. Drukkerij n a r r ÿ

- 75 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 75

DOODVONNIS Uytgesproken te Antwerpen den 21 January 1845.

V A N K A R E L JOSEPH XHENCET'AL Verooitleed te Antwerpen tot de dood op 21 January 1845 , oud ,27 jaren , geboren tot

Brussel , woonende te Antwerpen en laestmael te Gheel.

Voor 'vermoord t e hebben den echtbaren h e e r LEBON Borgemeester tot Gheel op 12 July 1844, volgens zyne Eyge beleydenis.

Met e e n k o r t b e s c h r y f v a n z y n e n L e v e n s l o o p door hem z e l f s v e r k l a e r t K a r e l Joseph XHENCEVAL v e r s c h y n t v o o r d e n Tr i b u n a e l , z y n g e l a e t v e r toont hartnekkigheyd; h y i s bruyn van v e l ; z y n a e n z i g t i s bloedroot,hy draegt eenen g r o o t e n blauwen f r a k t o t o n d e r t o e g e k n o p t , z y n h a i r i s z o r g e l y k opgedaen, h y h e e f t z i l v e r e s p o r e n aen zyne LeĂŞrzen, z y n e houding i s k a l m .

Mynheer den P r e s i d e n t d o e t d e o n d e r h o o r i n g beginnen XHENCEVAL g e e f t d u y d e l y k v e r k l a e r i n g e n b e t r e k k e l y k z y n l e v e n v a n zyne kindsheyd a f : I k heb z e g t h y t e Antwerpen g e w e r k t b y den h e e r DemetsDe W i n t e r, e n b y M e j o u ff r o u w De Weduwe D e l c r o i x ; l a t e r i s h y i n d e s o c i e t e y t v a n getrouwigheyd gebezigd geweest. S e d e r t h e e f t h y s l e g t e n a l s eenen l a n d l o o p e r g e l e e f t . L a t e r h e e f t h y d i e n s t genomen v o o r z e s j a r e n ; v a n 1836 t o t 1842; o n d e r d i e n s t was h y g e b e z i g t a l s b e r i g t drager b y d e n g e n e r a e l D u v a l : h y h e e f t i n d i t t y d s t i p v o o r 6 o f 700 f r a n c s s c h u l d e n gemaekt. Z y n s o l d a t e n - l e v e n i s o o k gekenmerkt geweest door eene r e e k s v a n wanorder e n s l e g t g e d r a g . Om z i c h van den d i e n s t te o n t s l a e n , veynsde h y eene b l o e d b r a k i n g t e hebben; h y had eene blaes g e k o g t d i e met b l o e d g e v u l d was; t o e n h y s l a e p e n was, h e e f t hy deze i n z y n bedde u y t g e s t o r t , e n r i e p a l s d a n om h u l p ; h y w i e r d v e r volgens n a h e t h o s p i t a e l o v e r g e b r a g t e n a l d a e r nam h y t o e v l u g t t o t andere l i s t i g h e d e n , om aen zyne z i e k t e t e doen g e l o o v e n . H y i s u y t het h o s p i t a e l gegaen met een bepaeld v e r l o f . L a t e r eyndigde h y met e e n j a e r l y k s pensioen v a n 250 f r a n c s t e bekomen. B y z y n e moeder t e A n t w e r pen t e r u g gekeerd, d e e d h y h a a r gelooven d a t h y eenen p o s t b y h e t

gouvernement zou bekomen; h e t geen hem eene som geld aenschaften welke byna z o gouw v e r t e ĂŞ r d a l s o n t f a n g e n was. Ve r v o l g e n s s t i e r d e h y z i c h aen den majoor M e l l a e r t , w e l k e n b e l a n g i n hem s t e l d e , hem eenen - 76 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 76

post i n een k o f f y h u y s bezorgde e n hem g e l d v e r s c h o o t . Z u l k n e ê r s t i g leven k o n h y n i e t gewoon worden, e n n a e r h e t v e r l o o p v a n a c h t daen l i e t h y d i e n p o s t v a r e n , e n kwam h y b y den majoor t e r u g , w e l k e géen geld hebbende, hem k l e e d e r e n g a f om t e verkoopen, v o o r 8 0 f r a n c s , e n weynige dagen d a e r n a e r was d i t g e l d wederom opgeëéten.Hem geenen t o e v l u g t meer ove rb lyvende, nam h y eene p a s p o r t v o o r Roomen, b y h u l p v a n 10 f r a n c s w e l k e h y v a n den n u n c i u s v a n den Paus bekwam, e n s t i e r d e z i c h daer n a b y verscheyde p r i e s t e r s waer aen h y o o k l i s t i g l y k g e l d a f t r o g gelde. H e t g e l d a l d u s ingezameld, e n beloopende t o t 100 f r a n c s , d i e n d e voor nieuwe b r a s s e r y e n . H y kwam nogmaels n a Antwerpen, w a e r h y nieuwe schulden i n de herbergen maekte. I n d i e n s t b y zekeren Dens e n n a e r nieuwe ongeregeldheden, veynsde h y z o t t e z y n ; h y d o o r l i e p d e s t a d a l s eenen razenden, m e t een mes gewapend, wygerende iemand t e kennen, z e l f s zyne moeder n i e t : d e n p o l i c i e c o m m i s s a r i s deed hem a l s d a n v a s t g r y pen, e n gekoord e n gebonden n a e r d e n amigo opbrengen.

XHENCEVAL v e r t e l d v e r v o l g e n s a l l e d e omstandigheden t y d e n s z y n v e r b l y f i n d e gevangenis. L a t e r w i e r d h y n a een z i e k h u y s o v e r g e b r a g t , e n volherde met zyne r o l a l s z o t t e s p e l e n , maer l a e t e r h e t o v e r l y d e n van zyne moeder vernemende, e n om i n b e z i t v a n d e nalatenschap t e komen, h e r s t e l d e h y z i c h , e n v e r t e ê r d e d e e r f f e n i s wederom i n b r a s s e ry e n ongebondendheyd. Xhenceval l e e f d e i n gezelschap met s l e g t e vrouwleden. N a nieuwe wandaden t o t d e d i e p s t e e l l e n d e v e r v a l l e n e n van a l l e k a n t e n met s c h u l d e n o v e r p r o p t , begon den beschuldigden den zot t e s p e l e n ; t e B r u s s e l aengehouden, w i e r d h y a l d a e r i n h e t z i n n e looshuys g e z e t , w a e r i n h y o o k zoo b e s t i g zyne r o l s p e é l d e , d a t men hem n a e r Gheel i n een k o s t h u y s b e s t e l d e , a l w a e r h y z i c h e e r s t a l s s c h i l d e r e n d a e r n a e r a l s kwakzalver o f geneesheer u y t g a f , e n a l d u s van l i g t g e l o o v i g e boeren g e l d w i s t a f t e t r o g g e l e n , h e t geen a l t o o s diende om aen zynen ongebonden l u s t t e v o l d o e n . Men weét v e r v o l g e n s het o v e r i g e .

Mynheer d e n P r e s i d e n t , hem ondervraegd hebbende o f zyne v e r b i t t e r i n g en h a e t t e g e n d e heer Lebon, n i e t bestond v a n h e t o o g e n b l i k d e r k i e zingen, h e e f t h i j geantwoord d a t z y n b e s l u y t d a e r gansch vremd aen i s , e n d a t h e t f e y t geene andere oorzaek h e e f t , a l s d a e r d e n h e e r Lebon hem gedregen had hem i n d e boeyen t e doen k l i n k e n ; A l v o r e n s zyne o n d e r v r a g i n g t e eyndigen h e e f t den p r e s i d e n t hem gevraagd, o f hy geen s p y t v a n z y n schelmstuk had; h y antwoordde neen.

Tribunael

v a n

Antwerpen 21 J a n u a r y

1845.

De z a c k v a n Xhenceval waer mede h e t h o f v a n a s s i s e n z i g r e e d s den - 77 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 77

vyfdendag had b e z i g gehouden i s heden voormiddag a f g e l o o p e n . — Den beschuldigden scheen n i e t , t e n m i n s t e n aengedaen, h y h e e f t z e l f s gezeyd d a t ; z o o zynen s l a g zouw m i s l u k t hebben, h y den Borgemeeser ' s zondags i n d e S i n t e P e e t e r s K e r k z o u vermoord hebben.

Alvorens z y n v o n n i s uytgesproken t e worden h e e f t mynheer d e n P r e s i d e n t hem gevraagd; o f b y geen s p y t v a n z y n schelmstuk h a d ; h y antwoord NEEN. Den P r e s i d e n t s t e l d d e vraegpunten aen den J u r y v o o r. De heeren J u r é e s verwyderen z i c h i n hunne b e r a e d s l a g i n g s - z a e l . Eene h a l v e u e r d a e r na komen z y t e r u g . Den o v e r s t e n v a n den j u r y d o e t den u y t s l a g d e r beraedslaging kennen; d e antwoorden z y n b e v e s t i g e n d e . I n g e v o l g e word den b e s c h u l d i g d e K a r e l Xhenceval t o t d e dood- s t r a f verwezen, w e l k e r s u y t v o e r i n g p l a e t s z a l hebben o p d e g r o o t e - m a r k t t e Tu r n h o u t .

Den verwezen b e h i e l d a l t o o s z y n e z e l v e k a l m t e e n k o e l e n b l o e d e , h y hoorde a l lachende z y n v o n n i s u y t s p r e k e n . H y h e e f t z e l f s z y n e n e y g i n g uytgedrukt van z i c h i n c a s s a t i e n i e t t e w i l l e n voorzien.

G

E

Z

A

N

G

op d e v r e e d e m o o r d b e g a e n d o o r K a r e l X h e n c e v a l o p 1 2 J u l y 1844 Spiegeld u h i e r g y j o n g e j e u g d i n uwe j o n g e j a r e n v e r f o e y t h e t kwaed bemind d e deugd dan z u l t g y z o o n i e t v a r e n gelyk a l s K a r e l Xhenceval alzoo deés l i e d u l e e r e n z a l door ongeregeldheden zyn h e r t genegen t o t h e t kwaed i n boosheyd e n h e e l o p s t i n a e t moet e y n d i g e n z y n l e v e n Xhencevals l i s t e n e n boosheyd h o o r t w a t h y h e e f t bedreven hy h e e f t een bayonnet b e r e y d om t e benemen ' t l e v e n van den deugdzaemen h e e r Lebon wat grouwzaem l i s t e n h y v e r z o n hy h e e f t hem v r e e d d o o r s t e k e n en h e e f t hem v r e e d e l y k doorwond dat h y b l e e f dood l i g g e n t e n g r o n d en i n z y n b l o e d bezweken.

Mynheer Lebon had menigmael aen Xhenceval geschreven dat h y moest z o r g e n p r i n c i p e e l te beteren van leven o f d a t h y hem v o l g e n s d e w e t geboeyd e n i n d e e y s e r s z e t den b o o s w i g t v o l v a n v r a e k e zwoor b y z i g z e l v e n v o l v a n h a e t gy z u l t my dees bedrygens daed haest met d e dood gaan smaken Dees v r e e d e zaek s c h i e r nooythge ort kon n i e t v e r h o l e n b l y v e n men h e e f t den daeder v a n d e moord gevangen n a e r ' t bedryven den n a t u e r d i e h e t l e v e n g e e f t w i l t n i e t d a t eenen moorder l e e f t men h o o r t z y n v o n n i s l e z e n dat h y t e Tu r n h o u t o p ' t Schavot moet e y n d i g e n z y n l e v e n s l o t het h o o f d v a n ' t L i c h a e m wezen.

- 78

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 78

IYOD'VONNiS

Uytgesproken te Antwerpen den 21 January 1845: F A 1V K A R E L J O S E P H X H E N C E VA L Veroordeeld te Antwerpen tot d e dood op 21 January 1845 , oud 27 jaren , geboren tot Brussel , woonende te Antwerpen en laestmael t e Gheel.

Voor vermoord t e hebben deu echtbaren heer LEBON Borgemeestee tot Gheel, op 12 July 1844, volgens zyne Eyge beleydenia.

Met eenkort beschryf"vanzenen Levensloop door hem zelfs verklaert KacelJoseph XREKCEVAL verschyot voor den Tribuneel , zyn select vertoont hartnekkigheyd ; hy is bruyn van vel , zyn aenztgt is bloedmot , hy dreegt eenen groeten blauwen frak tot onder toe geknopt , zyn hair ia zorgelyk opgedaen . by heeft zilvere sporen sen zyne Leêreeo, zyne houding is kalm

Mynheer den President doet de onderhooring beginnen XFIENCEVAL geeft dnydelyk verklaeringen betrekkelyk zyn [even van zyne kindsheyd af Ik heb zegt by te Antwerpen gewerkt by den beer Demets-De-Winter, en by Mejonffrouw De Weduwe Delcrois ; later is by in de societeyt van getrouwigheyd gebezigd geweest.

Sedert heeft hy slegt en als eersen landlooper geleeft, L a t e r heeft by dienst genomen voor zes jaren , van 1836 tot 1842 ; onder dienst was by gebezigt als berig:-dr e r by den genereel Duval ; b y heeft in dit tydstip voor 6 of 700 francs schulden gemaekt. Z y n soldaten-leven is ook gekenmerkt geweest door eerre reeks van wasorder en slegt gedrag. O m zich van den dienst te ontslaen, veynsde hy eerie bloedbraking t e hebben; by had eerre blast gekogt die met bloed gevuld was; toen by slaepen was , heeft by deze in zyn bedde uytgestort, en riep alsdan om hulp ; h y wierd vervolgens na het hospitael overgelrfagt en aldaer nam hy toevlugt tot andere listigheden, om aen syne ziekte te doen gelooven. e l ) . i s uyt het h o s pitael geóaen met een bepaeld verlof. L a t e r eyndigde by met een jaerlyks.pensioen van 250 francs te bekomen. By'zyne moeder te Antwerpen te rag gekeerd, deed by haer gelooven dat by eenen post by het gouvernement zou bekomen ; het geen hem Bene som geld aensdlaften welke byna zoo gouw verteêrd als ontfangen was. Vervolgens stierde by zich sen derf majoor Mellaert, welken belang in hem stelde , hem eenen post in een lsolfyhuys b e zoa de en hem geld verschoot. Z u l k neérstig leven kon by niet gewoon worden , en naer het verloop van.achi dagen liet by dien post varen , en kwam by den majoor terug ; welken geen geld hebbende , hem kleederen gaf ore te verkoopes, voor 80 francs , en weynige dagen dam naer was dit geld wedeéom opeeeéten. R e m geenen toevlugt meer overblyvende , nam by eerre pasport voor R oorren , by -tulp van 10 Francs welke 1ry wan den nuncius van den Paus hekwam , en stierde rich deer na by verscheyde priesters weer aen by ook listiglyk geld af troggeed^. l i e t geld e.ldus ingezameld ; en beloopende tot 100 francs , diende voor nieuwe bre.s'ryen. I l y kwam nogmaels na Antwerpen . waer by nieuwe schulden in de heebereen meekte I n dienst by zekeren Dens en naer nieuwe ongeregeldheden , veynsde by zot te zyn hy doorliep de stad als -eenen razenden , met een mes gewapend. wygerende iemand te kennen , zelfs zyne moeder niet : den policiecommissaris deed hem eiden vastgrypen , en gekoord en gebonden naer den amigo opbrengen.

XIIII:tCEVAL verteld vervolgens alle de omstandigheden tydens zyn verblyf in de gevangenis. Later wierd by ra een ziekhuys overgebragr, en volherde met zyne rol als zot te spelen etser laeter het ovetlyden van zyne moeder vernemende , en om in bezit van de nalatenschap te komen , herstelde by zich , en verteêrde de erffenis wederom in brassery en orgebortdeedheyd. XhtncevaI leéfde in gezels=chap met slegte vrouwlieden. N a nieuwe eendalen tot de diepste ellende vervallen en van alle kanten met'echnlden o▶erprtipt ; begon den b e schuldigden wederom den zot te spelen ; te Brussel aengehonden, wierd hy aldaer In bet zinneleoshoys gezet, waer in by ook zoo bestig sync rol epeéide , dal men hem naer Gheet in een kosthuya bestelde , alwaer hy zich eerst als schilder en deer naer als kirakzalver of geneésheer uytgaf , en aides van ligt geloovige boeren geld wist af te troggelen , het altoos diende om aen zynen ongebonden Iust te voldoen. M e n weet vervolgens het oáer Mynheer den [resident h e m ondervraegd hebbende of sync verbittering en haet tegen den heer Lebon , niet bestond van het oogenblik der kiezingen , heeft by geantwoord dat syn beslayt daer gensch vremd aen is , en dat het feyt geene andere oorzaek heeft, als daar des heer Lebon hem gedregen had hem in de boeyen te doen klinken; Alvorens sync onderva. ging te eyndio n heeft den president hem gevraegd , of by geen apyt van zyn schelmateb bad; by antwoordde neen.

- 79 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 79

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " De Franse r e v o l u t i e w i e r p d r e i g e n d e schaduwen o v e r d e Z w i n s t r e e k . S p o e dig s t o n d e n d e " s a n s c u l o t t e s " i n Vlaanderen. D e Fransen v e r l o r e n i n 1793 evenwel d e s l a g b i j Neerwinden e n t r o k k e n z i c h u i t Vlaanderen t e rug. E n d i t had w e l s l e c h t e gevolgen v o o r diegenen d i e z i c h i n d i e n s t van d e Fransen hadden g e s t e l d . W i e b i j g a a n d v e r s l a g l e e s t o v e r e e n z i t t i n g v a n d e gemeenteraad v a n Blankenberge, z a l g e w i s w e l v e r g e l i j k i n g e n maken met l a t e r e b e z e t t i n g e n e n b e v r i j d i n g e n " Actum t e r extraordinairen vergaederinge van den c o l l e g i e Blankenberghe desen 7 e A p r i l 1 7 9 3 . Ejodem w i e r d t g h e r e s o l v e e r t onse a d m i n i s t r a t i e t e ernemen, v e r m i d t s d a t de Fransche n a t i e i s u y t h e t l a n d verdreven, d o o r de f i c t o r i e u s e wapens van onsen a l t y d t beminden ende hoogh g e h e r d e n m o n a r c k F r a n c i s c u s d e n I l e n , o n s e n g e d u c h t e n e n d e l o f baeren Grave v a n Vlaenderen, n o g t a n s p r o v i s i o n e e l u y t l a t e n d e d e gonne hunnen e e d t m o c h t e n g e d a e n h e b b e n a e n o f v o o r d e F r a n s c h e .

Wierdt voorder gheresolveert t e l a t e n celebreren een solemnele hooghmisse m e t d r y e p r i e s t e r s i n d e h o o f t k e r c k e , d e n Te Deum Laudamus, d a t t o t dancksegginghe aen den almogenden Godt d a t Hy ons v e r l o s t h e e f t uyt de s l a v e r n i e d e r Fransche n a t i o n a l e wetten ende d a t Hy g e l i e f t h e e f t d e wapenen v a n onsen geduchten Keyser ende K o o n i n c k t e segenen ende omme d i e n e n a l m o g e n d e n G o d t v o o r d e r s m e e c k e n v a n t e c o n t i n u e r e n i n s y n e segeninghe. P i e t e r P o l l e t , burghemeester, J o s e p h Lauwereyns (schepen), F r a n ç o i s D e G r a v e , J o a n n e s Va n M i e r o p , J u l i a n u s Va n d e n b e r ghe, J . d e C o n i n c k " .

U i t : " Blankenberge " , a u t e u r : E . B i l ĂŠ De w i s s e l v a l l i g h e d e n v a n h e t o o r l o g s v o e r e n waren i n d e s l a g b i j F l e u r u s g u n s t i g v o o r d e Fransen. I n 1795 werden onze s t r e k e n b i j d e Franse r e p u b l i e k i n g e l i j f d . To e n k r e e g o n s l a n d z i j n a d m i n i s t r a t i e v e vorm van d e - 80 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 80

B i j s p r i n g t i j o p d e nachteveningen ( o p h e t e i n d e v a n maart e n september ) en soms o o k b i j hoge s t o r m v l o e d l o o p t d e g e h e l e Z w i n v l a k t e t o t d e v o e t van d e d i j k onder w a t e r. D o o r deze p e r i o d i e k e overstromingen met zeewater wordt h e t z o u t g e h a l t e v a n d e bodem op h e t v e r e i s t e p e i l gehouden v o o r het g e d i j e n v a n d e t y p i s c h e h a l o f i e l e f l o r a e n f a u n a .

- 81 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 81

negen departementen, d i e we n u nog kennen a l s onze p r o v i n c i e s .

De Franse b e z e t t i n g was geen p r e t j e v o o r d e b e v o l k i n g . O p e i s i n g e n , l a s ten, d i e n s t p l i c h t . . . .

De meeste v i s s e r s hadden hun schepen i n v e i l i g h e i d g e b r a c h t i n d e H o l landse havens. De Fransen belemmerden d e v i s s e r i j , omdat z e vreesden dat d e v i s s e r s v l u c h t e l i n g e n zouden h e l p e n ontsnappen. De v i s s e r i j was a l l e e n overdag e n i n h e t z i c h t v a n d e k u s t t o e g e l a t e n . Geen e n k e l schip mocht u i t v a r e n zonder een " Congé d e s Batimenx d e Commerce F r a n çaise " . V e l e v i s s e r s werden a l s " l o o d s " o p g e ë i s t . H e t m a g i s t r a a t t e Brugge v a a r d i g d e een b e r i c h t u i t om de b e v o l k i n g kond t e doen d a t d e genaamde Saey a a n g e s t e l d was " om t e doen d e r e g i e , o n t f a n g ende o n t deckinge v a n a l l e s l a g v a n incommen, v o o r t commende u y t d e goederen t o e behoort hebbende a e n h e t voorgaende gouvernement, a e n h e t gewesen f r a n s c i c l e r g é , v e r l a e t e n huysen v a n g e e s t e l i j c k e n ende a l l e andere uitgewekene persoonen aengeslaegen ende g e c o n f i s q u e e r t t e n p r o f i j t e v a n d e Fransche republique " Vlaanderen werd d o o r d e Fransen zwaar b e l a s t . Om de i n n i n g v a n deze o o r l o g s s c h a t t i n g e n t e v e r z e k e r e n namen d e Fransen i n de g r o o t s t e s t e d e n vooraanstaanden a l s g i j z e l a a r s Onder h e t Franse regime werd Knokke i n g e d e e l d i n h e t departement v a n de L e i e , a r r o n d i s s e m e n t Brugge, k a n t o n We s t c a p e l l e . A l s " M a i r e " v a n Knokke f u n g e e r d e t o e n Sebastiaan Nachtegaele.

Zoals i n h e t v e r l e d e n was h e t Z w i n eens t e meer een scheidingszone tussen d e H o l l a n d s e e n Franse t r o e p e n . De s n e l l e opmars v a n d e Fransen l i e p spaak l a n g s d e o e v e r s v a n h e t Z w i n .

De H o l l a n d e r s hadden z i c h zonder s t r i j d u i t S l u i s t e r u g g e t r o k k e n e n l i e t e n d e s t a d onverdedigd a c h t e r. O n v e r k l a a r b a a r b l e v e n d e Fransen o p hun s t e l l i n g e n n a a r v e r s t e r k i n g e n wachten ! B l i j k b a a r vreesden z e een hinderlaag en durfden ze de s t e r k e vestingstad S l u i s n i e t aanvallen . . .

Zo k r e g e n d e N e d e r l a n d e r s , o n d e r b a r o n v a n d e r Duyn, d e gelegenheid om S l u i s b e t e r i n s t a a t v a n v e r d e d i g i n g t e brengen, d o o r d e aanvoer v a n zwaar g e s c h u t e n voldoende m u n i t i e . H e t duurde nog t o t i n 1794 v ó ó r d e Fransen een e r n s t i g e a a n v a l o p S l u i s begonnen.

Al d i e t i j d kende h e t Z w i n weer z i j n t r i e s t e r o l v a n niemandsland t u s sen twee l e g e r s , v e r s c h a n s t aan b e i d e o e v e r s . . . .

Eens t e meer hadden d e Nederlanders h e t gevreesde wapen v a n d e " i n u n d a t i e s " met sukses aangewend.

Het Franse h o o f d k w a r t i e r was i n Hoeke g e v e s t i g d , w a a r d e g e n e r a a l s A l main e n Moreau h u n k w a r t i e r hadden. De bewegingen v a n d e Franse t r o e p e n werden s t e r k g e h i n d e r d d o o r d e o v e r s t r o m i n g e n welke d e Nederlanders deskundig v e r o o r z a a k t hadden. Maar d e Fransen g i n g e n met o v e r l e g t e werk. I n p l a a t s v a n S l u i s r e c h t s t r e e k s aan t e v a l l e n , maakten z e een omsingelende beweging e n begonnen aan d e v e r o v e r i n g v a n Cadzand. H i e r - 82 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 82

Gravure van H. Vettewinkel en P. Velyn: " Zeeslag b i j h e t Hazegras 1831 " ( Kon. Legermuseum )

- 83 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 83

door konden z e o v e r u i t s t e k e n d e s t e l l i n g e n v o o r hun a r t i l l e r i e b e s c h i k ken e n d e m i n s t s t e r k e k a n t v a n d e S l u i s e w a l l e n a a n v a l l e n . Een zware b e s c h i e t i n g l e g d e b i j n a d e h e l f t v a n S l u i s i n p u i n . Maar k o p p i g b l e e f Van d e r Duyn d e Franse e i s t o t o n v o o r w a a r d e l i j k e overgave a f w i j z e n .

Toen werden de Nederlanders h e t s l a c h t o f f e r v a n hun e i g e n g e l i e f k o o s de o v e r s t r o m i n g s t a k t i e k O p h e t w a t e r d r e v e n v e l e r o t t e n d e krengen en l i j k e n . B e i d e l e g e r s k r e g e n t e kampen met d e " l a n d z i e k t e " . Op een geheimzinnige w i j z e v e r s p r e i d d e d e k o o r t s z i c h . De Fransen t e l d e n s p o e d i g w e l 1 . 0 0 0 z i e k e n . Maar o o k i n S l u i s l a g e n meer dan d e h e l f t d e r verdedigers met hoge k o o r t s t e kampen. E r b l e e f Van d e r Duyn geen k e u ze. H i j g a f S l u i s o v e r o p 2 5 augustus 1794.

Hiermee k e e r d e d e r u s t t e r u g i n d e Z w i n s t r e e k , w a a r d e mensen d e Franse b e z e t t i n g met gebogen h o o f d ondergingen. De Fransen begonnen onze i n s t e l l i n g e n t e hervormen e n z o b e s l o t e n z e i n 1796 d e fusiegemeente Damme, Hoeke e n Monnikerede t e r u g t e o n t b i n d e n . Z o keerde Monnikerede t e rug o n d e r h e t gezag v a n O o s t k e r k , d e gemeente w a a r u i t h e t v i j f eeuwen vroeger o n t s t a a n was.

Toen kwam Napoleon o p d e proppen. E n , n a a s t d e w e r e l d , z o u d e Franse k e i z e r o o k h e e l w a t veranderen i n d e Z w i n s t r e e k . . . .

H i j b e z o c h t i n 1803 v o o r d e e e r s t e maal h e t g e b i e d t u s s e n Oostende e n Breskens. H i e r b i j passeerde h i j i n Knokke e n H e i s t . Ook Blankenberge en Cadzand werden met een bezoek v a n d e k l e i n e C o r s i k a a n v e r e e r d . Om aan de d r e i g i n g v a n d e Engelse v l o o t t e ontsnappen, d i e d e s c h e e p v a a r t o p de Noordzee v o l l e d i g b e h e e r s t e , wou Napoleon een n e t v a n k a n a l e n a a n leggen t u s s e n Duinkerken e n Breskens. Op deze w i j z e k o n h i j Antwerpen gemakkelijker b e r e i k e n e n z o u h i j d i t " p i s t o o l g e r i c h t o p h e t h a r t v a n Engeland " b e t e r kunnen h a n t e r e n I n 1810 l i e t Napoleon een ontwerp maken om de bestaande k a n a l e n e n w a -

terwegen tussen Duinkerken en Breskens met elkaar t e verbinden en beter bevaarbaar t e maken. H i j v o l g d e d e p l a n n e n op d e v o e t e n b e z o c h t d e werken i n 1 8 11 . H i j b e z o c h t e e r s t Blankenberge, e n begon t o e n aan een t o c h t t e p a a r d doorheen d e k u s t v l a k t e e n d e Z w i n s t r e e k . Op 2 8 september 1811 passeerde h i j l a n g s een h e r b e r g , g e l e g e n aan d e o e v e r v a n h e t Z w i n .

De u i t b a t e r was d e j a c h t w a c h t e r Loeys. H i e r scheepte h e t gezelschap i n op twee b o t e n e n s t a k h e t Z w i n o v e r n a a r h e t k l e i n e h a v e n t j e v a n Te r Hofstede, e e n k l e i n e gemeente n o o r d e l i j k v a n S l u i s .

Over d i t bezoek b e s t a a t e e n geschreven r e l a a s v a n d e " M a i r e " J o z e p h Louis Mamet u i t Blankenberge, d a t we l e t t e r l i j k overgenomen hebben u i t het boek "Blankenberge" v a n E . B i l ĂŠ : "We kwamen a a n o p h e t Hazegras, w a a r twee b o o t j e s g e r e e d l a g e n om ons o v e r d e K i l ( h e t S w i n ) t e z e t t e n . H e t e e n e w a s b e m a n d m e t t w e e r o e i e r s , h e t a n d e r e m e t ĂŠ ĂŠ n . I n d i t l a a t s t e namen p l a a t s , Z i j n e M a -

- 84 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 84

j e s t e i t , i k , z i j n mameluck e n t w e e j a g e r s v a n z i j n e l i j f w a c h t , a l l e n wel g e w a p e n d .

Aan d e n o v e r k a n t o p h e t g e h u c h t " h e t R e g i m e n t " a a n g e k o m e n , b e v a l d e K e i z e r, v o o r hem e e n v u u r a a n t e l e g g e n . E e n t o l b e a m b t e z e i hem: M a j e s t e i t , e r i s v u u r g e r e e d g e m a a k t i n d e k a m e r. H i j w o u e r n o c h t a n s n i e t van weten e n z e i : Neen, e e n v u u r i n open l u c h t ! Aanstonds deed i k d o o r de b o o t s l i e d e n h o u t e n s t r o o aanbrengen en h e t v u u r t j e werd aangestoken.

T e r w i j l Z i j n e M a j e s t e i t z i c h warmde, w e n d d e h i j z i c h t o t m i j m e t d e woorden: M i j n h e e r d e M a i r e , k o m t o c h b i j h e t v u u r ! - W i j w a r e n i n d e r d a a d d o o r n a t v a n d e r e g e n . Z i j n e M a j e s t e i t d e e d m i j --den s c h i p p e r v r a g e n , h o e v e e l h i j h e m v e r s c h u l d i g d w a s o m hem o v e r d e K i l t e b r e n gen. D e man a n t w o o r d d e m i j d a t h i j d a a r v o o r n i e t s v e r l a n g d e . E ĂŠ n v a n de d r i e mannen n o c h t a n s v e r z o c h t m i j , a a n Z i j n e M a j e s t e i t t e z e g g e n , dat h i j w e l g r a a g eene f o o i z o u aanvaarden, i n d i e n d e K e i z e r hem d i e wilde verlenen.

Toen i k d i t a n t w o o r d Z i j n e M a j e s t e i t o v e r b r a c h t , z e i d e d e z e : Z e g h u n , dat z i j eene f o o i i n goudstukken z u l l e n ontvangen e n d a t i k hun v o o r hunne m o e i t e e e n j a a r l i j k s c h p e n s i o e n v a n 3 0 0 f r a n k l e v e n s l a n g t o e s t a .

Toen Z i j n e M a j e s t e i t m i j v e r l i e t , b e v a l h i j m i j , m e n a a r B r e s k e n s t e begeven e n m i j m e t d e d r i e b o o t s l i e d e n ' s a n d e r e n d a a g s v a n a c h t u u r 's morgens i n z i j n p a l e i s a l d a a r a a n t e b i e d e n .

Den v o l g e n d e n d a g , 2 4 S e p t e m b e r 1 8 11 , b o o d i k m i j o m 8 u u r i n d e n morgen m e t d e d r i e b o o t s l i e d e n a a n i n h e t " h o t e l " v a n Z i j n e E x c e l l e n t i e den Hertog van Vicence, Grootkamerheer van F r a n k r i j k .

In m i j n e t e g e n w o o r d i g h e i d werd aanstonds e e n d e c r e e t opgemaakt " .

I n z i j n p r a c h t i g boek " S o u v e n i r s d e Knocke" b e s c h r i j f t p a s t o o r Opdend r i n c k d i t bezoek o p een e n i g s z i n s v e r s c h i l l e n d e w i j z e . H i j s p r e e k t v a n een b a r k , bemand met d r i e s c h u i t v o e r d e r s , w e l k e h e t gezelschap o v e r g e z e t hebben o p 11 o k t o b e r 1 8 11 . H i j vernoemt w e l d e j a a r l i j k s e r e n t e van 300 f r a n k v o o r d e s c h i p p e r s , maar s p r e e k t n i e t v a n d e " f o o i " v a n 2.000 f r a n k . H e t b l i j k t evenwel d u i d e l i j k d a t Napoleon n i e t wars was van " k e i z e r l i j k e " g i f t e n e n b e l o n i n g e n . Om " M a i r e " Mamet t e belonen schonk h i j a a n d i e n s d o c h t e r C h a r l o t t e een l i j f r e n t e v a n 1 . 0 0 0 f r a n k .

Voor zoon Mamet l i e t h i j t e Brugge een lyceum bouwen. Deze F r a n ç o i s Henri werd l a t e r burgemeester v a n Blankenberge ( 1 8 4 8 - ' 6 6 ) . M a i r e Mamet ov e rl ee fd e z e l f s d e komst v a n d e H o l l a n d e r s e n b l e e f burgemeester t o t i n 1830 !

Na h e t bezoek v a n Napoleon werden d e werken a k t i e f aangevat.

Men begon aan h e t t r a j e k t Brugge-Breskens, d a t dan v i a h e t k a n a a l v a n Plassendaal v e r b i n d i n g z o u geven met Oostende, I e p e r e n Duinkerken.

Het werk was onderverdeeld i n v i e r f a z e n : - 85 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 85

1. BRUGGE-DAMMME: Vo o r d i t t r a j e k t werd d e l o o p v a n d e R e i e g e v o l g d .

Deze werd o p d i e p t e g e b r a c h t e n a a n z i e n l i j k v e r b r e e d . De b e s c h e r mingsdijken werden verhoogd e n v e r s t e r k t .

2. DAMME-MONNIKEREDE: H i e r v o o r z a g men een nieuw k a n a a l , omdat d e "Versche Va e r t " e e n t e o n r e g e l m a t i g e l o o p h a d . Z o l a g e n h i e r o p sommige p l a a t s e n h e t nieuwe Napoleonkanaal, d e " Ve r s c h e Va e r t e " en de " S o u t e Va e r t " ( h e t e i g e n l i j k e s t e r k verzande Z w i n ) . Vo l g e n s mondelinge o v e r l e v e r i n g e n werd d i t g e d e e l t e v a n h e t Napoleonkanaal heel w a t d i e p e r u i t g e g r a v e n dan d e o v e r i g e s t u k k e n .

3. MONNIKEREDE-SLUIS: Vo o r d i t t r a j e k t werd d e " Ve r s c h e Va e r t " z o a l s de R e i e o p d i e p t e g e b r a c h t e n a a n z i e n l i j k v e r b r e e d .

4. SLUIS-BRESKENS: D i t g e d e e l t e i s n o o i t v e r d e r g e r a a k t d a n d e t e k e n t a f e l . Men voorzag o o k h i e r d e v e r b e t e r i n g v a n h e t k a n a a l S l u i s Oostburg.

Napoleon b l e e f d e werken v a n n a b i j v o l g e n e n l i e t spoed z e t t e n a c h t e r de u i t v o e r i n g . De n o d i g e o p e i s i n g e n e n o n t e i g e n i n g e n gebeurden met b e kwame spoed. Z o werden l a n g s de R e i e d e herbergen " D e t i j d s t a e t z a l a l l e s l e r e n " e n "De V i j f R i n g e n " a f g e b r o k e n . A a n h e t g r a v e n van d e k a nalen w e r k t e n v a n a f 1810 n i e t minder d a n 8 . 0 0 0 Spaanse k r i j g s g e v a n g e n e n .

K r i j g s v e r r i c h t i n g e n vroegen d e aandacht v a n d e k l e i n e k e i z e r e r g e n s t e velde, z o d a t d e werken t i j d e l i j k g e s t o p t werden, z o a l s b l i j k t u i t d e t e k s t v a n een r a p p o r t o v e r d e h e r v a t t i n g v a n d e graafwerken: " L e s t r a vaux d e l a 1°section d u c a n a l Bruges- a l ' E s c a u t r e m i s e n a c t i v i t Ê e n 1811".

De m i l i t a i r e t e g e n s l a g e n v a n d e Franse k e i z e r remden d e werken a f .

Toen i n 1813 Napoleon b i j L e i p z i g d e beroemde " Vo l k e r e n s l a g " v e r l o o r , ontstond i n d e d o o r d e Fransen b e z e t t e gebieden o p s t a n d i g h e i d , z o d a t er o o k i n onze gewesten o n r u s t h e e r s t e . De Spaanse gevangenen d i e aan het k a n a a l w e r k t e n maakten v a n d e v e r w a r r i n g g e b r u i k e n narren i n g r o t e g e t a l e d e benen . . . .

I n 1814 k r e e g Napoleon b i j Wa t e r l o o d e genadeslag, e n h e t Franse I m p e rium z a k t e i n e l k a a r . H e t Kanaal Brugge- S l u i s b l e e f o n a f g e w e r k t l i g g e n , hoewel d e g r a a f w e r k e n r e e d s gevorderd waren t o t aan F o r t S t . Donaes.

Toch voorzag d e Opziener v a n h e t Leiedepartement i n h e t onderhoud d e r dijken.

Het gemeentebestuur v a n Damme z a g i n h e t o v e r h a a s t e v e r t r e k d e r F r a n sen d e k a n s om d e s t a d s k a s w a t t e s p i j z e n e n v e r k o c h t v l u g a l h e t m a t e r i a a l e n d e barakken v a n d e Spaanse gevangenen De g r a a f w e r k e n hadden o n h e r s t e l b a r e schade a a n g e r i c h t i n Damme e n M o n nikerede , w a a r b e l a n g r i j k e oudheidkundige waarden v e r l o r e n g i n g e n . I n Damme werd d e oude haven opgevuld met g r o n d u i t h e t k a n a a l . De s l u i z e n - 86 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 86

op d e R e i e e n d e L i e v e verdwenen. Z e werden gewoon afgebroken e n o n d e r de a a r d e b e d o l v e n . L a t e r z o u men t r a c h t e n deze s l u i z e n t e r u g b l o o t t e leggen.

I n 1969 werden graafwerken u i t g e v o e r d t o t o p 7 m e t e r d i e p t e , w a a r b i j men een s l u i s e n een aanlegkade aan h e t l i c h t b r a c h t , Te Monikkerede h i e l d e n d e Spanjaarden l e l i j k h u i s . H e t k a n a a l werd dwars doorheen d e v r o e g e r e M a r k t gegraven, z o d a t d e o v e r b l i j v e n d e r e s ten v a n h e t d o r p i n twee v e r d e e l d werden ! D e grondvesten v a n h e t v r o e gere s t a d h u i s verdwenen v o l l e d i g , omdat z e v l a k i n h e t k a n a a l t r a j e k t lagen. H e t g a s t h u i s werd bedolven d o o r d e d i j k o p d e o o s t e l i j k e k a n a a l oever. D e w e s t e r d i j k l i e p o v e r d e v r o e g e r e " s t e d e w a t e r s c i p " o f " s t e de d r i n c p i t " ( w a t e r p u t ) . D e p l a a t s k a n men t e r u g v i n d e n n a b i j k i l o m e t e r paal 8 , ongeveer 500 m e t e r noordwaarts v a n d e b r u g o p d e weg n a a r O o s t k e r k . I n d e omgeving v i n d t men n u nog d e hoeve B e k a f , g e l e g e n o p h e t vroegere domein v a n d e " S i r e d e Lembeke".

Op d e Wester- o e v e r s l a g w a a r s c h i j n l i j k d e w e i d e , d i e men i n 1675 a l s de "Meunick Reede B u i c k " vernoemde.

Zo verdween h e t Z w i n , samen met h e t r o e m r i j k e h a v e n s t a d j e Monnikerede, terug o n d e r d e grond w a a r u i t h e t d o o r d e overstromingen o n t s t a a n was.

Buiten d e a r c h i e v e n e n d e s t a d s z e g e l s z i j n e r v a n h e t verdwenen Monnikerede geen t a s t b a r e s p o r e n meer t e v i n d e n . Niemand kende i n 1853, b i j opzoekingen n a a r d e j u i s t e p l a a t s v a n h e t s t a d j e , n o g d e l i g g i n g v a n de voornaamste gebouwen o f d e s t r a t e n .

I n d e k e r k van O o s t k e r k k a n men, n a goed zoeken, n o g een s p o o r t e r u g vinden v a n Monnikerede. Op e e n s c h i l d e r i j komt h e t wapenschild v a n h e t s t a d j e v o o r. D i t wapenschild s t e m t overeen met d e s t a d s z e g e l s u i t d e XVIIIde eeuw, w e l k e g e b r u i k t werden d o o r d e fusiegemeente Damme-HoekeMonnikerede. D i t z e g e l bestond u i t d e wapenschilden van d e d r i e gemeenten.

Het bovenstuk werd ingenomen d o o r h e t stadswapen v a n Damme: e e n l o p e n de hazewind. H e t l i n k e r g e d e e l t e d o o r h e t wapen v a n Hoeke: d r i e w a s s e naars (wassende m a a n s i k k e l s ) . H e t r e c h t e r g e d e e l t e i s h e t wapenschild van Monnikerede, e e n monnik d i e o v e r d e l o o p b r u g g a a t d i e een o p g e t u i g d schip met h e t l a n d v e r b i n d t . H e t beschreven z e g e l d r o e g d e t e k s t : " C o n t r. s i g i l l . c i v i t a t Damme, Houcke e t Meunickreede". I n d e l o o p d e r eeuwen hadden d e Z w i n s t a d j e s m e e s t a l twee z e g e l s : e e n gewoon z e g e l e n een t e g e n z e g e l , z o d a t d e fusiegemeente ook nog w e l e e n ander z e g e l z a l g e b r u i k t hebben.

Na h e t v e r t r e k v a n d e Fransen kwamen d e Nederlanders onze s t r e k e n b e s t u r e n . Z e v o l g d e n h e t v o o r b e e l d v a n d e Fransen e n begonnen d e a d m i n i s t r a t i e t e vereenvoudigen. Ook z i j begonnen aan h e t verminderen v a n d e - 87 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 87

vele gemeenten i n ons l a n d . Z o was o . a . d e f u s i e v a n Knokke met We s t kapelle voorzien.

Na h e e l w a t vergaderen e n e i n d e l o o s r e d e t w i s t e n werd i n 1827 e i n d e l i j k besloten d e zaken t e l a t e n z o a l s z e waren i n a f w a c h t i n g d a t een kommiss i e z i c h over d e v o o r - e n nadelen v a n d e f u s i e z o u u i t s p r e k e n Willem I , o n z e nieuwe h e e r s e r, b e s l o o t d a t d e werken aan h e t k a n a a l Brugge- S l u i s moesten a f g e w e r k t worden. D e werken werden i n 1817 h e r v a t .

I n 1818 begon men t e Damme a a n d e bouw v a n een b r u g o v e r h e t nog o n b e varen k a n a a l . Deze b r u g g a f toegang t o t d e M a r k t t e Damme e n verbond Dudzele met S i j s e l e . D i t w e r k s l e e p t e w e l zeven j a a r a a n , w a n t h e t s t a a t t o t i n 1825 o p d e b e g r o t i n g v a n Damme v e r m e l d .

De werken v o r d e r e n e e r d e r t r a a g , e n i n 1830 waren s l e c h t s v i e r k i l o m e t e r v o l l e d i g a f g e w e r k t . Vo l g e n s een r a p p o r t u i t d i e dagen was d i t t r a j e k t : " h o r s danger q u ' o c c a s i o n n e n t l e s p l u i e s abondantes, q u i e m p o r t e n t o r d i n a i r e m e n t l e s t a l u d s coupés d e s e n d r o i t s sablonneux q u ' i l n ' e s t pas r a r e d e t r o u v e r l o r s q u ' o n a r r i v e à 2 m d e f o n d " . De B e l g i s c h e k u s t werd b l i j k b a a r o o k t o e n r e e d s geplaagd d o o r d e r e g e n . . . .

De B e l g i s c h e opstand v a n 1830 deed d e werken aan h e t k a n a a l opnieuw s t i l v a l l e n . De v i j a n d e l i j k h e d e n i n h e t Zwingebied b l e v e n aanslepen.

Ook t e w a t e r werd e r s t r i j d g e l e v e r d !

Het v e r l o o p v a n deze " z e e s l a g " i l l u s t r e e r d e b e t e r d a n w e l k e b e s c h r i j ving o o k , d e v e r z a n d i n g v a n h e t Zwin !

De l a a t s t e z e e s l a g v a n h e t Z w i n greep p l a a t s o p 5 augustus 1831. D e Nederlanders v i e l e n met kanonneerboten N°41 e n 4 2 , o n d e r d e l e i d i n g van L t . B o u v i c u s e n Van Maldeghem de B e l g i s c h e s t e l l i n g e n b i j d e s l u i s van d e Hazegras-polder a a n . De b e d o e l i n g was b l i j k b a a r , p e r v e r r a s s i n g de s l u i s t e b e z e t t e n , om z e t e v e r n i e l e n e n z o d e p o l d e r s o n d e r w a t e r t e kunnen z e t t e n .

De Belgen konden evenwel t i j d i g r e a g e r e n . Z e hadden e n k e l e s t u k k e n g e schut o p g e s t e l d b i j d e " F r a n s e B a t t e r i j " , e n l e g d e n de Nederlanders onder k r u i s v u u r . Z o v e e l t e g e n s t a n d hadden d e H o l l a n d e r s n i e t v o o r z i e n , en z e g e r a a k t e n d r a i n t i j d n o o d . H e t a f t r e k k e n d e t i j belemmerde d e b e wegingen v a n d e schepen. Kanonneerboot N° 4 1 w e r d zwaar g e r a a k t e n l i e p aan de grond.

L t . Va n Maldeghem b l e e f z i j n komi-nandant t e r z i j d e , t o t h i j z e l f o o k v a s t l i e p o p een d e r v e l e zandbanken v a n h e t Z w i n . D e H o l l a n d e r s t r o k k e n rond h u n g e s t r a n d e schepen d e wacht o p , om z e t e g e n een a a n v a l v a n d e Belgische g r o n d t r o e p e n t e v e r d e d i g e n . B i j l a a g t i j v i e l e n d e Belgen t e l a n d d e Nederlandse schepen a a n . Hun opperbevelhebber, g e n e r a a l De Kock, l i e t v e r s t e r k i n g e n aanrukken, i n d e hoop d e twee schepen t e k u n nen r e d d e n . E e n l e g e r b e r i c h t kondigde r e e d s d e r e d d i n g d e r schepen aan!

- 88 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 88

De Belgen moesten z i c h t e r u g t r e k k e n e n t o e z i e n hoe d e Nederlanders e r i n gelukten b o o t n ° 4 2 t e r u g v l o t t e t r e k k e n , d o o r e r b i j opkomend w a t e r enkele r o e i b o t e n v o o r t e spannen N ° 4 1 l a g evenwel b i n n e n h e t b e r e i k v a n h e t B e l g i s c h g e s c h u t e n b l e e f v a s t z i t t e n . B i j h e t volgende lage t i j l a n c e e r d e n d e Belgen een nieuwe a a n v a l e n konden h e t s c h i p veroveren. De bemanning v l u c h t t e h a l s o v e r k o p o v e r l a n d , t u s s e n d e plassen e n w a t e r p l a s s e n . H e t • s c h i p werd i n brand g e s t o k e n . De Belgen veroverden d a a r d e e e r s t e s t u k k e n g e s c h u t , t w e e i j z e r e n kanonnen v a n 8 en een bronzen s t u k v a n 1 8 , d i e l a t e r zouden g e b r u i k t worden o p d e eerste schepen v a n d e B e l g i s c h e zeemacht.

Ti j d e n s h e t e e r s t e v l o o t d e f i l é v a n d e B e l g i s c h e zeemacht, gehouden t e Brussel, zouden deze s t u k k e n g e s c h u t d e t r o t s e n h e t k i j k s t u k nummer één worden. Deze B e l g i s c h e " o v e r w i n n i n g o p z e e " was een zware a d e r l a t i n g voor h e t H o l l a n d s s u p e r i o r i t e i t s g e v o e l . De "moerkoppers" v o e l d e n z i c h i n hun s t e r k e v e s t i n g v a n h e t Retranchement e n a c h t e r d e w a l l e n v a n S l u i s immers onaantastbaar v e i l i g . I n a l l e r i j l begonnen d e Nederlanders nu hun t r o e p e n t e v e r s t e r k e n , maar h e t v e r l o o p v a n d e s t r i j d i n andere delen v a n B e l g i ë b l e e k z e e r o n g u n s t i g v o o r onze noorderburen.

Toch b e h i e l d d e s t r i j d t u s s e n d e v o l k e r e n d e r " l a g e l a n d e n b i j d e N o o r d zee" n o g een v l e u g j e r o m a n t i e k B i j d e h e r b e r g v a n Loeys, w a a r v r o e g e r Napoleon nog gepasseerd was, grepen o o k v e r s c h i l l e n d e gevechten p l a a t s . D e h e r b e r g was i n h e t niemandsland gelegen e n werd d o o r b e i d e p a r t i j e n g e b r u i k t om hun d o r s t t e l e s sen. ' s Nachts werden de ramen v e r l i c h t met k a a r s e n , o v e r d a g h i n g d e w i t t e v l a g u i t , z o d a t d e h e r b e r g gespaard b l e e f . Men n o e m d e z e t o e n "de Vr e d e " . Te n h u i d i g e n dage b e s t a a t h e t gebouwtje n o g , maar h e t i s nu geen h e r b e r g ;neer. De s t r i j d was w e l n i e t z o o n s c h u l d i g a l s men over h e t algemeen aanneemt. Z o g e l u k t e n de Belgen e r i n S l u i s t i j d e l i j k t e b e z e t t e n . Een H o l l a n d s e tegenaanval v e r p l i c h t t e d e Belgen evenwel z i c h t e r u g t e t r e k k e n . I n 1831 probeerden d e Belgen v r u c h t e l o o s S l u i s te heroveren.

Het a f s l u i t e n v a n een vredesverdrag b l e e k w e i n i g v e r t r o u w e n i n t e boezemen, e n men begon opnieuw v e r s t e r k i n g e n aan t e l e g g e n langsheen d e Zwinoevers. L e o p o l d I s p i e g e l d e z i c h b l i j k b a a r aan Napoleon e n b e z o c h t eveneens d e werken langsheen h e t Z w i n . Te r gelegenheid v a n z i j n bezoek, werd h e t f o r t " t e n Hazegrase" n a a r onze e e r s t e k o n i n g "Camp L e o p o l d " genoemd.

Het f o r t werd l a t e r omgebouwd t o t e e n g r o t e hoeve. I n sommige d e r oude muren k a n men nog s c h i e t g a t e n ontdekken De h e r b e r g " d e Vr e d e " moet i n d i e t i j d w e l goed gekend geweest z i j n , want o p 2 6 augustus 1834 passeerde o o k onze e e r s t e k o n i n g l a n g s h i e r Eens de r u s t teruggekeerd werden d e werken aan h e t k a n a a l Brugge - 89 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 89

R S

f I;Xr.�ré„�4: •

•-•

•..

,1 l �j

y. . a ' ï ; R r. y r L

} f

èreti

c ��r sr � �z v r��z : ` =�

J.r -

� Y A �

i v �., � � + l

1

�

- 90 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 90

. . r

�

�9

((��r�'

itt������`.

NtY^ 1K,a.y.,.., 1,1 6

c�,;•:t,,.4.a,.,a =

�4......,4."(f

v

�.,;:t r

f _

---�-�--_ 4 A E x 7 ' _ ,b1=•e^.?'

- 91 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 91

S l u i s h e r v a t . A l l e e n een g r o t e o v e r s t r o m i n g k o n i n 1845 d e werken t i j d e l i j k v e r t r a g e n . To e n s l o e g de zee e e n brede b r e s v a n w e l 2 5 m e t e r i n de d i j k b i j Knokke. Een g r o o t g e d e e l t e v a n d e Oosthoek l i e p o n d e r w a t e r.

Meer dan 2 0 gezinnen v e r l o r e n have e n goed.

Het k a n a a l werd t r a a g maar z e k e r a f g e w e r k t , a l w i s t niemand e i g e n l i j k goed w a a r t o e h e t u i t e i n d e l i j k z o u moeten g e b r u i k t worden.

De a a n l e g v a n h e t k a n a a l k o n immers geen b a a t meer brengen v o o r S l u i s . . .

De v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n was a l l a n g n i e t meer t e s t u i t e n . De i n p o l d e ringen ontnamen d e l a a t s t e levenskansen aan d e haven van h e t eens z o n i j v e r i g e S l u i s . I n 1858 was h e t k a n a a l e i n d e l i j k a f e n werd h e t met grote f e e s t e l i j k h e d e n i n g e h u l d i g d . D e s p i j s k a a r t was b i j d i e g e l e g e n heid mĂŠĂŠr d a n r i j k g e v u l d . I n S l u i s z o u men d r i e dagen f e e s t v i e r e n , met v u u r w e r k , muziekkorpsen, v o l k s s p e l e n e n f e e s t v e r l i c h t i n g v a n d e kaaien.

Nu b e s c h i k t e Brugge t e r u g o v e r z i j n v e r b i n d i n g met d e z e e . Maar h e t Zwin was n i e t l a n g e r b r u i k b a a r a l s vaarweg D e afsluiting, i n 1861, v a n " h e t P a s " deed b i j S l u i s d e " H a v e n p o l d e r " o n t s t a a n . I n 1863 werd d e e e r s t e " Z w i n p o l d e r " drooggelegd, waardoor S l u i s z i j n r e c h t streekse v e r b i n d i n g met d e z e e v e r l o o r . H e t l a a t s t e s c h i p d a t d e haven van S l u i s v e r l i e t was d e v e e r b o o t n a a r Walcheren. De k a p i t e i n was h e e l b l i j d e g e v a a r l i j k e t o c h t t u s s e n d e v e l e zandbanken v a n h e t Z w i n t o t een goed e i n d e t e brengen.

Rond 1870 b e s l o t e n d e B e l g i s c h e e n Nederlandse r e g e r i n g e n samen een g r o t e p o l d e r i n h e t Z w i n aan t e l e g g e n . Z o deed d e W i l l e m -Leopold p o l d e r de l a a t s t e s p o r e n v a n d e zee-inham, d i e men eens " S i n c f a l " noemde, d e f i n i t i e f v e r d w i j n e n . H i e r v o o r moest men d e g r o t e " I n t e r n a t i o n a l e D i j k " aanleggen. Deze zware z e e d i j k v o r m t n u nog d e z u i d e l i j k e g r e n s v a n h e t l a t e r aangelegde n a t u u r r e s e r v a a t . S l u i s , eeuwenlang d o o r d e z e e b e s p o e l d , was n u een gewoon k l e i n l a n d e l i j k s t a d j e geworden. S l u i m e r e n d a a n d e rand v a n een doodlopend k a n a a l l e e k h e t s t a d j e voorbestemd om de d o o d s slaap v a n Damme t e d e l e n .

De i n p o l d e r i n g e n hadden a l s g e v o l g d a t h e t c e n t r u m van Knokke s t e e d s meer w e s t w a a r t s s c h o o f . Daarom werd i n 1871 b e s l i s t h e t oude gemeenteh u i s , s i n d s eeuwen i n d e h e r b e r g " H e t K a l f " g e v e s t i g d , o v e r t e p l a a t s e n naar d e h e r b e r g " D e Zwaen".

Zoals z i j n voorganger had L e o p o l d I I o o k b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e Z w i n s t r e e k . O n d e r z i j n i m p u l s stemde h e t p a r l e m e n t i n met h e t bouwen v a n een k u n s t m a t i g e zeehaven t e Zeebrugge. We schreven t o e n 1895. H e t d u u r de nog t o t i n 1907 v o o r d e " m o l e " v a n Zeebrugge k l a a r was. Een v o o r d i e t i j d g i g a n t i s c h e onderneming: d e muur d r o n g 2 , 5 km d i e p d e z e e i n !

De haven was t o e g a n k e l i j k v o o r d e g r o o t s t e zeeschepen v a n d i e t i j d Een zeekanaal,met s l u i z e n , v e r b o n d d e haven v a n Brugge met d e Noordzee.

De droom v a n L a n c e l o o t B l o n d e e l was w e r k e l i j k h e i d geworden - 92 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 92

Met d e scheepvaart deed o o k d e i n d u s t r i e h a a r i n t r e d e i n h e t r u s t i g e polderlandschap.

De s c h o r r e n v a n h e t Z w i n b l e v e n nog j a r e n onberoerd l i g g e n . I n 1924 werd d e "Compagnie v a n h e t Z o u t e " o p g e r i c h t . Onder d e b e z i e l e n d e l e i d i n g van d e gebroeders L i p p e n s o n t s t o n d h i e r u i t h e t n a t u u r r e s e r v a a t " H e t Zwin" z o a l s we d a t n u nog kennen. H e t was n o d i g om h e t r e s e r v a a t t e g e n grondspekulatie t e beschermen, w a n t h e t t o e r i s m e l o k t e v e e l mensen n a a r de o o s t k u s t . Z o k o n men i n 1930 amper v e r h i n d e r e n d a t e r een weg e n een t r a m l i j n n a a r Breskens, d w a r s d o o r h e t r e s e r v a a t , z o u aangelegd worden.

Ti j d e n s d e o o r l o g werden i n e n r o n d h e t Z w i n v e r s t e r k i n g e n aangelegd.

De s t a r t b a n e n v a n h e t o o r l o g s v l i e g v e l d d i e n e n n u nog a l s wandelwegen rond h e t Z w i n .

Het bestaan v a n h e t Z w i n werd i n 1949 opnieuw s t e r k b e d r e i g d , d o o r e e n e e n z i j d i g e b e s l i s s i n g v a n Nederland om een " Nieuwe D i j k " a a n t e l e g gen om de p o l d e r s b e t e r t e beschermen t e g e n d e z e e . B e l g i s c h e p r o t e s t e n zorgden e r v o o r, d a t e r nog een u i t w e g b l e e f , waardoor h e t l a a t s t e r e s t j e Zwin k o n bewaard worden. De n a t u u r g r e e p i n e n t i j d e n s d e v e r s c h r i k k e l i j k e s t o r m van 1953 werd d e "Nieuwe D i j k " weggespoeld e n k r e e g h e t Zwin t e r u g z i j n r e g e l m a t i g e overstromingen I n 1958 werd d e I n t e r n a t i o n a l e D i j k verhoogd o p d e d o o r h e t Nederlandse D e l t a p l a n . v o o r z i e n e hoogte e n i s h e t gevaar v o o r h e t Z w i n geweken.

Een v l u c h t i g e h e r i n n e r i n g aan h e t Z w i n e n h e t i n h e t n i e t vergane s t a d j e Monnikerede v i n d t men nog t e r u g o p h e t t a f e l g e r i e f v a n h e t bekende gasthof " S i f o n " waar d e naam "Monnikerede" m e t een g e d e e l t e l i j k e a f beelding v a n h e t wapenschild, d e t e l j o r e n s i e r t . Z o k a n d e g a s t r o n o mische t o e r i s t o n d e r h e t v e r o r b e r e n v a n een s m a k e l i j k eetmaal e n h e t d r i n k e n v a n een goed w i j n t j e , e v e n v e r w i j l e n b i j d e b l o e i e n h e t v e r v a l van h e t Z w i n , waarvan Damme e n v o o r a l Monnikerede d e meest t r e f f e n d e en t r a g i s c h e voorbeelden z i j n ! H i e r , l a n g s d e b r e d e kanaaloevers v a n de "Versche Va e r t " , l i e p e n eens onze v o o r v a d e r s , v a a r d e n eens schepen die h i e r u i t a l l e hoeken v a n d e beschaafde w e r e l d hun k o s t b a r e v r a c h t e n kwamen l a d e n e n l o s s e n .

De o n t w i k k e l i n g v a n h e t g e e s t e s k i n d v a n L a n c e l o o t B l o n d e e l , e e n nieuwe voorhaven v o o r z i j n g e l i e f d e s t a d Brugge, d r e i g t n u d e ondergang t e worden v o o r deze r u s t i g e s t r e e k , w a a r h e t z o goed v e r t o e v e n i s l a n g s de l o m m e r r i j k e v a a r t e n , d i c h t b i j d e l a a t s t e h e r i n n e r i n g e n aan een groot e n schoon v e r l e d e n . We l d r a z a l d e v a a r t n a a r S l u i s n i e t meer door e e n l a n d e l i j k landschap stromen, maar w e l d o o r een nieuw i n d u s t r i e g e b i e d . H e t spook d e r moderne t e c h n i e k d r e i g t De moloch v a n d e w e l v a a r t z a l o o k h i e r n i e t s sparen v a n h e t w e i n i g e dat h e t v e r l e d e n ons l i e t Remi V a n H a e l s t - 93 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 93

c . ut�.1! e t . ' tile Cosz uuxo Cdticz , A / � � e . � t . � < 9 n / � a � . 8

/

/C[ciCt7Z0.G�tc�2� � � � {? � o � ryy,r,tíc. �_r�c_M{_9"11/t�7y/i }�KaLftQ� , %Pl4N����VGC.t`cax-/�/�/ÛL'

/ � � l al °��°u° � u � p l u9a � m1— 3 4C r� , u« / d .i e ,St� Lli�ed..dem,l QaWcivL a«y, t a t t e e t o o c + G . 1 4 . � � � i t Ce,�C�a4,up..._ e , z l e t A � , � o e e

!S?eoVecu9r44etljitt' C a n t t t e a . • /� eivuea✓✓�ra/i lao..._ crcep,(�cearucse<i+ /

r i a�Jis.✓a;t�d • ' �

r,/a. at11���L̀t�- .

-

ifCl(IY�/.Jf-.4 (j4,/,C(^.,.A��.I'(KU�

z-'(/ r%IG�F/J�/a.[<`ü,�'lZu��i�a1S!)� ' �/• . ._. .,'OQ. /

(

/

2 , q 2

u e g ./erev„,-te_

(gb,i1- (4:� a.et-e/ - et2%`9c"�«���� . i t t 770 tAtti<e,..e c e e - f / 4 4 . i ���cr..e ( „ 1 - 4 . � 1 � i e t `

�u,,,,d0/q 41/�

�

Cltrjf,� r,X1H A r Q ✓ � � , d e t l j

7eit) f i l l � ��1ah l -'e, 444' dr-,, i f e t tre.

2.000 fr. hebben overgezet : - aan de gids uit Wenduine die de Keizer tot Blankenberge vergezeld heeft : 100 fr.

Het officieel dokument dd. 24 september - aan de doeaniers die 1811 wordt vooralsnog in vrij behoorlijke het eskorte van Zijne staat bewaard in een private verzameling 120fr.

Majesteit vormden : toebehorende aan de heer Jonnaert uit - aan de vrouw die vuur Brugge. De Franse tekst, vrij vertaald, aanmaakte voor de Keizer luidt : 100 fr. in fort l'Orange : 2.320 fr.

Ik ondergetekende verklaar ontvangen te hebben van Z. Exc. de Hertog van Vicence, Welke som ik mij verbind uit te betalen aan Grootkamerheer van Frankrijk,, de som van voormelde begunstigden van wie een ont2.320 fr. om naar de richtlijnen van Zijne vangstbewijs zal gevorderd worden om te Magesteit de Keizer te worden verdeeld onworden doorgestuurd naar Amsterdam. der volgende personen : Breskens, 24 September 1811.

- aan de schippers die De Maire van Blankenberge de Keizer en zijn gevolg — 9 4 (getekend) J.L. Mamet.

Fac-simile van een eigenhandig door burgemeester Joseph-Louis Mamet geschreven en ondertekend dokument.

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 94

OPENING van Gregg, tot in de Kaai van Lilo,

I ra.�,�:,....

- 95 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 95

<<.v.s? t t. _.r�v...q..2—Q.si.s� si :i..R...g..s9' :R..,sZJZs3.s1.,RJI 2 8 .9-51.32-53-033-9.2-0,R,9. ci .) P I 6 ( 9 f > ; I 6 . 1 I I 3 I . : l . d c.< n E l i

C\141 I:I,St 1'ELI.1h1lEDE`, \ \ I : I . h l i 7.1'LI.IS l ' L . \ . N I S I l l (I;iI1:S T r :

,

c.) & E , I F I - , & y -{

o( o p diae„wda;, en No▶es,•llsdalg den 21. en 2 2 September 0( 1 ` ? 5 w . t n . ;y .le„eul▶eid .s an de opening der 'serlengut ; oau b r t kanaat I a n 1£111,GCa.l: t o t i n d e kaai r a n d M I N .

Flaaaday den 2 0 Seplennillen'.

Aankondiging can het EEEST• door het Loden d e r genote I d o l , c a n d e n Sladlmistore.r, d e s antiml:; t : w t i tut 7 t i r e .

I:ruo te taptue dear l i e t \luzijlkorp:a v a n het : ; . ' I k g i m r u t Infanterie

�

Diasgsdarj den 2 1 Septeniler. a. :11•haling aan d e drain brug , van de Nederlandsche aulorileiten, d o o r roue Eeretvacht te p a a r d , zanu•ugesndd i n t iugeceteuru v a s S k r i s . I I I : l I . L l . e ❑ S I N T ANNA f e l t M r i e N , d i e v r i j w i l l i g ! a l b e i t hijgedrab,en i n d r , k o s t e n d e r c e r l a u g i n g v a t het l i a n a a l iliac e r i n z a l c a n d e grenzen d e r Genu•enle d u u r e o n rl,hu'hemr•u! d o r 6 0 uiuklijke Slarech,utssre t e paar.! , t i n d e r d e orders v a t d r y Aapiteiu , 7iatluuandtuti van d a t wapen i n Zeeland, d o o r h e t )v.ijkgezelsehap :\í'i41.1.0 alhier , r•n door b e t 3lnzijkkorps v a n h e t t ' Rugsmoel I n f a u l l r i e n p g r a : n ht , o n u . n n ' b e t N : u l l u l i i begeleid w o r d e n ; opges!ulru d a a r r e l t dntarhemcni c a n h e l garantieti. b. Ontvangst r a n d c Nederlaadsehe A u l u r i t t r i l e u u p h e l Stadhuis, d e s utmrg'ns j u l i 10 ure. e. A l l : a l i u g aam I l i j l s grenzen, v a n d e Crlgie-he - iubn'ileite:l , t i p d , • c r jze a l s hij u s u n e d i r . u i t Nederland . is bepa:dd . . t i e n a n g s t d e u r ,\utoriteiten o p l i e t StadLuis. d e s voormiddags I I t s « r e . . l ' F: Es T 1;.1.1.1 L 1•: 1 t I' 1•: N 1 N4; c a n h e t I.:u:aal, tie; Iiu111 1 11 i o m 1 u r e . 're die' Mink zullen dr c,•r.,rhil!enrL• autoriteiten e❑ genuudigdea, anrn:d;q:•gaai daar enm•nu•Ll delarbeuu•�r1 d l v 1"mild.i�,j l.e it:uvrh;ui.::;rr i r paard. r u begeleid door d e E••rr••s.ti'Id, zich L e g r a m teen' d e t u u r hen h . .tranlr t ereun•dr irh:•pru, nul rFe:ral.•.L• t r e n d ; ems Let kanaal l i d r e n v a r . , . :,ecol_d d u u r , i r :21111 d e : e r u l r ; pl;nls a:ulwrl.ige 1iur.ijhkurpsru .l!'UI.L11 e l l t a a L e t I l e g i u r v ! lul:uurri! , d i r 11 :1 lu..d:• n • . 0 0 r dr•zr :,eh•,rntu•id Feestelijkiu_grrigte vaariluge.l m i l l e t ilts.-iu•p:❑ , e a b i j t i n ! bevaren des kauaul, umzijh,ulkl;ra u u v u r r r n .

Ilet k i t t e n d e r p a n t i ' k i n k glut d o n Stadhais!'uru, z d h o t un;'.t!l'il: 'r.'la!onidigon , duit 11r• v,ra1'Itll_ell h e l l rul heme_i r u n : bpi

. l':.

l u r e • I l ' , .0nitrt:•. l'el:r:'i:.l:r:: r ; " l '

Q!%oellsd lg d e n 2 2 ,.4ejn/en il▶er•. u. I " E S T I VA l . v a n eeuige d e r t e dezer gelegenheid uitgemmdigde e n npgekonieu blttzijkverecnigiugen, waaronder Oak het gunstig beke.rlc \luzijkkorps q a t het i i ` Regiment, ill g:u•izoen i e \'1.issisul':s . 'fen t i u r e , crrreuigiug mp de bt:'slee-markt, o u i z i c h , u ' t Inoue: cony de volgorde , iu u p u , g t (limy d e voorua:uu:te .alr.rteu n a a r d a grootemarkt t e hrn•ceu , a l w a a r de uilveieringen z u l l e n p l a n l i he!iiren. b. N a dat de uitvoering der u u zijl.:;n!d.,al geheel z a l z i j n al'geloopen , a i t r, • i k i n ; d o o r hel Gemreutc - Crstuur ruin milegenlivids-medailles :cm e l k der :r.tu deel gruouleu hebbende \luziji,grzrkrh:yqu•n, : : L a u d e luid l i e t v a riser!, i a z i l v e r aan i'í11 derzclve d o o r l i e t l o t t e n d e e l ;;mallen. c. T e n I l m e vutirr.erl, Ilnren:re:u•r e n W e t howlers v a n S k t : t s , 111:1\l':I11;IN , Burgruurstrr.

J . l!!•:FA:UI , tiaerrt:u'is. } � )

2fó?SZfZSÓZS 6 ' t S � à ' � S Yi ��YiSifZSY�S�f�tt `S�Y> >5�2f��cíiSiS•�i�,}�r nt:uEh! ::u VAN A. t e s t ' n e s .

—9 6 —

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 96

kastelen in. vlaanderen

VORDENSTEYN Via d e Hortsebaan b e r e i k t men, v a n Schoten-centrum vertrekkend, d e Bredabaan t e r hoogte v a n d e G.B.-Supermarkt. We z i j n h i e r i n een h i s t o r i s c h zeer b e l a n g r i j k e omgeving e n n i e t minder d a n d r i e belangwekkende k a s t e e l domeinen: " Vordensteyn " , " Amerloo " e n " Te r Veken " , e v e n a l s een p r a c h t i g e k a p e l , l i g g e n aan deze b o s r i j k e baan. L a a t o n s e e r s t maar met d e kapel beginnen.

De t o e l a t i n g t o t d e o p r i c h t i n g v a n d e " K a p e l v a n d e H o r s t " , e i g e n l i j k meer " Vordensteynkapel " , w e r d d o o r paus Eugenius I V v e r l e e n d o p 2 8 a u gustus 1435 a a n N i c o l a a s v a n d e Werve e n C a t h e r i n a M i c k a e r t , d e t o e n m a l i g e eigenaars v a n h e t kasteeldomein Vordensteyn.

A a n v a n k e l i j k werd d e k a p e l , t o e g e w i j d aan O . L . V. Boodschap, a l l e e n m a a r g e b r u i k t d o o r d e Heren v a n Vordensteyn e n hun f a m i l i e l e d e n , maar s p o e d i g werd h e t gebouw ook v o o r h e t p u b l i e k o p e n g e s t e l d .

Om nog ongekende redenen werd h e t b e e l d v a n d e H . Maagd o p h e t a l t a a r beschouwd a l s wonderdanig e n a l s z o d a n i g o o k v e r e e r d . D e bedevaartgangers t i j d e n s d e j a a r l i j k e p r o c e s s i e n a a r d e k a p e l , waren z e l f s z o t a l r i j k dat e r , n a a r h e t s c h i j n t , r o n d d e k a p e l v i e r b r o u w e r i j e n ontstonden om de d o r s t i g e n t e l a v e n .

I n d e t i j d v a n d e Beeldenstorm werd d e k a p e l v e r w o e s t , maar i n 1610 weer opgebouwd. D e bedevaarten b l e v e n t o e n u i t maar d e j a a r l i j k s e p r o c e s s i e , op 8 september, b l e e f nog d u r e n t o t aan d e Franse. R e v o l u t i e . N a d i e n v e r l o o r d i e p r o c e s s i e h a a r g o d v r u c h t i g k a r a k t e r, o n t a a r d d e i n een s o o r t v o l k s kermis, e n werd u i t e i n d e l i j k helemaal a f g e s c h a f t .

I n h e t b e g i n v a n d e v o r i g e eeuw was h e t Vordensteyndomein, e n z i j n k a p e l , - 97 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 97

HET WAPENSCHILD VAN DE FAMILIE VAN DE WERVE

- 98 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 98

i n h e t b e z i t van Daniel Thuret, een bankier van Hollandse afkomst. Z i j n énige d o c h t e r trouwde i n 1826 met Jacques d e P r e t d e Roose d e C a l e s b e r g .

Door d i t h u w e l i j k kwam h e t goed a a n laatstgenoemde f a m i l i e , d i e h e t t h a n s nog b e z i t .

I n 1832 v e r k r e e g Jacques d e P r e t d a t i n d e k a p e l t e r u g k e r k e l i j k e e r e diensten mochten gehouden worden, z o a l s d a t v r o e g e r, v ó ó r d e Franse O m w e n t e l i n g , o o k gebeurde. Ook k r e e g h i j d e t o e l a t i n g i n d e k a p e l een g r a f k e l d e r t e bouwen waar h i j e n z i j n afstammelingen zouden b i j g e z e t worden, een g e b r u i k d a t t h a n s nog i n t o e p a s s i n g i s . B i n n e n i n d e k a p e l t o o i e n nog enkele k l e u r r i j k e o b i i t s , o f rouwborden, v a n d e o v e r l e d e n f a m i l i e l e d e n de muren.

De k a p e l werd, n a d e r e s t a u r a t i e d i e i n 1835 v o l t o o i d w e r d , n o g g e b r u i k t om e r missen t e l e z e n , h u w e l i j k e n van Vo r d e n s t e y n t e l g e n i n t e zegenen of overleden f a m i l i e l e d e n b i j t e z e t t e n i n de k e l d e r van de k a p e l .

Boven een g r o o t glasraam, i n d e v o o r g e v e l v a n de Vordensteynkapel, s t a a t de datum 1436 e n boven deze datum b e v i n d t e r z i c h een w i t t e s t e e n met het b l a z o e n o f wapenschild v a n d e h u i d i g e e i g e n a a r : g r a a f d e P r e t Roose de Calesberg. D e i n g a n g v a n d e g r a f k e l d e r, a c h t e r a a n de k a p e l , w e r d o o k voorzien v a n h e t z e l f d e wapen a l s hoven de ingangsdeur.

Onmiddellijk n a a s t d e Vordensteynkapel, i n een b o c h t v a n d e Hortsebaan, h e e f t men een i n g a n g t o t h e t kasteeldomein Vordensteyn. De hoofdingang b e v i n d t z i c h op h e t e i n d e v a n d e Hortsebaan, o p d e hoek met d e K o p s t r a a t .

Nu h e e f t h e t k a s t e e l v a n Vordensteyn w e l p l a a t s moeten maken v o o r een modern g r o o t l a n d h u i s , maar d e geschiedkundige waarde v a n h e t domein,en haar e i g e n a a r s z i j n ze) b e l a n g r i j k , d a t we e r n i e t kunnen aan v o o r b i j g a a n .

HET KASTEELDOMEIN VAN VORDENSTEYN De o o r s p r o n g v a n Vordensteyn moet gezocht worden i n d e o p r i c h t i n g v a n twee v e r s c h i l l e n d e l e e n - o f l a a t h o v e n ; d e "Maete v a n Schooten" e n " H e t Hof v a n d e Werve" g e h e t e n . H e t " H o f t e r Maete" k a n men s i t u e r e n a c h t e r de "Wouwerhoeve", n o o r d o o s t e l i j k v a n h e t centrum, n a a r d e g r e n s met ' s G r a venwezel t o e . D e l e n e n v a n h e t " H o f v a n d e Werve" l a g e n v e r s p r e i d o v e r het h e l e grondgebied v a n de h e e r l i j k h e i d v a n Schoten. H e t waren s u b a l t e r ne leenhoven, afhangend v a n d e b e i d e h e r e n v a n Schoten; v a n g e e s t e l i j k Schoten o f d e h e e r l i j k h e i d v a n V i l l e r s é n v a n d e w e r e l d l i j k e h e r e n v a n Schoten, d i e regeerden v a n u i t d e b u r c h t C a l e s b e r g . B e i d e leenbanken waren samengesteld u i t een m e i e r, t w e e l a t e n e n een g r i f f i e r . Z e b e z a t e n echter a l l é é n d e " l a g e r e j u r i s d i c t i e " o f r e c h t s m a c h t , z o d a t z e a l l é é n de gronden, d i e hen a l s a c h t e r l e n e n toebehoorden, mochten i n p a c h t geven o f b e s l i s s i n g e n nemen i . v . m . m o g e l i j k e g r e n s k o r r e k t i e s o f g e s c h i l l e n over d i e gronden.

I n 1552 werden e r d o o r h e t " H o f v a n d e We r v e " t w a a l f c i j n z e n g e ï n d , e n - 99 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 99

k Het a l o u d e k a s t e e l Vordensteyn, n a a r e e n g r a v u r e v a n H. Cocx u i t 1595.

Vordensteyn op e e n 18de eeuws s c h i l d e r i j - 100 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 100

u i t d e o m s c h r i j v i n g v a n bepaalde c i j n z e n mag a f g e l e i d worden d a t d e o u d sten e r v a n met z e k e r h e i d t e r u g g a a n t o t h e t b e g i n v a n d e l 4 d e eeuw.

De v r o e g s t gekende e i g e n a a r v a n Vordensteyn was Wouter M i c k a e r t , d i e i n 1373 vermeld w o r d t . I n d a t j a a r deden h i j e n Claus Wilm a e r, d i e o o k o p de H o r s t v e r b l e e f , e e n s c h e i d i n g v a n goederen.

Van A e r t M i c k a e r t , z o o n v a n Wouter M i c k a e r t , i s bekend d a t h i j h e t d o mein b e z a t o p 2 8 december 1410. B e i d e n waren l i d v a n een oude Antwerpse p a t r i c i ë r s f a m i l i e e n a l s z o d a n i g meermaals schepen e n burgemeester v a n de Scheldestad. A e r t ' M i c k a e r t had een d o c h t e r, C a t h e r i n a M i c k a e r t , d i e gehuwd was met N i c o l a a s v a n d e Werve, z o o n v a n N i c o l a e s v a n d e Werve, raadsheer v a n F i l i p s d e Goede, h e e r v a n Hoovorst e n V i e r s e l d i j k .

De naam van d e Werve z o u o n t s t a a n z i j n n a a r a a n l e i d i n g v a n h e t f e i t d a t een l i d v a n d e f a m i l i e z i c h een woonst aan d e w e r f had gebouwd, w a t w o r d t bevestigd i n een a k t e v a n 1272. Te Antwerpen begonnen d e e e r s t e f a m i l i e namen t e v e r s c h i j n e n i n d e 13de eeuw e n i n v e l e g e v a l l e n werd men genoemd naar d e p l a a t s waar men woonde o f h e t beroep d a t men u i t o e f e n d e . Z o kende men i n d i e t i j d een " d e C a s t r o " ( = v a n d e B u r c h t ) ; e e n " d e A l n e t o " ( = v a n der E l s t ) ; e e n " d e C u r i a " ( = v a n -den Hove) e n een " d e L i t t o r e " ( = v a n d e We r f ) , v o o r e e n f a m i l i e d i e een woonst b e t r o k t e g e n d e muur v a n d e b u r c h t =

aan de werf.

Het wapen d a t d o o r d e e e r s t e v a n d e Werves gevoerd werd was een s c h i l d van s a b e l ( h e r a l d i s c h v o o r z w a r t ) m e t d r i e z i l v e r e n k e p e r s . E e n g e n e a l o gische l i j s t v a n André v a n Va l c k e n i s s e , s e k r e t a r i s v a n d e s t a d Antwerpen i n d e 17de eeuw, v e r m e l d t een W i l l e m van d e Werve d i e huwde met B é a t r i c e S a n g l i e r, d e d o c h t e r v a n Guy S a n g l i e r, h e e r v a n P o n t d e l ' A m b l e , b u r g e meester v a n Antwerpen i n 1270, e n z . Deze f a m i l i e S a n g l i e r v o e r d e een sprekend wapen, n a m e l i j k een z w a r t e e v e r o p een gouden s c h i l d . H e t v i e r e n delen v a n een wapen met d i t v a n een aanverwante f a m i l i e i s een v e e l v o o r komend g e b r u i k . E e n k l e i n z o o n v a n W i l l e m , Raymond v a n d e Werve, schepen

van Antwerpen van 1357 t o t 1367, voerde z i j n wapen gevierendeeld met d a t van z i j n grootmoeder, S a n g l i e r d u s . D i t b l e e f d a n h e t f a m i l i e w a p e n v a n de Werve t o t i n onze dagen. H e t s t a m s l o t v a n d e f a m i l i e v a n d e Werve, het k a s t e e l H o v o r s t i n V i e r s e l , w e r d gebouwd i n 1400.

Nicolaas v a n d e werve e n z i j n echtgenote C a t h e r i n a M i c k a e r t l i e t e n i n 1436 d e k a p e l o p d e Hortsebaan, t o e g e w i j d aan O.L.V.-Boodschap bouwen.

De e i g e n a a r s b e l o o f d e n een p r i e s t e r een b e h o o r l i j k bestaan t e v e r s c h a f f e n in r u i l voor k e r k e l i j k e diensten.

Nicolaas v a n d e Werve, v e r s c h i l l e n d e malen schepen v a n Antwerpen t u s s e n 1426 e n 1453 e n burgemeester v a n d e Scheldestad i n 1427, o v e r l e e d i n 1453 e n l i e t z i j n b e z i t t i n g e n n a aan z i j n zoon P i e t e r v a n d e Werve, h e e r van Vordensteyn. Deze, z o a l s z i j n v a d e r e n g r o o t v a d e r, geroepen t o t h e t v e r v u l l e n van d e hoogste f u n k t i e s i n h e t s t e d e l i j k b e s t u u r ( o . a . schepen van Antwerpen i n 1474, burgemeester i n 1476) z o u , v o l g e n s een a t t e s t a t i e - 101 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 101

van F l o r e n t d e B o l l e , p a s t o o r v a n d e S i n t - C o r d u l a k e r k , begraven z i j n g e weest i n h e t middenschip v a n d e k e r k . Op h e t e i n d e v a n d e 16de eeuw werd de g r a f z e r k zwaar beschadigd d o o r h e t v u u r ; " . . . . eenen ouden s e r c k d i e nu o v e r omtrent twee jaeren daer u y t i s g e l e y t a l s wanneer de cruyschoor wierde g e p l a v e y t ende d a t denselven s e r c k soo was gebrocken ende g e b o r s t e n , s o o d o o r d e h i t t e v a n het v i e r d a t d a e r was g e s t o o c k t i n den quaedentydt als wanneer de h u y s l i e d e n i n de kercke g e v l u c h t waeren It

Na d e dood v a n P i e t e r v a n d e Werve e r f d e z i j n o u d s t e zoon, Simon v a n de Werve h e t landgoed Vordensteyn o p h e t e i n d e v a n d e 15de eeuw, v o l g e n s een a k t e v a n d e a b d i j v a n V i l l e r s .

Simon huwde e e n Zeeuwsche edelvrouwe, C a t h a r i n a v a n Serooskerke, waardoor h i j o o k v e r s c h i l l e n d e l e n e n bekwam i n o . a . Westkerke. Simon v a n d e Werve overleed i n 1511 e n z i j n zoon e n o p v o l g e r, H e n d r i k v a n d e Werve, was d e l a a t s t e v a n d e Werve o p Vordensteyn. H e n d r i k v a n d e Werve huwde met H e i l wig v a n Cuyck, d o c h t e r v a n D i r k v a n Cuyck e n v a n I s a b e l l a van E t t e n . H i j overleed t e Antwerpen o p 2 8 f e b r u a r i 1540 e n werd begraven i n d e S i n t Jacobskerk, a a n d e v o e t v a n h e t a l t a a r i n d e S i n t - J o b s k a p e l . H i j v e r kocht o p 2 7 j u n i 1523 h e t l e e n h o f v a n Vordensteyn aan Denys v a n Z e v e r donck. Deze p r i e s t e r , g e b o r e n t e Schoten e n s i n d s 1504 k a n u n n i k v a n h e t k a p i t t e l v a n S i n t - Gommarus t e L i e r , b e t a a l d e 7 . 0 0 0 R i j n s g u l d e n v o o r het domein. Een j a a r n a d e aankoop t r a d Denys v a n Zeverdonck b i n n e n b i j de C i s t e r c i ĂŤ n z e r s v a n d e a b d i j v a n V i l l e r s . A l s monnik v a n d e V i l l e r s a b d i j s t i p u l e e r d e h i j i n z i j n t e s t a m e n t d a t h e t h o f eigendom werd v a n de a b d i j e n z i j n b r o e r, A d r i a a n v a n Zeverdonck, z o u deze b e s l i s s i n g i n naam v a n de f a m i l i e erkennen e n aanvaarden, i n 1538 z o u Denys, o n d e r t u s sen a b t v a n V i l l e r s geworden, om ( n a a r h i j z e l f v e r k l a a r d e ) d e l a s t e n d i e door d e o o r l o g e n o p d e a b d i j r u s t t e n t e v e r l i c h t e n , Vo r d e n s t e y n v o o r 10.000 K a r o l u s g u l d e n verkopen aan G r e g o r i u s d e A y a l a , d u s a a n z i e n l i j k meer d a t w a t h i j e r z e l f v o o r b e t a a l d e .

De a b t v a n Zeverdonck had o o k een p l a a t s v e r d i e n d o n d e r d e Vlaamse v o o r vechters want d a t w o r d t d o o r h e t volgende r e l a a s g e ĂŻ l l u s t r e e r d : Ti j d e n s een b e t w i s t i n g t u s s e n d e a b d i j v a n V i l l e r s e n d e Raad van B r a b a n t , w a a r b i j v o o r d e e e r s t e a l s woordvoerder Denys v a n Zeverdonck e n v o o r d e Raad v a n B r a b a n t d e landvoogdes Margar e t h a v a n Parma o p t r a d , v e r z o c h t deze l a a t s t e d e p r e l a a t t o t tweemaal t o e om z i c h i n h e t F r a n s u i t t e d r u k k e n , waarop v a n Zeverdonck antwoordde d a t waar h e t om een Vlaams v o o r s t e l ging, h i j o o k in h e t Vlaams z o u antwoorden. E n h i j k r e e g nog g e l i j k o o k van Margaretha v a n Parma.

- 102 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 102

I n 1535 schonk a b t v a n Zeverdonck een glasraam aan d e Sint-Gommaruskerk van L i e r . N a a s t andere f i g u r e n s t a a t h i j e r z e l f o p a f g e b e e l d m e t z i j n wapenschild v a n s a b e l ( = z w a r t ) , waarop e e n stappend h e r t v a n goud. H e t glasraam b e v i n d t z i c h nog s t e e d s i n d e L i e r s e h o o f d k e r k , i n d e l i n k e r k r u i s beuk, e n o n d e r h e t wapenschild l e e s t men d e l e u z e v a n v a n Zeverdonck: " Mieux

t a r t

que

j a m a i s

!

"

Een andere h e r i n n e r i n g aan deze a b t v i n d t men t e r u g i n d e a b d i j r u n e v a n V i l l e r s l a V i l l e . Komende v a n h e t a b t e n p a l e i s z i e t men i n d e s i e r t u i n nog een b o r d t e g e n de muur met d e v e r m e l d i n g d a t deze t u i n werd aangelegd d o o r a b t D y o n i s i u s v a n Severdonck.

W a a r s c h i j n l i j k om z i j n wankele gezondheid k r e e g d e a b t i n september 1540 een h u l p a b t t o e b e d e e l d . Op 2 2 f e b r u a r i 1545 o v e r l e e d Denys v a n Zeverdonck en werd i n h e t k o o r v a n d e a b d i j k e r k begraven.

0p Vordensteyn had z i c h i n t u s s e n G r e g o r i u s d e A y a l a a l s d e nieuwe h e e r g e ĂŻ n s t a l l e e r d . D e Spaanse f a m i l i e d e A y a l a , a f k o m s t i g u i t Burgos, was g r o o t geworden d o o r d e h a n d e l e n bekleedde i n d e tweede h e l f t v a n d e 16de eeuw a a n z i e n l i j k e ambten i n d e s t e d e l i j k e e n c e n t r a l e a d m i n i s t r a t i e . A l s i l l u s t r a t i e d a t d e A y a l a ' s t o t voorname a d e l behoorden b l i j k t w e l h e t f e i t d a t dong F r a n c i s c a d e A y a l a gezelschapsdame was v a n Johanna van C a s t i l i ĂŤ , t o e n deze i n 1496 t e L i e r i n h e t h u w e l i j k t r a d met F i l i p s d e Schone.

Maar ondertussen z i j n we aan h e t j a a r 1542 b e l a n d , e e n r a m p z a l i g e t i j d voor onze s t r e k e n . De t r o e p e n v a n d e h e r t o g v a n G e l d e r l a n d w i l d e n A n t werpen v e r o v e r e n e n , aangevoerd d o o r d e b e r u c h t e Maarten v a n Rossem kwam een g r o t e legerbende Geldersen, e n andere h u u r s o l d a t e n , n a a r d e S c h e l destad a f g e z a k t . I n Brasschaat werden een p a a r honderd man v a n d e p r i n s van Nassau d i e v e r z e t boden, gewoon a f g e s l a c h t o f o p d e v l u c h t gedreven.

Maarten v a n Rossem p l a a t s t e dan z i j n mannen langsheen d e weg B r a s s c h a a t Merksem, e n z e t t e v o o r p o s t e n u i t t o t a a n d e muren v a n d e s t a d . H i j z e l f nam z i j n i n t r e k o p Vordensteyn e n r i c h t t e e r z i j n h o o f d k w a r t i e r o p . N a v e r s c h i l l e n d e v e r g e e f s e pogingen om Antwerpen i n t e nemen moest Maarten van Rossem u i t e i n d e l i j k rechtsomkeer maken. N i e t g e l u k t i n z i j n o p z e t koelde h i j z i j n woede d o o r o p een l a f h a r t i g e w i j z e a l l e speelhoven e n b o e r d e r i j e n o p z i j n weg t e p l u n d e r e n e n p l a t t e branden. " Een ware h e l dendaad v a n een g r o o t k r i j g s m a n ! " Gregorius ( G r e g o r i o ) d e A y a l a , d i e h e t oude Vordensteyn herbouwde e n i n 1550 z o u o v e r l i j d e n , l i e t zeven k i n d e r e n n a , z e s j o n g e n s e n een m e i s j e , namelijk: Jan, Frans, C h r i s t o f f e l , G a b r i e l , Jacob, Gregorius en h e t meisje M i c h e l l e .

B i j d e dood v a n hun v a d e r was h e t d e o u d s t e , J a n d e A y a l a , d i e i n a l l e r naam h e t v e r h e f v a n d e h e e r l i j k h e i d deed, v o l g e n s a k t e i n h e t leenboek - 103 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 103

van d e a b d i j v a n V i l l e r s : J a n de Ayala, heer Gregorius sone wylen des r i d d e r s h o u t t o t e e n e n v o l l e n l e e n e , e e n e heerlycke chyns geheeten ' t h o f f v a n d e Werve gelyck de v o i r s . h e e r Gregorius syn vader daer uyt gestorven i s , d i e d e s e l v e n chyns m e t t e r naerbeschreeven percheelen teghen heere Denyse van S e v e r d o n c k , w y l e n p r e l a a t d e s g o d s h u y s v a n Vi l l e r s gecocht ende gecreghen h e e f t , d a e r t e voeren toebehoorende Heyndricken van d e Werve Symonszonen e n d e i n v o e r l i e d e n t y d e n , P e e t e r van d e W e r v e I t e m , d e s e l v e n (Jan de Ayala) o m t r e n t a n d e r h a l f bunder l a n t s w a e r d e brouwerye d e n Overbuer o p staet n e f f e n s d e l y e d a e r men o p Vo r d e n steyn g a e t , o p den H o r s t Item, e e n s t u c k l a n t s geleghen achter den Horst tuyschen J o u f f r . Anna van de Werve, g e sellinne van Joncker Jacob van Brimeu, heer van

Poyerle,

(Poederlee)

Op 2 9 augustus 1552 d r a g e n J a n d e A y a l a e n z i j n b r o e r F r a n s d e A y a l a , beiden gemachtigd d o o r h e t m a g i s t r a a t v a n Antwerpen, i n hun naam en i n d i e v a n hun m i n d e r j a r i g e b r o e r s e n z u s t e r s h e t k a s t e e l e n domein v a n Vo r densteyn o v e r a a n hun oom Diego d e A y a l a v o o r d e som van 13.000 K a r o l u s gulden. D e naam Diego d e A y a l a komt o . a . o o k v o o r o p een l i j s t v a n k r e d i t e u r s v a n k e i z e r K a r e l V, d a t e r e n d u i t 1553.

Een g e d e t a i l l e e r d e b e s c h r i j v i n g , e e n j a a r l a t e r o p g e m a a k t , g e e f t e e n t o -

t a l e o p p e r v l a k t e v a n 82 Ă 8 3 bunder ( 1 0 8 Ă 109 h a ) .

Gregorius had h e t b u i t e n h u i s v e r f r a a i d ( " s o o d e s e l v e daerna b e metst ende b e t i m m e r t h e e f t ) e n h i j had ook de t o e l a t i n g verkregen om bomen aan t e p l a n t e n l a n g s d e zoom van z i j n eigendom: d a t h y s a l mogen p l a n t e n i n a l l e m a n i e r e n g e l y c k men n a e r c o s t u e m e v a n d e l a n d e p l a n t e n m a g h , d e s t r a e t e g e l e g h e n a e n s y n h o f f v a n Vo r d e n s t e y n , s o w e l tegenover de e r v e n van s y n huys a l s aen de s e l v e e r v e ende v o o r t s r o n t s o m m e s y n e r v e d a e r o n z e h e e r l y c k h e y d t streckende i s Op 1 0 j u n i 1 5 5 9 v e r n i e u w d e d e a b t v a n V i l l e r s d e z e t o e l a t i n g , m a a r m e t

de b i j v o e g i n g d a t d e A y a l a : " . . . d a e r v o e r eenen e r f f c h y n s v a n d r y g r o o t e n Brabants s j a e r s z a l b e t a e l e n

- 104 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 104

Een g r a v u r e v a n H . Cocx u i t 1595 s t e l t h e t k a s t e e l v o o r met t r a p g e v e l s en v i e r h a l v e h o e k t o r e n t j e s . De verwantschap m e t d e b o u w s t i j l v a n de " g r o t e huysinghe" i n de s t a d i s nog d u i d e l i j k v a s t t e s t e l l e n ; l a t e r z o u het evenwel nog g r o n d i g veranderen.

Diego d e A y a l a was gehuwd met Agnes d e Renialme, d o c h t e r v a n K a r e l e n van Françoise v a n Bombergen, d i e hem d e r t i e n k i n d e r e n schonk: F r a n ç o i s e ; M i chel ( + v ó ó r 1 6 0 6 ) ; D i e g o ; Gaspar; F i l i p ( p e n s i o n a r i s d e r s t a d Antwerpen van 1585 t o t 1595, v e r v o l g e n s Raad b i j d e f i n a n c i ë n v a n d e a a r t s h e r t o g e n A l b r e c h t e n I s a b e l l a ) ; E l v i r a (gehuwd met d e Spaanse edelman Diego Morant e d e C a r i o n ) ; G r e g o r i u s ( r a a d s h e e r aan d e G r o t e Raad v a n B r a b a n t ) ; B a l t h a s a r ; M e l c h i o r ; C h r i s t o f f e l ; Agnes; Suzanna e n C a t h e r i n a (gehuwd met Joos d e We e r d t ) , p e n s i o n a r i s v a n de s t a d Antwerpen v a n 1595 t o t 1 6 2 5 ) .

Diego d e A y a l a moet o v e r l e d e n z i j n b e g i n 1582 want i n een a k t e v a n 29 m e i van d a t j a a r v e r k l a a r t z i j n o u d s t e k i n d , d o c h t e r F r a n ç o i s e d e A y a l a , g e machtigd d o o r h a a r b r o e r s e n z u s t e r s , d e e r f e n i s v a n w i j l e n h a a r v a d e r t e aanvaarden onder h e t v o o r r e c h t v a n b o e d e l b e s c h r i j v i n g . N a de dood v a n hun v a d e r b e z i t t e n de k i n d e r e n d e A y a l a g e z a m e l i j k Vo r d e n s t e y n , z o n d e r u i t onverdeeldheid t e t r e d e n .

Nadien g e r a a k t e n d e g e z a m e l i j k b e z i t t e r s t o c h meer e n meer v e r s p r e i d , ' t z i j d o o r h u w e l i j k met k o n t r a k t , ' t z i j d o o r a f s t e r v e n , z o d a t h e t a a n t a l Vordensteyneigenaars d e A y a l a g e l e i d e l i j k verminderde e n h e t t e n s l o t t e a l l e e n nog F r a n ç o i s e , F i l i p e n C a t h e r i n a d e A y a l a waren d i e h e t h o f i n eigendom b e z a t e n .

I n 1623 v e r k o o p t Diego d e Morante d e A y a l a , é n i g e zoon v a n E l v i r a d e Ayala, h e t d e e l v a n Vordensteyn d a t h i j l a n g s z i j n moeder bekomen had aan Catherina d e A y a l a , d i e h i e r d o o r e i g e n a a r v a n domein e n k a s t e e l w e r d .

U i t e e n a k t e v a n 13 f e b r u a r i 1626 b l i j k t d a t z e a l s d a n weduwe i s . Rond 1642 i s o o k C a t h e r i n a o v e r l e d e n e n h a a r z o o n , G r e g o r i u s d e Weerdt, v o l g t haar o p a l s e i g e n a a r v a n Vordensteyn. Op 11 september 1642 deed h i j v e r hef v o o r h e t h o f v a n d e h e e r v a n Schoten, N i c o l a e s d e Respaigne, gehuwd met C o r n e l i a Draeck. Vo o r d e l e n e n , afhangend v a n h e t H o f v a n V i l l e r s had h i j r e e d s v e r h e f gedaan o p 1 3 f e b r u a r i 1626, n a d e dood v a n z i j n v a d e r, d i e i n 1625 o v e r l e d e n was.

Gregorius d e Weerdt was gehuwd met C l a r a Rubens, d o c h t e r v a n F i l i p Rubens en M a r i a d e Moy. F i l i p was d e b r o e d e r v a n P i e t e r Pauwel Rubens, d i e eveneens een d o c h t e r, C l a r a genaamd, h a d , maar deze huwde met F i l i p s v a n P a r i j s , h e e r v a n Merksem e n Dambrugge.

Evenals z i j n schoonvader werd o o k G r e g o r i u s d e Weerdt s e k r e t a r i s v a n d e stad Antwerpen, d i t v a n 1625 t o t 1648, j a a r w a a r i n h i j kwam t e o v e r l i j d e n .

Z i j n weduwe, C l a r a Rubens, deed v e r h e f v a n h e t v r u c h t g e b r u i k d e r goederen op 2 4 a p r i l 1649 e n 8 j u l i 1650, r e s p e k t i e v e l i j k v o o r d e twee leenhoven, met a l s " s t e r f m a n " h a a r zoon G r e g o r i u s e n a l s "bezetsman" F i l i p s Rubens (zoon v a n F i l i p , + 1 6 11 , e n M a r i a d e Moy), h a a r b r o e d e r, d i e n a a r men v e r - 105 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 105

moedt met één h a r e r d o c h t e r s , d u s met z i j n n i c h t was gehuwd. G r e g o r i u s s t i e r f nog v ó ó r z i j n moeder e n deze deed opnieuw v e r h e f , d i t m a a l met a l s " s t e r f m a n " e n t e v e n s a l s " d i e n s t e l i j k man" h a a r tweede z o o n , C o n s t a n t i j n d e Weerdt. Een s c h a t t i n g u i t d i e j a r e n w a a r d e e r t h e t k a s t e e l o p 2.000 g u l d e n ; h e t g e h e l e domein o p 2 0 . 0 0 0 g u l d e n . H e t h u i s met z i j n g r a c h t e n , t u i n , h o e v e e n d i r e k t e a a n h o r i g h e d e n , m a t 2 h a 27 a .

I n m e i 1661 v e r w i e r f C o n s t a n t i j n d e Weerdt d e f i n i t i e f d e e r f e n i s v a n z i j n vader e n moeder; h i j was gehuwd met C a t h a r i n a P e e t e r s e n s t i e r f i n 1701 zonder nakomelingen. H e t j a a r v ó ó r z i j n o v e r l i j d e n e c h t e r had h i j h e t d o mein e n h e t k a s t e e l r e e d s overgemaakt aan z i j n e c h t g e n o t e .

Eveneens l a n g s h a a r e c h t g e n o o t was C a t h a r i n a P e e t e r s i n h e t b e z i t gekomen van een eigendom op d e M e i r t e Antwerpen, d a t b e g i n 1940 afgebroken werd om e r h e t gebouw op t e r i c h t e n d a t we n u kennen a l s d e S t e d e l i j k e F e e s t z a a l . W i j l e n h a a r e c h t g e n o o t , C o n s t a n t i n u s d e Weerdt, h a d d i t eigendom eveneens g e ë r f d v a n z i j n oom F i l i p s Rubens ( + 1 6 7 8 ) , d i e h e t o p z i j n b e u r t van z i j n moeder, M a r i a d e Moy, e r f d e , e n deze l a a t s t e had h e t d a n weer bekomen l a n g s h a a r man B a l t h a s a r v a n Nispen, waarmee z e n a h e t o v e r l i j d e n van h a a r e e r s t e man, F i l i p Rubens ( b r o e r v a n P i e t e r Pauwel) h e r t r o u w d was Catharina was d u s s i n d s 1 5 j u n i 1700 e i g e n a r e s v a n Vordensteyn; e n k e l e t i j d n a d e dood v a n h a a r e e r s t e man hertrouwde z e met J e r o o m - A l b e r t L i n d e man, b a r o n v a n N e v e l s t e i n . Ook u i t d i t h u w e l i j k geen k i n d e r e n hebbende, deed z i j z o a l s h a a r e e r s t e man v o o r h a a r h a d gedaan e n maakte v a n Nevels t e i n t o t u n i v e r s e e l erfgenaam van h a a r goederen v a n Vordensteyn. H a a r eigendom op d e M e i r t e Antwerpen had z i j overgemaakt aan h a a r n e e f , J a n Egide P e e t e r s . C a t h a r i n a P e e t e r s o v e r l e e d r o n d 1725. B a r o n v a n N e v e l s t e i n w i l h e t nogmaals wagen met een d o c h t e r u i t h e t z e l f d e g e s l a c h t e n h e r t r o u w t met M a r i a - T h e r e s i a P e e t e r s ( m o g e l i j k een a c h t e r n i c h t v a n z i j n e e r s t e e c h t genote). Ook d i t h u w e l i j k b l i j f t k i n d e r l o o s , z o d a t v a n N e v e l s t e i n v ó ó r z i j n o v e r l i j d e n h e t H o f v a n Vo r d e n s t e i n t e s t a m e n t a i r overmaakt aan z i j n vrouw: " Op h e d e n , 2 5 A u g u s t i 1 7 5 7 c o m p a r i t J o n c k e r J o h a n nes E g i d i u s P e e t e r s a l s p r o c u r a t i e h e b b e n d e v a n Vr o u w e M a r i a - T h e r e s i a P e e t e r s , d o y a r i e r e v a n w y l e n M r. H i e r o n y m u s A l b e r t u s v a n N e v e l s t e y n , e n d e h e e f t i n h a e r e n naem v e r h e e v e n ' t eenen v o l l e n leene d e n v o o r s . h e e r l y c k e n cynshove genaempt ' t H o f f v a n d e Werve U i t e e n r e k e n i n g v a n d e H . G e e s t t a f e l v a n Schoten v a n 1761 k a n men v a s t s t e l l e n d a t M a r i a - T h e r e s i a P e e t e r s r e e d s h e r t r o u w d was: - 106 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 106

e,,,„,„,„, yir,g,n untitvg, wnt,u°u�

dePretRoosede(alesberq.

Wapenschild v a n d e f a m i l i e d e P r e t Roose d e Calesbergh ( t e k e n i n g v a n D h r.

J. G o o l e n a e r t s v o o r " SCOT " , z i e bronnen ) - 107 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 107

e e n e chyns van 2 gulden 8 stuyvers die dese t a f e l e h e f f e n d e i s o p d e g o e d e r e n v a n Vr o u w e doyariere van den heer van Nevelsteyn, nu i n houwelyck met den heere baron van Spangen, 1700 e e n e n d e s e s t i g h

Maar e v e n a l s v a n N e v e l s t e y n s t e r f t b a r o n v a n Spangen v ó ó r z i j n e c h t g e n o t e .

Einde 1771 o f b e g i n 1772 moet t e n s l o t t e o o k M a r i a - T h e r e s i a P e e t e r s o v e r l e den z i j n . V ó ó r h a a r dood had z e h e t goed Vordensteyn overgemaakt aan h a a r broer J a n - E g i d e P e e t e r s , d i e h i e r v a n h e t v e r h e f deed o p 2 9 m e i 1772.

Jan-Egide P e e t e r s d ' A e r t s e l a e r was geboren o p 1 0 a p r i l 1725 a l s zoon v a n Joannes-Egidius e n v a n C a t h e r i n a d e Coninck, e n h i j was een k l e i n z o o n v a n Michel P e e t e r s e n Maria-Josepha v a n E e l e n . M i c h e l P e e t e r s was geadeld i n 1682 e n h e t j a a r daarop v e r k r e e g h i j d e t i t e l v a n r i d d e r . To e n J a n Egide P e e t e r s i n h e t b e z i t kwam v a n Vordensteyn, was h i j r e e d s h e e r v a n A a r t s e l a a r, C l e y d a e l , B u e r s t e d e , e n nog andere p l a a t s e n . H i j was gehuwd met M a t h i l d e - F r a n ç o i s e v a n den Cruyce, d o c h t e r v a n Pascaal v a n den Cruyce en v a n M a r i e - M a t h i l d e d e Coninck.

Afkomstig u i t d e koopmanswereld was h i j g r o o t a a l m o e z e n i e r v a n Antwerpen, een p o s t d i e voorbehouden b l e e f a a n z e e r gegoede personen e n d e p o o r t opende v o o r s o c i a l e e r k e n n i n g . H i j werd d a n o o k gerekend o n d e r d e r i j k s t e eigenaars v a n h e t l a n d . Onder z i j n v e l e b e z i t t i n g e n vermelden we o . a . h e t k a s t e e l "Venneborg" o n d e r Deurne. D i t k a s t e e l behoorde s i n d s 1614 aan d e J e z u i e t e n . N a d e a f s c h a f f i n g v a n hun o r d e i n 1773 werden hun h u i s r a a d , boeken, kunstvoorwerpen, e n z . i n b e s l a g genomen e n openbaar v e r k o c h t .

De k a s t e l e n Te r R i v i e r e n e n Venneburg o n d e r Deurne werden o p d e V r i j d a g markt t e Antwerpen openbaar v e r k o c h t i n 1776; h e t e e r s t e aan J . B . C o g e l s m i t s 63.100 g u l d e n , h e t tweede aan r i d d e r J a n - E g i d e P e e t e r s , m i t s 34.550 g u l d e n . Eveneens t e Deurne b e z a t J a n - E g i d e P e e t e r s nog h e t k a s t e e l "Hof t e n Eycken", o o k genoemd " d e n K o e s t e e r t " . Te Antwerpen was h i j o . a . eigenaar v a n d e h u i z e n n r s . 6 4 / 7 2 e n 7 4 / 7 8 o p d e M e i r e n op h e t K i p d o r p bezat h i j h e t p r a c h t i g e H o t e l d e S i k k e l , d a t l a t e r h e t " H o t e l d e S c h i l d e " werd. Ook b e z a t h i j e e n g r o o t a a n t a l werken v a n P i e t e r - P a u w e l Rubens, voortkomende u i t d e v e r z a m e l i n g v a n z i j n grootoom C o n s t a n t i j n d e Weerdt.

U i t h e t h u w e l i j k P e e t e r s - d ' A e r t s e l a e r - v a n den Cruyce waren v i j f k i n d e r e n gesproten: 1. M a r i e - L o u i s e , d i e vrouwe v a n A e r t s e l a e r e n C l e y d a e l werd e n huwde met H e n d r i k S t i e r , z o o n v a n A l b e r t S t i e r -de L a b i s t r a e t e , i n 1743 eigenaars v a n h e t k a s t e e l " R a e v e l s b e r g " o n d e r Deurne, e n b r o e r van Antoon S t i e r , i n 1798 e i g e n a a r v a n " Te Steene" t e Merksem; 2. T h e r e s i a - F r a n ç o i s e , d i e huwde met F i l i p - L u d o v i c u s - J o z e f - I g n a t i u s van d e Werve, b a r o n v a n S c h i l d e , weduwnaar v a n M a r i e - A l e x a n d r i n e de F r a u l a , d i e d e volgende e i g e n a a r s v a n Vordensteyn werden; - 108 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 108

3. F r a n ç o i s e - J a c q u e l i n e , gehuwd met J a n Guyot; 4. J a n , d i e w a a r s c h i j n l i j k j o n g o v e r l e e d ; e n 5. M a r i a , gehuwd met H e n d r i k Geelhand, h e e r v a n Merksem en Dambrugge.

Jan-Egide P e e t e r s d ' A e r t s e l a e r s t i e r f o p 1 4 j u n i 1786, e n z i j n weduwe o v e r l e e f d e hem nog t i e n j a a r . N a de dood v a n Jan-Egide P e e t e r s bekwam d o c h t e r Theresia- F r a n ç o i s e h e t domein Vordensteyn. I n d e k a v e l i n g s a k t e s t a a t V o r densteyn, m e t d e b i j h o r e n d e gronden, opgetekend v o o r 90.000 g u l d e n . De t o t a l e n e t t o nalatenschap v a n Joannes-Egidius P e e t e r s - d ' A e r t s e l a e r b e droeg 2 . 9 7 1 . 9 4 4 g u l d e n , waarvan d o c h t e r T h e r e s i a - F r a n ç o i s e P e e t e r s één v i e r d e d e e l bekwam. Z i j huwde met P h i l i p s - L o d e w i j k - J o z e f v a n d e Werve, baron v a n S c h i l d e ( 1 7 4 8 - 1 8 3 4 ) , d i e weduwnaar was v a n M a r i a - A l e x a n d r i n a Ursula-Josepha d e F r a u l a (1746-17 7 0 ).

Theresia- F r a n ç o i s e P e e t e r s , g e b o r e n i n 1749, o v e r l e e d i n 1789, waarna d e baron v a n d e Werve een d e r d e h u w e l i j k aanging met M a r i a - L o u i s a d e l l a F a i l l e (1762-1838). H e t a l o u d e goed v a n Vordensteyn g i n g o v e r n a a r F r a n ç o i s e Peeters, z u s t e r v a n T h e r e s i a .

Françoise- J a c q u e l i n e ( o f F r a n c i s c a -Jacoba) P e e t e r s , d i e b i j d e dood v a n haar v a d e r i n 1786 d i e n s h u i z e n o p d e M e i r 7 4 / 7 8 had bekomen, d r o e g h e t domein van Vordensteyn o v e r aan h a a r e c h t g e n o o t J a n - B a p t i s t e Guyot. H e t echtpaar Guyot- P e e t e r s had s l e c h t s één d o c h t e r, F r a n ç o i s e - M a r i e ( o f F r a n c i s c a - M a r i a ) G u y o t , gehuwd met d e b a n k i e r D a n i e l T h u r e t , d i e _ burgemeester werd v a n Schoten.

Daniel T h u r e t o v e r l e e d i n 1834; F r a n c i s c a - M a r i a Guyot i n 1835, e n v o o r hun b e z i t t i n g e n w o r d t een b o e d e l b e s c h r i j v i n g opgemaakt. Vo r d e n s t e y n met aanhorigheden, 1 9 1 h a g r o o t , w e r d , samen met nog een hoeve e n 2 3 h a grond t e S i n t -Job i n ' t Goor e n ' s Gravenwezel g e l e g e n , gewaardeerd o p 91.643 F. Daarenboven had z e v a n h a a r ouders 314.308 F g e ë r f d , t e r w i j l D a n i e l T h u r e t b i j z i j n h u w e l i j k 808.487 F had i n g e b r a c h t . H e t t o t a l e vermogen, 3.421.955 F v i e l g e h e e l t o e aan hun é n i g e d o c h t e r E u l a l i e T h u r e t , s i n d s 4 o k t o b e r 1826 i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met Jacob- K a r e l - L o d e w i j k - J o z e f de P r e t d e Calesbergh. H e t domein van Vordensteyn zau v a n a f d i e t i j d t o t i n onze dagen aan deze b e l a n g r i j k e f a m i l i e b l i j v e n .

De f a m i l i e d e P r e t w o r d t r e e d s vermeld i n d e 15de eeuw, m e t name Winand de P r e t , d i e t e G e n t l e e f d e . H i j h a d een z o o n , M i c h e l d e P r e t , t e Gent geboren i n 1516, gehuwd o p 15 a p r i l 1548 met E l i s a b e t h v a n A p p e l t e r r e n en o v e r l e d e n o p 2 3 j u n i 1605. U i t d i t h u w e l i j k werden v i e r k i n d e r e n g e b o ren, waarvan d r i e zonen: P i e r r e , gehuwd met Anna v a n Rode, v e r d r o n k t e Hofstade n a b i j A a l s t i n 1594; P a u l , d i e i n Hamburg v e r b l e e f e n s t i e r f e n André, geboren i n 1560, d i e t e S i n t - Tr u i d e n huwde met Anna v a n d e P u t t e .

Van hun z e s k i n d e r e n , a l l e n t e S i n t - T r u i d e n geboren, z a l e r o . a . e e n zoon i n Antwerpen huwen, n l . Thomas d e P r e t , g e b o r e n o p 2 6 a p r i l 1591 ( + 17 september 1663) e n gehuwd i n d e . 0 . L . V. - k e r k t e Antwerpen o p 7 f e b r u a r i - 109 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 109

1623 met Suzanna Fourmenois ( 1 6 0 4 - 1 6 6 6 ) . D i t e c h t p a a r t e l d e zeven k i n d e ren, waaronder v i e r zonen. De j o n g s t e z o o n , J a c o b d e P r e t ( 1 7 j u n i 1643 17 m a a r t 1 7 0 3 ) , gehuwd met M a r i a - M a t h i l d e v a n Horenbeeck ( 3 j u l i 1647 19 j a n u a r i 1 7 1 4 ) , v e r v u l d e i n d e Scheldestad d e b e l a n g r i j k e f u n k t i e v a n grootaalmoezenier.

Jacob d e P r e t had v a n M a r i a v a n Horenbeeck v i j f k i n d e r e n ; J a c o b d e P r e t j r . , d i r e k t e u r v a n d e I n d i ë -Compagnie t e Oostende, o v e r l e e d ongehuwd o p 27 december 1736, e e n h a l f j a a r n a z i j n b r o e r P a u l - M a r t i n , eveneens o n g e trouwd; A r n o l d , d i e we o n m i d d e l l i j k v e r d e r z u l l e n v o l g e n ; F i l i p - L o u i s , werd meermaals schepen, g r i f f i e r e n burgemeester v a n Antwerpen, t e v e n s heer v a n Vo r s e l a a r e n R i e l e n ; e n Jeanne, gehuwd met P a u l -Jacob d e C l o o t s (zoon v a n P a u l d e C l o o t s e n v a n C a t h a r i n a d e P r e t , h a a r t a n t e ) . I n 1725 werd Jeanne weduwe e n hertrouwde z i j m e t J a n - A l b e r t v a n Hove, b a r o n v a n S c h i l d e , e e r s t e r a a d s p e n s i o n a r i s v a n Antwerpen aan d e S t a t e n v a n B r a b a n t , enz. ( z o o n v a n K a r e l v a n Hove e n v a n Anna- M a r i a Roose). H i j s t i e r f o p 31 oktober 1740, t e r w i j l z i j n weduwe o p 2 8 m a a r t 1754 z o u o v e r l i j d e n . O n d e r tussen had Jeanne d e P r e t h e t k a s t e e l e n h e t domein Calesbergh g e k o c h t van d e f a m i l i e Schoyte e n b r a c h t z o h e t goed é n d e naam i n d e f a m i l i e .

Het v i j f d e k i n d v a n deze r e e k s , A r n o l d - F r a n s - J o z e f d e P r e t ( 2 6 m a a r t 1676 11 j a n u a r i 1 7 2 7 ) , huwde met Anna-Margaretha van Horne ( d o c h t e r v a n J a n Gaspar v a n Horne e n M a r i a U l l e n s ) e n werd i n 1717 aalmoezenier v a n d e s t a d Antwerpen.

U i t h e t h u w e l i j k de P r e t - v a n Horne, z i j n v i j f k i n d e r e n v e r m e l d : 1. F r a n ç o i s e , huwde i n 1749 met Antoon-Frans v a n P r a e t , maar o v e r l e e d op 1 2 f e b r u a r i 1751 i n h e t kraambed; 2. Jeanne-Josepha, gehuwd o p 1 9 november 1749 met F i l i p -Emmanuel V e r moelen, d i e i n december v a n d a t j a a r geadeld werd, g r o o t a a l m o e z e n i e r van Antwerpen i n 1751, e n z . ( z o o n v a n C h r i s t i a a n Vermoelen e n C a t h e rine van D e l f t ) ; 3. J a c o b - J o z e f , schepen v a n Antwerpen, s t i e r f ongehuwd o p 1 8 j u l i 1784; 4. C o r n e l i a - C a r o l i n a , g e b o r e n i n mei 1724, huwde o p 2 0 o k t o b e r 1756 met Karel- N i c o l a a s d e B o s s c h a e r t ; e n 5. A r n o l d -Frans- J o z e f ( B r u n o ) , g e b o r e n o p 7 o k t o b e r 1722 e n o v e r l e d e n op 2 2 augustus 1789, b e h a a l d e i n 1747 h e t l i c e n t i a a t i n d e r e c h t e n aan d e u n i v e r s i t e i t v a n Leuven e n werd i n 1749 g r o o t a a l m o e z e n i e r v a n Antwerpen. Op 1 6 m e i 1752 huwde h i j m e t M a r i a - P e t r o n e l l a Moretus ( 1 3 mei 1724 - 1 6 j u n i 1 7 9 8 ) , d o c h t e r v a n Jacob-Jan Moretus e n T h e r e s i a Maria S c h i l d e r. Z i j n t a n t e , Jeanne d e P r e t , b e z o r g t hem h e t domein Calesberg o n d e r Schoten e n v e r d e r verkreeg h i j h e t h e e r l i j k l a a t h o f van Hemiksem; d e h e e r l i j k h e i d v a n Te r Veken onder S c h e l l e ; h e t H o f t e r Auwera o n d e r Lachenen b i j L i e r ; h e t H o f v a n Dieseghem onder M o r t sel; enz.

U i t h e t h u w e l i j k v a n A r n o l d -Frans " B r u n o " d e P r e t & M a r i a - P e t r o n e l l a M o - 11 0 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 110

r e t u s werden v i j f k i n d e r e n geboren: t w e e k i n d e r e n s t i e r v e n oP j e u g d i g e l e e f t i j d ; Jeanne- P e t r o n e l l a huwde met J a n - J o z e f G i l l e s ; F i l i p -Antoon- J o z e f (1766-1838), i n 1805 gehuwd met J u l i e n n e - C a r o l i n a v a n E r t b o r n ( ° 1 7 8 5 ) , d i e d e a u t e u r werd v a n d e t a k " d e P r e t d e Te r v e k e n " ; e n Jacob- P a u l - J o z e f .

Jacob-Paul- J o z e f d e P r e t d e Calesbergh (Antwerpen 2 8 augustus 1762 - Schot e n , k a s t e e l C a l e s b e r g , 7 j u n i 1 8 1 7 ) , huwde i n 1789 met Jeanne-Maria-Josepha Roose d e B a i s y ( j u n i 1770 - 7 j a n u a r i 1 8 3 2 ) , d o c h t e r v a n J a n - A l e x a n der Roose, g r a a f d e B a i s y e n v a n María-Anna-Josephina v a n d e Werve.

Het g e z i n d e Pret-Roose d e B a i s y t e l d e zeven k i n d e r e n , t w e e d o c h t e r s e n v i j f zonen. Va n deze k i n d e r e n vernoemen we e n k e l K a r e l -Jacob, o v e r l e d e n op 26 m a a r t 1809 (amper 1 8 j a a r ) t i j d e n s z i j n s t u d i e s i n ' t C o l l e g e t e B r u s s e l ; F e r d i n a n d -Jan (Bremen 15 augustus 1795 - 1 8 september 1 8 4 7 ) , huwde i n 1815 met C a r o l i n a -Françoise Moretus e n kwam a l z o i n h e t b e z i t van h e t " H o f Te r B o r c h t " i n Brasschaat; M a r i e - L o u i s e , d i e huwde met b a r o n van d e r G r a c h t ; A l b e r t i n a , d i e huwde met W i l l e m ; g r a a f v a n L i m b u r g - S t i r u m (1795-1889); e n a l s j o n g s t e zoon Jacob- K a r e l - L o d e w i j k , d i e we v e r d e r v o l gen.

Jacob- K a r e l d e P r e t d e Calesbergh werd geboren o p 2 0 j u n i 1802 e n b r a c h t het a l o u d e domein van Vordensteyn aan z i j n f a m i l i e d o o r z i j n h u w e l i j k o p 4 o k t o b e r 1826 met E u l a l i e T h u r e t , é n i g e d o c h t e r v a n D a n i e l T h u r e t e n Francisca- M a r i a Guyot.

Het e c h t p a a r d e P r e t - T h u r e t had eveneens zeven k i n d e r e n : J o z e f -Oswald, geboren i n 1827; M a t h i l d e - F r a n ç o i s e , o v e r l e e d d r i e maand n a d e g e b o o r t e ; O d i l e - F r a n ç o i s e , geboren o p 1 6 m e i 1830 e n gehuwd met A l b e r t - F i l i p , g r a a f van d e r Stegen; X a v i e r - F i l i p - J a n , geboren o p 11 f e b r u a r i 1834, huwde met Emma-Hortense d e Terwagne; Gaston- A r n o l d , d i e v o l g t o p Vordensteyn; A r n o l d K a r e l ; e n Raoul- F r a n s , d i e o v e r l e e d i n h e t e e r s t e l e v e n s j a a r.

Gaston- A r n o l d -Honore d e P r e t Roose d e Calesbergh ( 2 2 september 1839 Reading, n a b i j Londen, 1 2 augustus 1 9 1 8 ) , huwde o p 1 7 m e i 1862 met M a r i a Paulina-Fernande Moretus (Bouchout 5 m e i 1841 - 9 f e b r u a r i 1 8 6 3 ) , d o c h t e r van K a r e l Moretus e n Anna d u B o i s d e Nevele. M a r i a - P a u l i n a Moretus o v e r leed e c h t e r met h a a r e e r s t e k i n d j e o p 9 f e b r u a r i 1863, waarna Gaston- A r nold d e P r e t o p 2 4 a p r i l 1865 een tweede h u w e l i j k aangaat met C l a r a G e e l hand ( M o r t s e l 2 6 november 1844 - Reading, n a b i j Londen,12 a p r i l 1 9 1 5 ) .

Gaston d e P r e t was s e n a t o r e n buitengewoon a f g e v a a r d i g d e v a n Z.M. d e koning d e r Belgen aan h e t H o f v a n Kopenhagen. Op 21 m a a r t 1890 werd hem de t i t e l v a n g r a a f toegekend.

Gaston d e P r e t e n C l a r a Geelhand hadden v i e r k i n d e r e n : 1. A n a t o l e -Gaston-Jacob ( 6 a p r i l 1866 - N i c e , o k t o b e r 1 9 1 9 ) , huwde o p 14 j u n i 1890 t e P a r i j s met P h i l i p p i n e -Helena- A l b e r t a F o u r n i e r d e Pel a i n , d i e e c h t e r i n december v a n d a t j a a r r e e d s o v e r l e e d . I n 1892

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 111

hertrouwde Anatole d e P r e t met Helena- E l i s a b e t h d e C a t e r s , g e b o r e n te Antwerpen op 8 a p r i l 1871; 2 . Jacqueline-Françoise, huwde met T h i e r r y - I d e s b a l d b a r o n Snoy e t d ' O p puers, e n overleed t e Ophain, i n h e t k a s t e e l van Bois-Seigneur- I s a a c , op 1 3 mei 1900; 3 . Antoon-Clement, s t i e r f t e Schoten op 1 0 maart 1872, nog geen v o l j a a r oud; 4 . J o z e f R e n é - X a v i e r, d e volgende eigenaar van Vordensteyn, werd t e Schoten geboren op 1 7 december 1876. Op 5 f e b r u a r i 1901 huwde h i j t e Wespelaar met Geneviève-Sophie, burggravin de Spoelberg (Wespelaar 6 j u l i 1877 - Schoten, 1 9 5 1 ) .

Jozef-René-Xavier d e P r e t Roose d e Calesbergh bekwam op 1 5 november 1919 erkenning voor d e t i t e l van g r a a f e n zorgde evenens voor v i e r kinderen: 1. Claudine-Jacqueline- C l a r a , geboren t e Schoten op 2 4 november 1901, huwde t e Brussel op 2 0 december 1923 met baron Leopold- A c h i l l e Buff in; 2. J a c q u e l i n e - C l a r a , werd t e Brussel geboren op 26 november 1903; 3. P h i l i p s , werd t e Brussel geboren op 16 oktober 1908; 4 . M i c h e l , Yv e s , d e h u i d i g e eigenaar van Vordensteyn.

Michel Yves-Natuien, g r a a f d e P r e t Roose d e Calesbergh, z a g t e Schoten het l e v e n s l i c h t op 21 september 1910. Op 2 2 j u l i 1936 huwde h i j met E l i sabeth-Eva-Maria-Bracht (°Zandvoort, Nederland, 2 2 j a n u a r i 1 9 1 7 ) , dochter van V i c t o r - - d o o r Bracht e n Dorothea- E m i l i e Bunge.

Het k a s t e e l van Vordensteyn werd n a de tweede wereldoorlog gesloopt, n a d a t , z o w e l h e t b e z e t t i n g s l e g e r a l s de g e a l l i e e r d e n h e t a l s een r u i n e h a d den achtergelaten R Op een andere p l a a t s , d i e p e r i n h e t kasteeldomein, werd e r nadien een r i a n t landhuis gebouwd, d a t nog steeds bewoond wordt door d e f a m i l i e de Prett.

Het p a r k , i n de 1 e e u w aangelegd naar h e t voorbeeld van h e t "Trianon" door een l e e r l i n g van de Franse t i " i n a r c h i t e k t L e f e t r e , h e e f t met z i j n e g d e beaken e a e i k e n gelukkig nog n i e t s van z i j n oude l u i s t e r v e r l o r e a . H e t s l o t p a r k , driehoekig van vorm, w o r d t g e k r u i s t door stervormige lesmem d i e ziiim vaan t één p u n t i n a l l e r i c h t i n g e n verspreiden. D e 18de eemwse oraugerie i s g e l u k k i g gespaard gebleven. Z i j i s nog v e l p r i v a a t , en +: . r a s l i m a een d e g e l i j k e r e s t a u r a t i e t o e , maar t o c h nog z e e r i n t e r e s t.

Met landbwis wam Vordemsteyn, met c a . 3 5 h a grond, i s nog steeds eigendom Wam. g r a a f d e F r e t . [I[, a v e r i g e gedeelte van h e t kasteeldomein, c a . 1 0 0 104 werd door de Belgische S t a a t verworven.

- 11 2 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 112

Alhoewel Staatseigendom i s h e t domein n i e t t o e g a n k e l i j k v o o r h e t p u b l i e k en d i e n t men nog s t e e d s a f t e wachten w a t A . R . O . L . ( A d m i n i s t r a t i e v o o r R u i m t e l i j k e Ordening e n L e e f m i l i e u ) n u p r e c i e s z i n n e n s i s met Vordensteyn, want t o t nu toe i s e r nog a l t i j d n i e t s d e f i n i t i e f s b e s l i s t . De b e i d e i n gangspoorten t o t h e t domein werden v a n zware h a n g s l o t e n v o o r z i e n , e n , o m dat h e t goed v o l l e d i g omgrĂ cht i s , k a n men e r n i e t b i n n e n .

Er werd een werkgroep o p g e r i c h t , waarvan we d e v o o r z i t t e r , D h r . Lode v a n Camp, b e r e i d vonden ons o p h e t domein r o n d t e l e i d e n , w a a r v o o r we hem l a n g s deze weg nogmaals danken.

E i g e n l i j k , v e r t e l t D h r. Va n Camp, b e s t a a n e r zeven werkgroepen, d i e i e d e r op een ander g e b i e d werkzaam z i j n . Z o hebben we een groep d i e z i c h s p e c i a a l b e z i g h o u d t met mossen; t o t n u t o e werden e r c a . 1 3 5 v e r s c h i l l e n d e mossoorten o p Vordensteyn a a n g e t r o f f e n , waaronder e n k e l e zeldzame s o o r t e n voor o n s l a n d .

Andere groepen houden z i c h b e z i g met i n s e k t e n , m e t v o g e l s , m e t a m f i b i e n , met bomen, e n z . e n a l l e s b i j mekaar beschikken we o v e r v i j f t i g medewerk e r s . V e e l a l j o n g e r e mensen, d i e z i c h dag e n n a c h t w i l l e n i n z e t t e n om h e t unieke natuurbestand o p Vordensteyn v a n n a b i j t e v o l g e n .

Het domein v a n Vordensteyn i s h e t meest gave e n o r i g i n e e l gebleven n a t u u r park d a t we kunnen v i n d e n i n de p r o v i n c i e Antwerpen. D i t komt n a t u u r l i j k i n d e e e r s t e p l a a t s d o o r d a t Vordensteyn gedurende v e l e eeuwen onaangeroerd p r i v a a t b e z i t i s g e b l e v e n . Nu h e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n h e t a l o u d e " H o f van d e Werve" Staatseigendom i s geworden hopen we d a t , z i j d i e v e r a n t w o o r d e l i j k z i j n v o o r deze u n i e k e n a t u u r p r a c h t , h e t domein o o k z u l l e n bewaren in z i j n oorspronkelijke staat.

Dat men o p v a s t g e s t e l d e d a t a e n onder b e g e l e i d i n g v a n bevoegde g i d s e n Vo r densteyn z o u kunnen bezoeken v i n d e n we n o r m a a l . Wanneer men e c h t e r h e t domein, a l s n a t i o n a a l goed, v o o r i e d e r e e n g a a t o p e n s t e l l e n , o f e r een r e kreatiedomein met v o e t b a l t e r r e i n e n e . d . v a n z o u maken, g a a t e r v a n d e o r i g i n e l e p r a c h t o p k o r t e t i j d maar w e i n i g meer o v e r b l i j v e n !

To t n u t o e i s Vordensteyn nog onaangeroerd g e b l e v e n . LATEN WE HOPEN DAT HET ZO MAG BLIJVEN !

Paul A r r e n

- 11 3 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 113

HET DOMEIN VORDENSTEYN 1.

2.

3.

4.

V i l l a Vordensteyn Vo r de nst e ynka pel Hovenierswoning + k w e e k t u i n Paviljoentje

Het gearceerde g e d e e l t e i s p r i v a a t b e z i t .

- 11 4 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 114

B R O N N E N : P. J . G o e t s c h a l c k x : " G e s c h i e d e n i s v a n Schopten, Merksein en S i n t - J o b i n ' t Goor" 1919-1924 D r. R . B a e t e n s : " S c h o t e n , d e g e s c h i e d e n i s v a n een t w e e l u i k " 1982 J . G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k r o n d vroegere grondeigenaars o p de H o r s t t e Schoten" i n : " S c o t " , 3-maandelijks t i j d s c h r i f t van, de Heemkundige K r i n g Schoten, 1980-1982 R.C. Va n Mieghem: " G e s c h i e d e n i s d e r Gemeente Schoten" 6 1940, 7 1 b l z C. J a c o b s & T h . B r e s s e l e e r s : " S c h o t e n , e e n gemeente i n d e P r o v i n c i e Antwerpen"-E.R.A. B e r i c h t e n 1966/3 P. C . Boeren: " De Heren v a n Breda e n Schoten c a . 100-1281 " - 1965 "Schoten, H u i s v e s t i n g e n Stedebouw",Uitgegeven d o o r h e t N a t i o n a a l I n s t i t u u t t o t b e v o r d e r i n g van d e H u i s v e s t i n g , 1 9 5 2 - 6 4 b l z .

H. Delanghe: " D e i n Vo r d e n s t e i n t e Schoten",Vlaamse To e r i s t i s c h e B i b l i o t e e k , m a a r t 1983 P. J . G o e t s c h a l c k x : " H e t H o f t e n Weyngaerd onder Schopten", 1 9 0 6 "De H e e r l i j k h e i d Schoten" 1977,104 b l z .

"Schoten, s c h o n e Gemeente", 1 9 6 9 - U i t g a v e S t . M i c h i e l s o o l l e g e Schoten "Vade-Mecui v a n uw woongemeente" 1972- U i t g a v e Gemeentebestuur v a n Schoten P. J . G o e t s c h a l c k x : " S c h e i d i n g v a n Schopten, Merxem e n S t . - J o b i n ' t G o o r " , B i j d r a g e n t o t d e G e schiedenis, 1904-II-blz.84 J . Schobbens:"Les E n v i r o n d ' A n v e r s " I r e s é r i e , 4 2 promenades pédestres,1921,b1z.172+181+277...

J . S c h o b b e n : " L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s " - I - 6 5 promenades c stres,1930-biz.12+25+118+146....

E. D e Ridder:"Antwerpen e n Omstreken" z . d . - b l z . 9 + 4 1 + 4 7 , - E. Pouuron:"Châteaux A n v e r s o i s e t Limbourgeois" - 1955 - b l z . 1 2 P. Va n Couwenberghe:"Vlaanderen G r o o t Wandelboek" 1977 - b i z . 4 5 "Vade-Mecum doorheen d e P r o v i n c i e Antwerpen" - U i t g a v e T. F. P. A . - z . d . - b l z . 6 9 "Vade-Mecum doorheen d e P r o v i n c i e Antwerpen" - U i t g a v e T. F. P. A . - 1952 - b l z . 8 2 ANWB- R e i s g i d s v o o r h e t B u i t e n l a n d n r . 1 5 : W e s t - e n Midden B e l g i ë - 1976 - b l z . 5 4 J . Va n O v e r s t r a e t e n : "VAB-Gids v o o r Vlaanderen" - 1966 - b l z . 6 8 6 E. d e Seyn: " G e s c h i e d -en A a r d r i j k s k u n d i g Woordenboek d e r B e l g i s c h e Geseenten"-1939-blz.1210 de C a n t i l l o n e r m a k e l y k h e e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s o n d e r h o o r i g e Landen"-1770-blz.107 A. T h y s : " H i s t o r i e k d e r S t r a t e n e n Openbare P l a a t s e n v a n Antwerpen"-1893-b1z.222+227+265+282...

R.Moretus P l a n t i n d e Bouchout:"Demeures Familiales"-1950-blz.146+156+175+262+291, J . B . S t o c k ans:"Deurne e n B o r g e r h o u t " - d e e l I I I - b l z . 153-157 F. Prims:"Oud-Antwerpssche P o r t r e t t e n g a l e r i e " i n : " Z o n d a g s v r i e n d " ; n r s . 2 1 3 + 3 0 2 , . . . .

J . G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k v o o r To e r i s t e n Heemkundige" i n "Gerieentenieuws Deurne" A. G o o v a e r t s : " L a F a m i l l e v a n Havre" 1882 -`lome I : G é n é a l o g i e ; Tu n e I I : Documents Baron d e Ryclmran d e B e t z : " A r r r o r i a l Général d e l a Noblesse B e l g e " 1941 Baron d e Tr o o s t e m b e r g h : ' r t é c u e i l d e Ta b l e a u x de Q u a r t i e r s d e Noblesse des F a m i l l e s Belges"1913 W. Va n Gelder:"Dambord v o l k a s t e l e n " - To e r i s t i s c h Wegwijs n r . 9 - 1983 - b l z . 8 7 J . G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i s c h e G i d s v o o r S i n t - J a c o b s k e r k " in:"Gemeentenieuws Deurne" 1 9 7 3 - ' 7 4 "Brasschaat, v a n Heidegrond t o t parkgemeente"- U i t g a v e gemeentebestuur Brasschaat 1980 Baron d e Ryckaan d e B e t z & v i c o m t e d e Jonghe d ' A r d o y e : " R é c u e i l d e Ta b l e a u x d e Q u a r t i e r s d e Noblesse des F a m i l l e s B e l g e s " 1914-1948 e . v. a .

- 115 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 115

kuierend in oude papieren

R E G L E M E N DER

T

M A A T S C H A P P I J

DE V R I J E S C H U T T E R S VA N M E T

D E *

C A P P E L L E N

C A R A B I N E *

*

*

*

*

*

*

F L O B E R T *

*

ďż˝

A N T W E R P E N D r u k k e r i j L . D e l a Montagne, W i j n g a a r d s t r a a t , 1 0 18 8 0

De S e c r e t a r i s , Eug. C o s t a .

De V o o r z i t t e r , Jos. M a r i ĂŤ n .

D e G .

- 11 6 -

S c h a t b e w a a r d e r, Cassiers

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 116

R E G L E M E N T ART. 1 - De Maatschappij h e e f t v o o r d o e l h e t vermaak, e n i s i n g e s t e l d den l s t e n Mei 1880; z i j d r a a g t v o o r naam: D e V r i j e S c h u t t e r s v a n C a p p e l l e n , e n v o o r kenspreuk: E e n d r a c h t m a a k t M a c h t .

ART. 2 - De z e t e l d e r Maatschappij i s g e v e s t i g d i n d e Herberg I n h e t H o e f i j z e r , b i j den heer Louis Cassiers, t e Cappellen.

A r t . 3 - De Maatschappij b e s t a a t a l l e e n u i t werkende l e d e n e n h e t g e t a l daarvan i s n i e t b e p a a l d .

A r t . 4 - De d u u r d e r Maatschappij i s n i e t b e p a a l d ; z i j d u u r t z o o l a n g er l e d e n z i j n .

A r t . 5 - De personen d i e z o u d e n w i l l e n l i d worden d e r Maatschappij z u l l e n z i c h d o o r een l i d moeten l a t e n voordragen.

A r t . 6 - A l d e l e d e n d e r Maatschappij z i j n d o o r h u n handteeken v e r b o n den h e t Reglement n a t e komen.

A D M I N I S T R A T I E A r t . 7 - De Maatschappij w o r d t b e s t u u r d d o o r eenen P r e s i d e n t , eenen S e c r e t a r i s e n eenen Schatbewaarder e n twee Commissarissen; d i t b e s t u u r b e s c h i k t o v e r d e maatregelen genomen d o o r d e M a a t s c h a p p i j .

A r t . 8 - H e t b e s t u u r w o r d t gekozen v o o r den d u u r v a n een j a a r e n kan herkozen worden.

A r t . 9 - De V o o r z i t t e r h e e f t h e t r e c h t eene b i j e e n k o m s t t e v r a g e n z o o d i k w i j l s a l s h e t w e l z i j n d e r Maatschappij z u l k s v e r g t .

A r t . 1 0 - A l l e j a r e n z a l e r eene algemeene v e r g a d e r i n g p l a a t s hebben, i n d e welke r e k e n i n g z a l gehouden worden v a n den t o e s t a n d d e r Maatschappij en de h e r k i e z i n g d e r leden van de commissie z a l p l a a t s hebben.

A r t . 11 - I e d e r l i d , a f w e z i g o p eene algemene v e r g a d e r i n g d o o r h e t bestuur v a s t g e s t e l d , z a l i n eene b o e t v a n 3 0 centiemen v e r v a l l e n .

A r t . 1 2 - A l l e b e s l i s s i n g e n z u l l e n gedaan worden d o o r d e meerderheid van stemmen. I n g e v a l v a n g e l i j k h e i d v a n stemmen b e s l i s t d e V o o r z i t t e r .

A r t . 1 3 - De S e c r e t a r i s i s v e r p l i c h t v a n z i j n e boeken i n o r d e t e houden en a l a n d e r s c h r i j f w e r k t e v e r r i c h t e n .

- 11 7 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 117

A r t . 1 4 - De c o n t r i b u t i ĂŤ n e n d e boeten z u l l e n den e e r s t e n Zondag v a n iedere maand g e e i s c h t o f ontvangen worden.

A r t . 1 5 - De Schatbewaarder o n t v a n g t e n i s g e l a s t met d e u i t g a v e n e n houdt d a a r een boek v a n .

A r t . 1 6 - De Schatbewaarder z a l d e a c h t e r s t a l l i g e l e d e n doen b e t a l e n binnen d e v e e r t i e n d a g e n .

A r t . 1 7 - A l s e r v i j f l e d e n eene v e r g a d e r i n g v r a g e n z a l d e V o o r z i t t e r gehouden z i j n e r eene t e houden.

A r t . 1 8 - De l e d e n z i j n v e r p l i c h t op b o e t v a n 10 centiemen, i e d e r e n Zondag eene s e r i e v a n 1 0 scheuten komen t e s c h i e t e n .

In den Zomer ' s Zondags ' s morgens v a n 11 t o t 1 u u r o f ' s namiddags van 4 t o t 6 u r e , ' s Maandags a l l e e n l i j k v a n 4 t o t 6 u r e ; d i t s a i z o e n b e g i n t o p 1 A p r i l e n e i n d i g t o p 3 0 September.

I n d e W i n t e r, ' s Zondags ' s morgens v a n 11 t o t 1 u u r o f ' s namiddags van 2 t o t 5 u r e , ' s Maandags a l l e e n l i j k v a n 3 t o t 5 u r e ' s namiddags; d i t s a i z o e n b e g i n t o p 1 O c t o b e r e n e i n d i g t o p 31 M e e r t .

A r t . 1 9 - H e t a c h t e r s t a l l i g l i d d a t o p t w e e vermaningen z i j n e boeten of c o n t r i b u t i ĂŤ n n i e t z a l b e t a a l d hebben, z a l a a n z i e n worden a l s geen d e e l meer makende v a n d e Maatschappij e n z a l geen r e c h t meer hebben o p i e t s van d e M a a t s c h a p p i j .

A r t . 2 0 - H e t aangenomen l i d d a t i n d e Maatschappij k o m t , b e t a a l t 3 f r a n k e n inkoomgeld.

A r t . 2 1 - De s c h i e t b a a n i s d a g e l i j k s open v o o r d e l e d e n d e r Maatschappij.

A r t . 2 2 - De Maatschappij h e e f t v i e r c a r a b i n e s ; a l l e schade e r aan toegebracht o f a a n i e t s anders i s t e n l a s t e v a n den d a d e r.

A r t . 2 3 - De c a r t o u c h e n z u l l e n g e l e v e r d worden t e g e n b e t a l i n g d o o r den baas v a n h e t l o k a a l .

A r t . 2 4 - De baas z a l d e blazoenen l e v e r e n .

A r t . 2 5 - H e t b e s t u u r k a n e e n l i d s t r a f f e n v o o r eene zware o v e r t r e d i n g met eene b o e t v a n 2 f r s .

A r t . 2 6 - H e t b e s t u u r s t r a f t o o k diegenen d i e t w i s t o f l a s t e r i n g e n zouden doen t e n nadeele d e r M a a t s c h a p p i j .

A r t . 2 7 - E l k l i d d a t n a een g e s c h i l d a t d o o r h e t b e s t u u r gekeurd i s , z a l b l i j v e n t w i s t e n , z a l eene b o e t b e t a l e n v a n 2 f r a n k .

- 11 8 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 118

A r t . 2 8 - A l diegenen welke i n d e l u c h t o f n i e t n a a r d e blazoenen schieten b e t a l e n eene b o e t v a n 2 f r a n k .

A r t . 2 9 - Degenen d i e z i c h onweerdig zouden gedragen e n d i e z i c h n i e t aan d e a r t i k e l s v a n h e t r e g l e m e n t voorgeschreven w i l l e n onderwerpen, w o r den u i t d e Maatschappij g e s l o t e n e n hebben geen r e c h t o p i e t s v a n d e M a a t schappij.

A r t . 3 0 - De bestaande a r t i k e l s kunnen n i e t veranderd worden, d a n met twee d e r d e stemmen.

A r t . 3 1 - Geene maatregels o f geene v e r a n d e r i n g z a l kunnen gestemd worden o f 2 / 3 d e r l e d e n moeten aanwezig z i j n v o o r w a t h e t r e g l e m e n t betreft.

A r t . 3 2 - De n i e t i n h e t r e g l e m e n t staande g e v a l l e n d i e z i c h zouden kunnen voordoen, z u l l e n b e s l i s t worden d o o r d e meerderheid d e r tegenwoordig z i j n d e leden.

A r t . 3 3 - De p u n t e n v a n h e t b l a z o e n z i j n N° 2 5 h e t hoogste e n 1 h e t l a a g s t e ; a l s e r o p d e l i n i e geschoten i s midden o p , t e l t h e t hoogste getal.

A r t . 3 4 - A l l e begonnen s e r i e s moeten a c h t e r mekaar geschoten worden, elke s e r i e van 10 scheuten.

A r t . 3 5 - Van h e t o o g e n b l i k a l s h e t c a r a b i n e aan d e schouder i s e n het schot gaat a f t e l t de scheut.

A r t . 3 6 - H e t wapen z a l a l t i j d l o s e n onbedekt aan den schouder m o e ten z i j n .

A r t . 3 7 - De s c h u t t e r z a l a l s h i j s c h i e t d e n arm n i e t l a t e n r u s t e n .

A r t . 3 8 - De c a r t o u c h e s z u l l e n moeten v o o r a f b e t a a l d worden a l s o o k het i n l e g g e l d a l s men v o o r p r i j s s c h i e t .

A r t . 3 9 - Men z a l d e wapens n i e t l a d e n v o o r h e t z i j n e b e u r t i s v a n te schieten.

A r t . 4 0 - H e t i s s t r i k t verboden o p den s t a n d t e komen o f wapens v a s t t e nemen a l s men t e v e e l gedronken h e e f t .

A r t . 4 1 - H e t b e s t u u r k a n den s t a n d weigeren aan w i e h e t hem goeddunkt.

A r t . 4 2 - H e t i s s t r e n g verboden den s c h u t t e r t e s t o r e n o f a a n t e s p r e ken wanneer h i j b e z i g i s met aan t e l e g g e n o f t e s c h i e t e n .

A r t . 4 3 - D i e n i e t r o e p t o f b e l t b e t a a l t eene b o e t v a n 1 0 centiemen.

- 11 9

-

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 119

A r t . 4 4 - H e t l i d w e l k i n geenen g e s c h i k t e n t o e s t a n d t o t d e s c h i e t b a a i n a d e r t , mag a a n geene s c h i e t i n g d e e l nemen.

A r t . 4 5 - De boeten kunnen t o e g e p a s t worden d o o r e l k l i d v a n d e Maats c ha pp ij e n het- b e s t u u r b e s l i s t o n w e d e r r o e p e l i j k .

Gedaan t e C a p p e l l e n , o p 1 September 1880.

NAMENS N E T BESTUUR De V o o r z i t t e r ,

J. M a r i ë n cx-

Sr De S e c r e t a r i s ,

De S c h a t b e w a a r d e r

Eugène C o s t a

Louis C a s s i e r s

REGLEMENT DER MAATSCIiAPPI7

dtele s VAN CAPPELLEN

met de CARABINE FLOBS Ta

�-_ PEN,.

EYcka 6[cetvgae,; Wiiagsanistraat, to.

Ge-

Het origineel van d i t reglement m e n

v í m l en i n dm Stade .�:blioteek (Cons

Antshea-pai, cinder n r. , E 2 4 8 1 6 2 )

- 120 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 2 - april 1984 - p. 120

Druk : V A N D E N BOGAERD T y p o - Offset Ertbrandstraat 2 6 6 K a p e l l e n T e l . : 664 22 13