Hobonia 1983-4 A4

HOBON IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t

P. A r r e n

12e JAARGANG — 1983

Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

OKTOBER - NOVEMBER - DECEMBER

`sie.

4/(//nlle _ 4 --e

+ruL .

,,,àklZièN l Î De " E I K E N H O E V E " - H o o g b o o m s t e e n w e g n r . 8 1 - S i n d s 1 9 8 1 b e woond d o o r D h r . P h i l i p p e C h a b o t e n f a m i l i e Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n INHOUD; " Te r Soete L o c h t " (vervolg e n s l o t ) De " S l a g d e r G u l d e n S p o r e n " i n t w e e bedrijven Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n het " Z w i n " - d e e l 2 0 Kastelen i n Vlaanderen: Te r Saksen i n Beveren - Waas Reeds b e h a n d e l d e k a s t e l e n i n H o b o n i a Kuierend i n oude p a p i e r e n A c t i v i t e i t e n gepland v o o r 1984 Inhoudsopgave j a a r g a n g 1 2 - 1 9 8 3

Z r. G .

Guyot

blz.

186

R. V a n H a e l s t

blz.

191

R. V a n H a e l s t

blz.

197

Paul A r r e n Paul A r r e n Paul A r r e n

blz. blz. blz. blz. blz.

214 231 232 238 239

185

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 185

"TER S O E T E L O C H T " ( vervolg en slot

)

O

N

D

E

R

KAPELLEN

Deze k o p e r w a s e e n z e k e r e Va u c h a l , w a a r v a n d e naam w e r d b i j g e s c h r e v e n in de k a n t l i j n van de akte ( 1 0 ) . " Te r Soete L o c h t " w o r d t a l s v o l g t beschreven: " , . . e e n domein, genaamd ' T e r S o e t e L o c h t ' , b e v a t t e n d e een h u i s , e e n s c h u u r , e e n s t a l , e e n o v e n , e e n h a n g a r , a l l e s i n goede s t a a t , m e t 11 b u n d e r s a k k e r l a n d e n w e i landen, e n 6 bunder weilanden, z o n d e r h u u r k o n t r a k t ontgind d o o r b u r g e r Jean - B a p t i s t e Lauwers, goedgekeurd door d e e x p e r t , m e t i n b e g r i p v a n d e t i e n d e n e n e e n aanslag v a n 220 f l o r i j n e n , m e t e e n k a p i t a a l v a n 8 . 0 8 5 f l . 1 2 s t u i v e r s , voortkomende u i t de hierboven vermelde Abdij S i n t - Bernards . . . . " Wat e r t u s s e n 1 7 9 8 e n 1 8 3 0 g e b e u r d e m e t " T e r Z o e t e L o c h t " i s o n s onbekend. O p z o e k i n g e n w a n n e e r e n h o e b a r o n C h a r l e s L e C a n d è l e e i g e naar w e r d , h e b b e n ons n i e t s o p g e l e v e r d . U i t e e n e i g e n t i j d s e n o t a r i ë l e akte d . d . 2 3 a p r i l 1830 b l i j k t d a t een p r i v é ondertekend h u u r k o n t r a k t werd o p g e m a a k t t u s s e n l a n d b o u w e r P e t r u s Beeckmans u i t E k e r e n e n L e Candèle e n n a a s t d e p a c h t h u u r , d i e n d e d e e x p l o i t a n t n o g b e p a a l d e s o m men t e s t o r t e n a a n h e t S i n t - E l i s a b e t h h o s p i t a a l v a n A n t w e r p e n e n a a n de a r m e n v a n E k e r e n ( 1 1 ) .

Deze v e r w i j z i n g s c h e p t p r o b l e m e n , . H e e f t L e C a n d è l e d e b o e r d e r i j r e c h t streeks v a n de Franse spekulant gekocht met de i n t e n t i e ze aan de a b d i j t e r u g t e g e v e n , o f h e e f t h i j z e l a t e r u i t andere handen verworven Het m y s t e r i e b l i j f t b e s t a a n . H e t l i j k t i n i e d e r g e v a l w e l v r e e m d d a t d i t " z w a r t " goed z o v l u g werd aangekocht door een zó k r i s t e l i j k p e r s o n a g e a l s L e C a n d è l e . We z u l l e n n u e e r s t e e n w o o r d j e o v e r d e f a m i l i e z e l f zeggen.

De f a m i l i e L e C a n d è l e , a f k o m s t i g u i t F r a n s - V l a a n d e r e n , h a n d e l d e i n dekens e n t a p i s s e r i e ë n , d i e z e u i t v o e r d e n n a a r S p a n j e e n P o r t u g a l .

Louis L e Candèle ( 1635 - 1691 ) , d i e z i c h a l s e e r s t e v a n d i e f a m i l i e in Antwerpen v e s t i g d e , t r a d a l d a a r i n h e t h u w e l i j k met Catherina (10) R A . A . , A d m . P r o v . , A f f i c h e s d e s b i e n s n a t i o n a u x , R e e k s B , n r .

644 A , a f f i c h e 6 1 , p . 4 (11) C o p i e d e l ' a c t e d u n o t a i r e A d y e , A n v e r s 6 m e i 1 9 5 9 . D e z e v e r w i j z i r g e t u i g t n o g v a n d e v o l h a r d i n g v a n h e t Oude R e g i m e o p k a r i t a t i e f gebied.

1

8

6

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 186

" Te r S o e t e L o c h t "

-

Bosdreef n r. 121

-

2080 Kapellen

187

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 187

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 188

189

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 189

B i j d e v e r d e l i n g v a n d e n a l a t e n s c h a p o p 1 0 m e i 1 8 3 6 kwam T e r S o e t e Locht a a n F r a n ç o i s d e B r o q u e v i l l e , g e h u i s v e s t t e M o n t f o r t , e n aan diens zoon S t a n i s l a s , g e h u i s v e s t t e Gijzegem.

Het e i g e n d o m , w a a r t o e o o k d e b o e r d e r i j b e h o o r d e , h a d a l s a f m e t i n g e n : 38 b u n d e r s , 2 4 r o e d e n ( 1 r o e d e = 1 2 v o e t ) e n 3 7 l a n d m a t e n ( 1 l a n d maat i s d e u i t g e s t r e k t h e i d d i e men i n 1 d a g k a n b e p l o e g e n ) . ( 1 5 ) Ongeveer 2 0 j a a r l a t e r w o r d t T e r S o e t e L o c h t e i g e n d o m v a n weduwe L e C a n d è l e , v o l g e n s e e n n o t a r i ë l e a k t e b e s c h r e v e n b i j n o t a r i s Va n d e r Heyden t e A a l s t o p , 31 j u l i 1 8 5 7 . ( 1 6 ) M i n d e r d a n e e n j a a r l a t e r v e r k o c h t d e weduwe L e C a n d è l e " K o u h e i d e " aan M e l c h i o r S t r u y v e n , w o n e n d e i n d e M a t t e n s t r a a t t e A n t w e r p e n , e c h t genoot v a n E l i s a Smets, samen met a n d e r e b e z i t t i n g e n u i t E k e r e n met een t o t a l e o p p e r v l a k t e v a n 4 5 h a , v o l g e n s a k t e v a n n o t a r i s Lemmens u i t Antwerpen d . d . 2 a p r i l 1 8 5 8 . ( 1 7 ) Op 3 1 j u l i 1 8 9 3 g e b e u r d e d e v e r d e l i n g v a n d e e r f e n i s d e r e c h t g e n o t e n Struyven - Smets, b i j a k t e v a n n o t a r i s F i o c c o t e Antwerpen. D e o n r o e rende g o e d e r e n o n d e r E k e r e n werden t o e g e k e n d a a n h u n z o o n A u g u s t e , echtgenoot v a n L e o n i e D i e r c k x . Z i j s t i e r v e n r e s p e k t i e v e l i j k i n 1952 en 1 9 5 7 . H e t d o m e i n w e r d o v e r g e m a a k t a a n h u n d o c h t e r , M a r c e l l e S t r u y v e n , e c h t g e n o t e v a n C h a r l e s d e Vo s t e S t e e n e , l u i t e n a n t - k o l o n e l v a n d e K a v a l e r i e . D e z e l a a t s t e v e r k o c h t T e r S o e t e L o c h t o p 6 m e i 1959. aan d e H e e r e n M e v r o u w G e o r g e s G e e l h a n d d e Merxem - L e G r e l l e . ( 1 8 ) De n i e u w e e i g e n a a r s r e s t a u r e e r d e n d e b o e r d e r i j o p e e n p r a c h t i g e m a n i e r waardoor h e t oude k a r a k t e r behouden b l e e f .

I n h e t g e h u c h t " K o u h e i d e " h e r l e e f d e h e t n u h e r n i e u w d e domein " T e r Soete L o c h t " , m i s s c h i e n w e l h e t o u d s t g e k e n d e h u i s v a n E k e r e n . ( 1 9 ) ( v e r t a l i n g : K r i s t i n e Delmote) (15) (16) (17) (18) (19)

Z u s t e r

Zr. G . G u y o t van het Heilig Hart

R . A . Gent, N o t . n ° 3617 C o n s e r v. H y p o t h . A n t w e r p e n , v o l . 6 6 6 , n r . 6 5 C o n s e r v. H y p o t h . A n t w e r p e n , v o l . 6 7 4 , n r . 4 1 K o p i e d e r a k t e van n o t a r i s Adye, 6 m e i 1959 G a z e t v a n Antwerpen, 5 november 1982

190

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 190

De "Slag der Gulden Sporen" in twee bedrijven De s c h e i d s r e c h t e r l i j k e u i t s p r a a k , g e d a a n i n 1 2 4 6 d o o r L o d e w i j k I X , i n het g e s c h i l t u s s e n de kinderen van Margaretha van Konstantinopel, had grote gevolgen voor Vlaanderen. De kinderen u i t d i t dubbele nageslacht werden g e z w o r e n v i j a n d e n . I n V l a a n d e r e n g r o e i d e n d e t e g e n s t e l l i n g e n tussen h e t p a t r i c i a a t e n d e ambachten waardoor s t e r k e s o c i a l e s p a n ningen ontstonden. D i t s o c i a l e k o n f l i k t i n d e k o n t e k s t v a n de s t r i j d om d e V l a a m s e z e l f s t a n d i g h e i d , p l a a t s t e d e g i l d e n e n d e a m b a c h t e n ( Klauwaerts ) tegenover de adel ( L e l i a e r t s ) e n de Franse koning.

F i l i p s d e Schone b a a t t e h a n d i g d e s o c i a l e t e g e n s t e l l i n g e n u i t , o m h e t gezag v a n d e V l a a m s e g r a a f G w i j d e v a n D a m p i e r r e t e o n d e r m i j n e n .

V l a a n d e r e n kwam o n d e r F r a n s g e z a g e n k r e e g e e n g o e v e r n e u r : J a c q u e s d e C h â t i l l o n . Spoedig grepen opstanden p l a a t s t e g e n h e t Franse gezag. Op 17 m e i 1 3 0 2 w e r d e n v e l e F r a n s e r i d d e r s e n l e l i a e r t s v e r m o o r d t i j d e n s de b e r u c h t e " B r u g s e M e t t e n " . D e F r a n s e k o n i n g w o u z i c h w r e k e n v o o r deze v e r n e d e r i n g e n s t u u r d e e e n m a c h t i g l e g e r n a a r V l a a n d e r e n o m d e orde t e h e r s t e l l e n .

Het g r o t e o g e n b l i k v a n d e V l a a m s e s t r i j d t e g e n d e F r a n s e i n d r i n g e r s had p l a a t s o p h e t G r o e n i n g e r - v e l d t e K o r t r i j k , o p 1 1 j u l i 1 3 0 2 . . .

Het V l a a m s e h e i r s t o n d t o e n p a l e n w e e k n i e t v o o r d e r i d d e r s c h a r e , d i e onder h e t b a n i e r v a n d e l e l i e onversaagd t e n a a n v a l t o o g . N i e t a l l e e n onversaagd, m a a r o o k overmoedig e n o n v e r s t a n d i g !

De F r a n s e n waanden z i c h z Ăł s t e r k , e n h a d d e n z o v e e l m i n a c h t i n g v o o r h u n tegenstanders, d a t z e a l l e v o o r z i c h t i g h e i d o v e r h e t hoofd zagen en zonder v e e l v o o r b e r e i d i n g t e n a a n v a l t o g e n . M a a r v a n o v e r a l w a r e n d e Vlaamse r i d d e r s m e t h u n t r o u w e k l a u w a e r t s o p g e k o m e n . P i e t e r d e C o n i n c k , G w i j d e v a n Namen e n J a n v a n R e n e s s e v o e r d e n d e V l a m i n g e n a a n . J a n v a n Renesse w a s e e n k u n d i g k r i j g s m a n e n h i j h a d d e V l a a m s e t r o e p e n m e t u i t e r s t e z o r g opgesteld. De Vlamingen stonden t e n s t r i j d e b e r e i d , tussen d e G r o e n i n g e r - e n de G r o t e Beek, m e t a l s r u g d e k k i n g d e L e i e .

Wat e e n e v e n t u e l e t e r u g t o c h t o n m o g e l i j k m a a k t e . . . H e t z o u d u s w i n n e n o f s t e r v e n worden v o o r d e V l a m i n g e n . M a a r J a n v a n Renesse h a d h e t vooral z o bekeken d a t d e Franse r i d d e r s gehinderd zouden z i j n i n hun sprong o v e r d e b e e k , d o o r d e d i e p e e n v e r r a d e r l i j k meersen, w a a r d o o r hun a a n v a l s m o g e l i j k h e d e n f e l b e p e r k t w e r d e n . V a n R e n e s s e r e k e n d e e r o p dat d e Fransen, n i e t vertrouwd met h e t t e r r e i n , m e t hun zware paarden 191

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 191

en u i t r u s t i n g i n d e n a t t e g r o n d z o u d e n b l i j v e n s t e k e n , d a a r d a n e e n g e m a k k e l i j k e p r o o i zouden worden v o o r h e t Vlaamse v o e t v o l k . D a a r z o u h e t oude g e z e g d e " E e n r u i t e r i s t i e n man t e v o e t waard " v o o r g o e d i n h e t s l i j k v e r g e t e n wordend De s t r i j d b e g o n m e t e e n w e d e r z i j d s e b e s c h i e t i n g d o o r h o n d e r d e n b o o g schutters. D e Franse s c h u t t e r s waren v e e l b e t e r geoefend dan de Vlaamse g e m e e n t e n a r e n . S p o e d i g m o e s t e n d e V l a m i n g e n w i j k e n e n b e s c h u t t i n g zoeken v o o r d e r e g e n v a n p i j l e n e n s t e n e n w e l k e d e F r a n s e n z o n d e r o p houden o v e r h u n h o o f d e n d e d e n n e e r k o m e n . H e t F r a n s e v o e t v o l k r u k t e onder d e k k i n g v a n d e b o o g s c h u t t e r s o p n a a r d e Groeningebeek e n w i l d e deze o v e r s t e k e n . D e s t r i j d s c h e e n v l u g b e s l i s t , d e V l a m i n g e n w e k e n steeds t e r u g . R o b e r t d ' A r t o i s , d e F r a n s e b e v e l h e b b e r, v r e e s d e v o o r e e n hinderlaag e n l i e t z i j n voetvolk terugtrekken. Ongeduldig stonden de r i d d e r s c h a r e n o p h u n p a a r d e n k l a a r om t o e t e s l a a n . V e r s c h i l l e n d e Vlaamse r i d d e r s , d i e a l s l e l i a e r t s a a n d e F r a n s e z i j d e v o c h t e n , h a d den d e F r a n s e b e v e l h e b b e r g e w a a r s c h u w d v o o r d e k r i j g s k u n d e v a n d e g r a a f v a n Renesse. Z e hadden v o o r g e s t e l d d e Vlaamse b u r g e r - s o l d a t e n eerst e n k e l e dagen a f t e matten met s c h i j n a a n v a l l e n e n k l e i n e g e v e c h t e n . Wa n n e e r d e o n g e o e f e n d e V l a m i n g e n d a n moe e n u i t g e p u t z o u d e n z i j n , z o u een massale a a n v a l zonder t w i j f e l d e s t r i j d v l u g b e s l i s s e n .

Maar d e F r a n s e r i d d e r s w i l d e n v a n g e e n u i t s t e l w e t e n . O p g e z w e e p t d o o r de e e r s t e s u k s e s s e n v a n h u n v o e t v o l k e n b o o g s c h u t t e r s , e i s t e n d e Franse e d e l e n d a t A r t o i s h e t s e i n t o t d e o n m i d d e l l i j k e a a n v a l z o u geven.

Bazuinen s c h e t t e r d e n t e n a a n v a l . D e z o n s c h i t t e r d e i n d e p r a c h t i g e wapenuitrustingen van de Franse r i d d e r s , d i e allemaal gulden sporen droegen. D e a a r d e d r e u n d e o n d e r d e z w a r e paardenhoeven, o n v e r s c h r o k k e n gingen d e Fransen t e n a a n v a l . O n d e r h e t s l a k e n v a n d e gevreesde s t r i j d kreet van de Franse koningen " Montjoie " s t o r t t e n de Franse r u i t e r s zich o p d e r u s t i g wachtende Vlaamse r a n g e n .

De V l a m i n g e n v o r m d e n m e t h u n " g o e d e n d a g s " e e n i j z e r e n m u u r. D e z e " goedendag " was n i e t , z o a l s men v e e l a l m e e n t , e e n p a a r z w a r e b o l l e n met k e t t i n g e n v e r b o n d e n a a n e e n k o r t e s t o k , m a a r w e l e e n s t e v i g e k n u p pel u i t beukehout, v o o r z i e n van een zware i j z e r e n p u n t .

Als een orkaan stormden de Franse r i d d e r s o p de Groeningerbeek afd Ve l e n v a n h e n b l e v e n i n d e d r a s s i g e g r o n d s t e k e n , m i s l u k t e n h i e r d o o r i n h u n s p r o n g o v e r d e b e e k . D e Vlaamse s t r i j d e r s b l e v e n s t o ĂŻ c i j n s wachten o p d e u l t i e m e s c h o k . D e p a a r d e n l i e p e n z i c h t e p l e t t e r o p d e s t a l e n p i n n e n . D e t w e e d e l i n i e v a n d e F r a n s e n kwam m i d d e n d e e e r s t e aanvallers t e r e c h t . D e aanval l i e p dood. D a t had A r t o i s nog n o o i t 192

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 192

meegemaakt , . . N o r m a a l b e z w e e k h e t v o e t v o l k s t e e d s o n d e r e e n s t o r m aaiival v a n d e r u i t e r i j . M a a r d i e Vlamingen b l e v e n s t a a n , s t i e r v e n o f overwonnen t e r p l a a t s e . . . H e t w e r d e e n w a r e s l a c h t i n g . Z e l f s e e n l a a t s t e wanhopige s t o r m l o o p v a n d e Franse r e s e r v e s f a a l d e . D e legende verhaalt hoe de lekebroeder Willem van Saeftinghe, u i t de a b d i j van Te r D o e s t , e i g e n h a n d i g d e F r a n s e a a n v o e r d e r R o b r e c h t d ' A r t o i s v a n z i j n p a a r d s l o e g e n t e r dood b r a c h t . . . D e Franse v e c h t l u s t was g e b r o ken. A l l e e n d e v l u c h t k o n n o g r e d d i n g b r e n g e n .

De z e g e w a s v o o r d e V l a m i n g e n , d i e n i e t m i n d e r d a n 5 0 0 F r a n s e r i d d e r s t e r dood brachten.

De o v e r w i n n i n g o p h e t G r o e n i n g e r v e l d w o r d t n u n o g m e t r e c h t m a t i g e t r o t s d o o r h e t Vlaamse v o l k h e r d a c h t . M a a r w e i n i g e n weten hoe e n k e l e dagen l a t e r d e V l a a m s e s t r i j d e r s e e n n o g g r o t e r e e n v e e l b e l a n g r i j k e r overwinning bevochten. Deze s l a g kreeg z i j n v e r l o o p i n h e t Zwin e n staat bekend a l s d e " 2de zeeslag v a n h e t Zwin " .

De F r a n s e l e g e r l e i d i n g h a d , z e k e r v a n d e o v e r w i n n i n g v a n h u n p r a c h t i g e r i d d e r l e g e r o p d e Vlaamse b o e r e n e n handwerkers, v o o r z i e n i n d e l e g e ring van een g r o t e v l o o t i n h e t Zwin. Deze v l o o t zou vergezeld z i j n van e e n s c h a r e h a n d e l s s c h e p e n , d i e v o o r d e b e v o o r r a d i n g v a n h e t l e g e r moesten z o r g e n . D e v l o o t z o u a a n l e g g e n i n S l u i s e n Damme, o m d e z e steden t e b e z e t t e n e n i n t e r i c h t e n a l s g a r n i z o e n s s t e d e n . O p d e z e m a n i e r k o n F r a n k r i j k de handel o v e r z e e b e t e r onder k o n t r o l e houden e n de v a a r t o p E n g e l a n d v e r b i e d e n .

De F r a n s e v l o o t v e r t r o k u i t L a R o c h e l l e e n w e r d o n d e r w e g a a n g e v u l d door schepen u i t k l e i n e r e havens. H e t k o n v o o i was v e r s c h i l l e n d e h o n derden schepen g r o o t e n s t e v e n d e o p n a a r h e t Noorden. N a d e b l o e d i g e slag e n de s m a d e l i j k e nederlaag v a n h e t Franse r i d d e r l e g e r waren d e Fransen a l s v e r s t o m d . Niemand d u r f d e h e t a a n , d e F r a n s e k o n i n g o p d e hoogte t e b r e n g e n v a n d e b l o e d i g e n e d e r l a a g . . .

U i t d e o n d e r v r a g i n g v a n gevangen Franse r i d d e r s e n Vlaamse l e l i a e r t s , waren d e V l a m i n g e n o p d e h o o g t e g e r a a k t v a n d e F r a n s e p l a n n e n v o o r d e invasie van h e t Zwin. I n a l l e r h a a s t werden de nodige voorbereidingen g e t r o f f e n om Damme e n S l u i s i n s t a a t v a n v e r d e d i g i n g t e b r e n g e n .

De V l a a m s e t r o e p e n h a d d e n w e i n i g t i j d o m v a n h u n s c h i t t e r e n d e z e g e p r a a l t e g e n i e t e n . O n d e r l e i d i n g v a n J a n v a n Renesse t r o k k e n g r o t e Vlaamse l e g e r b e n d e n o p n a a r d e o e v e r s v a n h e t Z w i n . A l l e s c h e p e n o n der Vlaamse v l a g werden samengetrokken i n d e havens v a n S l u i s e n klaargemaakt v o o r d e s t r i j d . Honderden h a r i n g b u i z e n werden a c h t e r d e e i l a n d e n W u l p e n e n C a d z a n d s a m e n g e t r o k k e n . I n a l l e m o g e l i j k e inhammen van h e t Z w i n w e r d e n s c h e e p j e s v e r d o k e n o p g e s t e l d .

Ver v o o r b i j B l a n k e n b e r g h e w e r d e n u i t k i j k p o s t e n g e p l a a t s t d i e e r v o o r 193

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 193

moesten z o r g e n d e F r a n s e s c h e p e n t i j d i g t e o n d e r s c h e p p e n . I n d e a l g e mene e u f o r i e v a n d e o v e r w i n n i n g kwamen v a n a l l e k a n t e n v r i j w i l l i g e r s opdagen, o m d e F r a n s e a a n v a l a f t e w e r e n . O v e r a l g r o e p e e r d e n z i c h b o o g s c h u t t e r s e n gewapende b u r g e r s l a n g s d e o e v e r s v a n h e t Z w i n , z o d a t de F r a n s e n n e r g e n s e e n p l a a t s j e z o u d e n v i n d e n w a a r z e o n g e s t o o r d a a n wal z o u d e n k u n n e n g a a n .

De v i s s e r s v l o t e n v a n V l a a n d e r e n e n H o l l a n d w a r e n i n d i e d a g e n z e e r g r o o t . Cadzand was t o e n d e g r o o t s t e v i s s e r s h a v e n l a n g s d e Noordzee, t o t t e g e n d e v e r s t e E n g e l s e k u s t e n t r o k k e n d e o n v e r v a a r d e v i s s e r s om hun n e t t e n t e w e r p e n . I n 1 2 9 5 v e r l e e n d e E d w a r d I r e e d s v i s s e r s r e c h t e n langs d e E n g e l s e k u s t a a n Vlaamse e n H o l l a n d s e v i s s e r s . D e v i s s e r i j verschafte t o e n reeds werk aan een g r o o t gedeelte van de kustbevolking. Hoewel deze schepen n i e t v o o r d e s t r i j d t e r z e e waren u i t g e r u s t konden z e i n d e k u s t w a t e r e n d u c h t i g v a n z i c h a f b i j t e n . D e v i s s e r s k e n den d e g e v a a r l i j k e w a t e r e n v a n h e t Z w i n o p h u n d u i m p j e e n w a r e n o n vervaarde z e e l u i , d i e v a n h e l n o c h d u i v e l s c h r i k hadden. H e t v o o r u i t z i c h t o p een r i j k e b u i t deed d e g e e s t d r i f t t u s s e n de v i s s e r s nog t o e nemen.

Inmiddels z e i l d e d e Franse v l o o t o n g e s t o o r d d o o r d e Noordzee e n v e r scheen v o o r B l a n k e n b e r g h e . D e v e r k e n n e r s h a d d e n d e a a n k o m s t v a n d e geweldige k o n v o o i e n r e e d s a a n J a n v a n Renesse g e m e l d , d i e o n m i d d e l l i j k zijn troepen t o t de s t r i j d opriep.

De F r a n s e k o n i n g w a s n a u w e l i j k s o p d e h o o g t e g e b r a c h t v a n d e n e d e r l a a g b i j K o r t r i j k . Z i j n m i l i t a i r e raadgevers bleven l i e f s t zoveel m o g e l i j k u i t z i j n geburen. Niemand d a c h t e r i n d e v e r s t e v e r t e a a n , d e v l o o t , op w e g n a a r S l u i s e n Damme, t e w a a r s c h u w e n . V e r m i t s e r i n d i e d a g e n nog g e e n t e l e g r a a f b e s t o n d , v o e r d e F r a n s e v l o o t h a a r n o o d l o t b l i n d e l i n g s t e g e m o e t . Z o n d e r e n i g e v o o r z o r g t e nemen z e i l d e n d e F r a n s e s c h e pen h e t Z w i n o p . D e b e m a n n i n g e n w a r e n n i e t e e n s i n g e v e c h t s t e l l i n g g e b r a c h t . Wa a r o m o o k ? Kwam men n i e t i n F r a n s e w a t e r e n ?

De V l a m i n g e n h a d d e n h u n s l a g g o e d u i t g e k i e n d . Z o n d e r v e r p i n k e n l i e t e n ze d e F r a n s e s c h e p e n h e t Z w i n o p v a r e n . G e d u l d i g e n k a l m w a c h t t e n d e duizenden Vlamingen l a n g s d e o e v e r s e n i n d e v e l e k l e i n e b o o t j e s o p het s e i n v o o r d e algemene a a n v a l .

Wanneer d e e e r s t e F r a n s e s c h e p e n S l u i s v o o r b i j w a r e n om n a a r Damme t e varen, z e t t e n e n k e l e b o t e n k o e r s n a a r S l u i s om d a a r a a n t e gaan l e g g e n D i t was h e t s e i n v o o r d e a a n v a l . P l o t s b r a k de h e l l o s o v e r d e F r a n s e schepen. V a n a l l e k a n t e n d a a g d e n V l a a m s e s c h e p e n o p , d i e o n m i d d e l l i j k de F r a n s e s c h e p e n m e t e e n g r o t e b e s l i s t h e i d e n d u r f a a n v i e l e n . Va n o p de o e v e r s c h o t e n d e v e r d e k t o p g e s t e l d e b o o g s c h u t t e r s d u i z e n d e n p i j l e n af o p d e Franse schepen. Op v e l e b o t e n werden d e roergangers e n d e dekbemanningen n e e r g e v e l d , z o d a t d e s c h e p e n s t u u r l o o s r o n d d o b b e r d e n .

194

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 194

Ve l e d e z e r z w a a r g e l a d e n F r a n s e v a a r t u i g e n k o n d e n d e s n e l l e v e r r a s singsaanval n i e t o n t w i j k e n e n werden geĂŤnterd. Langs a l l e m o g e l i j k e r i c h t i n g e n d a a g d e n d e V l a m i n g e n i n massa o p , e n o v e r s p o e l d e n d e weerloze Fransen. H e e l w a t schepen v i e l e n zonder s l a g o f s t o o t i n de handen v a n d e k l a u w a e r t s ! E n k e l e F r a n s e b o t e n t r a c h t t e n n o g u i t d e v a l t e o n t s n a p p e n , m a a r d e v i s s e r s u i t Cadzand hadden h e t Z w i n a f g e grendeld, z o d a t e r geen u i t w e g meer was. T o c h g i n g e n meerdere v a n de b e g e l e i d e n d e o o r l o g s s c h e p e n e e n h o p e l o z e s t r i j d a a n , i n d e h o o p een d o o r b r a a k n a a r d e o p e n z e e t e k u n n e n f o r c e r e n .

De F r a n s e n l a g e n v e r s p r e i d e n g e l u k t e n e r n i e t i n e e n g e o r g a n i s e e r d e weerstand o p gang t e brengen. D e matrozen v a n d e handelsschepen h a d den w e i n i g z i n o m h u n l e v e n i n V l a a n d e r e n t e l a t e n e n g a v e n z i c h i n grote g e t a l e o v e r aan de g e e s t d r i f t i g e Vlamingen, d i e zeer tevreden waren z o g e m a k k e l i j k t e z e g e v i e r e n e n h u n t e g e n s t a n d e r s d a n o o k s p a a r den . . . M a a r o p d e s c h e p e n w a a r w e l t e g e n s t a n d w e r d g e b o d e n w a r e n d e V l a m i n g e n n i e t z o z a c h t z i n n i g . D a a r k e n d e men g e e n g e n a d e . . .

Ve l e F r a n s e n d i e h e t v e g e l i j f t r a c h t t e n t e r e d d e n d o o r m e t k l e i n e b o o t j e s o f a l zwemmende l a n g s d e o e v e r s t e o n t s n a p p e n w e r d e n z o n d e r meer a f g e m a a k t , d o o r d e m a c h t i g e V l a a m s e l e g e r b e n d e n d i e l a n g s d e oevers w a r e n o p g e s t e l d .

De s l a g w a s v l u g g e s t r e d e n e n a a n V l a a m s e z i j d e w a r e n d e v e r l i e z e n e e r d e r g e r i n g . A a n b o o r d v a n d e b u i t g e m a a k t e s c h e p e n t r o f men v e l e Franse o f f i c i e r e n s t o m d r o n k e n i n h u n k a j u i t a a n . H e n w a c h t t e d e v e r n e dering v a n d e k r i j g s g e v a n g e n s c h a p . . . b i j d e z o v e r a c h t e ambachten e n gemeentenaren.

Zo v e r l i e p d e t w e e d e z e e s l a g v a n h e t Z w i n , e e n w a p e n f e i t z o n d e r v o o r gaande, w a a r e e n s a m e n r a a p s e l v a n k l e i n e s c h e e p j e s e e n m a c h t i g e a r m a d a versloeg. Vlaanderen h i e l d aan deze zege een geweldige v l o o t o v e r. De r i j k e b u i t v i e l t e n deel aan de v e l e s t r i j d e r s , d i e hun inspanningen o v e r v l o e d i g b e l o o n d z a g e n . Ondanks d e s l e c h t e h e r i n n e r i n g e n a a n d e p l u n d e r i n g v a n Damme i n 1 2 1 3 , b l e e k men g e n a d i g v o o r d e h o n d e r d e n Franse k r i j g s g e v a n g e n e n e n w e r d e n e r g e e n m a s s a l e s l a c h t i n g e n a a n g e r i c h t , z o a l s i n d i e t i j d w e l meer d e gewoonte was.

Zo k e n d e d e " S l a g d e r G u l d e n S p o r e n " e e n v e r l e n g s t u k , d a t m i s s c h i e n n i e t z o beroemd i s a l s d e g r o t e Vlaamse zege v a n 1302 . . .

Remi V a n H a e l s t

195

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 195

De K o f f e r v a n O x f o r d van d e t w i n t i g s t e h e t New C o l l e g e v a n bekend a l s " C h e s t een r e e k s t a f e r e l e n slag. D e t a f e r e l e n de B r u g s e M e t t e n , d e van Namen, d e s l a g nendale, d e Vlaamse orde v a n d e V l a m i n k o u t e r, d e u i t v a l u i t de burcht van zamelen v a n d e

is s i n d s h e t begin eeuw i n h e t b e z i t v a n Oxford. H e t meubel i s of C o u r t r a i " e n toont van d e G u l d e n s p o r e n hebben b e t r e k k i n g o p aankomst v a n G w i j d e om h e t k a s t e e l v a n W i Gemeentenaren, d e s l a t gen o p d e G r o e n i n g h e van d e F r a n s e r i d d e r s K o r t r i j k en het ver buit na de slag.

KoJ van Oxford

Stag der Guldensporen 1 ro "Ared,ethauk Bulletin'

196

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 196

zwervend doorheen degeschiedenis van het zwin " deel 20 Ondanks d e d u b b e l e S p a a n s e v e r d e d i g i n g s l i j n , g e v o r m d d o o r d e r e e k s forten langsheen de oever van h e t Zwin ( K l e i n Kasteel, S t . - Anna, St. - T h e r e s i a e n S t . - J o r i s ) e n de l i n i e v a n Fontaine, g e l e g e n achter d e " V u i l e Va e r t " , d r o n g e n Hollandse benden r e g e l m a t i g d o o r t o t t e g e n d e muren v a n Brugge. R e g e l m a t i g t r o k k e n groepen van 25 Ă 50 m a n , v o o r a l v a n u i t S l u i s , i n d e n o o r d e l i j k e s t r e k e n v a n h e t " Brugsche V r i j e " binnen. Deze " verkenningstochten " hadden s l e c h t s ĂŠĂŠn d o e l : d e b u r g e r b e v o l k i n g t o t h e t b e t a l e n v a n l o s g e l d e n r a n t s o e n te v e r p l i c h t e n . W a a r b i j n a t u u r l i j k een goede b u i t a a n paarden o f j u welen n i e t versmaad w e r d . W i e n i e t w i l d e o f k o n b e t a l e n mocht " s p i t s roede l o p e n " , w a a r b i j e r g r o o t g e v a a r b e s t o n d h a v e e n g o e d i n d e v l a m men t e z i e n o p g a a n . D e " m o e s k o p p e n " w a r e n e v e n w e l w e l s l i m g e n o e g hun d r e i g e m e n t e n n i e t a l t i j d u i t t e v o e r e n . . . E e n u i t s l a a n d e b r a n d met r o o k o n t w i k k e l i n g z o u i m m e r s d e a a n d a c h t v a n d e S p a a n s e b e z e t t i n g s troepen kunnen t r e k k e n . D e b u r g e r b e v o l k i n g uitmoorden o f d o o r zware verminkingen a f s c h r i k k e n , gebeurde w e i n i g o f n i e t . . .

Zo b l e v e n d e b u r g e r s , o n d a n k s d e o o r l o g , i n h u n h u i z e n w o n e n e n k o n men ze l a t e r n o g e e n s b r a n d s c h a t t e n ! Om h e t " p a r t i e l o p e n 11, z o a l s m e n de H o l l a n d s e s t r o o p t o c h t e n w e l e e n s n o e m d e , t e g e n t e g a a n , h a d d e n d e v e r s c h i l l e n d e " p r o c h i e s " ( gemeenten ) z e l f " sauvegardes " o p g e r i c h t . D e z e " B o r g h e l y k e Wa e c h t e " t r o k i n t o r e n s e n l a n g s h o g e d i j k e n de w a c h t o p o m d e k o m s t v a n d e N e d e r l a n d e r s t i j d i g t e k u n n e n s i g n a l e r e n . Z o k o n men d a n d e S p a a n s e b e z e t t i n g e n v a n d e v e r s c h i l l e n d e f o r t e n v e r w i t t i g e n , . . maar h e t gebeurde n i e t z e l d e n d a t de Spanjaarden geen l u s t v e r t o o n d e n u i t h u n v e i l i g e s c h u i l p l a a t s e n t e k o m e n om a c h t e r de moeskoppen t e g a a n j a g e n .

Meestal k o n a l l e e n e e n r u i m " h a n d g e l d " d e Spaanse o f f i c i e r e n e r t o e bewegen t e g e n d e H o l l a n d e r s o p t e t r e k k e n . W a a r b i j d e t r o e p e n v a n Z i j n e K o n i n k l i j k e Hoogheid, d e koning van Spanje, l a n g n i e t v i e s waren 197

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 197

om z e l f h i e r e n d a a r e e n h o e v e t e g a a n b e r o v e n . D e s c h u l d v i e l t o c h op d e r u g d e r N e d e r l a n d e r s . . .

Om e e n e i n d e t e s t e l l e n a a n d e v e e l v u l d i g e N e d e r l a n d s e i n v a l l e n i n de Z w i n s t r e e k b e s l o t e n d e S p a n j a a r d e n i n 1 6 4 2 t o t d e a a n l e g v a n d e Cantelmo - l i n i e . D e z e l i n i e w e r d a a n g e l e g d " p o u r c o u v r i r l a m e r e t S t . Donaes, d e d e u x r e d o u t e s , e t d u f o r t I s a b e l l a " ( Dokument R i j k s a r c h i e f B r u s s e l - Manuscripts d i v e r s 381 F, f ° 3 3 r ° a 35 v ° ) .

De C a n t e l m o - l i n i e m o e s t d u s d i e n e n t e r d e k k i n g v a n h e t n o o r d e l i j k e gedeelte van h e t " Brugsche V r i j e " , t u s s e n de zee, h i e r d e S t . J a n s d i j k b i j f o r t I s a b e l l a e n f o r t S t . - Donaes, o p d e " Soete Va e r t " v a n Damme n a a r S l u i s .

I n d i t d o k u m e n t w o r d e n t w e e r e d o u t e n v e r m e l d , z o n d e r d a t men e e n n a d e re omschrijving g e e f t .

In een " Bestek voor h e t aanleggen van I s a b e l l a f o r t e n de l i n i e van Cantelmo " ( E . P. G a ë t a n , R o n d d e P o l d e r t o r e n j g . V n ° 1 - m a a r t 1 8 6 3 worden d e namen w e e r h o u d e n v a n S t . A n n a e n S t . A m b r o s i u s . V a n d e z e schansen z i j n d e g r a c h t e n e n d e h e l l i n g e n n o g t e z i e n , t e n w e s t e n v a n de C a n t e l m o l i n i e . D e z e namen w e r d e n o v e r g e n o m e n v a n d e r e d o u t e n u i t d e l i n i e van Fontaine, aangelegd i n 1622.

Het i s w e l e i g e n a a r d i g d a t d i t d o k u m e n t e n k e l t w e e r e d o u t e n v e r m e l d t , t e r w i j l men algemeen a a n v a a r d t d a t d e C a n t e l m o l i n i e m i n s t e n s v i e r redouten t e l d e .

Op e e n k a a r t v a n d e w a t e r i n g e n v a n W e s t k a p e l l e , o p g e m a a k t i n 1 8 6 4 ( D e L e e n e Museum S i n c f a l e K n o k k e - H e i s t ) s t a a t d e C a n t e l m o l i n i e z e e r d u i d e l i j k a f g e b e e l d , m e t TWEE g r o t e v i e r k a n t e r e d o u t e n v a n c i r c a 80 m e t e r z i j d e . B e i d e f o r t e n h e b b e n e e n w a l g r a c h t . H e t z u i d e l i j k e f o r t is p r a k t i s c h v i e r k a n t , h e t n o o r d e l i j k e f o r t v e r t o o n t een l i c h t j e s gebroken o o s t e l i j k e z i j d e . D i t z i j n d a n i n e l k g e v a l g r o t e r e d o u t e n .

Het g o e d b e w a a r d e " F o r t S t . P o l " ( K n o k k e ) h e e f t o n g e v e e r d e z e l f d e

afmetingen. Spaanse redouten waren meestal heel wat k l e i n e r, zelden meer d a n 3 0 m e t e r . E e n a n d e r e m o g e l i j k h e i d i s d a n d a t m e n h i e r t e maker heeft met d e u i t b r e i d i n g van bestaande f o r t e n van S t . J o b e n S t . F r e derik. Deze f o r t e n lagen w e s t e l i j k en o o s t e l i j k van h e t g r o t e f o r t van St. Donaes e n vormden een s t e v i g b o l w e r k , t e g e n o v e r d e m a c h t i g e v e s tingen van S l u i s e n h e t Retranchement, H i e r z a t e n de Hollanders v e i l i g verschanst i n d e s t e r k e f o r t e n Nassau e n O r a n g i e n .

Op e e n o n g e d a t e e r d e k a a r t " Va n d e w a t e r i n g e n t u s s e n B r u g g e e n S l u i s " ( S t a d s a r c h i e f Brugge - C a t a l o g u s n r . 2 1 ) komen deze v e r s t e r k i n g e n voor a l s e e n " h a l f f o r t " , m e t s l e c h t s t w e e b a s t i o n s i n p l a a t s v a n de g e b r u i k e l i j k e v i e r . M o g e l i j k w e r d e n z e l a t e r u i t g e b o u w d , z o a l s i n

198

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 198

1622 g e b e u r d e m e t f o r t S t . T h e r e s i a . D i t f o r t w a s , s a m e n m e t f o r t Te r h o f s t e d e , a a n g e l e g d t e r v e r d e d i g i n g v a n d e p o n t o n b r u g a a n g e l e g d door F a r n e s e i n 1 5 8 3 . M e t d e z e b r u g w e r d S l u i s v a n d e z e e a f g e s l o t e n .

Op d e z e k a a r t i s e r n o g g e e n s p o o r v a n d e C a n t e l m o l i n i e , d i e o p e l k e kaart, gemaakt na 1642, o n m i d d e l l i j k i n h e t oog v a l t door haar k a r a k t e r i s t i e k e " zaagtandvorm " .

Op e e n k a a r t u i t 1 6 5 0 ( S t a d s a r c h i e f B r u g g e - n r . 2 6 ) s t a a n d e z e b e i de f o r t e n i n d e r d a a d a f g e b e e l d a l s v o l l e d i g e f o r t e n , m e t v i e r b a s t i o n s .

D u i d e l i j k z i e t men d e e e r s t e t w e e " r e d e n t s " v a n d e C a n t e l m o l i n i e , maar v a n e e n r e d o u t e i s e r g e e n s p o o r . I n d i e n e r v i e r r e d o u t e n a a n g e legd werden, d a n zou e r z e k e r é é n o p deze k a a r t aangegeven s t a a n , t e r hoogte v a n d e tweede r e d e n t . Normaal l e g d e n d e Spanjaarden hun v e r s t e r kingen z o aan, d a t z e e l k a a r d o o r hun v u u r k r a c h t konden dekken b i j e e n v i j a n d e l i j k e a a n v a l . I n d i e t i j d was d e z e a f s t a n d c i r c a 1200 m e t e r.

Het i s d a n o o k m o g e l i j k d a t d e t w e e u i t e r s t e f o r t e n v a n d e l i n i e v a n F o n t a i n e : f o r t F r e d e r i c k e n De S t e r r e , gewoon g e b r u i k t werden a l s steunpunten van d e C a n t e l m o l i n i e . D e b e i d e d e k k i n g s f o r t e n van h e t grote f o r t v a n S t . Donaes zouden dan b i j d e a a n l e g v a n de C a n t e l m o l i nie uitgebouwd z i j n t o t v o l l e d i g e f o r t e n .

Pastoor 0 p d e n d r i n c k v e r t e l t i n z i j n beroemd b o e k " K n o c k e , h i s t o i r e e t s o u v e n i r s " ( .1913 ) o v e r d e v e r b o u w i n g v a n f o r t S t . T h e r e s i a e n de o p r i c h t i n g v a n f o r t S t . I s a b e l l a ( 1 6 2 2 ) b i j d e a a n l e g v a n d e l i n i e van F o n t a i n e ( 1 6 2 2 ) . D e w e r k e n w e r d e n g e l e i d d o o r e e n m i l i t a i r e i n g e n i e u r V i v a r i o e n u i t g e v o e r d d o o r a a n n e m e r A b r a h a m Va n D e l d e n .

Wa a r b i j d e z e t o t a a l b a n k r o e t g i n g . Vo l g e n s G a b r i e l Chappuys i n z i j n bekend w e r k : " H i s t o i r e g é n é r a l e d e l a g u e r r e d e F l a n d r e " ( 1 6 2 3 ) diende d e l i n i e v a n F o n t a i n e v o o r a l om d e i n v a l l e n v a n d e benden H o l l a n d e r s t e g e n t e g a a n . I n d i e t i j d d r o n g e n d e H o l l a n d e r s soms d o o r t o t o n d e r d e muren van Brugge e n Gent ! ! !

De a a n l e g v a n d e z e v e r s t e r k i n g e n w a s n i e t z o n d e r g e v a a r . D e H o l l a n d e r s poogden m e t a l l e m i d d e l e n d e W e r k e n t e v e r h i n d e r e n , o m d a t z e d e S p a a n s e verdedigingswerken g e v a a r l i j k a c h t t e n voor de p o s i t i e van S l u i s . E l k e b u r g e r, d i e a a n d e Spaanse l i j n e n w e r k t e , k r e e g daarom t w e e g u l d e n s per d a g , w a a r s c h i j n l i j k h e t e e r s t e " b i b b e r g e l d " d a t o o i t d o o r m i l i t a i r e n aan burgers werd u i t b e t a a l d .

De N e d e r l a n d e r s v i e l e n r e g e l m a t i g d e kampen a a n e n p o o g d e n z o d e w e r k l i e d e n t e ontmoedigen. H e t g e l i e f k o o s d e wapen v a n d e H o l l a n d e r s , o m de S p a n j a a r d e n t e h i n d e r e n b i j d e a a n l e g v a n h u n v e r s t e r k i n g e n , w a s h e t d o o r s t e k e n v a n d e d i j k e n . Z o k o n men e e n h e l e o p p e r v l a k t e l a a g g e l e gen l a n d b l a n k z e t t e n . . . . H i e r b i j v e r d r o n k e n v e l e " s o l d a t s f l a m a n s " en g i n g h e e l w a t m a t e r i a a l e n m u n i t i e v e r l o r e n . M e t d i e " f l a m a n s " bedoelde Chappuys w a a r s c h i j n l i j k w e l b u r g e r s d i e meewerkten a a n d e a a n 199

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 199

K a a r t Wa t e r w e g e n B r u g g e - S l u i s , s t a d s - K a a r t Wa t e r w e g e n S l u i s - H o e k e a r c h i e f Brugge 1600 ( C a t , n r. 2 1 ) L a p s c h e u r e , s t a d s a r c h i e f Brugge ( C a t . n r. 2 6 ) - 1650

�f r te...-ii,----..,;;:tit:-..7.;-_' ; � _. ' � I i 1 r, Ji r? , - - � � : � ; � j,t";h � i

r � _y á .��� � �{'�ÿ

r . J . . �r' ' ` - S ._, _ . 8 . .. . . � ; � . _ . . ',. .�:�.' . r i <. < . , ry.:!n.

Resten w a l g r a c h t F o r t I s a b e l l a

7 6 ' �

.

_

Plan F o r t S t . - J o r i s ( 1 6 0 0 ) S t a d s a r c h i e f Brugge ( C a t . n r. 9 5 ) 200

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 200

leg v a n d e v e s t i n g e n .

De l i n i e v a n F o n t a i n e w e r d a a n g e l e g d o p k o s t e n v a n V l a a n d e r e n . O o k de b i s s c h o p p e n v a n B r u g g e e n G e n t d r o e g e n b i j i n h e t d e k k e n v a n d e zware o n k o s t e n . M a r k i e s S p i n o l a d r o n g e r s t e r k o p a a n , d a t d e l i n i e met u i t e r s t e z o r g e n bekwame s p o e d w e r d a f g e w e r k t . Om d e z a k e n v a n nabij t e v o l g e n g a f h i j opdracht aan de m i l i t a i r e goeverneur van Gent, graaf Fontaine ( Fontenay ) d e werken p e r s o o n l i j k van n a b i j t e v o l gen . . . z o w e r d d e l i n i e n a a r d e z e g e n e r a a l g e n o e m d . O o k d e g o e v e r n e u r van A n t w e r p e n moest d e w e r k e n v o l g e n . D e n o o r d e r - f l a n k v a n d e l i n i e van F o n t a i n e w e r d gevormd d o o r f o r t I s a b e l l a , d a t i n 1622 a a n z i e n l i j k v e r s t e r k t werd. I n de f l a n k e n v a n de bastions werden overwelfde k r u i t magazijnen e n k a z e m a t t e n gebouwd, o m d a t d a a r , v o l g e n s d e o p v a t t i n g e n van d i e t i j d , d e b e s t b e s c h u t t e p l a a t s e n l a g e n . S i m o n S t e v i n , d e g r o t e Vlaamse v e s t i n g b o u w k u n d i g e , w a s e c h t e r v a n e e n a n d e r e m e n i n g . Z o i s het g r o t e f o r t Nassau, i n h e t Nederlandse " Retranchement " , gebouwd zonder k a z e m a t t e n i n d e f l a n k e n .

Wel v o l g d e d e S p a n j a a r d e n d e r a a d v a n S i m o n S t e v i n , d o o r d e a a n l e g van g e b r o k e n " c o u r t i n e s " , d i t t e r o n d e r l i n g e d e k k i n g v a n d e f l a n k e n .

Deze b o u w w i j z e w e r d t o t d a n t o e a l l e e n g e b r u i k t b i j k l e i n e f o r t e n o f " r e d o u t e n " . D e z e f o r t e n werden daarom " s t e r r e f o r t e n " genoemd.

Andere v o r m e n w a r e n d a n w e e r " t e n a i l l e s " w a a r b i j m e n d a n w e e r v e r schillende v a r i a n t e n kan onderscheiden. H e t f o r t S t . Bernardus, w a a r van men n o g s p o r e n k a n t e r u g v i n d e n i n d e O o s t h o e k b i j K n o k k e , d r o e g trouwens d e b i j n a a a m " D e Papemutse " .

B i j d e a a n l e g v a n d e C a n t e l m o l i n i e was v o o r z i e n d a t d e " r e d o u t e n " achter d e l i n i e met " b a r b e t t e s " zouden u i t g e r u s t worden. D i t z i j n a a r d e n o p h o g i n g e n b i n n e n d e w a l l e n , w a a r o p men g e s c h u t k o n p l a a t s e n .

I n d e f l a n k e n w e r d e n k a z e m a t t e n gebouwd. A l d e f o r t e n e n r e d o u t e n w a ren d o o r e e n b r e d e w a l g r a c h t o m r i n g d e n hadden e e n o p h a a l b r u g a l s t o e gang. D e g r o t e r e f o r t e n b e s c h i k t e n o v e r e e n " v o o r g r a c h t " . T u s s e n d e beide g r a c h t e n l a g een " g l a c i s " ( = s c h o o t s v e l d ) . D i t z a c h t h e l l e n d e g l a c i s w e r d b e h e e r s t d o o r e e n " beschermde weg " ( c h e m i n c o u v e r t ) , die l a n g s d e b u i t e n k a n t van de walgracht aangelegd was.

B i j d e r e s t a n t e n v a n f o r t I s a b e l l a ( K n o k k e ) k a n men d e z e b u i t e n gracht e n h e t ongeveer 15 meter brede g l a c i s nog terugvinden. De " g l a z e n brugge " i s w a a r s c h i j n l i j k nog een o v e r b l i j f s e l v a n een brug die o v e r de grachten, w a a r b i j h e t woord g l a c i s v e r k e e r d e l i j k i n de v o l k s m o n d t o t " g l a z e n " i s v e r v o r m d g e morden.

Bij d e aanleg van de Cantelmolinie werd f o r t I s a b e l l a voorzien van een houten p a l i s s a d e t e r d e k k i n g v a n d e " beschermde weg " . H i e r v o o r w e r den 7 0 0 0 p a l e n v a n 2 , 9 m e t e r l e n g t e g e b r u i k t . D e z e p a l e n h a d d e n e e n g e 201

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 201

middelde doormeter v a n c i r c a 15 c e n t i m e t e r, w a t e e n t o t a l e a f s t a n d geeft v a n ongeveer 1000 m e t e r, v o o r d e b u i t e n o m t r e k van de w a l g r a c h t e n .

De k w a r t i e r e n v o o r d e o f f i c i e r e n e n d e b e z e t t i n g w e r d e n s t e r k u i t g e b r e i d o m p l a a t s t e b i e d e n a a n 2 0 0 mannen.

In de v e r s c h i l l e n d e redouten werden d e f i n i t i e v e " c o r p s d e gardes " gebouwd. M e e s t a l w a r e n r e d o u t e n n i e t v o o r z i e n v o o r p e r m a n e n t e b e z e t t i n g e n soms m o e s t d e b e z e t t i n g z e l f s i n t e n t e n b i v a k k e r e n . A l l e e n b i j een dreigende v i j a n d e l i j k e aanval werden de redouten bezet.

Gezien d e permanente a a n w e z i g h e i d v a n d e H o l l a n d s e s t r o p e r s b e n d e n , e n ter bescherming v a n de bevoorradingswegen van hun f o r t e n langs h e t Zwin, w e r d e n d e r e d o u t e n v a n d e C a n t e l m o l i n i e i n g e r i c h t v o o r e e n b l i j v e ' : de b e z e t t i n g . Wa n n e e r e r e e n k o n v o o i v o o r f o r t I s a b e l l a o f S t . P o l langsheen d e " Nieuwe Va e r t " moest v a r e n , w e r d e n a l d e k l e i n e r e r e d o u t e n bemand. Z o i s h e t w a a r s c h i j n l i j k t e v e r k l a r e n d a t h e e l w a t m i l i t a i r e kaarten u i t d i e t i j d een verschillend aantal f o r t e n o f redouten aangeven l a p h e e n d e Spaanse l i j n e n . D e l i n i e v a n F o n t a i n e t e l t z o van v i e r t o t z e v e n r e d o u t e n . F o r t " D e S t e r r e " i s soms aangegeven a l s een r e d o u t e . A n d e r e b r o n n e n v e r w i j z e n m e t d e b e n a m i n g " d e S t e r r e " naar d e r e d o u t e n S t . — A n n a o f S t . - A m b r o s i u s , o m d a t d e z e wegens h u n vorm a l s " S t e r r e f o r t e n " d i e n d e n b e s c h o u w d . O p e e n " K a e r t e v a n S l u y s , h e t Z w i n e n d e s c h a n s e n a e n Weder s y d e n " ( 1 6 2 7 ) l i g g e n t u s s e n f o r t Frederick en f o r t Isabella v i e r redouten en het f o r t " de Sterre " achter e e n " nieuwe v a e r t , b y d e spaenschen gegrave ' t j a e r 1622 " .

Vo o r d e " l i n i e v a n F o n t a i n e " l a g e n t o e n r e e d s e e n r e e k s " S p a e n s c h e n corps d e guarden, g e s t a d i c h met goede wacht b e s e t " .

In de s t r e e k n o o r d e l i j k van f o r t I s a b e l l a vestigden de Spanjaarden een " Q u a r t i e r " d a t m i n s t e n s d o o r v i e r r e d o u t e n beschermd w e r d .

Ook l a n g s d e N e d e r l a n d s e z i j d e z i j n d e g e g e v e n s e e r d e r v a a g : f o r t " Te r h o f s t e d e " w o r d t o p d e z e k a a r t e e n " Wa c h t h u y s e n ó f t e c o r p s d e

guarden " genoemd.

De a f m e t i n g e n v a n d e r g e l i j k e r e d o u t e w a r e n e e r d e r b e p e r k t . D e o m t r e k was o n g e v e e r e e n k l e i n e h o n d e r d m e t e r , e l k e z i j d e w a s c i r c a v i j f B r u g s e " r o e d e n " ( ± 2 0 m e t e r ) . E e n g o e d b e w a a r d e r e d o u t e k a n men n o g a a n t r e f f e n aan h e t " O.L.Vrouw-kapelleke " a a n de Vo l c k a e r t s - e n B u t s p o l d e r s . H i e r k o m t men v o o r b i j a l s men d e " R i a n t e P o l d e r r o u t e " v o l g t , die de t o e r i s t doorheen een g r o o t gedeelte van de Zwinstreek v o e r t .

De a a n l e g e n d e a f b r a a k v a n e e n r e d o u t e d u u r d e d u s z e k e r n i e t l a n g .

M e e s t a l w e r d z e n a g e b r u i k gewoon v e r l a t e n . I n v e l e g e v a l l e n s t o n d e n ze o p g e e n e n k e l e k a a r t a a n g e g e v e n .

Om e e n r e d o u t e t e b o u w e n , b e g o n men e e n w a l g r a c h t t e g r a v e n v a n c i r c a 1,9 m d i e p e n e e n k l e i n e 3 m e t e r b r e e d . D e u i t g e g r a v e n g r o n d w e r d g e b r u i k t om d e w a l l e n o p t e r i c h t e n . D e z e w a r e n a a n d e b a s i s 2 m e t e r 202

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 202

breed e n c i r c a 1 , 9 m hoog. D e b u i t e n z i j d e v e r t o o n d e e e n s c h e r p e g e b r o ken h e l l i n g . O p d e p l a a t s v a n d e " b r e u k " w a r e n s t o r m p a l e n ( f r a i s e s ) g e p l a a t s t om d e b e k l i m m i n g t e b e m o e i l i j k e n . L a n g s h e e n d e b i n n e n k a n t was een " b a n k " a a n g e l e g d " v a n c i r c a 0 , 6 m e t e r h o o g t e e n b r e e d t e . H i e r o p stonden d e s o l d a t e n met h u n g e l a d e n musket s c h i e t e n s k l a a r . Z o konden z e ook v e i l i g d e o m t r e k v e r k e n n e n . Om h u n w a p e n t e h e r l a d e n s t a p t e n z e v a n de " b a n k " . D a n w a r e n z e g o e d g e d e k t t e g e n h e t v i j a n d e l i j k v u u r , w a n t h e t h e r l a d e n v a n e e n d e r g e l i j k w a p e n was e e n h e l e k a r w e i d a t w e l e n k e l e m i n u t e n d u u r d e . Soms w a r e n e r s o l d a t e n a a n g e d u i d o m d e m u s k e t t e n t e laden, w a t d e v u u r k r a c h t d e r v e r d e d i g e r s h e e l w a t i n t e n s i e v e r maakte.

I n h e t museum " S i n c f a l a " ( K n o k k e ) k a n . -men e e n d e r g e l i j k o u d S p a a n s musket, i n d e s t r e e k gevonden, bewonderen. V o o r d e g r a c h t e n waren o p d e k r i t i e k e plaatsen " palissaden " o p g e r i c h t . Deze palissaden en ook de " f r a i s e s " waren meestal voorzien van " scheurbroecken " ( = scherpe i j z e r e n p i n n e n ) , d i t n a t u u r l i j k om d e v i j a n d b i j h e t o v e r s c h r i j d e n v a n de h i n d e r n i s s e n z o v e e l m o g e l i j k t e h i n d e r e n . B i j g r o t e r e r e d o u t e n e n f o r t e n werden dan doornhagen g e p l a a t s t , om z o d e v i j a n d t i j d e n s z i j n s t o r m a a n v a l t o t omwegen t e v e r p l i c h t e n . I n d e s t r e e k k a n men h i e r e n daar n o g d e r g e l i j k e doornhagen a a n t r e f f e n .

Het w a s e e r s t i n 1 6 4 2 d a t A n d r e a d e C a n t e l m o b e g o n a a n d e a a n l e g v a n de l i n i e d i e z i j n naam z o u v e r e e u w i g e n . D e l i n i e l i e p v a n f o r t S t . D o naes n a a r f o r t I s a b e l l a e n was o n g e v e e r 1 6 0 0 v a d e m e n l a n g ( Âą 3 k m ) .

Nieuw a l h i e r w a s h e t g e b r u i k v a n " r e d e n t s " . D e C a n t e l m o v o o r z a g n i e t minder d a n z e v e n d r i e h o e k i g e u i t s p r o n g e n . D e z e k a r a k t e r i s t i e k e vorm v i n d t men n u n o g o n m i d d e l l i j k t e r u g o p e l k e d e t a i l k a a r t v a n d e s t r e e k .

De w e r k e n s t o n d e r o n d e r d e l e i d i n g v a n z e s m i l i t a i r e i n g e n i e u r s , w a a r van we e r s l e c h t s t w e e k o n d e n t e r u g v i n d e n : M o n s i e u r d e S t . J e a n , v a n het r e g i m e n t " L o r r e i n e n " , g e l e g e r d t e Oostende, e n Monsieur d e Chamoreau, v a n h e t " K o n i n k l i j k R e g i m e n t " , g e l e g e r d t e G e n t . A l d e z e i n genieurs hadden r e e d s v r o e g e r a a n de bouw v a n d e v e s t i n g s w e r k e n g e w e r k t en s t o n d e n h o o g a a n g e s c h r e v e n . V o o r d e z e o f f i c i e r e n w a s e e n r u i m e v e r goeding v o o r z i e n , o m d a t h e t l e v e n i n d i t " v e r l o r e n g a t " z e e r d u u r was, A l l e p r o v i a n d moest immers onder zware bewaking v a n u i t d e s t e d e n worden aangevoerd. E e n g r o o t g e d e e l t e v a n d e b e v o o r r a d i n g g e b e u r d e v i a d e d o o r de S p a n j a a r d e n g e g r a v e n k a n a l e n , z o a l s d e " J e z u i e t e n v a a r t " e n d e " V u i l e Va e r t " . D e z e k o n v o o i e n waren e e n welkom d o e l v o o r d e H o l l a n d s e strooptochten.

De C a n t e l m o l i n i e w e r d a a n g e l e g d d o o r 1 6 0 0 " p i o n i e r s " . D i t w a r e n w a a r s c h i j n l i j k allemaal m i l i t a i r e n . Vo o r de afwerking van de f o r t e n en de vestingen waren e c h t e r w e l b u r g e r s aangeworven. G e s p e c i a l i s e e r d e w e r k l i e d e n a l s z o d e n s n i j d e r s , z o d e n l e g g e r s , t i m m e r l i e d e n , wagenmakers, e n z . verdienden een z e e r hoog l o o n van 1 , 1 pond p e r dag. D i t bedrag w i j s t 203

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 203

De Cantelmolinie op een kaart van 1864 Museum Sincfala - Knokke-Heist.

204

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 204

er w e l o p , d a t h e t n i e t g e m a k k e l i j k w a s , w e r k l u i a a n t e w e r v e n om i n d i t " niemandsland " t e gaan werken. U i t v o o r z o r g t e g e n d e Nederlandse o v e r v a l l e n , b e g o n men a l t i j d e e r s t m e t d e a a n l e g v a n e e n p a l i s s a d e ; om d e w e r k l i e d e n t e b e s c h e r m e n t i j d e n s h u n d a g t a a k . D e kampen v a n d e p i o n i e r s e n d e wegen werden s t e e d s g o e d bewaakt, t e r w i j l d e b u r g e r s zich na hun dagtaak v e i l i g t e r u g t r o k k e n i n de omliggende dorpen o f d e Spaanse f o r t e n .

E l k e p i o n i e r w e r d g e a c h t 0 , 7 5 m3 g r o n d u i t t e g r a v e n e n o p d e w a l l e n u i t t e s t o r t e n . D e l i n i e - g r a c h t was ongeveer 1 , 8 m e t e r d i e p e n 2 , 4 m e t e r b r e e d . D e w a l l e n hadden ongeveer d e z e l f d e a f m e t i n g e n e n s t r u k t u u r als deze g e b r u i k t b i j d e aanleg v a n de redouten. D i e afmetingen geven ons o n g e v e e r e e n r u w i d e e o v e r d e d u u r d e r w e r k e n . E r m o e s t c i r c a 15.000 m3 v e r p l a a t s t w o r d e n . D i t b r a c h t v o o r d e 1 6 0 0 p i o n i e r s d u s o n g e v e e r 2 0 d a g t a k e n m e t z i c h mee. D e w a l l e n w e r d e n l a n g s d e b u i t e n k a n t met z w a r e z o d e n b e l e g d . D e z e z o d e n w a r e n d r i e h o e k i g v a n v o r m e n w e r d e n " s c h a a k s g e w i j s " o p d e b e r m i n g e p l a n t . Om d e w a l l e n t e v e r s t e v i g e n werden g e v l o c h t e n m a t t e n v a n r i j s h o u t t u s s e n g e v o e g d , d i t z o w e l h o r i z o n taal a l s v e r t i k a a l . D i t gebeurde dus ongeveer z o a l s g e b r u i k e l i j k b i j d e a a n l e g v a n d i j k e n . Soms w e r d h i e r b i j o o k d u i n d o o r n g e b r u i k t . D e z e m o e s t door d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g w o r d e n a a n g e b r a c h t . B i j d e g r a a f w e r k e n werden n i e t m i n d e r d a n 4 0 0 0 l o o p p l a n k e n g e b r u i k t . A a n s c h u p p e n w a s z e ker geen gebrek. D e p i o n i e r s hadden e r w e l 1900 b i j z i c h Vo o r d e a a n l e g v a n d e w a c h t h u i z e n , d e k a z e m a t t e n e n d e l o g e m e n t e n v o o r de t r o e p e n , w e r d e n z o o n g e v e e r 11 0 . 0 0 0 b a k s t e n e n a a n g e v o e r d . D i t u.as dan n o d i g v o o r h e t m e t s e n v a n e e n k l e i n e 1 0 0 0 m2 " s t e e n s c h e m u u r " .

Deze t a a k w e r d u i t g e v o e r d d o o r 8 m e t s e r s e n 1 2 d i e n d e r s . D e k o s t e n v o o r deze bouwwerken b e d r o e g e n 3 0 0 0 p o n d .

Om d e g r a a f w e r k e n d r o o g t e h o u d e n g e b r u i k t e men 4 0 g r o t e e n 4 0 k l e i n e " h o l l a n d a i s e s " ( hozebakken ) . Vo o r a l l e r l e i k l e i n i j z e r w e r k a l s nagels, s l o t e n , h e n g s e l s , e n z . bedroeg de b e g r o t i n g 200 pond.

De bouw v a n d e w a l b r u g g e n v o o r d e t o e g a n g s w e g e n , v e r g d e 5 0 0 g r o t e e n 600 k l e i n e s p a r r e n ( s a p i n s o f i n d e o r i g i n e l e t e k s t " s a p i e r s " ) , en d i t w e r d o p 5 5 0 p o n d g e s c h a t . D e w e r k e n a a n d e f o r t e n w e r d e n a f z o n d e r l i j k van de C a n t e l m o l i n i e u i t g e v o e r d d o o r 1400 p i o n i e r s .

Het p l a a t s e n v a n d e s t o r m p a l e n e n d e p a l i s s a d e n woog m e t 1 0 . 0 0 0 p o n d wel z w a a r d o o r , z o d a t h e t t o t a a l b u d g e t v o o r d e a a n l e g van d e C a n t e l m o l i n i e e n d e u i t b o u w d e r f o r t e n 42.500 pond bedroeg, m e t voorbehoud v o o r onvoorziene k o s t e n .

I n h e t s t a d s a r c h i e f v a n B r u g g e k a n men v e r s c h i l l e n d e p l a n n e n , d i e b e t r e k k i n g hebben o p d e Spaanse f o r t e n l a n g s h e e n h e t Z w i n , b e k i j k e n .

Archiefstuk n r. 9 5 ( Katalogus Schouteet ) g e e f t een d u i d e l i j k overzicht over d e bouw v a n h e t S t . - J o r i s f o r t , g e l e g e n o p d e s c h o r r e n t e g e n o v e r 205

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 205

het Retranchement. D i t f o r t had twee toegangsbruggen o v e r d e w a l g r a c h ten e n v e r t o o n t d u i d e l i j k d e s t e r v o r m met v i e r b a s t i o n s . D i t f o r t z o u l a t e r d o o r d e woeste-wateren v a n d e Noordzee v e r z w o l g e n worden.

Rond d e e e u w w i s s e l i n g ( 1 6 0 0 ) i s e r s p r a k e v a n " W e r c k e n t e n H a z e g r a s e - f o r t " , w a a r m e e men F o r t S t . - J o r i s b e d o e l t .

Ook o v e r d e H o l l a n d s e v e r s t e r k i n g e n e n v e s t i n g s w e r k e n k a n men i n B r u g g e e n k e l e p l a n n e n t e r u g v i n d e n . O v e r h e t " f o r t v a n Cadsand " i s e r e e n " E x t i m a t i o n o p ' t vermaecken v a n d i t f o r t i n forme v a n een r e d o u t e Over h e t " f o r t T e r H o f s t e d e " z i j n e r v e r s c h i l l e n d e p l a n n e n . Z e l f s v a n een " f o r t S t . C a t h a r i n a " , b i j S l u i s , i s e r e e n p l a n u i t 1 5 9 7 .

Remi V a n H a e l s t NOTA: Ve e l v a n d e z e g e g e v e n s w e r d e n o n s v e r s c h a f t d o o r d e h e e r J . Rau_ d i e zo v r i e n d e l i j k w a s z i j n r i j k e k e n n i s o v e r h e t Z w i n e n d e S p a a n s e f o r t e n ten d i e n s t e van onze l e z e r s t e s t e l l e n .

Loop v a n h e t Z w i n n a a r e e n k a a r t u i t h e t G r u u t h u s e museum t e B r u g g e ( XVIde eeuw )

206

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 206

UGENDE B I J DE KAART VAN HET ZWIN N L l D E SPAANSE VERSTERKINGEN

De k a a r t , a f g e d r u k t o p d e m i d d e n b l a d z i j d e n v a n d i t t i j d s c h r i f t , i s d e p r o j e k t i e v a n o u d e k a a r t e n u i t d e X V I d e e n X V I I d e eeuw o p e e n s t a f k a a r t , u i t g a v e 1 9 7 1 . H i e r o p k a n men d u i d e l i j k d e w a a r s c h i j n l i j k s t e p l a a t s v i n d e n v a n d e voornaamste Spaanse v e r s t e r k i n g e n . O p t e merken i s d a t h e t d o r p W e s t k a p e l l e o n g e v e e r 2 , 5 km meer N.NO-waart l i g t , d a n het o p d e s t a f k a a r t s t a a t aangegeven.

Het " O u d e Zwyn " l i g t o p d e o u d e k a a r t e n e e n h e e l e i n d v a n h e t t r a jekt van de huidige " Zwinnevaart " .

Op d e o u d e k a a r t e n komen v e r s c h i l l e n d e z a n d b a n k e n v o o r a l s " D e P l a t e " d e L o o p i n g h e " , " H e t Roode Zand " , e n z . V o o r d e k u s t l a g t o e n d e inham " H e t S l o e " e n i e t s v e r d e r " D e P a e r d e m e r c k t " . V e r s c h i l l e n d e van d e z e namen v i n d t men n u n o g t e r u g .

De v i e r v e r s c h i l l e n d e S p a a n s e l i n i e s z i j n o p d e k a a r t a a n g e g e v e n .

A. D E L I N I E OP DE GRAAF JANSDIJK De d i j k e n w a r e n v a n o u d s h e r e e n d o e l w i t v o o r d e v i j a n d . H e t w a s d u s l o g i s c h d a t d e d i j k e n bewaakt werden. H i e r v o o r hadden d e Spanjaarden een r e e k s " w a c h t h u y s e n " i n g e r i c h t , d i e d i e n d e n t e r b e w a k i n g v a n d e dijken en de schorren langsheen de oevers van h e t Zwin. Deze " c o n t i d e

guaAden wanen geistadt.ch van eene goeden wacht v00 4-&n " . Een redoute aan d e s c h e i d i n g v a n d e V o l c k a e r t s - e n B u t s p o l d e r ( K n o k k e ] i s w a a r s c h i j n l i j k n o g e e n o v e r b l i j f s e l v a n d e z e e e r s t e Spaanse l i n i e . W i e d e " R i a n t e P o l d e r r o u t e " v o l g t , k a n deze goed bewaard gebleven r e d o u t e terugvinden aan h e t O.L.Vrouw-kapelleke o p d e Graaf J a n s d i j k .

B. _DE L I N I E LANGSHEEN DE ZWINOEVER De o p d r i n g e r i g e H o l l a n d e r s v i e l e n g e m a k k e l i j k b i n n e n i n h e t B r u g s c h e V r i j e " . D a a r o m bouwden d e S p a n j a a r d e n o p h e t e i n d e v a n d e X V I d e e e u w een t w e e d e l i n i e l a n g s h e e n d e o e v e r s v a n h e t Z w i n , o m z o d e H o l l a n d e r s de t o e g a n g t o t d e s c h o r r e n t e b e l e t t e n . D e l i n i e b e s t o n d u i t v i e r f o r ten o f g r o t e r e d o u t e n , l a t e r aangevuld m e t F o r t Donaes.

N r. 2 : F O R T: S T. J O R I S , g e l e g e n v l a k o v e r d e s t e r k e H o l l a n d s e v e s t i n g van h e t " R e t r a n c h e m e n t " . H i e r b r a k M a u r i t s v a n N a s s a u d o o r naar Oostende, b i j z i j n a a n v a l i n 1 6 0 4 . D i t f o r t w e r d i n 1621 b i j e e n zware s t o r m d o o r d e Noordzee verzwolgen.

NR.3:FORT THERESIA, d i t f o r t w e r d gebouwd d o o r F a r n e s e i n 1 5 8 3 . S a men m e t f o r t " t e r H o f s t e d e " , a a n d e o v e r k a n t v a n h e t Z w i n , 207

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 207

diende h e t a l s bewaking v a n d e p o n t o n b r u g , w e l k e h e t Z w i n a f s l o o t om S l u i s v a n d e z e e a f t e g r e n d e l e n . D i t h a l v e f o r t werd i n 1 6 0 4 d o o r M a u r i t s v a n N a s s a u z w a a r b e s c h o t e n , t o e n

" Sun Excee., h e t eyeant Caaant J.nghenamen hebbende, hee -t uyt deae battetcy ende Ooneoch chepen een 3chaws aende ander.

4yde ( ghenaervt St. Ma cu4 ) dappentick doen buchLeten, a-e4q h y met ghweet d i e aee1de hadde w i t t e n wechnemen ende �syn e'iyg3vo!a aen t a n d t btcenghen . . . " . U i t e i n d e l i j k zou M a u r i t s v a n Nassau e r b i j v e r r a s s i n g i n g e l u k k e n o v e r d e Soete e n S o e t e v a a r t e n " t e , g e r a k e n e n n a a r O o s t e n d e d o o r te breken.

NR.4:FORT S T. ANNA, d i t f o r t w e e r s t o n d i n 1 6 0 4 a a n d e e e r s t e a a n v a l van M a u r i t s v a n N a s s a u .

NR.5:REDOUTE VAN HET K L E I N KASTEEL: H e t " K l e i n K a s t e e l " o f o o k " D e To r e n v a n B o u r g o n d i ë " g e n o e m d , h a d l a n g e t i j d d e t o e g a n g t o t h e t Z w i n b e h e e r s t . H e t was a f g e b r o k e n o p l a s t v a n K e i z e r K a r e l . Op d e r u i n e s hadden d e Spanjaarden een g r o t e r e d o u t e gebouwd. D e z e w e r d d o o r d e H o l l a n d e r s v e r o v e r d . D e o m g e v i n g tussen ' t Z w i n e n ' t " Nieuwe Pas " w e r d d a n d o o r d e H o l l a n ders v e r s t e r k t met l o o p g r a v e n e n " b a t t e r y e n " .

NR.6:FORT S r . DONAES: D i t g r o t e f o r t w e r d d o o r F r e d e r i k v a n B e r g e n i n 1605 gebouwd, n a d e d o o r b r a a k v a n M a u r i t s v a n Nassau, om zo h e t B r u g s c h e V r i j e b e t e r t e b e s c h e r m e n . D i t f o r t g r e n d e l d e de d o o r v a a r t v a n d e " S o e t e V a e r t " a f . H e t h e e f t e e n b e w o g e n g e s c h i e d e n i s a c h t e r d e r u g . I n 1.703 k o n d e N e d e r l a n d s e g e n e r a a l Spar h e t f o r t v e r o v e r e n e n v o l l e d i g v e r n i e l e n . L a t e r w e r d h e t opnieuw i n g e b r u i k genomen. H e t v o r m d e i n 1 6 4 2 é é n d e r s t e u n punten v a n d e C a n t e l m o l i n i e .

NR.7:FORT S T. J O B : E é n d e r o u d s t e f o r t e n , o o r s p r o n k e l i j k u i t g e v o e r d

met slechts twee bastions. Weerstond i n 1604 aan de tweede aanval v a n M a u r i t s v a n Nassau. We r d w a a r s c h i j n l i j k i n 1642 uitgebouwd t o t e e n v o l l e d i g f o r t m e t v i e r b a s t i o n s , z o a l s b l i j k t u i t k a a r t e n u i t h e t b e g i n van d e XVIIde en h e t midden van d e X V I I d e e e u w.

NR.8:FORT S T. FREDERICK: Gebouwd d o o r F r e d e r i c k v a n B e r g e n i n 1 6 0 4 . t e r v e r d e d i g i n g v a n d e R e i g h a e r s v l i e t - s l u i z e n . Wa s o o r s p r o n k e l i j k s l e c h t s een f o r t met twee b a s t i o n s , l a t e r uitgebouwd t o t een v o l l e d i g f o r t m e t v i e r b a s t i o n s , w a a r s c h i j n l i j k t e r z e l f d e r t i j d als Fort St. Job. C. D E L I N I E VAN FONTAINE Om d e o p d r i n g e r i g e H o l l a n d e r s , d i e v a s t e v o e t v e r w o r v e n h a d d e n o p d e

208

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 208

w e s t e l i j k e Z w i n o e v e r , t e g e n t e h o u d e n , b e s l o o t men i n 1 6 2 2 t o t h e t a a n l e g g e n v a n d e l i n i e v a n F o n t a i n e , genoemd n a a r d e g o e v e r n e u r v a n Gent, d i e d e w e r k e n m o e s t v o l g e n . O p d e K a a r t a a n g e g e v e n o n d e r n r . 1 3 .

NR.9:FORT ST.ISABELLA: D e n o o r d e r v l e u g e l v a n d e l i n i e v a n F o n t a i n e werd g e v o r m d d o o r h e t g r o t e f o r t S t . I s a b e l l a ( genoemd n a a r de a a r t s h e r t o g i n ) . H e t f o r t w e r d i n 1 6 2 2 a a n g e l e g d t e r v e r vanging v a n h e t weggespoelde f o r t S t . J o r i s . H e t d i e n d e t e r verdediging van de afwateringssluizen van de polders. D i t f o r t werd n o g v e r s c h i l l e n d e m a l e n u i t g e b r e i d e n w a s s t r a t e g i s c h van g r o o t b e l a n g . H e t w e r d l a t e r v e r v a n g e n , o p o n g e v e e r d e z e l f de p l a a t s , d o o r a n d e r e f o r t e n . I n 1 7 8 4 w e r d h i e r h e t H a z e g r a s f o r t gebouwd, l a t e r d a n w e e r h e t L e o p o l d - f o r t . D e s p o r e n v a n de v e s t i n g e n z i j n n o g d u i d e l i j k t e r u g t e v i n d e n i n h e t l a n d schap.

NR.10:FORT DE STERRE: Vo r m d e samen m e t d e f o r t e n I s a b e l l a e n T h e r e sia de n o o r d e l i j k e vleugel van de l i n i e van Fontaine. H e t dankt z i j n naam a a n d e b i j z o n d e r e v o r m w a a r i n " s t e r r e f o r t e n " werden g e b o u w d .

NR.11: FORT S T. PAULUS: Gebouwd i n 1 6 2 7 , a l s u i t b r e i d i n g v a n d e Spaanse v e r s t e r k i n g e n . D i t f o r t i s z e e r g o e d b e w a a r d g e b l e v e n en men k a n h e t n u n o g b e z i c h t i g e n . H e t w e r d - b e v o o r r a a d l a n g s de S t . P a u l u s v a a r t , d i e a a n s l o o t o p d e b e v o o r r a d i n g s v a a r t e n door d e Spanjaarden aangelegd v o o r f o r t I s a b e l l a ( L e g e r v a a r t , J e z u ĂŻ e t e n v a a r t , V u i l e V a a r t ) . O o k d i t f o r t k e n d e e e n bewogen geschiedenis.

Het w e r d r e e d s i n 1 6 4 8 v e r l a t e n . B i j h e t B a r r e e l t r a k t a a t w e r d het Nederland toegewezen e n opnieuw d o o r s o l d a t e n b e z e t . H e t f o r t werd opgegeven i n 1783. Op k a a r t e n anno 1783 ( Donche R i j k s a r c h i e f B r u s s e l - 2646 ) i s h e t f o r t g e s i t u e e r d o p amper 100 m e t e r v a n d e h o o g w a t e r l i j n ( P l e i n e e t n o u v e l l e l u n e ) .

Op d e z e k a a r t k a n men d u i d e l i j k h e t v e r s c h i l i n a f m e t i n g e n o p merken t u s s e n h e t g r o t e f o r t I s a b e l l a , f o r t S t . P a u l u s e n S t . Bernardus. D e normale b e z e t t i n g v a n een m i d d e l g r o o t f o r t j e als d a t van S t . P o l was een d e r t i g t a l s o l d a t e n . De w a l l e n en grachten bleven i n t a k t e n i n d e o o r l o g 1914-'18 maakten d e D u i t s e r s v a n d i t f o r t g e b r u i k om d e Z w i n s t r e e k â&#x20AC;˘ t e b e w a k e n .

Men p l a a t s t e e r e e n b a t t e r i j . . . . N u i s e r e e n k u n s t c e n t r u m g e vestigd.

NR.12:FORT S T. BERNARDUS: D i t k l e i n e f o r t j e , m o d e l " P a p e m u t s e " , lag een goede k i l o m e t e r t e n z u i d o o s t e n v a n f o r t S t . P o l . H e t d i e n d e h o o f d z a k e l i j k om d e b e v o o r r a d i n g s k o n v o o i e n t e b e s c h e r m e r 209

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 209

Waarschijnlijk l a g e r tussen f o r t I s a b e l l a en S t . Bernardus nog e e n f o r t j e . D e z e p l a a t s i s o p d e k a a r t a a n g e g e v e n o n d e r h e t nummer 1 7 . O o k v a n f o r t B e r n a r d u s k a n men n o g d u i d e l i j k e sporen t e r u g v i n d e n .

NR.13: EEN L I N I E VAN REDOUTEN: A c h t e r d e " V u i l e V a a r t " l i e t g r a a f Fontaine een r e e k s r e d o u t e n aanleggen. H i e r v a n kennen we e n k e l e namen, m a a r h e t j u i s t e a a n t a l i s m o e i l i j k t e a c h t e r h a l e n omdat a l l e k a a r t e n e e n v e r s c h i l l e n d a a n t a l r e d o u t e n a a n g e v e n , v a r i ĂŤ r e n d v a n 4 t o t 7 . . . Tu s s e n d e f o r t e n F r e d e r i c k e n De S t e r r e l a g e n v a n z u i d n a a r n o o r d : " D e Rooden O s s e " ( b i j d e hoeve d i e n u n o g d e z e naam d r a a g t ) , S t . M a r t i n u s , S t . A m b r o s i u s e n S t . A n n a . Va n d e z e r e d o u t e n z i j n e r w e i n i g o f geen sporen m e e r t e r u g t e v i n d e n .

1) D E L I N I E VAN CANTELMO In 1642 was d e l i n i e v a n F o n t a i n e o n t o e r e i k e n d geworden d o o r d e v o o r t d u r e n d e b e d r e i g i n g v a n e e n N e d e r l a n d s e i n v a l . To e n w e r d b e s l o t e n d e " L i n i e van Cantelmo " a a n t e l e g g e n . A c h t e r een v e r d e d i g i n g s v a a r t met zeven " r e d e n t s " w e r d e n e e n r e e k s v a n d r i e f o r t e n g e b o u w d , o n g e v e e r de g r o o t t e v a n f o r t S t . P a u l u s , e e n v i e r k a n t v a n c i r c a 2 0 B r u g s e r o e d e n ( 8 0 m e t e r ) . Vo l g e n s e e n s t a f k a a r t v a n 1861 l a g e n d e -Forten m e t h u n diagonalen z u i d -noord e n o o s t -west.

Sommige b r o n n e n g e v e n v i e r f o r t e n a a n , m a a r v o l g e n s d e g e b r u i k e l i j k e g e l i j k m a t i g e a f s t a n d e n z i j n h e t e r maar d r i e waarvan geen sporen meer terug t e vinden z i j n .

NR.14: FORT S T. ANNA: G e l e g e n v l a k a c h t e r d e t w e e d e r e d e n t v a n d e g r a c h t , t e g e n d e Cantelmoweg. Va n d i t f o r t z i j n e r b i j v e r b o u wingswerken v e e l o n d e r d e l e n t e r u g g e v o n d e n , m a a r n u i s h e t m o e i l i j k de j u i s t e p l a a t s t e bepalen.

NR. 1 5 : FORT S T. AMBROSIUS: G e l e g e n a c h t e r d e v i j f d e r e d e n t v a n d e gracht. D i t f o r t j e i s nog gemakkelijk t e r u g t e vinden i n d i t vlakke landschap. H i e r i s e l k e t e r r e i n g l o o i i n g een oude d i j k , terp, f o r t o f redoute . . .

NR. 1 6 : FORT S T. MARTINUS: H i e r v a n z i j n w e i n i g o f g e e n s p o r e n o v e r g e bleven. O p k a a r t e n u i t 1860 w o r d t h e t a l n i e t meer aangegeven.

W a a r s c h i j n l i j k was h e t g e l e g e n a c h t e r d e b o c h t v a n d e g r a c h t , halfweg t u s s e n S t . A m b r o s i u s e n S t . Donaes.

NR. 1 7 : E E N REDOUTE o f k l e i n f o r t j e , m o d e l S t . B e r n a r d u s . V o l g e n s de g e b r u i k e l i j k e a f s t a n d e n m o e t h i e r t u s s e n S t . B e r n a r d u s e n St. I s a b e l l a een k l e i n f o r t j e gelegen hebben. Vr o e g e r h e e f t men h i e r k a n o n b a l l e n g e v o n d e n .

210

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 210

E. D E NEDERLANDSE VERSTERKINGEN

NRS. 1 8 & 1 9 : FORTEN ORANGIEN EN NASSAU, h o e k s t e n e n v a n h e t g r o t e " Retrenchement " .

NR. 2 0 : FORT TER HOFSTEDE: V e r t r e k p u n t v a n e e n r e e k s " c o r p s d e guarden " , t e r v e r d e d i g i n g v a n Cadsand.

NR. 2 1 : S L U I S : S t e r k v e r d e d i g d e s t a d m e t z e s v e r s c h i l l e n d e b a s t i o n s : van z u i d n a a r n o o r d : O r a n g i e n , N a s s a u , Z u y d t , S c h u t t e r s , Magdalena, O o s t e n " H e t K a s t e e l " .

Van h e t " b o l w e r c k O r a n g i e n " k a n men n o g r u i n e s z i e n , i n d e goed b e w a a r d g e b l e v e n w a l l e n v a n S l u i s .

Ook h e t " R e t r e n c h e m e n t " i s g e d e e l t e l i j k b e w a a r d g e b l e v e n .

REFERENTIES :

Kaerte v a n S l u y s , H e t Z w i n ende Schansen a e n weder syden " - 1627 Claes V i s s c h e r It

Kaert v a n d e Zwinmonding " 1 6 2 2 - J . H o r e n b a u l t ( R i j k s a r c h i e f G e n t I n v. 6 5 - n r . 5 9 5 )

" Den Nassaauschen L a u r e n c r a n s " - L e i j t e n - 1619 " K a a r t v a n d e Hazegraspolders " - Donche - 1783 ( R i j k s a r c h i e f B r u s sel n r . 2 6 4 6 ) K a a r t a f w a t e r i n g e n W e s t k a p e l l e 1 8 6 4 " ( Museum S i n c f a l a K n o k k e - H e i s t S t a f k a a r t Z w i n m o n d i n g - U i t g a v e 1861

Kaart Waterwegen t u s s e n Brugge e n S l u i s [ b e g i n 1600) - S t a d s a r c h i e f Brugge ( K a t . n r . 2 1 ) I n l i c h t i n g e n v e r s c h a f t d o o r J . Rau Gegevens, d o k u m e n t a t i e t e r b e s c h i k k i n g g e s t e l d d o o r d e s t a d s b e s t u r e n Stadsarchivarissen van S l u i s , Knokke - H e i s t en Brugge.

211

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 211

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 212

N

N

Zevekote #�n Óüde Men:

-'_

Oosthoek

t

'OÎtT ST. POL kw t i p

De Brabander

�âgevuursp

Graaf Jansdijk

Siska-Lekkerbek

Willem

De Vrede

: Hvs f-Iazegras

{t idiogelcicii ngsstation'Costa . � w.

De Plaai

Rurkelpoldcr

polder

De Gouv ern eméntsweide

` � Leopold .. � : . . �▶��'^ [tadiogeleidinisstatton osta

I lazegraspolder

( ,

Zwart huis

.15ireefc

Robbe-Mor reel polder

M napo lde Graveningepolder

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 213

kastelen in vlaanderen T E R

S A K S E N

I n h e t v o r i g e H o b o n i a - n u m m e r s t r e k e n w e t e B e v e r e n - Waas n e e r om e e n bezoek t e b r e n g e n a a n h e t k a s t e e l C o r t e w a l l e , m a a r d e z e g e m e e n t e heeft nog h e e l w a t meer aan k a s t e l e n t e bieden. L a a t ons i n deze a f l e v e r i n g e e n s e e n k i j k j e g a a n nemen i n h e t " H o f T e r S a k s e n " , m a a r eerst nog i e t s v e r t e l l e n o v e r h e t (verdwenen) a l o u d e k a s t e e l van Beveren e n z i j n H e r e n .

HET K A S T E E L V A N B E V E R E N Het c e n t r u m v a n d e u i t g e s t r e k t e h e e r l i j k h e i d " H e t L a n d v a n B e v e r e n I was h e t k a s t e e l van B e v e r e n , e e n m a c h t i g w a t e r s l o t , h ĂŠ t v o o r n a a m s t e in de r i j van s t e r k t e n langs de waterkant waartoe " Kraaienhof " i n Z w i j n d r e c h t ; " H o f t e n Dauuue " i n K a l l o ; " B a r d e m a r a " t e V r a s e n e ; " ' t H o f t e V o o r h o u t e " i n Kemzeke, e n z . , b e h o o r d e n .

Vanop d e M a r k t d e K a s t e e l d r e e f e n P o l d e r d r e e f v o l g e n d , b e m e r k t m e n , na c a . 2 , 5 k m , a a n d e l i n k e r k a n t v a n d e w e g e e n m e t a k k e r l a n d omgeven aarden h e u v e l : d e S i n g e l b e r g ; h e t v e r g e t e n symbool v a n d e ĂŠ c h t e b a k e r mat v a n B e v e r e n . D e o o r s p r o n k e l i j k e b e n a m i n g i s " B e v e r e n b r o e c k " , waarvan h e t l a a t s t e d e e l v a n d e z e s a m e n s t e l l i n g v e r w i j s t n a a r h e t m o e rassige broekland.

De S i n g e l b e r g i s e e n k u n s t m a t i g o p g e w o r p e n h o o g t e d i e a l s b u r c h t h e u v e l of " motte " d i e n s t deed. Daarop v e r h i e f z i c h een v e r s t e r k t k a s t e e l d a t m e t e e n w a t e r r i n g o m g e v e n w a s . D a t v e r t e l t o o k d e naam S i n g e l b e r g , want " s i n g e l " i s e e n s y n o n i e m v o o r g r a c h t o f w a l .

De b u r c h t v a n B e v e r e n w e r d w a a r s c h i j n l i j k o p g e r i c h t b o v e n d e p l a a t s van e e n o u d e r e v e s t i n g o f s c h a n s u i t d e p e r i o d e v a n d e R o m e i n s e 214

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 214

overheersing ( I s t e t o t I V d e eeuw na K r i s t u s ) .

I n 9 6 5 w o r d t h e t k a s t e e l r e e d s v e r m e l d , m a a r i n 11 5 7 w e r d B e v e r e n broeck ingenomen e n p l a t g e b r a n d d o o r d e s o l d a t e n v a n F i l i p s v a n d e n Elzas, g r a a f van Vlaanderen. H e t f e i t d a t d e Heren van Beveren h e t r e gelmatig aan de s t o k kregen met hun buren en de graven van Vlaanderen, hebben h e t g e l e i d e l i j k v e r v a l v a n d e b u r c h t i n d e h a n d g e w e r k t .

De f a m i l i e v a n B e v e r e n , k a s t e l e i n e n v a n D i k s m u i d e , b l e v e n h e t k a s t e e l b e z i t t e n t o t i n h e t b e g i n v a n d e X I V d e e e u w. D e h e e r l i j k h e i d v a n Beveren, m e t h e t k a s t e e l v a n B e v e r e n b r o e c k , g i n g t o e n o v e r n a a r d e graven v a n Vlaanderen, d i e e r e e n k a s t e l e i n a a n s t e l d e n , d o c h e r z e l f ook r e g e l m a t i g hin i n t r e k namen.

I n 1395 w e r d h e t k a s t e e l , i n o p d r a c h t v a n F i l i p s d e S t o u t e , g e r e s taureerd e n nieuwe h e r s t e l l i n g e n gebeurden i n 1485. Ve r s c h i l l e n d e b e s t o r m i n g e n , o n d e r F i l i p s d e . Goede, e n t i j d e n s d e k r i j g s g e b e u r t e n i s sen v a n d e 1 6 d e e n 1 7 d e e e u w b r a c h t e n z w a r e s c h a d e a a n d e b u r c h t , o p z u l k een w i j z e d a t e r i n 1526 z e l f s e e n i n g e s t o r t e t o r e n e n omgevallen walmuur t e r u g d i e n d e n t e w o r d e n h e r b o u w d .

Eind o k t o b e r 1 5 7 6 s t a k e n Spaanse s o l d a t e n h e t v u u r a a n d e h u i z e n v a n de m a r k t t e B e v e r e n . A l l e h u i z e n w e r d e n v e r n i e l d , e v e n a l s h e t " W e t h u i s " m e t d e a l d a a r b e w a a r d e o u d e h a n d v e s t e n e n d o k u m e n t e n . Tw e e j a a r l a t e r v i e l e n Gentse Geuzen d e gemeente b i n n e n e n p l u n d e r d e n d e k e r k e n h e t W i l h e l m i e t e n k l o o s t e r . Te v e n s v e r o v e r d e n d e z e G e u z e n h e t k a s t e e l v a n Beveren t o t d a t , o p 5 november 1 5 8 3 , d e h e e r v a n W i s s e k e r ke, h o o g b a l j u w v a n h e t L a n d v a n Waas, z i c h t e r u g m e e s t e r m a a k t e v a n het k a s t e e l . I n de archieven van de heren van Wissekerke, berustend i n h e t S t a a t s a r c h i e f v a n Gent, s t a a t aangetekend o p 5 november 1 5 8 3 : Mynheere v a n W i s s e k e r c k e e n d e d e n c o m m i s s a r i s g e n e r a a l George Basto v e r t r o c k met a l l e t c i j s v o l c k van Bloistenblye naer Beveren; a l d a e r g h e a r r i v e e r t zynde, hebben ' t c a s t e e l v a n voornoemde p r o c h i e m e t a p pointemente inneghenomen e n d e d a e r o p g h e l e g t Spaegnaerden, e n d e z y n i n d e v o o r n . prochie g h e f o u r i e e r t gheweest In 1584 werd o p Beverenbroeck de overgave v a n Antwerpen getekend tussen M a r n i x v a n S i n t - A l d e g o n d e e n F a r n e s e , h e r t o g v a n Parma, d i e z i j n h o o f d k w a r t i e r had op de b u r c h t van Beveren, t e r w i j l h i j A n t werpen b e l e g e r d e .

De b u r c h t , m e t v e r s c h e i d e n e r o n d e e n v i e r k a n t e t o r e n s , w a s z e e r u i t g e s t r e k t e n b e v a t t e b i n n e n z i j n muren e e n boomgaard, e e n m o e s t u i n ,

215

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 215

een o p p e r - e n n e e r h o f , e e n e i g e n s l o t k a p e l , e n z . D i t a l l e s v e r d w e e n i n 1652 e n a l s e r n u z e l f s geen r u ï n e o f muurfragmenten meer z i c h t baar z i j n k o m t d a t d o o r d a t h e t p u i n t i j d e n s d e t w e e v o l g e n d e eeuwen stelsemmatig werd weggehaald. S t e n e n d i e v a n de r u ï n e a f k o m s t i g waren werden g e b r u i k t b i j d e h e r b o u w i n g v a n d e k e r k v a n K a l l o e n v o o r d e r e s t a u r a t i e v a n d e k e r k v a n Ve r r e b r o e k . Reeds i n 1653 g e t u i g t e e n kerkrekening van Beveren d a t reeds met h e t a f b r e k e n van h e t s l o t begonnen w a s :

• b e t a e e d t aen 304. Weyn4, twee 4che2-

£ ing. oven het haten van een voegen 4.teen

van h e t ca3- ee.e om de kehcfze t e nepanehen . .

Een r e k e n i n g u i t 1 6 5 8 v e r m e l d t :

• b e - a a d - t aan Jan Vengauwen o v e r v a n g e n van de matetc.i.a.een van ' t ca)steel, d e 4omvne van een povtt, .th-.en 4chetee, a c h t gnoo-ten

oven..eeve'tAingen van onduyn voon de (aVtcfae . .

R

Toen i n 1 8 8 8 d e S i n t - M a a r t e n s k e r k v a n B e v e r e n e e n n i e u w e v o o r g e v e l kreeg, werden h i e r andermaal s t e n e n v e r w e r k t d i e a f k o m s t i g waren van de b u r c h t o p d e S i n g e l b e r g . E n d a a r l i g g e n n u n o g s t e e d s d e g r o n d v e s ten begraven onder d e a a r d e n ophoging.

Rond d e S i n g e l b e r g i s d e s t i l t e w e e r g e k e e r d . D e s t r i j d k r e e t v a n d e p l a a t s e l i j k e heren: " Bevres ! Bevres ! " i s s i n d s lange t i j d u i t g e storven, maar e r l e e f t nog steeds de legende, e n d i e i s h e e l wat r o mantischer dan hetgeen h i e r werd uiteengezet.

Op b l z . 3 0 4 v a n h e t d e e l I d e r " G e s c h i e d k u n d i g e S c h e t s e n " d o o r D h r .

P i j p e r s s t a a t d e l i j s t a f g e d r u k t van de k a s t e l e i n e n van Beverenbroeck.

Deze l i j s t , d i e w a a r s c h i j n l i j k n o g o n v o l l e d i g i s , v e r m e l d t ;

Walter van Vi n k t (1302); Frans van Artevelde (1325); Jan V i j t ( 1 3 5 3 ) ; N i c o l a e s V i j t , h e e r v a n Pamele e n Ledeberg ( 1 3 7 1 ) ; Gwyde v a n L o n g p r e z ( 1 3 9 7 ) ; J e a n d e l a P i e r r e (1399); F r a n s v a n Haveskerke ( 1 4 0 4 ) ; J a n de Bassy ( 1 4 3 4 ) ; Joost T r i e s t ( 1 4 . . ) ; J o o s t B r a d e r i c ( 1 4 6 4 ) ; P i e t e r v a n Belloy (1520); W i l l e m van Pottelsberghe (1528).

Van d e h e e r l i j k h e i d v a n h e t L a n d v a n B e v e r e n , d a t o o k o . a . K a l l o , Ve r r e b r o e c k , K i e l d r e c h t e n D o e l o m v a t t e , w e r d e n n i e t m i n d e r d a n 9 8 lenen gehouden, waaronder d e h e e r l i j k e d e n v a n Puienbeke; Paddeschoot; A a r s c h o t o n d e r S i n t - N i k l a a s ; Sombeke o n d e r Wa a s m u n s t e r e n h e t " Beversche " o n d e r B e l s e l e e n Haasdonk. D e z e h e e r l i j k h e d e n gaven d e

bezitters r e c h t op hoge, middelbare en lage j u s t i t i e . Verder waren e r 216

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 216

nog b e l a n g r i j k e l e n e n m e t a l l e e n d e l a a g s t e r e c h t s g r a a d z o a l s : M e u l e n a k k e r ; Duwaarde; Speens o f Mandekens, Leeuwergem o f Levergem; D o o r n ; Z i j s e l e ; Z i l l e b e k e ; W e l l e ; L i g n e ; Massemen; F r a n s m a n s ; t e r B e k e n ; Gaver; t e r E e c k e n ; B o g a e r d ; K a m b e k e ; t e r H a g e n ; e n z . , e v e n a l s d e meiereien v a n Beveren, M e l s e l e , K a l l o , K i e l d r e c h t e n Ve r r e b r o e k . E n dan b e z a t e n d e h e r e n v a n B e v e r e n e v e n e e n s n o g e e n a a n t a l l e e n g o e d e r e n z o n d e r h e e r l i j k e r e c h t e n , z o a l s T e r S a k s e n , ' t Goed t e P e p e r c o o r e n , Blankemeersch, e n z .

HEREN V A N B E V E R E N B e v e r e n - Waas h e e f t m e t z i j n v e r s t e r k t k a s t e e l i n B e v e r e n b r o e c k e e n merkwaardige r o l g e s p e e l d i n d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t g r a a f s c h a p Vlaanderen, e n d i t r e e d s v a n a f d e v r o e g s t e middeleeuwen. H e t imposante k a s t e e l o p Beverenbroeck werd b e t r o k k e n d o o r d e Heren van Beveren, die tevens slotvoogden van Diksmuide waren, e n na hen door a a n g e s t e l de k a s t e l e i n e n . D e h u i d i g e S i n g e l b e r g i s d e l a a t s t e h e r i n n e r i n g a a n deze b u r c h t , d i e o m s t r e e k s 1 6 5 0 w e r d a f g e b r o k e n .

Het " L a n d v a n B e v e r e n " w a s z e e r a a n z i e n l i j k e n w e r d b i j d e b e l a n g r i j k s t e h e e r l i j k h e d e n van h e t graafschap gerekend. I n z i j n " Corpus Chron. F l a n d r . I V , 2 3 1 " s c h r e e f W i e l a n t : En f l a n d r e f l a m i n g a n t , s o u b s l a C o u r o n n e , sont s i x anschiennes b a n n i è r e s , c ' e s t a s s c a v o i r : l e v i c o m t e d e Gand, l e s e i g n e u r de N e v e l e , l e s e i g n e u r d e D i x m u d e e t d e Bevres, l e s e i g n e u r d e P r a e t , l e s e i g n e u r de H a v e s k e r k e e t l e s e i g n e u r d e Wa s t e n e " . ( d u s s a m e n m e t genoemde h e e r l i j k h e d e n e n h e t b u r g g r a a f s c h a p G e n t b e hoorde B e v e r e n t o t d e z e s b e l a n g r i j k s t e b a a n d e r h e e r l i j k h e d e n v a n

Kroon - Vlaanderen ) , Over d e a l o u d e g e s c h i e d e n i s v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n B e v e r e n t a s t m e n v o l l e d i g i n h e t d u i s t e r . A l g e m e e n w o r d t aangenomen d a t B e v e r e n e e r t i j d t o t de b e z i t t i n g e n van de graven van Holland behoorde t o t , omstreeks h e t m i d d e n v a n d e X d e e e u w, h e t L a n d v a n B e v e r e n i n r u i l w e r d g e g e v e n aan D i r k ( D i e d e r i k o f T h i e r y ) v a n B e v e r e n , s l o t v o o g d v a n D i k s m u i d e , door A r n o l d d e Oude, g r a a f v a n V l a a n d e r e n . E n m e t d e z e o u d s t gekende Heer v a n B e v e r e n k a n a l m e t e e n b e w e z e n w o r d e n d a t d e f a m i l i e v a n B e veren o p d e e e r s t e r a n g v a n d e Vlaamse a d e l s t o n d e n h e t v o l l e v e r t r o u w e n g e n o o t v a n d e r e g e r e n d e v o r s t e n . W a n t w a n n e e r, n a z i j n h u w e l i j k met Suzanna, d e d o c h t e r v a n k o n i n g B e r e n g a r i u s v a n LombardiĂŤ,

217

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 217

A r n u l f I I , g r a a f van Vlaanderen, g e r u i m e t i j d i n I t a l i ë v e r b l e e f , b e l a s t t e h i j D i e d e r i k I v a n Beveren met h e t b e s t u u r van z i j n g r a a f schap. T i j d e n s d i t b e s t u u r w e r d d e s t a d G e n t b e l e g e r d d o o r d e d r i e vereende k o n i n g e n v a n F r a n k r i j k , S c h o t l a n d e n Engeland, m a a r D i e d e r i k van B e v e r e n k o n h e n g e w a p e n d e r h a n d d w i n g e n h e t b e l e g o p t e g e v e n . Z i j hadden g e d a c h t d i t k a r w e i t j e g e m a k k e l i j k t e k u n n e n k l a r e n n u d e V l a a m se g r a a f a f w e z i g w a s , m a a r D i e d e r i k v a n B e v e r e n l i e t h e n m e t s c h a d e en s c h a n d e a f d r u i p e n .

In 1056 trouwde M a t h i l d e , d e é n i g e d o c h t e r v a n Boudewijn V v a n R i j s e l , graaf v a n Vlaanderen, m e t d e h e r t o g v a n Normandië. I n 1066 v e r o v e r d e deze h e r t o g , m e t d e h u l p v a n d e V l a a m s e r i d d e r s , E n g e l a n d e n t i j d e n s z i j n k r o n i n g t e W e s t m i n s t e r bekwam D r o g o v a n B e v e r e n h e t e i l a n d H o l d e r n e s s a l s b e l o n i n g v o o r z i j n moed t i j d e n s d e v e l d s l a g t e g e n d e Engelsen.

En z o s t e e g , s t i l a a n m a a r z e k e r d e r o e m d e r H e r e n v a n B e v e r e n .

D i e d e r i k I I v a n Beveren, gehuwd met B e a t r i x , d e d o c h t e r v a n Boudew i j n I I v a n Gent, bijgenaamd " De d i k k e " , ondernam i n 1085, i n het gezelschap v a n L o d e w i j k de F r i e s , g r a a f v a n Vlaanderen, e n meer andere Vlaamse r i d d e r s , e e n b e d e v a a r t n a a r h e t H e i l i g L a n d . S e d e r t h e t e i n d e v a n d e t i e n d e e e u w was h e t e e n " m u s t " J e r u z a l e m b e z o c h t te hebben e n t a l r i j k e v o r s t e n t r o k k e n met hun g e v o l g n a a r h e t o o s t e n .

Aan d e z e d u i z e n d e n p e l g r i m s w e r d e r i n h e t H e i l i g L a n d n i e t s i n d e weg g e l e g d e n z e l f s d e S a r a c e n e n e n T u r k e n b e h a n d e l d e n h e t g r a f van K r i s t u s m e t d e g r o o t s t e e e r b e i d . M a a r P i e t e r d e K l u i z e n a a r v e r kondigde d e g r o t e rampen d i e d e K r i s t e n e n i n h e t H e i l i g Land v a n d e " H e i d e n e n " t e l i j d e n h a d d e n e n kwam d e V l a a m s e e d e l l i e d e n a a n z e t t e n om h e t g r a f v a n d e H e i l a n d t e v e r l o s s e n . I n 1 0 9 5 w e r d , t i j d e n s een k e r k v e r g a d e r i n g t e C l e r m o n t - F e r r a n d i n A u v e r g n e , t o t d e e e r s t e k r u i s t o c h t o p g e r o e p e n D i e d e r i k I I v a n B e v e r e n , z i j n s c h o o n v a d e r, Boudewijn I I v a n Gent, e e n m e n i g t e Vlaamse r i d d e r s e n k r i j g s v o l k , schaarden z i c h o n d e r d e b a n j e r e n v a n R o b r e c h t v a n J e r u z a l e m , g r a a f van V l a a n d e r e n , e n b e g o n n e n i n 1 0 9 6 a a n d e e e r s t e K r u i s v a a r t .

Diederik I I van Beveren, g r a a f van A a l s t , s l o t v o o g d van Diksmuide, enz., e n B e a t r i x van Gent hadden twee zonen; D i e d e r i k I I I e n Willem.

Willem v a n Beveren t r o k eveneens n a a r h e t H e i l i g Land w a a r h i j , o m zijn uitstekende diensten, o . a . de t i t e l s " prins van Galilea " en " k o n s t a b e l o f o p p e r b e v e l h e b b e r v a n J e r u z a l e m " bekwam. H i j s t i e r f t e J e r u z a l e m i n 111 8 e n w e r d i n d e genoemde f u n k t i e s o p g e v o l g d d o o r z i j n zoon H e l i a n d o f E l e a a n v a n B e v e r e n d i e , t i j d e n s e e n g e v e c h t t e g e n d e Tu r k e n o n d e r k o n i n g F u l c o v a n A n j o u , h e t l e v e n l i e t .

D i e d e r i k I I I v a n B e v e r e n huwde m e t d e d o c h t e r v a n W a l t e r v a n Z o t t e g e m 218

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 218

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 219

•

�

n

i

n FW cr+,

E n t w G G

f3r.e4

I

n

2

�

•

^

Jî'o(r

N

+

, s

«A

,

M V r « r n r

.

e

è

f

-

1

k

Bor:thr.r . . : . . .

T VA N , . • • • ' à 111 0 R N l l e P w r,

r p l e k W A}F S Irní�t�`k�.

. 11 . .

«

tr n r e < t . .•....,..,�bwf.�

B r w n n

Pwyrb � l r r i m í t f.r

�

Va& b Î DL A N T IFTr_, S 7 P w _ _

Vut7iWr 6a

! � l íùll�+_��5.,/�/ 1

„

BEC$a

H -�.•�- � :,��/rr�r,,,� VF.RE,,,eee��� S r n Stro. : . . îis.w.re.n ? e a ..: . .. .......: . . . . . . . . . . . . . . . . .

l$

'Orlin/nor

� c�.ir�!"4. 3 � ( 1 • /

Ly(Iru FoJ H r b a r e e M , 2_ � �,�;rr.,ó G

..itk

A

,

D e M -vie* " . � • . .

90 e r e H � ) I . t 1 T • . wfGrt(u

�

5 , . r, . m

Llè'Hinte. � - 7 , S e h � � e

nl•rls �otiPrArrr

t

«Het Land van Beveren., o p d e kaart van Vlaanderen, getekend door Mercator.

hi �.,J.. •

ILL A xrCr Trr. be Frn

S T

"

�r{ i d .

2

d

• • 1 " Sh7frrty.L, � l

n�I•J

i r s

a

VIER A M Bo.�Ir,rbr�

Z

��4✓�

VLLnFGrlr

. . , r floro

kép�landt _

§

0,1Iralr

� f . ` � i �'���`���!'� ..

l.jr,�A'�1 4

b`f

A

r.r

:

Pmi..n':...

Verdron 5ts 4.:

y �

W itr,.Att D o t i . . o .

6 . _

` , � � 3t.i,ll. t.rrd

F—. �

\ l.r�.1 tie

� / . . ✓e e l

'r,-,Z7P`'uft t

..�^—

_ • � � ✓ . r, . . _

C

7_uydt Beuer-

FIG

"

� .

fb1

setrir ma. 'relryo,, a . t t t o . i :

Dr .5»l4 Jr»:

.

\ 4 ‘

HEYNE

en w e r d i n 11 2 6 h e e r v a n B e v e r e n e n v a n D i k s m u i d e . Wa n n e e r K a r e l d e Goede, g r a a f v a n V l a a n d e r e n , i n 11 2 7 v e r m o o r d w e r d , w a s D i e d e r i k I I I de e e r s t e , s a m e n m e t D a n i e l v a n Dendermonde, R i j k a a r t v a n Woumen e n Wa l t e r v a n L i l l e r s , o m t e B r u g g e d e moordenaar v a n d e Vlaamse g r a a f te g a a n s t r a f f e n . H e t k a s t e e l , w a a r i n d e samenzweerders z i c h hadden verscholen, w e r d platgebrand e n de l e i d e r v a n de weerspannigen, d e proost B e r t u l f , opgeknoopt.

In d e h e l f t v a n d e t w a a l f d e eeuw werden d e Vlaamse k u s t e n r e g e l m a t i g o n v e i l i g gemaakt d o o r H o l l a n d s e z e e r o v e r s , D i r k v a n d e n E l z a s , g r a a f van V l a a n d e r e n , w a s t o e n n a a r h e t H e i l i g L a n d g e t r o k k e n , m a a r h a d z i j n zoon F i l i p s a l s ruwaard van Vlaanderen aangesteld. F i l i p s v a n den E l z a s v e r z a m e l d e e e n a a n t a l s c h e p e n , v e r p l e t t e r d e d e z e e s c h u i m e r s , en h e r o v e r d e h e t L a n d v a n Waas, d a t d o o r d e g r a a f v a n H o l l a n d w a s ingepalmd geworden. D i e d e r i k I I I v a n Beveren had z i c h a a n d e z i j d e van d e H o l l a n d e r s g e s c h a a r d e n z a g z i j n manschappen d o o r h e t V l a a m s e leger u i t g e r o e i d worden. H e t k a s t e e l v a n Beverenbroek, d e voornaamste s t e r k t e d i e de Hollanders b e z e t h i e l d e n , werd d o o r de Vlamingen b e stormd e n i n a s g e l e g d . F l o r i s I I I , g r a a f v a n H o l l a n d was e c h t e r nog n i e t g e l e e r d e n s t a k i n 11 6 4 w e e r d e h o r e n s o p . A n d e r e z e e s c h u i mers, d o o r hem a a n g e m o e d i g d , v e r s c h e n e n w e e r o p d e Zeeuwse s t r o m e n en a a n d e V l a a m s e k u s t , a l l e s r o v e n d e w a t d o o r d e h a n d e l s s c h e p e n v a n en n a a r V l a a n d e r e n w e r d v e r v o e r d . D i r k v a n d e n E l z a s w a s o n d e r t u s s e n u i t h e t O o s t e n w e e r g e k e e r d e n z e i l d e i n 11 6 5 t e g e n d e v r i j b u i t e r s u i t . F l o r i s z e l f , evenals een groot aantal Hollandse edellieden, werd g e v a n g e n genomen e n t e B r u g g e o p g e s l o t e n . H i e r b l e e f d e g r a a f v a n Holland twee j a a r v a n z i j n v r i j h e i d b e r o o f d e n moest h i j a l h e t l a n d ten z u i d e n v a n d e We s t e r s c h e l d e a a n d e Vlaamse g r a a f a f s t a a n . D i e d e r i k I I I v a n B e v e r e n v e r z o e n d e z i c h i n 11 6 8 o p n i e u w m e t d e g r a a f v a n V l a a n d e r e n e n m o c h t z i j n k a s t e e l i n B e v e r e n w e e r opbouwen.

In 1174 werd D i e d e r i k I V h e e r v a n Beveren e n Diksmuide e n h i j was i n de e c h t v e r b o n d e n m e t A d e l a v a n C o u c h y, d o c h t e r v a n R u d o l f e n A g n e s van Henegouwen. D i e d e r i k I V v a n B e v e r e n , o o k m a r k g r a a f v a n D e i n z e , h e e r v a n L i l l o , B a a s r o d e , e n z . , w a s e e n b e r o e m d e d e l m a n , z e e r bekwaam in de s t a a t - e n de krijgskunde, e n ĂŠĂŠn d e r a a n z i e n l i j k s t e leenheren van z i j n t i j d . To e n F i l i p s v a n d e n E l z a s , g r a a f v a n V l a a n d e r e n , i n 1191 o v e r l e e d , v l o o g D i e d e r i k I V v a n B e v e r e n m e t e e n i n h e t h a r n a s , en v e r o v e r d e , m e t a l s b o n d g e n o o t d e h e r t o g v a n B r a b a n t , d e s t a d e n de s t e r k t e v a n Rupelmonde e n r u k t e t o e n v e r d e r o p t e g e n h e t L a n d van A a l s t , T e N o v i l l e o p d e M e h a i g n e kwam h e t t o t e e n b l o e d i g e v e l d slag, w a a r b i j D i e d e r i k I V v a n Beveren e n z i j n Brabantse bondgenoten v e r s l a g e n w e r d e n d o o r d e v e r e n i g d e V l a a m s e e n Henegouwse a d e l .

220

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 220

De a l o u d e b u r c h t v a n B e v e r e n ( b o v e n ) e n d e " S i n g e l b e r g " ( onder ) o f de p l a a t s waar eens deze burcht stond zoals we d i e n u k u n n e n t e r u g v i n d e n .

221

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 221

D i e d e r i k I V werd v a n z i j n b e z i t t i n g e n b e r o o f d en u i t h e t l a n d gebannen. L a t e r , o p h e t a a n h o u d e n d s m e k e n v a n z i j n n a a s t b e s t a a n d e n , w e r d e n de h e e r l i j k h e d e n v a n B e v e r e n e n D i k s m u i d e a a n d e z o o n v a n d e v e r b a n nen k a s t e l e i n t e r u g g e s c h o n k e n .

D i e d e r i k V v o l g d e dan z i j n v a d e r o p e n werd eveneens ruwaard e n h o o g b a l j u w v a n V l a a n d e r e n . I n 1 2 2 5 nam h i j t e K o k s i j d e d e a b d i j T e r Duinen o n d e r z i j n b e s c h e r m i n g , e n b e g i f t i g d e eveneens d e a b d i j v a n Cambron i n h e t Henegouwse. U i t z i j n h u w e l i j k m e t B e a t r i x , weduwe van G i l l e s v a n T r i c h t , w e r d e n z e v e n k i n d e r e n g e b o r e n : D i e d e r i k V I , Rodolf, Boudewijn, Willem, A l b e r t , R i j k a a r d en B e a t r i x .

Diederik V I van Beveren, k a s t e l e i n van Diksmuide, ruwaard e n hoogbaljuw v a n V l a a n d e r e n , e n z . , huwde m e t I s a b e l l a o f E l i s a b e t h v a n W a l l e r s .

Het e c h t p a a r s t e u n d e m i l d d e a b d i j e n v a n T e r D u i n e n , N i e u w e n b o s s e , Baudeloo, H u n k v l i e t ( N i e u w l a n d ) , e n z .

Diederik V I I van Beveren volgde z i j n vader op i n a l d e h e e r l i j k h e d e n .

Z i j n e c h t g e n o t e , M a r g a r e t h a v a n B r i e n n e s was u i t h e t a d e l l i j k b l o e d der k o n i n g e n v a n Cyprus v a n J e r u z a l e m g e s p r o t e n . D i e d e r i k V I I v a n Beveren o v e r l e e d i n 1 2 7 4 e n z i j n e c h t g e n o t e i n 1 2 7 5 , w a a r n a z i j b e graven w e r d i n d e a b d i j v a n F l i n e s . V a n h u n a c h t k i n d e r e n was h e t Diederik V I I I d i e heer van Beveren werd, k a s t e l e i n van Diksmuide, e n z .

D i e d e r i k V I I I v a n B e v e r e n was gehuwd m e t A g n e s , d o c h t e r v a n N i c o l a e s , heer v a n CondĂŠ, B e l l e , e n z 0 e n n a hem was h e t z i j n z o o n , J a n , d i e h e e r w e r d o v e r d e u i t g e s t r e k t e eigendommen.

Jan v a n B e v e r e n , b i s s c h o p v a n P o t e n z a e n C a l a b r i ĂŤ , v e r k o c h t o p 2 o k t o ber 1312 de h e e r l i j k h e i d v a n Beveren aan L o d e w i j k I v a n Nevers e n Rethel, g r a a f v a n Vlaanderen, v o o r 100.000 pond p a r i s i s De l e d e n v a n d e f a m i l i e v a n B e v e r e n z o u d e n z i c h n o g v e r d e r d o e n o p merken e n b l e v e n o o k v e r w a n t m e t d e b e l a n g r i j k s t e f a m i l i e s v a n h u n t i j d . F i l i p s , l a a t s t e mannelijke afstammeling van de f a m i l i e van Beveren, huwde met Johanna v a n Halewyn e n s t i e r f k i n d e r l o o s i n h e t b e g i n v a n d e X V d e e e u w. Z i j n z u s t e r , J o a n n a v a n B e v e r e n , h u w d e m e t A r noud v a n d e n B e e r s t , h e e r v a n h e t H o f v a n V l a d s l o , d i e s c h e p e n w a s van h e t B r u g s e V r i j e v a n 1 4 1 2 t o t 1 4 1 8 .

Lodewijk van Nevers, o u d s t e zoon van Robrecht v a n Bethune, g r a a f van Vlaanderen, g a f d e h e e r l i j k h e i d v a n Beveren i n 1313 a l s b r u i d s s c h a t aan z i j n d o c h t e r b i j h a a r h u w e l i j k m e t M a t t h i a s , z o o n v a n T h i e b a l d I , h e r t o g v a n L o t h a r i n g e n , e n I s a b e l l a , h e r t o g i n v a n R e m i g n y. I n 1 3 3 4 verkocht hun zoon, Hugo v a n Lotharingen, h e e r v a n Beveren, M a r t i g n y, e n z . , g e h u w d m e t M a r g a r e t h a v a n Boumez, h e t L a n d v a n B e v e r e n a a n L o d e w i j k I I van Nevers, g r a a f van Vlaanderen.

222

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 222

Va n a f d i e t i j d b l e e f d e h e e r l i j k h e i d v a n B e v e r e n a a n d e g r a v e n v a n V l a a n d e r e n t o t d a t F i l i p s d e Goede e r o p 8 a u g u s t u s 1 4 3 9 z i j n b a s t a a r d z o o n C o r n e l i s mee b e g i f t i g d e . C o r n e l i s v a n B o e r g o n d i ë , b a a n derheer v a n V l i s s i n g e n , l a n d v o o g d v a n Luxemburg, e n z , , s n e u v e l d e i n de s l a g v a n Rupelmonde i n 1 4 5 2 , w a a r d o o r B e v e r e n , i n g e v o l g e d e b e p a l i n g e n v a n d e s c h e n k i n g s a k t e , w e e r k e e r d e a a n F i l i p s d e Goede. O p 2 3 j u l i 1452 deed d e v o r s t andermaal a f s t a n d v a n h e t Land v a n Beveren ten voordele van Antoon v a n Boergondië, bijgenaamd " d e Grote Bast a a r d " , e e n a n d e r e v a n z i j n o n e c h t e z o n e n . D e z e beroemde edelman, geboren i n 1 4 2 1 , r i d d e r i n d e Orde v a n h e t G u l d e n V l i e s , a a n w i e , b e h a l v e d e l a n d e n v a n A r l e u x e n C r è v e c o e u r, , d e g r a a f s c h a p p e n v a n L a Roche, C h â t e a u - T h i e r r y , G r a n d - R y, e n z . , t o e b e h o o r d e n , w a s e v e n d a p per i n d e d i v e r s e o o r l o g e n a l s bekwaam i n d e s t a a t k u n d e . H i j w a s o . a . één d e r v o o r n a a m s t e b e m i d d e l a a r s o m d e v r e d e t u s s e n M a x i m i l i a a n v a n O o s t e n r i j k en de Bruggelingen t o t s t a n d t e brengen i n 1485. H i j was gehuwd m e t M a r i a - J o a n n a d e l a V i e u v i l l e , w e l k e hem v i e r k i n d e r e n schonk, w . o . F i l i p s v a n B o e r g o n d i ë , d i e h e m , n o g t i j d e n s z i j n l e v e n , als Heer v a n Beveren opvolgde, F i l i p s v a n Boergondië, r i d d e r i n d e Orde v a n h e t Gulden V l i e s , a d miraal v a n Vlaanderen, e n z . , was één v a n de v i e r voogden d i e d o o r de S t a t e n v a n V l a a n d e r e n w e r d e n a a n g e s t e l d o v e r d e 3 - j a r i g e F i l i p s de S c h o n e , n a d e d o o d v a n z i j n m o e d e r, M a r i a , é n i g e d o c h t e r v a n K a r e l de S t o u t e , i n 1 4 8 2 . F i l i p s v a n B o e r g o n d i ë , é é n d e r m e e s t g e a c h t e r i d d e r s u i t z i j n t i j d , t r a d i n h e t h u w e l i j k met Anna v a n Borselen, vrouwe v a n V e r e , d e l a a t s t e a f s t a m m e l i n g e v a n ' h a a t g e s l a c h t . F i l i p s van B o e r g o n d i ë o v e r l e e d t e B r u g g e i n 1 4 9 8 e n Anna v a n B o r s e l e n o p het s l o t Zandenburg, o p 8 december 1 5 1 8 , U i t h u n , i n 1489 a f g e s l o t e n h u w e l i j k , werden d r i e k i n d e r e n geboren: C h a r l o t t a , d i e Jan v a n Berge huwde; M a r g a r e t h a , e c h t g e n o t e v a n J o o s v a n C r u y n i n g h e , e n A d o l f .

A d o l f v a n B o e r g o n d i ë , d i e d o o r d e beroemde Erasmus " i n goede k o n s t e n en s c h r i f t e n g e ï n s t i t u e e r t e n g e l e e r d w e r d " , h e e r v a n B e v e r e n , V e r e , V l i s s i n g e n , B r o u w e r s h a v e n , W e s t k a p e l l e , D u y v e l a n d , To u r n e h e m , e n z . , was e e n b e r o e m d k r i j g s m a n e n e e n k n a p d i p l o m a a t . H i j w a s r i d d e r i n de O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s , o p p e r b e v e l h e b b e r v a n d e N e d e r l a n d s e v l o o t , l i d v a n k e i z e r K a r e l Raad, e n z . I n 1517 v e r g e z e l d e h i j k e i z e r Karel V n a a r S p a n j e e n i n 1523 v e r l e e n d e h i j g a s t v r i j h e i d aan d e k o n i n g v a n Denemarken met z i j n f a m i l i e . A d o l f v a n B o e r g o n d i ë t r a d i n 1511 i n h e t h u w e l i j k m e t A n n a v a n B e r g e n e n u i t d i t h u w e l i j k s p r o t e n : Anna v a n B o e r g o n d i ë , d i e huwde m e t J a k o b , g r a a f v a n H o o r n ; F i l i p ; Maximiliaan; H e n d r i k ; e n nog twee andere d o c h t e r s .

Anna v a n B e r g e n o v e r l e e d o p 1 5 j u n i 1 5 4 1 e n w e r d i n d e k a p e l v a n h e t

223

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 223

kasteel Sanderbergh, n a b i j Ve r e i n Zeeland, b i j g e z e t . A d o l f v a n Boergondië o v e r l e e d o p 7 december 1540 e n werd eveneens b i j g e z e t i n d e kasteelkapel v a n Sanderbergh, t e r w i j l z i j n h a r t werd begraven i n d e kerk v a n Beveren. Daarvoor werd d e p r a c h t i g e koperen g r a f p l a a t v e r v a a r d i g d d i e we r e e d s tegenkwamen b i j d e b e s p r e k i n g v a n d e S i n t - M a a r tenskerk v a n Beveren. Deze g r a f p l a a t , v o o r z i e n van e n k e l e wapenschilden, v e r m e l d t :

trp gift le coeur be me$fire abolf be 98obrg°°/ seigneur be 98eb;e/ be l a meenet Z. QL. e ebalíer be i'ozb4e be la Klopfan b'oz/ et abmiral be la met/ qui trefpaffa ie jour be qbecemEje xV^ XL. Maximiliaan, t w e e d e zoon v a n A d o l f v a n Boergondië, g e b o r e n t e Bergenop-Zoom o p 2 8 j u l i 1 5 1 4 , v o l g d e i n 1 5 4 0 z i j n v a d e r o p a l s H e e r v a n Beveren. M a x i m i l i a a n v a n B o e r g o n d i ë , r i d d e r i n d e O r d e van h e t G u l d e n Vlies, a d m i r a a l e n l a t e r stadhouder v a n Holland, U t r e c h t en Zeeland, huwde m e t L o u i s a d e C r o y , d o c h t e r v a n F i l i p , h e r t o g v a n A a r s c h o t .

H i j o v e r l e e d k i n d e r l o o s o p 4 j u n i 1558 e n had p e r t e s t a m e n t v a n 1553 z i j n n e e f e n p e t e k i n d M a x i m i l i a a n v a n Hennin t o t z i j n e n i g e e n a l gemene e r f g e n a a m a a n g e s t e l d , B i j v o n n i s v a n d e G r o t e Raad v a n Mechelen, g e d a g t e k e n d 2 1 j u n i 1 5 7 1 , werd d e h e e r l i j k h e i d v a n B e v e r e n , s a m e n m e t d i e v a n Bornem, a a n g e d u i d om, t o t d e k k i n g v a n d e s c h u l d e n d e r t o e n m a l i g e b e z i t t e r s , o p e n b a a r t e w o r d e n v e r k o c h t . Om t o t e e n b e t e r e k o o p t e k o m e n w e r d d o o r g e n o e m de R a a d , b i j d e k r e e t v a n 9 m e i 1 5 7 5 , b e s l i s t d a t h e t d o m e i n , o m w i l l e van z i j n u i t g e s t r e k t h e i d , i n v e r s c h i l l e n d e l e e n g o e d e r e n moest w o r d e n g e s p l i t s t . Z o werd h e t " Land v a n -Beveren " v e r d e e l d i n v i e r h e e r l i j k h e d e n : Beveren, K i e l d r e c h t , Ve r r e b r o e k en K a l l o .

Op 6 n o v e m b e r 1 5 7 5 w e r d e n d e h e e r l i j k h e d e n v a n B e v e r e n , K i e l d r e c h t en V e r r e b r o e k a a n g e k o c h t d o o r F i l i p , p r i n s v a n C h i m a y, e n v a n C r o y, de s c h o o n v a d e r v a n M a x i m i l i a a n v a n B o e r g o n d i ë . D e h e e r l i j k h e i d v a n K a l l o , i n handen v a n d e h e e r v a n Ve r e , M a x i m i l i a a n v a n Hennin, w e r d op 6 n o v e m b e r 1 5 7 5 v e r k o c h t a a n C o r n e l i s B r e n t e n s , k o o p m a n t e A n t werpen, g i n g i n 1 6 1 3 n a a r h e t h u i s v a n A a r s c h o t e n b l e e f a l s e e n aparte h e e r l i j k h e i d voortbestaan.

F i l i p s v a n C r o y, r i d d e r i n d e O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s , p r i n s v a n Chimay, h e r t o g v a n A a r s c h o t , s t a a t s r a a d , e n z . , d é m a c h t i g s t e e n i n v l o e d r i j k s t e edelman v a n d e g e h e l e Zuid-Nederlandse a d e l , w e i g e r d e het eedverbond d e r e d e l e n b i j t e t r e d e n e n werd één d e r geduchtste tegenstanders v a n W i l l e m v a n O r a n j e . I n 1577 t o t b u r g g r a a f v a n Antwerpen v e r k o z e n e n k o r t d a a r n a t o t s t a d h o u d e r v a n V l a a n d e r e n , v e r 22 4

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 224

Het " H o f Te r S a k s e n " z o a l s w e h e t n u k u n n e n z i e n : v e r l a t e en v e r v a l l e n

225

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 225

k l a a r d e h i j z i c h t e g e n d e nieuwe landvoogd Don Juan, m a a r z o u z i c h l a t e r t o c h weer verzoenen met F i l i p s I I , k o n i n g van Spanje. F i l i p s van C r o y o v e r l e e d o p 1 0 december 1 5 9 5 t e Ve n e t i Í e n w e r d t e H e v e r l e e begraven. H i j w a s e e n e e r s t e m a a l gehuwd g e w e e s t m e t J e a n n e , v r o u w e van H a l e w i n e n Komen ( + 6 d e c e m b e r 1 5 8 1 ) e n i n e e n t w e e d e h u w e l i j k verenigd met Jeanne de B l o i s , d o c h t e r van L o u i s , h e e r v a n Tr e l o n , e n Charlotte d'Humières, H i j werd opgevolgd door z i j n zoon K a r e l .

K a r e l v a n C r o y, p r i n s v a n C h i m a y, h e r t o g v a n A a r s c h o t , e n z . , h u w d e met M a r i a v a n B r i m e u e n s t a p t e , d o o r h a a r t o e d o e n , n a a r h e t C a l v i n i s me o v e r . H i j o v e r l e e d k i n d e r l o o s o p 1 6 j a n u a r i 1 6 1 2 e n h e t L a n d v a n Beveren g i n g o v e r o p z i j n z u s t e r A n n a .

A n n a - D o r o t h e a v a n C r o y, h e r t o g i n v a n A a r s c h o t , e n z . , e c h t g e n o t e van K a r e l d e L i g n e , p r i n s v a n A r e n b e r g , e n z . , s t o n d n a d i e n s d o o d , op 1 8 j u n i 1 6 1 6 , d e h e e r l i j k h e i d v a n B e v e r e n a f a a n h a a r z o o n E u g e e n van A r e n b e r g .

Eugeen v a n A r e n b e r g , g r a a f v a n Senegem, e n z . , t r a d e c h t e r i n d e O r d e der K a p u c i j n e n , waarna d e h e e r l i j k h e i d v a n Beveren, o n d e r t u s s e n v e r heven t o t b a r o n i e , i n h a n d e n kwam v a n z i j n z u s t e r C a r o l i n a v a n A r e n * berg, e c h t g e n o t e v a n E r n e s t , h e e r v a n Isenbrug e n Grensau, r i d d e r i n de O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s , e n z . B i j h e t o v e r l i j d e n v a n C a r o l i n a v a n A r e n b e r g k e e r d e d e h e e r l i j k h e i d v a n B e v e r e n t e r u g a a n h a a r m o e d e r, Anna v a n C r o y, d i e h e t L a n d v a n B e v e r e n b l e e f b e z i t t e n t o t a a n h a a r dood o p 2 6 f e b r u a r i 1 6 3 5 .

I n 1 6 4 4 kwam B e v e r e n i n h e t b e z i t v a n F i l i p - F r a n s , h e r t o g v a n A r e n berg, h e r t o g v a n A a r s c h o t , h e r t o g v a n C r o y, h e r t o g v a n P o r c e a u , h e r tog v a n R e b e c q , m a r k g r a a f v a n M o n c o r n e t , g r a a f v a n L a l a i n g , g r a a f v a n Seneghem, g r a a f v a n B r a i n e , b a r o n v a n B e v e r e n , b a a n d e r h e e r v a n C o m mènes, R o t s e l a a r , B i e r b e k e , H e v e r l e e , h e e r v a n E d i n g e n , H a l l e , G e l denaken, e n z . , r i d d e r i n d e O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s , o p p e r z e e v o o g d

der Nederlandse v l o o t , e n z . , z o o n u i t h e t tweede h u w e l i j k v a n P h i l i p Karel met C l a r a - I s a b e l l a van Berlaymont, g r a v i n van L a l a i n g , e n z .

Na d e d o o d v a n P h i l i p s - F r a n s , h e r t o g v a n A r e n b e r g , o p 1 3 d e c e m b e r 1674, k w a m d e m a c h t i g e n a l a n t e n s c h a p , w a a r o n d e r d e b a r o n i e v a n B e v e ren, i n handen v a n z i j n h a l f b r o e r Karel-Eugeen v a n Arenberg, h o o g b a l j u w v a n Henegouwen, r i d d e r i n d e O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s , e n z . d i e op 2 5 j u n i 1 6 8 1 o v e r l e e d . U i t z i j n h u w e l i j k m e t M a r i a - H e n d r i k a v a n Ve r g y, w a s h e t d e o u d s t e z o o n , P h i l i p - K a r e l , d i e z i j n v a d e r z o u opvolgen.

P h i l i p - K a r e l v a n A r e n b e r g huwde m e t H e n d r i k a d e l C a r e t t o , m a a r s n e u velde i n de o o r l o g t e g e n d e Turken op 2 5 augustus 1691, waarna z i j n zoon, L e o p o l d - K a r e l - J o z e f , h e r t o g v a n A r e n b e r g , e n z . , d e n i e u w e e i g e naar v a n d e h e e r l i j k h e d e n werd, 226

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 226

L e o p o l d - P h i l i p v a n A r e n b e r g , g e b o r e n o p 1 4 o k t o b e r 1 6 9 0 e n gehuwd met M a r i a - L o u i s e P i g n a t e l l i , w e r d n a z i j n d o o d , o p 4 m a a r t 1 7 5 4 o p gevolgd d o o r z i j n zoon, K a r e l - L e o p o l d , h e r t o g v a n A r e n b e r g , g e b o r e n te Edingen o p 29 j u l i 1721 e n a l d a a r o v e r l e d e n o p 17 augustus 1778.

I n 1748 was h i j i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n met L o u i s e -Margaretha, g r a v i n de l a Marck, e n de oudste zoon, Lodewijk, werd de volgende heer van Beveren.

Lodewijk-Pieter-Engelbrecht, h e r t o g van Arenberg, e n z . , werd geboren op 3 a u g u s t u s 1 7 5 0 e n w e r d i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d m e t P a u l i n e Louisa v a n Brancas. H i j b l e e f baron van Beveren t o t aan de dag d a t a l l e h e e r l i j k h e d e n u i t h e t " a n c i e n régime " werden a f g e s c h a f t d o o r de F r a n s e O m w e n t e l i n g . L o d e w i j k - P i e t e r - E n g e l b e r t v a n A r e n b e r g , d e l a a t s t e h e e r v a n Beveren, o v e r l e e d t e B r u s s e l o p 7 m a a r t 1820.

Ti m SAKSEN Onder d e v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n B e v e r e n a f h a n g e n d e l e n e n b e h o o r d e , s i n d s d e XVde e e u w, h e t " H o f t e r S a k s e n " , z o n d e r h e e r l i j k e r e c h t e n voor d e Heren v a n Beveren.

B i j d e e e r s t e k e n n i s m a k i n g v o r m t d e naam v a n d i t k a s t e e l d o m e i n e e n r a a d s e l . Waarom " T e r S a k s e n " , m i d d e n i n d a t g r o e n e V l a a m s e l a n d v a n Waas ? D e z e b e n a m i n g i s o v e r i g e n s v r i j r e c e n t e n w e l g e l e i d e l i j k naar d e z e v o r m g e ë v o l u e e r d . I n d e middeleeuwen s t o n d h e t goed a l g e meen b e k e n d a l s d e h o e v e " H e t S c h a a k " . D a t v e r a n d e r t d a n i n d e loop d e r t i j d e n t o t h e t " goed Schaeckx " , o m v i a " ' t Sacx " e n " Saeckx " u i t e i n d e l i j k d e h u i d i g e benaming " Te r Saksen " t e krijgen.

Het p a c h t g o e d T e r S a k s e n h a d v e r m o e d e l i j k e e n d u b b e l e b e s t e m m i n g ; e n e r z i j d s a l s l a n d b o u w u i t b a t i n g , maar a n d e r z i j d s o o k a l s onderkomen v o o r d e r e i z i g e r s d i e o p weg waren n a a r G e n t o f A n t w e r p e n . H e t H o f t e r S a k s e n was i n d e r d a a d n i e t z ó v e r g e l e g e n v a n d e o u d e b a a n v a n Antwerpen n a a r G e n t . D e z e b a a n werd i n 1786 g e k a s s e i d e n o n d e r h e t Franse b e s t u u r " k e i z e r l i j k e " e n n a d i e n " k o n i n k l i j k e " b a a n v a n e e r s t e k l a s genoemd. D e weg v e r v i n g d e o u d e Romeinse h e i r b a a n A n t w e r p e n R i j s e l , d i e door h a a r gebrekkige t o e s t a n d h e t v e r v o e r t u s s e n Gent en A n t w e r p e n z e e r m o e i l i j k , e n i n d e w i n t e r z e l f s b i j n a o n m o g e l i j k maakte.

De o u d s t e g e k e n d e e i g e n a r e s s e v a n h e t g o e d " ' t S a e c k x " w a s M a r g a r e t h a N o e t h a e c k x , d e d o c h t e r v a n D i e d e r i k . D e naam N o e t h a e c k x k l i n k t n i e t onbekend v o o r d e l e z e r s v a n d e R e i n a e r t s a g e , w a a r i n s p r a k e i s van h e t k a s t e e l N o t a x o n d e r D e s t e l b e r g e n . D i t k a s t e e l b e s t a a t n o g steeds, u i t e r a a r d f e l g e w i j z i g d i n z i j n u i t e r l i j k , e n werd i n d e r t i j d 227

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 227

bewoond d o o r d e f a m i l i e N o e t h a e c k x , w a a r t o e o o k M a r g a r e t h a b e ' hoorde.

I n 1447 w e r d Te r Saksen, " g r o o t 3 0 b u n d e r, d o o r J a n V i j d t e n z i j n e c h t g e n o t e A g n e e t e v a n Vo o r h o u t e , g e s c h o n k e n a a n h u n z o o n A d r i a e n , t e r g e l e g e n h e i d v a n d i e n s h u w e l i j k m e t J o z y n e v a n d e Vo o r d e . J a n V i j d t b e h i e l d e c h t e r h e t v r u c h t g e b r u i k v a n h e t goed " om d i e t e n o t e n e , te p l o t e n e , t e berghene, t e d a e l n e ende met a l d i e s t e r u p e s z i n e n vrye w i l l e t e doen zyne l e v e n l a n c . o . " . A l s vergoeding stond h i j z i j n zoon een inkĂłmen t o e v a n 15 pond g r o o t e ' s j a e r s .

Adriaen V i j d t v e r p a c h t t e h e t l u s t g o e d a a n z i j n b r o e r Jacqmain v o o r een p a c h t s o m v a n 1 6 p o n d g r o t e p e r j a a r + t w e e s t e e n v l a s e n z e s k a poenen. G e l e i d e l i j k a a n v e r m i n d e r d e h e t g e s l a c h t V i j d t i n a a n z i e n e n hun t a l r i j k e g o e d e r e n w e r d e n o v e r v e r s c h i l l e n d e e i g e n a a r s v e r s p r e i d .

I n 1590 w o r d t G i l l i s v a n W o l f s w i n k e l a l s e i g e n a a r v a n Te r Saksen vermeld.

De k o m s t v a n A l e x a n d e r F a r n e s e i n h e t L a n d v a n Waas, t e r g e l e g e n h e i d van z i j n v e r o v e r i n g v a n d e s t a d A n t w e r p e n o p d e G e u z e n , b r a c h t n o g a l wat S p a n j a a r d e n e n I t a l i a n e n i n d i e o m g e v i n g d i e i n v e l e g e v a l l e n n i e t konden w e e r s t a a n a a n d e charmes v a n d e Vlaamse m e i s j e s , h i e r trouwden e n z i c h v e s t i g d e n . D i t w a s o o k h e t g e v a l m e t Te r Saksen; Gregorio d e l P l a n o , s u p e r i n t e n d a n t e n d Ă­ j k g r a a f g e n e r a a l , huwde met E l i s a b e t h M e n s c h i e r, w a a r n a z e h e t H o f Te r Saksen k o c h t e n e n h e t enkele g e n e r a t i e s l a n g i n d e f a m i l i e d e l Plano b e h i e l d e n .

I n 1660 behoorde Te r S a k s e n a a n P i e t e r - F r a n s P i e r s , d i e h e t h a d g e kocht v a n F r a n c i s c o d e l P l a n o , w a a r n a h e t i n 1699 i n b e z i t was v a n Matthias v a n d e r B u r c h t , e i g e n a a r v a n een van de h e e r l i j k h e i d van Beveren i n l e e n g e h o u d e n t i e n d e t e B a z e l . I n r u i l v o o r d e h e e r l i j k heid " t S a e c x " was d e b e z i t t e r . v e r p l i c h t " s o o wanneer den h e e r e v a n Beveren o o r l o g h t m e t e e n e p e e r d e v a n h o n d e r t s c h e l l i n g h e n p a r i s i s " paraat t e s t a a n . Deze v e r p l i c h t i n g k l i n k t ons n u w e l r a a r i n de oren maar was v r o e g e r s c h e r i n g e n i n s l a g . H i j d i e h e t goed i n e i g e n dom h a d m o e s t d e H e e r v a n B e v e r e n e e n p a a r d t e r b e s c h i k k i n g s t e l l e n wanneer d i e t e n s t r i j d e t r o k , e n d i t m o e s t d a n g e b e u r e n z o n d e r d a t d i t e n i g e o n k o s t e n meebracht v o o r d e l e e n h e e r. Z o d i k w i j l s d e Heer van Beveren o p h e t s l a g v e l d p o s t v a t t e was e r i e d e r e k e e r e e n r u i t e r i n z i j n o n m i d d e l l i j k e o m g e v i n g d i e d o o r h e t H o f t e r S c h a a k was u i t gerust geworden.

I n 1 7 8 2 kwam h e t g o e d i n d e h a n d e n v a n d e f a m i l i e Ve r s m e s s e n d i e e r z i j n h u i d i g e v o r m a a n g a f . J a n - B a p t i s t Ve r s m e s s e , s c h i l d k n a a p e n h o o f d s c h e p e n e v a n h e t L a n d v a n Wa a s , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d m e t M a r i a - T h e r e s i a - J o s e p h i n a v a n Goethem, w e r d t e B e v e r e n g e b o r e n

228

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 228

Twee s t e m m i g e b i j g e b o u w e n v a n h e t " H o f T e r S a k s e n "

229

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 229

en o v e r l e e d o p T e r S a k s e n d e 1 7 f e b r u a r i 1 8 1 5 . H i j h a d d e a l o u d e gebouwen l a t e n a f b r e k e n e n v e r v a n g e n d o o r e e n n i e u w k a s t e e l , n a a r I t a l i a a n s m o d e l , d a t d o o r z i j n k l e i n z o o n , J o z e f Ve r s m e s s e n , a d v o k a a t en l i c e n t i a a t i n d e r e c h t e n , n o g w e r d u i t g e b r e i d . O o k h e t p a r k , m e t de m o o i e t u i n e n e n d e b r e d e w a t e r p a r t i j e n , w e r d m e r k e l i j k v e r f r a a i d , zodat h e t H o f t e r Saksen o n d e r d e m o o i s t e b u i t e n g o e d e r e n v a n h e t Land v a n Waas m o c h t g e r e k e n d w o r d e n .

De l a a t s t e e i g e n a a r bekommerde z i c h w e i n i g o m h e t k a s t e e l d o m e i n z o d a t het 1 0 h a g r o o t p a r k e r w a t v e r w a a r l o o s d b i j l a g t o e n d e gemeenteraad van Beveren o p 3 december 1979 z i c h a k k o o r d v e r k l a a r d e met h e t v o o r s t e l v a n h e t S c h e p e n c o l l e g e om h e t H o f t e r Saksen a a n t e k o p e n .

Het r a n k e t o r e n t j e v a n h e t k a s t e e l T e r S a k s e n e n d e i e t w a t g e h e i m z i n n i g e k o e p e l , d i e b o v e n h e t d a k u i t p r i e m e n , z i j n i n t u s s e n meer t o t d e f o l k l o r e gaan b e h o r e n en z e d o e n h e t n i e t z o b e s t i n d e omgev i n g v a n t w e e w e i n i g s i e r l i j k e schouwen d i e e r o o k a l b o v e n u i t s t e k e n .

Er z i t w e l e e n z e k e r e s y m m e t r i e i n d e g e v e l v e r s i e r i n g e n e n d e k l a s sieke, r e c h t h o e k i g e ramen, maar h e t leegstaande k a s t e e l l i g t e r v e r v a l l e n en verwaarloosd b i j .

Te r S a k s e n s t a a t o p d i t o g e n b l i k n o g l e e g e n d i e n t i n e e r s t e i n s t a n t i e d r i n g e n d g e r e s t a u r e e r d t e worden. D e gemeente B e v e r e n moeten we g e l u k w e n s e n v o o r d e a a n k o o p v a n h e t k a s t e e l d o m e i n e n w e z i j n e r v a n o v e r t u i g d d a t o o k Te r S a k s e n m e t t e r t i j d e e n a a n g a p a s t e b e s t e m m i n g zal k r i j g e n en h e t k a s t e e l met h e t p r a c h t i g e p a r k v o o r h e t nageslacht bewaard z a l b l i j v e n .

Paul A r r e n Bronnen: Ve r m e l d b i j d e b e s p r e k i n g v a n h e t k a s t e e l " C o r t e w a l l e " o n d e r B e v e ren; z i e Hobonia 1983/3

230

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 230

kastelen in vlaanderen R E E D S

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

JRG. 4 JRG. 6 JRG. 6 JRG. 7 JRG. 7 JRG. 7 JRG. 8 JRG. 8 JRG. 8 JRG. 8 JRG, 9 JRG. 9 JRG. 9 JRG. 9 JRG.10 JRG.10 JRG.10 JRG.10 JRG.11 JRG.11 JRG.11 JRG.11 JRG.12 JRG.12 JRG.12 JRG.12

1975/3 1977/1 1977/2 1978/2 1978/3 1978/4 1979/1 1979/2 1979/3 1979/4 1980/1 1980/2 1980/3 1980/4 1981/1 1981/2 1981/3 1981/4 1982/1 1982/2 1982/3 1982/4 1983/1 1983/2 1983/3 1983/4

B E H A N D E L D E

K A S T E L E N :

CLEYDAEL ( A a r t s e l a a r ) A n t w .

REIGERSHOF ( B e r e n d r e c h t ) A n t w .

VELTWYCKHOF ( E k e r e n ) A n t w .

GELMELSLOT ( H o o g s t r a t e n ) A n t w .

KLAVERBLAD ( W i l r i j k ) A n t w .

WYNENDAELE ( To r h o u t ) DE RENESSE ( 0 o s t m a l l e ) A n t w .

VAN DER STRAETEN-WAILLET ( W e s t m a l l e KANTEKROOI ( M o r t s e l ) A n t w .

BOUCHOUT ( M e i s e ) B r a b .

HET STEEN ( A n t w e r p e n ) A n t w .

DE MERODE ( W e s t e r l o ) A n t w .

DE RIBEAUCOURT ( P e r k ) B r a b .

BOUCKENBERG ( D e u r n e ) A n t w .

BEAULIEU ( M a c h e l e n ) B r a b .

MARKENTOREN ( Z i c h e m ) B r a b . .

RAVENHOF ( S t a b r o e k ) A n t w .

TER ELST ( D u f f e l ) A n t w .

TER LINDEN ( Edegem ) A n t w .

VREDENBORG ( B o e c h o u t ) B r a b .

STARRENHOF ( K a p e l l e n ) A n t w .

OUDE BIEZEN ( R i j k h o v e n ) L i m b .

TER BEKE ( W i l r i j k ) A n t w .

WISSEKERKE ( B a z e l ) 0 - V 1 .

CORTEWALLE ( B e v e r e n - Waas ) 0 . - V l TER SAKSEN ( B e v e r e n - Waas ) 0 . - V l â&#x20AC;¢

Antw.

231

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 231

kuierend in oude papieren

Barones M i c h e l i n e O s y d e Z e g w a a r t w o o n t a l v e r s c h i l l e n d e j a r e n i n B r u s s e l , m a a r h e e f t s t e e d s k o n t a k t gehouden met Hobonia. R e g e l m a t i g ontvangen w i j v a n h a a r f a m i l i e f o t o ' s of ander a r c h i e f m a t e r i a a l , e n v o l g t z i j met b e l a n g s t e l l i n g de w e r k i n g v a n o n z e H e e m k u n d i g e K r i n g .

Ook d e d e n w e n o o i t v e r g e e f s b e r o e p o p h a a r e n w a s z i j s t e e d b e r e i d om o p oude f o t o ' s , d i e i n v e r b a n d s t a a n m e t h e t k a s t e e l " D e Oude G r a c h t " , d e a a n w e z i g e p e r s o n e n t e i d e n t i f iceren.

In een e p i s t e l d a t onze v o o r z i t t e r d i t j a a r van haar mocht ontvangen, s t a k e r een e r g i n t e r e s s a n t f r a g m e n t u i t een b r i e f d i e haar grootmoeder had geschreven i n 1916.

Zelf s c h r i j f t de barones: Je v o u s f a i s p a r v e n i r c i - j o i n t l a l e t t r e d a n s l a q u e l l e ma g r a n d m è r e e x p l i q u e p o u r q u o i l ' é g l i s e de H o o g b o o m e s t d é d i é e à S a i n t - J o s e p h . C e t t e l e t t r e contient également l a n a r r a t i o n de f a i t s r é e l s q u i se s o n t p a s s é s p e n d a n t l a g u e r r e 1 9 1 1 - 1 9 1 8 . C e c i me p a r a i t i n t é r é s s a n t p o u r l e s a r c h i v e s d e v o t r e association.

Veuillez a g r é e r, Monsieur Roelands, l ' e x p r e s s i o n de m e s s e n t i m e n t s d i s t i n g u é s . íQ. Bonne M. O s y d e Z e g w a a r t .

232

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 232

Bewuste b r i e f w e r d g e s c h r e v e n d o o r b a r o n e s J o h n O s y d e Zegwaart, s c h o o n d o c h t e r v a n b a r o n Edouard Osy d e Zegwaart, goeverneur van d e p r o v i n c i e Antwerpen, a a n haar zoon, b a r o n Edouard O s y d e Z e g w a a r t , v r i j w i l l i g e r i n h e t B e l g i s c h e leger sinds 1914.

25 a p k d t 1916

Mijn Lieve zoon, Het z o n d a g vandaag e n daakb.Lj nog { e e s t van h e t Pa koovvchap van Sint - Joze4. Twee eedenen t e meek de gehechtheid d i e m i j aanzet j e t e 4chn.Ljven. 14 Be,2g-.ë n-Let toegewijd aan deze gkote hei,e:Lge en j-LjzeeÇ, h e e t keein nog, heb i k j e ondeh z i j n beachenm-.ng geesteed daanb.Lj Ls h i j ook de patroon van on4 d.Lekbane Hoogboom - g i j k e n t ek h e t begin wei van: uw onfze2 Joze{y t a g op eekven wegens een b a t d-Le hem tnoÇ toen h i j )speelde op de koek van h e t St. Sekvatiu4 CoLLege t e Luik. Toen hebben uw gkootoudek4 beeoo jyd de Fzetcfz d i e i n opbouw wa.3 op d a t ogenbL-Lf2 toe t e wijden aan d i e gkote he i t g e. L a a t o vis hopen d a t h e t e e r s t vandaag ooft de vookbede mag z i j n van de bevkijding.

Het L keeds Lang geleden d a t i k nog nieuws van jota fzkeeg. I f t hoop dat aales nog goed gaat en d a t j e eeed4 voLdoev-Lng beeeee aan h e t 4oLdaten,2even. I k tw,cjP£ en tnouwews n i e t aan d a t j e jouw pLLcahten moedig vekvuet. Gee() rn.Lj zoveel mogee-.jk nieuws van j o u , j -L ONLEESBAAR

g e t u k k , L g kan t e : ape2Len de gemeente bkoad u i t HoLLand doen komen -. e n kan men etc een kopen om de twee dagen. Voors de anbei.dek4 .ijs een kwakt bkood echten v e e l t e weinig, vooka2 omdat z i j atLeen maan d a t hebben en aandappeLen en d i t ontbkeefzt nu zowat b-.1 -Ledeneen. De gemeenteeijfze £Ale6dad,Lghei.d, geholpen dook h e t pkacht-Lge Amen.Lfzaan4e -Com,íté, ttcacht dagkaan t e vekheLpen - de pkAvate .ie4dad.Lghe-Ld h e l p t ooft - maan moest de oon.2og nog Lang duken dan zouden en i n h e t Land geen aakdappeeen meen z i j n tenzij HoLLand en h e t bu.itenLccnd e ' -Ln zouden 4Lag en etc o ws nog t e stuken. I i t wenk nog a l t i j d v e e l i n de t a -Un. De gkond /and de eaLtingen wend deze w e e opgehoopt. W i j gaan h e t gka3pe'ti kond de 233

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 233

3ta2.ting en bezaaien. De gno nd no nd de v. í t t a b z i j4t o n4g ewettkt, d i t zat voon 2ctetc z i j n . Hoevee2 wenk. -í4 en nog ! Wegen s de weinige wenh.2uti gaat h e t wettk maak hee.E tnaag, maak b i j jouw tetcug fzeetc. z u t j e nochtan gnote vehte.teningen vinden en de ovenwinning z a t vteuge,P.s g ev en om a,2te a4 t e wekken !

Ik denk zeen veet aan u a?ten. Hoe ge2uk.Fií.g zu2ten we z i j n wanneen w i j e t e n teh.ug b i j e e n zu.Pten z i j n voon de eenste communie van de k,indetten, ginden o4 h,í.ett.

M.í33chien z i e j e ze- zet4s nog vbbn m i j , deze 2.í.eve kteinen. WiSt j e maak hoe hun a4wezig heid m i j zwaan v e t

De t u i n w a a r o v e r d e b a r o n e s s c h r i j f t i s d i e v a n d e v i l l a " Hazenveld " . Z o deze v i l l a vernieuwd werd i s de t u i n nog d e z e l f d e g e b l e v e n .

Barones J o h n O s y d e Z e g w a a r t nam w a a r s c h i j n l i j k h a a r i n trek i n de v i l l a k o r t vddr de eerste wereldoorlog. Z i j woonde i n K a p e l l e n i n d e v i l l a " Y v a n " v o o r e n t i j d e n s de b o u w v a n d e v i l l a " H a z e n v e l d " .

Paul A r r e n

BESTUUR HOPONIA VOORZITTER: R a y m o n d R o e l a n d s , V i n u s a k k e r 2 4 , 2 0 7 0 K a p e l len, Te l . : 664.18.88 SEKRETARIS: P a u l A r r e n , A n t v e r p i a s t r a a t 9 , 2 0 7 0 E k e r e n , Te l . : 6 6 4 . 5 8 . 7 9 SCHATBEWAARDER: H a r r y D e S i t t e r , V i n u s a k k e r 6 0 , 2 0 7 0 Kapellen, T e l . : 664.80.33 BIBLIOTEKARIS: M a r c e l D e Vo s , A c h t e r b r u g 2 , 2 1 7 0 W u u s t w e zel, Te l . : 669.71.09

234

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 234

Cowerifieôer S c h a f t e Ts 9 I L ô e u v.z.w V.V.K.B. - V.C.K. Griffie : Desguinlei 3 2 , 2018 Antwerpen - Te l . : 0 3 2 1 6 0 7 8 3

83111

De C o n v e n t i e d e r S c h u t t e r s g i l d e n , w a a r b i j g i l d e n u i t h e t g a n s e l a n d a a n g e s l o t e n z i j n , h e e f t s i n d s v o r i g j a a r h e t i n i t i a t i e f genomen e e n kursus i n t e r i c h t e n met h e t d o e l " G i l d e b e g e l e i d e r s " t e vormen.

Het l i g t i n d e b e d o e l i n g o m i n d e e e r s t e p l a a t s b e l a n g s t e l l e n d e n u i t de r a n g e n d e r s c h u t t e r s g i l d e n o p t e l e i d e n om m e t r a a d e n d a a d g i l d e n b i j t e s t a a n d i e h e t i n z i c h t hebben hun k a r a k t e r v a n h i s t o r i s c h e " GILDE " t e benadrukken o f / e n t e h e r w a a r d e r e n e n t e r u g meer a a n t e knopen b i j d e w a a r d e v o l l e t r a d i t i e s . V e l e g i l d e n b e o e f e n e n n o g s l e c h t s één e n k e l a s p e k t v a n d e g i l d e w e r k i n g , z i j n d e d e s c h i e t s p o r t . N o c h t a n s i s e e n s c h u t t e r s g i l d e o o k e n v o o r a l e e n " SCHUTSGILDE " , d e b e s c h u t t e r van e e n p a t r i m o n i u m : d i t v a n d e g i l d e z e l v e , d o c h o o k d i t v a n d e gemeente-gemeenschap i n d e b r e e d s t e z i n v a n h e t w o o r d .

I n d e tweede p l a a t s z i j n o o k d e b e l a n g s t e l l e n d e n , d i e meer w i l l e n w e t e n over h e t g i l d e w e z e n , i n deze k u r s u s welkom. H i e r denken w i j v o o r a l a a n de l e d e n v a n d e H e e m k u n d i g e K r i n g e n .

Evenals d e Heemkundige K r i n g e n beogen d e G i l d e n h e t behouden e n h e t verder l a t e n l e v e n van de t a l r i j k e en z i n v o l l e t r a d i t i e s van onze v o o r o u d e r s . W i j m e n e n d a t h e t v o o r d e Heemkundigen e n v o o r d e H i s t o r i s c h e G i l d e n i n t e r e s s a n t z o u z i j n om samen d e z e l e s s e n t e v o l g e n e n a l z o d o o r onderlinge k o n t a k t e n elkanders e r v a r i n g e n t e kunnen u i t w i s s e l e n .

De l e s s e n v a n g e n a a n o p 1 4 j a n u a r i 1 9 8 4 e n w o r d e n t e l k e n s g e g e v e n o p z a t e r d a g , v a n 1 0 t o t 1 2 u u r o p h e t " TREFPUNT " V. V. K . B O , I s a b e l l a Brandstraat 28 t e 2000 Antwerpen ( n a b i j h e t Gerechtshof ) .

Aan h e n d i e r e g e l m a t i g d e l e s s e n h e b b e n g e v o l g d e n d i e o n d e r b e g e l e i ding van een d e r lesgevers een k o r t eindwerk i n l e v e r e n wordt een " G e t u i g s c h r i f t van Gildebegeleider " u i t g e r e i k t .

235

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 235

PROGAMMA VAN DE TWEEDE CYCLUS 1 9 8 4

1.2.3.4.S.5.6.S.7.8.9.10.11 . 12.13.14.15.-

14.01.84 21.01.84 11 . 0 2 . 8 4 25.02.84 zo.02.84 10.03.84 24.03.84 14.05.84 08.09.84 22.09.84 29.09.84 06.10.84

-

27.10.84 0 3 . 11 . 8 4 1 0 . 11 . 8 4 2 4 . 11 . 8 4

-

I n l e i d e n d e b e g r i p p e n r• v o o r g e s c h i e d e n i s : M . d e S c h r i j v e r Funkties b i j d e Gildeoverheid : M. d e S c h r i j v e r S t r u k t u u r v a n h e t G i l d e w e z e n i n E u r o p a : B o b Wuyts Wapens d e r g i l d e n e n d i s c i p l i n é s : B o b W u y t s P r a k t i s c h e O e f e n i n g ; Kaderdag VVKB-Konventie D e•Kempische G i l d e n : D r . H . W o u t e r H e t G i l d e z i l v e r : J a n Andriessen I n z e t b i j d e 10de Koningsschieting t e Gent Gebruiken e n geplogenheden: Marc d e S c h r i j v e r Archief der Gilden: F r i t s Prinsen Patroonsheiligen der g i l d e n : P a t e r K. De Wilde De vrouw i n de g i l d e : Frans Martens G i l d e b e z i t t i n g e n e n voorwerpen: A n d r é V. G i l l e t H e t j u r i d i s c h s t a t u u t d e r g i l d e : B o b Wuyts S c h u t t e r s g i l d e n e n hun eretekens: Ao G o r i s s e n M u z i k a l e b e g e l e i d i n g d e r g i l d e n : NN Erkenning en betoelaging der g i l d e n : J . Beerst

De g e ï n t e r e s s e e r d e n g e l i e v e t e n o t e r e n d a t d e d e r d e c y c l u s s l e c h t s g e pland i s v o o r 1986 !

Deelname i n d e k o s t e n : v o l l e d i g e k u r s u s : 1 . 2 0 0 , - F .

Men k a n d e l e s s e n o o k v r i j e n n a a r k e u z e v o l g e n a a n 1 0 0 F p e r l e s .

Van i e d e r e l e s w o r d t e e n s y n o p s i s u i t g e g e v e n e n a a n d e k u r s i s t b e zorgd ( 3 F p e r b l a d ) .

Zo men e e n l e s n i e t k a n b i j w o n e n k a n h i e r v a n e e n b a n d j e ( v o o r c a s s e t t e recorder ) aangevraagd worden.

In a a n s l u i t i n g op de kursus " Gildebegeleiders " wordt door de Conven t i e een reeks brochures uitgegeven van ca. 3 2 b l z . onder d e t i t e l " De Vu u r s l a g - Gildedokumentatie " - d a a r i n z u l l e n , benevens d e t e k s t e van b e p a a l d e l e s s e n , n o g a n d e r e o n d e r w e r p e n i n v e r b a n d m e t h e t g i l d e wezen a a n b o d k o m e n .

Vo o r m e e r i n l i c h t i n g e n : D e s g u i n l e i 3 2 - 2 0 1 8 A n t w e r p e n ; t e l . : 03/216.07.83 o f w e l : 03/827c77.96 ( ' s avonds ) .

236

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 236

Graag maken we n o g m e l d i n g v a n t w e e b o e i e n d e t e n t o o n s t e l â&#x20AC;&#x201D; lingen t e r gelegenheid van het Consciencejaar : I . D E L E E U W â&#x20AC;&#x201D; U N I V E R S E E L S Y M B O O L E N WA P E N V A N V L A A N D E R E N Uitgangspunt van deze t e n t o o n s t e l l i n g i s Consciences boek " D e Leeuw v a n V l a a n d e r e n " , i n 1838 v e r s c h e n e n . E r w o r d t r u i m e a a n dacht besteed aan de leeuwensymboliek door d e t i j d e n heen en i n de v e r s c h i l l e n d e k u l t u r e n . E e n e v e n w i c h t i g e a f w i s s e l i n g v a n boeken, h e r a l d i s c h e p r e n t e n e n a n d e r e " l e e u w e n v o o r w e r p e n " k a n men t e r u g vinden i n de p r a c h t i g e " Nottebohmzaal " - o p d e tweede v e r d i e p i r van d e S t a d s b i b l i o t e e k - C o n s c i e n c e p l e i n 4 t e A n t w e r p e n . D e t e n t o o n s t e l l i n g l o o p t n o g t o t 2 7 d e c e m b e r, i s e l k e d a g t o e g a n k e l i j k ; e l k e weekdag v a n 9 t o t 1 6 u u r e n z a t e r d a g e n z o n d a g v a n 1 0 t o t 1 2 u u r. D e t o e g a n g i s g r a t i s e n e r l o o p t eveneens d o o r l o p e n d e e n c a .

18 m i n u t e n d u r e n d e v i d e o f i l m .

Ve r m e l d e n s w a a r d i s o o k n o g d a t h e t " w e r k p a a r d " a c h t e r d e z e t e n t o o n s t e l l i n g D h r. R e n o l d Huwel i s , a u t e u r v a n e n k e l e g e s p e c i a l i seerde a r t i k e l s i n d i t t i j d s c h r i f t e n H o b o n i a - l i d !

I I H E N D R I K CONSCIENCE E N Z I J N T I J D Te r g e l e g e n h e i d v a n d e 1 0 0 s t e v e r j a a r d a g v a n C o n s c i e n c e s o v e r l i j d e r wordt i n d e t e n t o o n s t e l l i n g " H e n d r i k Conscidnce en z i j n t i j d " eer p a r a l l e l g e l e g d t u s s e n z i j n l e v e n e n d e " Vlaamse wedergeboorte " .

Ve r d e r g a a t d e a a n d a c h t u i t n a a r z i j n r e l a t i e m e t p r o m i n e n t e t i j d genoten, n a a r e e n a a n t a l p e r s o o n l i j k e h e r i n n e r i n g e n aan d e s c h r i j ver e n d e u i t s t r a l i n g v a n z i j n roem. E e n v i d e o f i l m b r e n g t een b o e i ende e v o c a t i e v a n h e t o n d e r w e r p i n d e t e n t o o n s t e l l i n g .

Deze t e n t o o n s t e l l i n g i s n o g t o e g a n k e l i j k t o t 3 1 d e c e m b e r v a n d i n s dag t o t e n m e t v r i j d a g v a n 1 0 t o t 1 7 u u r i n h e t A . M . V. C . , M i n d e r b r o e d e r s s t r a a t 2 2 t e Antwerpen. D e toegang i s eveneens g r a t i s ,

BESTUUR H O B O N I A Raymond R o e l a n d s ( v o o r z i t t e r ) V i n u s a k k e r 2 4 - K a p e l l e n -Hoogboom Paul A r r e n ( s e k r e t a r i s ) A n t v e r p i a s t r a a t 9 - E k e r e n - S t . - M a r i a b u r g H a r r y D e S i t t e r ( s c h a t b e w a a r d e r ) V i n u s a k k e r 6 0 K a p e l l e n -Hoogboom M a r c e l D e Vo s ( b i b l i o t e k a r i s ) A c h t e r b r u g 2 - W u u s t w e z e l

237

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 237

activiteiten Vo o r h e t j a a r 1 9 8 4 ( d a t m e t r a s s e s c h r e d e n n a d e r t ) h e b b e n we a l e n k e l e a c t i v i t e i t e n v a s t g e l e g d . U k a n m i s s c h i e n n u a l n o t a nemen v a n d e z e d a t a : 4 f e b r u a r i : worstenbroodavond ( o f appelbollen ) , gekombineerd met d e j a a r l i j k s e algemene v e r g a d e r i n g e n b e s t u u r s kiezing 16 m a a r t : t e a t e r b e z o e k ( n o g t e b e p a l e n ) 29 a p r i l : g r o e p s b e z o e k a a n h e t K a r r e n m u s e u m t e E s s e n e n de m o l e n v a n W i l d e r t 24 j u n i : d a g u i t s t a p ( n o g u i t t e w e r k e n , m a a r g e d a c h t wordt a a n d e omgeving v a n Gaasbeek ) 16 s e p t e m b e r : s t a d s w a n d e l i n g o n d e r d e l e i d i n g v a n M i a Ve r d o n c k 14 o k t o b e r : m u s e u m b e z o e k ( n o g u i t t e w e r k e n ) 10 n o v e m b e r : T e e r f e e s t 1 december: S i n t - N i k l a a s s t o e t 7 december: d i a - avond Va n a l d e z e a c t i v i t e i t e n w o r d t u n o g t i j d i g o p d e h o o g t e gebracht maar ondertussen kan u deze dagen t o c h a l v r i j houden.

238

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 238

INHOUDSOPGAVE 1 9 8 3 :

blz.

1 2 t/m 11 t / m 22 25 41 44 51

t/m t/m t/m t/m t/m

58 t / m 62 t / m

blz.

A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g " V i l l a d e s A c a c i a s " 10: Raymond A l a r d o t : A n t w e r p e n i n 1 8 8 3 21: R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s van h e t " Z w i n " - d e e l 1 7 24: P a u l A r r e n : O u d e Mensen v e r t e l l e n ; A n n a L a n g l e t 4 0 : Renold H u w e l : W o l f r a m - v o n E s c h e n b a c h ' s G r a a l s t e e n 43: Paul A r r e n : P a r z i v a l - G e w i j d F e s t i v a l d r a m a 50: Paul A r r e n : R i c h a r d Wa g n e r 1 8 1 3 - 1 8 8 3 57: P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n ; H e t H o f T e r Beke i n W i l r i j k 61: P a u l A r r e n : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n Hoogboom 64: Raymond R o e l a n d s : A c t i v i t e i t e n : V e r s l a g W o r s t e n b r o o d avond 1 9 f e b r u a r i j l . w a a r o p d e v e r n i e t i g i n g p l a a t s vond v a n d e m a t r i j s d i e d e H o b o n i a - p e n n i n g s l o e g

65 66 t / m

78:

79 t / m

90:

91 t / m

108:

109 t / m

11 8 :

119 t / m

124:

125 126 t / m

127:

128

André M a r i ë n : Te k e n i n g " V i l l a L a D é s i r a d e J a g e r s d r e e f 11 P a u l A r r e n : F a m i l i e k u n d e ; j u i s t e benaming v a n 512 voorouders Remi Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s van h e t " Z w i n " - d e e l 1 8 Paul A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : H e t k a s t e e l Wissekerke i n B a z e l Paul A r r e n : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom Paul A r r e n : " D e V l a e m s c h e t a l e i s w o n d e r z o e t , voor d i e heur geen geweld e n d o e t Paul A r r e n : P a r e l t j e s u i t d e p e r s Raymond R o e l a n d s : A c t i v i t e i t e n ; v e r s l a g o v e r h e t bezoek a a n d e A n t w e r p s e Z o o Harry De S i t t e r : K a s v e r s l a g o v e r h e t w e r k j a a r 1982

blz. 129 : A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g " P a s t o r i e v a n Hoogboom " 130 t / m 1 3 2 : Z r . G . G u y o t " T e r S o e t e L o c h t " o n d e r K a p e l l e n 133 t / m 1 4 9 : R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s van h e t " Z w i n " d e e l 1 9 239

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 239

blz. 1 5 0 t / m 168 : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n Vlaanderen; h e t k a s t e e l C o r t e w a l l e i n B e v e r e n - Waas 169 t / m 1 7 3 : P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n Oude P a p i e r e n ; e n k e l e brieven over " jeugdvandalisme " 174 t / m 1 8 2 : A c t i v i t e i t e n ; Harry De S i t t e r : v e r s l a g B o k r i j k w a n d e l i n g Raymond R o e l a n d s : e e n " m o o i e d a g " t e B o k r i j k F o t o ' s v a n w a n d e l i n g e n i n Oud--Antwerpen 1 8 3 t / m 1 8 4 : Va n o n z e l e d e n blz. 185

:

186 t / m 1 9 0 191 t / m 1 9 6 197 t / m 2 1 3 214 t / m 2 3 0 231

P

a

232 t / m 2 3 4 235 t / m 2 3 6 237 T w 238 : 239 t / m 2 4 0

A n d r ĂŠ M a r i ĂŤ n : Te k e n i n g " E i k e n h o e v e " , Hoogboomsteenweg n r . 8 1 : Z r . G . G u y o t : " Te r S o e t e L o c h t " o n d e r K a p e l l e n vervolg en s l o t : R e m i Va n H a e l s t : D e " S l a g d e r G u l d e n S p o r e n " i n twee b e d r i j v e n : Zwervend doorheen de Geschiedenis v a n h e t Zwin - D e e l 2 0 ; R e m i Va n H a e l s t : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n Vlaanderen: " Te r Saksen i n B e v e r e n - Waas u l A r r e n : r e e d s behandelde kastelen; o v e r z i c h t der r e e d s g e p u b l i c e e r d e a r t i k e l s o v e r k a s t e l e n i n Hobonia : P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n oude p a p i e r e n : Mededeling van de Conventie der Schuttersgilden e e b e l a n g r i j k e t e n t o o n s t e l l i n g e n t e Antwerpen A c t i v i t e i t e n : 1984 : Inhoudsopgave jaargang 1 2 ; 1983

Een a b o n n e m e n t o p " H o b o n i a " k a n i n g a a n w a n n e e r u w i l . M e n b e t a a l t slechts 250 F p e r j a a r voor h e t h e l e gezin, k r i j g t h i e r v o o r g r a t i s h e t d r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t e n mag ( m a a r m o e t n i e t ) m e e d o e n aan a l l e g e p l a n d e a c t i v i t e i t e n ( w a a r o n d e r e r v e r s c h i l l e n d e g r a t i s zijn voor de leden ) Het l i d g e l d w o r d t h e t b e s t g e s t o r t o p r e k e n i n g n r. 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

240

Hobonia - 12de jaargang - nr. 4 - oktober 1983 - p. 240

Druk : V A N DEN BOGAERD T y p o - Offset Ertbrandstraat 266 K a p e l l e n T e l . : 6 6 4 22 13